Bijzonder deel internationaal privaatrecht

Bijzonder deel internationaal privaatrecht 1. DE NATUURLIJKE PERSONEN ....................................................................................................8 A. HET BESTAAN VAN EEN PERSOON EN DE AFWEZIGHEID ............................................................................8 § 1 Internationale bevoegdheid ...................................................................................................8 § 2 Het toepasselijk recht.............................................................................................................8 B. DE STAAT EN DE BEKWAAMHEID VAN PERSONEN ....................................................................................8 § 1 Internationale bevoegdheid ...................................................................................................8 § 2 Het toepasselijke recht ...........................................................................................................8 (1) (2)

Algemeen ...........................................................................................................................................................8 Bijzondere bepaling: geslachtsverandering........................................................................................................8

(1) (2) (3)

De vaststelling van de naam...............................................................................................................................9 De verandering van de naam .............................................................................................................................9 De zelfstandige aanknoping van de naam..........................................................................................................9

§ 3 Een beperkte renvoi................................................................................................................9 § 4 Verandering van nationaliteit: geen invloed ..........................................................................9 C. DE NAAM VAN PERSONEN ..................................................................................................................9 § 1 Internationale bevoegdheid ...................................................................................................9 § 2 Toepasselijk recht...................................................................................................................9

§ 3 Nationaliteitsconflicten ..........................................................................................................9 § 4 Exequatur van naamsrechtelijke beslissingen en akten .......................................................10 2. DE BESCHERMING VAN ONBEKWAMEN, DE VOOGDIJ EN DE OUDERLIJKE ZORG .....................10 A. DE EUROPESE INTERNATIONALE BEVOEGDHEID EN EXEQUATUR VOOR OUDERLIJKE ZORGMAATREGELEN EN ECHTSCHEIDING OF NIETIGVERKLARING VAN EEN HUWELIJK (BRUSSEL IIBIS-‐VERORDENING).................................10 § 1 Toepassingsgebied ...............................................................................................................10 (1) (2) (3)

Ratione temporis..............................................................................................................................................10 Ratione materiae..............................................................................................................................................10 Ratione loci et personae...................................................................................................................................10

§ 2 De bevoegdheidsgronden voor ouderlijke verantwoordelijkheid en voogdij .......................10 (1) Principe: de verblijfplaats van het kind ............................................................................................................10 (2) Uitzonderingen.................................................................................................................................................11 (a) De vorige verblijfplaats van het kind ...........................................................................................................11 (b) Ontvoering...................................................................................................................................................11 (c) Terugkeer middels het Kinderontvoeringsverdrag ......................................................................................11 (d) Prorogratie naar het echtscheidingsforum .................................................................................................11 (e) Prorogratie naar een forum met een nauwe band......................................................................................11 (f) Opvangforum................................................................................................................................................11 (g) Algemene afwijkingsmogelijkheid – Doorverwijzen naar een meer geschikte rechter...............................11 (3) Bescherming versteklatende verweerder ........................................................................................................12 (4) Aanhangigheid..................................................................................................................................................12 (5) Voorlopige en bewarende maatregelen...........................................................................................................12

§ 3 De erkenning ........................................................................................................................12 (1) (2)

Algemeen .........................................................................................................................................................12 Erkennings van rechtswege of bij twijfel per proces........................................................................................12

(1) (2)

Algemeen .........................................................................................................................................................12 De afschaffing van de exequaturprocedure voor sommige beslissingen .........................................................13

(1) (2) (3)

Voogdij en bescherming van onbekwamen .....................................................................................................13 Beschermingsmaatregelen ten aanzien van onbekwame meerderjarigen ......................................................13 Recht van toepassing op het ouderlijk gezag (ouderlijke verantwoordelijkheid en omgangsrecht) ...............13

§ 4 De uitvoerbaarverklaring .....................................................................................................12 § 5 De uitvoerbaarklaring ..........................................................................................................13 B. GEMEEN RECHT..............................................................................................................................13 § 1 Toepassingsgebied en bevoegdheid .....................................................................................13 § 2 Toepasselijk recht.................................................................................................................13

Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

1

(4)

Het nationale recht is aanvullend.....................................................................................................................13

3. DE HUWELIJKSSLUITING EN DE ECHTSCHEIDING .....................................................................13 A. ALGEMEEN ....................................................................................................................................13 B. DE HUWELIJKSSLUITING ...................................................................................................................14 § 1 Ambtelijke bevoegdheid .......................................................................................................14 § 2 Toepasselijk recht.................................................................................................................14 (1) Overzicht en begrip ..........................................................................................................................................14 (2) Vormvoorwaarden ...........................................................................................................................................14 (3) Grondvoorwaarden ..........................................................................................................................................14 (a) Distributieve verwijzingsregel......................................................................................................................14 (b) De exceptie van internationale openbare orde...........................................................................................14 (c) Gelijkslachtelijke huwelijksbanden ..............................................................................................................14 (4) Sancties voor het schenden van voorwaarden ................................................................................................15 (5) Schijnhuwelijken...............................................................................................................................................15 (6) Huwelijksbelofte...............................................................................................................................................15

§ 3 Erkenning van huwelijk gesloten in het buitenland..............................................................15 C. ECHTSCHEIDING .............................................................................................................................15 § 1 De internationale bevoegdheid van de Belgische rechters...................................................15 (1) Brussel IIbis-‐Verordening .................................................................................................................................15 (a) Algemeen.....................................................................................................................................................15 (b) Bescherming ingezetenen ...........................................................................................................................15 (c) Zeven alternatieve fora................................................................................................................................16 (d) Tegenvordering ...........................................................................................................................................16 (2) Gemeen recht...................................................................................................................................................16

§ 2 Het toepasselijke recht .........................................................................................................16 (1) Vorderingen ingeleid voor 1 oktober 2004: de wet van 27 juni 1960 ..............................................................16 (2) Huidige verwijzingsregeling..............................................................................................................................16 (a) Principe ........................................................................................................................................................16 (b) Een beperkte rechtskeuze van de twee partners ........................................................................................16

