Interculturalisatie van de forensische psychiatrie (workshop)
Intercultureel management RONALD MAY, (ex)COÖRDINATOR INTERCULTUREEL MANAGEMENT ALTRECHT, GGZ UTRECHT
Cultuur en de forensische psychiatrie; “Om de rechter te adviseren over de mate van toerekeningsvatbaarheid van een verdachte, is het noodzakelijk om kennis te hebben van de sociaal-culturele achtergrond van de verdachte. Alleen in deze context kan het gedrag (c.q. pathologie en delict) van de verdachte beoordeeld worden en krijgt het betekenis. Zowel biologische, psychologische als sociaal-culturele factoren worden meegenomen in het beoordelen van patiënten. Hoewel wordt erkend dat in verschillende samenlevingen verschillende opvattingen bestaan over goed en kwaad en ziek en gezond, geldt de Nederlandse norm als uitgangspunt. Om de behandeling te laten slagen is het van wezenlijk belang om aan te sluiten bij de belevingswereld van de patiënt en dus bij zijn culturele achtergrond. Door uit te gaan van het individu („zorg op maat‟) en het belang van sociale context te benadrukken geven respondenten blijk van een genuanceerde opvatting over diversiteit.” (WODC, 2011)
Vragen: • Wat is interculturalisatie? • Waarom intercultureel hulpverlenen? • Heeft u ooit deelgenomen aan een opleiding/training interculturele hulpverlening? • Wat gaat jou/je afdeling goed af? • Waar loop je/de afdeling tegen aan? • Heeft uw instelling beleid t.a.v. interculturalisatie? • Wat zou er moeten gebeuren? • Welke inhoudelijke/organisatorische randvoorwaarden? • Noem een aanbeveling voor verbetering van de zorg. • Wat zou je van je collega‟s en/of leidinggevende willen?
INTERCULTURALISATIE: Beleid gericht op: Toegankelijke, effectieve en beschikbare zorg voor de multiculturele omgeving. Het bieden van gelijke toegang en gelijkwaardige kwaliteit van zorg aan allochtone cliënten.
Doelgroep Forensische zorg: • Een kwart van alle tbs-gestelden is niet in Nederland geboren;
• Een derde deel van de tbs-populatie kan worden gerekend tot de eerste en tweede generatie allochtonen in Nederland.
Brief v.d.Staatssecretaris Justitie, 0709 “… een veranderingsproces ondersteunen ter verbetering van de kwaliteit van de diagnosestelling en behandeling van personen met een andere etnisch-culturele achtergrond. Daarnaast is het van belang om meer kennis te ontwikkelen over de invloed van culturele factoren op de vaststelling van de geestelijke conditie.
Aanleiding interculturalisatie GGZ: • • • • • • • • • • • •
Allochtonen maken minder gebruik van GGZ-voorzieningen; Een groot aandeel allochtonen wordt aangetroffen in crisiscentra; Veel onvrijwillige opnames; In de klinische sector zijn allochtonen sterk ondervertegenwoordigd; De zorg begint vaak op het meest intensieve nivo; Sommige diagnosen komen veel meer voor; Vaak aanmelding met complexe problematiek; Veel eenmalige contacten; Ondervertegenwoordiging van M & T vrouwen; Geen oudere allochtonen in de GGZ; Hoog drop-out en no-show percentages; Enz. enz. (RvZ, 2000)
Beleidssignalering GGZ: • Onvoldoende aansluiting tussen zorgvraag en zorgaanbod; • Opleidingen zijn onvoldoende gericht op de hulpvraag van allochtone cliënten; • De aanwezige kennis is schaars, of beperkt tot een kleine groep deskundigen; • Het personeelsbestand is weinig divers.
Aanleiding interculturalisatie forensische zorg: •
•
•
* Er is een risico van cultuurgebonden misinterpretaties bij de beoordeling van de relatie tussen geestelijke stoornis en delict. (toerekeningsvatbaarheid) Dit kan leiden tot een andere sanctieoplegging. (cie. Visser, 2006). Etnocentrisme in de TBS kan leiden tot een afwijkende behandeling van allochtonen, waardoor hun rechtspositie in het geding komt. (RSJ, 2007). Allochtone verdachten hebben een kleinere kans psychiatrisch onderzocht te worden en een grotere kans om volledig (on)toerekeningsvatbaar te worden verklaard en een kleinere kans om verminderd toerekeningsvatbaar te worden verklaard dan autochtonen. (recent onderzoek van NIFP).
