Schroeder van der Kolk Leerstoel Geschiedenis van de psychiatrie

Schroeder van der Kolk Leerstoel Geschiedenis van de psychiatrie

Evaluatierapport De Schroeder van der Kolk leerstoel ‘geschiedenis van de psychiatrie’ werd officieel op 1 september 2004 ingesteld bij het Departement Geschiedenis en Kunstgeschiedenis van de Faculteit Geesteswetenschappen van de Universiteit Utrecht. De leerstoel is in het leven geroepen door de Stichting Leerstoel Geschiedenis van de Psychiatrie (gevestigd te Amersfoort), waarin de volgende organisaties participeren: GGZ Nederland, de Gelderse Roos (Wolfheze), Dimence (Deventer), GGZ Noord-Holland Noord, de Reinier van Arkel Groep (Den Bosch), Altrecht (Utrecht) en het Trimbos-instituut Utrecht. Als hoogleraar trad met ingang van genoemde datum Dr. Joost Vijselaar aan. De omvang van de leerstoel bedraagt 0,4 fte. Op 1 juni 2008 is de omvang voor de duur van een jaar uitgebreid tot 0,6 fte. De leerstoel heeft in zekere zin een valse start gekend. Na een voortvarend begin, heeft de leerstoelhouder zich in januari 2006 ziek moeten melden. Nadat hij zijn werkzaamheden gefaseerd had hervat, heeft hij zich vanaf juli 2006 weer volledig aan zijn taak kunnen wijden. Consequentie van het een en ander is geweest dat de leerstoelhouder een duidelijker lijn en begrenzing heeft aangebracht in het programma, waarbij het onderzoek naar de geschiedenis van ‘Psyche en elektriciteit’ sinds mei 2006 (zie hieronder) als rode draad fungeert. Onderzoek Project ’Psyche en elektriciteit’ Met ingang van mei 2006 heeft de leerstoelhouder bij het onderzoek in het kader van de leerstoel het accent geplaats op één onderzoeksthema, en wel het project ‘Psyche en elektriciteit’. Doel van het onderzoeksproject ‘Psyche en elektriciteit’ is het in kaart brengen van de geschiedenis van het denken over en de toepassing van elektriciteit in de psychiatrie, meer in het algemeen het denken over verbanden tussen psyche en elektriciteit. Sedert de opkomst van het moderne onderzoek naar de elektriciteit in de 18e eeuw, wordt elektriciteit toegepast bij de behandeling van zenuwen zielsziekten. Tegenwoordig is er sprake van een nieuwe waardering van de elektroconvulsietherapie en experimenteert men met verschillende vormen van Therapeutic Brain Stimulation (waaronder Transcraniële Magnetische Stimulatie TMS), als mogelijk alternatief voor ECT. Dit historische onderzoek wil de ideeën over elektriciteit en de psyche en de praktijk van de therapeutische toepassingen in kaart brengen tegen de achtergrond van: a. de ontwikkelingen in natuurkunde en technologie met betrekking tot elektriciteit, meer in het bijzonder met betrekking tot aard en betekenis van elektrische verschijnselen. b. De ontwikkelingen van de inzichten met betrekking tot de rol van elektriciteit in het zenuwstelsel. c. De toepassing van elektriciteit in de geneeskunde in het algemeen, zowel de reguliere als de irreguliere.


