Samenvatting Internationaal Privaatrecht

Samenvatting Internationaal Privaatrecht Geüpdatete versie van de VRG samenvattingen van Jeroen De Mets en Diether Vandenbussche - Aangevuld met nota’s van Freya Van den Broeck

Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 1

Inhoud 1

Inleiding.......................................................................................................................................... 7 1.1

Basisprincipe........................................................................................................................... 7

1.1.1

2

Vb. van rechtsvragen ...................................................................................................... 7

1.2

Verhouding met het internationaal en het privaatrecht ........................................................ 8

1.3

Bronnen IPR ............................................................................................................................ 8

1.3.1

Overzicht ........................................................................................................................ 8

1.3.2

Europeanisering van het IPR ........................................................................................... 8

1.3.3

Hiërarchie der rechtsnormen ......................................................................................... 9

1.3.4

Voorbeeld verschillende lagen bronnen in oefeningen .................................................. 9

Internationaal privaatrechtelijk procesrecht ................................................................................ 10 2.1

Europees internationaal bevoegdheidsrecht ........................................................................ 10

2.1.1 2.2

De Brussel-I verordening in burgerlijke zaken en handelszaken ................................... 10

Het Belgisch gemeenrechtelijk bevoegdheidsrecht .............................................................. 21

2.2.1

Algemeen...................................................................................................................... 21

2.2.2

De bevoegdheidsbepalingen in het WIPR ..................................................................... 21

2.3

Immuniteiten ........................................................................................................................ 24

2.4

Betekening over de grens ..................................................................................................... 24

2.4.1 De nieuwe verordeningen van 2000 en 2007 inzake betekening en kennisgeven van stukken 24

3

2.4.2

Het Verdrag van 15 november 1965 inzake de betekening (Haags Betekeningsverdrag) 24

2.4.3

Artikel IV Protocol bij het EEX-Verdrag en artikel IV Protocol 1 bij EVEX ...................... 25

2.4.4

Bilaterale regelingen ..................................................................................................... 25

2.4.5

Belgisch gemeen recht .................................................................................................. 25

2.5

Het verloop van een proces met een internationaal karakter .............................................. 26

2.6

Uniform Europees procesrecht............................................................................................. 26

2.6.1

Europese betalingsbevelprocedure (bronnenboek pagina 319, HB 197) ...................... 26

2.6.2

Europese procedure voor geringe vorderingen (BB pagina 326) .................................. 27

De erkenning en uitvoerbaarverklaring van vreemde rechterlijke beslissingen en akten ............ 28 3.1

De rechtskracht van vreemde vonnissen en akten ............................................................... 28

3.1.1

Inleiding ........................................................................................................................ 28

3.1.2

De bewijskracht van een buitenlandse akte of beslissing ............................................. 28

3.1.3

Erkenning van een buitenlandse akte of beslissing ...................................................... 29


Pagina 2

3.1.4 3.2

Titel tot tenuitvoerlegging ............................................................................................ 29

Het Europese recht van het erkennen en uitvoerbaar verklaren van beslissingen en akten 30

3.2.1

De Brussel I-Verordening .............................................................................................. 30

3.2.2 Overgang naar de Brussel I-bis Vo (niet in BB opgenomen, ook (nog niet echt belangrijk voor examen) ............................................................................................................................... 32 3.2.3

Brussel II-bis Vo (BB pagina 291) .................................................................................. 32

3.3 Het Belgisch gemeen recht van het erkennen en uitvoerbaar verklaren van buitenlandse vonnissen en akten........................................................................................................................... 33

4

3.3.1

De invoering van nieuwe regels en het overgangsrecht ............................................... 33

3.3.2

Het exequatur in het WIPR ........................................................................................... 33

3.3.3

Specifieke gronden tot weigering van erkenning.......................................................... 35

algemene technieken van het conflictenrecht ............................................................................. 36 4.1

Aanwijzen van het toepasselijk recht ................................................................................... 36

4.1.1

Een verwijzingsregel of conflictenregel ........................................................................ 36

4.1.2

Herverwijzing ................................................................................................................ 37

Verwijzing naar een niet-geünificeerd rechtsstelsel ..................................................................... 37 4.1.3

Kwalificatieconflicten.................................................................................................... 37

4.1.4

Hiërarchie in de verwijzingsregels ................................................................................ 38

4.1.5

De intertemporele conflicten in het IPR ....................................................................... 38

4.1.6

Het conflit mobile ......................................................................................................... 38

4.2

4.2.1

De ambtshalve toepassing van de Belgische verwijzingsregel ...................................... 39

4.2.2

De toepassing en interpretatie van vreemd recht ........................................................ 39

4.2.3

Cassatiecontrole op de toepassing van vreemd recht .................................................. 39

4.2.4

Complicaties bij het toepassen van vreemd recht ........................................................ 40

4.3

5

Toepassen van het aangewezen recht .................................................................................. 39

Afwijken van het normaal toepasselijk vreemd recht .......................................................... 40

4.3.1

Het onmogelijk tijdig vinden van het buitenlands recht ............................................... 40

4.3.2

De exceptie van internationale openbare orde ............................................................ 40

4.3.3

De voorrangsregels ....................................................................................................... 41

4.3.4

Wetsontduiking ............................................................................................................ 42

4.3.5

De algemene uitwijkclausule of uitzonderingsclausule (=proximiteitsgedachte) ......... 42

de nationaliteit ............................................................................................................................. 43 5.1

Algemene situering van de nationaliteit ............................................................................... 43

5.2

Voordelen en nadelen van de verwijzing naar de nationaliteit ............................................ 43


Pagina 3

5.2.1

Algemeen...................................................................................................................... 43

5.2.2

Het alternatief?............................................................................................................. 43

5.3

5.3.1

Uitgangspunten ............................................................................................................ 44

5.3.2

Wetswijzigingen............................................................................................................ 44

5.3.3

Structuur wetboek ........................................................................................................ 45

5.3.4

Toekenning Belgische nationaliteit ............................................................................... 45

5.3.5

Verkrijging Belgische nationaliteit ................................................................................ 46

5.3.6

Verlies van de Belgische nationaliteit ........................................................................... 47

5.4

6

Wetboek Belgische nationaliteit (WBN, BB pagina 549, maar VEROUDERD!) ...................... 44

Nationaliteitsconflicten en –betwistingen ............................................................................ 47

5.4.1

Negatieve conflicten (=apatridie, staatloosheid) .......................................................... 47

5.4.2

Positieve conflicten (meerdere nationaliteiten) ........................................................... 47

Bijzonder deel van het internationaal privaatrecht ...................................................................... 48 6.1

De natuurlijke persoon ......................................................................................................... 48

6.1.1

Het bestaan en de afwezigheid van een persoon ......................................................... 48

6.1.2

De staat en bekwaamheid van personen ...................................................................... 48

6.1.3

De naam en voornamen ............................................................................................... 49

6.2

De bescherming van onbekwamen, de voogdij en de ouderlijke zorg.................................. 53

6.2.1

De Brussel IIbis Vo (BB, p. 291) ..................................................................................... 53

6.2.2

Het WIPR ...................................................................................................................... 55

6.2.3

Kinderontvoering .......................................................................................................... 56

6.3

De huwelijkssluiting en de echtscheiding ............................................................................. 58

6.3.1

Het huwelijk .................................................................................................................. 58

6.3.2

De echtscheiding .......................................................................................................... 60

6.4

Onderhoudsvorderingen ...................................................................................................... 65

6.4.2

Internationale bevoegdheid ......................................................................................... 65

6.4.3

Toepasselijk recht ......................................................................................................... 66

6.4.4

Erkenning vreemde akten en vonnissen ....................................................................... 67

6.5

gevolgen van het huwelijk .................................................................................................... 69

6.5.1

bevoegdheid ................................................................................................................. 69

6.5.2

Toepasselijk Recht ........................................................................................................ 69

6.6

Relatie van samenleven ........................................................................................................ 72

6.6.1

Algemeen...................................................................................................................... 72


Pagina 4

6.6.2

De bevoegdheid van de Belgische ambtenaar .............................................................. 72

6.6.3


6.6.4

Erkenning buitenlands partnerschap ............................................................................ 72

6.6.5

Link met Rome III-verordening ..................................................................................... 73

6.7

Afstamming .......................................................................................................................... 74

6.7.1


6.7.2


6.7.3

Erkenning ...................................................................................................................... 75

6.7.4

Oefening: Link tussen afstamming, naam en nationaliteit ........................................... 76

6.8

Erfrecht en testamenten ...................................................................................................... 77

6.8.1

De internationale bevoegdheid .................................................................................... 77

6.8.2

Het toepasselijke recht ................................................................................................. 77

6.8.3

De erkenning en exequatur .......................................................................................... 78

6.9

Het zakenrecht ..................................................................................................................... 79

6.9.1

internationale bevoegdheid ......................................................................................... 79

6.9.2


6.9.3

Erkenning ...................................................................................................................... 83

6.10

Contractuele verbintenissen................................................................................................. 84

6.10.1


6.10.2


6.10.3

De bijzondere contracten ............................................................................................. 91

6.11

Onrechtmatige daad ............................................................................................................. 96

6.11.1

De internationale bevoegdheid .................................................................................... 96

6.11.2


6.12

Verkeersongevallen. ........................................................................................................... 102

6.12.1

Internationale bevoegdheid ....................................................................................... 102

6.12.2

Het toepasselijke recht volgens het verdrag van Den Haag (BB, p. 81) ...................... 102

6.13

De rechtspersonen ............................................................................................................. 105

6.13.1

Internationale bevoegdheid ....................................................................................... 105

6.13.2

Toepasselijk recht ....................................................................................................... 106

6.13.3

Erkenning vennootschappen en exequatur ................................................................ 108

6.14

Insolventie .......................................................................................................................... 109

6.14.1

De Europese Insolventieverordening (BB, p. 211) ...................................................... 109


Pagina 5

6.14.2

Het WIPR .................................................................................................................... 112


Pagina 6

1 Inleiding 1.1 Basisprincipe In het IPR onderscheiden we drie verschillende luiken, namelijk … 1. De internationale bevoegdheid (bevoegdheidsrecht) 2. Het toepasselijke recht (=conflictenrecht) 3. Erkenning en uitvoerbaarheid buitenlandse vonnissen en aktes (=exequaturrecht) Het is zeer belangrijk deze te onderscheiden en systematisch toe te passen op casussen. Namelijk eerst de bevoegdheid van de rechters uit te zoeken en dan pas afvragen welk recht toepasselijk zal zijn. (soms echter verwijzing van het bevoegdheidsrecht naar materieel recht  dan moeilijker en mogelijk terug een conflict) 1.1.1 







Vb. van rechtsvragen Internationale bevoegdheid o Een Spaanse vrouw raakt betrokken in een verkeersongeval in Frankrijk met een andere wagen bestuurd door een Belg. De Belg is zwaar gewond. Ook een voetganger werd aangereden. De voetganger is een Belgische oudere man die zoals elk jaar op vakantie is in zijn vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. o Vraag: Voor welke rechter(s) kan de Belgische chauffeur de Spaanse vrouw dagvaarden? De Belgische, de Franse of de Spaanse rechter? Conflictenrecht o Een Belgische vrouw en een Marokkaanse man willen in België trouwen. Zij willen trouwen met twee moslimgetuigen, zoals gebruikelijk is in Marokko. o Vraag: Welk recht zal de Belgische ambtenaar van de burgerlijke stand toepassen? Het Belgische en/of het Marokkaanse? o Vraag: Op grond van welk recht zal hij de vraag over de moslimgetuigen beoordelen? Exequaturrecht o Een Belgische man doet beroep op een draagmoeder in India. In de Indische geboorteakte van het kind staat de Belgische man als vader vermeld. Er is geen melding van een moeder. De man wenst met het kind naar België te komen en vraagt een Belgisch paspoort aan op de Belgische ambassade in India. o Vraag: Kan de Indische geboorteakte worden erkend door de Belgische autoriteiten? Combinatie o Een Belgisch-Iraanse vrouw en een Iraanse man wonen in België. De vrouw start een echtscheidingsprocedure in België en vordert ook onderhoudsgeld voor zichzelf en de kinderen.  Is de Belgische rechter internationaal bevoegd voor de echtscheidings- en onderhoudsvorderingen?  Zo ja, welk recht zal de rechter moeten toepassen? o Voor de Belgische echtscheidingsrechter werpt de man op dat er reeds een echtscheiding werd uitgesproken in Iran.  Is er effectief een Iraans echtscheidingsvonnis? Zo ja, kan dit vonnis erkend worden in België?


Pagina 7

1.2 Verhouding met het internationaal en het privaatrecht Het IPR regelt het recht dat van toepassing is om privaatrechtelijke relaties. Het bepaalt welk recht er van toepassing is op de relaties tussen twee privé-personen, of op de overheid als die privaatrechtelijk optreedt (iure comercii). Dat neemt niet weg dat er heel wat imperatieve bepalingen zijn, bijvoorbeeld in het arbeidsrecht. Het volkenrecht is evenzeer belangrijk in het kader van het IPR. Veel IPR is geregeld in verdragen, en aldus rijst de vraag naar de werking en interpretatie daarvan. Ook het recht van internationale economische organisaties (zoals de WTO) heeft een invloed. Tot slot heeft eigenlijk het hele IPR te maken met de vragen naar de soevereiniteit van een bepaald land en de immuniteit van (bepaalde) inwoners van een land (denken we maar aan diplomatieke medewerkers). Maar het IPR is geen Internationaal recht. IPR als bruggenbouwer tussen verschillende rechtssystemen!

1.3 Bronnen IPR 1.3.1 

 

Overzicht Regelgeving o Internationale verdragen o EU-wetgeving o België  Federaal: Wetboek IPR (2004)  Gemeenschappen: bv. adoptieregelgeving Rechtspraak o Belangrijke bron van het IPR, bv. rechtspraak Europees Hof van Justitie Rechtsleer o Bronnen van inlichtingen: circulaires, Memorie van Toelichting bij het Wetboek IPR, etc.

Voor de invoering van het Wetboek van Internationaal Privaatrecht was er geen overzichtelijke geheel van de Belgische regelgeving, die verspreid stond in allerlei wetten en bovendien steunde op veel jurisprudentie werk. Die veelheid van bronnen doet onmiddellijk nieuwe interpretatievragen rijzen. Er stelt zich niet alleen vraag naar de hiërarchie van rechtsbronnen, maar ook naar het toepassingsgebied van de verschillende bronnen. Zo zijn er verdragen met één land, met meerdere landen, met specifieke toepassingsgebieden, enz. Inzake de hiërarchie van rechtsbronnen gelden de klassieke regels. Verdragenrecht gaat voor op Belgisch recht (en het WIPR verwijst regelmatig naar de toepasselijke verdragen). Europees recht gaat voor op verdragenrecht, tenzij het de EG is die een verdrag heeft gesloten. 1.3.2

Europeanisering van het IPR

De EU-wetgeving, zoals die tot uiting komt in de richtlijnen en verordeningen, is uiterst belangrijk geworden. Zowel op het vlak van bevoegdheid en exequatur heeft Europa ingrijpend opgetreden. Het was ook de inspirator van belangrijk conflictenrecht, bijvoorbeeld op het vlak van verzekeringen of consumententransacties. Het verdrag van Lissabon zal dat nog versterken, aangezien er een extra bevoegdheidsoverdracht is. Europa treedt in de eerste plaats op via verordeningen (evolutie van verdragen naar verordeningen). Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 8

Europa kan dus het IPR makkelijk mee vorm geven om zo de gekende vier vrijheden te realiseren. Immers, als er twee regelingen op één situatie van toepassing zijn, belemmert dat de interne markt. De regelen die de interne markt regelen hebben dus ook een impact IPR. Zo moeten lidstaten bijvoorbeeld regelingen van andere lidstaten respecteren en mogen ze slechts ‘redelijke’ eisen stellen. Bovendien treedt Europa steeds meer op als het orgaan dat internationale verdragen sluit, eerder dan de lidstaten. Zo heeft het EHJ zich opgeworpen als hoogste interpretator van het Lugano-verdrag (zie verder). En in 2009 werd met het verdrag van Lissabon duidelijk gesteld dat de rechtbanken van de EU lidstaten prejudiciële vragen mogen stellen aan het HVJ. Bij dat alles moet de EG in principe het subsidiariteitsprincipe respecteren, maar dat is door de praktijk uitgehold. Bijzondere positie van het VK, Ierland en vooral Denemarken  zijn de buitenbeentjes, hiermee altijd oppassen bij casussen! 1.3.3

Hiërarchie der rechtsnormen

Op 1 oktober 2004, werd het wetboek IPR opgesteld. Art. 2 van het WIPR herhaalt de normale hiërarchie der rechtsnormen. De eerste stap mag dus nooit zijn om eerst naar het WIPR te grijpen! Eerst altijd kijken of er geen internationale verdragen of Europese verordeningen bestaan (soms verwijst het WIPR zelf naar de desbetreffende verdragen/verordeningen (art. 83 en 98), maar soms ook niet). Slechts indien er geen supranationale of internationale norm gevonden kan worden kan men het WIPR toepassen, voorbeeld hiervan zijn erfenissen (hierover slecht WIPR en enkele bilaterale verdragen). Indien de internationale verdragen en EU-wetgeving samenlopen is er geen eenduidig antwoord. Altijd eerst naar de EU-verordening kijken, vaak zal deze voorrang hebben. Soms complementair bv. Brussel IIbis Verordening verwijst naar Haags Kinderontvoeringsverdrag 1.3.4

Voorbeeld verschillende lagen bronnen in oefeningen

Een Belgisch-Iraanse vrouw en een Iraanse man wonen in België. De vrouw start een echtscheidingsprocedure in België en vordert ook onderhoudsgeld voor zichzelf en de kinderen. Voor de Belgische echtscheidingsrechter werpt de man op dat er reeds een echtscheiding werd uitgesproken in Iran.  Verschillende vragen en verschillende bronnen als antwoord  Is de Belgische rechter internationaal bevoegd?  Echtscheidingsvordering: Verordening nr. 2201/2003 (Brussel IIbis)  Onderhoudsvordering: Verordening nr. 4/2009 (Alimentatieverordening)  Welk recht zal hij moeten toepassen?  Echtscheiding: Verordening nr. 1259/2010 (Rome III)  Onderhoud: Protocol van Den Haag 23 november 2007  Erkenning Iraans echtscheidingsvonnis:  Wetboek IPR


Pagina 9

2 Internationaal privaatrechtelijk procesrecht De Regels van hiërarchie der normen zijn hier zeer belangrijk. Dit vertaald zich in een aantal aandachtspunten: o Is er een verdrag of niet? o Is er een Europese Verordening van toepassing of niet? o Als er geen hogere regelingen gelden, is het nationaal recht van toepassing dat we voor België vinden in het wetboek van IPR en in bijzondere Belgische wetgeving en dat in andere lidstaten anders is/kan zijn

2.1 Europees internationaal bevoegdheidsrecht 2.1.1

De Brussel-I verordening in burgerlijke zaken en handelszaken

Er is een belangrijk stuk Europees privaatrechtelijk procesrecht. Dit lag eerst vast in het EEC-verdrag van 1968, maar werd in 2000 vervangen door de Brussel-I Vo. Het is dus belangrijk om te weten welke landen EU lidstaten zijn en welke dag van inwerkingtreding de Brussel-I Vo had (nieuwe toetredingen EU, sommige dus pas van 2004/2007/2013). Denemarken deed initieel niet mee, maar er kwam een overeenkomst tot stand op 19 oktober 2005 (bronnenboek pagina 163). Inwerking sinds 1 juli 2007, mits kleine veranderingen aan de originele Brussel-I Vo. Het EEX verdrag is dus nu compleet overbodig geworden. Voor de landen van de EVA (zowel onderling als in relatie met de EU lidstaten) geldt het verdrag van Lugano (afgekort als EVEX), dit werd eerst gesloten op 16 september 1988 (pagina 127 bronnenboek), maar vervangen door een verdrag op 30 oktober 2007 (=Parallelverdrag, pagina 166 bronnenboek). Door uitbreiding van EU enkel nog IJsland, Noorwegen en Zwitserland. 2.1.1.1 Toepassingsgebied 2.1.1.1.1 Temporeel Art. 66 juncto 76 Brussel-I Vo: alle rechtsvorderingen die zijn ingesteld na 1 maart 2002. Voor lidstaten die later toetraden tot de EG moet rekening gehouden worden met de datum van toetreding. Voor Denemarken is de Brussel I-Vo van toepassing sinds 1 juli 2007. De hiërarchie is belangrijk. De toepassing van de Brussel I-verordening heeft voorrang op de toepassing van het verdrag met Denemarken (art. 68) en op de toepassing van het EVEX-verdrag (art. 64 e.v. EVEX 2007). 2.1.1.1.2 Materieel Art.1 Brussel I-Vo, 1: De Brussel I-Vo is van toepassing voor het vaststellen van de internationale bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging in burgerlijke en handelszaken. Dit is een autonoom begrip, het moet worden uitgelegd aan de hand van de doelen en het stelsel van de verordening, en de algemene beginselen die in alle nationale rechtsstelsels tezamen worden gevonden( = Autonome Europese Betekenis). Werd bevestigd in de rechtspraak van het HVJ (H.v.J., zaak 29/76, LTU / Eurocontrol). Douanezaken en fiscale en administratiefrechtelijke zaken zijn uitgesloten. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 10

Vallen er onder: o verbintenissen in geld waardeerbaar o onrechtmatige daad (diverse soorten) o zakelijke rechten in betwisting, ook intellectuele rechten o vennootschapskwesties o onderhoudsverplichtingen (zie H.v.J. zaak 120/79, de Cavel/ de Cavel) Art.1 Brussel I-Vo, 2: expliciet uitgesloten van het toepassingsgebied o Staat en bekwaamheid van natuurlijke personen o Huwelijksgoederenrecht o Testamenten en erfenissen o Insolventie o Sociale zekerheid o Arbitrage 2.1.1.1.3 Personeel Art.2 Brussel I-Vo: De Brussel I-VO geldt voor de rechters van alle lidstaten van de EU (Denemarken via verdrag). De regels gelden wanneer de verweerder woonplaats heeft binnen één van de lidstaten, ongeacht zijn nationaliteit. Wat is echter de woonplaats? o Natuurlijke personen moet aan de hand van het interne recht van het forum nagegaan worden of aldaar een woonplaats is (Art. 59, 1 Brussel I-Vo.), zo niet moet de rechter hetzelfde procedé toepassen op andere lidstaten om te kijken of daar een woonplaats is. Dat geldt pas als de rechter concludeert dat de verweerder geen woonplaats heeft in het forum. o Voor rechtspersonen geldt dat hun woonplaats is op de plaats waar de rechtspersoon zijn statutaire zetel, hoofdbestuur of hoofdvestiging heeft (Art. 60, 1 Brussel I-Vo 60). Als die zich in verschillende lidstaten bevinden, dan heeft de eiser de keuze.  FORUMSHOPPING kans Kijkend naar de definitie van de “woonplaats”, moet je zo nodig rekening houden met het temporeel toepassingsgebied van de Brussel-Verordening: de tekst is van toepassing op elke inleiding van een geschil na de datum van inwerkingtreding De datum van de inleiding van een zaak, nl. van de betekening van het inleidend document, is beslissend voor het onderzoek van de internationale bevoegdheid en dus mede over het al dan niet hebben van een “woonplaats” in het land van de eerste rechter (voor wie het geschil wordt gebracht) Art. 3 Brussel I-Vo: Ingezeten van lidstaten krijgen bescherming, men kan ze niet voor een rechtbank van een andere lidstaat brengen dan tenzij het verdrag anders bepaald. Indien het verdrag daar niet in voorziet is het steeds de rechtbank van de woonplaats, nationale wetgeving kan hier geen verandering aan brengen. Ook o.b.v. exorbitante fora kan hij niet in een ander land gedaagd worden. Vb. nationale regels: stel: Fransman kan iedereen voor frans rechtbank dagen  toch niet mogelijk voor persoon met woonplaats in andere lidstaat waarin de verordening niet in voorziet. Vb. exorbitante fora: men laat per ongeluk een onderbroek achter in hotel in Zwitserland, hotel daagt je voor Zwitserse rechtbank omdat de plaats van bezit (onderbroek) in Zwitserland zou liggen  fel overdreven. Het Lugano-Verdrag wordt toegepast door de rechter van IJsland, Noorwegen en Zwitserland en de EG-landen op voorwaarde dat zij niet op grond van de Brussel I-Vo exclusief bevoegd zijn om van de vordering kennis te nemen en dat bovendien de verweerder woonplaats heeft in Ijsland, Noorwegen of Zwitserland, ofwel dat de rechters van één van die landen exclusief bevoegd zou zijn om van de vordering kennis te nemen.


Pagina 11

Uitzonderingen, twee artikelen met hun eigen toepassingsgebied: Art. 22 Brussel I-Vo (EEX/EVEX=16) : exclusieve bevoegdheid (bv. Onroerende goederen = land ligging onroerende goederen) Art. 23 Brussel I-Vo (EEX/EVEX=17) : bevoegdheidskeuze wanneer één der partijen woonplaats heeft binnen een lidstaat Art. 4, 1 Brussel I-Vo: Als de verordening principieel toepasbaar is zodra de verweerder zijn woonplaats in een lidstaat heeft, is hij a contrario niet van toepassing als de verweerder geen woonplaats in een lidstaat heeft.  alle mogelijke soorten zaken regelen, vanaf hier gewoon dan nationaal recht toepassen. Art. 4, 2 Brussel I-Vo: Het gemeen recht van de lidstaten is van toepassing. Dat gemeen recht mag EU-onderdanen niet discrimineren op basis van nationaliteit. 2.1.1.2 Interpretatieregels Art. 68 Brussel I-Vo: Het HVJ is exclusief bevoegd om de bepalingen van de Brussel-I Vo uit te leggen. Dit artikel stelt duidelijk dat een gerechtelijke instantie waarvan de beslissingen volgens het nationale recht niet vatbaar zijn voor hoger beroep (= hoogste rechtscolleges) kan een prejudiciële vraag stellen aan het Hof indien het dat noodzakelijk acht voor het wijzen van een vonnis. Ook de Raad en de Commissie kunnen vragen stellen aan het Hof. De bestaande rechtspraak van het Hof m.b.t. het vroegere EEX-Verdrag blijft gelden, ook voor de interpretatie van de artikelen van de Brussel I-Vo, tenminste voor zover de tekst van een artikel niet in belangrijke mate werd gewijzigd. Staat in overweging 19 bij de Brussel I Vo. Wat het verdrag met Denemarken betreft, geldt ongeveer hetzelfde. Art. 2 van het verdrag van 19 oktober 2005 maakt de Brussel I-Vo. van toepassing, en omdat er gestreefd wordt naar een zo uniform mogelijke toepassing, is de rechtspraak van het Hof hier ook van belang. Het Lugano-Verdrag kent dergelijk geen formeel interpretatiemechanisme, maar voorziet in een informatie-uitwisseling. (protocol 2, bronnenboek pagina 177) 2.1.1.3 De verschillende fora in de Brussel I-Vo  Alle gevallen worden hierdoor gedekt! 2.1.1.3.1

Het algemene forum rei (van de gedaagde partij)

Art. 2 Brussel I-Vo: De internationale bevoegdheid komt in beginsel toe aan de gerechten van de lidstaat waar de verweerder zijn woonplaats heeft, ongeacht zijn nationaliteit. = forum rei. Uitsluiting van exorbitante fora en gelijke behandeling aan de zijde van de eisende partij (zie ook supra) Art.3 Brussel I-Vo: Ingezetenen van een lidstaat kunnen pas in een andere lidstaat gedaagd worden op grond van de specifieke regels van de Verordening en rekening houdend met de exclusieve bevoegdheden.  Beschermingsmechanisme Art.4,1 Brussel I-Vo: Indien de verweerder geen woonplaats heeft in een lidstaat, wordt de bevoegdheid van de aangesproken gerechten bepaald aan de hand van het lokale nationale procesrecht. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 12

De Brussel I-Vo zal, ondanks de afwezigheid van woonplaats van de verweerder in een lidstaat, ook van toepassing zijn bij: Art. 22 Brussel I-Vo (EEX/EVEX=16) : exclusieve bevoegdheid Art. 23 Brussel I-Vo (EEX/EVEX=17) : bevoegdheidskeuze wanneer één der partijen woonplaats heeft binnen een lidstaat Art. 9, 15 en 18 Brussel I-Vo Woonplaatsfictie ter bescherming van een als zwakker beschouwde procespartij. Art. 6,1 Brussel I-Vo: Het forum van de medeverweerder: Indien er meerdere verweerders zijn die hun woonplaats hebben in verschillende lidstaten, kunnen zij alle worden gedaagd voor het gerecht van de woonplaats van één van hen.  vereiste van samenhang! (onder voorbehoud art. 22 en 23) 2.1.1.3.2

Exclusieve fora

De artikels Art. 22 en 23 Brussel I-Vo. Art. 22 Brussel I-Vo Art. 22 bevat een limitatieve lijst van dwingende bevoegdheidsgronden. De bewoordingen “bij uitsluiting” moeten uitermate ruim geïnterpreteerd worden en sluiten elk ander artikel uit, inclusief art. 23. De rest van het artikel moet evenwel restrictief geïnterpreteerd worden. Bovendien moet de rechter ambtshalve onderzoeken of art. 22 van toepassing is (=Art. 25 Brussel I-Vo  ook geen exequatur mogelijk indien overtredingen op dit art.). Omvat:  Art. 22,1 Brussel I-Vo: Betwistingen inzake zakelijke rechten op onroerende goederen. Het gaat dus logischerwijze om zakenrechtelijke rechtsvorderingen, en niet om allerlei persoonlijke rechtsvorderingen. Bevoegd is het forum waar het onroerend goed gelegen is.  Art. 22,1 Brussel I-Vo: Betwistingen inzake huur-verhuur en pacht van onroerende goederen. Bevoegd is het forum waar het onroerend goed gelegen is. Dat geldt niet voor vorderingen die slechts zijdelings verband houden met het gebruik van het gehuurde  zoals een vordering omdat het vakantieplezier misgelopen is.  Ook ‘gemengde overeenkomsten’ vallen niet onder deze bepaling. Een voorbeeld is een reis waarbij de reisorganisator een goed verhuurt, maar ook bijvoorbeeld het vervoer regelt.  Tot slot zijn voor huurovereenkomsten van minder dan zes maanden tussen onderdanen van dezelfde lidstaat ook de gerechten van die lidstaat bevoegd. o Art. 22,3 Brussel I-Vo: Betwistingen over de geldigheid en ontbinding van vennootschappen. De gerechten van de plaats van vestiging zijn bevoegd. Om te bepalen wat de plaats van vestiging is moet het recht van het forum worden toegepast, en niet Art. 60 Brussel I-Vo. o Art. 22,3 Brussel I-Vo: Betwistingen betreffende inschrijvingen in openbare registers. De rechters van de plaats waar de registers zijn gelegen zijn bevoegd. o Art. 22,4 Brussel I-Vo: betwistingen betreffende de registratie van intellectuele eigendomsrechten. De gerechten van de plaats waar de registratie wordt verzocht zijn bevoegd. o de tenuitvoerlegging van beslissingen. De gerechten van de plaats waar uitvoering wordt verzocht zijn bevoegd.


Pagina 13

Art. 23 Brussel I-Vo Art. 22,3 Brussel I-Vo: De vrije keuze van de partijen speelt een belangrijke rol in de Brussel I-Vo. Als minstens één partij zijn woonplaats in een lidstaat heeft en de partijen een rechter van een lidstaat aanwijzen (progoreren), dan is die rechter in beginsel exclusief bevoegd, tenzij de partijen anders zouden overeenkomen. Zelfs al het gaat om twee personen zonder woonplaats binnen de EU, is de aangewezen rechter exclusief bevoegd tot hij zich onbevoegd heeft verklaard op basis van zijn nationale recht. Art. 23 is daarentegen niet van toepassing als de partijen een bepaalde rechter uitsluiten (derogeren). Een dergelijke clausule zal moeten beoordeeld worden op basis van het nationaal recht. Art. 23 stelt enkele simpele vormvereisten. Die mogen niet aangevuld worden met voorwaarden uit het nationale recht, zoals taalvoorwaarden. Het beding kan één van de volgende vormen aannemen: o Schriftelijk, of mondeling met schriftelijke bevestiging. Er zijn geen verdere vereisten (ook taal niet, HVJ: Elefanten Shuh). Het moet slechts duidelijk worden dat de partijen overeenkomst hebben bereikt, en dat aan de hand van de omstandigheden kan duidelijk worden over welk het geval het gaat. Statuten of ondertekende bestelbons zijn aanvaardbaar. Niet aanvaardbaar zijn niet-ondertekende bestelbons of voorwaarden die de andere partij niet kreeg, maar die slechts ergens gedeponeerd waren. Ook een elektronische mededeling volstaat, als de overeenkomst daarmee duurzaam geregistreerd wordt. o Mondeling met een schriftelijke bevestiging. De mondelinge overeenkomst moet bewezen worden( HVJ Berghoefer 1985), bijvoorbeeld door een latere erkenning. Een louter mondelinge overeenkomst volstaat evenwel niet. Het volstaat evenwel dat één partij een bevestiging stuurt naar de andere partij en dat die daartegen, na ontvangst, geen bezwaar maakt. Een mondelinge verwijzing naar algemene condities volstaat dus evenmin. o Een vorm die toegelaten wordt door de handelswijzen die tussen de partijen gebruikelijk zijn geworden. Een dergelijke handelswijze ontstaat bijvoorbeeld wanneer er herhaaldelijke handelsbetrekkingen plaatsvonden en er herhaaldelijk niet geprotesteerd werd tegen clausules in algemene voorwaarden. Eenmaal de “gebruikelijke handelswijze” is ontstaan is geen geschrift meer vereist. o Een vorm die gebruikelijk is in de internationale handel en waarvan de partijen op de hoogte waren of hadden moeten zijn. Het gaat om handelsgewoontes uit een bepaalde sector van de internationale handel. In dat geval ontstaat een vermoeden van akkoord. Een beding ten gunste van derden is bindend. “Indien in het nadeel van rechts-verkrijger: dan beslist het recht dat toepasselijk is op de overgang van de rechten en plichten of deze overgingen op de derde-verkrijger (cognossementen)”  materie voor gevorderden in het IPR 2.1.1.3.3

Het geaccepteerde forum

Art. 24 Brussel I-Vo: voorziet dat als de verweerder berust in de dagvaarding, door te verschijnen voor de rechter, dan is die rechter toch bevoegd, tenzij de bedoeling van de partij was om de bevoegdheid te betwisten, of tenzij er op deze manier een exclusieve bevoegdheid op basis van art. 22 wordt ontweken. 2.1.1.3.4

De Alternatieve fora (wegens een nauwe band tussen het geschil en een andere lidstaat)

Zie hiervoor Art. 5 Brussel I-Vo: Naast het forum rei, wordt de eiser de mogelijkheid geboden om de zaak voor de gerechten van een andere lidstaat te brengen, indien er een nauwe band bestaat tussen het geval en die staat.


Pagina 14

1) Voor overeenkomsten Art. 5, 1, a Brussel I-Vo: Een eerste toepassingsgeval waarin een dergelijk alternatief wordt aangeboden, is dat van geschillen inzake verbintenissen uit overeenkomst. = forum executionis Men moet steeds onderzoeken op welke specifieke verbintenis het geschil betrekking heeft en op welke plaats die specifieke verbintenis moet worden uitgevoerd (kan door partijen expliciet aangewezen zijn). Het is dus niet zo dat men de overeenkomst als “gehele verbintenis” mag beschouwen(zie H.v.J. 6 oktober 1976, De Bloos / Bouyer). De plaats kan door de partijen expliciet zijn aangewezen(geldigheid aanwijzing moet volgens lex contractus), in welk geval de gerechten van die plaats bevoegd zijn om van geschillen m.b.t. die verbintenis kennis te nemen(zie H.v.J. 17 januari 1980, Zelger / Salinitri). Indien de partijen de plaats niet uitdrukkelijk hebben bepaald, dan moet aan de hand van de lex causae (recht van toepassing op de overeenkomst) worden nagegaan waar de verbintenis moet worden uitgevoerd(zie H.v.J. 6 oktober 1976, Tessili / Dunlop; H.v.J. 29 juni 1994, Custom Made Commercial/ Metallbau). = conflictenrechtelijke methode, nationale recht dat de betwiste verbintenis beheerst moet worden gevonden via verwijzingsregels van de aangesproken rechter. Deze zal dan kijken hoe de plaats in zijn land bepaald wordt Wanneer de vordering gebaseerd is op een overeenkomst, maar de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt een onthoudingsplicht is, kan er geen eenduidige plaats van uitvoering bepaald worden (geen toepassing artikel 5,1). Een probleem bij artikel 5,1 is dat vorderingen op grond van verschillende gelijkwaardige verbintenissen die uit één overeenkomst voortvloeien vaak voor verschillende rechters kunnen worden gebracht, omdat ze elk op een andere plaats moeten worden uitgevoerd. De plaats moet hier voor elke verbintenis afzonderlijk worden bepaald. Het HVJ is ook streng, maar een tempering voor nevenvorderingen: nevenvorderingen, die accessoir zijn bij een hoofdvordering, kunnen voor de rechter gebracht worden die bevoegd is voor de hoofdvordering. (zie H.v.J. 5 oktober 1999, Leathertex / Bodetex) 2)

Voor koop-verkoop overeenkomsten Art. 5, 1, b Brussel I-Vo  Voor de koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken is dit de plaats in een lidstaat waar de zaken volgens de overeenkomst geleverd werden of geleverd hadden moeten worden.  Voor de verstrekking van diensten is dit de plaats in een lidstaat waar de diensten volgens de overeenkomst verstrekt werden of verstrekt hadden moeten worden. Dit is eigenlijk het bannen van de conflictrechtelijke methode. Alle geschillen die uit een overeenkomst voorkomen zullen worden behandelend in het forum waar de uitvoering van de hoofdverbintenis te situeren is. De partijen kunnen evenwel overeenkomen een specifieke plaats aan te duiden voor de verbintenissen.