Signalering beleid: Culturele verschillen uiten zich op het terrein van communicatie (verbaal en non-verbaal), ziekteverklaring, ziektepresentatie en diagnostiek (met westers georiënteerde en gevalideerde instrumenten), individualisme versus collectivisme, man-vrouw-verhoudingen en machtsverhoudingen. Deze verschillen kunnen leiden tot etnocentrisme, discriminatie en onvoldoende vertrouwen tussen patiënt en behandelaar. Interculturalisatie verdient een structurele basis in de organisatie en de uitvoering van de tbsbehandeling. (RSJ, 2006)
Institutioneel racisme? Allochtonen, • Worden bij hetzelfde gedrag vaker ingeschat als gevaarlijk (big, black and dangerous); • Worden vaker gedwongen opgenomen; • Komen vaker via de politie in de ggz; • Worden meer ristrictief behandeld (separeer) binnen de ggz; • Krijgen hogere doses medicatie; • Gaan vaker en sneller tegen advies met ontslag; • Worden vaker aangehouden en langer in detentie bij zelfde gedrag; • Blijven langer in verzekerde bewaring; • Krijgen hogere straffen voor hetzelfde vergrijp;
Vervolg: Institutioneel racisme? Allochtone kinderen krijgen bij eenzelfde prestatieniveau op de CITO-toets een lager schooladvies dan autochtone kinderen. Prof. Dr. F. Kortmann; Prof. Dr. F. Bovenkerk; Dr. M. Koomen.
WAAROM? 1. Inspelen op veranderende vraag 2. Maatschappelijke verantwoordelijkheid 3. Wettelijke plicht
4. Bedrijfsbelang
Waar moet je beginnen? •De organisatie •Intercultureel Management •Doelen •Belangrijke domeinen •Altrecht als voorbeeld •Succesvoorwaarden •Bedrijfsbelang
Doelstellingen: • Realiseren van een cultuursensitief aanbod; • Aanstellen van deskundig (allochtoon) personeel; • Verbeteren van de organisatie van de zorg: Instelling wordt een cultuursensitieve organisatie; • Verbeteren van interculturele keten-kwaliteit; • Onderzoek, Preventie en Informatie gericht op alle gebruikers van de zorg: geen uitsluiting; • Samenwerking met organisaties en vertrouwenspersonen van allochtonen.
BELANGRIJKE DOMEINEN •Hulpverlening •Personeel •Preventie/innovatie/informatie •Accommodatie •Opleiding en onderzoek •Samenwerking
ALTRECHT ALS VOORBEELD •Zorgaanbod is toegankelijk en geschikt •Éducation Permanente •Interculturele coach •Expertisetraject Mikado-Altrecht •Expertgroep interculturalisatie •Intercultureel Verpleegkindig Overleg •Intercultureel cliëntenperspectief •Samenwerking: in- en extern
Allochtone cliënten bij Altrecht: Nederland; Marokko; Turkije; Suriname; Indonesië; Iran; Duitsland; Ned. Antillen; Irak; Joegoslavië; Afghanistan; Groot Brittanië; Somalië; Polen; Bosnië Herzegovina; Griekenland; België; Italië; Colombia; Aruba; Sri Lanka; Zuidafrika; Ethiopië; Frankrijk; Spanje; Canada; India; Ver. Staten van Amerika; Brazilië; Rusland; Azerbajdjan; China; Soedan; Australië; Oostenrijk; Portugal; Sierra Leone; ZuidKorea; Armenië; Libanon; Vietnam; Fillipijnen; Angola; Dominicaanse Republiek; Ghana; Hongarije; Oekraine; Roemenië; Zwitserland; Algerije; Israel; Peru; Burundi; Chili; Korea; Kroatië; Noorwegen; Syrië; Egypte; Jemen; Nederlands Indië; Nigeria; Pakistan; Rwanda; Thailand; Tunesië; Venuzuela; Zweden; Cuba; Denemarken; Ecuador; Kenya; Koeweit; Kongo; Mexico; Nieuw-Zeeland; Tanzania; Uruguay; Argentinië; Bolivia; Brits Guyana; Bulgarije; Eritrea; Gambia; Georgië; Guinee; Haiti; Hongkong;Ierland; Ivoorkust; Japan; Liberia; Slowakije; SovjetUnie; Togo; Albanië; Cyprus; DDR; EquatoriaalGuinee; Frans Congo; Frans Guyana; Jordanië; Kaapverdië; Kameroen; Laos; Litouwen; Luxemburg; Mozambique; Myamar; Namibië; Nepal; Puerto Rico; Senegal; Slovenië; Tjecho-Slowakije; Uganda; Zaire.