1

d. De rol van elektriciteit in de samenleving en de cultuur in het algemeen, zoals bijvoorbeeld de betekenis van de elektrificatie van de maatschappij sedert de jaren zeventig van de negentiende eeuw. e. Het denken van patiënten over elektriciteit. Verschijnselen als elektriciteit, magnetisme, elektromagnetische straling etc. nemen een belangrijke plaats in de wanen van patiënten, al vanaf de negentiende eeuw. Vanuit dit perspectief zullen binnen het project ‘Psyche en elektriciteit’ drie thema’s ter hand worden genomen: Krankzinnigheid en elektriciteit in de 18e eeuw. Dit onderzoek heeft tot doel de positie van de therapeutische toepassing van elektriciteit bij krankzinnigheid en zenuwziekten te verhelderen in de context van het toenmalige discours over zenuwen, elektriciteit en ether en de grote betekenis van de zenuwziekten binnen het publieke debat van destijds. Het project ‘Reizbare Schwäche’. Elektriciteit en de ‘neurologisering’ van de Duitse psychiatrie 1840-1880 dat een studie behelst naar de vraag of het onderzoek van de Berlijnse ‘organisch fysici’, o.a. Du Bois-Reymond en Von Helmholtz, naar de elektrofysiologie heeft bijgedragen aan de constituering van de ‘biologische psychiatrie’ in Duitsland in het midden van de negentiende eeuw. Het protest tegen de elektroshocktherapie 1970-2000. In de jaren zeventig werd de elektroshocktherapie (ECT) het onderwerp van heftige kritiek en protest. Dit onderzoeksproject heeft tot doel een comparatieve historische analyse te maken van de factoren die van invloed waren op de verschillende carrières van de ECT in landen als Nederland, Californië en Engeland sinds de jaren zeventig. In eerste instantie is verkennend onderzoek gedaan, mede met als doel om in de oratie de contouren van dit project te schetsen. Vervolgens is het onderzoek in het teken geplaatst van het formuleren van een klein programma in het kader van de vrije competitie van NWO, waarvoor de aanvraag in 2009 zal worden ingediend. Het voorgenomen onderzoek sluit naadloos aan bij het promotieonderzoek van de leerstoelhouder naar de receptie van het Dierlijk Magnetisme en past daarnaast binnen de visie en het programma van het nieuwe Descartes Centre voor vergelijkende wetenschapsgeschiedenis van de Universiteit Utrecht. In het kader van de master HCSSH heeft de heer T. Bolt BA in het najaar van 2007 een onderzoeksvoorstel ‘Reizbare Schwäche’. Elektriciteit en de ‘neurologisering’ van de Duitse psychiatrie 1840-1880(zie hierboven) uitgewerkt in het kader van ‘Psyche en elektriciteit’. Een masterstudent History and Philosophy of the Sciences wijdt zijn masterthesis aan de historische achtergronden van de moderne Therapeutic Brain Stimulation. Twee bachelor studenten werkten daarnaast in 2007/2008 aan werkstukken over respectievelijk de introductie en eerste periode van toepassing van de elektroshocktherapie in Nederland (1938-1970) en de ontwikkeling van de opvattingen van de psychiater Frank van Ree over de ECT en diens rol in het publieke debat daarover in de jaren zeventig en tachtig. Student assistenten hebben een aanvang gemaakt met de inventarisatie van relevante bronnen, zoals: ECT in de Nederlandse vakpers en de bladen van de patiëntenbeweging in de jaren zeventig en tachtig, ECT in de opiniepers in de jaren zeventig, en ECT op de televisie en in de speelfilm. Contractresearch Naast het genoemde onderzoek is ook derdegeldstroom onderzoek, gefinancierd door partijen uit de GGZ-sector, tot ontwikkeling gebracht, voortbouwend op de ervaring die de hoogleraar daar in het verleden al mee heeft opgedaan. Dat onderzoek is ondergebracht bij het Onderzoeksinstituut voor Geschiedenis en