Pagina 15

Er rijst echter een vraag over hoe de plaats van de levering moet worden bepaald. Normaal gezien zou dit verdragsrechtelijk moeten geïnterpreteerd worden, tot op heden is het echter niet duidelijk wat hiermee bedoeld worden, het HVJ heeft in tussentijd zich uitgelaten in de zin dat dit een feitenkwestie is. De prof zegt dat men best de conflictrechtelijke methode complementair toepast. Art. 5, 1, b Brussel I-Vo: zegt eigenlijk dat als er geen koop-verkoop is dat 5,1,a van toepassing is  logisch. 3) Voor onderhoudsverplichtingen Art. 5, 2 Brussel I-Vo: De onderhoudsgerechtigde kan zijn onderhoudsvordering ook aanhangig maken voor de gerechten van zijn eigen woonplaats of gewone verblijfplaats. = forum actoris. Er wordt ook een bevoegdheid verleend bij de rechter die volgens zijn eigen nationale recht bevoegd is om kennis te nemen van vorderingen betreffende de staat van personen, behalve indien die bevoegdheid enkel zou berusten op de nationaliteit van één van de partijen. = forum connexitatis. 4) Voor overeenkomsten uit onrechtmatige daad Art. 5, 3 Brussel I-Vo: Een geding betreffende een verbintenis uit onrechtmatige daad kan aanhangig worden gemaakt voor de rechter van de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan, of preventief, waar het zich kan voordoen. = forum delicti commissi. (= locus damni + locus acti) Het begrip ‘verbintenis uit onrechtmatige daad’ wordt autonoom geïnterpreteerd en omvat elke aansprakelijkheid die geen verband houdt met een verbintenis uit overeenkomst. Daaronder vallen quasi-contracten niet. De plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan betreft zowel de plaats waar de schadeveroorzakende handeling werd gesteld (locus acti), als de plaats waar de schade zich heeft gemanifesteerd (locus damni) (Bier / Mines de potasse d’Alsace H.v.J. 30 november 1976). = ubiquiteitsregel. De locus damni moet wel strikt worden geïnterpreteerd. Het gaat om de plaats waar de initiële schade zich voordeed. Als er schade is in meerdere lidstaten, dan zijn er ook meerdere fora. Shevil-arrest: Een vordering tot vergoeding voor de volledige schadedoor beledigende verklaringen in de internationale pers kan enkel voor het forum rei worden gebracht. Rechters in andere lidstaten waar de publicatie werd verspreid kunnen zich slechts uitspreken over de vergoeding voor de schade die in de eigen lidstaat werd veroorzaakt. Art. 5, 4 Brussel I-Vo: Indien de onrechtmatige daad eveneens een strafbaar feit betreft, kan het slachtoffer de vordering tot schadevergoeding of teruggave ook instellen voor de rechter waarbij de strafvordering aanhangig is, voor zover de nationale bevoegdheidsregels toelaten dat de strafrechter van de burgerlijke vordering kennis zou nemen. 5) Geschillen betreffende de exploitatie van een filiaal Art. 5, 5 Brussel I-Vo: Een binnen één van de lidstaten gevestigde vennootschap of rechtspersoon die tevens een filiaal, agentschap of enige andere vestiging heeft binnen een andere lidstaat, kan ook voor de gerechten van die andere lidstaat gedaagd worden voor geschillen betreffende de exploitatie daarvan. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 16

Het begrip “filiaal, agentschap of enige andere vestiging” is autonoom en derhalve onafhankelijk van de kwalificatie die eraan wordt gegeven door het recht van de lidstaten(= autonome interepretatie). Het veronderstelt dat een centrum van werkzaamheid aanwezig is dat zich naar buiten toe duurzaam manifesteert als een verlengstuk van het moederbedrijf, met een eigen leiding en materiële uitrusting zodat zij zaken kan doen met derden, en wel dusdanig dat die derden weten dat zij zich tot het bedoelde centrum kunnen richten om een overeenkomst te sluiten, ook al wordt daarmee in feite een band gecreëerd met het in een andere lidstaat gevestigde moederbedrijf. Een centrum van werkzaamheid ingericht als een zelfstandige rechtspersoon valt niet onder het begrip “filiaal, agentschap of andere vestiging”, tenzij de dochteronderneming verwarring schept bij haar medecontractant door schijnbaar als een onzelfstandige vestiging te handelen. Ook agentuur valt hier niet onder. LET OP: Het is wel de rechtspersoon die gedaagd wordt, niet de vestiging of het filiaal. Alleen de rechtspersoon heeft standi in iudicio. 2.1.1.3.5

Fora van autonome afdelingen – Bescherming van de zwakkere partij

In een aantal gevallen voorziet de verordening in een aantal bijzondere regels die bepaalde zwakkere partijen moeten beschermen. Deze regels zitten vervat in afzonderlijke afdelingen, zodat ze de toepassing van de rest van de verordening uitsluiten, met uitzondering van art. 4, art. 5 (5) en art. 24. 1) Verzekeringsgeschillen (art. 8 tot 14 Brussel-I Vo) beschermen de verzekerde, de verzekeringsnemer, de begunstigde of de schadelijder. Ze beschermen de verzekeraar niet, en zijn a fortiori niet van toepassing in geschillen tussen beroepsverzekeraars. Drie soorten van dagen voor rechtbank:  Verzekerde daagt zijn verzekeraar o Art. 9, 1, a Brussel I-Vo: De verzekeraar met woonplaats binnen een lidstaat, kan door de verzekerde worden gedaagd voor de gerechten van zijn eigen woonplaats, inclusief waar hij een kantoor of filiaal heeft dat tussenbeide kwam in de contractsluiting(Art. 5, 5 Brussel I-Vo). o Art. 9, 1, b Brussel I-Vo: De verzekeraar kan worden gedaagd voor de gerechten van de woonplaats van de eiser indien het een vordering van de verzekeringsnemer, de verzekerde of een begunstigde betreft. o Art. 9, 1, c Brussel I-Vo: Voor de gerechten van een andere lidstaat, indien hij een medeverzekeraar is en de andere verzekeraar daar al voor de rechtbank is gedaagd o Art. 10 Brussel-I Vo: Locus damni, als het gaat om een aansprakelijkheidsverzekering of om onroerende goederen of goederen die samen met een onroerend goed zijn verzekerd o Art. 11, 1 Brussel I-Vo: De verzekeraar mag in vrijwaring van de verzekerde geroepen worden, voor het gerecht waar de rechtsvordering van de getroffene tegen de verzekerde aanhangig is, op voorwaarde dat de lex fori dat toelaat.


Pagina 17





De getroffenen daagt de verzekeraar o Art. 11, 2 Brussel I-Vo: de getroffene daagt de verzekeraar. Dezelfde regels gelden als voor de verzekerde. o Art. 11, 3 Brussel I-Vo: De verzekeringnemer of de verzekerde kunnen voor dezelfde rechter worden gebracht die kennis neemt van de rechtstreekse vordering van de getroffene tegen de verzekeraar, op voorwaarde dat de wettelijke bepalingen betreffende de rechtstreekse vordering die mogelijkheid om verzekeringnemer of verzekerde in het geding te roepen, regelt. De verzekeraar daagt de verzekeringsnemer o Art. 12 Brussel I-Vo: De verzekeraar kan de verzekeringnemer, de verzekerde of begunstigde enkel dagen voor de gerechten van de lidstaat waar de verweerder woonplaats heeft (tenzij tegenvordering).

Art. 13 Brussel I-Vo: Afwijken is mogelijk door contract, maar dan moet aan een hele reeks voorwaarden zijn voldaan. 2)

Geschillen met Consumenten (art. 15 tot 17 Brussel-I Vo) Art. 15 Brussel I-Vo: De consument is de persoon die een overeenkomst sluit voor een gebruik dat niet als bedrijfs- of beroepsmatig kan worden beschouwd. De verordening voorziet in een afwijkende regeling, die daarom ook eng moet worden geïnterpreteerd. Ook interpreteert het EHJ deze bepaling zo dat het moet gaan om een niet professioneel gebruik, tenzij het slechts marginaal is. Toepassingsgebied  Art. 15, 1, a Brussel I-Vo: overeenkomsten betreffende de koop en verkoop of afbetaling van roerende lichamelijke zaken.  Art. 15, 1, b Brussel I-Vo: leningen op afbetalingen en andere financieringstransacties voor verkoop van dergelijke zaken.  Art. 15, 1, c Brussel I-Vo: voor de “Passieve” consument: Andere overeenkomsten vallen slechts onder het toepassingsgebied, indien de consument die heeft afgesloten met een tegenpartij die commerciële of beroepsactiviteiten ontplooit in de lidstaat waar de consument woonplaats heeft, of minstens dergelijke activiteiten met ongeacht welke middelen (dus ook internet) o.m op die lidstaat richt en de overeenkomst onder die activiteiten valt. Overeenkomsten die zijn afgesloten via een interactieve internetsite die voor de consument toegankelijk is in de lidstaat van zijn woonplaats, gelden als consumentenovereenkomst. Art. 16, 1 Brussel I-Vo: Wanneer de consument een rechtsvordering tegen zijn wederpartij wil instellen heeft hij de keuze om dat te doen voor de gerechten van de lidstaat waar hij zelf woonplaats heeft (forum actoris) of voor de gerechten waar de wederpartij woonplaats heeft (forum rei). Art. 16, 2-3 Brussel I-Vo: Vorderingen tegen de consument kunnen slechts voor de gerechten worden gebracht van de lidstaat waar de consument woonplaats heeft, behalve voor diens tegenvordering.


Pagina 18

Art.17 Brussel I-Vo: Bevoegdheidskeuze mogelijk aan zeer strike voorwaarden is voldaan. Deze zijn niet-cumulatief. En enkel geldig indien zijn:  Overeengekomen na ontstaan van het geschil.  Strekkend tot bijkomend forum voor de consument.  Rechtbank van gemeenschappelijke woonplaats of gewone verblijfplaats bevoegd wordt. 3)

Arbeidscontracten (art. 18 tot 21 Brussel-I Vo) Art.19,1 Brussel I-Vo: De werknemer kan een rechtsvordering tegen zijn werkgever instellen voor het gerecht van de lidstaat waar de werkgever zijn woonplaats heeft. Art.19,2 Brussel I-Vo: a) Indien de werknemer gewoonlijk in een zelfde land werkt of heeft gewerkt, kan hij de rechtsvordering ook aanhangig maken voor het gerecht van die plaats, of van de laatste plaats van gewoonlijke tewerkstelling. b) Indien hij in verschillende landen werkt kan hij de vordering brengen voor het gerecht van de plaats waar zich de vestiging bevindt of bevond die hem in dienst heeft genomen. Art. 18,2 Brussel I-Vo: Indien de werkgever geen woonplaats in een lidstaat heeft, maar enkel een filiaal in een lidstaat heeft  woonplaats wordt geacht in lidstaat van het filiaal te zijn Art.20 Brussel I-Vo: De werkgever die vordert moet zich tot de gerechten richten van de lidstaat waar zijn werknemer woonplaats heeft (tenzij: tegenvordering). Art.21 Brussel I-Vo: Bevoegdheidsovereenkomsten zijn slechts toegestaan indien ze zijn gesloten na het ontstaan van het geschil, of indien ze aan de werknemer de mogelijkheid geven de zaak ook bij andere gerechten aanhangig te maken.

2.1.1.3.6

De nevengeschikte fora

Art. 6,1 Brussel I-Vo: Het forum van de medeverweerder: zie supra. Art. 6,2 Brussel I-Vo: Vordering tot vrijwaring of tussenkomst: Een persoon met woonplaats in een lidstaat kan door een procespartij in gedwongen tussenkomst of vrijwaring worden opgeroepen voor de rechter van de lidstaat waar een procedure aanhangig is. Tenzij er geprobeerd wordt een bevoegdheid te ontduiken. Art. 6,3 Brussel I-Vo: Tegenvorderingen: Een verweerder met woonplaats in een lidstaat, die partij is in een geding dat hangende is voor een gerecht van een lidstaat, kan een tegenvordering instellen voor dezelfde rechter waar de hoofdeis aanhangig werd gemaakt.


Pagina 19

2.1.1.3.7

Aanhangigheid en samenhang

2.1.1.3.7.1 Aanhangig Art.27 Brussel I-Vo: Aanhangigheid is de situatie waarin een gerechtelijke procedure voor een rechter uit een lidstaat werd ingesteld, en daarna voor een rechter uit een andere lidstaat een nieuw geding wordt ingeleid tussen dezelfde partijen, betreffende hetzelfde onderwerp en berustend op dezelfde oorzaak als de eerste procedure. → partijen, oorzaak en voorwerp moeten gelijk zijn. De rechter bij wie de zaak het laatst is aangebracht moet deze ambtshalve aanhouden tot de bevoegdheid van het gerecht bij wie de zaak het eerst aangebracht vaststaat, en moet zich, eens dat zeker is, onbevoegd verklaren om de zaak te behandelen. Het is uiteraard niet vereist dat beide partijen op beide processen fysiek aanwezig zouden zijn. Dit is een uitwerking van het principe lis alibi pendens: de forumkeuze is vrij, maar zodra een rechter gekozen is kan daar niet meer van worden afgeweken 2.1.1.3.7.2 Samenhang of “Connexiteit” In principe voorziet de verordening niet in een forum voor samenhangende zaken. Er is m.a.w. geen forum connexitatis. Normaal gezien elk van de vorderingen voor het bevoegde gerecht. Er zijn hier twee uitzonderingen op:  de onderhoudsvorderingen  Art. 6, 4 Brussel I-Vo. In dit laatste geval gaat het om een geval waarin er samenhang is tussen een zakelijke vordering betreffende een onroerend en een contractuele vordering (vb. hypotheek). Dan is er een forum connexitatis causarum: dit is de plaats waar het goed gelegen is. De samenhangende vorderingen moeten wel tegelijkertijd, door dezelfde eiser en tegen dezelfde verweerder worden ingesteld. Er moesten dus speciale procedureregels voor deze gevallen worden uitgewerkt. Het gaat hier over procedureregels, niet over bevoegdheidsgronden! Art.28, 3 Brussel I-Vo: Er is sprake van samenhang indien tussen de vorderingen die aanhangig zijn voor gerechten in verschillende lidstaten een zodanig nauwe band bestaat dat een goede rechtsbedeling de gelijktijdige behandeling door één gerecht vraagt. → anders gevaar voor tegenstrijdige beslissingen. Art.28, 1 Brussel I-Vo: De rechter waarbij de zaak het laatst is aangebracht kan zijn uitspraak aanhouden tot de eerst aangesproken rechter heeft beslist, maar is daartoe niet verplicht. Art.28, 2 Brussel I-Vo: Indien de rechter in 1e aanleg zetelt, kan hij op verzoek van één van de partijen zich onbevoegd verklaren om te oordelen over de zaak, op voorwaarde dat het eerst aangezochte gerecht bevoegd is om van de samenhangende vordering kennis te nemen en het nationale procedurerecht van die lidstaat de voeging van de zaken toestaat.


Pagina 20

2.1.1.3.8

Het forum voor voorlopige maatregelen

Belangrijk! Ondermeer voor bewarend beslag, vorderingen tot staken van oneerlijke mededinging of inbreuk op intellectuele rechten. De rechter die wordt aangewezen door de Brussel I-Vo kan ook bevoegdheid opnemen om voorlopige en/of bewarende maatregelen te treffen, in afwachting van een beslissing ten grond van het geschil. Een uitzondering hierop bestaat en doorbreekt de verdragssystematiek. Art.31 Brussel I-Vo: Mogelijkheid om dringende of voorlopige maatregelen te verzoeken in iedere lidstaat die men wenst, ook al zijn de gerechten van een andere lidstaat bevoegd ten gronde. Voorwaarden door het HVJ:  Er moet een band bestaan tussen de rechter en de gevraagde maatregel, m.a.w. een band tussen forum en vordering  Maatregelen moeten ongedaan kunnen maken (voorlopig en bewarend karakter) Die voorwaarden gelden zoals gezegd niet als de aangesproken rechter al gevat is op basis van een andere bevoegdheidsgrond, zoals die vermeld zijn in art. 2-23. Het nationale recht bepaalt welke voorlopige of bewarende maatregelen kunnen worden genomen. In België zou dit bijvoorbeeld kort geding zijn, maar misschien andere procedure in Estland.

2.2 Het Belgisch gemeenrechtelijk bevoegdheidsrecht 2.2.1 Algemeen Zoals hierboven al vermeld is het belangrijk om de hiërarchie van de rechtsbronnen te respecteren, de Belgische rechter zal het WIPR pas toepassen indien er geen supranationale of internationale bronnen zijn. Hij zal hierbij ook een ambtshalve onderzoek naar zijn internationale bevoegdheid doen. Wel opgelet vrijwillige verschijn kan zoals hierboven al gezegd leiden tot bevoegdheid Belgische rechter, daarom soms exceptie van onbevoegdheid in limine litis opwerpen. 2.2.2

De bevoegdheidsbepalingen in het WIPR

2.2.2.1 Algemene bepalingen inzake internationale bevoegdheid Art.12 WIPR: De rechter bij wie de zaak aanhangig is gemaakt, onderzoekt ambtshalve zijn internationale bevoegdheid. → Toch is in vele gevallen vereist dat de exceptie van onbevoegdheid in limine litis wordt opgeworpen (zie infra WIPR artikel 6, §2). Art.13 WIPR: Zodra de Belgische rechters internationaal bevoegd zijn, moet aan de hand van de Belgische procedureregels nagegaan worden welk gerecht lokaal en materieel bevoegd is om van de vordering kennis te nemen. Wanneer de bevoegdheidsbepalingen van het wetboek geen oplossing bieden voor de interne bevoegdheid, geldt de subsidiaire regel die de rechters in het arrondissement Brussel bevoegd maken. Art.14 WIPR: Wanneer een vordering aanhangig is voor een buitenlandse rechter en kan worden voorzien dat de buitenlandse beslissing in België zal kunnen worden erkend of ten uitvoer gelegd, kan de Belgische rechter voor wie een vordering tussen dezelfde partijen met hetzelfde onderwerp en dezelfde oorzaak het laatst aanhangig is gemaakt, zijn uitspraak uitstellen tot de buitenlandse beslissing is gewezen. Hij houdt rekening met de vereisten van een goede rechtsbedeling. Hij verklaart zich onbevoegd wanneer de buitenlandse beslissing erkend kan worden krachtens deze wet. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 21

Het is niet duidelijk wanneer een zaak ‘aanhangig’ is. Bij gebrek aan een bepaling lijkt het erop dat dit moet beoordeeld worden naar Belgisch recht, al zou het wellicht meer opportuun zijn art. 30 Brussel I-Vo. toe te passen. 2.2.2.2 Algemene bepalingen inzake de internationale bevoegdheid 1) Nationaliteit Art.3 WIPR: nationaliteitsconflicten worden opgelost volgens dit artikel. 2) Woonplaats Art.5, §1, lid 1 WIPR: Forum Rei Belgische rechters zijn bevoegd indien de verweerder zijn woonplaats of gewone verblijfplaats heeft in België. Art.4 WIPR: Inzake de woonplaats van een natuurlijk persoon verwijst het wetboek naar de inschrijving in een openbaar register. De gewone verblijfplaats is een begrip gesteund op feitelijke gegevens die een uiting zijn van de plaats waar de persoon zijn voornaamste vestiging heeft. Voor rechtspersonen beantwoordt de werkelijke zetel het best aan dit begrip. De statutaire zetel kan daarbij een bijkomende aanwijzing zijn, omdat deze zetel uiting geeft aan de wil van de oprichters om de rechtspersoon op een welbepaalde plaats te vestigen. Art.5, §1, 2 WIPR: Forum van de medeverweerder De Belgische rechters zijn bevoegd indien één van zijn verschillende verweerders zijn woonplaats of gewone verblijfplaats in België heeft. Tenzij bevoegdheidsontduiking OPMERKING: Indien de verweerder in België zijn gewone verblijfplaats of woonplaats heeft dan gelden in eerste orde de EU-Verordeningen! Bijgevolg is het Belgisch IPR vooral van toepassing op verweerders buiten de EU. MAAR: Geen algemeen forum actoris. WIPR dus vooral van belang voor specifieke bevoegdheidsgronden. (Vb. op basis van een contract, daarom belangrijk dat in het WIPR bij de specifieke stukken op zoek wordt gegaan naar de bevoegdheid) 3) Forum betreffende exploitatie door nevenvestigingen Art.5, §2 WIPR: De Belgische rechters zijn bevoegd om kennis te nemen van de vorderingen betreffende de exploitatie van de nevenvestiging van een rechtspersoon die noch woonplaats, noch gewone verblijfplaats heeft in België, indien deze vestiging zich in België bevindt bij de instelling van de vordering. 4) Rechtskeuze (=prorogatie) Art.6, §1, lid 1 WIPR: Rechtskeuze In vele gevallen zijn de partijen vrij om de bevoegde rechter te kiezen, indien aan twee voorwaarden is voldaan:  Partijen moeten vrij kunnen beschikken over de rechten waarop de clausule betrekking heeft.  Overeenkomst moet geldig tot stand zijn gekomen. Zo de forumkeuze aan de voormelde voorwaarden voldoet, is de Belgische rechter exclusief bevoegd. Art. 6, §1, lid 2 WIPR: Ook de stilzwijgende forumkeuze (ook door vrijwillige verschijning) wordt aanvaard, tenzij de verschijning tot doel heeft de bevoegdheid te betwisten.


Pagina 22

Art. 6, §2 WIPR: forumkeuze toch niet absoluut. De rechter kan zich onbevoegd verklaren als er geen enkele betekenisvolle band met België is (forum non conveniens). Uitzonderlijk, Het volstaat bijvoorbeeld al dat een partij in België verblijft of dat Belgisch recht moet toegepast worden om de toepassing van art. 6, §2 WIPR uit te sluiten. Vb. partijen van buiten België brengen een commercieel geschil in Brussel – goedkoop alternatief voor handelsarbitrage. OPMERKING: Ook hier weer kijken naar Brussel I-Vo, die de rechtskeuze ook aan beperkingen onderwerpt! Aangezien de regel daar strenger is, zal deze bepaling enkel van nut zijn voor materies buiten de verordeningen. 5) Derogatie Art.7 WIPR: De partijen kunnen overeenkomen om en buitenlandse rechter bevoegd te maken. In dat geval moet de Belgische rechter voor wie de zaak in weerwil van de forumkeuze aanhangig is gemaakt zijn uitspraak uitstellen, tenzij kan voorzien worden dat de buitenlandse beslissing in België zal kunnen worden erkend of ten uitvoer gelegd, of tenzij de Belgische rechters ondanks het bevoegdheidsbeding toch bevoegd zouden zijn op basis van het noodforum in artikel 11. 6) Vorderingen tot vrijwaring en tussenkomst en tegenvorderingen Art.8 WIPR: Een Belgische rechter die bevoegd is om kennis te nemen van een vordering, is tevens bevoegd om kennis te nemen van een vordering tot vrijwaring of tot tussenkomst, en van een tegenvordering voortvloeiend uit een feit of handeling waarop de hoofdvordering is gegrond. 7) Samenhang Art.9 WIPR: Wanneer de Belgische rechters bevoegd zijn om kennis te nemen van een vordering, zijn zij eveneens bevoegd om kennis te nemen van een daarmee samenhangende vordering. Samenhang tussen de vorderingen bestaat, indien deze zo nauw verbonden zijn dat het wenselijk is om ze samen te behandelen en te berechten, teneinde te voorkomen dat de beslissingen onverenigbaar zouden zijn wanneer de vorderingen afzonderlijk worden berecht. Is een forum connexitatis causarum → Zulke bepaling bestaat niet in Brussel I-Vo! 8) Bewarende en voorlopige maatregelen Art.10 WIPR:In dringende gevallen zijn de Belgische rechters bevoegd om voorlopige of bewarende maatregelen en uitvoeringsmaatregelen te bevelen betreffende personen en goederen die zich in België bevinden bij de instelling van de vordering. Die bevoegdheid is er, zelfs indien de Belgische rechters krachtens het wetboek niet bevoegd zijn om van de zaak zelf kennis te nemen. 9) Noodforum Art.11 WIPR: De Belgische rechters zijn bevoegd wanneer  De zaak nauwe banden heeft met België EN  het door de rechtzoekende onmogelijk of onredelijk is in het buitenland te procederen.  voorkomen van rechtsweigering en het onrecht dat het meebrengt.


Pagina 23

2.3 Immuniteiten Er zijn in het procesrecht soms immuniteiten, zowel wat betreft de vervolging (geen jurisdictie) als wat betreft bepaalde dwangmaatregelen. Immuniteiten steunen op een verdrag, voorbeelden zijn  Denk aan diplomaten en consuls voor daden gesteld in de uitoefening van hun functie en goederen behorend tot hun ambtsgebouwen.  Diverse internationale organisaties en sommige leden van hun personeel op basis van het charter (zoals NATO-troepen of de Internationale Postunie…).

2.4 Betekening over de grens 2.4.1

De nieuwe verordeningen van 2000 en 2007 inzake betekening en kennisgeven van stukken

Met ingang van 31 mei 2001 kreeg de Betekeningsverordening 1348 (2000) voorrang op de door de lidstaten gesloten bilaterale en multilaterale overeenkomsten (zoals het Verdrag van Den Haag, zie infra). Verbeteringen t.a.v. 1965 waren: • Spoed • Moderne media • Uitwisseling via formulieren en aangeduide instanties • Vertaling en overleg • De nieuwe Betekeningsverordening 1393/2007 werd van toepassing met ingang van 13 november 2008. Dit betekende de intrekking van de eerste Betekeningsverordening. Volgens deze verordening gebeurt de toezending direct tussen de genoemde autoriteiten. De verordening schrijft de formulieren voor, waarmee de betekening of kennisgeving moet worden aangevraagd. Dit formulier wordt opgesteld in de taal van de ontvangende staat, dan wel in een taal waarvan zij verklaart heeft deze te zullen aanvaarden. De ontvangende staat zorgt daarna voor de betekening of kennisgeving, hetzij overeenkomstig het recht van de ontvangende staat, hetzij in de door de verzendende instantie gewenste vorm mits deze verenigbaar is met het recht van de ontvangende staat. Een certificaat bevestigt of de betekening of kennisgeving voltooid is. 2.4.2

Het Verdrag van 15 november 1965 inzake de betekening (Haags Betekeningsverdrag)

Het verdrag werd door een groot aantal staten geratificeerd, maar het laat akkoorden tussen verdragstaten primeren. Art.2 Haags Betekeningsverdrag: Ieder land wijst een centrale autoriteit aan om de aanvragen tot betekening of kennisgeving in ontvangst te nemen en af te doen. Voor België is dit het Ministerie van Justitie. Een verzoek tot betekening of kennisgeving aan de centrale autoriteit van de aangezochte staat moet overeenstemmen met het als bijlage aan het verdrag toegevoegd modelformulier en moet vergezeld zijn van 2 exemplaren of afschriften van het gerechtelijk stuk. Die centrale autoriteit van de aangezochte staat zorgt dan voor de betekening of kennisgeving, hetzij overeenkomstig het recht van de ontvangende staat, hetzij in de door de verzendende instantie gewenste vorm mits deze onverenigbaar is met het recht van de ontvangende staat. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 24

Naderhand moet de centrale autoriteit een verklaring opstellen, conform het modelformulier dat aan het verdrag als bijlage werd gevoegd, waarin wordt bevestigd dat aan de aanvraag uitvoering werd gegeven en waarin de vorm, plaats en tijdstip van de betekening of kennisgeving worden vermeld en er wordt aangegeven aan wie het stuk is afgegeven. = bewijs van betekening. T.a.v. de geadresseerde vindt de betekening plaats op het ogenblik van de afgifte van de akte aan deze laatste. Art.8-10 Haags Betekeningsverdrag: Het verdrag laat ook ruimte voor andere wijzen van betekening: • Betekening via de zorg van diplomatieke of consulaire ambtenaren • Toezending via consulaire weg • Rechtstreekse verzending per post • Betekening of kennisgeving van deurwaarder tot deurwaarder • Betekening of kennisgeving rechtstreeks door deurwaarder → Voor elk van deze opties konden de verdragstaten zich verzetten (lees goed de bepalingen!). Art.15 Haags Betekeningsverdrag: verstek: Indien de verweerder niet verschijnt, houdt de rechter de beslissing aan totdat gebleken is dat hetzij het stuk werd betekend of ter kennis gegeven werd overeenkomstig de vormen van de aangezochte staat, hetzij het stuk aan de verweerder in persoon of aan zijn woonplaats is afgegeven op een andere in het verdrag geregelde wijze en de persoon het stuk tijdig heeft ontvangen om hem de gelegenheid te geven een verweer te voeren. Elke lidstaat mag evenwel toestaan aan de rechter om toch een beslissing te nemen ingeval er geen bewijs hetzij van betekening of kennisgeving, hetzij van afgifte is ontvangen, indien aan volgende voorwaarden is voldaan: • Betekening volgens het verdrag • Geprobeerd bewijs te krijgen • Min. 6 maanden na toezending 2.4.3

Artikel IV Protocol bij het EEX-Verdrag en artikel IV Protocol 1 bij EVEX

Voormelde artikels voorzien dat de gerechtelijke en buitengerechtelijke stukken rechtstreeks door de deurwaarder van de staat van herkomst kunnen worden toegezonden aan de deurwaarder van de staat van bestemming, op voorwaarde dat de staat van bestemming zich daartegen niet heeft verzet bij een verklaring gedaan aan de Zwitserse Bondsraad. 2.4.4 Bilaterale regelingen Overeenkomst met de Regering van de Bondsrepubliek Duitsland: De betekening bestemd voor de personen die in Duitsland verblijven, kan door de Procureurs-generaal of door de procureurs des Konings rechtstreeks gezonden worden aan de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg in het rechtsgebied waar degene, voor wie het stuk bestemd is, zich bevindt. 2.4.5 Belgisch gemeen recht Art. 40 en 46 Ger. W.: Als de verweerder geen bekende woonplaats in België heeft, wordt de het gerechtsdeurwaardersexploot of de gerechtsbrief vervangen door een aangetekende brief. Art. 42 Ger. W.: Voor vennootschappen kan worden betekend op een filiaal, op de maatschappelijke zetel of op hun bedrijfszetel. Heeft de verweerder noch in België noch in het buitenland een bekende woonplaats, dan gebeurt de betekening aan de procureur des Konings. Er moet aan herinnerd worden dat een betekening steeds mag gebeuren aan de verweerder in persoon, mocht die toevallig opgespoord worden. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 25

2.5 Het verloop van een proces met een internationaal karakter Verschillende aspecten zijn hierbij belangrijk • Toegang tot het Belgisch gerecht verloopt vooral volgens de lege fori. • Ook procedure volgens lex fori. o Vb. taal, rechtsbijstand. • Vreemdelingen gelijke rechten als belgen, maar o Bekwaam volgens lex patriae o Art. 851-852 Ger. W.: Borgstelling tegen de eisende vreemdeling (cautio iudicatum solvi)  Dat moet verzekeren dat de verweerder de gerechtskosten kan terugvorderen. Niet mogelijk voor EU-onderdanen • Bewijsvoering: bewijslast in het algemeen en bewijstechnieken uit foraal recht; zoals getuigenverhoor o Echter ook EU-wetgeving en internationale wetgeving betreffende rogatoire commissies. o

•

zie de aanbeveling van de professoren in ipr om het verdrag van Den Haag van 18 oktober 1970 te bekrachtigen (met voorbehoud tegen excessen van “pre-trial discovery”)

Niet de bewijskracht van akten: dat volgt uit de lex loci actus; en wettelijke vermoedens m.b.t. de onderzochte rechten van de partijen: dat zit in de lex causae van de rechtsverhouding

2.6 Uniform Europees procesrecht 2.6.1

Europese betalingsbevelprocedure (bronnenboek pagina 319, HB 197)

2.6.1.1 Doel van het betalingsbevel Art.1, 1 Betalingsbevel-Vo: De Betalingsbevelverordening heeft een dubbel doel: • Vereenvoudiging, versnelling en het goedkoper maken van de procedure t.a.v. geldvorderingen die niet worden betwist • Afschaffen exequaturvereiste voor betalingsbevelen door de creatie van wederzijds vertrouwen via het opleggen van minimumnormen voor het verkrijgen van betalingsbevelen. De verordening creëert een eenzijdige procedure die openstaat voor liquide en opeisbare geldvorderingen voor een specifiek bedrag en na een louter formele tot hoogstens marginale controle van de grond van de zaak, de eiser een betalingsbevel oplevert dat bij stilzitten van (niet-betwisting) de daarvan in kennis gestelde schuldenaar, uitmondt in een executoriale titel die in iedere lidstaat gedwongen kan ten uitvoer gelegd worden zonder dat daar een exequatur moet aan verleend worden. Indien en zodra er verweer komt, d.m.v. een standaardformulier  dan geldt de gewone procedure. Art.1, 2 Betalingsbevel-Vo: De Europese Betalingsbevelprocedure is additioneel en facultatief. Zij laat de bestaande nationale betalingsbevelprocedures onverlet. Maar het is enkel het Europese betalingsbevel dat zal genieten van de afschaffing van de exequaturvereiste.


Pagina 26

2.6.1.2 Voorwerp van het betalingsbevel Art.4 Betalingsbevel-Vo: De Europese Betalingsbevelprocedure kan aangewend worden voor de inning van liquide geldvorderingen voor een specifiek bedrag, die opeisbaar zijn op het tijdstip waarop het verzoek om een Europees betalingsbevel wordt ingediend. Art.6, 1 Betalingsbevel-Vo: bevoegde rechter volgens Brussel I-Vo 2.6.2

Europese procedure voor geringe vorderingen (BB pagina 326)

2.6.2.1 Een verordening van een andere aard Het voorwerp van de verordening bestaat in het beslissen over vorderingen van gering waarde. De procedure is tegensprekelijk. Hier gaat het dus over het verkrijgen van een beslissing! Art.1,1 Geringe Vorderingen-Vo: De Europese procedure voor geringe vorderingen is facultatief. 2.6.2.2 Het toepassingsgebied Art.2,1 Geringe Vorderingen-Vo: De Europese procedure voor geringe vorderingen kan enkel gebruikt worden voor vorderingen waarvan de waarde de grens van €2000 niet overstijgt. Een tegenvordering kan echter er boven komen en de procedure doen springen. Het gaat enkel om burgerlijke en handelszaken. Specifieke uitsluitingen:  Arbeidsrecht  Huur en pacht van onroerende goederen  Inbreuken op de persoonlijke levenssfeer en persoonlijkheidsrechten De verordening is van toepassing in alle lidstaten van de EU, behalve in Denemarken. Een beslissing uit een Deense procedure is dus niet vrijgesteld van een voorafgaandelijk exequatur. Art.29 Geringe Vorderingen-Vo: De verordening is van toepassing sinds 1 januari 2009. 2.6.2.3 Kenmerken Art.5 Geringe Vorderingen-Vo: De EPGV is tegensprekelijk en schriftelijk. Er is een verplicht gebruik van standaardformulieren. De tegenspraak is gelimiteerd: iedere partij krijgt één gelegenheid om zijn standpunten kenbaar te maken. (strikte timing!) Art.19 Geringe Vorderingen-Vo: Het nationale procesrecht heeft een belangrijke aanvullende rol, zo bepaalt dit of er een beroepsmogelijkheid is en beheerst zij alle kwesties die niet door de verordening worden geregeld. Want de verordening is soms vaag.


Pagina 27

3 De erkenning en uitvoerbaarverklaring van vreemde rechterlijke beslissingen en akten 3.1 De rechtskracht van vreemde vonnissen en akten 3.1.1 Inleiding Vonnissen en akten werken in België door volgens een schaal van de in België geambieerde of gevraagde uitwerking of doorwerking. Deze regeling vind men terug in artikels 22-31 WIPR. Schaal van doorwerking: 1) Akte of vonnis voor het eenvoudig erkennen als rechtsfeit. Volgens het recht dat de verhouding beheerst =lex causae. 2) De bewijswaarde van een akte of rechtsfeit inroepen. Gebeurd volgens de nationale wet die de vorm van de akte beheerst =lex loci actus. 3) De volle rechtskracht van de akte, d w z de volkomen erkenning vragen met gezag van gewijsde; dus als “res iudicata”, ofwel van rechtswege (mits controle) of na een proces. 4) Titel tot tenuitvoerlegging bekomen, via een proces. Een rechterlijke exequatur zal hier nodig zijn. 3.1.2

De bewijskracht van een buitenlandse akte of beslissing

3.1.2.1 Uitwendige bewijskracht Art. 22 WIPR: wanneer een buitenlandse akte of beslissing als bewijsstuk wordt aangevoerd, moet in de eerste plaats worden onderzocht of de akte of beslissing authentiek is. Art.26, §1, lid 1 WIPR: De akte of beslissing zal geacht worden afkomstig te zijn van de betrokken buitenlandse autoriteit indien ze voldoet aan de voorwaarden die het recht van het land van herkomst stelt om authenticiteit te verwerven (locus regit actum) en indien ze tevens gelegaliseerd werd. Gevalideerd door de lex causae 28 WIPR: akte door overheid opgesteld, moet in overeenstemming zijn met de wetten van de opstellende overheid. Auctor regit actum. De formaliteit van de legalisatie werd echter door talrijke internationale normen afgeschaft of vervangen door minder omslachtige procedures. 3.1.2.2 Inwendige bewijskracht Art. 26-28 WIPR: Eens de uitwendige bewijskracht van de akte of beslissing vaststaat, levert ze het bewijs op van de feiten die de rechter of instrumenterende ambtenaar zelf, met de eigen zintuigen, vaststelde en waarvan hij in zijn beslissing of akte melding maakte(=propriis sensibus). Art. 26, §2 en 28, §2 WIPR: Met de buitenlandse beslissing of akte worden de genoemde feiten bewezen, tot het tegenbewijs geleverd wordt. Wat onder de inwendige bewijskracht begrepen wordt, is de loutere weergave van wat de ambtenaar of rechter zelf heeft waargenomen. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 28

3.1.3

Erkenning van een buitenlandse akte of beslissing

3.1.3.1 Rechterlijke beslissingen Art.22 WIPR: Een beslissing heeft bindende kracht omdat ze werd genomen door een instantie waaraan van overheidswege rechtsmacht werd verleend. Voor zover alle voorwaarden voor erkenning (artikel 25 WIPR) zijn vervuld, dringt de rechterlijke beslissing zich niet alleen op aan de partijen, maar ook aan derden en de Belgische autoriteiten. Dat geldt voor vonnissen en arresten die de status van de persoon betreffen en sinds 2004 ook voor alle andere gerechtelijke uitspraken Er is geen vereist van rechterlijke tussenkomst of van rechterlijk visum. Het oordeel over een materieel recht is definitief (res iudicata pro veritate habetur). Positief effect: Het vonnis krijgt bijgevolg gezag van gewijsde(res iudicata), respectievelijk kracht van gewijsde (na betekening). Negatief effect: De erkende uitspraak sluit een nieuwe gerechtelijke behandeling uit (exceptio rei iudicata  Belgische non bis in idem). 3.1.3.2 Authentieke akten Art.27 WIPR: Van zodra de lokale voorwaarden vervuld zijn, zal de bindende kracht in de Belgische rechtsorde moeten erkend worden, zowel door de partijen als door derden en door de Belgische overheden. De vraag of de in de akte vervatte rechtshandeling geldig is en dus gevolgen in België kan krijgen, wordt onderworpen aan het Belgische conflictenrecht (conflictenrechtelijke controle). Is ze overeenkomstig het aangewezen recht geldig, dan zal de akte en de rechtshandeling die ze bevat ook in de Belgische rechtsorde de gevolgen verwerven die ze overeenkomstig het aangewezen recht heeft. Er is echter wel een marginale controle, er moet rekening gehouden worden met artikel 18 (wetsontduiking) en artikel 21 (openbare orde). 3.1.4 Titel tot tenuitvoerlegging Vooraleer een vreemde beslissing in België op gedwongen wijze ten uitvoer kan gelegd worden, zal zij een voorafgaandelijke procedure bij een Belgische rechter moeten doorlopen waarin die onderzoekt of ze van die aard is dat de afdwinging ervan ook in de Belgische rechtsorde kan aanvaard worden. Deze procedure verloopt via de lex fori. = Exequaturprocedure. Voorlopig geldt deze procedure nog voor alle vonnissen, ook deze van andere EU landen, tot de EU zelf legislatief verder gaat. Er moet tot dan bekleed worden met de nationale formule van tenuitvoerlegging bekleed worden - “Wij Filip, Koning…”. Ieder land bepaalt in principe zelf welke elementen de exequaturrechter dient te onderzoeken wanneer hij verzocht wordt een vreemde beslissing uitvoerbaar te verklaren. Zo bepaalt ook het autonome Belgische recht onder welke voorwaarden en overeenkomstig welke procedure een vreemde beslissing in België uitvoerbaar kan worden verklaard. De exequatur beslissing zegt dat het vonnis uitvoerbaar wordt; maar om effectief met dwang tot uitvoering over te gaan moet men naar de uitvoeringsrecht en dan zitten we in het nationaal procesrecht.