§ 3 De problematiek van erkenning van vreemde vonnissen .....................................................17 (1) Algemeen .........................................................................................................................................................17 (2) De verstoting ....................................................................................................................................................17 (a) Principe ........................................................................................................................................................17 (b) Uitzonderlijke erkenning .............................................................................................................................17

4. DE HUWELIJKSGEVOLGEN.......................................................................................................17 A. ALGEMEEN ....................................................................................................................................17 B. DE PERSONELE GEVOLGEN VAN HET HUWELIJK .....................................................................................17 § 1 De verwijzingsregel voor personele gevolgen ......................................................................17 (1) Algemeen .........................................................................................................................................................17 (2) Uitzondering: rechten betreffende de gezinswoning.......................................................................................17 (3) Oud recht..........................................................................................................................................................18 DE VERMOGENSRECHTELIJKE GEVOLGEN VAN HET HUWELIJK ..................................................................18

C. § 1 Huwelijken gesloten voor 1 oktober 2004 ............................................................................18 (1) (2) (3) (4)

Algemeen .........................................................................................................................................................18 Rechtskeuze......................................................................................................................................................18 Vorm huwelijkscontract ...................................................................................................................................18 Wijziging stelsel ................................................................................................................................................18

§ 2 Huwelijken gesloten na 1 oktober 2004 ...............................................................................18 (1) De rechtskeuze .................................................................................................................................................18 (a) Algemeen.....................................................................................................................................................18 (2) Subsidiair ..........................................................................................................................................................18 (3) Toepassingsgebied ...........................................................................................................................................19 (4) Veranderbaarheid ............................................................................................................................................19

5. DE SAMENWONING EN HET PARTNERSCHAP ..........................................................................19 6. DE AFSTAMMING ...................................................................................................................19 A. INTERNATIONALE BEVOEGDHEID .......................................................................................................19 Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

2

§ 1 Rechterlijke bevoegdheid .....................................................................................................19 § 2 Ambtelijke bevoegdheid .......................................................................................................19 B. TOEPASSELIJK RECHT .......................................................................................................................20 § 1 Algemeen .............................................................................................................................20 § 2 Positieve afstammingsconflicten..........................................................................................20 § 3 Toepassingsgebied ...............................................................................................................20 § 4 Vorm.....................................................................................................................................20 7. DE ONDERHOUDSVORDERINGEN............................................................................................20 A. INTERNATIONALE BEVOEGDHEID .......................................................................................................20 B. TOEPASSELIJK RECHT .......................................................................................................................21 § 1 Het Haags verdrag van 24 oktober 1956 .............................................................................21 (1) (2)

Algemeen .........................................................................................................................................................21 Verwijzingsregel ...............................................................................................................................................21

§ 2 WIPR.....................................................................................................................................21

C.

(1) Algemeen .........................................................................................................................................................21 (2) Verwijzingsregel ...............................................................................................................................................21 (a) Algemeen.....................................................................................................................................................21 (b) Overeenkomst .............................................................................................................................................21 (3) Toepassingsgebied ...........................................................................................................................................22 EXEQUATUR EN TENUITVOERLEGGING ................................................................................................22

8. TESTAMENTEN EN ERFRECHT..................................................................................................22 A. INTERNATIONALE BEVOEGDHEID .......................................................................................................22 B. TOEPASSELIJK RECHT .......................................................................................................................22 § 1 Wettelijke erfopvolging ........................................................................................................22 (1) (2) (3)

Algemeen .........................................................................................................................................................22 Een beperkte rechtskeuze ................................................................................................................................22 Toepassingsgebied ...........................................................................................................................................22

(1) (2)

Wijze van samenstelling en de toebedeling van de loten ................................................................................23 Het beheer en de overgang van de nalatenschap............................................................................................23

(1) (2) (3) (4) (5)

Testeerbekwaamheid.......................................................................................................................................23 Vorm.................................................................................................................................................................23 Interpretatie .....................................................................................................................................................23 Registratie van testamenten ............................................................................................................................24 Overgangsrecht ................................................................................................................................................24

§ 2 Vereffening-‐verdeling...........................................................................................................23 § 3 Testamenten ........................................................................................................................23

9. HET ZAKENRECHT ...................................................................................................................24 A. INTERNATIONALE BEVOEGDHEID .......................................................................................................24 § 1 Algemeen .............................................................................................................................24 § 2 Intellectuele eigendomsrechten ...........................................................................................24 B. TOEPASSELIJK RECHT .......................................................................................................................25 § 1 Het zaakstatuut....................................................................................................................25 (1) (2) (3)

Algemene regel ................................................................................................................................................25 De verplaatsing van een goed (verandering van zaakstatuut) .........................................................................25 Bijzondere gevallen: rechtsalgemeenheden, goederen in transitu en transportmiddelen..............................25

§ 2 Bijzondere regels ..................................................................................................................25 (1) Zakelijke rechten op vorderingsrechten...........................................................................................................25 (2) Zakelijke rechten op geldwaarden op bankrekeningen ...................................................................................25 (3) Zakelijke rechten op verhandelbare effecten (waardepapieren en effecten) .................................................25 (4) Onrechtmatig geëxporteerde cultuurgoederen en gestolen goederen ...........................................................26 (5) Werken van beeldende kunsten ......................................................................................................................26 (6) Intellectuele rechten ........................................................................................................................................26 (7) Zakelijke zekerheden........................................................................................................................................26 (a) Onroerende zakelijke zekerheden ...............................................................................................................26 (b) Roerende zakelijke zekerheden...................................................................................................................26 (c) Rechten van voorrang, rangorde en verdeling (art. 94, §2 WIPR) ...............................................................26


3

C.

