Alfred Griffioen
Samenwerkingen die werken Over de coöperatie als rechtsvorm
voor commerciële en maatschappelijke initiatieven
de Coöperatie expert 1
Over de Coöperatie expert De Coöperatie expert is de specialist in het vormgeven en ondersteunen van coöperatieve samenwerkingen. We hebben oplossingen voor zzp’ers en ondernemers, zorgverleners, energiecoöperaties en maatschappelijke initiatieven. Met slimme concepten, complete oplossingen en helder taalgebruik maken we samenwerken eenvoudiger. De Coöperatie expert bestaat uit specialisten op het gebied van samenwerken, elk met zijn of haar eigen achtergrond. Er is altijd iemand bij jou in de regio die je graag verder op weg helpt. We zijn zelf ook een coöperatie en kennen de rechtsvorm dus van binnen uit. We zijn oplossingsgericht, flexibel en werken snel. We vinden het belangrijk dat elke samenwerking de juiste structuur krijgt in de vorm van statuten, overeenkomsten en/of reglementen. Waar mogelijk houden we het simpel. Hierdoor ontstaat duidelijkheid over onderlinge verwachtingen. De werkwijze en ieders inzet wordt dan ook helder. Samenwerken is vooral een proces tussen mensen. Voor iedere deelnemer moet de samenwerking uitdagend, leuk of lonend zijn. Ook daar schenken we in onze adviesgesprekken aandacht aan, zodat samenwerkingen ontstaan die echt gaan werken.
2
De behoefte aan nieuwe samenwerkingsvormen Er waait in Nederland een nieuwe wind. Kleinschalige en projectmatige samenwerkingsvormen ontstaan als alternatief voor grote instellingen. We zien dat bij ondernemers die onafhankelijk willen zijn van hoofdaannemers en bemiddelingsbureaus voor hun werk en zelf samen hun diensten gaan aanbieden. En bij maatschappelijke bewegingen om een alternatief te bieden voor grote banken, energiebedrijven en zorginstellingen. De onderliggende trend is de behoefte aan een menselijke maat en persoonlijk contact. Geen anonieme callcenters en incassobureaus maar een grotere eigen verantwoordelijkheid. We zien initiatieven op drie niveaus: y zorgen voor je bedrijf: samenwerken om grotere klanten te kunnen bedienen, een breder aanbod te hebben of beter in te kunnen kopen; y zorgen voor jezelf: om je energie, glasvezel, zorg of arbeidsongeschiktheidsverzekering te regelen op een manier die anders niet mogelijk is; y zorgen voor elkaar: voor de leefomgeving, mensen die achterblijven of verpleegkundige zorg nodig hebben. De beweging is ingezet en zal zich steeds verder uitbreiden. Hierbij zijn veel mensen betrokken die willen meesturen en invloed hebben. De ‘oude’ rechtsvorm “coöperatie” past daar vaak uitstekend bij.
3
Van gedeeld belang naar resultaten Met een groep mensen heb je al snel een gedeeld belang: meer omzet, betere inkoopcondities, groene energie, een levendige buurt of professionele zorg. Hoe zorg je dat het niet blijft bij praten en vergaderen alleen? Acties en resultaten zorgen ervoor dat de groep betrokken blijft en groeit. De weg van een gedeeld belang naar resultaten loopt via een goed en helder concept. Hoe gaan we het doen? Hoe aansprekender het concept, des te makkelijker deelnemers hun eigen ideeën en deelbelangen daarvoor opzij zetten. Rond een concept verzamel je een groep mensen die er aan mee willen doen. Maak de groep in het begin niet te groot, het is belangrijker dat er activiteit gaat ontstaan. Dat mensen samen gaan verkopen, inkopen, organiseren en uitvoeren. Dan gaan er ook geldstromen komen en raakt je initiatief ‘in business’ en kun je de groep groter maken. Wijkzorg Regio Utrecht Wijkzorg Regio Utrecht is een coöperatie van gediplomeerde zelfstandig verpleegkundigen en verzorgenden. De leden hebben jarenlange ervaring in de thuiszorg en vinden persoonlijke aandacht voor hun cliënten erg belangrijk.
Zodra er activiteiten ontstaan, ontstaat ook de behoefte aan een formele structuur. Wie hoort er bij (en is dus lid) en wie niet? Als we als groep iets willen aanschaffen hoe regel je dat dan? Wie is aansprakelijk en in welke mate? En hoe regelen we de besluitvorming en vertegenwoordiging van de groep? Die structuur is vaak een rechtsvorm, met statuten en eventueel overeenkomsten of reglementen.