Pagina 29

3.2 Het Europese recht van het erkennen en uitvoerbaar verklaren van beslissingen en akten 3.2.1

De Brussel I-Verordening

3.2.1.1 Toepassingsgebied gericht op exequatur Eigenlijk zijn zowel de Brussel I, Brussel II bis-Vo, de Insolventie-Vo en de Alimentatie-Vo dubbele verordeningen, enerzijds regelen zijn de bevoegdheid van de rechters, maar ook de erkenning van de vonnissen van EU-rechters. Het is de eerste aangezochte rechter die ambtshalve zijn bevoegdheid zal controleren, de rechter die daarna zal geconfronteerd worden met een EU vonnis, in een exequaturprocedure, zal dit niet meer moeten onderzoeken, buiten enkele criteria in art. 22-23 Brussel I-Vo  bijna gegarandeerde erkenning EU vonnissen. Zie ook supra bij bevoegdheid.  Alle lidstaten behalve Denemarken (let wel: afzonderlijk Verdrag met Denemarken)  Parallelle regeling voor de Lugano-lidstaten  Materieel toepassingsgebied: in geld waardeerbare vorderingen, inclusief alimentatie 3.2.1.2 De erkenning Art.33 Brussel I-Vo: Rechterlijke beslissingen uit een lidstaat worden zonder vorm van proces erkend in een andere lidstaat. Iedere belanghebbende kan wel een vordering tot erkenning instellen. Erkenning houdt in dat de buitenlandse beslissing in de aangezochte lidstaat dezelfde bindende kracht verwerft als degene die ze heeft in het land van herkomst.  de plano erkenning Art.37 Brussel I-Vo: Een rechter die zich moet uitspreken over een vraag tot erkenning, kan zijn uitspraak daarover aanhouden indien tegen de beslissing een rechtsmiddel werd ingesteld. Art.34 en 35 Brussel I-Vo: Gronden tot weigering van erkenning:  Strijdigheid met de internationale openbare orde  Bescherming verstek latende partij  Onverenigbaarheid met bestaande beslissing  Miskenning van bepaalde (exclusieve) bevoegdheidsregels Plaatselijke bevoegdheid exequaturrechter:  Voor de erkenning: de rechter volgens Belgisch gemeen recht  REA  Art. 22 Brussel I-Vo: Voor de gedwongen uitvoering: de rechtbank van de gewone verblijfplaats van de verweerder  exclusiviteit Een vonnis uit een Europese lidstaat levert dus een titel op. De erkende uitspraak sluit bijgevolg een nieuwe gerechtelijke behandeling uit (exceptio rei iudicata  non bis in idem). Een rechter kan het vonnis ook aanwenden om schuldvergelijking toe te passen. Incidentele rechtsvragen in verband met erkenningen van vonnissen kunnen gewoon gebracht worden voor de rechter bij wie de zaak aanhangig is gemaakt.


Pagina 30

Er kan echter ook een hoofdvordering m.b.t. erkenningen van vonnissen zijn, zowel ingesteld door de eiser in exequatur (degene die iets aan het vonnis heeft en het wilt toegepast zien). Alsook door de verweerder in exequatur (meestal degene die nadelige gevolgen haalt uit toepassing in België) om een vordering tot afwijzen instellen als verzoeker 3.2.1.3 De uitvoerbaarverklaring Art.22 Brussel I-Vo: Voor de tenuitvoerlegging van beslissingen zijn de gerechten van de lidstaten van de plaats van tenuitvoerlegging exclusief bevoegd. De eigenlijke procedure van tenuitvoerlegging blijft volledig beheerst door het nationale recht van de aangezochte staat. Het is wel een spoedeisende procedure. Door een beslissing in een lidstaat uitvoerbaar te verklaren, verleent een nationale rechter aan die buitenlandse titel dezelfde waarde als een binnenlandse uitvoerbare rechterlijke beslissing. Art.45, 2 Brussel I-Vo Er is geen onderzoek ten gronde toegelaten. De exequaturrechter mag de buitenlandse beslissing niet wijzigen, aanvullen of verduidelijken. Art. 41 Brussel I-Vo: Formele voorwaarden van artikel 53 gelden voor het uitvoerbaar verklaren. De procedure verloopt aanvankelijk eenzijdig en wordt pas tegensprekelijk bij het beoordelen van een rechtsmiddel. De rechter gaat dan na of er een weigeringsgrond aanwezig is. Art. 43, 1 Brussel I-Vo: Elke partij kan een rechtsmiddel instellen tegen de beslissing op het verzoek om een verklaring van uitvoerbaarheid. In België worden deze rechtsmiddelen ingesteld bij de rechtbank van eerste aanleg. Art. 43, 3-5 Brussel I-Vo Om de termijn om een rechtsmiddel in te stellen te laten lopen, is vereist dat de uitvoerbaarverklaring daadwerkelijk en regelmatig werd betekend aan de persoon tegen wie men wil uitvoeren. De Beslissing moet ook betekend worden aan de partij. Een gedeeltelijke tenuitvoerlegging is mogelijk als de beslissing uitspraak over meer dan één punt of diverse onderdelen bevat. LET OP: Specifieke verordeningen zijn van toepassing op de exequatur van akten in de sfeer van ontbinding van huwelijk en ouderlijke zorg vonnissen in de context van insolventieprocedures. → Exequatur kan dus gelaagd zijn! Het ene aspect kan onder de Brussel I-Vo vallen, maar een ander aspect onder een andere vordering. Bijvoorbeeld een geschil m.b.t. ouderlijke zorg, onderhoudsgeld en verdeling van huwelijksgoederen.


Pagina 31

3.2.2

Overgang naar de Brussel I-bis Vo (niet in BB opgenomen, ook (nog niet echt belangrijk voor examen)

3.2.2.1 Nieuwe automatische dwanguitvoering Voor beslissingen vanaf 10 januari 2015: automatisme eveneens in de dwanguitvoering voorzien. Soepeler regime wat betreft de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken voor samenwerking tussen EU-lidstaten. Art. 39 Brussel I-bis Verordening: beslissingen uitvoerbaar in andere lidstaten zonder een specifieke verklaring hiervoor nodig is Art. 41 Brussel I-bis Verordening: beslissing onder zelfde voorwaarden ten uitvoer gelegd als binnenlandse beslissing Art. 53 Brussel I-bis Verordening: modelcertificaat voor tenuitvoerlegging afgegeven voor rechtbank van het oorspronkelijke vonnis. Art. 46- e.v. Brussel I-bis Verordening: mogelijkheden voor weigering van tenuitvoerlegging. 3.2.2.2 Overgangsregeling De nieuwe Brussel I-bis Verordening Nr. 1215/2012 van 12 december 2012 wordt van kracht op 10 januari 2015. Art. 80 Brussel I-bis Verordening: Brussel I-Vo op die dag ingetrokken Art. 66 voor    

Brussel I-bis Verordening: overgangsbepaling. Oude exequaturrecht van Brussel I geldt nog

3.2.3

Brussel II-bis Vo (BB pagina 291)

beslissingen gegeven inzake vorderingen ingesteld vóór 1/1/2015; authentieke akten verleden vóór 1/1/2015; authentieke akten geregistreerd vóór 1/1/2015; gerechtelijke schikkingen (dadingen) getroffen of goedgekeurd vóór 1/1/2015

De Brussel IIbis-Vo. regelt problemen van erkenning en uitvoerbaarheid verklaring inzake de ontbinding van het huwelijk en ouderlijke zorg. Zie infra.


Pagina 32

3.3 Het Belgisch gemeen recht van het erkennen en uitvoerbaar verklaren van buitenlandse vonnissen en akten 3.3.1 De invoering van nieuwe regels en het overgangsrecht Voor een aantal materies gelden specifieke regels:  Naam  Verstoting  Adoptie  Intellectuele eigendom  Rechtspersonen  Insolventie 3.3.2

Het exequatur in het WIPR

3.3.2.1 De voorafgaande formaliteit van de legalisatie Art.30 WIPR: Een rechterlijke beslissing of authentieke akte moet worden gelegaliseerd om in België geheel of bij uittreksel te worden voorgelegd. Legalisatie ≠ Erkenning. De legalisatie brengt niet met zich mee dat een andere Belgische overheid daardoor verplicht is het stuk inhoudelijk te erkennen en het doorwerking te verlenen. Er is dus een legalisatieplicht, maar in de praktijk wordt de legalisatie echter vaak achterwege gelaten. Talrijke internationale normen en muiltilaterale en bilaterale overeenkomsten hebben de legalisatie immers afgeschaft of vereenvoudigt. Binnen de EU moet dit bijvoorbeeld niet meer, zie ook het Apostilleverdrag (BB, p. 54). 3.3.2.2 De erkenning van rechterlijke beslissingen De erkenning geschiedt zonder dat daarvoor een procedure dient gevoerd te worden door over of ambtenaar (wel geen gezag van gewijsde). = erkenning de plano. Art.22 WIPR: Wijzen van erkenning: indien door overheid/ambtenaar geweigerd  rechter  Erkenning van rechtswege zonder procedure (= principe)  Erkenning als incidentele kwestie  Erkenning bij hoofdvordering Art.24 WIPR: Documenten die moeten worden overgelegd:  Uitgifte van de beslissing  Document waaruit blijkt dat de beslissing uitvoerbaar is volgens het recht van het land van oorsprong en dat ze werd betekend of ter kennis gebracht  Indien de beslissing bij verstek werd gewezen, moet het origineel of een voor eensluidend verklaard afschrijft van het document worden overgelegd waaruit blijkt dat het gedinginleidend stuk overeenkomstig het recht van het land waar de beslissing werd gewezen, werd betekend of ter kennis gebracht


Pagina 33

Het ontbreken van de genoemde documenten maakt het verzoek tot erkenning niet automatisch onontvankelijk of ongegrond. De rechter kan een termijn toestaan voor de overlegging ervan, zich tevreden stellen met het overleggen van gelijkwaardige documenten, of zelfs vrijstelling verlenen. De ambtenaren kunnen echter dergelijke vrijstellingen niet geven, dit kan enkel door de rechter. Art.25 §1 WIPR: Gronden tot weigering van de erkenning:  Strijdigheid met de internationale openbare orde (rekening houdende met de mate waarin de zaak met de Belgische rechtsorde verbonden is, evenals met de ernst van de veroorzaakte gevolgen).  Niet respecteren rechten van verdediging in de procedure die in de beslissing uitmondde (fundamentele principes van o.m. art. 6 EVRM en van het Belgische procesrecht).  Wetsontduiking. Dat is het geval als partijen een beslissing in het buitenland afdwingen met als enige bedoeling om te ontsnappen aan het recht wat het WIPR aanwijst. Dat zal eerder zeldzaam zijn.  Miskennen van internationale bevoegdheid.  Beslissing heeft geen definitief karakter. (wel voorlopige tenuitvoerlegging mogelijk (art. 23, §4 WIPR)  Beslissing eerbiedigt de Belgische res iudicata niet. o Als er een Belgische beslissing was over hetzelfde geschil, of een buitenlandse beslissing die hier kan erkend worden. o Als er voor het inleiden van de buitenlandse procedure al een procedure in België aanhangig was. o De Belgische rechters exclusief bevoegd waren. o De bevoegdheid van de buitenlandse rechter exorbitant was, met name door de loutere aanwezigheden van goederen of partijen, zonder rechtstreekse band met het geschil. o Als er strijdigheid zou zijn met enkele bijzondere bevoegdheidsgronden. o Als het gaat om de erkenning van een dwangsom. Daarvoor is een verbeurdverklaring vereist. In geen geval mag de buitenlandse rechterlijke beslissing ten gronde worden herzien. De erkenning verleent rechtskracht aan de buitenlandse beslissing en kan slaan op de gehele beslissing, maar kan ook beperkt worden tot een deel ervan. Gedane ambtelijke erkenningen zijn echter omkeerbaar. Iedere overheid/ambtenaar mag zelf de toetsing doen en een gedane erkenning bindt enkel die overheid/ambtenaar, de volgende is weer vrij om zelf te toetsen. Vastheid komt er enkel door een rechterlijke beslissing (exequaturrechter of incidentele rechter). 3.3.2.3 De erkenning van authentieke akten Art.27 WIPR: Authentieke akten worden erkend zonder dat daarvoor een procedure moet worden gevoerd. Voorwaarden:  De akte moet voldoen aan de voorwaarden die volgens het recht van de staat waar ze werd opgesteld, nodig zijn voor haar echtheid.  De akte moet rechtsgeldig zijn overeenkomstig het recht dat volgens het WIPR toepasselijk is op de betrokken rechtsverhouding.  Geen schending van de artikelen 18 en 21. = Conflictenrechtelijke toetsing. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 34

3.3.2.4 De uitvoerbaarverklaring van buitenlandse beslissingen en akten Art. 23 WIPR: vereenvoudigde procedure.  Materiele bevoegdheid o De bevoegde rechter is de REA. o insolventieprocedures de rechtbank van koophandel.  Territoriale bevoegdheid: o territoriaal bevoegde rechter is die van de woon- of verblijfplaats van de verweerder, o bij gebreke daarvan van de plaats van uitvoering o indien dat niet mogelijk is rechter van woon- verblijfplaats eiser o en anders het arrondissement Brussel  korte procedure  eenzijdig verzoekschrift 3.3.2.5 Vermelding en overschrijving van buitenlandse rechterlijke beslissingen en authentieke akten inzake staat en bekwaamheid Art.31 WIPR:  Voor vreemde akten: Nazicht volgens artikel 27.  Voor vreemde rechterlijke beslissingen: Nazicht volgens artikels 24 en 25 en specifieke regels inzake naam, verstoting en adoptie.  Beroep mogelijk bij REA Indien de ambtenaar niettemin ernstig twijfelt, kan hij bij het O.M. advies inwinnen. De Koning heeft de bevoegdheid een databank aan te leggen van akten en beslissingen die betrekking hebben op een Belg of een in België verblijvende vreemdeling hij kan ook algemene richtlijnen voor erkenning opstellen. Elke overheid heeft een eigen verantwoordelijkheid bij de plano-erkenning, elke voorafgaande administratieve erkenning of afwijzing blijft precair tot een rechterlijke beslissing tussenbeide komt. Art. 48 BW: bepaalt dat Belgen het recht hebben om buitenlandse akten en vonnissen te laten vermelden of overschrijven. Voor akten of vonnissen afkomstig uit landen die geen lid zijn van de Raad van Europa, en die de burgerlijke stand van in buitenland verblijvende Belgen betreffen, is neerlegging (depot) mogelijk bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Dit houdt echter geen erkenning in. 3.3.3 Specifieke gronden tot weigering van erkenning Art.39 WIPR: Naam. Art.57 WIPR: Verstoting. Art.72 WIPR: Adoptie imperatieve regels op qua contactname en verplaatsing van het kind en wijst het naar verplichte registratie voor erkenning. Art.95 WIPR: Intellectuele eigendomsrechten. Art.115 WIPR: Rechtspersonen. Art.121 WIPR: Insolventie.


Pagina 35

4 algemene technieken van het conflictenrecht 4.1 Aanwijzen van het toepasselijk recht 4.1.1

Een verwijzingsregel of conflictenregel

Bij een verwijzingsregel wordt een bepaalde rechtsvraag op basis van een aanknopingspunt ondergebracht bij een bepaalde lex. De wet bepaald welk aanknopingspunt relevant is. Verwijzingsregels zijn in principe ‘blind’. Ze gaan niet op voorhand na welk materiaal recht van toepassing is. Dat principe is evenwel wat uitgehold, o.a. door de exceptie van openbare orde, rechterlijke kwalificatie en de materiele inslag van bepaalde verwijzingsregels (bijvoorbeeld in consumentenzaken). De materiele inslag houdt in dat de regels kunnen sturen naar een verkieslijke aanwijzing of een bevoorrechte binding en kunnen zodoende een materieel oogmerk omvatten of tot uitdrukking brengen. Bronnen van verwijzingsregels:  Verdragen (al dan niet wederkerigheid vereist)  Europese verordeningen  Wb.IPR  Rechtersrecht (in mindere mate) De praktijk wijst uit dat een rechter meestal het eigen recht zal moeten toepassen, omdat de bevoegdheid vaak al op gelijkaardige aanknopingspunten gebaseerd. Er zijn twee soorten verwijzingsregels. Unilaterale verwijzingsregels verwijzen naar het eigen recht (en dus naar zijn ruimtelijk werking), terwijl multilaterale verwijzingsregels op abstracte wijze een bepaald rechtstelsel aanwijzen. Drie componenten:  Feitelijke situatie of rechtsverhouding.  Connectiefactor met een bepaald land. = de doorslaggevende aanknopingsfactor  Materiële voorwerp van de conflictenregel: toepasselijke regels. Daardoor heeft de wetgever wat speelruimte. Hij kan dat ook door gebruik te maken van complexe verwijzingsregels:  Cumulatieve aanknoping betekent dat aan regels van twee rechtstelsels moet voldaan zijn. Dat betekent dat er minder geldige rechtshandelingen zullen zijn.  Distributieve verwijzing betekent dat op verschillende aspecten van een rechtsverhouding worden verschillende rechtsstelsels toegepast.  Bij alternatieve verwijzingsregels zijn er in volgorde verschillende rechtsstelsels van toepassing, en wordt het rechtsstelsel toegepast dat tot validatie leidt.  Bij facultatieve verwijzingsregels kan de geldigheid van het recht uit één van meerdere toepasselijke regels worden afgeleid. Verwijzingsladders komen voor als er verschillende hypotheses mogelijk zijn. Dan wordt de ladder afgegaan tot één van de aangegeven hypotheses zich voordoet.


Pagina 36

De wil van de partijen speelt ook een grote rol. Partijen kunnen vaak een rechtskeuze doen. Vaak laat ook een objectieve verwijzingsregel hen de mogelijkheid om een aanknoping met een bepaald land te kiezen. 4.1.2 Herverwijzing Art.16 WIPR: In de zin van de wet en behoudens bijzondere bepalingen worden onder het recht van een Staat de rechtsregels van die Staat verstaan met uitzondering van de regels van het internationaal privaatrecht. België schaft dus in principe de renvoi af, maar zal in specifieke materies de renvoi toch (beperkt) aanvaarden. (o.a. Er zijn evenwel uitzonderingen inzake de bekwaamheid (art. 34 WIPR), erfenissen met betrekking onroerende goederen (art. 78, §2 WIPR) en de geldigheid van rechtspersonen (art. 110, lid 2 WIPR)) Renvoi = Belgische regel verwijst naar een specifiek land, waarna deze buitenlandse regels eigenlijk terug- of doorverwijst naar België of een derde land. Verwijzing naar een niet-geünificeerd rechtsstelsel (=federale clausule) 4.1.2.1 Niet-geünificeerde wettenstelsels Sommige landen hebben verschillende stelsels van privaatrecht volgens de regio’s of de deelstaten of volgens de stamverwantschap of religie van personen. Daar ontstaan respectievelijk interterritoriale of interpersonele of interreligieuze conflicten van privaatrecht, waarvoor eigen conflictenregelingen bestaan. De interne conflictenregeling van de aangewezen staat moet worden gevolgd om het geschikte normenstelsel te vinden. Hier geldt echter een uitzondering op: wanneer in onze conflictenregels een territoriaal criterium gehanteerd wordt. Dan hanteren we alleen onze eigen regel en we beschouwen de kleinere entiteit alsof ze een land was. Wij verwijzen dan door tot op het lokale vlak. Vb. wij verwijzing inzake een aansprakelijkheid naar de regels van een welbepaalde plaats, dan gelden de regels van die plaats, geen andere. 4.1.2.2 Complexe nationale rechtsstelsels volgens het wetboek Art.17 WIPR: Wanneer er meerdere stelsels bestaan binnen het toepasselijk verklaard nationaal recht, waarvoor zij hun eigen conflictenregeling hebben, dan heeft onze verwijzing betrekking op het rechtsstelsel dat door de in die Staat van kracht zijnde regels wordt aangewezen. Wanneer verwijst wordt naar het recht van een Staat die twee of meer rechtsstelsels bezit, wordt voor de bepaling van het toepasselijk recht elk stelsel als het recht van een Staat beschouwd. 4.1.3

Kwalificatieconflicten

Een probleem stelt zich wanneer termen en concepten een verschillende kwalificatie kennen in diverse rechtssystemen. Vb. Het deel dat een echtgenoot bij overlijden krijgt, wordt in het ene land geregeld door het erfrecht, en in het andere door het huwelijksvermogensrecht. In geval van conflict van kwalificaties blijft men bij de eerst gedane kwalificatie (lege fori). Nadat dan het vreemde recht is aangewezen, wordt dit vreemd recht zo getrouw mogelijk toegepast; de interpretatie gebeurt volgens de vreemde rechtspraak en rechtsleer.


Pagina 37

Een uitzondering is het onderscheid tussen roerende en onroerende goederen, dat door de lex causae beheerst wordt. Hetzelfde geldt voor de nationaliteit In verdragen kunnen allerlei kwalificatievragen oprijzen en kan eventueel hun oplossing bepaald worden. Een verdrag moet liefst een uniforme regel invoeren. 4.1.4

Hiërarchie in de verwijzingsregels

Door de bekrachtiging van verdragen heeft ons land formele afspraken gemaakt met de betrokken verdragsluitende staten en soms heeft het zich ertoe verbonden de verdragsregeling als uniforme wet in het nationaal recht op te nemen. Een Belgische bepaling kan van het verdrag niet afwijken, zelfs als de wetsbepaling van latere datum is. Art.2 WIPR: Het WIPR is ondergeschikt aan de verdragen en de Europese verordeningen. 4.1.5

De intertemporele conflicten in het IPR

In beginsel geldt de onmiddellijke werking, en kan slechts uitzonderlijk terugwerkende kracht verleend worden, of eerbiedigende werking. De terugwerking moet uitdrukkelijk bevolen worden. In geval van eerbiedigende werking vallen de rechtsverhoudingen die ten tijde van de formele gelding van het verlaten recht ontstonden, toch verder onder het oude recht, terwijl echter een nieuw recht van kracht werd. Een ommekeer in rechtspraak werkt de facto retroactief, maar partijverwachtingen kunnen ook eerbiedigend werken (Cass. 9 september 1993) Het rechtersrecht heeft het makkelijker om terugwerkende kracht aan een regel te geven, zij kunnen namelijk stellen dat het recht altijd was en had moeten zijn zoals zij het formuleren. Men moet steeds rekening houden met overgangsrecht, ook in het vreemde recht! 4.1.6

Het conflit mobile

Als in de loop van het bestaan van een rechtsverhouding het element waarop de verwijzingsregel was gesteund een verandering ondergaat (= conflit mobile), dan moet men weten op welk tijdstip de aanknopingsfactor moet worden bepaald. Voorbeeld: iemand verandert van nationaliteit, of een roerend goed wordt verplaatst Om dit probleem op te lossen, geeft het wetboek bij elke verwijzingsregel zeer nauwkeurig aan op welk ogenblik het element waarop de regel steunt, moet toegepast worden.


Pagina 38

4.2 Toepassen van het aangewezen recht 4.2.1

De ambtshalve toepassing van de Belgische verwijzingsregel

Art.15 WIPR: Van zodra de rechtskeuze in de uiteenzetting van de middelen is begrepen of van zodra de rechtbank kennis neemt van de aanwezigheid van een buitenlands element worden de Belgische conflictregels toegepast. Hij is dan desgevallend wel verplicht om de debatten te heropenen. Nuancering  Indien het geschil enkel suppletieve rechten aanbelangt, zijn partijen vrij hun geschil voor de rechter te presenteren als een geschil vallend onder Belgisch recht.  In geval van stilzwijgen van de partijen mag de internationaal privaatrechtelijke vraag niet als nieuw middel voor het eerst in cassatie opgeworpen worden. Wanneer de verwijzingsregel geen materie uit het imperatief recht betreft, staat er geen sanctie op de verplichting van de feitenrechter de verwijzingsregel ambtshalve toe te passen. 4.2.2

De toepassing en interpretatie van vreemd recht

Art.15 WIPR: De feitenrechter moet het vreemd recht correct toepassen. Hij moet hierbij de in het buitenland gevolgde interpretatie volgen. Er is een ambtshalve toepassing van vreemd recht. =iura novit curia (bestond zelfs al van voor WIPR, Cass. 8 oktober 1980) Men mag bepalingen niet uitleggen volgens de Belgische interpretatie. De rechter moet het vreemde recht toepassen zoals het leeft, dus met alle nuances uit rechtspraak en rechtsleer. De rechter moet ex officio het vreemd recht signaleren, opzoeken en toepassen. Hiervoor heeft hij twee hulptechnieken  Art. 15, §2, lid 1 WIPR: de rechter kan eventueel beroep doen op de partijen. Maar bij onwil of onkunde van de partijen moet de rechter zelf het werk doen. o Let wel: respect voor rechten van verdediging en tegenspraak.  Via een aantal verdragen kan de rechter vragen laten aan daartoe aangewezen buitenlandse instanties. Hiervoor zal de rechter dus aan rechtsvergelijking moeten doen. Het is belangrijk om functionele gelijkwaardigheid na te streven (= wat is de wil van de wetgevers?). In dat kadert geeft het WIPR bijvoorbeeld een functionele definitie van verstoting (art. 57WIPR). =Substitutie “Adaptie” is nodig omdat twee rechtstelsels uiteraard niet mooi op elkaar afgestemd zijn(bv. trust, de ‘mahr’ of huwelijksgift, “wali” of huwelijksvoogd, de “kefala”, etc), er kunnen lacunes zijn of overlapping. In dat verband mag de rechter enige vrijheid nemen bij de toepassing van het eigen recht(bv. discussie in de rechtspraak over gelijkstelling van de kefala met pleegvoogdij of adoptie). 4.2.3

Cassatiecontrole op de toepassing van vreemd recht

Een buitenlandse wettelijke bepaling is een wet in de zin van artikel 608 Ger.W. en de schending ervan geeft aldus aanleiding tot cassatie. Het HvC oefent controle uit op de correcte toepassing van het buitenlandse recht. Om cassatie mogelijk te maken, verlangt het HvC dat de miskende buitenlandse regel of desgevallend de overtreden buitenlandse rechtsbron als cassatiemiddel ingeroepen wordt. Maar om van de schending van het buitenlandse recht kennis te nemen, vereist het HvC dat het middel eerst noodzakelijkerwijs de schending van de toepasselijke verwijzingsregel aanvoert(Cass. 14/2/2005, 20/4/2009, 4/11/2010). Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 39

Het HvC kan manifeste misslagen sanctioneren en de foute methode van interpreteren. Het HvC zal niet de wettelijkheid controleren, creatief of interpretatief tussenbeide komen of de eenheid en vastheid van toepassing opleggen. 4.2.4

Complicaties bij het toepassen van vreemd recht

4.2.4.1 De voorafgaande vraag Voorvraag: Welbepaalde soort van incidentele vraag die vooraf moet worden beantwoord. De moeilijkheid van de voorvraag bestaat erin, te weten of wij op het tweede internationaalrechtelijke probleem nog eens onze verwijzingsregels moeten toepassen, ofwel de verwijzingsregels van het land waarvan wij het intern recht ten gronde op de hoofdvraag toepassen. Drie nuances  Oneigenlijke voorvraag: de lex fori en de lex causae samenvallen na de eerste verwijzing. Dan stelt zich uiteraard geen probleem: het Belgische IPR wordt toegepast.  In een incidentele vraag kan ook een toepassing van de erkenningsleer opduiken: de exequaturleer van het forum gaat voor.  De feitelijke en juridische vereisten voor het verwerven van een bepaalde nationaliteit worden steeds lege causae beoordeeld.

4.3 Afwijken van het normaal toepasselijk vreemd recht 4.3.1 Het onmogelijk tijdig vinden van het buitenlands recht Art. 15, § 2 WIPR: “Wanneer het kennelijk onmogelijk is de inhoud van buitenlands recht tijdig vast te stellen, wordt Belgisch recht toegepast.” ‘Kennelijk’: restrictief toepassen en goed gemotiveerd Voorbeeld: procedure tot vaststelling van het vaderschap van een man van Sierra Leone, kan de rechter het recht van Sierra Leone tijdig vinden? Genoeg info? Medewerking ambassade Sierra Leone?  indien onmogelijk  toepassing Belgisch recht, als kind snel een vader heeft = ook in het belang van het kind zelf. 4.3.2

De exceptie van internationale openbare orde

Art.21 WIPR: De toepassing van een bepaling van het aangewezen recht wordt geweigerd voor zover zij tot een resultaat zou leiden dat kennelijk onverenigbaar is met de openbare orde. = exceptie van internationale openbare orde. Die openbare orde moet begrepen worden als de morele (‘goede zeden’), politieke en economische orde die in België is gevestigd, zoals de vrijheid van persoon, het eigendomsrecht of de monogamie. De exceptie is de techniek waardoor wij sommige specifieke aspecten wegens hun fundamentele onverenigbaarheid met onze rechtsnoties van hun toepassing uitsluiten en dan die bepaling vervangen door een andere bepaling van dat betrokken recht ofwel door de overeenkomstige Belgische regel.

Iedere toepassingsgeval moet individueel benaderd worden en het bekomen resultaat is daarbij de toetssteen. De internationale openbare orde verschilt van de interne openbare orde.


Pagina 40

Kenmerken  De exceptie van internatonale openbare orde is relatief. Ze leidt niet steeds ertoe dat de buitenlandse regel niet wordt toegepast. Vereist is dat relatie met ons land sterk genoeg is om de toepassing van de exceptie te verantwoorden, omdat de gevolgen voor onze rechtsorde ernstig zijn. Dat is een kwestie die in concreto moet beoordeeld worden. Als er in ons land nauwelijks of geen gevolgen zijn, heeft de exceptie minder kans op slagen. Sommige rechtspraak zal in dat geval de gevolgen toch erkennen. Toch zijn sommige schendingen (zoals slavernij) zo grof dat ook in dit geval geen erkenning kan zijn. o hoe zwakker de band met België, hoe ernstiger de gevolgen moeten zijn om de openbare orde-exceptie te activeren  Het begrip ‘openbare orde’ is evolutief. We moeten daarbij steeds kijken naar de meest actuele maatschappelijke opvattingen, en niet van het moment waarop het voorwerp van het geschil tot stand kwam.  Het feit of de mensenrechten al dan niet geschonden zijn zal een grote rol spelen bij de vraag naar het toepassen van de exceptie van internationale openbare orde.  Veel verdragen voorzien ook in een exceptie van internationale openbare orde.  Het praktische toepassingsgebied is kleiner geworden door de groei van het imperatief recht. Er zijn twee luiken aan de openbare orde  Toepasselijk recht: exceptie op de toepassing van het aangewezen buitenlandse recht  Luik erkenning: openbare orde als grond tot weigering van erkenning van buitenlandse vonnissen en akten (bv. art. 22 en art. 23 Brussel IIbis of Art. 27 Wetboek IPR) Verzachtende werking van de openbare orde Principiële niet-erkenning van polygamie, maar wel erkenning van bepaalde gevolgen van polygame huwelijken  ‘effet atténué’ van de openbare orde  Gevolgen ten aanzien van kinderen  Gevolgen inzake sociale zekerheidsrechten: overlevingspensioen van een Marokkaanse man die in België heeft gewerkt en hier pensioenrechten heeft opgebouwd, kan worden verdeeld over meerdere echtgenotes/weduwes van de man (opgelet: Cass. 3/12/2007)  Openbare orde verhindert dat een man meer dan één echtgenote naar België laat komen (gezinshereniging), maar werkt niet op dezelfde manier door ten aanzien van de kinderen uit polygame huwelijken (Grondwettelijk Hof 26 juni 2008) 4.3.3

De voorrangsregels

4.3.3.1 Begripsomschrijving Art.20 WIPR: Sommige Belgische dwingende wetsbepalingen zijn zo belangrijk dat zij zich met voorrang opdringen boven het normaal toepasselijk verklaarde buitenlandse recht. Zij zijn zo streng dat zij zelfs in die relaties die met het buitenland verbonden zijn, nog tot toepassing willen komen. Ze worden rechtstreeks toegepast (règles d’application immédiates). Het ruimtelijk werkingsveld wordt unilateraal bepaald Deze regels verschillen van de internationale openbare orde omdat de beschermde partij afstand kan doen van imperatief recht na het ontstaan van het geschil. Men kan de geldingswil op verschillende manieren onderkennen. Soms geeft de wetgever uitdrukkelijke aanwijzingen mee omtrent het geografisch of personeel bereik van een individuele regel of van een hele reglementering. Soms kan er in de voorbereidende werkzaamheden of in de uitvoeringsbesluiten een indicatie aanwezig zijn. De geldingspretentie kan echter ook voortvloeien uit de aard van de materie of uit de ratio van de normstelling zelf. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 41

De staat grijpt in private verhoudingen in met regels van aanmoediging, bescherming, bevordering en beveiliging ordening, politie en controle . Dergelijke bepalingen zijn imperatief door hun quasipubliekrechtelijk karakter(er wordt voorzien in administratieve of strafrechtelijke sancties, zoals bij arbeidscontracten) 4.3.3.2 Buitenlandse voorrangsregels Art.20 WIPR: Bij de toepassing, krachtens deze wet, van het recht van een Staat kan aan de dwingende bepalingen van het recht van een andere Staat waarmee het geval nauw is verbonden, gevolg worden toegekend indien en voor zover die bepalingen, volgens het recht van die andere Staat, toepasselijk zijn ongeacht het door de verwijzingsregels aangewezen recht. Bij de beslissing of die dwingende bepalingen moeten worden toegepast, wordt rekening gehouden met de aard en strekking ervan, alsmede met de gevolgen die uit de toepassing of niet-toepassing ervan zouden voortvloeien. → overgenomen van artikel 7 EVO-Verdrag. De Rome I en II-verordeningen bepalen dat als een niet-Europees recht gekozen wordt, de dwingende bepalingen van Gemeenschapsrecht toch moeten prevaleren. 4.3.4

Wetsontduiking

Art.18 WIPR: Voor de bepaling van het toepasselijk recht in een aangelegenheid waarin partijen niet vrij over hun rechten kunnen beschikken, wordt geen rekening gehouden met feiten en handelingen gesteld met het enkele doel te ontsnappen aan de toepassing van het door deze wet aangewezen recht (zowel de lex fori als vreemd recht).  Subjectief element: intentie voor ontduiking De ontduiking kan bestaan uit een veinzing van de aanknopingspunten of in de werkelijke verlegging van de rechtsverhouding(Hier moet de ontduiking het enige doel geweest zijn). Wanneer een rechter een geval van wetsontduiking vaststelt, moet hij onderzoeken of de materie vrijheid aan de partijen toestaat en wat het terrein van die vrijheid is. Vb. Vergelijking resultaat in het buitenland en huwelijk dat partijen in België (niet) hadden kunnen sluiten. Het niet-nageleefde nationale recht bepaalt de sanctie op de overtreding (in België nietigheid of niettegenstelbaarheid, kan ook o.g.v. art. 25 WIPR een weigeringsgrond in de erkenningsleer zijn) 4.3.5

De algemene uitwijkclausule of uitzonderingsclausule (=proximiteitsgedachte)

Art.19 WIPR: De rechters zullen de IPR-verwijzingsregels zelf opzij kunnen zetten als de toepassing van een regel uit het wetboek zou resulteren in de aanwijzing van een landsrecht waarmee het particuliere geval niet echt goed mee verbonden is, en terwijl de casus een veel nauwere band heeft met een ander land. (=veiligheidsklep) Daarbij moet de voorspelbaarheid in rekening genomen, zodat deze bepaling niet leidt tot rechtsonzekerheid. Deze rechterlijke vrijheid vereist echter een goede motivering. ze kan ook niet worden toegepast als het aangewezen recht voortvloeit uit een rechtskeuze van de partijen. Vb. Frequent gebruik van art. 19 Wetboek IPR in afstammingszaken, vooral om uit te komen bij het Belgische recht. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 42

5 de nationaliteit 5.1 Algemene situering van de nationaliteit Iedere Staat bepaalt eenzijdig op welke wijze iemand de nationaliteit van die Staat verwerft of verliest. Slechts het internationale gewoonterecht moet worden nageleefd. Het bezit van een nationaliteit tekent een persoon als behorend tot de bevolking van een bepaald land en van een groep. De nationaliteit van een land bezitten, betekent ten volste delen in de democratische rechten van het land: nationaliteit verleent stemrecht, het recht op vestiging en op diplomatieke bijstand. Nog slechts een zeer geringe bundel van voorbehouden rechten discrimineren nog volgens nationaliteit. Ook in het IPR verliest nationaliteit aan belang. Echter in sommige landen kan de nationaliteit andere of meer gevolgen geven (vb. voorwaarde tot eigendomsverkrijging). Op Europees niveau zien we het omgekeerde, namelijk de vorming van een Europees burgerschap met daaraan verbonden rechten, is volop in ontwikkeling. Europa probeert ook zoveel mogelijk om de criteria voor de verkrijging van de nationaliteit gelijk te trekken.