(d) Mobiele zekerheden en zekerheden op vliegtuigmateriaal ........................................................................27 EXEQUATUR INZAKE INTELLECTUELE EIGENDOMSRECHTEN......................................................................27

10. DE CONTACTUELE VERBINTENISSEN .....................................................................................27 A. INTERNATIONALE BEVOEGDHEID .......................................................................................................27 § 1 Brussel I-‐Vo...........................................................................................................................27 § 2 WIPR.....................................................................................................................................27 B. TOEPASSELIJK RECHT .......................................................................................................................27 § 1 Bronnen ................................................................................................................................27 § 2 Afbakening ...........................................................................................................................27 (1) Rome I vs. EVO .................................................................................................................................................27 (a) Ratione temporis .........................................................................................................................................27 (b) Ratione loci ..................................................................................................................................................27 (c) Ratione Personae .........................................................................................................................................28 (d) Rationone materiae.....................................................................................................................................28 (e) Verhouding tot andere wetteksten .............................................................................................................28 (2) Buiten Rome I: WIPR ........................................................................................................................................28

§ 3 De rechtskeuze (subjectieve verwijzingsregel) .....................................................................28 (1) Principe.............................................................................................................................................................28 (2) Expliciete of impliciete keuze ...........................................................................................................................28 (3) Keuze voor een nationaal recht........................................................................................................................28 (4) Gedeeltelijke of gesplitste rechtskeuze............................................................................................................28 (5) Moment van keuze...........................................................................................................................................29 (a) Algemeen.....................................................................................................................................................29 (b) geen formele nietigheid of afbreuk aan rechten van derden......................................................................29 (6) Betwisting keuze ..............................................................................................................................................29 (7) Beperkingen .....................................................................................................................................................29 (a) Zuiver nationale overeenkomsten ...............................................................................................................29 (b) Zuiver communautaire overeenkomsten ....................................................................................................29

§ 4 De objectieve verwijzingsregel .............................................................................................29 (1) De nauwste binding -‐ EVO ...............................................................................................................................29 (a) Principe ........................................................................................................................................................29 (b) Uitzondering: geen kenmerkende prestatie + specifieke bepalingen .........................................................29 (c) Algemene uitwijkmogelijkheid.....................................................................................................................30 (2) De nauwste binding – Rome I ...........................................................................................................................30 (a) Rechtstreekse aanknopingsregels voor eenvoudige contracten (art. 4 (1)) ................................................30 (i) Algemeen.................................................................................................................................................30 (ii) Koopovereenkomsten ............................................................................................................................30 (iii) Zakelijke rechten op en huur van onroerende goederen ......................................................................30 (iv) Dienstverleningsovereenkomsten .........................................................................................................30 (b) Algemene aanknopingsregel voor overige contracten en complexe overeenkomsten (art. 4 (2)). ............30 (c) De ontsnappingsclausule (art. 4 (3)) ............................................................................................................30 (d) Geen dépecage? ..........................................................................................................................................30

§ 5 Geen renvoi ..........................................................................................................................31 § 6 Onderwerpen die beheerst worden door de lex contractus .................................................31 (1) (2) (3)

Algemeen .........................................................................................................................................................31 Formele geldigheid: het begunstigingsprincipe ...............................................................................................31 Materiële geldigheid ........................................................................................................................................31

§ 7 Bijzonder dwingende rechtsregels........................................................................................31 C. BIJZONDERE CONTRACTEN ................................................................................................................32 § 1 Consumentenovereenkomsten.............................................................................................32 (1) Algemeen .........................................................................................................................................................32 (2) Toepassingsvoorwaarden.................................................................................................................................32 (a) Beschermde types van overeenkomsten.....................................................................................................32 (b) RomE I: Twee alternatieve voorwaarden voor bescherming ......................................................................32 (c) EVO: Drie alternatieve voorwaarden voor bescherming .............................................................................32 (3) Methode van bescherming ..............................................................................................................................32 (4) Bijzondere regelingen.......................................................................................................................................33

§ 2 Arbeidsovereenkomsten.......................................................................................................33 (1)

Algemeen .........................................................................................................................................................33


4

(2) (3) (4)

Methode van bescherming ..............................................................................................................................33 Vormvereisten..................................................................................................................................................33 Detacheringsrichtlijn ........................................................................................................................................33

(1) (2)

Algemeen .........................................................................................................................................................34 Toepassingsgebied ...........................................................................................................................................34

§ 3 Koop-‐Verkoop – CISG............................................................................................................34 § 4 § 5 § 6 § 7

Overeenkomsten met betrekking tot bankrekeningen.........................................................34 Kredietovereenkomsten .......................................................................................................34 Dienstverleningsovereenkomsten ........................................................................................34 Overeenkomsten met betrekkking tot onroerende goederen ..............................................34

§ 8 § 9 § 10 § 11 § 12 § 13 § 14

Franchiseovereenkomsten....................................................................................................35 Distibutie-‐ en concesssieovereenkomsten ............................................................................35 Dading ................................................................................................................................35 Overeenkomsten met tussenpersonen – lasthebber, handelsagent, commissionair .........35 Pandovereenkomsten.........................................................................................................35 Ruilovereenkomsten...........................................................................................................35 Schenkingen .......................................................................................................................35

(1) (2)

Overdracht van zakelijke rechten op onroerend goed.....................................................................................34 Huurcontracten op onroerende goederen.......................................................................................................34

11. DE ONRECHTMATIGE DAAD .................................................................................................35 A. INTERNATIONALE BEVOEGDHEID .......................................................................................................35 B. TOEPASSELIJK RECHT .......................................................................................................................36 § 1 De Rome II-‐Vo.......................................................................................................................36 (1) Toepassingsgebied ...........................................................................................................................................36 (a) Ratione temporis .........................................................................................................................................36 (b) RAtione materiae.........................................................................................................................................36 (c) Ratione loci ..................................................................................................................................................36 (d) Verhouding tot andere akten ......................................................................................................................36 (2) Hoofdregel: lex locus damnum.........................................................................................................................36 (a) Prinicipe .......................................................................................................................................................36 (b) Het recht van het land van gemeenschappelijk verblijf ..............................................................................36 (c) Ontsnappingsclausule ..................................................................................................................................36 (3) Rechtskeuze......................................................................................................................................................36 (4) Specifieke gevallen ...........................................................................................................................................36 (a) Productenaansprakelijkheid ........................................................................................................................36 (b) Oneerlijke concurrentie en daden die de concurrentie beperken ..............................................................37 (c) Beperking van de mededinging....................................................................................................................37 (d) Milieuschade ...............................................................................................................................................37 (e) Inbreuk op intellectuele eigendomsrechten................................................................................................37 (f) Collectieve actie bij arbeidsconflicten ..........................................................................................................37 (g) Precontractuele aansprakelijheid ................................................................................................................37 (5) Algemene bepalingen.......................................................................................................................................37 (6) Toepassingsgebied toepasselijk recht ..............................................................................................................37 (7) Enkele specifieke rechtsvragen ........................................................................................................................37 (a) Rechtstreekse vordering ..............................................................................................................................37 (b) Meervoudige aansprakelijkheid ..................................................................................................................38 (c) Vorm ............................................................................................................................................................38