Eén zorgverlener is steeds het vaste aanspreekpunt en regelt de verdere zorg binnen het team. De coöperatie heeft een zogenaamde WTZi toelating waardoor ze ook zorg mogen leveren die door verzekeraars of via de WLZ vergoed wordt. www.wijkzorgregioutrecht.nl
4
Structuur versus betrokkenheid Er is veel keuze in mogelijke structuren voor een samenwerking. Daarnaast zijn er ook verschillende rechtsvormen mogelijk om die structuren in hoofdlijn vast te leggen: de vereniging, stichting, BV of coöperatie. Vervolgens kun je ze op maat maken. Wanneer kies je nu voor de ene rechtsvorm en wanneer voor de andere? De bijgaande figuur geeft een goed overzicht.
BESTURING DOOR
ECONOMISCH BELANG?
Nee
Ja
Betrokkenen
Vereniging
Coöperatie
Geldschieters
Stichting
BV
De eerste vraag is of de deelnemers een economisch belang hebben bij de samenwerking. Dat kan bijvoorbeeld zijn meer omzet, goedkopere energie, een (onderlinge) verzekering of rendement op hun investeringen. Als dat zo is, dan ligt een coöperatie of BV voor de hand. Als dat niet zo is, bijvoorbeeld als het gaat om het samen kunnen voetballen of het behoud van een museum, dan kom je snel uit op een vereniging of stichting.
Over Rood Over Rood is een coöperatie met een maatschappelijke doelstelling, namelijk ondernemers te helpen om uit de schulden te komen en te blijven. Bij Over Rood helpen
De tweede vraag is wie de zeggenschap moet krijgen. Bij een vereniging of coöperatie zijn dit de leden, degenen die dagelijks voordeel hebben van hun samenwerking. Bij een stichting of BV zijn dit vaker de geldschieters omdat zij meer op afstand kunnen staan.
ondernemers elkaar hun problemen op te lossen en te werken aan een financieel gezonde toekomst. Zowel de ‘hulpvragers’ als de hulpverleners zijn lid. De coöperatie is ingericht als
Ook binnen een vereniging en coöperatie kun je de ‘macht’ van de leden beperken ten gunste van een bestuur of sommige leden meer zeggenschap geven dan anderen. Hoe verder je daar in gaat, des minder de andere leden zich nog betrokken voelen bij ‘hun club’. Het is belangrijk om daar bij de inrichting rekening mee te houden.
5
een social enterprise, dat wil zeggen dat winst niet wordt uitgekeerd maar wordt geïnvesteerd in de doelstelling van de coöperatie. www.overrood.nl
Coöperaties voor ondernemers Het aantal zelfstandig ondernemers in Nederland neemt nog steeds toe, echter het aantal opdrachten dat iemand alleen kan uitvoeren stijgt niet. Daarom is het belangrijk dat zzp’ers en andere kleinere ondernemingen gaan samenwerken. Dat kan incidenteel, maar in sommige gevallen is het verstandiger als een kleine groep ondernemers een min of meer vast verband vormt. Een coöperatie is daarvoor een goede oplossing. We onderscheiden daarbij drie hoofdvormen, waarvoor de Coöperatie expert uitgewerkte modellen heeft: Ondernemerscoöperaties Hierbij werken ondernemers via Klant Klant Klant Klant Klant een gezamenlijke coöperatie: de coöperatie biedt een totaalpakket aan de opdrachtgever en de coöperatie koopt het pakket in delen in bij Coöperatie verschillende leden. De samenwerking is heel transparant: de ondernemers die meedoen in een opdracht zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor de ZZP’er ZZP’er ZZP’er ZZP’er ZZP’er goede uitvoering ervan en zodra de coöperatie betaald krijgt, worden de ondernemers ook betaald. Als er winst is wordt deze verdeeld naar rato van de omzet waarvoor elk van de leden werkzaamheden heeft uitgevoerd. Deze vorm werkt goed voor ondernemers met een eigen BV of voor ondernemers voor de inkomstenbelasting die aan kunnen tonen dat ze niet alleen van de coöperatie afhankelijk zijn. Naast statuten is er een (raam)overeenkomst nodig om het gezamenlijk uitvoeren van projecten en de verdeling van de inkomsten goed te regelen.