2

Cultuur (OGC) van de Faculteit Geesteswetenschappen, waar men ruime ervaring heeft met contractonderzoek en over de noodzakelijke faciliteiten beschikt. Het ging om de volgende projecten. De Gelderse Roos: de geschiedschrijving van de geestelijke gezondheidszorg in de regio van de Gelderse Roos, dat wil zeggen Zuid West Gelderland (maart 2005maart 2007). Deze studie vond plaats in het kader van het 100-jarig bestaan in 2007 van het psychiatrisch ziekenhuis Wolfheze/de Gelderse Roos. Op 21 juni 2007 werd als resultaat het boek Van Streek. Honderd jaar geestelijke gezondheidszorg in ZuidWest Gelderland (Utrecht, Uitgeverij Matrijs, 2007) officieel gepresenteerd. Het project werd onder leiding van de hoogleraar uitgevoerd door de hoogleraar zelf, Mw. Dr. Leonie de Goei, Mw. Dr. Gemma Blok, Dr. Jozef Vos en de heer Leo de Graaf, psychiater. Biografie van Prof. Dr. J.L.C. Schroeder van der Kolk (1797-1862) In samenwerking met Prof. dr. Leen Dorsman (hoogleraar universiteitsgeschiedenis) en het Onderzoeksinstituut voor Geschiedenis en Cultuur is een voorstel uitgewerkt voor een biografie van Prof. Dr. J.L.C. Schroeder van der Kolk, de Utrechtse hoogleraar die de grondslag legde voor de hervorming van de krankzinnigenzorg en voor de academische psychiatrie in Nederland. Dit project is ontwikkeld naar aanleiding van het naderende 550-jarig jubileum (2011) van de GGZ instelling Altrecht in Utrecht, de vroegere Willem Arntsz Stichting. Over de financiering zijn gesprekken gaande met onder meer Altrecht, de Inspectie voor de Gezondheidszorg, de Divisie Hersenen van het UMCU en mogelijk de Stichting Schroeder van der Kolk in Den Haag. Nederlandse vereniging voor Psychiatrie Naar aanleiding van het 140-jarig jubileum van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (1871-2011) wordt in september 2008 een begin gemaakt met een vooronderzoek, dat moet uitmonden in nadere plannen voor de geschiedschrijving van de vereniging. Het bestuur van de NVvP heeft in beginsel met het plan voor zo’n studie ingestemd. De hoogleraar was daarnaast intensief betrokken bij de begeleiding van twee andere projecten van het OGC: Het project geschiedschrijving van de Stichting Beschermende Woonvormen Utrecht uitgevoerd door Dr. Leonie de Goei en Dr. Melanie van der Hoorn, dat werd afgerond met de publicatie van ‘Te gek voor hier, te goed voor daar’, Geschiedenis van de Stichting Beschermende Woonvormen Utrecht (SBWU) 1978-2004 (Utrecht, matrijs, 2006). Het project De identiteit van de Nederlandse Kinder- en Jeugdpsychiatrie 19482008 in opdracht van de sectie Kinder- en Jeugdpsychiatrie van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie uitgevoerd door Dr. Leonie de Goei en Timo Bolt Ba. In september 2008 verscheen als uitkomst van dit project, het boek: Kinderen van hun tijd. Zestig jaar kinderen jeugdpsychiatrie in Nederland, 1948 - 2008 (Assen, van Gorcum, 2008). Voorstellen voor de geschiedschrijving van de zorg voor ‘maatschappelijk onvolwaardigen’ in Gelderland (Het institutionele landschap van Gelderland) geschreven op verzoek van de Provincie Gelderland, en een geschiedschrijving van de forensische psychiatrie in de kliniek de Kijvelanden (Poortugaal) resulteerden niet in opdrachten.


3

Dossierboek De leerstoelhouder besteedde de afgelopen jaren een deel van zijn tijd aan de afronding van studie naar patiëntendossiers uit de periode 1890-1950, die hij in het kader van het NWO programma De gestoorde psyche. Theorie en praktijk in de twintigtse eeuw uitvoerde tussen 1999 en 2004. Deze studie, waarvan een eerste conceptmanuscript zo goed als gereed is, zal een nieuw licht werpen op de functies van de psychiatrische inrichting in de besproken periode. Het ligt in de bedoeling deze studie in 2009 uit te brengen. Promotietrajecten Zeker drie potentiële buitenpromovendi met wie de leerstoelhouder al langer in overleg was, hebben zich in de afgelopen jaren teruggetrokken, omdat hun gewone professionele werkzaamheden het uitvoeren van promotieonderzoek in de weg stonden. Het zou zijn gegaan om onderzoek naar de geschiedenis van de bewegingstherapie, de testpsychologie en de insulinecomakuur. De al genoemde historicus T. Bolt Ba, zal als buitenpromovendus de komende jaren het genoemde promotieonderzoek ‘Reizbare Schwäche’. Elektriciteit en de ‘neurologisering’ van de Duitse psychiatrie 1840-1880 uitvoeren. Begeleidingscommissies De leerstoelhouder participeerde en participeert in de begeleidingscommissies van de volgende (onderzoeks) projecten: - Geld en Gekte: geschiedenis van de financiering van de geestelijke gezondheidszorg in Nederland in de twintigste eeuw, door mw. Drs. C. Th. Bakker en Dr. H. van der Velden (Universiteit van Amsterdam). - Verward van geest en ander ongerief. Psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg in Nederland (1870-2005) door mw. Prof. dr. M. GijswijtHofstra en Dr. H. Oosterhuis, in het kader van het NWO programma De gestoorde psyche. Theorie en praktijk in de twintigste eeuw - Tastend door de tijd. Twee eeuwen onderwijs en zorg voor slechtzienden en blinden door Dr. J. Vos (OGC), in opdracht van Koninklijke Visio, Huizen. - De strijdbare cliënt; Interviews met ‘erflaters’ van de cliëntenbeweging in de psychiatrie, door mw. P. Hunsche (Het Dolhuys, Haarlem) - Psychiatrie terug naar de stad, een fotodocumentaire over de ontmanteling van het Provinciaal Ziekenhuis Santpoort en de ontwikkeling van het ‘Amsterdamse Model’, door Dr. P. Duurkoop (Het Dolhuys, Haarlem)