§ 2 Gemeen recht .......................................................................................................................38 (1) Toepassingsgebied ...........................................................................................................................................38 (2) Keuze van toepasselijk recht ............................................................................................................................38 (3) Accessoire aanknoping .....................................................................................................................................38 (4) Algemene aanknoping......................................................................................................................................38 (5) Lokale gedragsregels ........................................................................................................................................38 (6) Specifieke regels...............................................................................................................................................38 (7) Subrogatie en rechtstreekse vordering ............................................................................................................39 (a) Subrogatie....................................................................................................................................................39 (b) Rechtstreekse vordering..............................................................................................................................39 (8) Schade via internet...........................................................................................................................................39

§ 3 Het Verdrag van Den Haag inzake verkeersongevallen op de weg ......................................39 Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

5

(1) Toepassingsgebied ...........................................................................................................................................39 (a) Ratione temporis .........................................................................................................................................39 (b) Ratione materiae .........................................................................................................................................39 (c) Ratione loci ..................................................................................................................................................39 (2) Principe: lex loci deliciti ....................................................................................................................................39 (3) Rechtskeuze......................................................................................................................................................39 (4) Toepassingsgebied ...........................................................................................................................................40 (5) De rechtstreekse vordering tegen de verzekeraar van de schuldige partij ......................................................40

12. DE RECHTSPERSONEN ..........................................................................................................40 A. ALGEMEEN ....................................................................................................................................40 B. INTERNATIONALE BEVOEGDHEID .......................................................................................................40 § 1 Brussel I-‐Vo...........................................................................................................................40 § 2 Gemeen recht .......................................................................................................................40 C. TOEPASSELIJK RECHT .......................................................................................................................41 § 1 Het recht van de plaats van de voornaamste vestiging .......................................................41 (1) (2)

De verwijzingsregel ..........................................................................................................................................41 De renvoi ..........................................................................................................................................................41

§ 2 Erkenning van vreemde vennootschappen...........................................................................41 (1) Algemeen .........................................................................................................................................................41 (2) Invloed Europees recht ....................................................................................................................................41 (a) Verdrag ........................................................................................................................................................41 (b) Rechtspraak EHJ ..........................................................................................................................................41 (3) Zetelverplaatsing ..............................................................................................................................................42

§ 3 Toepassingsgebied ...............................................................................................................42 D. EXEQUATUR ..................................................................................................................................42 § 1 Brussel I-‐Vo...........................................................................................................................42 § 2 Gemeen recht .......................................................................................................................42 13. DE INSOLVENTIEPROCEDURES ..............................................................................................42 A. UNIVERSALITEIT VS. TERRITORIALITEIT ................................................................................................42 B. DE INSOLVENTIEVERORDENING .........................................................................................................43 § 1 Inleiding................................................................................................................................43 § 2 Toepassingsgebied ...............................................................................................................43 (1) (2) (3)

Ratione temporis..............................................................................................................................................43 Ratione materiae..............................................................................................................................................43 Ratione loci.......................................................................................................................................................43

(1) (2) (3)

Algemeen .........................................................................................................................................................44 Toepassingsgebied ...........................................................................................................................................44 Uitzonderingen.................................................................................................................................................44

(1) (2)

Principe en grond tot weigering .......................................................................................................................44 Welke beslissingen? .........................................................................................................................................44

(1) (2)

Principe.............................................................................................................................................................45 Uitzonderingen.................................................................................................................................................45

§ 3 De bevoegdheidsregels ........................................................................................................44 § 4 Toepasselijk recht.................................................................................................................44

§ 5 Erkenning van Europese uitspraken .....................................................................................44 § 6 Uitvoerbaarverklaring van Europese uitspraken..................................................................45 C. GEMEEN RECHT ..............................................................................................................................45 § 1 Algemeen .............................................................................................................................45 § 2 Toepassingsgebied ...............................................................................................................45 § 3 Specifieke en gemeenrechtelijke bevoegdheidsregels..........................................................45 § 4 Het toepasselijke recht op de insolventie .............................................................................45 § 5 De eenzijdig uitgedrukte wens dat curatoren over de grens zouden samenwerken ............46 § 6 Specifieke regels van erkenning inzake vreemde beslissingen .............................................46


6


7

1. De natuurlijke personen A.

Het bestaan van een persoon en de afwezigheid

§ 1 Internationale bevoegdheid De gewone bevoegdheidsregels gelden. Voor de afwezigheid is de forum domicilii (art. 5 WIPR) wel uitgesloten. De bevoegdheid wordt dan wel weer uitgebreid door art. 40 WIPR, dat bepaalt dat de Belgische rechters bevoegd zijn als de verdwenen persoon Belg was of Belg was bij zijn verdwijning, of als de vordering betrekking heeft op goederen die zich in België bevinden.

§ 2 Het toepasselijk recht De vraag wanneer een persoon juridisch begint te staan valt onder de lex patriae, als onderdeel van het personeel statuut. Inzake afwezigheid voorziet art. 41 WIPR in twee facetten: • Het statuut en de gevolgen van afwezigheid worden beheerst door de lex patriae, tenzij het land van de nationaliteit geen afwezigheid kent. Dan wordt het recht van de laatste gewone verblijfplaats toegepast. • Het voorlopig beheer van goederen wordt geregeld volgens het recht van de laatste gewone verblijfplaats van de afwezige. Regelt dat recht niets, dan is Belgisch recht van toepassing.

B.

De staat en de bekwaamheid van personen

§ 1 Internationale bevoegdheid Art. 32 WIPR breidt de normale bevoegdheidsregel uit wat de staat en bekwaamheid van personen betreft. De Belgische rechters zijn bevoegd als de persoon Belg is of zijn gewone verblijfplaats in België heeft.

