Sekten Een godsdienstpsychologisch

Sekten Een godsdienstpsychologisch overzicht

Léon van Gulik

Radboud Universiteit Nijmegen

Vakgroep Sociale en Cultuurpsychologie

Deze presentatie is vanaf vandaag toegankelijk via www.leonvangulik.nl n

n n

Beweeg de pointer over ‘work’ Klik dan op ‘talks’ De presentatie vind je in de rechterkolom ‘downloadable material’, als je naar beneden scrolt.

2

1

Opbouw presentatie n n n n n n n n

Begripsbepaling De aanhanger De bekering Het groepsproces De leider Voortgang, verwijdering en verval Bibliografie Stellingen 3



2

Begripsbepaling (1/6) n

Een voorbeeld: de Verenigingskerk (Unification church)

5


Nog een voorbeeld: Jehova’s getuigen

6

3

Begripsbepaling (3/6)

Boekentip: ‘Cults’ van Marc Galanter 7


De eigenschappen van een sekte volgens Galanter (1999): Wat kenmerkt een charismatische groep? q Gedeeld geloofsyteem q Hoge mate van sociale cohesie q Het toeschrijven van transcendente krachten aan leider of missie ˜ charisma q Strikte gedragsnormen

8

4


Sekten, culten, religie en nieuwe religieuze bewegingen – het onderscheid (Sekt, 2008, April 4) q

q q

"...if you believe in it, it is a religion or perhaps 'the' religion; and if you do not care one way or another about it, it is a sect; but if you fear and hate it, it is a cult." Leo Pfeffer Let op: het Engelse ‘cult’ is het Nederlandse ‘sekte’ Denominatie houdt het midden tussen kerk en ‘sect’

Weber

Wallis

9


Sekten, culten, religie en nieuwe religieuze bewegingen – het onderscheid (Sekt, 2008, April 4) q q q q

Let op: protest versus evenwicht Let op: charisma kan bij ambt, personen of leider horen Webers routinering van charisma Wallis’ epistemologisch individualisme versus authoritarianisme

Weber

Wallis

10

5



De aanhanger (1/1)

Crisis, studieproblemen, onzekerheid, psychische klachten, maar verder doodgewoon… 12

6



De bekering (1/4) n

Verschillende routes … q

Met een trucje binnengelokt n n n

q

Na een lange spirituele zoektocht n

q

Toeval bepaalt wélke ideologie je gaat aanhangen

Identificatie met idealen n

q

Voet-tussen-de-deur techniek (Cialdini , 2007) Eenzijdige informatie verstrekken Nieuweling voor voldongen feit plaatsen

Sekte voorziet in zelfde idealen als ouders

Oppositie voeren versus afhankelijkheid n

Omkeerbaarheid affect: Gelovige en atheïst delen concern

14

7

De bekering (2/4) Ontgroening/ Initiatie/ Liminaliteit/ Hersenspoeling? à Heiders attributietheorie (in Galanter, 1999) n

n

n n

De inhoud van attitudes, affecten en dergelijke worden vastgesteld nadat een persoon zijn of haar eigen gedrag waarneemt in een bepaalde context à dus geen bewuste beslissing. Vgl. James-Lange theorie en dissociatieve stoornis Context-perceptie heeft meer invloed dan zelf-perceptie wanneer: q q q q q

er weinig sociale steun is voorafgaande informatie beperkt en ambigu is er problemen zijn die niet door de persoon zelf kunnen worden opgelost iemands visie heeft afgedaan als ongepast, of onjuist andere ervaringen het zelfvertouwen ondermijnen

15

De bekering (3/4)

Filmtip: ‘The apostle ’ (1997) Bekeringsscene 1:38:47 – 1:47:25 (9 minuten)

16

8

De bekering (4/4) n

Iemands geloof wordt langzaamaan gevormd door de nieuwe interacties; vgl. de interpretive drift van Luhrmann (1991): “the slow – often unacknowledged shift in someone’s manner of interpreting events as they become involved with a particular activity. As the newcomer begins to practise, he becomes progressively more skilled at seeing new patterns in events, seeing new sorts of events as significant, paying attention to new patterns.” à Van bekering naar groepsproces

17



9

Het groepsproces (1/4) Groepseigenschappen (nog een keer) n n

Gedeeld geloof (attributietheorie; zie bespreking bekering) Bewustzijnsverandering q q

q q

n

Drugs Opwekking, effervescence, trance, glossolalie: http://www.youtube.com/watch?v=Q8Ae6-rjiMQ&feature=related http://www.youtube.com/watch?v=pQTG4myVNIc&feature=related Mystiek Paranormale ervaringen