5.2 Voordelen en nadelen van de verwijzing naar de nationaliteit 5.2.1 Algemeen Nationaliteit geeft een ordelijke, dogmatische toekenning van het toebehoren bij een land of de onderhorigheid aan de wetten ervan. Maar de dogmatiek is op zich moeilijk. De huidige mondialisering temperen dit principe: apatriden en mensen met dubbele nationaliteit stellen tegenwoordig problemen, net als gemengde huwelijken, iets dat vroeger niet mogelijk was. De nationaliteit verliest aan belangrijkheid en bruikbaarheid en verandert vlug van inhoud. Ondermeer is het een belemmering voor het vrij verkeer van personen, mensen kunnen rechtsstelsels kiezen. Nationaliteit weerspiegelt niet altijd het rechtsgevoel van de bezitter. (Vb. men voelt zich Vlaming, geen Belg) 5.2.2 Het alternatief? Het alternatief is de gewone verblijfplaats: dit sluit aan bij de actuele leefwereld, dit is ook integratie bevorderend. Tevens moeten de rechters hier minder vreemd recht zullen moeten kennen. Er zal ook minder toepassing gemaakt worden van excepties van internationale openbare orde, er moet namelijk in de eerste plaats niet verwezen worden. De problemen die hier rijzen zijn die van een eventueel conflit mobile, de manipuleerbaarheid en kwalificatieproblemen van de ‘gewone woon- of verblijfplaats’.


Pagina 43

5.3 Wetboek Belgische nationaliteit (WBN, BB pagina 549, maar VEROUDERD!) 5.3.1 Uitgangspunten Er zijn twee uitgangspunten om de Belgische nationaliteit te krijgen  Ius sanguinis: biologische band met Belgische ouder  Ius soli: band met Belgisch grondgebied 5.3.2

Wetswijzigingen

5.3.2.1 Algemeen Dit is een wetgeving die zeer politiek geladen is , ze is sterk afhankelijk van welk type regering we hebben (conservatief, rechts, links, enz.) en is daarom al vaak veranderd. Zo hadden we vroeger de snel-Belg-wet (de verkrijging van de Belgische nationaliteit is een begin van integratie), terwijl nu de wetgeving rond de Belgische nationaliteit gebonden is aan het immigratie en integratiebeleid (verkrijgen nationaliteit is nu het sluitstuk van de integratie). 5.3.2.2 De wetswijzigingen De originele wet dateert van 28 juni 1984, maar is herhaaldelijk gewijzigd. De laatste grote wijziging is er gekomen met de wet van 4 december 2012 tot wijziging van het Wetboek van de Belgische Nationaliteit teneinde het verkrijgen van de Belgische nationaliteit migratieneutraal te maken (zie ook KB van 14/1/2013 en Omzendbrief van 8/3/2013). De inwerkingtreding is gebeurd op 1 januari 2013. Integratie en participatie gaan het Belg worden nu vooraf, het verwerven van de Belgische nationaliteit is voortaan het sluitstuk van integratie en niet het begin ervan. (><Snel Belg-wet’ van 1 maart 2000) 5.3.2.3 Migratieneutraal Men wou de wet opnieuw migratieneutraal maken, nationaliteit kan niet langer het middel zijn om een verblijf in België te bekomen. Tevens wordt de klemtoon vanaf nu gelegd op het wettig verblijf van de vreemdeling, die hier zijn hoofdplaats moet hebben. Hij moet hier zowel wettig zijn op het ogenblik van het indienen als de periode die er aan vooraf moest gaan. Art. 7bis, § 2 WBN: geeft aan wat onder wettelijk verblijf moet worden verstaan (link tussen nationaliteits- en vreemdelingenwetgeving)  dit is een duidelijke keuze van wetgever, die nu voorziet in een duidelijke regeling. Vroeger werd er in de rechtspraak het hoofdverblijf en het wettelijk verblijf door elkaar gebruikt. 5.3.2.4 Strikte scheiding tussen de twee vormen van nationaliteitsverkrijging Namelijk een scheiding tussen nationaliteitsverkrijging (de regel, onder toezicht rechter) en de naturalisatie (uitzonderlijke gunst) Het aantal procedures van nationaliteitsverkrijging onder toezicht van de rechter wordt beperkt. Er is een afschaffing gekomen van de vroegere nationaliteitskeuze, de enige vorm van nationaliteitsverkrijging is nu de is de nationaliteitsverklaring (art. 15 WBN). Er wordt ook terug een registratierecht van € 150 voorzien voor elke nationaliteitsaanvraag, een haalbaar bedrag, maar lichtzinnig gebruik toch afraden. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 44

5.3.2.5 Vervallenverklaring Voor deze wet werd de vervallenverklaring in totaal misschien drie a vier keer uitgesproken, nu verstrengde regeling met veel meer toepassingsmogelijkheden.  Duidelijke politieke keuze. 5.3.3 

  

Structuur wetboek Toekenning van de Belgische nationaliteit o Op grond van de nationaliteit van de vader of de moeder (art. 8) o Op grond van adoptie (art. 9) o Op grond van geboorte in België (art. 10-11) of als een gezamenlijk gevolg van een akte van verkrijging/herkrijging door een ouder/adoptant (art. 12) Verkrijging van de Belgische nationaliteit o Door nationaliteitsverklaring (art. 12bis en art. 15 WBN) o Door naturalisatie (art. 18-21) Verlies van de Belgische nationaliteit (art. 22-23) Herkrijging van de Belgische nationaliteit (art. 24)

Het WBN is zeer duidelijk gestructureerd. 5.3.4

Toekenning Belgische nationaliteit

Toekenning = op grond van de wet Art. 8 WBN: Op grond van de nationaliteit van de vader of de moeder. Art. 9 WBN: Op grond van adoptie. Art. 10-11bis WBN: Op grond van geboorte in België. Art. 12 WBN: gezamenlijk gevolg van een akte van verkrijging/herkrijging Belgische nationaliteit door een ouder/adoptant. Art. 8 en 9 WBN zijn ook van toepassing in het buitenland, dan moet er echter aan bepaalde vormvereisten worden voldaan. In artikel 12 wordt nu ook vereist dat het kind waarvan de ouder(s) de Belgische nationaliteit verkrijgt zijn hoofdverblijfplaats hier heeft  migratieneutraal maken van wet. (cf. Art. 35 WIPR) 5.3.4.1 Link met IPR? Zoals hierboven bepaald moet men weten wanneer iemand in het buitenland ouder is, indien de (mogelijkse) ouder immers Belg wordt maakt zijn kind ook kans om Belg te worden (indien hoofdverblijfplaats in België is. Dus twee aandachtspunten  je moet bepalen of dat iemand ouder is, je moet een juridische afstammingsband vastgesteld hebben  art. 62 WIPR  kijken naar nationaal recht man (gaat over afstammingsband)  ouder moet dus ook het gezag over het kind uit oefenen!  kijken naar wet gewone verblijfplaats kind


Pagina 45

5.3.5

Verkrijging Belgische nationaliteit

5.3.5.1 De nationaliteitsverklaring Art. 12bis WBN: Er dienen drie hypotheses onderscheiden te worden. 1) Nationaliteitsverklaring van een in België geboren vreemdeling  Vermoeden van integratie, geen integratiecriteria  Minstens 18 jaar oud  Sedert geboorte WETTIGE hoofdverblijfplaats in België 2) Nationaliteitsverklaring na 5 jaar wettelijk verblijf  18 jaar  Bewijs van kennis van één van de drie landstalen  Bewijs maatschappelijke integratie  Bewijs economische participatie  Twee subhypotheses waarin niet al deze criteria gelden o Huwelijk met een Belg of ouder van een Belgisch kind  Hier geen economische participatie die bewezen moet worden, er zal iemand moeten thuisblijven om voor kinderen te zorgen, de persoon waarmee getrouwd of het kind zal dan moeten werken in de persoon zijn levensonderhoud te voorzien. o Gehandicapte, invalide of gepensioneerde vreemdeling  Ook hier geen economische participatie, niet verenigbaar met deze groep. 3) Nationaliteitsverklaring na 10 jaar wettelijk verblijf  18 jaar  Bewijs van kennis van één van de drie landstalen  Bewijs van deelname aan het leven van de onthaalgemeenschap o Door alle middelen van recht o Elementen waaruit blijkt dat “de aanvrager deelneemt aan het economische en/of socioculturele leven van die onthaalgemeenschap”  Professor voorziet hier veel discussie rond, niet echt duidelijk, vroeger wel. Toen was het criterium hoofdverblijfplaats/wettelijk verblijf 5.3.5.2 De neutralisatie Art. 19 §1, lid 1 WBN: Voorwaarden om naturalisatie aan te vragen. • 18 jaar oud zijn. • wettelijk verblijven in België. • aan België buitengewone verdiensten (wetenschappelijk, sportief, sociocultureel) hebben bewezen/kunnen bewijzen en daardoor een bijzondere bijdrage kunnen leveren voor de internationale uitstraling van België. • bewijzen waarom het voor aanvrager zo goed als onmogelijk is om de Belgische nationaliteit te verkrijgen via de procedure van nationaliteitsverklaring (art. 12bis WBN). Art. 19 §1, lid 2 WBN: somt op welke elementen wijzen op ‘buitengewone verdiensten’. Art. 19 § 2 WBN: voorziening voor staatlozen. Deze regeling is veel verstrengd, vroeger nationaliteitsprocedure en ook naturalisatieprocedure tegelijkertijd (was toch gratis) en je moest er niets voor gedaan hebben. Nu specifieke verdiensten en bovendien ook nog eens aantonen waarom het niet via artikel 12bis WBN zou kunnen. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 46

5.3.6 Verlies van de Belgische nationaliteit Art. 22 WBN: • vrijwillige verkrijging andere nationaliteit: art. 22 WBN • vrijwillige afstand Belgische nationaliteit: art. 22 WBN • adoptie door niet-Belgische adoptanten: art. 22 WBN 5.3.6.1 De vervallenverklaring Art. 23 WBN: regelt de gevallen waarin een vervallenverklaring mogelijk is. Is met de nieuwe wet van 4 december 2012 aanzienlijk uitgebreid, o.a. met • Art. 23 §1, 1° WBN: Ernstig tekortkomen aan verplichtingen als Belgisch burger • Art. 23 §1, 2° WBN: Belgische nationaliteit verkregen door “bedrieglijke handelwijze”, “valse informatie” of “valsheid in geschrifte”, “identiteitsfraude of fraude bij het verkrijgen van het recht op verblijf” o Bevoegdheid hof van beroep • Art. 23/1 WBN: Vervallenverklaring als bijkomende straf bij veroordeling voor zware misdrijven, maar ook wanneer nationaliteit werd verkregen door huwelijk en het huwelijk werd nietigverklaard wegens schijnhuwelijk o Bevoegdheid bodemrechter Het enige probleem is dat een vervallenverklaring kan leiden tot staatloosheid, wat in strijdt zou zijn met de internationale verplichtingen van België.

5.4 Nationaliteitsconflicten en –betwistingen 5.4.1

Negatieve conflicten (=apatridie, staatloosheid)

Negatieve conflicten (apatridie) wordt opgelost binnen de stelsels van nationaliteitsrecht. Verdrag van New York van 28 september 1954 betreffende de status van staatlozen - opgenomen in artikel 3, § 3 WIPR.  verwijzen naar het recht van de gewone verblijfplaats. Voor mensen met het statuut van staatlozen (niet hetzelfde als vluchtelingen). Artikel 3, § 4 WIPR: verwijzingsregel indien er een onmogelijk vast te stellen nationaliteit is.  De gewone verblijfplaats  Formele erkenning als staatloze niet vereist Art. 4, § 2 WIPR: definitie ‘gewone verblijfplaats’. Vb. Voorbeeld: een man uit ‘Joegoslavië’ (Kroatische overheid zegt dat hij de Servische nationaliteit heeft, de Servische overheid weigert hem een Servisch paspoort te geven) – man wil in België zijn kind erkennen, is staatloos, maar zijn gewone verblijfplaats is op Kroatisch grondgebied  Kroatisch recht toegepast. 5.4.2 Positieve conflicten (meerdere nationaliteiten) Art 3, § 2, 1° WIPR: Indien een persoon twee of meer nationaliteiten heeft, dan is er een positief conflict. Voor het rechtsverkeer in België is onze nationaliteit doorslaggevend. → Artikel 3 Verdrag van Den Haag van 12 april 1930. Art 3, § 2, 2° WIPR: Twee of meer vreemde nationaliteiten: onderzoek naar de nauwste banden Bij de nauwste banden houdt men best ook rekening met de keuze van de persoon. Indien één van de nationaliteiten een EU-nationaliteit is zal men deze vaak laten primeren. Dit zowel door de administratie als de persoon met de dubbele nationaliteit zelf (EU-burgerschap opent vaak meer deuren). Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 47

6 Bijzonder deel van het internationaal privaatrecht 6.1 De natuurlijke persoon 6.1.1 Het bestaan en de afwezigheid van een persoon Wat betreft de internationale bevoegdheid gelden de gewone bevoegdheidsregels. Voor de afwezigheid is de forum domicilii (art. 5 WIPR) wel uitgesloten. De bevoegdheid wordt dan wel weer uitgebreid door art. 40 WIPR, dat bepaalt dat de Belgische rechters bevoegd zijn als de verdwenen persoon Belg was of Belg was bij zijn verdwijning, of als de vordering betrekking heeft op goederen die zich in België bevinden. De vraag wanneer een persoon juridisch ontstaat valt onder de lex patriae, als onderdeel van het personeel statuut. 6.1.1.1 De afwezigheid Art.41, 1 WIPR: De afwezigheid wordt beheerst door het recht van de staat waarvan de persoon bij zijn verdwijning de nationaliteit had. Of als het recht een dergelijk instituut niet kent, door het recht van de staat op wiens grondgebied de persoon bij zijn verdwijning zijn gewone verblijfplaats had. Art.41, 2 WIPR: Het voorlopig beheer van de goederen van de afwezige wordt beheerst door het recht van de staat op wiens grondgebied de persoon zijn gewone verblijfplaats had bij zijn verdwijning of, indien het recht niet in die mogelijkheid voorziet, door het Belgisch recht. 6.1.2

De staat en bekwaamheid van personen

6.1.2.1 Bevoegdheid Belgische rechter Er zijn geen internationale of Europese regels  WIPR Art.5-14 WIPR: Algemene bevoegdheidscriteria. Art.32 WIPR: Belgische rechters zijn bevoegd om kennis te nemen van vorderingen betreffende de staat of de bekwaamheid van een persoon indien de persoon bij de instelling van de vordering zijn gewone verblijfplaats in België had, of Belg was. = Aanvullende bevoegdheidsgrond. Art 32 Wetboek IPR is algemene regel voor vragen die niet vallen binnen een bijzondere categorie  Art. 33, lid 3 WIPR: Ouderlijk gezag: naast de algemene bepalingen van het Wetboek IPR en naast art. 32 voorziet dit artikel in extra bevoegdheidscriteria.  Art. 33, lid 3 WIPR: Beheer van de goederen van een onbekwame: ook bevoegdheid in België voor goederen die in België gelegen zijn.  Art.35bis WIPR: Specifieke bevoegdheid inzake geslachtsaanpassing. 6.1.2.2 Toepasselijk recht Art.34, §1, 1 WIPR: Behalve in aangelegenheden waar de wet anders bepaalt, worden de staat en de bekwaamheid van een persoon beheerst door het recht van de staat waarvan hij de nationaliteit heeft. = Nationaliteitsaanknoping


Pagina 48

Art.34, §1, 2 WIPR: De bekwaamheid wordt evenwel beheerst door het Belgisch recht indien het buitenlands recht tot de toepassing van dit recht leidt. → Beperkte renvoi. Art. 34, §1, 3 WIPR: Een verandering van nationaliteit heeft geen invloed op de bekwaamheid. De bekwaamheid verworven volgens het recht van toepassing op de staat en bekwaamheid gaat niet verloren ten gevolge van een nationaliteitsverandering.  geen conflit mobile mogelijk. Maar opgelet! Art. 34, §2 WIPR: “Onbekwaamheden betreffende een bepaalde rechtsverhouding worden beheerst door het recht toepasselijk op die rechtsverhouding” Voorbeeld uit het erfrecht: Art. 80, § 1, 9° WIPR: algemene (on)bekwaamheid onderworpen aan nationaal recht van persoon(art. 34 WIPR), maar de lex successionis van toepassing als de specifieke (on)bekwaamheid tot de kern van het erfrecht behoort  bijzondere onbekwaamheden Art. 35ter WIPR: Inzake geslachtswijziging zal een bepaling van het normaal toepasselijk recht niet van toepassing zijn, indien deze bepaling de wijziging van de seksuele identiteit verbiedt. Art. 35 WIPR: Omvang van onbekwaamheid, bescherming van een onbekwame en zijn goederen  Verwijzing naar de wet van de gewone verblijfplaats 6.1.3

De naam en voornamen

6.1.3.1 Bevoegdheid Geen internationale of EU-regels  WIPR Art.36 WIPR: Splits bevoegdheid op tussen de rechter en de Belgische overheden. 1) De Belgische rechters Art.5-14 WIPR: Algemene bevoegdheidscriteria Art. 36, lid 1 WIPR: Naamvaststelling: De Belgische rechters zullen ter zake bevoegd zijn indien  de persoon bij de instelling van de vordering zijn gewone verblijfplaats in België heeft  OF Belg is Vorderingen tot vaststelling van de naam of voornaam van Belgen én vreemdelingen. In de praktijk meestal vorderingen tot verbetering van akten van de burgerlijke stand 2) De Belgische overheden Art. 36, lid 2 WIPR: Naamsverandering: Bevoegdheid voor administratie, maar enkel voor Belgen staatlozen en erkende vluchtelingen Verzoek indienen bij FOD justitie  naamsverandering bij KB 

voornaamsverandering bij MB

6.1.3.2 Toepasselijk recht Geen internationale of EU-regels  WIPR 6.1.3.2.1 vaststelling Art.37, lid 1 WIPR: De vaststelling van de naam en de voornamen van een persoon wordt beheerst door recht van de staat van wie die persoon de nationaliteit heeft. Art.37, lid 2 WIPR: Conflit mobile mogelijk. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 49

Drie stappen die men moet nagaan en men komt automatisch uit bij de naam: 1) afstamming 2) nationaliteit/dubbele nationaliteit 3) Naam ouders Vb. stap 1: is de moeder wel echt de moeder en de vader wel echt de vader? Stap 2: eens stap 1 duidelijkheid heeft gedacht, kijkt men naar de nationaliteit van de ouders, is er een dubbele voor kind?  nauwste band. Stap drie: door stap 1 en 2 hebben we nu de naam van het kind kunnen bepalen.  Stappen nodig want naamregels heel verschillend in vele landen. Autonome aanknoping van de naam: de link tussen afstamming en naam: naam van het kind bepaald door zijn/haar nationale wet en dus NIET door het op de afstammingsband toepasselijke recht. 6.1.3.2.2 Naamsverandering Art.38, lid 1 WIPR: De vrijwillige of uit de wet voortvloeiende verandering van naam of voornaam van een persoon wordt beheerst door het recht van de staat waarvan die persoon op het tijdstip van de verandering de nationaliteit heeft.  lex patriae Hier is ook een autonome aanknoping. Vb. adoptie van Afghaanse meerderjarige kijken naar specifieke verwijzingsregels voor adoptie. Hiervoor moet men kijken naar de nationale wet van de betrokkenen. Afghanistan kent helemaal geen adoptie.  kan leiden tot problemen met betrekking tot de naam. Art.38, lid 2 WIPR: Naamsverandering na huwelijk  Nationale wet echtgenoot  distributieve toepassing van de nationale wetten van de echtgenoten art. 76, 11° BW: Vermelding in huwelijksakte. Bij de dubbele nationaliteit geldt dat er voorrang moet gegeven worden aan de Belgische nationaliteit, MAAR: Arrest Garcia Avello: Wanneer een minderjarig kind naast de Belgische nationaliteit tevens de nationaliteit van een andere lidstaat van de EU bezit, moet dit kind de naam kunnen dragen zoals dit door de nationale wet van de tweede lidstaat mogelijk is. Voorbeeld: Vrouw kreeg bij huwelijk naam van haar man; wil nu na de echtscheiding haar meisjesnaam terug.  Vrouw heeft enkel Turkse nationaliteit: o Toepassing Turks recht: vrouw kan meisjesnaam terugkrijgen  Vrouw heeft óók de Belgische nationaliteit: o Dubbele nationaliteit: Belgische nationaliteit primeert o Toepassing Belgisch recht: echtscheiding geen invloed op de naam o Optie: procedure naamsverandering via de FOD Justitie 6.1.3.3 Exequatur Art.39 WIPR: Voorziet in een Specifieke erkenningsregeling 1) Art.39, 1 WIPR: Een vrijwillige verandering van naam of voornaam wordt in België niet erkend indien de betrokken persoon op het tijdstip van de verandering Belg was. Art. 39, 1 WIPR: Een uitzondering wordt toegestaan wanneer de betrokken persoon eveneens de nationaliteit van een lidstaat van de EU bezit en de nieuwe naam overeenstemt met de in die lidstaat geldende regels voor de vaststelling van de naam. → Navolging Garcia Avello. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 50

2) Art.39, 2 WIPR: Een vaststelling van de naam of voornamen wordt in België niet erkend indien de betrokkene op het moment van de vaststelling Belg is, indien zij niet in overeenstemming is met het Belgische recht. 3) Art.39, 3 WIPR: Voor personen zonder de Belgische nationaliteit, zal de vaststelling of verandering van naam of voornamen niet erkend worden indien zij niet voor erkenning vatbaar is in het land waarvan die persoon de nationaliteit heeft. In de materie van de naam: erkenningsregels nauw verbonden met regels over de internationale bevoegdheid van Belgische autoriteiten Art 36, lid 2 juncto art 39, 1° WIPR: Bevoegdheid inzake de naamsverandering van Belgen ligt exclusief bij de Belgische overheid (FOD Justitie) Voor naamvaststelling zal waarschijnlijk ook een verandering op EU gebied nodig zijn(zoals bij Garcia Avello), na enkele belangrijke arresten van het HVJ  HVJ: Arrest Grunkin-Paul: kind wordt geboren in Denemarken en verkrijgt enkel de Duitse nationaliteit (Duitse ouders). Naam volgens Denen: Grunkin-Paul, maar volgens de Duitsers enkel Grunkin.  schending vrij verkeer. Ratio: verschillende namen kunnen ernstige ongemakken veroorzaken op privé- en professioneel vlak; het doet weinig ter zake of het verschil in familienamen het gevolg is van de dubbele nationaliteit van de betrokkenen, dan wel het gevolg is van verschillende verwijzingsregels in de lidstaten  HVJ: Arrest Sayn-Wittgenstein: Oostenrijkse vrouw, wonende in Duitsland, kreeg de adellijke familienaam van Duitse man die haar geadopteerd had, maar Oostenrijk verbied namen met adellijke titels. Volgens de vrouw was die een belemmering van haar recht op vrij verkeer.  geen schending, belemmeringen van het vrij verkeer kunnen gerechtvaardigd zijn indien zij gebaseerd zijn op objectieve overwegingen en evenredig zijn aan het door het nationaal recht rechtmatig nagestreefde doel. (Oostenrijkse Openbare Orde: gelijkheid alle Oostenrijkse burgers) België heeft deze veranderingen echter nog niet doorgevoerd. Deze Rechtspraak HvJ leidt eventueel tot verdere concretisering van een idee van automatisch erkenning. Voorbeeld van oefening Een Russische man en een vrouw met dubbele nationaliteit (Belgische en Russische) zijn in juli 2008 in Moskou getrouwd. In september 2008 deed de man op de Belgische ambassade in Moskou een visumaanvraag om bij zijn vrouw te komen wonen. Het visum gezinshereniging werd in maart 2009 geweigerd door de Dienst Vreemdelingenzaken met als reden dat het een schijnhuwelijk betreft en met referte aan artikel 21 Wetboek IPR. Tot op vandaag woont de man in Moskou. De vrouw heeft nog haar woonplaats in België. Tot op vandaag woont de man in Moskou. De vrouw heeft nog haar woonplaats in België, maar zij ging regelmatig naar Rusland bij haar echtgenoot. Eind november 2009 werd in Rusland hun dochtertje geboren en dat bezit de Russische en de Belgische nationaliteit. Het kind kreeg op de Russische geboorteakte de familienaam van haar vader (Kuletsov), maar dan aangepast volgens de Russische wetgeving om het vrouwelijk geslacht van het kind aan te duiden (Kuletsova).


Pagina 51

Welke naam zal het kind in België krijgen? Leg uit. Het kind heeft de dubbele nationaliteit en volgens art. 3, §2, 1° WIPR primeert de Belgische. Volgens gemeen Belgisch recht krijgt het kind de naam van de vader, zijnde Kuletsov en niet Kuletsova. Dit is echter enkel het geval als de man in België erkend wordt als vader. In Rusland werd hij opgenomen als vader in de geboorteakte, waardoor we ons moeten afvragen of de geboorteakte erkend wordt in België. Op grond van art. 27 WIPR is er een de plano erkenning met conflictenrechtelijke toets (art. 62 §1WIPR: Russich recht, dus ok), en toets aan art. 18 en 21 WIPR. De man kan dus beschouwd worden als vader. Gezien het kind Belg was op het ogenblik van de vaststelling van de naam, zal België op grond van art. 39, 3° WIPR in principe de vaststelling van de naam in Rusland, zijnde Kuletsova, niet erkennen omdat ze niet overeenstemt met het Belgisch recht. Op basis van rechtspraak van het HvJ (arrest Grunkin-Paul) is dit in een Europese context een schending van het vrij verkeer (art. 18 EG-Verdrag) en moet België de vaststelling van de naam overeenkomstig het recht van een lidstaat erkennen. Rusland is echter geen lidstaat van de Europese Unie, waardoor België in zijn relatie met Rusland geen rekening moet houden met rechtspraak van het HvJ. Het kind zal dus naar Russisch recht Kuletsova heten, en naar Belgisch recht Kuletsov. In België zal dus enkel de naam Kuletsov worden gehanteerd.


Pagina 52

6.2 De bescherming van onbekwamen, de voogdij en de ouderlijke zorg 6.2.1 De Brussel IIbis Vo (BB, p. 291) 6.2.1.1 Toepassingsgebied 1) Ratione temporis Art.75 Brussel IIbis-Vo: De Brussel IIbis-Verordening is van toepassing sinds 1 maart 2005. 2) Ratione materiae Art. 1,1 Brussel IIbis-Vo:  Art. 1,1 a Brussel IIbis-Vo: Huwelijkszaken o Processen over huwelijksgevolgen en huwelijksvermogensrecht vallen buiten de toepassing.  Art. 1,1 b Brussel IIbis-Vo: Ouderlijke verantwoordelijkheid (definitie in Art. 2, 7 Brussel IIbis-Vo) o Zowel als autonome procedure als in het kader van een andere procedure o Niet vereist dat het een gemeenschappelijk kind is 3) Ratione loci et personae Art. 2,3 Brussel IIbis-Vo: De Verordening geldt in alle lidstaten van de EU, met uitzondering van Denemarken. De woonplaats of nationaliteit van de verweerder is daarbij niet van tel (dus ook voor niet-EG-burgers) De Verordening regelt ENKEL bevoegdheid en exequatur (niet het toepasselijke recht). Om het toepasselijk recht te bepalen moet je dus sowieso naar het WIPR kijken als de Belgische rechter bevoegd is! 6.2.1.2 Bevoegdheid voor ouderlijke verantwoordelijkheid en voogdij 6.2.1.2.1 Algemeen Art. 8 Brussel IIbis-Vo: Voor geschillen inzake ouderlijke verantwoordelijkheid zijn de gerechten van de lidstaat op het grondgebied waarvan het kind zijn gewone verblijfplaats heeft bevoegd. Het tijdstip waarop dit moet beoordeeld worden is het moment waarop de zaak aanhangig wordt gemaakt. Art. 17 Brussel IIbis-Vo: De rechter controleert zijn bevoegdheid ambtshalve. De ‘gewone verblijfplaats’ is een feitenkwestie die rechter beoordeelt op basis van het belang van het kind en diens binding met het gerecht. Omgangsregeling Belgische vader met kind dat in Brazilië verblijft: Belgische rechter vindt geen bevoegdheid op basis van Brussel IIbis 6.2.1.2.2 Uitzonderingen 1) De vorige verblijfplaats van het kind Art. 9 Brussel IIbis-Vo: Bevoegdheid van de lidstaat van de vorige verblijfplaats. Indien legale verhuis van het kind blijven de rechtbanken van de vorige lidstaat gedurende drie maand bevoegd  voorwaarde streng, waarschijnlijk weinig voorkomend.


Pagina 53

2) Ontvoering Art. 10-11 Brussel IIbis-Vo: Bevoegdheid van de lidstaat van de verblijfplaats onmiddellijk voorafgaand aan de ontvoering van het kind. Voorkomen dat het kind zou ontvoerd worden om de bevoegdheid te manipuleren. In principe de vorige verblijfplaats bevoegd, slechts twee uitzonderingen  Alle personen met ouderlijke verantwoordelijkheid hebben in de ontvoering berust.  Het kind is geworteld in zijn nieuwe omgeving, waar hij gedurende een bepaalde tijd verbleven heeft. In dat geval wordt het forum in vier gevallen verlegd. 3) Terugkeer middels kinderrechtenverdrag Art. 11 Brussel IIbis-Vo: Verwijzing naar het Haags Kinderontvoeringsverdrag (BB, pagina 118) voor de terugkeer van het kind. Art. 11, 6-7 Brussel IIbis-Vo: bevat evenwel ook een aantal afwijkingen, die met name het kind en de verzoekende partij beter moeten beschermen. Er is een ook regeling voor het geval het verzoek tot terugkeer wordt afgewezen. Art. 12 van het Kinderontvoeringsverdrag: legt de bevoegdheid in het land waar het kind illegaal werd heengebracht. 4) Prorogatie naar het echtscheidingsforum Art. 12, 1 Brussel IIbis-Vo: Prorogatie naar het echtscheidingsforum. Art. 12, 2 Brussel IIbis-Vo: Die bevoegdheid duurt tot de procedure over de huwelijkszaak definitief beëindigd is. 5) Prorogatie naar een forum met nauwe band Art. 12, 3 Brussel IIbis-Vo: Prorogatie naar een forum met nauwe band. Voorziet in de mogelijkheid om een geschil inzake ouderlijke verantwoordelijkheid te brengen voor het gerecht van een lidstaat waarmee het kind een nauwe band heeft, bijvoorbeeld omdat het de nationaliteit van dat land heeft, of omdat de persoon die de ouderlijke verantwoordelijkheid uitoefent daar zijn gewone verblijfplaats heeft. Alle partijen moet dat evenwel aanvaarden, en de prorogatie moet in het belang van het kind gebeuren.

6) Opvangforum Art. 13 Brussel IIbis-Vo: Als de gewone verblijfplaats van het kind niet kan worden vastgesteld, en art. 12 evenmin van toepassing is, dan kan de vordering ook voor de gerechten van de lidstaat waar het kind zich bevindt gebracht worden. 7) Algemene afwijking – doorverwijzing naar buitenlandse rechter met nauwere band Art.15 Brussel IIbis-Vo: Verwijzing in het belang van het kind naar een buitenlandse rechter die een nauwe band heeft met het kind (forum non conveniens). De ontvangende rechtbank oordeelt binnen de zes weken of zij de zaak opneemt. Zij kan weigeren in het belang van het kind.


Pagina 54

6.2.1.3 Erkenning Art. 21, 1 Brussel IIbis-Vo: De erkenning geschiedt in beginsel de plano (indien de beslissing uit de EU komt, Denemarken uitgezonderd). Art.22-23 Brussel IIbis-Vo: Weigeringsgronden voor de erkenning:  Bescherming openbare orde  Bescherming versteklatende verweerder  Onverenigbaarheid met een andere beslissing  Kind werd niet gehoord De erkenning mag om geen enkele andere reden geweigerd worden. De Verordening sluit expliciet de controle uit van de bevoegdheid(art. 24), de juistheid van de beslissing(art. 26) en het feit dat de ontbinding van de huwelijksband in de aangezochte staat niet op dezelfde grondslag mogelijk was. Art. 39 Brussel IIbis: Europees certificaat.

6.2.2 Het WIPR Indien de Brussel IIbis VO geen toepassing vindt, wordt het WIPR toegepast. 6.2.2.1 Bevoegdheid Art.33 WIPR: Belgische rechter is bevoegd om kennis te nemen vaan vorderingen betreffende het ouderlijk gezag of de voogdij, de vaststelling van de onbekwaamheid van een volwassene of de bescherming van een onbekwame persoon op grond van de algemene bevoegdheidscriteria (art.514) en op grond van de bevoegdheid inzake staat en bekwaamheid (art.32). 6.2.2.2 Toepasselijk recht Art.35, §1 WIPR: Het ouderlijk gezag en de voogdij over het onbekwame kind, de vaststelling van de onbekwaamheid van een volwassene en de bescherming van onbekwame personen en diens goederen, worden beheerst door het recht van de staat op wiens grondgebied die te beschermen persoon of pupil zijn gewone verblijfplaats heeft op het tijdstip van de feiten(= Geen conflit mobile mogelijk!) die aanleiding geven tot de bepaling van het ouderlijk gezag, tot het openvallen van de voogdij of tot de goedkeuring van beschermingsmaatregelen. Deze regeling geldt zowel voor meerder- als minderjarigen. Art.35, §2 WIPR: Wanneer het normaal toepasselijke recht de vereiste bescherming niet kan waarborgen, wordt de bescherming beheerst door het recht van de staat waarvan de persoon de nationaliteit heeft. Het Belgisch recht is van toepassing indien het materieel of juridisch onmogelijk blijkt om de maatregelen te nemen waarin het toepasselijk buitenlands recht voorziet. 6.2.2.3 Erkenning Voor beslissingen uit de EU, zie Brussel IIbis Vo supra. Art. 22-25 WIPR: voor beslissingen buiten de EU en Denemarken: De algemene regels.