§ 2 Het toepasselijke recht (1)

Algemeen

Behalve in gevallen waar de wet anders bepaalt, worden de staat en de bekwaamheid geregeld door de lex patriae (art. 34, §1, lid 1 WIPR). Het toepassingsgebied van deze regel is evenwel beperkt tot geschillen waarin geen bijzondere regel is, en die dus in principe louter met de staat en de bekwaamheid te maken hebben. De omvang van de onbekwaamheid wordt geregeld door art. 35 WIPR. Onbekwaamheden betreffende een bepaalde rechtsverhouding (zoals de vraag of iemand kan erkennen), worden niet beheerst door de lex patriae, maar door het recht dat die bepaalde rechtsverhouding beheerst (hier bijvoorbeeld het recht dat de afstamming beheerst). (2)

Bijzondere bepaling: geslachtsverandering

In navolging van de rechtspraak van het EHRM moet België geslachtsveranderingen erkennen. Art. 35bis WIPR bepaalt dat de aangifte daarvan gebeurt bij de Burgerlijke Stand, voor Belgen en voor vreemdelingen met hoofdverblijf in België. Het toepasselijke recht is dat van de lex patriae, tenzij dat de geslachtsverandering niet toestaat (art. 35ter WIPR) (cf. homohuwelijk). Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

8

§ 3 Een beperkte renvoi Art. 34, §1, lid 2 WIPR voorziet in een uitzondering op het verbod van renvoi. De bekwaamheid wordt beheerst door het Belgisch recht als de buitenlandse verwijzingsregels naar ons recht verwijzen.

§ 4 Verandering van nationaliteit: geen invloed Eens een persoon bekwaam is, kan hij die niet meer verliezen door Belg te worden (art. 34, §1, lid 3 WIPR). Een bekwame 16-jarige die Belg wordt, blijft bekwaam. Dit is een oplossing voor een conflit mobile.

C.

De naam van personen

§ 1 Internationale bevoegdheid Wat de vaststelling van een naam betreft, zijn de Belgische rechters bevoegd voor personen die hun gewone verblijfplaats in België hebben of die Belg zijn (art. 36, lid 1 WIPR). De wijziging van een naam is daarentegen een administratieve aangelegenheid, waardoor enkel Belgen de vordering kunnen instellen (art. 36, lid 2 WIPR).

§ 2 Toepasselijk recht (1)

De vaststelling van de naam

De vaststelling van de naam wordt beheerst door de lex patriae (art. 37, lid 1 WIPR). De gevolgen van een nationaliteitsverandering worden beheerst door het recht van de staat van de nieuwe nationaliteit (art. 37, lid 2 WIPR). Een conflit mobile heeft dus weldegelijk invloed. (2)

De verandering van de naam

De verandering wordt beheerst door de lex patriae (art. 38, lid 1 WIPR). (3)

De zelfstandige aanknoping van de naam

Gevolgen van een verandering van staat op een naam (zoals de mogelijkheid om een huwelijksnaam te verkrijgen) worden evenzeer beheerst door de lex patriae, ook al gaat om veranderingen die het Belgisch recht niet toestaat. Een huwelijksnaam zal worden genoteerd op de huwelijksakte (art. 38, lid 2 WIPR).

§ 3 Nationaliteitsconflicten Als iemand twee nationaliteiten heeft, waaronder de Belgisch, wan wordt die persoon zoals gezegd als een Belg beschouwd. Het EHJ oordeelde evenwel (2003) dat als iemand een dubbele Europese nationaliteit heeft en via administratieve weg een naamsverandering aanvraagt, die persoon de naam moet kunnen dragen zoals die door de wet van de andere lidstaat wordt toegestaan. In de rechtsleer was discussie over de vraag of dit ook voor de initiële vaststelling van de naam geldt. Uiteindelijk werd in het parlement geoordeeld van niet, maar werd dat niet vastgelegd in art. 38 WIPR. Toch wordt de rechtspraak van het EHJ geacht voorrang te hebben op de wet. Een recente zaak (2008) bracht daar verandering in. Het EHJ oordeelde dat een naam die initieel verkregen is in een andere lidstaat, ook erkend moet worden in een andere lidstaat. Dat arrest heeft ook voor België gevolgen. Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

9

§ 4 Exequatur van naamsrechtelijke beslissingen en akten De erkenning van vreemde akten en vonnissen inzake naamsbepaling of –wijziging is aan bijkomende voorwaarden onderworpen (art. 39 WIPR). Een vrijwillige verandering van naam in het buitenland wordt in België niet erkend. Daarbij moeten we wel de rechtspraak van het EHJ in het achterhoofd houden. De vaststelling van een naam wordt slechts erkend als zij in overeenstemming is met het Belgische recht. De naamswijziging of – vaststellingen van vreemdelingen wordt slechts erkend als ze kan erkend worden volgens de lex patriae.

2. De bescherming van onbekwamen, de voogdij en de ouderlijke zorg A. De Europese internationale bevoegdheid en exequatur voor ouderlijke zorgmaatregelen en echtscheiding of nietigverklaring van een huwelijk (Brussel IIbis-verordening) § 1 Toepassingsgebied (1)

Ratione temporis

De Brussel II-Verordening was van toepassing van 1 maart 2001 tot 1 juli 2004. Sindsdien geldt de Brussel IIbis-verordening (BB p. 299), die er een uitbreiding op is (+alle ouderlijke verantwoordelijkheid). Art. 64 en 72 regelen de moeilijke overgang in de tijd. Principieel is de verordening van toepassing vanaf 1 maart 2005. (2)

Ratione materiae

De verordening is in de eerste plaats van toepassing op geschillen betreffende huwelijkszaken (art. 1 (1)(a)), vorderingen over de beëindiging van huwelijken: nietigverklaring, echtscheiding en scheiding van tafel bed. Processen over huwelijksgevolgen en huwelijksvermogensrecht vallen buiten de toepassing. Ten tweede is de verordening van toepassing op zaken die betrekking hebben op de burgerrechtelijke aspecten van de ouderlijke verantwoordelijkheid (art. 1 (1)(b). WIPR). Dat is breder dan in de Brussel II-Verordening het geval was. Het gaat inderdaad om een zeer ruim begrip, dat alle geschillen inzake verplichtingen die iemand heeft tegenover de persoon of het vermogen van een kind (art. 2 (7)). (3)