6
Faciliterende of inkoopcoöperaties Hierbij werken de ondernemers Klant Klant Klant Klant Klant rechtstreeks voor hun eigen opdrachtgevers, maar regelen ze Overeenkomsten via de coöperatie hun gezamenlijke marketing, administratie of inkoop. ZZP’er ZZP’er ZZP’er ZZP’er ZZP’er Hiervoor betalen ze een deel van hun omzet als contributie. Lidmaatschap en uitbesteden diensten
Deze vorm werkt goed als er binnen Coöperatie de groep weinig samengewerkt hoeft te worden om klanten te bedienen, bijvoorbeeld bij fysiotherapeuten, muziekdocenten of personal coaches. De ondernemers profileren zich zelfstandig, maar onder de paraplu van de coöperatie. Werknemerscoöperaties Een werknemerscoöperatie is ideaal voor professionals die het gemak en de zekerheid willen van een vaste baan, en daarnaast invloed willen uitoefenen op het beleid en Coöperatie mee willen delen in de winst van de organisatie. Wie bij de coöperatie in dienst treedt kan ook lid worden en zo meebeslissen over het beleid en de directeur of manager aanstellen, die Werknemers vast en tijdelijk overigens ook één van de leden kan zijn. Dit kan een goede oplossing zijn als professionals in strakke roosters moeten werken of als er gezamenlijk grote investeringen gedaan moeten worden. Hierdoor vervaagt het ondernemerschap waardoor de belastingdienst de zelfstandigheid van de leden kan gaan betwijfelen. Klant
Klant
Klant
Klant
Klant
Schoongewoon Schoongewoon is een groep van werknemerscoöperaties in de schoonmaakbranche. Voor elke stad is er een aparte coöperatie waar de werknemers ook de leden zijn en die dus samen beslissen over nieuwe opdrachten, roosters, aanschaf van hulpmiddelen en de aanpak van het werk. Regelmatig worden de financiën bekeken en als er winst is, wordt deze over de leden verdeeld. Het resultaat is dat iedereen erg betrokken is bij z’n werk, het ziekteverzuim laag is en dat klanten tevreden zijn. www.schoongewoon.nl
7
Coöperaties voor maatschappelijke initiatieven Energiecoöperatie In steeds meer steden en dorpen komen initiatieven om zelf groene energie te gaan opwekken. Een prima plan, waarmee vaak zowel het milieu als de eigen financiën gebaat zijn. Het is duurzaam en een aanzet voor een regionale economie. Zonnepanelen zijn vaak de snelste en eenvoudigste vorm om dit te doen. Maar niet iedereen heeft een dak dat geschikt is voor zonne-energie. En wat als je wilt verhuizen terwijl de panelen nog niet zijn afgeschreven? Samen investeren in een energiecoöperatie is dan de uitkomst.
Gebiedscoöperatie Bij ruimtelijke inrichting van gebieden, bijvoorbeeld gebiedsontwikkeling zoals de revitalisatie van een winkelcentrum of uitgaansgebied, zijn er verschillende partijen die een min of meer gezamenlijk belang hebben: een prettige omgeving waar veel mensen komen. Of een groep mensen wil gezamenlijk hun woningen bouwen. Deze belangen kun je bundelen in een coöperatie, mits je een scheiding maakt tussen de publieke en de private belangen van de betrokken overheden. Je hebt het dan over een gebiedscoöperatie.
Participatiecoöperatie Een groeiend aantal mensen heeft een afstand tot de arbeidsmarkt en is daardoor voor een regulier bedrijf vaak niet interessant om in dienst te nemen. Als ondernemer kunnen ze, met aanvulling van bijvoorbeeld hun bijstandsuitkering, weer langzaam productiever worden. De gemeente moet hier wel ruimte voor geven. In Breda zijn nu de eerste participatiecoöperaties ontstaan, o.a. een restaurant gerund door allochtone vrouwen en een bedrijf in de stadslandbouw. In beide gevallen is gekozen voor een coöperatie, omdat de leden als ondernemer geen minimumloon hoeven te ontvangen en dus langzaam hun verdiencapaciteit kunnen opbouwen.
8
De variëteit in coöperaties met maatschappelijke doelstellingen is groot, hoe geef je zo’n coöperatie vorm? De eerste vraag is vaak welke financiële stromen er door de coöperatie lopen. Is er alleen een contributie of nemen de leden ook producten of diensten af? Lopen de omzet en investeringen juist via de coöperatie? Op basis van deze vragen kunnen regels worden vastgesteld voor de winstverdeling. Een ander belangrijk onderdeel is zeggenschap. Mag iedereen lid worden en meebeslissen of alleen een beperkte groep? Heeft ieder lid evenveel stemrecht en zijn er bepaalde belangen die niet over mogen worden gelaten aan de algemene ledenvergadering? Wat wordt de rol van een eventuele raad van toezicht? En wat als je de statuten wilt wijzigen? De coöperatie is een erg flexibele rechtsvorm. De meeste notarissen richten gemiddeld eens per drie jaar een coöperatie op. Onze ervaring is dat ze onbekend zijn met de vele mogelijkheden om een coöperatie in te richten. Zolang de akte aan de wettelijke vereisten voldoet kunnen de statuten voor jullie coöperatie prima in helder taalgebruik worden opgesteld en precies beschrijven wat je samen wilt regelen.