4

Onderwijs In het kader van de leerstoel is in drie vormen van onderwijs geparticipeerd, namelijk het onderwijs in twee Masteropleidingen, in de Bacheloropleiding Geschiedenis en in de opleiding van assistent-psychiaters. Masteropleidingen De leerstoelhouder heeft het volgende onderwijs verzorgd in het kader van de Master Historical and Comparative Studies of the Sciences and the Humanities (HCSSH): Short seminar ‘Psychiatrie in meervoud’ De wetenschappelijke oriëntaties van de Nederlandse psychiatrie in het Interbellum (1918-1940), collegejaar 2006/2007, derde blok, samen met dr. Ruud Abma (ASW). In het kader van dit seminar zijn een drietal essays geschreven: Timo Bolt, ‘De pendel, de kloof en de kliniek: een ander perspectief op Leendert Bouman en de ‘psychologische wending’ in de Nederlandse psychiatrie in het interbellum’; Ingrid Kloosterman, “Als clinicus over de grenzen van de psychiatrie; De verwantschap tussen literatuur en wetenschap in het werk van de psychiater H.C. Rümke’;Bart Karstens, ‘De ontwikkeling van de antropologische psychiatrie van L. van der Horst’; en tenslotte zal nog een werkstuk geschreven worden (Ragnar van Es) over de receptie van het werk van Kretschmer in Nederland. Gelet op de kwaliteit van deze teksten wordt naar mogelijkheden gezocht om ze te publiceren. Introductiecursus History, role and impact of the medical sciences: Collegejaar 2007/2008 en 2008/2009: blok 2, in samenwerking met Dr. R. Abma (ASW), Prof.dr F.G. Huisman (Geneeskunde), prof. dr. P. Koolmees en Dr. B. Nederbragt (Diergeneeskunde). In de cursus lag de nadruk op de vraag in hoeverre ontwikkelingen in de geneeskunde, de diergeneeskunde en de psychiatrie in de negentiende eeuw met elkaar vergeleken en op elkaar betrokken kunnen worden. Er namen in 2007 9 studenten deel aan de cursus, waarvan er een de cursus niet heeft afgemaakt. In het kader van de masters HCSSH en History and Philosophy of the Sciences (HPS) hebben inmiddels drie studenten te kennen gegeven hun masterthesis bij de leerstoelhouder te willen schrijven - Timo Bolt (historicus): de geschiedenis van ADHD. - Jan Martens (geneeskundige en technisch fysicus): de historische achtergrond van de moderne Therapeutic Brain Stimulation. (Nervus Vagus Stimulatie e.d.). - Ingrid Kloosterman (algemene sociale wetenschappen): de geschiedenis van de parapsychologie in Nederland. Voor de master Medische Geschiedenis bij de Vrije Universiteit in Amsterdam (gestart in januari 2005) verzorgde de leerstoelhouder de afgelopen jaren inleidingen in kwalitatief historisch onderzoek van patiëntendossiers.

Bacheloronderwijs geschiedenis Casuscollege Melancholie en depressie van 1500 tot 2000, collegejaar 2005-2006, blok 2: 15 studenten voltooiden de cursus.