Ratione loci et personae

De Brussel IIbis-Verordening is van toepassing in alle lidstaten behalve in Denemarken (art. 2 (3)). De woonplaats of nationaliteit van de verweerder is daarbij niet van tel (dus ook voor niet-EG-burgers). Het enige wat van belang is zijn de bevoegdheidscriteria. De verordening is van toepassing zodra haar bevoegdheidscriteria een rechter van een lidstaat bevoegd maken. Die criteria zijn in de eerste plaats de gewone verblijfplaats van de verwerende partij of kind (tenzij er ontvoering is (art. 4), maar ook de laatste gemeenschappelijke verblijfplaats van de echtgenoten, of de verblijfplaats van één van de ouders.

§ 2 De bevoegdheidsgronden voor ouderlijke verantwoordelijkheid en voogdij (1)

Principe: de verblijfplaats van het kind


10

De rechter van de verblijfplaats van het kind is principieel bevoegd (art. 8 (1)). Die verblijfplaats wordt bepaald op moment dat de vordering aanhangig wordt gemaakt. De rechter controleert zijn bevoegdheid ambtshalve (art. 17). Wat de ‘gewone verblijfplaats’ is, is een feitenkwestie die rechter beoordeelt op basis van het belang van het kind en diens binding met het gerecht. (2)

Uitzonderingen

(A)

DE VORIGE VERBLIJFPLAATS VAN HET KIND

Art. 9 bepaalt dat gedurende drie maanden na de verhuis van een kind naar een andere listaat, de lidstaten van de vorige lidstaat gedurende drie maanden bevoegd blijven. De voorwaarden zijn evenwel zeer streng, en vinden in de praktijk waarschijnlijk weinig toepassing. (B)

ONTVOERING

Art. 10 en 11 willen voorkomen dat het kind zou ontvoerd worden om de bevoegdheid te manipuleren. In principe blijft de vorige verblijfplaats van het kind bevoegd. Het forum wordt slechts in twee gevallen verlegd: • Alle personen met ouderlijke verantwoordelijkheid hebben in de ontvoering berust. • Het kind is geworteld in zijn nieuwe omgeving, waar hij gedurende een bepaalde tijd verbleven heeft. In dat geval wordt het forum in vier gevallen verlegd. (C)

TERUGKEER MIDDELS HET KINDERONTVOERINGSVERDRAG

Art. 11 verwijst naar het Haags Kinderontvoeringsverdrag (1980) (BB p. 116), dat onverkort van toepassing blijft. Art. 11 bevat evenwel ook een aantal afwijkingen, die met name het kind en de verzoekende partij beter moeten beschermen. Er is een ook regeling voor het geval het verzoek tot terugkeer wordt afgewezen (art. 11 (6)-(7) WIPR). Art. 12 van het Kinderontvoeringsverdrag legt de bevoegdheid in het land waar het kind illegaal werd heengebracht. (D)

PROROGRATIE NAAR HET ECHTSCHEIDINGSFORUM

De rechter die bevoegd is voor een vordering in huwelijkszaken kan onder bepaalde voorwaarden ook kennisnemen van een geschil inzake ouderlijke verantwoordelijkheid (art. 12 (1)). Die bevoegdheid duurt tot de procedure over de huwelijkszaak definitief beëindigd is (art. 12 (2)). (E)

PROROGRATIE NAAR EEN FORUM MET EEN NAUWE BAND

Art. 12 (3) voorziet in de mogelijkheid om een geschil inzake ouderlijke verantwoordelijkheid te brengen voor het gerecht van een lidstaat waarmee het kind een nauwe band heeft, bijvoorbeeld omdat het de nationaliteit van dat land heeft, of omdat de persoon die de ouderlijke verantwoordelijkheid uitoefent daar zijn gewone verblijfplaats heeft. Alle partijen moet dat evenwel aanvaarden, en de prorogatie moet in het belang van het kind gebeuren. (F)

OPVANGFORUM

Als de gewone verblijfplaats van het kind niet kan worden vastgesteld, en art. 12 evenmin van toepassing is, dan kan de vordering ook voor de gerechten van de lidstaat waar het kind zich bevindt gebracht worden (art. 13). (G) ALGEMENE AFWIJKINGSMOGELIJKHEID – DOORVERWIJZEN NAAR EEN MEER GESCHIKTE RECHTER Als een rechter van oordeel is dat hij niet de geschikte rechter is m een geschil te behandelen, kan hij in het belang van het kind de zaak (geheel of gedeeltelijk) doorverwijzen naar het gerecht van een andere lidstaat. De ontvangende rechtbank Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

11

oordeelt binnen de zes weken of zij de zaak opneemt. Zij kan weigeren in het belang van het kind. (3)

Bescherming versteklatende verweerder

De rechter kan zich niet uitspreken over een zaak zolang niet duidelijk blijkt dat de verwerende partij het gedinginleidend stuk ontving, of dat al het mogelijke daartoe gedaan is (art 18). Die bepaling doet geen afbreuk aan de Europese Betekeningsverordening of het Haagd Betekeningsverdrag. (4)

Aanhangigheid

Als er reeds een vordering aanhangig is met hetzelfde voorwerp en dezelfde oorzaak, houdt de rechter zijn beslissing tot de bevoegdheid van de eerste rechter vaststaat (art. 19, (1) en (2)). Als die bevoegd blijkt, moet de tweede rechter de partijen “verwijzen” naar de eerste rechter (art. 19, (3)). Dat betekent evenwel slechts dat hij zich onbevoegd moet verklaren. (5)

Voorlopige en bewarende maatregelen

Art. 20 laat toe dat een rechter voorlopige en bewarende maatregelen neemt ten aanzien van personen en goederen die zich in zijn lidstaat bevinden. Art. 20 is geen autonome bevoegdheidsgrond, maar laat slechts toe dat het nationale recht wordt toegepast. Of en welke maatregelen mogelijk zijn wordt dan ook bepaald door het nationale recht. Vereist is bovendien dat het gaat om een spoedeisend geval. De rechter mag bovendien geen maatregelen nemen die afbreuk doen aan de beslissingsmacht van het bevoegde gerecht.