Coöperatie Zon De coöperatie ‘Zon op gemeentehuis Voorst’ is een voorbeeld van een energiecoöperatie gebaseerd op het postcoderoosmodel. Zo worden op het dak van het gemeentehuis van
Coöperaties voor maatschappelijke initiatieven kunnen bijvoorbeeld prima als commercieel bedrijf functioneren. Het verschil tussen een ondernemerscoöperatie en zo’n ‘social enterprise’ is dat winst niet wordt uitgekeerd aan de leden, maar wordt geïnvesteerd in de doelstellingen van de coöperatie. De ondernemers krijgen een faire beloning voor hun activiteiten.
Twello 400 zonnepanelen geplaatst in samenwerking met Energierijk Voorst. De leden zijn bewoners en bedrijven uit de postcodes rondom Twello, zij hebben samen geïnvesteerd in deze zonnepanelen. De doelstelling is tweeledig: de leden dragen bij aan de lokale doelstelling om duurzame energie op te wekken en ontvangen ook nog een aantrekkelijk rendement. www.energierijkvoorst.nl
9
Drie gouden regels voor elke samenwerking Hoe je jullie samenwerking ook inricht, houd in elk geval rekening met de volgende punten: 1. Samenwerken moet aantrekkelijk zijn voor alle deelnemers. Via een samenwerking iets afdwingen werkt niet. Een meerderheidsbesluit waarvan een minderheid nadeel heeft werkt misschien op de korte termijn, maar vervolgens kan het best zijn dat de minderheid z’n eigen coöperatie opricht. 2. Samenwerken is discussiëren. Zorg voor een prettige interactie maar dat hoeft niet te leiden tot hechte vriendschappen. Stevige inhoudelijke discussies en onderhandelingen brengen een samenwerking verder. Vat kritiek niet persoonlijk op maar zie het als feedback om jezelf of jullie concept te verbeteren. 3. Samenwerken kun je leren. Niet iedereen is vanaf het begin bekend met de inhoud van de statuten en wat de implicaties daarvan zijn. Uitleg en open discussie helpt. Veel samenwerkingen lopen door een vaste cyclus heen waar ook een onderhandelingsfase in zit. Als je dat weet en onderkent, kun je ook sneller tot een oplossing komen. Hier zijn trainingen en workshops voor.
10
Nu aan de slag De Coöperatie expert helpt groepen bij het vormgeven en vastleggen van hun samenwerking. Voor elk type coöperatie hebben wij een duidelijke aanpak om snel tot een goede structuur te komen. Voor ondernemers, zorgverleners, duurzame energie, gebiedsontwikkeling en voor het bevorderen van participatie. Ook helpen we je graag verder met een werknemerscoöperatie of elke andere coöperatievorm. Vaak begint een adviestraject met een samenwerkingsconsult. In dit gesprek van circa 2 uur kijken we met jullie wat de beste samenwerkingsvorm is en waar je allemaal rekening mee moet houden. De investering hiervoor is 349 euro. Van de conclusies krijg je een kort verslag met daarin ook mogelijke vervolgstappen. Wil je als zelfstandig ondernemers gezamenlijk producten of diensten aanbieden in de markt en weet je al dat het een ondernemerscoöperatie moet worden? Maak dan gebruik van ons complete oprichtingspakket vanaf 990 euro, inclusief adviesgesprek, raamovereenkomst voor het doen van projecten en de oprichting bij de notaris. Ook voor de oprichting van andere varianten van de coöperatie hebben we een heldere aanpak, kijk hiervoor op onze website www.cooperatieexpert.nl.
11
de Coöperatie expert De Coöperatie expert begeleidt groepen bij het vormgeven en vastleggen van hun samenwerking. Op basis van onze ervaring met intussen ruim 500 coöperaties hebben we de belangrijkste vormen en aandachtspunten overzichtelijk bij elkaar gezet. Heb je na het lezen van dit boekje nog vragen of wil je direct aan de slag? Kijk dan op onze website
www.cooperatieexpert.nl
ISBN 978-90-816811-0-0
12