Relief effect: “When people become involved in a charismatic group, an inverse relationship exists between their feelings of emotional distress and the degree to which they are affiliated with that group” (Galanter, 1999)

n

Cognitieve dissonantie: Als een overtuiging niet blijkt te kloppen, zal men proberen met desnoods vergezochte verklaringen te komen, om de overtuiging toch te kunnen behouden. (Festinger, 1956)

19

Het groepsproces (2/4) De sekte als sociaal systeem Input & Transformatie - Reeds besproken Monitoren -Vertalen van beleid in termen van geloof -Identificatie met de sekte/ leider maakt monitoren eenvoudiger -Maar: Stockholm syndroom

20

10

Het groepsproces (3/4) De sekte als sociaal systeem Feedback -Positief: vergroot/verandert output -Negatief: vermindering variatie in bekeringspraktijken -Negatieve feedback wordt vaak onderdrukt

Grenscontrole -Poortwachters tussen binnen- en buitenwereld -Xenofobie -Reactie van buitenwereld -Acceptatie -Deprogrammering

21

Het groepsproces (4/4)

Filmtip: ‘Holy Smoke ’ (2000)

22

11



De leider (1/10) n

Wat is charisma? “The term charisma originates from the Greek word ????sµa meaning "gift" or "divine favor" and most often refers to a rare trait found in certain human personalities which can include extreme charm, a "magnetic" quality of personality and/or appearance, and an innate and powerfully sophisticated personal ability to communicate and persuade” (Charisma, 2008, April 2) 24

12

De leider (2/10) n n

Charisma à Mana & sympathische magie Mana …of essentie, is “pure efficacy or identity (hence ‘essence’). It is the driving force behind the effects, the stuff that travels along the routes laid out by similarity and contagion” (Nemerof en Rozin, p. 4). -

n

Mana is de energetische vorm van een object of persoon Als het gaat om personen, zou je kunnen spreken van de ziel, of in Platonische zin van ‘de idee’ ‘Mana’ is derhalve een term die dualisme impliceert.

Twee wetten van sympathische magie: q q

Wet van gelijkheid (similarity) Wet van de besmetting (contagion)

25

De leider (3/10)

St. Clether’s Holy Well, St. Clether, Cornwall, UK

26

13

De leider (4/10)

Boekentip ‘Heiligen, idolen, iconen’ van Willem Frijhoff 27

De leider (5/10) Gezocht: Heilige (m/v/o) n Frijhoff’s drieledige betekenisveld van heiligheid: q q

q

Het numineuze, wat losstaat van het alledaagse Dat wat in verband staat met God, maar toch tot het aardse domein behoort Persoonlijke heiligheid (gaven in dienst van God – of ‘de goede zaak’)

28

14

De leider (6/10) Gezocht: Heilige (m/v/o) Idool n Spanningsveld heilige – idool n Uitwisseling van natuur en bovennatuur n Dubbelheid in vitaliteit en verbeelding n Vereenzelving van God en afbeelding Icoon n Combineerbaarheid heilige – icoon n “Een teken dat verwijst naar wat het uitbeeldt” n Symbolische verdichting van toegeschreven eigenschappen van het uitgebeelde

29

De leider (7/10) Gezocht: Heilige (m/v/o) Ontwikkeling van heiligheid n Accreditatie achteraf n Verwording in praktijk Toeschrijving heiligheid n Persoon à ‘goede werken’ à Heiligheid/Object n Object à ‘goede werken’ à Heiligheid/animisme

30

15

De leider (8/10)

Boekentip: ‘Prophetic charisma’ van Len Oakes

31

De leider (9/10) Charismatische en messianistische profeten (Oakes, 1997) n Messianistische profeten hebben een externe bron voor inspiratie of de locatie van God. Volgens charismatische profeten ligt deze bron intern. n De messianistische profeet heeft een geloof in een persoonlijke God. Charismatische profeten hebben een geloof in een onpersoonlijke heilige kracht. n Messianistische profeten onderwijzen door middel van openbaringe n of gebod. Charismatische profeten onderwijzen door middel van voorbeelden. n Messianistische profeten kunnen hun God beschrijven, visualisere n en ermee communiceren (deze heeft object kwaliteiten). De charismatische profeet ervaart God meer als een subtiele aanwezigheid, kracht of drijfveer. n De oorsprong van motivatie voor messianistische profeten ligt in de vroege fantasie “jij bent perfect en ik ben deel van jou”. De oorsprong van motivatie voor charismatische profeten ligt in de fantasie “ Ik en de ander zijn één”. n De psychische ori ëntatie van messianistische profeten is gericht op de externe wereld, het controleert zichzelf en is op de realiteit gericht. Vooruitgang en goedheid komt door wat hij doet. De oriëntatie van charismatische profeten is niet op de realiteit gericht en niet zelfcontrolerend. Vooruitgang, goedheid en zelf heiligheid komen voort uit wat hij is. n Messianistische profeten worden beschreven als zeer consistent. Charismatische profeten worden eerder als niet-consistent beschreven.