§ 3 De erkenning (1)

Algemeen

De verordening regelt de wijze waarop beslissingen, akten en ‘overeenkomsten’ kunnen worden erkend in een andere lidstaat. Beslissingen en akten moeten begrepen worden zoals in de Brussel I-Vo.. Een ‘overeenkomst’ is elke overeenkomst die uitvoerbaar is in een bepaalde lidstaat, zonder rechterlijke of procedurele tussenkomst. De regels inzake exequatur gelden in beslissingen die binnen het materiële toepassingsgebied van de verordening vallen. Het temporeel toepassingsgebied wordt geregeld in art. 64. (2)

Erkennings van rechtswege of bij twijfel per proces

De art. 21 e.v. regelen de erkenning. Die geschiedt volgens de principes van de Brussel IVo, dus in beginsel de plano.

§ 4 De uitvoerbaarverklaring (1)

Algemeen

Om uitvoerbaar verklaard te worden moeten beslissingen aan drie voorwaarden voldoen (art. 28 en 31): • Ze moeten uitvoerbaar zijn in het land van herkomst. • Ze moeten voorafgaand betekend zijn. • Er mag geen grond tot weigering van de erkenning zijn. Voor de rest is de procedure gelijkaardig aan van de Brussel I-Vo. De eigenlijke uitvoering geschiedt volgens nationaal recht, met de waarborgen van art. 47-52. Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

12

(2)

De afschaffing van de exequaturprocedure voor sommige beslissingen

Voor beslissingen (of delen van beslissingen) inzake omgangsrecht en inzake en de terugkeer van een kind is geen exequaturprocedure vereist (art. 40). Er moet enkel in het land van herkomst een certificaat verkregen worden, waarbij er een minimale rechterlijke controle is.

§ 5 De uitvoerbaarklaring

B.

Gemeen recht

§ 1 Toepassingsgebied en bevoegdheid Het WIPR wordt toegepast voor geschillen die buiten de Brussel IIbis-Verordening vallen. De bevoegdheid wordt geregeld door art. 32-33 WIPR.


Voogdij en bescherming van onbekwamen

Principieel bepaalt de gewone verblijfplaats van het kind welk recht van toepassing is (art. 35 WIPR). Die wordt gefixeerd op het tijdstip van de feiten die aanleiding geven tot voogdij of beschermingsmaatregelen, zodat er geen conflit mobile mogelijk is. (2)

Beschermingsmaatregelen ten aanzien van onbekwame meerderjarigen

De Belgische regeling is zowel van toepassing op minderjarigen als op meerderjarigen. (3) Recht van toepassing op het ouderlijk gezag (ouderlijke verantwoordelijkheid en omgangsrecht) Principieel bepaalt de gewone verblijfplaats van het kind welk recht van toepassing is (art. 35 WIPR) (zie evenwel art. 56 WIPR als verplicht akkoord echtgenoten over maatregelen). Voor de vaststelling van het ouderlijk gezag wordt die gefixeerd op het moment van de feiten die aanleiding gaven tot het ouderlijk gezag. Wat de uitoefening van het ouderlijk gezag betreft, wordt de verblijfplaats evenwel gefixeerd op het tijdstip dat de vraag wordt aangevoerd (art. 35, §1, lid 2 WIPR). Voor onroerende goederen stellen zich in dat verband praktische problemen. (4)

Het nationale recht is aanvullend

Als het aangewezen recht de vereiste bescherming niet kan waarborgen, wordt de bescherming beheerst door de lex patriae. Als de maatregelen uit het buitenlands recht materiaal of juridisch niet kunnen uitgevoerd worden, dan is het Belgisch recht van toepassing (art. 35, §2, lid 2 WIPR).

3. De huwelijkssluiting en de echtscheiding A.

Algemeen

Betwistingen inzake de geldigheid van een huwelijkssluiting vallen onder de bevoegdheidsregeling van gemeen recht (art. 42 WIPR). De Brussel IIbis-Vo. is immers mar van toepassing in zaken die de ontbinding en nietigheid van een huwelijk betreffen (art. 1 (1)(a) Brussel IIbis-Vo.). Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

13

B.

De huwelijkssluiting

§ 1 Ambtelijke bevoegdheid Het huwelijk kan voor de Belgische ambtenaren van de Burgerlijke Stand voltrokken worden als een van de partners Belg is, zijn woonplaats in België heeft of gedurende minstens drie maanden zijn gewone verblijfplaats in België heeft (art. 44 WIPR). De interne bevoegdheidsverdeling wordt geregeld door het BW.


Overzicht en begrip

Het WIPR is zeer soepel wat de definitie van het ‘huwelijk’ betreft. Het gaat om elke juridische verhouding met analoge gevolgen als het Belgische huwelijk, dus ook samenwoningscontracten, voor zover de betreffende personen niet konden trouwen. Het WIPR maakt een onderscheid tussen de vorm- en grondvoorwaarden van een huwelijk. Wat vorm- en grondvoorwaarden zijn wordt bepaald door de lex fori. De verwijzingsregels moeten beoordeeld worden op het moment van de sluiting van het huwelijk. Ze zijn van toepassing op huwelijk gesloten vanaf 1 oktober 2004. (2)

Vormvoorwaarden

De vormvereisten van een huwelijk worden beheerst door het recht van de staat op wiens grondgebied het huwelijk voltrokken wordt (lex loci celebrationis) (art. 47 WIPR). Voor vreemdelingen betekent dat bijvoorbeeld dat als zij in België willen huwen, zij eerst burgerlijk moeten trouwen alvorens zij religieus kunnen trouwen. Art. 47, §2 WIPR geeft voorbeelden van vormvoorwaarden. Voor huwelijken gesloten door diplomatieke en consulaire ambtenaren geldt evenwel het principe auctor regit actum (zie wet 12 juli 1931 en een reeks bilaterale verdragen). In principe gaat het enkel om huwelijk tussen twee Belgen. Voor een huwelijk tussen een Belg en een vreemdeling gelden beperkingen. Omgekeerd aanvaarden wij in principe niet dat een Belg trouwt op een Belgisch consulaat van een vreemd land. (3)