Pagina 55

6.2.3

Kinderontvoering

6.2.3.1 Algemeen Kinderontvoering door een van de ouders (= legal kidnapping). Is een niet geoorloofde overbrenging van een kind naar een ander land of het niet doen terugkeren van een kind. Vb. Een Belgische vrouw en een Oostenrijkse man in huwelijkscrisis, woonden jarenlang met hun twee kinderen in Oostenrijk. De moeder komt met de kinderen naar België en blijft hier; de vader vraagt terugkeer van de kinderen naar Oostenrijk. Statistisch gezien gebeurd 2/3de van alle kinderontvoeringen door de moeder en 50 % van de Belgische gevallen betreft overbrengingen van kinderen naar andere EU-lidstaten. Een duur van zo’n ontvoering duur gemiddeld gezien net geen jaar. 6.2.3.2    

Bronnen Haags Kinderontvoeringsverdrag 1980 (bb, p. 118) Brussel IIbis-verordening (bb, p. 291) Verdrag van Luxemburg 1980 (bb, p. 107) Enkele bilaterale verdragen

6.2.3.3 Haags Kinderontvoeringsverdrag 6.2.3.3.1 Algemeen Art. 1 Haags Kinderontvoeringsverdrag Atypisch IPR, geen regels inzake bevoegdheid, toepasselijk recht of erkenning. De kern is de terugkeer van het kind naar zijn originele verblijfplaats. De discussie ten gronden moet maar na de terugkeer gedaan worden, het motto is “eerst terug, dan praten” Art. 3 Haags Kinderontvoeringsverdrag: wat is een ongeoorloofde overbrenging. 6.2.3.3.2 Toepassingsgebied ratione loci et personae Art. 4 Haags Kinderontvoeringsverdrag: Kinderen jonger dan 16 jaar. Het verdrag geldt enkel bij ontvoering van een kind met verblijfplaats in een verdragsstaat naar een andere verdragsstaat. (wel 90 aangesloten verdragsstaten, controleren op pagina 118 en 119 BB!) 6.2.3.3.3 Werking Het verdrag is een samenwerking tussen administratieve en gerechtelijke overheden van de verdragsstaten. Dit is het Haags systeem Centrale Autoriteiten, in België is dit de FOD justitie. Art. 12 Haags Kinderontvoeringsverdrag: terugkeer afhankelijk van verstrijken termijn van een jaar.  < 1 jaar na ontvoering: onmiddellijke terugkeer.  > 1 jaar na ontvoering: terugkeer, tenzij kind ‘geworteld is in zijn nieuwe omgeving’. Uitzonderingen (Art. 13-20 Haags Kinderontvoeringsverdrag)  Art. 13, lid 1 a Haags Kinderontvoeringsverdrag: Geen effectieve uitoefening gezagsrecht of berusting door ouder die terugkeer vraagt.  Art. 13, lid 1 b Haags Kinderontvoeringsverdrag: Geen Ernstig risico voor het kind op blootstelling aan lichamelijk of geestelijk gevaar.  Art. 13, lid 2 Haags Kinderontvoeringsverdrag: Geen Kind verzet zich tegen terugkeer en heeft leeftijd en mate van rijpheid die rechtvaardigen dat met zijn mening rekening wordt gehouden  Art. 20 Haags Kinderontvoeringsverdrag: Geen Bescherming mensenrechten. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 56

6.2.3.4 Brussel IIbis Vo: terugkeer kind Twee EU-lidstaten betrokken • Haags verdrag geldt onverminderd • Brussel IIbis voegt toe (art. 11) • Meer nadruk op het horen van het kind • Snelste procedures - formulering termijn (uiterlijk 6 weken na aanhangig maken verzoek) • Risico kind: weigering terugkeer indien geen adequate voorzieningen ter bescherming kind na terugkeer 6.2.3.5 Beslissing tot niet-terugkeer Haags Verdrag ≠ Brussel IIbis • Haags verdrag: • Uitspraak ten gronde kan door bevoegde gerecht in Staat waarnaar kind is ontvoerd (art. 16) • Brussel IIbis: • Laatste woord aan de gerechten van de lidstaat waar het kind zijn gewone verblijfplaats had onmiddellijk voorafgaand aan de ontvoering, óók over terugkeer (art. 11.8 Brussel IIbis – certificaat art. 42 Brussel IIbis) Bv. ontvoering kinderen uit België naar Polen, anders zou Poolse rechter kunnen beslissen tot niet terugkeer en vervolgens zou er een procedure ten gronde in Belgie komen  gevaar voor tegenstrijdige beslissingen over terugkeer. 6.2.3.6 Verdrag van luxemburg  Erkenning en tenuitvoerlegging o ‘Beslissingen’ gewezen in verdragsstaat en exequatur in andere verdragsstaat o Bij ongeoorloofde overbrenging o Niet van toepassing tussen EU-landen o België nog gebonden met andere landen van de Raad van Europa, bv. Turkije  Eveneens: samenwerking Centrale administraties 6.2.3.7 Schema


Pagina 57

6.3 De huwelijkssluiting en de echtscheiding 6.3.1

Het huwelijk

6.3.1.1 Algemeen Art. 42 WIPR: Betwistingen inzake de geldigheid van een huwelijkssluiting vallen onder de bevoegdheidsregeling van gemeen recht. Van toepassing op huwelijk gesloten vanaf 1/10/2004. Art. 1, 1 a Brussel IIbis-Vo: De Brussel IIbis-Vo is immers maar van toepassing in zaken die de ontbinding en nietigheid van een huwelijk betreffen. 6.3.1.2 De huwelijkssluiting 6.3.1.2.1

huwelijkssluiting in België

6.3.1.2.1.1 De ambtelijke bevoegdheid Geen internationale of Europese regels en dus is er toepassing van het WIPR. Art. 44 WIPR: Het huwelijk kan voor de Belgische ambtenaren van de Burgerlijke Stand voltrokken worden als een van de toekomstig echtgenoten  Belg is.  Of zijn woonplaats(= formeel criterium) in België heeft.  Of gedurende drie maanden zijn gewone verblijfplaats(=feitelijk criterium, geen inschrijving in registers verreist) in België heeft. De interne bevoegdheidsverdeling wordt geregeld door het BW. Art. 4 § 1-2 WIPR: Definitie woonplaats en verblijfplaats. 6.3.1.2.1.2 Toepasselijk recht: grondvoorwaarden en vormvereisten Het WIPR is zeer soepel wat de definitie van het ‘huwelijk’ betreft. Het gaat om elke juridische verhouding met analoge gevolgen als het Belgische huwelijk, dus ook samenwoningscontracten, voor zover de betreffende personen niet konden trouwen. 6.3.1.2.1.2.1 Grondvoorwaarden Art. 46, lid 1 WIPR: Distributieve verwijzingsregel: nationale wet van elk van de echtgenoten. Vb. Duitse vrouw trouwt met Belgische man: toepassing Duits recht voor de vrouw, Belgisch recht voor de man. Art. 46, lid 2 WIPR: Bijzondere exceptie: huwelijken tussen personen van hetzelfde geslacht. In dit geval is er toepassing van beide nationale wetten. MAAR verbod op homohuwelijk niet van toepassing indien een van de personen  Nationaliteit heeft van een staat die homohuwelijken toestaat.  Gewone verblijfplaats heeft in staat die homohuwelijken toestaat. Zo zal een Italiaanse man (Italië kent geen homohuwelijk) toch kunnen trouwen met Belgische man (België immers wel wel). Art. 127, §3 WIPR: Van toepassing op huwelijken in België aangegaan vanaf 1 juni 2003. Art. 21 WIPR: Er geldt ook nog de algemene exceptie van internationale openbare orde, zo kan polygamie bijvoorbeeld niet aanvaard worden in België. Art. 3, § 2, 1° WIPR: Twee of meer nationaliteiten, waaronder de Belgische: de Belgische primeert. Art. 3, § 2, 2° WIPR: Twee of meer vreemde nationaliteiten: onderzoek naar de nauwste banden. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 58

6.3.1.2.1.2.2 Vormvoorwaarden Art. 47 WIPR: De vormvereisten van een huwelijk worden beheerst door het recht van de staat op wiens grondgebied het huwelijk voltrokken wordt (lex loci celebrationis). Vb. vreemdelingen zullen ook hier eerst burgerlijk moeten trouwen voor ze religieus mogen trouwen. Art. 47, §2 WIPR: geeft voorbeelden van vormvoorwaarden. Art 64 BW: bepaalt de vereiste documenten voor een huwelijk in België Wet 12 juli 1931 en een reeks bilaterale verdragen: Voor huwelijken gesloten door diplomatieke en consulaire ambtenaren geldt evenwel het principe auctor regit actum. 6.3.1.2.2 huwelijkssluiting buiten België Art. 27, §1 WIPR: erkenning van huwelijken – en dus van huwelijksakten. Vereist is dat het huwelijk rechtsgeldig is afgesloten en dat er een voorafgaande legalisatie is. De erkenning kan geweigerd willen omwille van wetsontduiking en strijdigheid met de internationale openbare orde, dus ook omdat het zou gaan om een schijnhuwelijk. Het gaat in art. 27 WIPR over erkenning door alle overheden zonder voorafgaande procedure. = de plano erkenning, deze erkenning is mogelijk na controle van • de geldigheid van de akte (conflictenrechtelijke toets) • wetsontduiking • openbare orde • documenten - legalisatie/apostille Het is dus niet zo dat een de plano erkenning een erkenning zonder enige controle is! Er wel degelijk een controle van rechtsgeldigheid, aan de hand van Belgische verwijzingsregels. Bij deze erkenning is het conflictenrecht niet ver weg. Geen erkenning Marokkaanse huwelijksakte Marokkaans-Belgisch meisje van 17 en Marokkaanse jongen van 21) Het gaat om een heel soepele erkenning, deze soepelheid heeft echter ook nadelen  Precair karakter van de erkenning  Tegenstrijdige beslissingen tussen verschillende instanties mogelijk o Voorbeeld: ambtenaar burgerlijke stand erkent huwelijk en schrijft dit over in de registers van de burgerlijke stand; de Dienst Vreemdelingenzaken erkent niet en weigert visum gezinshereniging Ook wetsontduiking speelt een rol bij het de plano erkennen. Men mag dus niet proberen aan een toepasselijk wet te ontsnappen, hiervoor is een onderzoek naar de intentie van de partijen. Verder speelt de openbare orde ook een belangrijke rol. Zo zal België geen Pakistaans huwelijk met een clausule ‘no right for wife to divorce’ aanvaarden. Art. 146bis BW: Dit vindt men ook terug in de problematiek rond schijnhuwelijken. Er kan geen huwelijk kan zijn als de loutere bedoeling van minstens één van de echtgenoten was om een verblijfsrechterlijke voordeel te verkregen. Als er zo’n huwelijk is, kan de ambtenaar van de Burgerlijke Stand weigeren het huwelijk te voltrekken. (omzendbrief voor ambtenaren met aanwijzingscriteria. Het Openbaar Ministerie kan zo’n huwelijk ook sanctioneren en opsporen. De gehuwden beroepen zich vaak op art. 8 EVRM (recht op privacy) en art. 12 EVRM (recht om te huwen), maar het Hof van Cassatie aanvaardt die argumentatie niet. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 59

Art. 43 WIPR: Voorziet dat het Openbaar Ministerie kan optreden als het huwelijk in België is gesloten of als een van de partners een Belg is, of zijn gewone verblijfplaats in België. De rechter kan in dat geval het huwelijk nietig verklaren op basis van art. 146bis BW of op basis van strijdigheid met de internationale openbare orde. Wat indien de overheid weigert de geldigheid van buitenlandse akten te erkennen? Art 27, § 1, laatste lid WIPR: Erkenning vragen aan de rechtbank, kijken naar procedure van art. 23 WIPR (Rechtbank van Eerste Aanleg met eenzijdig verzoekschrift) 6.3.1.2.3 Oefening Een man van Mauritaanse origine trouwde met een Belgische vrouw. Tijdens dit huwelijk trouwde hij een tweede keer in Mauritanië met een Mauritaanse vrouw. Het eerste huwelijk wordt ontbonden door echtscheiding. De Tweede echtgenote wenst bij haar Belgische man in België te komen wonen. Mauritaanse huwelijksakte wordt echter niet erkend wegens bigamie.  Is er voor het echtpaar een manier om gehuwd in België te kunnen samenleven?  Brussel 3 februari 2009, NJW 2009, 654: niet-erkenning van een bigaam huwelijk kan gelden als bewijs van ongehuwde staat, kunnen dus opnieuw in België trouwen 6.3.1.3 De nietigverklaring 6.3.1.3.1 Bevoegdheid Art. 3 Brussel IIbis Vo: bepaalt de bevoegdheid o.a. op grond van de gewone verblijfplaats. 6.3.1.3.2

Toepasselijk recht

Welk recht moet Belgische rechter toepassen? – Geschonden wet bepaalt sanctie – Geschonden wet = wet die grond- of vormvereiste voorschrijft Huwelijk ≠ relatie van samenleven Keuze van de Belgische wetgever voor twee afzonderlijke categorieën  huwelijk (hoofdstuk III WIPR)  relatie van samenleven (hoofdstuk IV WIPR)  Totaal verschillende regels! Kwalificatie dus van groot belang in het IPR. 6.3.2

De echtscheiding

Drie luiken IPR – welke regels? 1. Internationale bevoegdheid – Brussel IIbis-verordening – Wetboek IPR 2. Toepasselijk recht – Rome III-verordening 3. Erkenning – Brussel IIbis-verordening – Wetboek IPR


Pagina 60

6.3.2.1 De internationale bevoegdheid 6.3.2.1.1 Brussel IIbis Art. 7.1 Brussel IIbis: In elke echtscheidingsrechtzaak moet eerst naar de Brussel IIbis Vo kijken, pas daarna naar het Belgische IPR wetboek. Art. 3 Brussel IIbis: is de rechter bevoegd op grond van deze verordening? Indien neen, is een rechter van een andere EU-lidstaat bevoegd op grond van art 3 Brussel IIbis?  Ja, art. 17 Brussel IIbis: Belgische rechter moet zich ambtshalve onbevoegd verklaren.  Indien nergens bevoegdheid op grond van art 3 Brussel IIbis → art 42 WIPR o Bv. ontbinding homohuwelijken Art. 3, 1, a Brussel IIbis: 7 alternatieve fora, zonder hiërarchie, gebaseerd op de gewone verblijfplaats van een van de echtgenoten. Moeten verdragsautonoom geïnterpreteerd worden. Gewone verblijfplaats is een feitelijk criterium, gebaseerd op de duur of duurzaamheid van het verblijf of de intentie van de betrokkenen. Voorbeeld: Kan een Duits koppel, dat tijdelijk voor de Europese Commissie in Brussel werkt, hier in België een echtscheidingsprocedure starten?  Duits echtpaar dat in België wil scheiden: Belgische rechters internationaal bevoegd. Art. 3, 1, a Brussel IIbis: “gemeenschappelijke nationaliteit” echtgenoten. Bij een gemeenschappelijke dubbele nationaliteit, is er geen voorrang nationaliteit van het forum. Noch mag er een effectiviteitsonderzoek naar welke nationaliteit doorslaggevend is.  elke nationaliteit pertinent  keuze echtgenoten Art 628, 1° Ger. W.: Interne bevoegdheid: laatste echtelijke verblijfplaats of de woonplaats van de verweerder. Art. 13, lid 2 WIPR: Geldt indien de Belgische rechter ‘internationaal’ bevoegd is, maar de verweerder niet in België woont of de laatste echtelijke verblijfplaats niet in België was. Oplossing is  Internationale bevoegdheidsregel bepaalt interne bevoegdheid  Indien dan nog geen bevoegdheid: rechtbank van eerste aanleg Brussel Art. 4 Brussel IIbis: Het gerecht dat bevoegd is voor de hoofdvordering is ook bevoegd voor de tegenvordering 6.3.2.1.2 WIPR Inzake echtscheiding zijn de gewone bevoegdheidsgronden van toepassing. Daarnaast zijn er toch enkele bijzondere bevoegdheidsgronden, die worden opgesomd in art. 42 en 43 WIPR. Het praktische belang van deze bepalingen wordt evenwel sterk ingeperkt door het ruime toepassingsgebied van de Brussel IIbis-Verordening. 6.3.2.2 Het toepasselijke recht Niet meer kijken naar het Wetboek IPR, maar naar Rome III-verordening, van toepassing vanaf 21 juni 2012 in 14 lidstaten van de EU. Is een ‘nauwere samenwerkingsverordening’, men kon geen consensus bereikten tussen de lidstaten. België, Bulgarije, Duitsland, Frankrijk, Hongarije, Italië, Letland, Luxemburg, Malta, Oostenrijk, Portugal, Roemenië, Slovenië en Spanje doen mee.


Pagina 61

6.3.2.2.1 Toepassingsgebied Ruimtelijk gezien wordt de Rome III verordening toegepast door de lidstaten die ze hebben goedgekeurd. Art. 4 Rome III: Ze heeft echter Universele werking: het aangewezen recht is toepasselijk “ongeacht of dit het recht van een deelnemende lidstaat is”. Men kan óók uitkomen bij het recht van nietdeelnemende lidstaat en zelfs bij recht van niet-EU-lidstaat. Art 1, lid 1 Rome III: Materieel gezien enkel echtscheiding/scheiding van tafel en bed met internationale elementen (niet noodzakelijk Europese elementen) Art 1, lid 2 Rome III: NIET op: vermogensrechtelijke gevolgen van het onderhoudsverplichtingen, nietigverklaring van het huwelijk, de huwelijksnaam, etc.

huwelijk,

6.3.2.2.2 Toepasselijk recht Art 5-7 Rome III: de rechtskeuze van de partijen staat voorop. Art. 5 Rome III: De echtgenoten kunnen een van de volgende rechtstelsels kiezen  Recht van de Staat van de gewone verblijfplaats van de echtgenoten  Recht van de Staat van de laatste gewone verblijfplaats van de echtgenoten, indien een van hen daar nog verblijft  Recht van de Staat waarvan een van de echtgenoten de nationaliteit heeft  Lex fori Deze criteria vallen telkens te beoordelen op het moment van de rechtskeuze. Art 5, lid 2 Rome III: De Echtgenoten kunnen het recht kiezen op elk moment tot uiterlijk op het tijdstip waarop de echtscheidingsprocedure aanhangig wordt gemaakt. Maar! Art 5, lid 3 Rome III: In gevallen waar de lex fori een latere rechtskeuze toelaat (“in de loop van de procedure”): latere keuze toegelaten Geldigheid rechtskeuze Volgens de inleidende overwegingen bij Rome III moeten de echtgenoten een geïnformeerde keuze kunnen maken. Art. 6 Rome III: De materiele geldigheidsvereisten Art. 7 Rome III: De formele geldigheidsvereisten  Schriftelijk (elektronisch mag ook)  Gedagtekend en ondertekend door beide partijen  Vormvoorschriften gewone verblijfplaats Verplichte verwijzing Art 8 Rome III: indien geen rechtskeuze, is er een objectieve verwijzingsregel, dit is een verwijzingsladder. 1) Recht van de Staat van de gewone verblijfplaats van de echtgenoten 2) Recht van de Staat van de laatste gewone verblijfplaats van de echtgenoten  Verblijf mag niet meer dan 1 jaar voor inleiden van de zaak zijn geëindigd  Een van de echtgenoten moet daar nog verblijven op het moment van het inleiden van de procedure 3) Recht van de Staat waarvan beide echtgenoten de nationaliteit hebben 4) Lex fori Telkens te beoordelen op het moment van het inleiden van de zaak. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 62

Uitzonderingen op toepasselijk recht Art 10 Rome III: verplichte toepassing lex fori. Dit artikel vindt toepassing indien  Er een onmogelijkheid tot echtscheiding bestaat  Geen gelijke toegang voor man en vrouw  Fundamenteel recht op echtscheiding gegarandeerd Art 12 Rome III: exceptie van openbare orde. Art 13 Rome III: Verschillen in nationaal recht. (= de malta uitzondering) Is eigenlijk niet meer praktisch van nut, vroeger kon met in Malta niet scheiden, nu wel. Ander probleem: wanneer deelnemende lidstaat huwelijk niet geldig acht, geen verplichting om echtscheiding uit te spreken. Indien het een lidstaat is die geen huwelijk erkend van mensen met hetzelfde geslacht  rechtsonzekerheid. 6.3.2.3 De problematiek van erkenning van vreemde vonnissen 6.3.2.3.1 Echtscheidingsvonnis uit de EU Art. 21 Brussel IIbis: Echtscheiding uit EU (behalve Denemarken) kan in België worden erkend zonder een procedure te doorgaan (De plano) Art. 22 Brussel IIbis: gronden tot weigering, het vonnis mag niet  Strijdig zijn met de openbare orde  De rechten van de verdediging niet schenden  En er mag geen onverenigbaarheid met vroegere beslissingen tussen dezelfde partijen zijn. Er mag volgens de Brussel IIbis wel geen onderzoek zijn naar  Art. 24 Brussel IIbis: Bevoegdheid echtscheidingsrechter.  Art. 25 Brussel IIbis: Verschillen in toepasselijk recht  Art. 26 Brussel IIbis: Juistheid van de beslissing  Ook niet via de exceptie van openbare orde Art. 39 Brussel IIbis: Europees certificaat 6.3.2.3.2 Echtscheidingsvonnis van buiten de EU Ook Denemarken valt hieronder. Art. 22 WIPR: kan in België de Plano worden erkend. Art. 25 §1 WIPR: wel controle weigeringsgronden  Geen strijdigheid met openbare orde  Geen schending rechten van verdediging  Geen wetsontduiking  Geen kracht van gewijsde  Geen onverenigbaarheid met eerdere Belgische of erkenbare buitenlandse beslissing  Geen eerdere vordering ingesteld in België die nog hangende is tussen dezelfde partijen en met hetzelfde onderwerp  Geen exclusieve bevoegdheid Belgische rechter o Bestaat niet in echtscheidingszaken: twee Turken die in België wonen, kunnen ervoor opteren om in Turkije te scheiden Art. 25 §2 WIPR: Herziening ten gronde is niet toegelaten. Specifiek erkenningsregime voor verstotingen. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 63

6.3.2.3.3 De verstoting Art. 57 WIPR: Het betreft huwelijksontbindingen op basis van een wilsverklaring van de man, zonder dat de vrouw een zelfde recht had. Deze worden in België niet erkent. Specifieke erkenningsregel (art 57 WIPR) Het is zeer belangrijk van het toepassingsgebied zeer goed af te bakenen. Het verschil tussen een echtscheiding en een verstoting is cruciaal, aangezien de erkenning zeer verschillend is. Dit is niet gemakkelijk, het onderscheid tussen de Marokkaanse vormen alleen is zeer moeilijk (EOT, khol en talak) Art. 57 §2 WIPR: Er is echter toch erkenning mogelijk indien, aal bepaalde voorwaarden cumulatief wordt voldaan  rechterlijke tussenkomst, EN  geen van de echtgenoten nationaliteit van een land waarin verstoting niet mogelijk is, EN  geen van de echtgenoten gewone verblijfplaats in een land waarin verstoting niet mogelijk is, EN  aanvaarding door de vrouw op ondubbelzinnige wijze en zonder enige dwang, EN  naleving algemene voorwaarden voor erkenning buitenlandse echtscheidingen (art. 25 WIPR) o bovendien is een vonnis waarbij een vrouw zich niet kon verdedigen in strijd met deze algemene voorwaarden Voorwaarden zijn zo streng dat er de facto een quasi-verbod is.


Pagina 64

6.4 Onderhoudsvorderingen De drie luiken van het IPR  Internationale bevoegdheid o Verordening nr. 4/2009 van 18 december 2008 betreffende de bevoegdheid, het toepasselijk recht, de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen, en de samenwerking op het gebied van onderhoudsverplichtingen : onderhoudsverordening (BB, p. 372)  Toepasselijk recht o onderhoudsverordening → Haags Protocol van 23 november 2007 o Haags verdrag 1956 (onderhoudsgeld kinderen)  Erkenning en tenuitvoerlegging o Onderhoudsverordening o Verdrag van Lugano 2007 o Verdrag van Den Haag 1958 o Wetboek IPR 6.4.1.1 De onderhoudsverordening: toepassingsgebied Ruimtelijk toepassingsgebied Onderscheid naargelang welk luik IPR  Internationale bevoegdheid o Van toepassing in alle EU-lidstaten  Toepasselijk recht o Niet van toepassing in Denemarken, Verenigd Koninkrijk  Erkenning en tenuitvoerlegging o Twee regimes: EU-beslissingen en beslissingen uit Denemarken of Verenigd Koninkrijk Temporeel toepassingsgebied  Van kracht sinds 18 juni 2011 Materieel toepassingsgebied Art. 1 Onderhoudsverordening: Onderhoudsverplichtingen die voortvloeien uit familie-betrekkingen, bloedverwantschap, huwelijk of aanverwantschap. 6.4.2

Internationale bevoegdheid

6.4.2.1 Beperkte forumkeuze Art. 4 A Onderhoudsverordening: Beperkte forumkeuze, maar wel dubbele begrenzing  Art. 4.3: Geen keuzemogelijkheid voor onderhoudsvorderingen voor kinderen  Art. 4.1: Enkel keuze uit lijst van fora die al een band hebben met het geschil o Gewone verblijfplaats een van de partijen o Nationaliteit een van de partijen o Vorderingen tussen echtgenoten/ex-echtgenoten:  Gerecht bevoegd voor huwelijkszaak  Laatste gemeenschappelijke gewone verblijfplaats (> 1 jaar) De gekozen bevoegdheid is exclusief en de keuze moet schriftelijk zijn(Art. 4.2). Art. 4 Onderhoudsverordening: Impliciete keuze door verschijning verweerder, tenzij hij slechts verschijnt om bevoegdheid te betwisten.


Pagina 65

6.4.2.2 Objectieve bevoegdheidsregel Art. 3 Onderhoudsverordening: Indien geen expliciete of impliciete forumkeuze, alternatieve bevoegdheidsgronden  Gewone verblijfplaats verweerder  Gewone verblijfplaats onderhoudsgerechtigde  Onderhoudsvordering is nevenvordering o Gerecht bevoegd voor statuskwestie is ook bevoegd voor onderhoud  Oorspronkelijke bevoegdheid is niet louter gebaseerd op nationaliteit van een van de partijen o Gerecht bevoegd voor ouderlijke verantwoordelijkheid is ook bevoegd voor onderhoud  Oorspronkelijke bevoegdheid is niet louter gebaseerd op nationaliteit van een van de partijen 6.4.2.3 Opvangfora Art. 6 Onderhoudsverordening: Subsidiaire bevoegdheid: gemeenschappelijke nationaliteit partijen. Art. 7 Onderhoudsverordening: Noodforum: Als geen enkel gerecht in de EU bevoegd is, kan de Belgische rechter bevoegd zijn, indien  Geschil voldoende nauwe banden met België  Onmogelijk of onredelijk om procedure in een ander land te voeren (te duur/ te lang) 6.4.3

Toepasselijk recht

6.4.3.1 Haags Protocol Art. 15 Onderhoudsverordening: verwijzing naar het Haag Protocol van 2007 (BB pagina 180). Deze geldt niet in Denemarken en het VK. Art. 1 Protocol en art. 1 Onderhoudsvordering: Onderhoudsverplichtingen uit familiebetrekkingen, bloedverwantschap, huwelijk of aanverwantschap. Art. 2 Protocol: Universele werking van het protocol: het door het protocol aangewezen wet is van toepassing zelfs wanneer het toepasselijk recht het recht is van een niet protocolstaat. Art. 12 Protocol: Geen renvoi mogelijk. Art. 11 Protocol: het op de onderhoudsverplichting toepasselijk recht bepaalt onder meer (niet exhaustieve opsomming)  Omvang onderhoudsplicht, en tegen wie vorderen  Mate van terugwerkende kracht  Berekeningsbasis en indexering  Bepaling wie gerechtigd is procedure in te stellen  Verjaring  Omvang verplichtingen onderhoudsplichtige 6.4.3.2 Toepasselijk recht – rechtskeuze Art. 11 Protocol: Beperkte rechtskeuze mogelijk • Recht van de nationaliteit van een van de partijen • Recht van de gewone verblijfplaats van een van de partijen • Recht van toepassing op het huwelijksvermogen • Recht van toepassing op de echtscheiding Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 66

Art. 11, 3 Protocol: Maar ook hier niet voor onderhoudsverplichtingen van -18-jarigen en onbekwame volwassenen. Art. 11, 2 Protocol: Schriftelijk of op een medium waarvan de inhoud toegankelijk is zodat er later naar kan worden verwezen. 6.4.3.3 Toepasselijk recht - geen rechtskeuze Art. 3 Protocol: Algemene objectieve verwijzingsregel: recht van de actuele gewone verblijfplaats van de schuldeiser. Specifieke objectieve verwijzingsregel  Art. 4 Protocol: Onderhoudsverplichtingen tussen ouders en kinderen en onderhoud voor personen -21 jaar. o Art. 4.2: Indien de schuldeiser via algemene regel geen onderhoudsgeld kan verkrijgen: toepassing lex fori. o Art. 4.3: Indien de schuldeiser de zaak voor de rechter van de gewone verblijfplaats van de schuldenaar bracht: toepassing lex fori,  tenzij dat recht de schuldeiser geen recht verleent (dan opnieuw recht van de verblijfplaats schuldeiser). o Art. 4.4: Indien de schuldeiser geen onderhoudsgeld kan bekomen op grond van art 3 en art 4.2 en 4.3: recht gemeenschappelijke nationaliteit.  Art 5 Protocol: Onderhoud (ex-)echtgenoten. o Algemene regel van gewone verblijfplaats van toepassing, tenzij een van de partijen zich verzet tegen toepassing recht gewone verblijfplaats onderhoudsgerechtigde en recht van ander land is nauwer verbonden (bv. laatste gemeenschappelijke gewone verblijfplaats) 6.4.4

Erkenning vreemde akten en vonnissen

Land

Regelgeving

EU-land

Onderhoudsverordening

IJsland, Noorwegen Zwitserland Niet-EU-land

of

Verdrag van Lugano Wetboek IPR Opgelet: onderhoud voor kinderen → Haags verdrag 15 april 1958

6.4.4.1 Beslissingen uit een EU-land De onderhoudsverordening kent twee regimes, een voor de landen die door het Haags protocol zijn verbonden en een ander voor degene die er niet door verbonden zijn (VK en Denemarken) 6.4.4.1.1 Beslissingen uit een protocol land Art. 17-22 Onderhoudsverordening: Volledige afschaffing exequatur. De Beslissingen van rechter zijn dus direct uitvoerbaar in de andere EU lidstaten. Art. 19, 1 Onderhoudsverordening: heroverweging beslissing mogelijk indien verweerder niet is verschenen door  Gedinginleidend stuk niet tijdig betekend of meegedeeld  Overmacht of buitengewone omstandigheden Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 67

6.4.4.1.2 Beslissingen uit een niet-protocol land Art. 23-38 Onderhoudsverordening: Beslissingen uit Denemarken en VK. Art. 23 Onderhoudsverordening: de plano erkenning.  Art. 24 Onderhoudsverordening: weigeringsgronden. Art. 26 Onderhoudsverordening: Er is een Uitvoerbaarverklaring vereist.  België: eenzijdig verzoekschrift bij REA.  Art. 30 Onderhoudsverordening: geen weigeringsgronden.  Art. 35 Onderhoudsverordening: enkel weigeringsgrond bij eventueel rechtsmiddel tegen uitvoerbaarverklaring. 6.4.4.2 Beslissingen niet EU-landen Uit Zwitserland, IJsland en Noorwegen  het Lugano-verdrag Anders moet men kijken naar het Haags verdrag van 1958 of naar het WIPR Art. 22 WIPR: Erkenning de plano  Controle aan de hand van art. 25 en 27 WIPR Art. 22, §2 WIPR: Uitvoerbaarverklaring  Art. 23 WIPR: Eenzijdig verzoekschrift  Art. 25 en 27 WIPR: Weigeringsgronden


Pagina 68

6.5 gevolgen van het huwelijk 6.5.1

bevoegdheid

Er zijn hier geen internationale of supranationale bepalingen, men moet enkel naar het WIPR kijken. Art. 5-14 WIPR: regelen de algemene bevoegdheid. Art. 42 WIPR: De Belgische rechter is bevoegd voor vorderingen betreffende de gevolgen van het huwelijk en het huwelijksvermogensrecht indien  een van de echtgenoten zijn gewone verblijfplaats in België heeft bij de instelling van de gezamenlijke vordering.  laatste gemeenschappelijke gewone verblijfplaats van de echtgenoten zich in België bevond, niet meer dan 12 maanden voorafgaand aan instelling vordering.  echtgenoot die vordering instelt bij de instelling sedert ten minste 12 maanden zijn gewone verblijfplaats in België heeft.  beide echtgenoten Belg zijn bij de instelling van de vordering. 6.5.2

Toepasselijk Recht

Het is belangrijk om bij het toepasselijk recht een onderscheid te maken tussen enerzijds de personele gevolgen van het huwelijk (= primaire stelsel; HIII, afdeling 3 in het WIPR) en anderzijds de vermogensrechtelijke gevolgen van het huwelijk (= secundair stelsel; HIII, afdeling 4 WIPR). 6.5.2.1 Het primair stelsel (geen afwijking aan mogelijk) Art.48, §1 WIPR: De gevolgen van het huwelijk worden beheerst door (dan verwijzingsladder): 1) Het recht van de staat op wiens grondgebied beide echtgenoten hun gewone verblijfplaats hebben op het tijdstip dat die gevolgen worden ingeroepen of indien het ingeroepen gevolg een rechtshandeling beïnvloedt, op het tijdstip waarop deze handeling heeft plaatsgevonden. 2) Bij gebreke daarvan, door het recht van de staat waarvan beide echtgenoten de nationaliteit hebben op het tijdstip dat die gevolgen worden ingeroepen of indien het ingeroepen gevolg een rechtshandeling beïnvloedt, op het tijdstip waarop deze handeling heeft plaatsgevonden. 3) In alle andere gevallen, door het Belgische recht. Oplossing conflit mobile: aanknoping op tijdstip ontstaan geschil. Art. 16 WIPR: Geen renvoi. Art.48, §2 WIPR: Toepassingsgebied: • Plichten samenwonen en getrouwheid • bijdrage in de lasten • Ontvangst van inkomsten • Toelaatbaarheid van contracten en giften tussen de echtgenoten • Vertegenwoordiging en huishoudelijk mandaat • Rechtsgeldigheid van schadelijke handelingen


Pagina 69

Art.48, §3 WIPR: De uitoefening door een echtgenoot van de rechten betreffende het onroerend goed dat het gezin tot hoofdverblijf dient of inzake de roerende goederen die zich daarin bevinden, wordt geregeld door het recht van de staat op wiens grondgebied het onroerend goed is gelegen. = Lex rei sitae, zie ook art. 215 BW. 6.5.2.2 het secundaire stelsel 6.5.2.2.1 Kijken naar overgangsrecht Het is heel belangrijk om bij huwelijksvermogensrecht op de datum te letten! Welke verwijzingsregels van toepassing: De oude of die van het WIPR? Art. 127, § 1 WIPR: • Huwelijkssluiting voor 1/10/2004: oud recht • Huwelijkssluiting na 1/10/2004: Wetboek IPR Art. 127, § 2 WIPR: afwijkende rechtskeuze voor huwelijksstelsel • Rechtskeuze voor 1/10/2004 – art. 127, § 2 WIPR: rechtskeuze geldig indien zij voldoet aan voorwaarden WIPR; ook geldig indien zij voldoet aan oude recht. • Rechtskeuze na 1/10/2004 = nieuwe rechtshandeling, dus WIPR 6.5.2.2.2 Huwelijken voor 1/10/2004 Van toepassing was volgende verwijzingsladder: • De lex patriae communis (op moment sluiten huwelijk) • Subsidiair, bij een huwelijk met verschillende nationaliteit: de lex domicilii matrimonii (eerste vaste domicilie). Rechtspraak van HvC is in het oud recht belangrijk, zo besliste het hof dat een statuut verandering door een conflit mobile niet mogelijk was. Voorts was renvoi mogelijk. Er was in de rechtsleer wel discussie of rechtskeuze mogelijk zou zijn. Er waren ook geen gesplitste verwijzingen toegelaten. De vorm die moest worden nageleefd was volgens de lex causae of lex loci actus. De publiciteit was ook lokaal na te leven. Art. 127, § 2 WIPR: valideert rechtskeuze van vóór 1/10/2004 wanneer deze voldoet aan de voorwaarden van het Wetboek IPR 6.5.2.2.3 Huwelijken na 1/10/2004: Het WIPR Art. 49 WIPR: In principe is er rechtskeuze, maar deze is beperkt tot • Recht van de staat op wiens grondgebied de echtgenoten hun eerste gewone verblijfplaats vestigen (na voltrekking van het huwelijk). • Recht van de staat op wiens grondgebied één van hen op het tijdstip van de keuze zijn gewone verblijfplaats heeft. • Recht van de staat waarvan één van hen op het tijdstip van de keuze de nationaliteit heeft. Art. 50 § 1 WIPR: keuze kan voor of tijdens huwelijk en kan een eerdere keuze wijzigen. De Keuze moet het gehele vermogen van echtgenoten betreffen. Art.51 WIPR: Bij gebreke aan rechtskeuze: verwijzingsladder. 1. Recht op de staat van wiens grondgebied beide echtgenoten na de voltrekking van het huwelijk hun eerste gewone verblijfplaats vestigen. 2. Bij gebreke daarvan, het recht van de staat waarvan beide echtgenoten de nationaliteit hebben bij voltrekking van het huwelijk. 3. In de andere gevallen, het recht van de staat op wiens grondgebied het huwelijk is gesloten. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 70

Art. 19 WIPR: correctiemechanisme van uitzonderingsclausule • Zeer zwakke band met aangeduide recht EN • Zeer nauwe band met ander recht Art. 19 WIPR: renvoi is nu ook niet meer mogelijk. Art.53 WIPR: Toepassingsgebied van het toepasselijke recht. • Geldigheid instemming rechtskeuze • Toelaatbaarheid en geldigheid huwelijkscontract • Mogelijkheid en modaliteiten keuze huwelijksvermogensstelsel • Mogelijkheid wijziging huwelijksvermogensstelsel • Samenstelling vermogens, toekenning bestuursbevoegdheden • Ontbinding en vereffening-verdeling huwelijksvermogensstelsel Let op: voor andere rechtsvragen andere verwijzingsregels. Vb. rechten/vermogen langstlevende echtgenoot (recht dat de erfenis beheerst). Art.52, 1 WIPR: vorm en publiciteit: De keuze van een stelsel is naar vorm geldig indien zij in overeenstemming is met ofwel het op het huwelijksvermogensrecht toepasselijk recht ten tijde van de keuze, ofwel het recht van de staat op wiens grondgebied zij is gedaan. Art.53 § 2 WIPR: Samenstelling en toebedeling van de loten: Recht van de Staat op wiens grondgebied de goederen zich op tijdstip van de verdeling bevinden (lex rei sitae) Ratio: conflict met zakenrechtelijk statuut voorkomen.


Pagina 71

6.6 Relatie van samenleven 6.6.1

Algemeen

Art.58 WIPR: De relatie van samenleven is een toestand van samenleven die registratie bij een openbare overheid vraagt en tussen de samenwonende personen geen band schept die evenwaardig is aan het huwelijk. Het moet dus gaan om een geregistreerde relatie van samenleven, geen feitelijke toestand. De afbakening met het huwelijk is cruciaal, want het artikel i.v.m. de sluiting van het huwelijk van toepassing is op alle andere gelijkaardige juridische verhoudingen, wat ook de benaming mag zijn die daaraan gegeven wordt. 6.6.2

De bevoegdheid van de Belgische ambtenaar

Art. 59 WIPR: • Sluiting samenlevingsrelatie in België o indien partijen gemeenschappelijke gewone verblijfplaats in België hebben op het ogenblik van het sluiten van de relatie • Beëindiging samenlevingsrelatie in België o indien sluiting in België is geregistreerd 6.6.3

Toepasselijk recht

Art. 60 WIPR: welk recht toepassen? • Recht van het land van de eerste registratie van de relatie o Dit recht beheerst sluiting, gevolgen én beëindiging (≠ huwelijk) Toepassing op Belgische ambtenaar van de burgerlijke stand Combinatie van de regel inzake bevoegdheid en de conflictenregel impliceert dat voor Belgische ambtenaren van de burgerlijke stand • Enkel een wettelijke samenwoning kan worden aangegaan, zoals voorzien in het Belgisch recht (art 1475-1479 BW). • Enkel een wettelijke samenwoning die in België werd aangegaan, kan worden beëindigd. 6.6.4

Erkenning buitenlands partnerschap

Eerste vraag die men bij erkenning van buitenlandse partnerschappen moet stellen is of deze evenwaardig zijn aan het huwelijk. Er is namelijk een fundamenteel verschil in het erkennen van een huwelijk en van een buitenlandse samenlevingsrelatie Via toepassing van Art. 27 WIPR gebeurt een ANDERE conflictenrechtelijke controle • Huwelijk: conflictenrechtelijke controle aan de hand van art. 46 en art. 47 Wetboek IPR • Samenlevingsrelatie: conflictenrechtelijke controle aan de hand van art. 60 Wetboek IPR Art. 18 en 21 WIPR: Voorts is er nog steeds de algemene controle van wetsontduiking en openbare orde.