5

Themacursus Film als cultuurgeschiedenis: 2005-2006, blok 1, een college over de psychiatrische aspecten van de film Nynke van Hichtum van Pieter Verhoeff Master Cultureel Erfgoed, 2005-2006, blok 1, een college over achtergronden, oprichting en inrichting van het Dolhuys, Museum van de Psychiatrie in Haarlem. Casuscursus De inrichting binnenste buiten, 1800-2000, Collegejaar 2007/2008, blok 2. Van de 39 deelnemende studenten, verdeeld over twee groepen, voltooiden uiteindelijk 35 studenten de cursus. Het evaluatierapport van de cursus vermeldde o.a. het volgende:‘De respondenten zijn over het algemeen tevreden over het college. De studenten roemen de didactische kwaliteiten van de docent en zijn tevreden over de wijze waarop een ‘toch niet zo bekend deel van de geschiedenis’ door de docent werd behandeld. Het enige vaker genoemde punt van kritiek is het tekort aan college-uren.’ ‘Hoewel het aantal respondenten beperkt was lijkt de conclusie gerechtvaardigd dat de cursus Geschiedenis van de psychiatrie een succes was. Wellicht dat het aantal college-uren uitgebreid zou kunnen worden. De tevredenheid van de studenten blijk ook uit de gemiddelde beoordeling: een 7,5.’ Onderzoeksseminar III De inrichting binnenste buiten, 1800-2000. College jaar 2008-2009, blok 1 en 2. Vooralsnog hebben zich 19 studenten ingeschreven. Opleiding van assistent-psychiaters In het cursusjaar 2008/2009 zal de leerstoelhouder voor de eerste maal onderwijs verzorgen in het kader van de opleiding van psychiaters voor het Consortium Nederland Centraal arts-assistenten psychiatrie: Cursus 2008-2009: jaar III, inleiding in de geschiedenis van de psychiatrie gedurende 3 dagdelen Stages Vanuit de leerstoel werd de inhoudelijke begeleiding verzorgd van de volgende stages: - Candido de Leij (Master Cultureel Erfgoed van de UU): onderzoek ten behoeve van een website over reizen van psychiaters in de negentiende eeuw, in het kader van een internationaal samenwerkingsproject van het Dolhuys in Haarlem. - Lian Hielkema (bachelor geschiedenis): onderzoek naar de geschiedenis van de patiëntenraad van de Jellinek-kliniek in Amsterdam (1982-2007)uitmondend inde publicatie: Uit de lorum. 20 jaar Jellinek Cliëntenraad (Amsterdam, 2008). - Karin van Andel (bachelor geschiedenis): onderzoek ten behoeve van het project De strijdbare cliënt door mw. P. Hunsche bij het Dolhuys in Haarlem. - Hanneke Fonville, (bachelor geschiedenis): onderzoek ten behoeve van het project De strijdbare cliënt door mw. P. Hunsche bij het Dolhuys in Haarlem. - Ingrid Kloosterman (Master HCSSH): inventarisatie van bronnen op gebied van de Nederlandse parapsychologie ten behoeve van het Archief en Documentatiecentrum Nederlandse Gedragswetenschappen in Groningen/Utrecht. Symposia De leerstoelhouder was (mede) verantwoordelijk voor de organisatie van de volgende conferenties: Het 27e PUK symposium ‘Welke patiënten, welke doktoren in geschiedenis van de psychiatrie?’, Utrecht 28 oktober 2005: met als sprekers: Dr. Hans de Waardt, Dr. Ruud Abma, Mw. Dr. Leonie de Goei, Jan Dirk Blom (psychiater), Mw. Dr. Gemma Blok. Er waren zo’n honderd deelnemers, voornamelijk psychiaters.