32

16

De leider (10/10) Charismatische en messianistische profeten (Oakes, 1997) n

n n

n

n

n n

n

Messianistische profeten lijken gematigd te zijn in hun beschrij vingen van hun vaardigheden (“ik ben het medium van God”). Charismatische profeten neigen eerder zichzelf grandioos voor te doen (“ik ben God”) De ambities van messianistische profeten zijn gericht op het welzijn van anderen. De ambities van charismatische profeten zijn eerder ego-gecentreerd en a-sociaal. Messianistische profeten accepteren het geleidelijk afnemen van hun macht. Charismatische profeten houden tot het laatst vast aan hun macht, waardoor ze uiteindelijk van hun voetstuk vallen. De messianistische openbaring wordt gekenmerkt door stabiliteit, één waarheid wordt gepromoot. De charismatische openbaring is eerder onstabiel, er kunnen zoveel waarheden zijn als men wil. De messianistische visie leidt direct tot nieuwe wetten, het vrij worden dient uiteindelijk het doel tot beperking. De charismatische visie neemt wetten weg, vrijlating is op zich rechtvaardiging. Voor messianistische profeten is het werk van God het belangrijkste doel. Voor charismatische profeten is erkenning het belangrijkst. Messianistische profeten lijken niet werelds te zijn, ze distant iëren zich van de corruptie in de wereld en pleiten er onschuldig aan te zijn. Charismatische profeten omarmen de corruptie in de wereld om hun eigen opportunisme en a-moraliteit te rechtvaardigen. De hoogste ethische waarden voor messianistische profeten is waarheid en plicht. Voor de charismatische profeten is dit vrijheid en liefde.

33



17

Voortgang, verwijdering en verval (1/1) n

n

n

Voortgang à van sekte tot denominatie Verwijdering à uit eigen beweging, of gedwongen: grote verschillen Verval à Casus: Jim Jones, the People’s Temple q

Charismatisch profeet

http://www.youtube.com/watch?v= jpWr45bKWpE&feature=related

35



18

Bibliografie (1/1) Bellah, R.N., Madsen, R., Sullivan, W.M., Swidler, A., & Tipton, S.M. (1985). Habits of the Heart: Individualism and Commitment in American Life. Berkeley: California University Press. Bion, W.R. (1962). Experiences in groups: And other papers. London: Routledge. Charisma. (2008, April 2). New World Encyclopedia. Retrieved 04:02, April 22, 2010 from http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Charisma?oldid=678701. Cialdini, R.B. (2007). Influence: The psychology of persuasion. New York: Collins . Csordas, T.J. (1997). Language, charisma, and creativity: The ritual life of a religious movement. Berkeley: University of California Press. Festinger, L., Riecken, H.W., & Schachter, S. (1956). When Prophecy fails: A social and psychological study of a modern group that predicted the destruction of the world. New York: Harper & Row. Frijhoff, W. (1998). Heiligen, idolen, iconen. Nijmegen: SUN. Galanter, M. (1999). Cults: Faith, healing, and coercion. New York: Oxford University Press. Luhrmann, T. (1991). Persuasions of the witch’ s craft: Ritual magic in contemporary England (pp. 307-323). Cambridge, MA: Harvard University Press. Oakes, L. (1997). Prophetic charisma: The psychology of revolutionary religious personalities. Syracuse, NY: Syracuse University Press. Sect. (2008, April 4). New World Encyclopedia. Retrieved 00:05, April 22, 2010 from http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Sect?oldid=687687. Taylor, C. (1989). Sources of the Self: The Making of Modern Identity. Cambridge, MA: Harvard University Press. Zimbardo, P.G., & Leippe, M.R. (1991). The psychology of attitude change and social influence. New York: McGraw-Hill. Vet gedrukt = Niet behandelde, maar toch interessante literatuur

37



19

Stellingen (1/5) n

Wat is jullie mening over de volgende uitspraak…

“Sekten vormen een potentieel gevaar voor onze maatschappij.”

39

Stellingen (2/5) n


“Authenticiteit is moraliteit”

40

20

Stellingen (3/5) n


“Evangelisatie hoort in een samenleving die religieus tolerant is.”

41

Stellingen (4/5) n


“Religie is geen belangrijke oorzaak van grote conflicten.”

42

21

Stellingen (5/5) n


“De wereld heeft charismatische leiders nodig die de mensen in beweging krijgen goede werken te verrichten.”

43

22

Sekten Een godsdienstpsychologisch

Recommend Documents