Pagina 72

De omzendbrief van 29/05/2007 Deze geeft aanwijzingen van welke soort partnerschap een huwelijk zal zijn en welke niet. Er zal een gelijkstelling zijn met het huwelijk indien • Een (bijna) identieke regeling als het huwelijk o Identieke regels voor vaststelling, beëindiging en gevolgen van de relatie o Met uitzondering van de bepalingen inzake afstamming en adoptie • Bij gebreke aan keuze tussen huwelijk of andere samenlevingsrelatie voor de partners Vallen onder de verwijzingsregels van het huwelijk: • Huwelijk opengesteld voor heteroseksuele en homoseksuele partners • Partnerschap van Scandinavische landen • Duitse Lebenspartnerschaft • Engelse partnerschap Vallen onder de regels inzake samenwoning (maar vormen ook geen beletsel om te huwen): • Franse pacte civil de solidarité • Belgische wettelijke samenwoning • Spaanse samenlevingsvormen • Nederlandse partnerschap • Zwitsers partnerschap • Luxemburgs partnerschap Deze materie is wereldwijd in volle ontwikkeling, waardoor deze omzendbrief al onvolledig en achterhaald is. Vb. ondertussen homohuwelijk in Noorwegen en Zweden, met als gevolg het verdwijnen van het geregistreerd partnerschap in die landen. 6.6.5

Link met Rome III-verordening

Rome III: slechts betrekking op ontbindingen van ‘huwelijken’  De Europese wetgever laat de invulling van de begrippen huwelijksband en echtgenoot over aan de lidstaten (art. 1, lid 2, b en art. 13 Rome III) – geen verordening autonome interpretatie Valt een partnerschap dat gelijk te stellen is met het huwelijk onder het toepassingsgebied van Rome III?  Toepassing nationale IPR-regels  Belgische kwalificatie van een Duits partnerschap als ‘huwelijk’ → ontbinding ervan onder Rome III


Pagina 73

6.7 Afstamming Hierover zijn er geen Europese regels, noch zijn er verdragen  WIPR 6.7.1

Internationale bevoegdheid

6.7.1.1 Bevoegdheid Belgische rechters Art. 5-14 WIPR: Algemene criteria voor bevoegdheid. Art. 61 WIPR: De Belgische rechters zijn ter zake bevoegd indien:  Het kind bij de instelling van de vordering zijn gewone verblijfplaats in België heeft.  De persoon van wie het vaderschap of moederschap wordt aangevoerd of betwist, bij de instelling van de vordering zijn gewone verblijfplaats in België heeft.  Het kind en de persoon van wie het vaderschap of moederschap wordt aangevoerd of betwist, zijn bij de instelling van de vordering Belg. Art. 4 WIPR: Definitie begrip ‘gewone verblijfplaats’. 6.7.1.2 Bevoegdheid Belgische ambtenaren Art. 64 WIPR: Geeft de Belgische ambtenaren ruime bevoegdheden. Een akte van erkenning kan in België worden opgesteld als:  De erkenner Belg is, of zijn woon- of verblijfplaats in België heeft.  Het kind in België geboren is.  Het kind zijn gewone verblijfplaats in België heeft bij het opstellen van de akte 6.7.2

Toepasselijk recht

6.7.2.1 De grondvereisten Art. 62, §1 WIPR: De vaststelling en de betwisting van het vaderschap of moederschap van een persoon worden beheerst door het recht van de staat waarvan hij de nationaliteit heeft op het ogenblik van de geboorte van het kind of, indien de vaststelling het resultaat is van een vrijwillige handeling (erkenning), op het ogenblik van het verrichten van die handeling. Art. 62, §1 WIPR: De vereiste van en de voorwaarden voor de toestemming van het kind. Art. 62, §2 WIPR: Wanneer het kind volgens het recht toepasselijk uit hoofde van deze wet rechtsgeldig wordt erkend door meerdere personen van hetzelfde geslacht, bepaalt het recht toepasselijk op de eerste erkenning het gevolg van een latere erkenning op die eerste. Te beoordelen “bij de geboorte van het kind of de erkenning van het kind”  oplossing conflit mobile. Deze regelgeving zal zeer vaak leiden tot het toepassen van het buitenlandse recht. Er valt hier echter aan te verhelpen door gebruik te maken van  Art. 15 WIPR: Het onmogelijk tijdig vinden van het buitenlands recht.  

Art. 19 WIPR: toepassing nauwst verbonden recht Art. 21 WIPR: exceptie openbare orde.


Pagina 74

6.7.2.2 De vormvereisten Art. 64 WIPR: De akte tot erkenning van een kind wordt opgesteld volgens de vormvereisten door het recht dat op de afstamming van toepassing is; ofwel door het recht van de staat op wiens grondgebied de akte wordt opgesteld (locus regit actum). (alternatieve verwijzingsregel) 6.7.2.3 Onderscheid tussen vormen grondvereisten Onderscheid gronden vormvereisten zorgt voor lastige kwalificatievragen bij de opmaak van akten van erkenning. Voorbeeld: mogelijkheid van prenatale erkenning (erkenning voor de geboorte van het kind)  Vormvereiste, met alternatieve verwijzingsregel? OF  Grondvereiste, met toepassing van de nationale wet van de man? 6.7.2.4 Toepassingsgebied Art. 63 WIPR: Toepassingsgebied van het recht toepasselijk op de afstamming.  Wie kan afstammingsband vaststellen of betwisten?  Bewijslast en bewijsmiddelen  Voorwaarden voor en gevolgen van bezit van staat  Termijnen voor instellen van vordering 6.7.3

Erkenning

6.7.3.1 Erkenning rechtelijke beslissing Art. 25 WIPR: Erkenning buitenlands afstammingsvonnis (bv. betwisting vaderschap). Zie supra – algemene technieken. 6.7.3.2 Erkenning buitenlandse akten Art. 27 WIPR: Erkenning buitenlandse geboorteakte/akte van erkenning (met de conflictenrechtelijke toets). Zie supra – algemene technieken. 6.7.3.3 Buitenlandse geboorteakten na draagmoederschap Dit geval komt voor indien Belgische wensouders via een buitenlandse draagmoeder een kind ter wereld laten komen, een kind dat in het buitenland is geboren. Twee mogelijke situaties van aanvragen  Aanvraag Belgisch paspoort/visum/laissez passer voor het kind  Aanvraag tot overschrijving buitenlandse geboorteakte aan de ambtenaar van de burgerlijke stand Voor het IPR is dit dus een vraag tot erkenning van buitenlandse (geboorte)akte/rechterlijke of beslissing. Men moet dus eerst het onderscheid maken tussen rechterlijke beslissing en akten, er bestaat immers een verschillend erkenningsregime voor beide  Erkenning rechterlijke beslissing: controle art. 25 WIPR  Erkenning authentieke akte: controle art. 27 WIPR  Belangrijkste verschil: conflictenrechtelijke controle o Respecteert buitenlandse geboorteakte Belgische verwijzingsregels?  Nationaliteitsverwijzing voor afstamming (art. 62): Belgische wensouder(s), dus verwijzing naar Belgisch afstammingsrecht (mater semper certa est, vermoeden van vaderschap echtgenoot, etc.)  Levert dit een vergelijkbaar resultaat? Buitenlandse geboorteakten na draagmoederschap worden niet erkend als ‘geboorteakten’, maar wel als ‘authentieke akten die een erkenning door de Belgische wensvader inhouden’. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 75

Er is wel een verschil in houding van Belgische autoriteiten  De administratieve autoriteiten gaan over tot het principieel niet erkennen van deze akten, en zullen dus administratief weigeren.  De Belgische rechter neemt een flexibelere houding aan. o Naar aanleiding van verzoeken tot erkenning buitenlandse geboorteakten na draagmoederschap (procedure art 23 WIPR) - inventieve omweg langs de vaderlijke erkenning o

Recent ook erkenning buitenlandse rechterlijke beslissing - erkenning vaderschap twee mannen

6.7.3.3.1 Wetsontduiking?  Art. 25, § 1, 3° WIPR: Voor rechterlijke beslisingen  Art. 27 WIPR: voor akten, verwijzing naar art. 18 WIPR Door beroep te doen op buitenlandse draagmoeder: resultaat dat wensouders in België nooit konden bereiken Art. 18 WIPR: “Voor de bepaling van het toepasselijk recht in een aangelegenheid waarin partijen niet vrij over hun rechten kunnen beschikken, wordt geen rekening gehouden met feiten en handelingen gesteld met het enkele doel te ontsnappen aan de toepassing van het door deze wet aangewezen recht.” • Subjectief element: ontduikingsopzet • Objectieve elementen: feiten en handelingen 6.7.4

Oefening: Link tussen afstamming, naam en nationaliteit

Een Belgische man en een Hondurese vrouw wonen in Honduras. Ze zijn niet getrouwd. Ze krijgen in Honduras een kind. Kind heeft via de vader de Belgische, en via de moeder de Hondurese nationaliteit. Vragen:  Kunnen ouders een Belgisch paspoort voor kind krijgen?  Aanvaardt België de Hondurese geboorteakte? IPR en het nationaliteitsrecht Afgifte paspoort kan enkel aan een Belg.  Maar nationaliteit hangt dan weer af van de erkenning van de Hondurese geboorteakte/akte van erkenning. Normaal gezien is het artikel 8 WBN van toepassing  kind is Belg omdat vader Belg is. Maar! Man(vader) moet ook juridisch vader zijn, en daarvoor is het belangrijk of België de akte zal erkennen of niet. Link IPR nationaliteitsrecht en afstamming  Niet-erkenning Hondurese geboorteakte: weigering afgifte paspoort  Erkenning: afgifte paspoort Link IPR nationaliteitsrecht en naam en afstamming Op Belgisch zal een andere familienaam staan dan in de Hondurese geboorteakte. Hondurese akte: samengestelde familienaam, Belgisch paspoort: enkel familienaam van de vader Honduras is geen EU lidstaat, zodat dit mag volgens het Belgische recht. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 76

6.8 Erfrecht en testamenten Tot 2015 zijn er geen internationale of Europese regels betreffende deze materie. Waardoor we naar het WIPR moeten kijken. 6.8.1

De internationale bevoegdheid

Art. 6-14 WIPR: Algemene bevoegdheidsgronden. Maar, Artikel 5 WIPR geldt niet voor vorderingen betreffende de erfopvolging. Art. 77 WIPR: Belgische rechters zijn internationaal bevoegd om geschillen te beslechten m.b.t. de erfopvolging op basis van de algemene bevoegdheidsgronden met uitzondering van art. 5 WIPR, indien  indien de overledene bij zijn overlijden zijn gewone verblijfplaats in België had OF  indien de vordering goederen betreft die in België gelegen zijn (de bevoegdheid is dan wel beperkt tot die goederen). 6.8.2

Het toepasselijke recht

6.8.2.1 De lex successionis Art. 78 WIPR: De erfopvolging wordt beheerst door het recht van de staat op wiens grondgebied de overledene bij zijn overlijden zijn gewone verblijfplaats had. De vererving van onroerende goederen wordt beheerst door het recht van de staat op wiens grondgebied de onroerende goederen gelegen zijn. Het is dus belangrijk om de goederen op te splitsen volgens de aard van de goederen, zijn deze onroerend of roerend? Art. 87 WIPR: Dat wordt bepaald door de lex rei sitae van de goederen.  Voor roerende goederen geldt het recht van de gewone verblijfplaats van de overledenen bij zijn overlijden (mobilia sequuntur personam).  Voor onroerende goederen geldt de lex rei sitae. Art. 78, § 2, lid 2 WIPR: Beperkte renvoi aanvaard: Voor onroerende goederen wordt renvoi toegepast wanneer de buitenlandse conflictenregel leidt tot de toepassing van het recht van de staat op wiens grondgebied de overledene bij zijn overlijden zijn gewone verblijfplaats had, en daarmee de eenheid van de nalatenschap wordt bevorderd. Art. 79 WIPR: Beperkte rechtskeuze is mogelijk: Een persoon kan kiezen om de vererving van het geheel van zijn goederen te onderwerpen aan het recht van een bepaalde staat. De keuze is beperkt tot:  De wet van de gewone verblijfplaats van de erflater op het ogenblik van de aanwijzing of het overlijden.  De nationale wet van de erflater op het ogenblik van de aanwijzing of het overlijden. De aanwijzing van het toepasselijk recht kan niet tot gevolg hebben dat een erfgenaam zijn recht op het voorbehouden erfdeel verliest dat hem door de objectief toepasselijke lex successionis (Art. 78 WIPR) wordt gewaarborgd. De aanwijzing (en de herroeping) moet worden uitgedrukt in een verklaring afgelegd in de vorm van een uiterste wilsbeschikking. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 77

Art. 80 WIPR: Het toepassingsgebied van de lex successionis: (niet limitatief)  Oorzaak en tijdstip openvallen nalatenschap  Roeping erfgenamen, legatarissen en Staat o Erfgenamen (ascendenten, descendenten, aanverwanten, de Staat, …) o Langstlevende echtgenoot o Let op: verwantschap (bv. kind of niet), hoedanigheid van echtgenoot/partner is een voorvraag, met eigen verwijzingsregels (zie supra)  Onterving en onwaardigheid  Geldigheid van uiterste wilsbeschikkingen  Beschikbare gedeelten en andere vrijheidsbeperkingen  Rechten van de erfgenamen en legatarissen  Aanvaarding en verwerping o De wijze van aanvaarding of verwerping van de nalatenschap wordt beheerst door de lex rei sitae. Roerende goederen worden vermoed zich te bevinden op de plaats van overlijden (art. 80 WIPR)  Onbekwaamheid  Inbreng en inkorting van giften o Uitwerking van een schenking van de erflater op de nalatenschap: lex successionis o Geldigheid van een schenking tussen echtgenoten: wet die de gevolgen van het huwelijk regelt (art. 48, § 2, 4° WIPR) 6.8.2.2 De testamenten Art.80, §1, 5° WIPR: De inhoudelijke geldigheid van testamenten wordt beheerst door de lex successionis. Art. 84 lid 1 WIPR: Een testament wordt geïnterpreteerd door het recht dat de overledenen gekozen heeft op grond van art. 79 WIPR. Art. 84 lid 2 WIPR: Bij gebrek aan een rechtskeuze wordt het recht van de staat waarmee de beschikking de nauwste binding heeft (lex testamenti) toegepast. Dat wordt vermoed te plaats te zijn waar de beschikker zijn gewone verblijfplaats had ten tijde van beschikking of herroeping. Art. 83 WIPR: De vorm van testamenten en de herroeping ervan wordt beheerst door het recht toepasselijk krachtens het Verdrag van Den Haag van 1961(BB, pagina52). Met universele werking (art. 6 Verdrag van Den Haag van 1961). Het Verdrag van Den Haag geldt voor elke uiterste wilsbeschikking (ook die gedaan voor de datum van haar inwerkingtreding). Art.1 Verdrag van Den Haag 1961: Aanknopingsfactoren: Alternatiever verwijzingsregel  Lex loci actus (plaas waar erflater heeft beschikt)  Lex patriae van de overledene op ogenblik overlijden  Recht van de woonplaats van de overledene  Recht van de verblijfplaats van de overledene  Lex rei sitae voor onroerende goederen Art. 10 Verdrag van Den Haag 1961: Een uitsluitend mondelinge uiterste wilsbeschikking is in België niet geldig. Registratie van testamenten  Verdrag van Basel 16 mei 1972. 6.8.3

De erkenning en exequatur

Art. 22-31 WIPR: Algemene regels. In de toekomst (2015)  verordening die alle aspecten regels van de IPR (zowel bevoegdheid, toepasselijk recht als erkenning). Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 78

6.9 Het zakenrecht De kwalificatie van de aard van de vraag is van groot belang en moet gebeuren lege fori. Zakelijk recht: is het recht in of op een goed of een waarde, of het recht “vastgeknoopt” aan, resp. gedocumen-teerd in een papier (waarvan het papier het instrumentum is) Het zakelijk vorderingsrecht: is om het recht op eigendom of een afgeleid recht uit te oefenen; om titel daarop te krijgen of te bevestigen of te ontkennen; het te vrijwaren, of om het terug te krijgen (bezitsvordering; revindicatie) en een bezitsrecht of een zekerheidsrecht ten aanzien van een goed of zo een recht op een papier (effect). Het is belangrijk dit niet te verwarren met  Persoonsrechtelijke aspecten (b.v. bekwaamheid om te verwerven)  Contractuele aspecten: het ius in re (rechten op een goed – vis-à-vis derden) tegenover het ius ad rem acquirendam “Persoonlijke rechten of –verbintenissen zijn uitsluitend de volgende: om iets te geven; om iets te doen of niet te doen.” Ze worden ook genoemd “obligatoire rechten”, dwz ze geven aanleiding tot vorderingsrechten inter partes onder de partijen die bij een overeenkomst waren betrokken - of “persoonlijke” vorderingen, nl. om een goed te krijgen, te herstellen…  Insolventierechtelijke aspecten of rechtsvragen (bv. mogelijkheid om in de context van gedwongen beheer van een vermogen onder insolventie-toezicht, tot tenuitvoerlegging over te gaan, wachttermijnen, enz.) 6.9.1

internationale bevoegdheid

6.9.1.1 De Brussel I-verordening De brussel I Vo is van toepassing voor onroerende goederen in Europa (dus ook in België). Art. 2 Brussel I-Vo: Algemene bevoegdheid voor alle vorderingen en dus ook voor vorderen van zakelijke rechten op roerende goederen (vb. revindicatie).  forum rei d.w.z. forum domicilii van verweerder Art. 22, 1 Brussel I-Vo: Voor zakelijke rechten op onroerende goederen zijn exclusief de gerechten van de lidstaat waar het onroerend goed is gelegen bevoegd.  forum rei sitae Art. 5, 3° Brussel I-Vo: Voor de sanctionering van een overtreding van een eigendomsrecht.  Bij de plaats waar de onrechtmatige daad werd gepleegd. → Aanvullend zijn er nog andere verdrags- en communautaire regelingen. 6.9.1.2 het WIPR Indien de verordening niet van toepassing is dringt het WIPR zich op. Art. 5-7 WIPR: Algemene bevoegdheidsgronden. forum domicilii en forum prorogati Art.85 WIPR: Belgische rechters zijn bevoegd om kennis te nemen van vorderingen m.b.t. de zakelijke rechten op een goed, indien dit goed in België gelegen is bij het instellen van de vordering. Voor vorderingen m.b.t. zakelijke rechten op een schuldvordering is de rechter van de woonplaats of gewone verblijfplaats van de schuldenaar bevoegd. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 79

Art.86 WIPR: De Belgische rechters zijn aanvullend bevoegd inzake de bescherming van intellectuele eigendomsrechten indien de vordering een tot het Belgische grondgebied beperkte bescherming betreft. Art. 87 §2 WIPR: Rechtsalgemeenheden met een bijzondere bestemming worden geacht gelegen te zijn in het land met de nauwste binding. A.3 Speciale regeling voor eigendomsrechten Brussel I geldt ook hier qua bevoegdheid. Art. 22, 4 Brussel I-Vo: Voor de registratie of geldigheid van octrooien, merken, tekeningen en modellen van nijverheid en andere soortgelijke rechten die aanleiding geven tot deponering of registratie (intellectuele eigendomsrechten), zijn de gerechten bevoegd van de lidstaat op het grondgebied waarvan de deponering of registratie is verzocht, heeft plaatsgehad of geacht wordt te hebben plaatsgevonden. In de marge daarvan geldt het Belgische recht. Art. 86, lid 1 WIPR: De Belgische rechters zijn aanvullend bevoegd indien de vordering een tot het Belgisch grondgebied beperkte bescherming betreft. Ook in verband met registratie en geldigheid. Dat geldt uiteraard niet als art. 5 WIPR toepassing vindt. 6.9.2

Het toepasselijke recht

6.9.2.1 Algemeen Art. 87 lid 1 WIPR: Het zakelijk statuut van de goederen valt onder het recht van het land van de ligging van het goed. lex rei sitae Art. 94 § 1 WIPR: Toepassingsgebied van het situsrecht: (niet limitatieve opsomming)  Aard van het goed: roerend of onroerend,…  Welke zakelijke rechten en zekerheden  Verwerving en verlies  Overgang uit overeenkomst  Rechthebbenden  Tegenwerpbaarheid  Gevolgen en gebreken van het bezit  Inhoud, strekking en bescherming van het zakelijk recht  Zekerheden: recht van voorrang, rangorde, verdeling,…  Eindigen en tenietgaan van zakelijke rechten De uitoefening van een zakelijk recht door een vorige eigenaar tegenover een derdeverkrijger te goeder trouw wordt beoordeeld volgens de lex rei sitae van het tijdstip waarop de derde zijn eigen recht verwierf. Art. 94, § 2 WIPR: Rechten van voorrang, rangorde en verdeling: volgens het recht van de rei sitae, ook wat betreft de verdeling van de opbrengst.


Pagina 80

6.9.2.2 Het conflit mobile Indien we consequent de lex rei sitae toepassen kan het zijn dat het zakelijke recht verandert als we het goed naar een ander land over brengen. Eventueel zouden zakelijke rechten verloren kunnen gaan. Art. 87, §1, lid 2 WIPR: De verwerving of het verlies van een zakelijk recht wordt immers geregeld door de lex rei sitae van tijdstip waarop het laatste feit of handeling zich voordeed die constitutief is voor het verlies of de verwerving.  Het Belgische recht respecteert de verworven rechten, de loutere verplaatsing van een goed kan niet leiden tot de verkrijging of het verlies van een zakelijk recht. Dat geldt zeker als de verplaatsing een vorm van wetsontduiking is. Bijzondere gevallen 1) Art. 87, §2 WIPR: Rechtsalgemeenheden: worden geacht gelegen te zijn in het land met de nauwste binding. Ook voor andere algemeenheden, zoals beleggingsportefeuille. 2) Art. 88 WIPR: Goederen in transit: het recht van het land van de bestemming van het goed is toepasselijk. 3) Art. 89 WIPR: Voor transportgoederen: rollend goed is te veranderlijk van plaats; dus is er voor voeren vaartuigen in het transport van personen en goederen het recht van het land van hun registratie of immatriculatie toepasselijk. 6.9.2.3 Bijzondere regels 6.9.2.3.1 Zakelijk recht op vorderingsrecht De ligging van schuldvorderingen is moeilijk of niet te bepalen, daarom speciale regeling Art. 87, §3 lid 1 WIPR: De vestiging van zakelijke rechten op een schuldvordering alsook de gevolgen van de overdracht van een schuldvordering op dergelijke rechten worden beheerst door het recht van de staat op wiens grondgebied de partij die deze rechten heeft gevestigd of de schuldvordering heeft overgedragen zijn gewone verblijfplaats had op het tijdstip van de vestiging of van de overdracht. Art. 87, §3 lid 2 WIPR: zelfde regeling voor subrogatie. 6.9.2.3.2 Zakelijke rechten op geldwaarden op bankrekeningen Voor een banktegoed wordt soms een fictieve lokalisering verdedigd. Het betreft geen toepassing van de contractuele lex causae. De lokalisering van een banktegoed zou de plaats waar de betalingsverplichting of de verplichting tot teruggave van de zijde van de bank, wordt gelokaliseerd. Meerdere lokaliteiten zijn dus mogelijk, vb. de vestiging van een bankfiliaal of bij een buitenlands kantoor. Voor beslag op geldtegoeden heerst de lex fori, dit betreft immers procedureel recht. 6.9.2.3.3

Zakelijke zekerheden

6.9.2.3.3.1 Onroerende zakelijke zekerheden Hypotheken en eventuele andere onroerende zakelijke zekerheden worden geregeld door de lex rei sitae. Dat geldt ook voor de vorm. Art. 2 Hyp. W.: Voor overschrijving is de authentieke vorm vereist, dit geldt dus ook voor buitenlandse akten. Verder regelt de lex rei sitae de geldigheid, de rangregeling, de publiciteit, enz.


Pagina 81

6.9.2.3.3.2 Roerende zakelijke zekerheden Voor zowel wettelijke als conventionele roerende zekerheden geldt de lex rei sitae inzake het ontstaan, de inhoud, de overgang of de beëindigd van de zekerheid. Er stelt zich een bijzonder conflit mobile bij bezitloze zekerheden (bv. eigendomsvoorbehoud). Fictie van lokalisering bij de inpandgeving van handelsfonds (als feitelijke universaliteit): wet van de “ligging” van het handelsfonds 6.9.2.3.3.3 Rechten van voorrang art. 94, §2 WIPR, rekening houdende met art. 119 WIPR. 6.9.2.3.4 Het zaakstatuut van verhandelbare effecten Hieronder vallen: waardepapieren (wisselbrief, orderbriefje, cheque), roerende waarden (aandelen, obligaties, …) en gecauseerde handelsdocumenten (warranten, …). Men moet een onderscheid maken tussen enerzijds de zakelijke rechten op het papier (wie is de eigenaar) en anderzijds de obligatoire rechten die men in het papier vindt (de vorderingsrechten op basis van het papier). Art.91 WIPR: regelt de zakenrechtelijke kant: Waardepapieren vallen in beginsel onder de lex rei sitae, voor wat betreft de aard van de rechten die kunnen gevestigd worden en qua hun overgang. Voor titels aan toonder is dit het nationale recht van de plaats van hun ligging als papier wanneer het recht wordt ingeroepen. lex cartae sitae. Bestaan in Belgie niet meer sinds 1/1/2014. Voor titels op naam, waarvoor de wet de inschrijving in een register voorschrijft, geldt het nationaal recht van de plaats waar het register van aandeelhouders moet bewaard blijven, dit wordt vermoed de plaats van de voornaamste vestiging van de vennootschap te zijn. Voor geïmmaterialiseerde effecten geldt het recht van de plaats van de meest relevante tussenpersoon 6.9.2.3.5 Cultuurgoederen en gestolen goederen Er zijn problemen wanneer een goed (rechtmatig) werd verworven, maar uit een land werd gebracht in strijd met een exportverbod, zonder vergunning of wanneer het in strijd met het recht niet werd teruggebracht. Dat geldt met name voor “cultureel erfgoed”, goederen die op nationale registers staan van beschermde cultuurgoederen (nationale etnografische of historische schatten of nationaal kunstbezit) In oorlogstijd heet de (“wettelijke”) inbeslagname of onteigening: "spoliatie" Art. 90 WIPR: Begunstigingsbeginsel voor de nationale overheid: Voor de terugvordering van cultuurgoederen door de staat, is het nationaal eigendomsrecht van de staat van oorsprong van toepassing, ofwel, ter keuze van de eisende overheid, het recht van het land van de ligging bij de terugvordering. Art. 127, §7 WIPR: Deze begunstigingsregel geldt echter voor goederen die na 1 oktober 2004 zijn uitgevoerd. Art. 92 WIPR: In gevallen van diefstal: De eigenaar die besloten werd kan steunen op het recht van de plaats van de vroegere ligging, ofwel op het recht van de huidige ligging. De derde-verkrijger die te goeder trouw is kan, indien er geen bescherming bestaat in het recht van de oorspronkelijke ligging, toch een beroep doen op de huidige situswet van de nieuwe plaats van de ligging van het tijdstip waarop hij de titel verwierf.


Pagina 82

6.9.2.3.6 Intellectuele rechten Intellectuele rechten zijn onlichamelijke monopolie- en verbodsrechten, waarvan de werking in principe is beperkt tot het grondgebied van de staat die ze verleent. Verschillende verdragen voorzien in een gelijkberechtiging voor onderdanen van de lidstaten. Het territorialiteitsprincipe heeft als gevolg dat het ontstaan, de overdracht en het tenietgaan van industriële rechten in principe wordt beheerst door het recht van het land dat bescherming verleent / waar de aanspraak op bescherming wordt geformuleerd. Het nationaal recht van het grondgebied waar de bescherming wordt gevraagd = lex protectionis. De inhoud van het auteursrecht wordt bepaald aan de hand van het recht van elk separaat land of territorium waar bescherming wordt ingeroepen. Art. 93, 1 WIPR: De intellectuele eigendomsrechten worden beheerst door het recht van de staat voor het grondgebied waarvan de bescherming van de eigendom wordt gevraagd. Art. 93, 2 WIPR: Voor de bepaling van de oorspronkelijke titularis van een industrieel eigendomsrecht (niet voor auteursrecht) geldt het recht van het land waarmee de intellectuele activiteit de nauwste band heeft; voor een uitvinding door een persoon in een contractuele betrekking wordt dat vermoed het recht te zijn dat op die overeenkomst toepasselijk is. Art.60 Europees Octrooiverdrag: Indien de uitvinder werknemer is, wordt het recht op het Europees octrooi bepaald overeenkomstig her recht van de staat op het grondgebied waarvan de werknemer overwegend werkzaam is; indien dit niet kan worden vastgesteld is het recht van toepassing van de staat op het grondgebied waarvan het bedrijf van zijn werkgever zich bevindt. 6.9.3 Erkenning Het erkennen en uitvoerbaar verklaren van gerechtelijke beslissingen in materies uit het zakenrecht valt onder de Brussel I-Verordening. Wanneer het exequatur aangaat van beslissingen van buiten de EG-lidstaten. Art. 25 WIPR: Het Belgisch gemeenrechtelijk erkenningsrecht geldt, met een aanvulling:  Art. 95 WIPR: Vreemde beslissingen over registratie of rechtsgeldigheid van IE-rechten waar neerlegging in België gedaan werd of vereist was, worden in België niet erkend ()


Pagina 83

6.10 Contractuele verbintenissen 6.10.1 Internationale bevoegdheid 6.10.1.1 Brussel I-Verordening De Brussel I-Vo zal van toepassing zijn voor de gevallen waar de verweerder zijn woonplaats in een lidstaat heeft. Art. 2 Brussel I-Vo: Algemene bevoegdheidsgrond. Forum van de verweerder. Art. 23 Brussel I-Vo: Rechtskeuze. Art.5, 1 Brussel I-Vo: Ten aanzien van verbintenissen uit overeenkomst kan de verweerder opgeroepen worden voor het gerecht van de plaats waar de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt, is uitgevoerd of moet worden uitgevoerd. Art.5, 5 Brussel I-Vo: de filialen van een onderneming. Voor verzekerings, consumenten- en arbeidsovereenkomsten gelden bijzondere regels. 6.10.1.2 WIPR Indien de verweerder woonplaats buiten de EU heeft, moet er niet naar de Brussel I Vo gekeken worden, wel naar het WIPR. Art. 5-14 WIPR: De algemene bevoegdheidsgronden zijn van toepassing. De woonplaats van de verweerder in België is het primaire forum, tenzij er een rechtskeuze gemaakt is. uitgevoerd. Art. 96 WIPR: Belgische rechters zijn aanvullend bevoegd om kennis te nemen van vorderingen aangaande contractuele verbintenissen indien zij in België zijn ontstaan, of indien zij in België (moeten) worden uitgevoerd. Voor consumenten- en arbeidsovereenkomsten gelden bijzondere regels. 6.10.2 Het toepasselijke recht 6.10.2.1 Bronnen Het internationale contractenrecht wordt geregeld door drie groepen bronnen. Ten eerste zijn er bronnen die de conflictenregels regelen. Belangrijk zijn het EVO-verdrag (BB, P. 111) en zijn opvolger, de Rome I-Verordening (2008, BB p. 363). Daarnaast zijn er enkele leges speciales. Uitzonderlijk moet het WIPR worden toegepast. Ten tweede zijn er bronnen die materieelrechtelijke bepalingen bevatten. Het gaat met name over de verdragen van Wenen. Tot slot is er soft law, die vaak aanbevelingen of gewoontes bevatten, en in de praktijk vaak gebruikt worden, vb. adviezen van OESO, ILO, UNCTAD.


Pagina 84

6.10.2.2 Afbakening tussen het EVO-verdrag en de Rome I verordening 6.10.2.2.1 Ratione temporis De Rome I-Vo. van toepassing op contracten die gesloten zijn vanaf 18 december 2009. Tot en met 17 december 2009 moet het EVO worden toegepast. 6.10.2.2.2 Ratione loci Het EVO is van toepassing op de 27 EU-lidstaten, op de Nederlandse Antillen, op Aruba en op Gibraltar. De Rome I-Vo. is van toepassing op alle lidstaten, maar niet op Denemarken. Art. 2 van zowel het EVO als de Brussel I-Vo: Universele werking: bepalen dat het verdrag respectievelijke de verordening ook van toepassing zijn als de bepalingen het recht van een nietlidstaat aanwijzen. 6.10.2.2.3 Ratione personae Het EVO en de Rome I-Vo. maken geen onderscheid qua personeel toepassingsgebied. 6.10.2.2.4 Ratione materiae Art. 1, 1 van zowel het EVO als de Brussel I-Vo: Internationale contracten. De rest van beide artikels 1 verduidelijken wat daar niet onder valt. Art. 1, 2-3 Rome I-Vo: uitsluitingen.  Bepaalde types contracten: huwelijksvermogen, onderhoudsplicht, erfrechtelijke regelingen, vennootschapsstatuten, e.a  Waaronder de precontractuele aansprakelijkheid (Rome II Vo)  Professionele groepsverzekeringen Art. 1, 2-4 EVO: uitsluitingen.  Verzekeringen m.u.v. herverzekering Over het algemeen moet men wel zeggen dat bijna alle contracten onder de beiden artikels vallen. 6.10.2.2.5 Verhouding Rome I en EVO tot andere wetteksten Art. 23 Rome I en art. 20 EVO: Beiden teksten zijn lex generalis: Ze laten de specifieke bepaling van gemeenschapsrecht onverlet. De Rome I Vo verleent wel geen voorrang meer aan verzekeringsrichtlijnen. Art. 21 EVO: Internationale verdragen krijgen in principe voorrang op de toepassing van het EVO. Art. 25 Rome I: een gelijkaardige bepaling maar wel twee voorwaarden  Het mag niet gaan om intracommunautaire verdragen  geen andere na 17 juni 2008 gesloten Vb. het CISG of het Haags Koopverdrag. Aanvullende werking WIPR Art. 98, §1, lid 2 WIPR: bepaalt dat in gevallen waarom het EVO/Rome I niet van toepassing is, toch het recht geldt dat door die teksten wordt aangewezen, tenzij het WIPR voorziet in specifieke regels zoals voor het vennootschapscontract (art. 110 WIPR). 6.10.2.3 Rechtskeuze – de subjectieve verwijzingsregel Art. 3 EVO en Rome I: voorzien principieel dat de overeenkomst beheerst wordt door het recht dat de partijen kiezen.