6

Het Anglo-Dutch Wellcome Symposium on the History of Medicine Academic Medicine and Society, 1800-1940, Utrecht 8/9 december 2005: een tweedaagse medisch historische studiedag mede ter inauguratie van de master HCSSH. Als sprekers traden op: Dr. Helen Sweet, Drs. Pieter Caljé, Dr. Keir Waddington, Dr. Annet Mooij, Prof. dr. J. Pickstone, Prof. dr. E. Houwaart, Prof. dr. Dorothy Porter, Prof. dr. Toon Kerkhoff, Dr. Eric Engstrom, en Dr. Frank Huisman. Aan het symposium namen zo’n 50 personen deel. Studiedag Waar geest ontbreekt is electriciteit een zeer vermogend middel, georganiseerd door de sectie geschiedenis van de neurowetenschappen van de Nederlandse Vereniging voor Neurologie, 24 november 2008 in Haarlem, met als sprekers: Prof. Dr. F. van Lunteren, Dr. P. Koehler, Prof. Dr. J. van Gijn, Mw. Drs. J. Rook, Prof. dr. J. Vijselaar, Prof. Dr. D. Denys. Publicaties 2005-2007 met M. Gijswijt-Hofstra, H. Oosterhuis en H. Freeman (eds.), Psychiatric Cultures Compared. Psychiatry and mental health care in the twentieth century (Amsterdam, Amsterdam University Press, 2005). ‘Out and in: The family and the asylum’, in: Marijke Gijswijt e.a. (red.), Psychiatric Cultures Compared. Psychiatry and mental health care in the twentieth century (Amsterdam, Amsterdam University Press, 2005) 277-294. ‘Schroeder van der Kolk, Jacobus Ludovicus Conradus’, in: W.F. Bynum en Helen Bynum (red.), Dictionary of medical Biography Vol. IV (Westport, Greenwood, 2006) 1119-1121. Met C. Kelk en F. Koenraadt (red.), Tussen behandeling en straf. Rechtsbescherming en veiligheid in de twintigste eeuw (Deventer, Kluwer, 2007). Psyche en elektriciteit (Utrecht, Faculteit Geesteswetenschappen, 2007) inaugurele rede. Met L. de Goei, J. Vos e.a. (red.), Van streek. 100 jaar geestelijke gezondheidszorg in Zuid-West Gelderland (Utrecht, Uitgeverij Matrijs, 2007). ‘Een regio en zijn geestelijke gezondheidszorg 1900-2000’, in: Vijselaar, e.a., Van streek, 14-41, 260-261. ‘”De ander tot vrijheid wekken’”. De psychiatrische inrichting Wolfheze onder het directoraat van Hendrik van der Drift, 1950-1975’, in: Vijselaar e.a., Van streek,192223, 275-278. ‘Ein ausländischer Zweig der “Weimarer Reformpsychiatrie”. Die niederländische Psychiatrie und die Fürsorge für psychisch Kranke 1920-1960’, in: Michael Prinz (red.), Gesellschaftlicher Wandel im Jahrhundert der Politik. Nordwestdeutschland im


7

internationalen Vergleich 1920-1960 (Paderborn, Ferdinand Schöningh, 2007) 315326. ‘Psyche en elektriciteit’, Maandblad geestelijke volkgezondheid 62 (2007) 9, 744-760. ‘Voorwoord’, in Petra Hunsche, De strijdbare patiënt. Van Gekkenbeweging tot cliëntenbewsutzij. Portretten 1970-2000 (Haarlem 2008) 8-10. ‘Historische achtergrond’, in: P. Duurkoop, Psychiatrie terug in de stad (Haarlem 2008) 16-26. Lezingen ‘Franz Anton Mesmer (1734-1825). Zenuwziekten, elektrotherapie en het dierlijk magnetisme’, Sectie Geschiedenis der Neurowetenschappen, Utrecht, 26 november 2004. ‘A foreign branch of the “Weimarer Reformpsychiatrie”. Dutch psychiatry and mental health care 1920-1960’, Conferentie ‘Gesellschaftlicher Wandel im Jahrhundert der Politik. Die Jahre 1920-1960 in vergleicherder Perspektive’, LWL-Institut für westfälische Regionalgeschichte, Münster, 20-22 januari 2005. ‘Over grenzen heen’, bij de presentatie van het boek ‘Met gezag en deskundigheid, Geschiedenis van het beroep van psychiater’ van Ruud Abma en Ido Weijers (Amsterdam, SWP, 2005) op 13 januari 2005 in Zeist. ‘De ander tot vrijheid wekken. Over het werk van H. van der Drift’, Afscheidssymposium Mw. Prof. dr. M. Gijswijt-Hofstra, Amsterdam, 19 januari 2006. ‘In Wolfheze moet je wezen, want daar worden de gekken genezen’, De Gelderse Roos, Wolfheze, 13 juni 2006. ‘Psyche and electricity’, wetenschapshistorische conferentie Woudschoten II in Zeist, 28/29 september 2007. ‘Nationale anti shock Aktie 1976-1980’, het Bussum Psychiatrie Symposium, 5 oktober 2007. ‘De electroshock schokt ons. De bijna verdwijning van de elektroshocktherapie uit Nederland’, Studiedag Waar geest ontbreekt, 24 oktober 2008, Haarlem. Evaluatie De leerstoel geschiedenis van de psychiatrie is indertijd ingesteld vanuit het besef dat de geschiedschrijving van de psychiatrie in de afgelopen dertig jaar in Nederland goed tot ontwikkeling is gekomen maar dat een daarbij passende academische verankering ontbrak. Als focus van onderwijs en onderzoek op het terrein van de geschiedenis van de psychiatrie vervult de leerstoel nadrukkelijk die functie. Elders in Nederland is geen sprake van structurele en systematische aandacht voor dit thema. In het structuurrapport van de leerstoel ‘geschiedenis van de psychiatrie’ is aangegeven dat de gekozen benadering die is van de ‘social history of medicine’ en