Initiatieven afgelopen 10 jaar… • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Groot intern draagvlak; Continue scholingactiviteiten; Nuttige Altranet-site; Generieke aandacht voor zorgaanbod; Cultuursensitieve preventieprogramma‟s; Samenwerking met Geestelijke verzorging en SekseSpecifiekeHulpverlening; Aanbod aan Arts-assistenten; Anio‟s; Psychologen en Verpleegkundigen; Interculturele cliëntenfora; Specifieke, doelgroepgerichte initiatieven; Overname en uitbreiding van NOAGG; Intercultureel personeelsbeleid en coaching; Verschillende netwerken van experts; Stimulering van onderzoek; aan huisartsen en andere Aanbod ketenpartners; Samenwerken met allochtone (zelf) organisaties; Training van Imams; Deelname aan Gemeentelijke en provinciale en ministeriële overlegactiviteiten; Regelmatige overdracht van kennis en kunde aan andere zorginstellingen; Deelname aan commissies van de branche-organisaties; Samenwerking met kenniscentra: Mikado; Pharos; Forum; Vilans; Movisie; NJI; Trimbos; TvCn; Onderwijs aan Universiteit; Hogeschool en ROC; Bibliotheek met de mooiste verzameling boeken over transculturele ggz; Enz., enz.
SUCCESVOORWAARDEN •Organisatorisch draagvlak:top-down en bottom-up •Middelen en personeel •Effectieve initiatieven •Communicatie •Ruimte voor innovatie •Voldoende deskindigheid •Periodieke terugkoppeling •Lange adem; intensieve sturing •Interne en externe betrokkenheid
AANBEVELINGEN •Bezint eer ge begint; •Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet;
•Wie niet waagt, wie niet wint; •De kosten gaan voor de baten;
Aanbevelingen: • Waardeer de aanwezige interculturele kennis en stimuleer/faciliteer verdere ontwikkeling en verspreiding; • Vergroot het organisatorisch draagvlak: mensen; middelen en randvoorwaarden; • Communiceer over de mogelijkheden en successen; • Speciale aandacht voor teamleiders en management; • Ontwikkel externe druk; • Onderzoek de effecten van diagnostiek en behandeling; • Ontwikkel voortdurend visie, beleid en innovatie.
Beter één vogel in de hand dan tien in de lucht: •Eén zwaluw maakt nog geen zomer; - Investeer in realistisch en uitvoerbaar; - Hou vol en monitor je activiteiten; - Naast medewerkers, cliënten (en familie) is het (midden) management van groot belang.
INTERCULTURALISATIE IS NIET VANZELFSPREKEND: •Voortdurend overtuigen van het belang; •Uitgaan van een visie op diversiteit; •Is afhankelijk van intern en extern klimaat; •Is instrumenteel en realationeel; •Vraagt om actieve management ondersteuning; •Vraagt om experimenteren, innoveren en borgen van succesvolle initiatieven;
Vervolg:
•Kan alleen maar bij de gratie van een ondersteunend draagvlak in alle geledingen; •Kleine stappen met blijvende consequenties; •Gaat met vallen en opstaan; •Is succesvol bij blijvende aandacht.
Octavio Paz: The Labirinth of Solitude What sets world into motion is the interplay of differences, their attractions and repulsions. Life is plurality, death is uniformity. By supressing differences an pecularities, by eliminating different civilizations and cultures, progress weakens life and favors death. The ideal of a single civilization for everyone, implicit in the cult of progress and technique, impoverishes and multiates us. Every view of the world that becomes extinct, every culture that disappears, diminisches a possibility of life.
Interessante literatuur: Er zijn de afgelopen jaren een paar honderd boeken op dit terrein verschenen. Enkele belangrijke bij deze: 1. Handboek Culturele psychiatrie en psychotherapie, J. De Jong en Sj. Colijn (red.), De Tijdstroom, 2010; 2. Transculturele vaardigheden voor therapeuten, N. Jessurun, Couthinho, 2010; 3. Cultuur, Classificatie en Diagnose, R. Borra, R. van Dijk en H. Rohlof, Bohn Stafleu van Loghum, 2002; 4. Cultuur en psychodiagnostiek, R. van Dijk, R. Borra en R. Verboom, Bohn Stafleu van Loghum, 2011; 5. Culturen binnen Psychiatrie-muren, E. van Meekeren, A. LimburgOkken en R. May, Boom, 2002.
Forensische psychiatrie: neem je verantwoordelijkheid!
IK DANK U VOOR UW AANDACHT!