Pagina 85

Expliciete of impliciete keuze De rechtskeuze kan expliciet of stilzwijgend zijn. Als hij impliciet is moet  de keuze “voldoende duidelijk blijken” (EVO)  “duidelijk blijken uit de inhoud of de omstandigheden” (Rome I). Een aanwijzing is bijvoorbeeld een forumbeding, dat in combinatie met andere factoren een impliciete rechtskeuze kan bewijzen. Keuze voor een nationaal recht De partijen moeten kiezen voor een (nationaal) recht (best niet wet zeggen). Dat betekent dat ze het betreffende nationale recht aanvaarden met zijn imperatieve en suppletieve regels. Het vooralsnog niet mogelijk om louter een verdrag of principes van soft law aan te wijzen. Gedeeltelijke of gesplitste rechtskeuze Partijen kunnen verschillende rechtsstelsel van toepassing maken op één overeenkomst. Deze techniek heet dépeçage. Op één deel van de overeenkomst mag slechts één recht van toepassing zijn, en bovendien mag de coherentie van de overeenkomst niet in het gedrang komen, bijvoorbeeld doordat er contradictoire gevolgen zou zijn. Art. 3, 2 Rome I: De rechtskeuze kan gemaakt worden op het moment dat de overeenkomst gesloten wordt, maar ook als dading of ten processe. Een eerdere keuze kan tot die tijd ook gewijzigd worden. Een latere rechtskeuze mag niet leiden tot de formele nietigheid van contract of afbreuk doen aan de rechten van derden. Een lex invalidatis kiezen is niet dus niet mogelijk. Materiële nietigheid is wel mogelijk door een latere rechtskeuze. Betwisting rechtskeuzen Art. 8, 9 en 11 EVO en art. 1, 11 en 13 Rome I: De rechtskeuze zelf kan betwist worden door de partijen: indien dit gebeurt moeten de procedures van deze artikels respectievelijk gevolgd worden. Er moet name gekeken worden naar de wet die van toepassing zou zijn als de gedane keuze geldig zou zijn. In het geval van een stilzwijgende overeenkomst kan dat tot onbillijke gevolgen leiden, en daarom kan een partij zich beroepen op het recht van zijn gewone verblijfplaats om te bewijzen dat hij geen toestemming heeft gegeven. Beperkingen in Rome I Art. 3, 3 Rome I: Zuiver nationale overeenkomsten: beperkt de toepassing van de rechtskeuze voor overeenkomsten die in wezen louter nationaal zijn. In dat geval moeten de dwingende nationale bepalingen te allen tijde gerespecteerd worden. Dat is bijvoorbeeld het geval voor de Belgische handelsagentuurwet. Art. 3, 4 Rome I: Zuiver communautaire overeenkomsten: hetzelfde geldt mutatis mutandis voor zuiver communautaire overeenkomsten. Ook richtlijnen moeten bovendien gerespecteerd worden, zoals ze zijn geïmplementeerd in de lidstaat van de rechter. 6.10.2.4 Objectieve verwijzingsregel 6.10.2.4.1 De nauwste binding - EVO Art. 4, 1 EVO: Bij gebrek aan rechtskeuze wordt de overeenkomst beheerst door het recht van het land waarmee ze het nauwst verbonden is. Is vrij moeilijke oefening om na te gaan, daarom bevat het verdrag zelf enkele vermoedens. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 86

Art. 4, 2 EVO: Algemeen vermoeden: de overeenkomst wordt vermoed verbonden te zijn met de gewone verblijfplaats (op het moment van het sluiten van de overeenkomst) van de kenmerkende prestant. Voor rechtspersonen wordt gekeken naar de plaats van hun hoofdbestuur. De kenmerkende prestatie is de prestatie die het contract van de andere types contracten onderscheidt (meestal de prestatie waarvoor betaald wordt).  indien niet bepaalbaar  vermoeden geldt niet. Art. 4, 5 EVO: Indien de kenmerkende prestatie niet bepaalbaar is geldt het vermoeden niet. Dan moet de rechter ad hoc nagaan met welke plaats de overeenkomst de nauwste binding heeft. Daarbij kan ook aan dépeçage doen. Art. 4, 5 Tweede zin EVO: De rechter kan het vermoeden ook terzijde schuiven wanneer uit het geheel der omstandigheden blijkt dat de overeenkomst nauwer is verbonden met een ander land. Art. 4, 3-4 EVO: Specifieke vermoedens: voor onroerende goederen en voor vervoer van goederen. 6.10.2.4.2 De nauwste binding - Rome I Art. 4 Rome I: Principe van de nauwste band is niet meer neergeschreven als hoofdregel. In de plaats daarvan wordt voor acht (veelvoorkomende) soorten benoemde contracten een rechtstreekse aanwijzing naar de lex contractus gegeven.  Art. 4, 1 aRome I: Verkoop van roerende goederen: gewone verblijfplaats verkoper o Geldt niet voor consumentenkoop o Let ook op de voorrangspositie van CISG  Art. 4, 1 b Rome I: Dienstencontracten: gewone verblijfplaats dienstverlener o Zie verder ook nog: ander diensten in de distributiesector; en de specifieke regel over electronische financiële verrichtingen o Dit zal wel bruikbaar zijn voor de bancaire sector o Ook inzake aanneming van werk  Art. 4, 1 c Rome I: Vestiging van zakelijke rechten op en huur van onroerende goederen: lex rei sitae  Art. 4, 1 d Rome I: Huur van onroerende goederen voor tijdelijk particulier gebruik: recht van de gewone verblijfplaats verhuurder, onder voorwaarden o Ten hoogste zes opeenvolgende maanden o Huurder natuurlijk persoon + gewone verblijfplaats in zelfde land als verhuurder o Zie de link met art. 22,1 Brussel I-Vo, maar de condities zijn toch niet identiek  Art. 4, 1 e Rome I: Franchiseovereenkomst: gewone verblijfplaats franchisenemer o Agentuur werd niet meer specifiek behandeld o Voor franchise bestond er onenigheid in Europese rechtbanken  Art. 4, 1 f Rome I: Distributieovereenkomst: gewone verblijfplaats distributeur o Een bevestiging van Belgische wet en rechtspraak  Art. 4, 1 g Rome I: Veiling van roerende goederen: plaats van de veiling o Verband met Art. 4, 1 aRome I o Niet: veiling via internet  Art. 4, 1 h Rome I:: Handel in financiële instrumenten op beurzen: recht van de beurs Art. 4, 2 Rome I: Algemene aanknopingsregel: Voor overeenkomsten die niet kunnen worden aangeknoopt op basis van artikel 4,1 Rome I is de gewone verblijfplaats van de partij die de kenmerkende prestatie levert.  geen “vermoeden” meer. Dit artikel is ook van toepassing voor de complexe contracten. Dat zijn contracten die onder meer dan één van de punten van Art. 4, 1 Rome I vallen, of contracten waarbij er verschillende gelijkwaardige verbintenissen zijn, waarbij er maar één onder Art. 4, 1 Rome I valt. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 87

Art. 4, 4 Rome I: Als er geen kenmerkende prestatie is, moet de rechter kijken met welk land de overeenkomst de nauwste band heeft. Dat is bijvoorbeeld voor overeenkomsten waarbij er verschillende kenmerkende prestaties zijn. Ook contracten met gelijkwaardige prestaties zullen hieronder vallen, vb. ruil. Art. 4, 3 Rome I: Ontsnappingsclausule: Indien de rechter vaststelt dat een ander land een manifest nauwere band heeft met de overeenkomst, kan hij dat recht toepassen. Die band kan bijvoorbeeld blijken uit samenhangende overeenkomsten. Vb. hele tijd situeert een contract zich in Frankrijk, maar ten tijden van proces zegt verkoper dat zij eigenlijk een vanuit een vennootschap op de Bahama’s werken. Rechter mogelijkheid om te zeggen dat indien het geschil zich eigenlijk compleet in Frankrijk situeert, ook het proces dan maar daar moet zijn. Dépeçage Rome I vermeldt niet duidelijk of dépeçage mogelijk is. Waarschijnlijk wijst het verschil met het EVO erop dat het niet meer geval is. 6.10.2.5 Renvoi Art.15 EVO en art.20 Rome I-Vo: Renvoi is uitgesloten. 6.10.2.6 Bekwaamheid om te contracteren Art. 11 EVO en art. 13 Rome I-Vo: Principe van Marktbescherming: bescherming voor de partij die met een onbekwame contracteert indien deze niet onterecht kon vermoeden dat die partij wel handelingsbekwaam zou zijn.  Toch geldig contract. Normaal is het personeel statuut van toepassing op de algemene rechsbekwaamheid van een individu om te handelen. Dit is een vraag van nationaal recht van die specifieke persoon (art. 34 WIPR). Maar in contracten werkt dus bovenstaande principe van marktbescherming. Dit is het oude principe van de “Lizardi – doctrine” (eerste keer gebruikt in die zaak). 6.10.2.7 Wat er door het toepassingsgebied beheert wordt Art. 10 EVO en art. 12 Rome I: geven een exemplaire opsomming van wat allemaal door de lex contractus wordt beheerst. Die beheerst bijvoorbeeld de nakoming van de overeenkomst, al wordt de wijze van nakoming bepaald door de plaats van uitvoering (Vb. zeer weinig uitvoering in natura in common law landen).  Zeer breed toepassingsgebied • Totstandkoming • Interpretatie • verplichtingen van partijen – wijze van nakoming • Inbreuken, schadevaststelling en rechtsmiddelen • Overdraagbaarheid, novatie e.a.; tenietgaan en zijn gevolgen • Beëindiging – verval, verjaring, verstrijken van termijnen Art. 8 EVO en art. 10 Rome I: Materiële geldigheid: bepalen dat de lex contractus de materiële geldigheid beheerst: het recht dat van toepassing zou in de hypothese dat de overeenkomst materieel geldig is. Art. 8, 2 EVO en art. 10, 2 Rome I: uitzondering voor het bewijs: indien een partij wilt bewijzen dat ze haar toestemming niet heeft gegeven, kan zij een beroep doen op het recht van het land waar die partij haar gewone verblijfplaats heeft. Uitzondering voor handelingsbekwaamheid, zie supra.


Pagina 88

Art. 9 EVO en art. 11 Rome I: Formele geldigheid het begunstigingsprincipe: bepalen welk recht van toepassing is op de vormvereisten van een overeenkomst. Het gaat om een facultatieve regeling met vele mogelijkheden, zeker als de partijen zich in verschillende landen bevinden. Er zijn wel uitzonderingen voor consumentenovereenkomsten en overeenkomsten die onroerende goederen tot voorwerp hebben. 6.10.2.8 Bijzonder dwingend recht Art.7 EVO en 9, 1 Rome I-Vo: Toepassing van bijzonder dwingende bepalingen uit een ander recht dan hetgeen de overeenkomst beheerst. in Principe zullen de dwingende rechtsbepaling voornamelijk uit de lex contractus komen, maar soms kunnen ze ook uit een ander land afkomstig zijn  Rechter kan ondermeer de bijzonder dwingende bepalingen van zijn lex fori toepassen.  Toepassing EVO: de rechter kan ook de bijzonder dwingende bepalingen toepassen van elk land dat een nauwe binding heeft met de overeenkomst  Toepassing Rome I: de rechter kan de bijzonder dwingende bepalingen toepassen uit het recht van het land waar de verbintenissen moeten worden nagekomen, en die zouden leiden tot de onwettigheid van de tenuitvoerlegging Art. 9 Rome I: definieert nu ook wat ‘bijzonder dwingend recht’ is. >< EVO  rechter had toen meer vrijheid en moest onder andere rekening houden met bedoeling wetgever. Toen niet afhankelijk van de aard van de sanctie van de regel; maar toen (in het verdrag) niet geaccepteerd door o.m. Duitsland en V.K., nu moest het eenvormig zijn. Art. 16 EVO en art. 21 Rome I: bepalen dat het aangewezen recht opzij kan geschoven worden het manifest in strijd is met de openbare orde van het forum, onder meer met de grondregels van het Europese recht. Deze bepalingen zijn vergelijkbaar met art. 20 WIPR. Voor België zijn dit ondermeer  Franchise o Wet precontractuele informatie bij commerciële samenwerkingsovereenkomsten o Belgisch recht indien de activiteit van de franchisenemer hoofdzakelijk in België.  Vb. Pizza hut – franchisenemer kan de nietigheid binnen twee jaar vorderen indien niet aan de informatieverplichtingen voldaan wordt. Wetgever duidt aan dat deze wet onder definitie art. 9 Rome I valt.  Distributie / concessie van alleenverkoop voor onbeperkte duur geheel of gedeeltelijk op Belgisch grondgebied. o Alleenverkoopwet van 1961 o Deze wet verklaart voor vorderingen van concessiehouders de Belgische rechters bevoegd en zegt dan dat de rechter uitsluitende “de Belgische wet” moet toepassen… o Alleszins moeten de dwingende bepalingen gelden. o Deze bijzondere Belgische wet werkt met een bevoegdheidsregel en is van toepassing zolang de EU Verordening van “Brussel I” niet in de weg staat om partijen binnen de EU te beschermen. o Indien ook maar gedeeltelijk op Belgisch grondgebied: … dan nog, Belgisch recht met daarin deze wet voor dat onderdeel van exploitatie. o Indien rechtskeuze voor Belgisch recht, maar concessie voor andere landen: dan is de Alleenverkoopwet niet van toepassing (autolimitatief; volgt uit de ratio legis en tekst – aldus Cass april 2006).


Pagina 89



Handelsagentuur o HVJ 9 november 2000: arrest Ingmar t/ Eaton: sowieso minimumbescherming richtlijn 86/653 als agentuur op het EU grondgebied wordt uitgeoefend. o In zoverre dat de Belgische handelsagentuur-wet van 13 april 1995 strenger is dan de richtlijn, kunnen deze bepalingen toegepast worden op basis van art. 9 Rome IVo. o Vb. Principaal is gevestigd in de VSA en handelsagent is gevestigd in België, er is Rechtskeuze werd gemaakt voor Californisch recht.  Californisch recht biedt niet de bescherming van de richtlijn (opzeggingsvergoeding en –termijn).  Handelsagentuurwet kan zowel voor Belgische rechter (lex fori) als voor andere EU rechter (waar het moet worden nagekomen) worden ingeroepen.  En Belgische handelsagentuurwet is strenger dan richtlijn, bijv. opzeggingstermijn max. 6 maand, in Frans recht 3 maand

6.10.2.9 oefeningen algemeen contractrecht Welk nationaal recht is van toepassing op…  op een overeenkomst op aanneming van werk? - indien keuze: het gekozen recht, indien geen keuze art. 4 vestiging plaats aannemer  op aanneming van werk met een onderhoudscontract en met het geven van bijscholing? - gewone verblijfplaats van persoon die dit doet, indien er een meerpartijencontract is, kijken naar verschillende verbintenissen per partij.  een handelshuurovereenkomst? En de dwingende aspecten - hebben de partijen een rechtskeuze gemaakt? Anders naar art. 4 C Rome I  op een ingenieursovereenkomst inzake constructiewerk? - Gekozen recht en anders recht vestigingsplaats ingenieur (nat. Pers of onderneming die hij gecreëerd heeft)  op beëindiging van een distributie in Tunesië, wanneer partijen Belgisch recht hebben bedongen? - Hier zijn de bijzonder dwingende regels belangrijk. Normaal gezien gaat het hier over Tunesië, valt buiten de EU, dus normaal hun IPR regels. Ingeval we kijken vanuit Europese Rome I verordening   Indien ze niet zouden gekozen hebben: art. 4, F Rome I  Maar Belgisch recht gekozen, bij ons is door distributieovereenkomsten een specifieke wet van toepassing, namelijk de wet van 1961.  op een gemengd contract van verkoop en plaatsing van machinerie of b.v. computers - recht gewone verblijfplaats partij die kenmerkende prestatie levert  op een specifieke vraag uit contractenrecht: de contractuele aansprakelijkheid voor schade uit gebrekkige constructie van een paviljoen/optrek; of op de vormelijke geldigheid of op de rechtsmiddelen, interesten…of op een verjaringstermijn inzake een overeenkomst tussen handelaars - Eerste is contractuele schade. - Voor de rest naar de lex contractus kijken


Pagina 90

6.10.3 De bijzondere contracten 6.10.3.1 De consumentenovereenkomsten Art.5 EVO en art. 6 Rome I-Vo: Consumentenovereenkomsten zijn overeenkomsten die vanuit het oogpunt van de consument niet als bedrijfs- of beroepsmatig kunnen worden beschouwd. De andere partij moet volgens art. 6 Rome I een professioneel zijn. Art. 5 EVO vermeldt niets, maar ook daar was vereist dat de consument zich in een economische zwakkere positie bevindt, waardoor de andere partij bijna niets anders dan een professioneel kan zijn. Toepassingsgebied Rome I Beschermt alle types van overeenkomsten. Art. 6 , 1 a en b Rome I-Vo: Voorwaarden:  Verkoper moet zijn commerciële activiteit of beroepsactiviteit ontplooien in het land waar de consument woonplaats heeft en de overeenkomst moet onder die activiteit vallen (tot stand gekomen als resultaat van die activiteit).  Commerciële of beroepsactiviteit moet gericht zijn op dat land van woonst of op meerdere landen met inbegrip van dat land, met om het even welke middelen, en de overeenkomst moet ook onder die activiteit vallen. Indien deze condities vervuld zijn valt een consumentencontract onder het recht van de gewone verblijfplaats van de consument (tenzij er rechtskeuze is). Een consument die dus naar een ander Rome I land gaat voor te kopen valt niet onder deze regeling. Art.6, 4 Rome I-Vo: Uitzonderingen:  Diensten uitsluitend verstrekt in een ander land dan het land van verblijf van de consument  Vervoerovereenkomsten o Uitzondering: toch wel voor pakketreizen (reis plus verblijf)  Vestiging van zakelijke rechten op onroerend goed (uitzondering: timesharing)  Financiële instrumenten o Hiervoor al speciale Europese regels 6.10.3.1.1 Toepassingsgebied van de EVO Art. 5 EVO: heeft daarentegen een beperkter toepassingsgebied. Het doorslaggevende element van de overeenkomst moet ofwel de levering van roerende lichamelijke zaken, of de verstrekking van diensten, ofwel de financiering van een dergelijke levering of verstrekking. Dat gaf aanleiding tot interpretatieproblemen (bv. timesharing). Art. 5, 4 EVO: De uitzonderingen Art. 5, 2 EVO: Drie alternatieve voorwaarden voor bescherming  De verkoper heeft de verkoop laten voorafgaan door een bijzonder voorstel of publiciteit in het land van de gewone verblijfplaats van de consument, en de noodzakelijke handelingen voor de sluiting van de overeenkomst zijn door de consument in dat land verricht. De vereiste van bijzonder voorstel of publiciteit vereist dat die handeling specifiek op een bepaalde markt of consument is gericht.  De bestelling wordt ontvangen in dat land door de wederpartij of diens vertegenwoordiger.  De verkoper organiseert een reis vanuit het land van de gewone verblijfplaats van de consument, met het doel de consument tot een koop te bewegen.


Pagina 91

6.10.3.1.2 Beschermingsmethode: beperking keuzevrijheid Art. 5, 2 EVO en art. 6, 2 Rome I-Vo: minimumbescherming consument: Indien de partijen zelf kiezen welk recht hun overeenkomst zal beheersen, mag die keuze er niet toe leiden dat de consument daardoor de bescherming zou verliezen welke hij geniet op grond van de dwingende bepalingen van het recht van het land waar hij zijn gewone verblijfplaats heeft. Art. 5, 3 EVO en art. 6, 1 Rome I: Is er geen rechtskeuze, dan is de lex domicilii van toepassing. Een rechtskeuze voor het recht van een derde land wordt als nietig en verboden beschouwd, van zodra er een nauwe band bestaat tussen de overeenkomst en het grondgebied van één of meerdere lidstaten. Art. 9, 5 EVO en art. 11, 4 Rome I: De vormvereisten van de overeenkomst worden in elk geval geregeld door de lex domicilii. Soms kan een vormvereiste evenwel een vorm van bescherming van de consument uitmaken. Dan moet art. 6 Rome I of art. 5 EVO worden toegepast. 6.10.3.1.3 Bijzondere regelingen Voor sommige specifieke overeenkomsten bestaan bijzondere Europese regelingen (bijvoorbeeld koop-verkoop op afstand, oneerlijke bedingen, e-commerce). Deze regelingen bevatten conflictenrechtelijke regels en stellen bepaalde materieelrechtelijke minima. Ze genieten voorrang op Rome I/EVO en kunnen dwingend zijn in de van art. 9 Rome I of Art. 7 EVO. 6.10.3.2 C.2 Arbeidsovereenkomsten Art. 6 EVO en art. 8 Rome I-Vo: De vrije rechtskeuze geldt maar deze mag er niet toe leiden dat de werknemer de bescherming verliest die de dwingende bepalingen van het objectief toepasselijk recht hem bieden. Deze regelen zijn van toepassing op alle individuele arbeidsovereenkomsten van toepassing, er zijn geen uitzonderingen. Bijzonder dwingende bepalingen in België m.b.t. arbeidsovereenkomsten:  Arbeidsduur  Vakantie  Minimumloon en loonbescherming  Aansprakelijkheid  Ontslagbescherming Art. 6, 2 EVO en art. 8, 2-3 Rome I-Vo: Objectieve verwijzingsregels.  Art. 6, 2 a EVO en art. 8, 2 Rome I-Vo: De werknemer verricht zijn arbeid gewoonlijk in eenzelfde land: de lex loci laboris is van toepassing. Daarbij heeft een korte detachering geen invloed.  Art. 8, 2 Rome I-Vo: toevoeging aan vorige bepaling van EVO: als de arbeid niet gewoonlijk in hetzelfde land wordt verricht, de overeenkomst beheerst wordt door het recht van het land van waaruit de werknemer gewoonlijk zijn arbeid verricht.  Art. 6, 2 b EVO en art. 8, 3 Rome I: Bij gebreke daaraan is het recht toepasselijk van het land waar zich de vestiging bevindt die de werknemer in dienst heeft genomen 6.10.3.2.1 Minimumbescherming Art. 6, 1 EVO en 8, 1 Rome I-Vo: De vrije rechtskeuze blijft dus bestaan, maar mag er niet toe leiden dat de werknemer de bescherming verliest die hij geniet op grond van de dwingende bepalingen van het recht dat bij gebrek aan rechtskeuze van toepassing zou zijn. De bepalingen van de gekozen wet moeten cumulatief worden toegepast samen met het objectief aangewezen recht.


Pagina 92

6.10.3.2.2 Nauwere band Art. 8, 4 Rome I-Vo: Indien uit het geheel van de omstandigheden blijkt dat de overeenkomst nauwer verbonden is met een ander land, is het recht van dat land van toepassing. 6.10.3.2.3 Vormvereisten Art. 9 EVO of art. 11 Rome I: Bepalen de vormvereisten van het arbeidscontract. Toch is de vorm in bepaalde gevallen een vorm van bescherming van de werknemer. In dat geval zijn art. 6-7 EVO of art. 8-9 Rome I van toepassing. 6.10.3.2.4 Detacheringsrichtlijn De detacheringsrichtlijn bepaalt dat bij terbeschikkingstelling van een werknemer, een harde kern aan arbeidsrechtelijke bepalingen moet gerespecteerd worden. De lidstaten moeten zelf bepalen over welke bepalingen het gaat. 6.10.3.3 Cessie van schuldvordering Art. 14 Rome-I Vo: een separaat artikel voor cessies: verklaart de algemene regels(art. 3 en art. 4, 2 Rome-I Vo) van toepassing voor de relatie tussen de cedent en de cessionaris. Wel opgepast voor de relatie tussen de cessionaris en de gecedeerde, de derdenwerking wordt niet geregeld onder de Rome I Vo. 6.10.3.4 Koop en verkoop van roerend goed tussen handelaars 6.10.3.4.1 Algemeen Voor de handelskoop van roerende lichamelijke goederen is er uniform kooprecht: het Weens Koopverdrag van 1980 (CISG, BB p. 96). Dit verdrag primeert op het EVO/Rome I. (75 landen – alle handeldrijvende mogendheden, behalve het Verenigd Koninkrijk en India) Slechts voor overeenkomsten die buiten het toepassingsveld van dit verdrag liggen (bv. koop van onroerende goederen) moet het EVO of Rome I toegepast worden. De CISG bevat substantieel recht voor grensoverschrijdende kopen. Het regelt de sluiting van de koop, de rechten en plichten van partijen, en de rechtsmiddelen die de partijen ter beschikking hebben. Dat heeft als voordeel dat er voor die punten geen conflictenrechtelijke bepalingen meer nodig zijn. 6.10.3.4.2 Toepassingsgebied 6.10.3.4.2.1 Temporeel Voor België is het verdrag maar van toepassing sinds 1 november 1997. 6.10.3.4.2.2 Materieel Art. 1 CISG: De CISG is van toepassing op een koopovereenkomst betreffende roerende zaken die gesloten is tussen partijen die verschillende (verdrags)staten gevestigd zijn. Internationaal aspect nodig. Art. 2 CISG: Het mag niet gaan om een consumentenkoop, tenzij de verkoper dat niet wist toen de overeenkomst tot stand kwam. Andere uitzonderingen zijn: veiling, schepen en vliegtuigen, financiële instrumenten, elektriciteit.


Pagina 93

Art. 3, 1 CISG: Ook goederen die op bestelling vervaardigd zijn vallen eronder, tenzij de verkoper een wezenlijk deel van de grondstof levert. Dan gaat het om een aanneming van werk. Art. 3, 2 CISG: zelfde principe: dat bepaalt dat de CISG niet van toepassing is op overeenkomsten waarbij het belangrijkste deel van de waarde bestaat uit de verlening van diensten of het verstrekken van arbeid. Art. 6 CISG: Partijen mogen het verdrag geheel of gedeeltelijk uitsluiten. Dépeçage is hier wel mogelijk, en eventueel kunnen de CISG en de EVO elk toegepast worden op afscheidbare delen van de transactie. Art.1, b CISG: De CISG kan ook indirect toepasselijk zijn. Als één van de partijen in een staat verblijft die geen verdragspartij is, kan het immers toch zo zijn dat de conflictregel verwijst naar het recht van de verdragssluitende staat. In dat geval moet de CISG toch worden toegepast. 6.10.3.5 E-commerce Via het internet worden tegenwoordig veelvuldig contracten gesloten, via elektronische wegen. Deze commerciële transacties worden zowel tussen bedrijven als tussen bedrijven en consumenten gesloten. In essentie gaat het hier ook over koop en de levering van diensten. Hierdoor verschuiven we de aanrakingspunten van overeenkomsten echter op de achtergrond. Ze worden moeilijk te lokaliseren en de partijen kennen niet altijd de vestigingsplaats van de andere. Voorts zijn verblijfplaatsen soms manipuleerbaar, of kan een URL een fout vermoeden geven. 6.10.3.5.1 Transacties waarbij geen consumenten betrokken zijn Voor alle materiële goederen: CISG is van toepassing, behalve voor sommige contracten. Vb. online bestelling. Het is belangrijk om een onderscheid tussen verschillende soorten van levering van software.  Kijk naar de drager en naar de fysieke toelevering: CD-rom, muziek-CD, boeken  dit zijn roerende goederen.  Onderscheidt dat van downloaden van software en muziek en teksten, tekeningen en foto’s: dit is immaterieel goed voor één gebruik Ook Mengvormen mogelijk: De overdracht van gepersonaliseerde software op een CD-rom is wellicht een aflevering, maar is ook het toestaan van een gebruiksrecht (“licentie”) op een Intellectueel Eigendomsrecht (IER). Voor alle immateriële goederen: EVO-Verdrag/Rome I-Vo: levering van diensten: vb. Verkoop van een gebruiksrecht (licentie) op een muziekstuk of een literair of auteursrechtelijk beschermd stuk (elke schepping van de geest en kunstzin). Andere gevallen van levering  Informatieverstrekking: nieuwsdienst en abonnementen, advies over PC, marktinfo prijzen of waardering, zoekwerk in databanken of bibliotheken, juridisch en ander professioneel advies  Publicatie - servers, providers  Bemiddeling bij contractsluiting: agentuur, reizen, arbeid, headhunting, licenties  Financiële diensten (bankieren, verzekeren, brokerage + beleggingsadvies)  Reclame & marketing & public relations  Design van websites  Labelling & certification & encryption  Kansspelen  Lesgeven (diploma’s) & academische diensten (lesorganisatie)


Pagina 94

6.10.3.5.2 Transacties waarbij consumenten betrokken zijn Hier is het onderscheid of het diensten of goederen betreft niet zo belangrijk, het onderscheid dat hier moet gemaakt worden is over de toepassing van de EVO of van de Rome I Vo. Het EVO had echter een onzekere regeling Art. 5 EVO: bepaalt soms het toepasselijk recht, er moest namelijk aan bepaalde condities worden voldaan. Indien niet voldaan  artikelen 3 en 4 EVO Art. 6 Rome I: neemt alle twijfels weg. Art. 5 EVO en art. 6 Rome I-Vo en art. 9, 5 EVO en art. 11 Rome I-Vo: Zwakkere partij wordt beschermd, het is het recht van het land van zijn gewone verblijfplaats. Wilt dus zeggen dat de wereldwijde aanbieders van producten veel regels zullen moeten respecteren, zo zullen zij bijvoorbeeld aan alle dwingende bescherming moeten voldoen in elk land. 6.10.3.5.3 Vormvereisten  Bewijs voor koop: lex causae 

Bewijs voor diensten: lex loci



Bewijs digitale handtekening: art. 1322 BW


Pagina 95

6.11 Onrechtmatige daad 6.11.1 De internationale bevoegdheid 6.11.1.1 Brussel I-Verordening Zie pagina 10. : alternatief forum, naast het forum rei De kwalificatie is zeer belangrijk. Het HVJ verzet zich ertegen dat er ook een contractuele vordering bij een vordering in het forum ex art. 5, 3 Brussel I zou betrokken worden. Belangrijke rechtspraak HVJ  Bier en Rein water/Mines de Potasse d’Alsace en ook Shevill/France Soir : splitsing van "plaats van handeling" en "plaats van schadelijke impact" en van de veelvuldigheid van die plaatsen van schade. Vorderingen op grond van art. 5, 3 Brussel I (forum protectionis)  beperkt tot het land van dat forum. Voor globale schadevergoeding moet men naar het Forum Rei gaan  Voor schade via het internet: o eDate Advertising en O. & M. Martinez/ MGN Ltd: elk land waar het internet toegankelijk is  vorderingen beperkt tot de schade in die landen afzonderlijk gelegen o Wintersteiger t/ Products 4U: vordering wegens inbreuk op merknaam in searchmachine per internet toegankelijk onder een specifieke nationale top-level domeinnaam van een andere lidstaat mag gebracht worden ofwel in de lidstaat van registratie van het merk ofwel voor rechters van de lidstaat van de vestiging van de adverteerder  Pinckney t/ Mediatec: een copie van muziekbestanden (auteursrechtelijk beschermd) van een persoon die in Frankrijk woont en die zijn op CD geperst in Oostenrijk op vraag van twee Engelse vennootschappen die commercialiseren in heel de EU via een toegankelijke website  de eigenaar van het auteursrecht daagde in Frankrijk  is een forum protectionis  beperkt tot de schade geleden in dat bepaald land, voor volle schade, ga naar VK. 6.11.1.2 WIPR Indien de Verwerende partij buiten het EU-gebied gevestigd Art. 5-14 WIPR: Algemene bevoegdheidsgronden. Art. 96, 2 WIPR: Inzake buitencontractuele verbintenissen zijn de Belgische rechters tevens bevoegd  indien de schadelijke handeling zich geheel of gedeeltelijk in België heeft voorgedaan of dreigt zich te zullen voordoen.  OF indien en voor zover de schade zich in België heeft voorgedaan of dreigt zich te zullen voordoen. Men spreekt over dreigt voor te doen  dreiging moet beperkt zijn tot Belgisch territorium. 6.11.1.3 problemen internationale bevoegdheid  Wat als er geen lokale lex is? Vb. Antarctica, volle zee, in het luchtruim boven de volle zee, …  Geen bekende locus? Vb. vechtende vliegtuigpassagiers in een vlucht boven verschillende landen, een Bengaalse tijger die passagier opeet ergens tijdens een zeereis, verlies van diamant tussen Antwerpen en New York, …  Het betreft een ommissiedelict  Vele gevallen van opsplitsing locus acti en locus damni Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 96

Beperk altijd de uitstraling van “gevolgen” – tot de eerste inslag (plaats waar schade zich eerst voordeed). 6.11.2 Toepasselijk recht 6.11.2.1 De Rome II-Vo(BB p. 332) 6.11.2.1.1 Toepassingsgebied 6.11.2.1.1.1 Ratione temporis De Rome II-verordening is van toepassing op schadegevallen die zich voordoen sinds 11 januari 2009. 6.11.2.1.1.2 Ratione materiae Art. 1, 1 Rome II: Bepaalt dat de verordening van toepassing is op niet-contractuele verbintenissen (met een grensoverschrijdend element) in burgerlijke en handelszaken. Art. 1, 2 Rome II: Uitzonderingen. 6.11.2.1.1.3 Ratione loci Art. 1, 4 Rome II: De verordening geldt in alle lidstaten met uitzondering van Denemarken. Ze heeft een universele werking(Art. 3 Rome II), en kan ook niet-Europees recht aanduiden. Art. 27 Rome II: Rome II-Vo. doet geen afbreuk aan specifieke bepalingen van Unierecht. Dat is bijvoorbeeld belangrijk omdat het aangewezen recht geen afbreuk mag doen aan de interne markt. Daarnaast laat de Rome II-Vo. de bestaande internationale verdragen onverlet, met name het Haags Verdrag inzake verkeersongevallen. 6.11.2.1.2 De algemene regel (art. 4) Art. 4, 1 Rome II-Vo: Tenzij anders bepaald, is het recht toepasselijk op een onrechtmatige daad, het recht van het land waar de schade zich voordoet (lex locus damnum). Kijken naar de directe gevolgen, niet de indirecte, vb. reputatieschade aan Duits bedrijf, maar 100 % in Deense handen  Denen gaan dan schade lijden. Maar dus niet doen, niet financieel spoor volgen. Art. 4, 2 Rome II-Vo: Indien de dader en het slachtoffer evenwel hun gewone verblijfplaats in hetzelfde land hebben op het tijdstip waarop de schade zich voordoet, is het recht van dat land van toepassing. Art. 4, 3 Rome II-Vo: De voormelde regels vinden geen toepassing, indien uit het geheel der omstandigheden blijkt dat de onrechtmatige daad een kennelijk nauwere band heeft met een ander land. 6.11.2.1.3 Rechtskeuze Art. 14 Rome II-Vo: Rechtskeuze is mogelijk:  Niet voor oneerlijke concurrentie of inbreuken op intellectuele eigendomsrechten  Bij overeenkomst na de schadeveroorzakende gebeurtenis of vóór de schadeveroorzakende gebeurtenis indien elk van hen handelsactiviteiten verricht.  Art. 16 Rome II-Vo Toepassing dwingende rechtsregels van land waar alle aanknopingspunten liggen.  Ook bijzonder dwingend recht respecteren Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 97

6.11.2.1.4 Het toepassingsgebied van de lex delicti Art. 15 Rome II: • a) de grond en de omvang van de aansprakelijkheid, waaronder begrepen het vaststellen wie voor een handeling aansprakelijk gesteld kan worden; • b) de gronden tot uitsluiting van aansprakelijkheid, alsook elke beperking en verdeling van de aansprakelijkheid; • c) het bestaan, de aard en de begroting van de schade of het gevorderde; • d) de maatregelen die de rechter, binnen de grenzen van zijn procesrechtelijke bevoegdheid, kan treffen om letsel of schade te voorkomen, te beperken of te laten vergoeden; • e) de mogelijkheid tot overdracht van het recht om schadevergoeding of schadeloosstelling te eisen, waaronder begrepen erfopvolging; • f) het bepalen wie recht heeft op vergoeding van de persoonlijk geleden schade; • Onderscheid tussen personen die schade vergoed kunnen krijgen binnen onrechtmatige daad en slachtoffer zelf, vb. wie krijgt een schade door het overlijden van een persoon. • g) de aansprakelijkheid voor handelingen van anderen; • h) de wijze van tenietgaan van de verbintenis, alsmede de verjaring en het verval [...], 6.11.2.1.5 De specifieke gevallen  Art. 5 Rome II: Productenaansprakelijkheid: verwijzingsladder 1) Recht van de gewone verblijfplaats, indien de dader en het slachtoffer beiden hun gewone verblijfplaats in dat land hebben op het tijdstip waarop de schade zich voordeed. =lex domicilii communi 2) Recht van het land waar degene die schade lijdt, op het tijdstip waarop de schade zich voordeed zijn gewone verblijfplaats had, indien het product in dat land op de markt is gebracht. (moet daarvoor nog niet zijn aangekocht door die persoon) 3) Recht van het land waar het product is verkregen, indien het product in dat land op de markt is gebracht. 4) Recht van het land waar de schade zich heeft voorgedaan, indien het product in dat land op de markt is gebracht. o Check goed artikel 5 – voor de gevallen (boven) waarin de producent niet de vermarkting in een bepaald land voorzag of kon voorzien: indien niet voorzienbaar in elk van de voorgaande gevallen. Dan is de lex van het land van verblijf van product van toepassing.  Art. 6 Rome II: Oneerlijke concurrentie en daden die de concurrentie beperken: Ongeoorloofde mededinging en oneerlijke handelspraktijken  lex loci damni o D.w.z. recht van de plaats waar de concurrentieverhouding wordt geschaad of de collectieve belangen van consumenten worden geschaad o Als het zou gaan om één welbepaalde concurrent die geschaad wordt, dan geldt de algemene regel van art. 4: d.w.z. het land waar de schade zich voordoet, onder voorbehoud van een kennelijk nog nauwere band en aanknoping met die plaats  Art.7 Rome II: Milieuschade. o Het betreft schade aan het milieu ofwel letselschade of vermogensschade ten gevolgen van milieuschade o De eiser krijgt een optierecht (het “meest gunstige” nationale recht…):  ofwel Art. 4, 1 Rome II (lec loci damni)  “recht van het land waar de schadeveroorzakende gebeurtenis voorgedaan” o Dus, in geval van een dissociatie tussen locus acti en locus damni  eiser kiest het systeem dat beter voor haar/hem uitkomt  de rechtank volgt die optie o De vraag wanneer die keuze moet gemaakt worden, wordt bepaald door de lex fori. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 98





Art.8 Rome II: Inbreuk op intellectuele eigendomsrechten. o Toepasselijk is het recht van het land waarvoor bescherming wordt. =lex loci protectionis o Art.8, 2 Rome II: Voor inbreuk op een communautair beschermd intellectueel eigendomsrecht (voorlopig nog altijd enkel maar de merkenrechten): dan EU-recht voor zover dat regelt (fout/schade/verband) en voorziet in herstel van de inbreuk (schadeloosstelling). =lex loci acti o In de marge daarvan: volgens het recht van de plaats waar de inbreuk is gepleegd of dreigt zich te zullen voordoen o Art.8, 3 Rome II: Hier geldt geen wilsvrijheid om af te wijken (art. 8 lid 3) o Lidstaten van Bern conventie zijn hier belangrijk voor het aantonen of een intellectueel eigendomsrecht beschermt is in een groot gebied, geldt ook voor personen die inwoner of onderdaan zijn van een land van de Bern conventie  Aantonen dat merk beschermd is in een breed gebied,  voor EU: instelling in Almeria, Spanje Art.9 Rome II: Collectieve actie bij arbeidsconflicten. o Art. 4 lid 2 Rome II: blijft gelden: indien eiser en verweerder verblijfplaats hebben in een zelfde land. = lex domicilii communis o Maar voor groepsacties / collectieve stakingsactie met internationaal element (denk aan Ford-Genk-werknemers die in Köln bij de Ford-fabrieken schade veroorzaakten): geldt het nationaal recht van de plaats waar de actieplaatsvond of dreigt plaats te vinden

6.11.2.1.6 De quasi-contracten Deze regeling geldt indien de verweerder zijn verblijfplaats binnen de EU heeft. Art. 10 Rome II: De ongerechtvaardigde verrijking. Art. 11 Rome II: De zaakwaarneming. Art. 10, 1 en 11, 1 Rome II: Indien de vraag van deze quasi-contracten geassocieerd is met een bestaande betrekking tussen de partijen – zoals een contract – dan wordt dit gebracht onder het recht van die bestaande relatie. = Accessoriteit of “accessoire karakter” domineert Art. 10, 2-3 en 11, 2-3 Rome II: verdere verwijzingsladder. Indien er geen bestaande betrekking bestond op het tijdstip van de gebeurtenis, dan gemeenschappelijke verblijfplaats. Indien die er ook niet is, dan volgens het recht van het land waar de verrijking zich voordoet. De Belgische onverschuldigde betaling wordt gelijkgesteld met de ongerechtvaardigde verrijking. Een cliënteelvergoeding(vb. je neemt een deel klanten baas mee) voor een stopgezet contract zou hier ook onder vallen.