8

dat onderwijs en onderzoek ontwikkeld zullen worden vanuit de visie dat de psychiatrie en de geestelijke gezondheidszorg in hun ontwikkeling sterk verweven zijn met de samenleving, de cultuur en de wetenschap in brede zin. Het dragende onderzoeksproject ‘Psyche en elektriciteit’ is naar opzet en intentie geheel op dit uitgangspunt gebaseerd, zoals hierboven in aangegeven. Het vormt de operationalisatie van deze visie aan de hand van de casus van de elektriciteit in de psychiatrie. Binnen het structuurrapport van de leerstoel ‘geschiedenis van de psychiatrie’ worden daarnaast drie grote themagebieden benoemd, waaraan binnen de leeropdracht aandacht zal worden besteed, namelijk: a. klacht, stoornis en patiënt; b. vormen van zorg; en c. therapie tussen lichaam en geest. In het kader van het thema ‘klacht, stoornis en patiënt’ is onderwijs ontwikkeld over de geschiedenis van melancholie en depressie door de eeuwen heen, een casuscursus waarvoor veel belangstelling bestond en die in de komende jaren herhaald zal worden. Waar het gaat om het onderwerp ‘vormen van zorg’ kan wat onderzoek betreft onder andere gewezen worden op het contractonderzoek naar de geschiedenis van de GGZ in de regio van De Gelderse Roos (Arnhem, Ede, Tiel) en op de studie naar de beschermende woonvormen. Een poging om de GGZ-instelling Altrecht in het kader van haar vijfhonderdvijftigjarig jubileum te interesseren in een studie naar de krankzinnigenzorg voor 1800 strandde helaas. In het kader van dit thema is onderwijs verzorgd over de geschiedenis van de psychiatrische inrichting vanaf 1750, in de vorm van een casuscursus en een onderzoeksseminar. Onder het thema ‘therapie tussen lichaam en geest’ is destijds al heel nadrukkelijk de therapeutische toepassing van elektriciteit in de psychiatrie genoemd. Het onderzoeksprogramma ‘Psyche en elektriciteit’ is daar de uitwerking van. Datzelfde gold voor het Short seminar Psychiatrie in meervoud in het kader van de master HCSSH waarin aandacht werd gegeven aan de verwevenheid van psychologische, sociale en biologische oriëntaties in de Nederlandse psychiatrie van het interbellum. Zijn bovengenoemde activiteiten ontwikkeld op basis van het oorspronkelijke programma/structuurrapport, zeker waar het gaat om contractresearch is het ook de vraag van potentiële opdrachtgevers die richting aan het onderzoek geeft. Het is in dit verband verheugend dat zulke belangrijke thema’s als de biografie van Schroeder van der Kolk en de geschiedenis van de beroepsvereniging van psychiaters (De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie) mogelijk als opdrachtonderzoek ter hand kunnen worden genomen. De leerstoel is inmiddels wat men zou kunnen noemen geïntegreerd in het Descartes Centre for the history and philosophy of the sciences and the humanities. De leerstoelhouder participeert in het onderwijs van de master HCSSH en in de andere activiteiten van het Centre. De doelstellingen en het onderzoeksprogramma van de leerstoel passen ook naadloos binnen het interdisciplinaire karakter van het Descartes Centre, juist waar het gaat om het idee dat de psychiatrie een sterke wisselwerking kent zowel met andere wetenschappen als met de cultuur. Vooralsnog bestaan er geen andere leeropdrachten waarbinnen de geschiedenis van de psychiatrie als subdiscipline tot zijn recht zou kunnen komen. Prof. dr. Joost Vijselaar Juli 2008.

Het College van Curatoren,


9

A.P.J. Höppener Prof. dr R.S. Kahn Prof. dr W.W. Mijnhardt.


10

Schroeder van der Kolk Leerstoel Geschiedenis van de psychiatrie

Recommend Documents