Pagina 99

6.11.2.2 Het WIPR Het WIPR geldt voor schadegevallen die plaatsvonden na 1 oktober 2004 indien de internationale verdragen en de Europese normen geen toepassing vinden. Het geldt ook voor de feiten die hebben plaatsgevonden vóór 11 januari 2009 en materies die niet geregeld zijn in de Rome II-Vo: Art. 1, 2 Rome II:  Inbreuk op levenssfeer of persoonlijke rechten, vb. smaad.  Schade uit kernongeval, nucleaire straling  Niet-contractuele verbintenissen die voortvloeien uit familierechtelijke betrekkingen, vb. schade uit onderhoudsvorderingen.  Verbintenissen uit vermogensrechtelijke relaties tussen partners of inzake erfrecht (moest er in deze materies dus schade ontstaan)  De quasi-delictuele acties in deze context  Telkens: mocht er ook een schadegeval voortvloeien uit o de oprichting van een trust of andere o uit relaties rond waardepapieren (uit hun verhandelbaarheid) o rond vennootschappen of verenigingen (fouten bij oprichting, inwendig bestel…), zoals boekhoudersen accountantsaansprakelijkheid en persoonlijke aansprakelijkheid van organen (zie art. 1 – de uitgesloten terrein) – dergelijke schade kan ook desgevallend worden beslist onder het betrokken statuut van de rechtspersoon (uit een vooraf bestaande relatie; zie het gemeen recht) 6.11.2.2.1 Rechtskeuze Art. 101 WIPR: Rechtskeuze:  Uitdrukkelijke keuze  Na het ontstaan van het geschil  Rechten van derden mogen niet geschaad worden  Mag niet voor verkeersongevallen  Verdrag van Den Haag 1973 6.11.2.2.2 Het objectief aangewezen recht Art.99 WIPR: Verwijzingsladder: Verbintenissen voortvloeiend uit onrechtmatige daad worden beheerst door: 1) Het recht van de staat op wiens grondgebied de aansprakelijke persoon en degene die Schade lijdt hun gewone verblijfplaats hebben op het tijdstip dat de onrechtmatige daad zich voordoet. = lex domicilii communis 2) Bij gebreke daarvan, het recht van de staat op wiens grondgebied de schadelijke handeling en de schade zelf zich helemaal hebben voorgedaan of dreigen zich te zullen voordoen. = lex loci delicti 3) In de overige gevallen, door het recht van de staat waarmee de betrokken verbintenis de nauwste banden heeft. De locus delicti is enkel relevant indien hij probleemloos vastgesteld kan worden (causale handeling en schade op dezelfde staat gesteld). De plaats waar de schade zich voordoet is de plaats waar de schade het eerst zichtbaar werd (eerste inslag) en niet de plaats waar de schade zich liet voelen of verder uitliep. 6.11.2.2.3 Specifieke gevallen Art.99, §2, 1-2 Wb.IPR: De aansprakelijkheid ingevolge eerroof of schending van de persoonlijke levenssfeer of van persoonlijkheidsrechten, wordt, naar keuze van de eiser, beheerst door het recht van de staat waar de schadelijke handeling of de schade zich heeft voorgedaan (lex loci actus en lex loci damni) of dreigt zich te zullen voordoen. Deze regel is niet van toepassing indien de aansprakelijke persoon de onvoorzienbaarheid van uitstraling naar een plaats aantoont. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 100

Art.99, §2, 3 WIPR: Milieuschade: Wanneer de schade aan goederen of personen het gevolg is van een aantasting van het milieu, wordt aangeknoopt bij de plaats van de inslag (locus damni). (Geldt dus voor milieuschade door kernenergie) Art.99, §2, 4 WIPR: De productaansprakelijkheid : wordt beheerst door het recht van de staat waar de benadeelde persoon zijn gewone verblijfplaats heeft op het tijdstip dat de schade zich voordoet. (geldt weeral in het geval van productaansprakelijkheid door kernenergie) Art.99, §2, 5 WIPR: Verkeersongevallen: worden beheerst door het Verdrag van Den Haag van 1971. 6.11.2.2.4 Accessoire aanknoping Art.100 WIPR: Van de algemene en specifieke verwijzingsregels wordt afgeweken wanneer een onrechtmatige daad een nauwe band heeft met een reeds tussen partijen bestaande rechtsverhouding. In dat geval domineert het nationaal recht dat op die rechtsverhouding van toepassing is en dat in brede zin de relaties daarrond bepaalt. In het Belgische recht zal het doorgaans gaan om gevallen van “samenloop”, nl. schade is verwekt tussen contractanten. B.v. Een vervoersovereenkomst, waarbij een strafrechtelijke sanctioneerbare daad gebeurd is er optie. Andere gevallen zouden kunnen zijn  Arbeidsovereenkomst  dienstverlening van andere aard…denk boekhouders  produktaansprakelijkheid tussen koper en verkoper  Dan valt de O.D. onder het recht dat op die verhouding van toepassing is  Inzake de familierechtelijke of gelijkaardige relaties  Inzake de vennootschappen en rechtspersonen… voor schade uit intra-vennootschappelijke relaties 6.11.2.2.5 De quasi-contracten In Belgisch intern recht betreft dit: ongerechtvaardigde verrijking; verrijking zonder oorzaak en zaakwaarneming. 6.11.2.2.5.1 Bevoegdheid (zie ook boven) Deze regeling geldt als de verweerder zijn verblijfplaats buiten de EU heeft. Art. 96, 3° WIPR: geeft een bijkomende bevoegdheidsgrond: indien de handeling/het feit waaruit de verbintenis ontstaat, zich in België heeft voorgedaan. 6.11.2.2.5.2 Toepasselijk recht Art. 104 WIPR: Verschillende mogelijkheden: • Art. 104 §1, 1 WIPR: Nauwste binding • Er geldt een algemeen weerlegbaar vermoeden. • En een specifiek weerlegbaar vermoeden voor betaling andermans schuld • Art. 104 §1, 2 WIPR: Accessoire aanknoping • Art. 104 §2 WIPR: Rechtskeuze


Pagina 101

6.12 Verkeersongevallen. 6.12.1 Internationale bevoegdheid 6.12.1.1 Brussel I Voor verweerder met woonplaats binnen de EU. Art. 2 en 5, 3° Brussel I: Forum rei en alternatief forum. Art. 9-12 Brussel I: Speciale regeling voor verzekeringen: deze artikels bieden nogal wat mogelijkheden. De verweerder kan  de schuldige chauffeur zijn.  kan zijn rechtstreeks aanspreekbare verzekeraar zijn. De eiser kan  doorgaans de derde-schadelijder zijn.  maar kan ook de verzekerde partij zijn tegen de eigen verzekeraar. 6.12.1.2 WIPR Voor verweerder met woonplaats buiten de EU. Art. 6- 14 WIPR: algemene bevoegdheden. Art. 96, 2° WIPR: handeling of schade in België. 6.12.2 Het toepasselijke recht volgens het verdrag van Den Haag (BB, p. 81) Opgelet niet elk EU land is lid van dit verdrag (check dus lijst in Bronnenboek). Art. 28 Rome II-Vo laat bestaande verdragen primeren (zie een Verklaring n.a.v. de verschillen in schadeloosstelling) Er is dus verschil in conflictenregeling binnen de EU. Wat zijn de afwegingen van inhoudelijke aard over de kwaliteiten van een en ander? Het verdrag van 1971 is complex en verouderd. Met de Rome II-Vo hadden we een soepeler instrument gehad. 6.12.2.1 Toepassingsgebied 6.12.2.1.1 Ratione temporis Het Verdrag van Den Haag inzake verkeersongevallen op de weg is voor België van toepassing sinds midden 1975. 6.12.2.1.2 Ratione materiae Art. 1 Haags Verdrag 1971: Het verdrag is van toepassing op ongevallen op de openbare weg waarbij één of meerdere “voertuigen” betrokken zijn. Art. 2 Haags Verdrag 1971: De uitzonderingen:  bijzondere vorderingen zoals regresvorderingen en de aanspraken van verzekeraars vallen buiten het verdrag.  Evenals de vordering door of tegen instanties van sociale zekerheid of motorwaarborgfondsen zijn uit het toepassingsgebied uitgesloten.  De aansprakelijkheid van fabrikanten, van personen die de weg moeten onderhouden en van derde personen (buiten de eigenaar van een voertuig of de principaal ervan).


Pagina 102

Het verdrag geldt voor gelijk welk ongeval in het wegverkeer, onafhankelijk van de betrokken voertuigen. De schade moet met de deelname aan het verkeer te maken hebben. Vb. botsingen van auto’s, schadegevallen veroorzaakt in het verkeer. Andere voorbeelden: auto tegen een boom, in berm beland, stilstaande auto’s (elke auto die is geparkeerd, neemt ook deel aan het verkeer), ongevallen met alle types voertuigen (zo vallen ski’s hier ook onder), brand ontstaan uit een voertuig dat schade veroorzaakt aan andere dingen. Het geldt op de “openbare weg” of op terreinen toegankelijk voor het publiek of voor beperkt aantal personen met recht/vergunning daar te komen (bijvoorbeeld industrieel terrein of havengebied) en ook extensie van de weg “roll-on roll-off” (op boot of trein). 6.12.2.1.3 Ratione loci Art. 11 Haags Verdrag 1971: Het Verdrag van Den Haag van 1971 heeft universele werking. 6.12.2.2 Basisregel Art. 3 Haags Verdrag 1971: Lex loci delicti commissi. Zonder mogelijkheid tot renvoi. 6.12.2.3 De immatriculatie van voertuigen Immatriculatie: Het land van de plaats van inschrijving van het voertuig om wettelijk aan het verkeer deel te nemen (het immatriculatie-bewijs is de nummerplaat van de inschrijving;, en de bijhorende formulieren) = lex vehiculi Art. 6, eerste deel Haags Verdrag 1971: Is het voertuig in meer dan één land ingeschreven of niet geïmmatriculeerd. Vb. fiets of een voertuig in overtreding. Dan passen we het recht toe van de vaste standplaats. = lex stabuli Indien de immatriculatie geheel onrealistisch is (eigenaar, houder en bestuurder hebben geen gewoon verblijf in die staat, bij het ongeval), voorbeeld huurauto’s gehuurd na een grote verplaatsing, dan ook de voornaamste feitelijke (tijdelijke) standplaats. = lex stabuli 6.12.2.4 Ongevallen waarbij slechts één voertuig betrokken is Art.4, a Haags Verdrag 1971: Wanneer er slechts één voertuig betrokken is en dit voertuig ingeschreven is in een andere staat dan de staat waar het ongeval heeft plaatsgevonden, wordt het materieel recht van het land van inschrijving toegepast (lex vehiculi):  Voor de aansprakelijkheid jegens de bestuurder, houder of eigenaar, ongeacht hun gewone verblijfplaats.  Voor de aansprakelijkheid jegens een passagier die slachtoffer werd, op voorwaarde dat die passagier zijn gewone verblijfplaats heeft in een ander land dan waar het ongeval plaats had (zoniet: lex loci delicti).  Voor de aansprakelijkheid jegens een slachtoffer die zich buiten het voertuig bevond op voorwaarde dat die buitenstaander zijn gewone verblijfplaats in de staat van inschrijving had. Schade aan goederen worden vergoed zoals voor het persoonlijk letsel van de eigenaar van die goederen. Ook in de relatie van de eigenaar en de bestuurder of de relatie eigenaar en houder is de lex vehiculi is van toepassing. 6.12.2.5 Ongevallen waarbij meerdere voertuigen betrokken zijn Art. 4, b Haags Verdrag 1971: Voor schadegevallen waarbij meerdere voertuigen zijn betrokken, gelden de afwijkingen op de lex loci delicti indien alle betrokken voertuigen in eenzelfde land zijn ingeschreven. Als een tweede voertuig met een ander land van inschrijving werd geraakt, geldt de lex loci delicti zelfs al was het tweede voertuig niet in de fout en al liep het geen schade op. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 103

“Betrokken zijn bij een ongeval” moet in de brede zin begrepen worden. Het kan zijn dat men betrokken is bij een ongeval door zich hinderlijk te parkeren of door een slecht manoeuvre uit te voeren waardoor een botsing wordt veroorzaakt. Bv. Familie in Turkije betrokken in ongeval. Verzekeraar dacht dat ze onder Belgisch recht vielen omdat ze waren beginnen slingeren en van weg waren gerold. Slechts in loop behandeling dossier merkte iemand op dat na ongeval een Turkse man was teruggekomen en verklaard had dat de auto uit België hem wou inhalen en plots afweek. Hij kon niet zeggen of de auto hem uiteindelijk geraakt had. Hij was toch betrokken  Turks recht. 6.12.2.6 Overige regelingen Art. 4, c Haags Verdrag 1971: Wanneer één of meer buitenstaanders mede aansprakelijk zouden kunnen zijn, dan geldt de afwijking op de lex loci delicti enkel indien alle buitenstaanders hun gewone verblijfplaats in het land van inschrijving hebben of wanneer deze personen tevens slachtoffers zijn van het ongeval. Art. 5 Haags Verdrag 1971: voor schade aan goederen. Art.8 Haags Verdrag 1971: Toepassingsgebied van de delictswet. Art. 9 Haags Verdrag 1971: Afwijkende verwijzingsregel voor de rechtstreekse vordering tegen de verzekeraar van de aansprakelijke partij.


Pagina 104

6.13 De rechtspersonen Voor rechtspersonen is de zetel het aanknopingspunt. Om dat aanknopingspunt te bepalen, kan ofwel gekeken wordt naar het land waar het land werd opgericht (incorporatieleer), ofwel, zoals in België, naar de werkelijke zetel (‘voornaamste vestiging’). Voor privaatrechtelijke rechtspersonen maakt het niet uit op ze commerciële of burgerlijke vennootschappen zijn, ze vallen allemaal onder dezelfde regel. Voor publiekrechtelijke rechtspersonen geldt het land van oprichting als de plaats waar de overheid ze bestuurt. Verenigen en stichtingen vallen ook onder de onderstaande regeling van voornaamste vestiging. Er zijn echter nog steeds uitzonderingen op deze regel, zo zal moeten gekwalificeerd worden als een overeenkomst (en dus niet volgens een vennootschap) voor de volgende toepassingen  Maatschap, burgerlijke vennootschap  contractuele Joint Venture  Feitelijke vereniging  Ongeldige vennootschap – als sanctie op ongeldige incorporatie  Handelsvereniging, de Tijdelijke Vereniging en de Vereniging in Deelneming Maar indien het vreemd recht van de plaats van voornaamste vestiging toch rechtspersoonlijkheid (afscheiding vermogen) geeft, dan blijft dat zo. Vb. tijdelijke vereniging in Italië en Duitsland toch een rechtspersoon, dan wel naar regeling inzake rechtspersonen kijken. 6.13.1 Internationale bevoegdheid 6.13.1.1 Brussel I Van toepassing voor alle EU landen, Denemarken en de Luganolanden. Zie ook supra, de toepassing van de algemene leer. Art. 2 juncto 60 Brussel I-Vo: Voor vorderingen tegen rechtspersonen geldt de algemene grond van het forum rei. Art. 5, 1° en 3°: Ook specifieke bevoegdheids-gronden. Art. 5,5 Brussel I-Vo: Voor gevallen waarin een kantoor, filiaal of andere vestiging van een rechtspersoon betrokken was bij een rechtshandeling, wordt een forum tegen de rechtspersoon geboden in de lidstaat waar dat verlengstuk is gelegen. Schotte t/ Rothschild : Interpretatie contra legem: Ook dochter kan begrepen worden als verlengstuk indien dochter en moeder zich gedragen als mekaars verlengstuk, door zich schijnbaar aan een derde voor te stellen als een verlengstuk. Art.22, 2 Brussel I-Vo: Exclusieve bevoegdheid voor welbepaalde vorderingen aangaande de interne werking van rechtspersonen. 6.13.1.2 Het WIPR Geldt als na vaststellen dat de rechtspersoon in de EU geen woonplaats heeft en de Brussel I Vo dus niet van toepassing is. Art. 5-14 WIPR: Algemene regels gelden voor vorderingen tegen rechtspersonen (vennootschappen als handelspartners). Art. 4 §1, 2 en §2, 2 WIPR: Definities woonplaats (statutaire zetel) en verblijfplaats (voornaamste vestiging. Art. 4 §3 WIPR: Bijzonder rekening houden met drie elementen. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 105

Voor rechtsvragen betreffende de gelding, werking, ontbinding en vereffening wordt er in het WIPR afgeweken van de algemene regel van internationale bevoegdheid afgeweken. Art. 109 WIPR: In voorkomen geval is de Belgische rechter enkel bevoegd indien de voornaamste vestiging of de statutaire zetel van de rechtspersoon zich in België bevindt  En dan is eigenlijk Brussel I Vo van toepassing; functie van deze bepaling ligt eerder in het erkenningsrecht van het WIPR  mogelijkheid om vreemd vonnis te blokkeren. 6.13.2 Toepasselijk recht 6.13.2.1 Het WIPR Het WIPR geldt. Het toepasselijk recht zal het recht van de voornaamste vestiging zijn. Art. 4, §2, 2 WIPR: De gewone verblijfplaats van rechtspersonen is de voornaamste vestiging. Art.4, §3 WIPR: Drie elementen van beoordeling: laddersgewijs afgaan 1) Bestuurscentrum 2) Zaken- of activiteitencentrum 3) Statutaire zetel Art.110, 1 WIPR: Rechtsvragen over rechtspersonen worden geregeld door het recht van de staat waar zich, vanaf de oprichting, de voornaamste vestiging bevindt. = werkelijke zetelleer. Lex societatis Art.110, 2 WIPR: Renvoi is mogelijk: het recht van de staat van oprichting is toepasselijk als het buitenlands recht, verwijst naar het nationaal recht volgens hetwelk de rechtspersoon is opgericht. Deze herverwijzing is echter niet onvoorwaardelijk. LET OP: Best niet spreken over de “nationaliteit” van rechtspersonen in het IPR. Weet goed wat u bedoelt, want vele mogelijkheden, vb. plaats van oprichting of juist plaats van centrum voornaamste belangen? Ook toepassing in de nationale veiligheid: in VS mogen buitenlanders maar zeer beperkt aandeelhouders zijn van luchtvaartvennootschappen. Art. 111 WIPR: Toepassingsgebied van het toepasselijke recht: zeer ruim  Oprichting, ontbinding en vereffening  Organen  Interne verhoudingen  Aansprakelijkheid binnen de vennootschap (geen toepassing Rome II) o Regels van het WIPR inzake onrechtmatige daad  accessoire aanknoping  lex societatis…  Winstbewijzen en aandelen Vallen er echter buiten  Verbintenissen uit overeenkomst  Rome I of EVO  Aansprakelijkheid tegenover derden  Rome II of WIPR Art. 112, 1 WIPR: De verplaatsing van de voornaamste vestiging van een rechtspersoon van een staat naar een andere, gebeurt slechts zonder onderbreking in de rechtspersoonlijkheid, als zij plaatsvindt met inachtneming van de voorwaarden waaronder het recht van deze staten zulks toestaat. → Lamot-arrest


Pagina 106

Art. 112, 2 WIPR: Wanneer een rechtspersoon zijn voornaamste vestiging effectief verplaatst naar het grondgebied van een andere staat, wordt deze rechtspersoon vanaf de verplaatsing beheerst door het recht van de staat van ontvangst. Art. 113 WIPR: Fusie: De fusie van rechtspersonen wordt voor elk van hen beheerst door het recht van de staat dat voor de fusie op die rechtspersonen van toepassing is.  Distributieve toepassing van de wetten (vergelijkaardig aan huwelijkssluiting). Art. 113 WIPR: Openbare uitgifte: valt ofwel onder de lex societatis ofwel onder het recht van de plaats waar de uitgifte heeft plaatstgevonden, volgens de voorkeur van de houder van de titel (beschermingsregel). Maar geldt niet voor zakenrechtelijke aspecten!  daarvoor zie deel zakenrecht 6.13.2.2 Invloed EU recht Art. 48 EG-Verdrag: De vennootschappen welke in overeenstemming met de wetgeving van een lidstaat zijn opgericht EN welke hun statutaire zetel, hun hoofdbestuur of hun hoofdvestiging binnen de Gemeenschap hebben  vrijheid van vestiging. Art. 49 EG-Verdrag: Vennootschappen die in overeenstemming met de wetgeving van een lidstaat zijn opgericht en hun statutaire zetel, hun hoofdbestuur of hun hoofdvestiging binnen de EG hebben, worden gelijkgesteld met de natuurlijke personen die onderdaan zijn van de lidstaten. Elke lidstaat is vrij om zijn eigen conflictenregels op te stellen en zijn vrij om te bepalen welke binding een vennootschap met het eigen land moet hebben om voor het verlenen en voor het behoud van de rechtspersoonlijkheid onder de eigen regels te vallen. Belangrijke rechtspraak van het HVJ (handboek p. 864-866)  volgens Erauw niet vanbuiten te kennen.  Queen vs. Daily mail: De nationale wetgeving van een lidstaat bepaalt de vereisten van oprichting en werking, het behoud van rechtspersoonlijkheid bij exit mag dus beperkt worden. Geen Unierecht, dus Engels recht zegde dat er ontbinding was bij zetelverplaatsing en hoge fiscale liquidatieheffing die in casu zo goed als een belemmering was.  Centros Ltd: Deense groetenboeren, maar incorporatie in Denemarken  veel verplichtingen. Engelse vennootschap voor 1 pond om activiteiten in Denemarken uit te oefenen door een vestiging. Kan volgens EU, aanvaarding incorporatietheorie, maar er mag geen veinzing zijn. (raar want Deens koppel had dit wel gedaan)  Überseering: Duitsland (werkelijke zetelleer) wou een geldig opgerichte Nederlandse vennootschap, nu door duitsers overgenomen, niet accepteren  HVJ zegt dat dit moet indien ze geldig in een lidstaat is opgericht • Inspired Art: een lidstaat kan aan de vestiging van een filiaal niet als vereiste stellen dat de vennootschap eerst aan minimumvereisten moest voldoen zoals voor aansprakelijkheid bestuurders of minimumkapitaal • Sevic Systems AG: grensoverschrijdende fusie mag niet beperkter zijn dan de binnenlandse fusie. • Vale Építési kft:“Vale Costruzioni” (Rome) werd geschrapt in Italiaans register (“zetelverplaatsing”; was ze daarmee beëindigd?) dan aangemeld in Hongarije met nieuwe statuten als “Vale Építési kft” in Hongarije. Werd daar geweigerd onder de wet van 2006 inzake omzetting van vennootschap omdat er een “oprichting” vereist was. HVJ: de lidstaat van ontvangst is vrij te bepalen wat het aanknopingspunt is om te regelen welke de voorschriften zijn voor oprichting en werking na omzetting; maar een algehele weigering van Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 107

grensoverschrijdende omzetting gaat verder dan het doel rechtvaardigt Geen unierecht  voldoen aan elk van de vereisten (stappen) uit twee nationale rechtsstelsels, die van oorsprong en van ontvangst, te bepalen; het “gelijkwaardigheidsbeginsel” en het “doeltreffendheidsbeginsel” moeten worden gerespecteerd.

6.13.3 Erkenning vennootschappen en exequatur 6.13.3.1 Erkenning van vreemde rechtspersonen Vreemde rechtspersonen worden in België erkend. Deze erkenning is echter niet onvoorwaardelijk. Een geveinsde vreemde rechtspersoon kan worden ontmaskerd als zijn bestuurscentrum in België ligt. Een andere beperking ligt in een eventuele strijdigheid met de internationale openbare orde. Een filiaal dat in België ligt zal onderworpen zijn aan de vereisten van Belgisch recht. 6.13.3.2 Exequatur van vreemde rechterlijke beslissingen betreffende vennootschappen 6.13.3.2.1 Brussel I-Vo De algemene Europese regeling inzake erkenning en uitvoerbaarverklaring is van toepassing (zie p. 22-26). 6.13.3.2.2 WIPR Art. 115 WIPR:  Art. 25 WIPR: Algemene weigeringsgronden.  Art. 35, 1 WIPR: De buitenlandse beslissing wordt niet erkend indien zij betrekking heeft op de geldigheid, werking, ontbinding of vereffening van een rechtspersoon en de voornaamste vestiging van die rechtspersoon op het ogenblik van het instellen van de vordering in België was gevestigd.


Pagina 108

6.14 Insolventie 6.14.1 De Europese Insolventieverordening (BB, p. 211) In bijlage A (BB, p. 220 van de insolventieverordening staat voor elk land de lijst met types procedures die onder de verordening vallen. Voor België is dat  De faillietverklaring  De gerechtelijke reorganisatie door een collectief akkoord  De gerechtelijke reorganisatie door overdracht onder gerechtelijk gezag  De collectieve schuldenregeling  De gerechtelijke vereffeningsprocedure  De voorlopige ontneming van beheer in art. 8 Faillissementswet 6.14.1.1 Universaliteit vs. Territorialiteit Een vraag bij insolventie die zich meteen stelt is of die bevoegdheid geldt voor het ‘wereldvermogen’ van de schuldenaar, of slechts voor de goederen die zich in bv. België bevinden. Volgens de universele benadering kan er maar één insolventieprocedure zijn, en geldt die voor het hele vermogen van de schuldenaar. Dat heeft als voordeel dat alle schuldeisers gelijk zullen worden behandeld. Dat was de bedoeling van België. Wij aanvaarden dan ook voor goederen die in België zijn gelegen een buitenlandse procedure zal gelden, waarbij we de beslissingen zullen erkennen en de bevoegdheid van buitenlandse curatoren zullen erkennen. Had ook tot gevolg dat landen die geen universele werking van insolventie IPR hadden niet gingen rekening houden met de Belgische activa van een bedrijf, terwijl wij er juist vanuit gingen dat zij hun procedure er op zouden toepassen  er gebeurde niets. Andere landen zijn minder open, en kiezen voor de meer pragmatische territoriale benadering. Daarbij worden er per land kleine lokale deelfaillissementen ingesteld. Het nadeel daarbij is dat er coördinatieproblemen ontstaan. Maar het is wel een realistischer alternatief. 6.14.1.2 Toepassingsgebied 6.14.1.2.1 Ratione Temporis Art. 43 jo. art. 47 Insolventie Vo: is van toepassing op insolventieprocedures geopend vanaf 31 mei 2002. Ratione materiae Art. 44 Insolventie Vo: De verordening vervangt de bilaterale conventies die ter zake bestonden. Art. 1, 1 Insolventie Vo: is van toepassing op grensoverschrijdende collectieve insolventieprocedures, die berusten op insolventie van de schuldenaar en die ertoe leiden tot de schuldenaar het beheer over zijn vermogen geheel of gedeeltelijk verliest, waarna er een curator wordt aangesteld Art. 1, 2 Insolventie Vo: Geen afbreuk aan een aantal leges speciales, zoals inzake insolventie. van kredietinstellingen Art. 44 Insolventie-Vo: De verordening primeert binnen haar toepassingsgebied op een aantal verdragen die tussen lidstaten waren gesloten.


Pagina 109

6.14.1.2.2 Ratione loci De verordening is niet van toepassing op Denemarken. Art. 3 Insolventie-Vo: De verordening is van toepassing indien het centrum van de voornaamst belangen van de schuldenaar zich in een lidstaat bevindt. Voor vennootschappen en rechtspersonen wordt het centrum behoudens tegenbewijs vermoed samen te vallen met de statutaire zetel. De insolventie slaat uitsluitend op goederen in de EG-lidstaat gelegen, goederen buiten EU gebied niet onder toepassingsgebied. (niet complete universaliteit) 6.14.1.3 Internationale bevoegdheid Art. 3, 1 Insolventie-Vo: Uitsluitende bevoegdheid komt toe aan de rechter van de lidstaat, waar het centrum van de voornaamste belangen (center of main intrest = COMI) van de schuldenaar zich bevinden. Art. 3, 2 Insolventie-Vo: De verordening laat wel toe dat er separaat van de hoofdprocedure ook nevenfaillissementen worden geopend door een rechter van een andere lidstaat, indien de schuldenaar een vestiging heeft op het grondgebied van die staat. Lidstaten moeten evenwel voorrang geven aan de hoofdprocedure. Art. 3, 2 Insolventie-Vo: De territoriale procedure kan onder voorwaarden ook als zelfstandige, voorafgaandelijke procedure worden ingeleid. Enkel liquidatie, nooit herstructurering. Art. 32 Insolventie-Vo: Een schuldeiser mag zijn vordering indienen in elke procedure. Principe van de ubiquiteit. Men doet dit ook best! In de secundaire procedures zijn de vorderingen wel beperkt tot dat land. Art. 31 Insolventie-Vo: Er is dan ook samenwerking en informatie-uitwisseling tussen de curatoren, waarbij de curator van de hoofdprocedure de leiding op zich neemt. Art. 35 Insolventie-Vo: Bovendien, als er een batig saldo is bij een secundaire procedure, dan moet dat overdragen worden aan de curator van de hoofdprocedure. 6.14.1.4 Toepasselijk recht Art. 4, 1 Insolventie-Vo: De wet van de rechter die bevoegd is, beheerst de voorwaarden voor het openen, regelen en afwikkelen van het faillissement. Dit geldt voor de hoofdprocedure zowel als voor secundaire procedures. Lex fori = lex concursus Art. 4, 2 Insolventie-Vo: Toepassingsgebied toepasselijk recht. Niet-limitatieve opsomming. Regelt voorwaarden voor opening insolventieprocedure en eindiging procedure. En dus o.a.  Welke schuldenaars kunnen worden onderworpen;  Welke vermogensbestanddelen tot de boedel behoren (b.v. later verworven);  De bevoegdheden van respectievelijk curator en schuldenaar;  Voorwaarde waartegen een verrekening tegenwerpbaar is;  Gevolgen voor lopende overeenkomsten met schuldenaar als partij;  Gevolgen voor individuele vervolgingen;  Welke vorderingen verhaalbaar zijn op het beheerde vermogen – zoals later ontstane vorderingen..?  Regels betreffende de indiening, verificatie en toelating van vorderingen;  Regels van verdeling van opbrengst, rangorde van schuldeisers zoals die met zakelijk recht;  De beëindiging (b.v. akkoord); Rechten van schuldeisers daarna; Kosten en uitgaven;  Regels inzake nietigheid, vernietigbaarheid; niet-tegenwerpbaarheid van handelingen nadelig voor het geheel van de schuldeisers, Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 110

Uitzonderingen  Art. 5: ter bescherming van zakelijke rechten van derden: rechten blijven “onverlet”” ook indien die goederen op een ander grondgebied liggen bij de opening – zie lijst in art. 5 lid 2  Art. 6: een recht op verrekening dat geldt in het nationaal recht dat van toepassing is op een overeenkomst  Art. 7: Eigendomsvoorbehoud van de verkoper – voor goederen op ander grondgebied gelegen dan dat van de bevoegde rechter van de plaats van insolventie  Art. 8 verkrijging van onroerend goed alleen onder lex rei sitae  Art. 9: Financiële markten  Art. 10: rechten van werknemers uit arbeidscontract: recht op de overeenkomst van toepassing  art. 11 tot 15: verdere uitzonderingen 6.14.1.5 Erkenning en uitvoerbaarverklaring van vonnissen binnen de EU 6.14.1.5.1 De erkenning Beslissingen van rechters Art. 16 Insolventie-Vo: Principieel krijgen beslissingen tot opening van een insolventieprocedure erkenning de plano. Er is geen procedure vereist en de erkenning gebeurt onmiddellijk op het moment dat de procedure is geopend. Art. 17 Insolventie-Vo: De gevolgen van de beslissing moeten in de andere lidstaten gerespecteerd worden, en kunnen in de andere lidstaten niet meer betwist worden. Art. 26 Insolventie-Vo: Slechts omwille van de openbare orde kan de erkenning geweigerd worden. Welke beslissingen?  Art. 16 Insolventie-Vo: De beslissing tot opening procedure.  Art. 18 Insolventie-Vo: De beslissing inzake de aanstelling van de curator en zijn bevoegdheden.  Art. 25, 1 Insolventie-Vo: Het verloop en beëindiging van een insolventieprocedure van een rechter wiens beslissing tot opening van de procedure krachtens Art. 16 Insolventie-Vo is erkend, alsmede een door die rechter bevestigd akkoord.  Art. 25, 2 Insolventie-Vo: De beslissingen die rechtstreeks voortvloeien ui de insolventieprocedure en daar nauw aan aansluiten, zelfs indien door een andere rechter gegeven.  Art. 25, 1 Insolventie-Vo: De beslissingen betreffende de na het verzoek tot opening van de insolventieprocedure genomen bewarende maatregelen. Alle andere beslissingen worden beheerst door brussel I  Art. 25, 2 Insolventie-Vo jo art. 68 Brussel I. Handelingen van curator Art. 18 Insolventie-Vo: De handelingen van een curator worden erkent binnen de EU. Hij kan bevoegdheden uitoefenen in elke andere lidstaat en kan in en buiten rechte optreden. Art. 19 Insolventie-Vo: het bewijs van diens mandaat wordt geleverd door een gewettigd aanwijzingsbesluit.


Pagina 111

6.14.1.5.2 De uitvoerbaarheidsverklaring In principe is voor de uitvoerbaarverklaring nog steeds een exequaturprocedure vereist. Het praktisch belang daarvan wordt evenwel verminderd door art. 18, dat de curator een reeks bevoegdheden geeft waarvoor geen uitvoerbaarverklaring vereist is. De uitvoerbaarverklaring gebeurt volgens de Brussel I-Vo. 6.14.1.6 Andere belangrijke bepalingen Art. 27-38 Insolventie-Vo: Voor de inrichting van secondaire procedures en de samenwerking die dat impliceert onder curatoren  Curator hoofdprocedure pakt de leiding 

Curatoren van delen moeten aansluiten en betalingen en info overmaken



Tussen hen moet de overdracht van resterende gelden overgedragen worden

Art. 39-42 Insolventie-Vo: Kennisgeving aan schuldeisers en indienen van schuldvorderingen. 6.14.2 Het WIPR Het WIPR is van toepassing op procedures die buiten het toepassingsgebied van de Insolventieverordening vallen.  Wanneer het centrum van de voornaamste belangen van de schuldenaar buiten de EU is gelegen (b.v. in de VSA).  Wanneer weliswaar het centrum van de voornaamste belangen van de schuldenaar in een lidstaat is gelegen, maar er een nevenvestiging ligt in buiten Europa (b.v. in de VSA).  wanneer de insolventie goederen betreft buiten EU gelegen. Vb. COMI in België, maar omvat niet de goederen in de VS. Belgisch gemeenrecht zegt hoe in de EU procedure toch een gedeelte van VS vermogen er ingestopt kan worden. Sinds 2004 aanvaart België dus ook een gedeeltelijke procedure in landen buiten de EU (afgestapt van de oude universaliteitgedachte). Eigenlijk de EU gedachte van insolventie verder gezet. Vb. vennootschap met COMI in Delaware ligt en er ligt hier een vestiging.  EU verordening niet van toepassing  Zelfde benadering toegepast kijken naar hoofdprocedure  Ook hier ook een klein faillissement, niet meer wachten tot uit de VS iets zou komen. (Belgische curator enkel curator van Belgische vestiging.  Hier echter wel vrijwillige samenwerking (in EU verplicht), maar België zal enkel samenwerken indien het ander land dat ook doet en de samenwerking niet te duur is. 6.14.2.1 Bevoegdheidsregels 6.14.2.1.1 De hoofprocedure Art.118 WIPR: Belgische rechters zijn bevoegd om een insolventieprocedure te openen die gevolgen heeft voor het gehele vermogen van de schuldenaar (hoofdprocedure), indien  ofwel de voornaamste vestiging in België gelegen OF  de statutaire zetel van een rechtspersoon in België gelegen is. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 112

Indien de voornaamste vestiging in België is gelegen, zijn de Belgische rechters zelfs exclusief bevoegd. Art.118 WIPR: LET OP: Algemene bevoegdheidsregels gelden niet! 6.14.2.1.2 De territoriale procedure Deze is belangrijker. Art. 118, §1, lid 2 WIPR: De Belgische rechters zijn bevoegd als de schuldenaar hier een vestiging heeft. Art. 117, 3° WIPR: Er zijn evenwel enkel gevolgen voor de goederen die zich in België bevinden. Art. 118, §2 WIPR: Tot slot zijn de Belgische rechters ook bevoegd voor geschillen die voortvloeien uit de opening van een insolventieprocedure, zowel op basis van het WIPR als op basis van de Insolventie-Vo. 6.14.2.2 Het toepasselijke recht Art. 119 §1, 1 WIPR: De rechter waar de procedure van insolventie loopt, past zijn eigen recht toe. = Lex fori  dat betekent Belgisch recht in België – de wettekst is immers unilateraal en geldt alleen voor ons land Art. 119 §1 , 2 WIPR: Toepassingsgebied toepasselijk recht.  Opening, verloop en beëindiging procedure  Verdere verwijzing naar de art. 4, lid 2 (a) tot (m)Insolventie -Vo Art. 119, §2-4 WIPR: Uitzonderingen (gelijk aan uitzonderingen in Insolventie-Vo). Art. § 1 120 WIPR: Plicht tot samenwerken van de curatoren: Vereist is wel dat er reciprociteit is: slechts als het andere recht ook de samenwerking verplicht stelt, is de curator gehouden tot samenwerking en informatie-uitwisseling. De curator mag evenwel geen disproportionele kosten maken. Art. 120 § 3 WIPR: Ook een eventueel batig saldo moet overgedragen worden. 6.14.2.3 De erkenning Art. 121 § 1 WIPR: De plano erkenning: Een buitenlandse beslissing die de opening, het verloop of de sluiting van de insolventieprocedure betreft en niet is uitgesproken op grond van de Insolventieverordening, wordt in België erkend en uitvoerbaar verklaard overeenkomstig artikel 22. Als  Art. 121, §1, 1 1° WIPR: Een buitenlandse beslissing als hoofdprocedure zal erkend worden indien de voornaamste vestiging van de schuldenaar bij de inleiding van die procedure gelegen was in de staat van de rechter die de beslissing wees. (Erkenning als hoofdprocedure geldt enkel en alleen wanneer de hoofdvestiging in het niet-EU-land van het vonnis lag)  Art. 121, §1, 1 2° WIPR: Een buitenlandse beslissing als territoriale procedure, indien deze gewezen werd door een rechter waarin de vestiging gelegen was. Exequatur beperkt tot goederen aanwezig in het land van vestiging. De weigeringsgronden van art. 25 WIPR zijn van toepassing via de verwijzing naar art. 22 WIPR. Art.121, §4 WIPR: Bevoegdheid rechtbank van koophandel als exequaturrechter! Dus niet de REA.  wordt bevestigd in artikel 23 § 1 WIPR. Art.121, §2 WIPR: Buitenlandse beslissing kan in België geen gevolg krijgen indien zij in strijd is met de rechten van partijen, zoals die voortvloeien uit artikel 119. = Contrôle de la loi applicable. Samenvatting IPR Bart De Groote, nota’s Freya Van den Broeck – AJ 2013-2014

Pagina 113

Samenvatting Internationaal Privaatrecht

Recommend Documents