Grondvoorwaarden

(A)

DISTRIBUTIEVE VERWIJZINGSREGEL

Voor wat de grondvoorwaarden betreft (=alles wat geen vormvoorwaarde is), wordt voor elke echtgenoot de lex patriae toegepast (art. 46 WIPR). Er is dus een distributieve toepassing. Zo wordt de leeftijdsvereiste of een eventuele beoordeeld volgens de lex patriae. Wat betreft ‘tweehoofdige vereisten’ (zoals het verbod om te trouwen met bloedverwanten), worden de voorwaarden cumulatief toegepast. De beide echtgenoten moeten aan beide nationale wetten voldoen. Bij een dubbele nationaliteit moeten wel niet beide nationaliteiten worden toegepast (zie eerder voor regels). (B)

DE EXCEPTIE VAN INTERNATIONALE OPENBARE ORDE

Bij de beoordeling van de voorwaarden moet steeds de exceptie van internationale openbare orde in het achterhoofd gehouden worden. Zo aanvaarden wij geen huwelijken met jonge kinderen, polygamie of gedwongen huwelijk. Dat is ook van belang voor de exequatur. (C)

GELIJKSLACHTELIJKE HUWELIJKSBANDEN

Art. 46, 2 WIPR voorziet een uitzondering voor personen die omwille van hun lex patriae niet zouden kunnen trouwen met personen van hetzelfde geslacht. Het volstaat dat één lex Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

14

patriae het huwelijk van personen van hetzelfde geslacht toestaat, of dat één van beide partners zijn gewone verblijfplaats heeft in een land dat zo’n huwelijk toestaat. (4)

Sancties voor het schenden van voorwaarden

De wet die overtreden is (zowel voor vorm- als grondvereisten) bepaalt wat de sancties zijn, wat hun aard en effect is. Zo bepaalt de betreffende wet of de nietigheid relatief of absoluut is, of de werking retroactief is en of er verzachting bestaat, zoals de figuur van het putatief huwelijk. Toch moet het beginsel fraus omnia corrumpit steeds in het achterhoofd gehouden worden. (5)

Schijnhuwelijken

Art. 146bis BW bepaalt dat er geen huwelijk kan zijn als de loutere bedoeling van minstens één van de echtgenoten was om een verblijfsrechterlijke voordeel te verkregen. Als er zo’n huwelijk is, kan de ambtenaar van de Burgerlijke Stand weigeren het huwelijk te voltrekken. Ambtenaren worden geïnformeerd door een omzendbrief, die een aantal criteria geeft die een aanwijziging kunnen zijn. Het Openbaar Ministerie kan zo’n huwelijk ook sanctioneren en opsporen. De gehuwden beroepen zich vaak op art. 8 EVRM (recht op privacy) en art. 12 EVRM (recht om te huwen), maar het Hof van Cassatie aanvaardt die argumentatie niet. Art. 43 WIPR voorziet dat het Openbaar Ministerie kan optreden als het huwelijk in België is gesloten of als een van de partners een Belg is, of zijn gewone verblijfplaats in België. De rechter kan in dat geval het huwelijk nietig verklaren op basis van art. 146bis BW of op basis van strijdigheid met de internationale openbare orde. (6)

Huwelijksbelofte

Art. 45 WIPR bepaalt welk recht van toepassing is huwelijksbeloften.

§ 3 Erkenning van huwelijk gesloten in het buitenland Art. 27, §1 WIPR is ook van toepassing voor de erkenning van huwelijken – en dus van huwelijksakten. Vereist is dat het huwelijk rechtsgeldig is afgesloten en dat er een voorafgaande legalisatie is. De erkenning kan geweigerd willen omwille van wetsontduiking en strijdigheid met de internationale openbare orde, dus ook omdat het zou gaan om een schijnhuwelijk. Voor partners van hetzelfde geslacht bestaat zelfs gezegd een uitzondering inzake de voorwaarden, die bovendien retroactief werkt (art. 46, lid 2 en art. 127, §3 WIPR) en teruggaat tot 1 juni 2003. De niet-erkenning van een huwelijk werkt ex tunc en is tegenwerpelijk in België. Huwelijken in het buitenland moeten wel aangemeld worden in Belgë (?).

C.

Echtscheiding

§ 1 De internationale bevoegdheid van de Belgische rechters (1)

Brussel IIbis-Verordening

(A)

ALGEMEEN

Op geschillen inzake echtscheiding is de Brussel IIbis-Verordening van toepassing. Die werd hierboven al gesproken. Er zijn enkele specifieke regels voor ‘huwelijkszaken’: burgerlijke zaken in de beëindiging van een huwelijk. (B)

BESCHERMING INGEZETENEN


15

Wanneer de verweerder (met nationaliteit/gewone verblijfplaats van/in lidstaat) een band heeft met een lidstaat, kan hij slechts in een andere lidstaat gedaagd worden op basis van de Brussel IIbis-Vo (art. 7 WIPR). Het nationale recht speelt dus slechts een rol voor: • Verweerders zonder verblijfplaats een lidstaat en zonder nationaliteit van een lidstaat, op voorwaarde dat de Brussel IIbis-Vo geen gerecht van een bepaalde lidstaat aanwijst. • Verweerders met een gewone verblijfplaats buiten de lidstaten, maar met de nationaliteit van een lidstaat, als de Brussel IIbis-Verordening geen oplossing biedt. (C)

ZEVEN ALTERNATIEVE FORA

Art. 3 somt de fora op waar een vordering in huwelijkszaken kan ingeleid worden. De partijen hebben de keuze tussen zeven alternatieven. (D)

TEGENVORDERING

Het gerecht dat bevoegd is voor de hoofdvordering is ook bevoegd voor de tegenvordering (art. 4). (2)

Gemeen recht

Inzake echtscheiding zijn de gewone bevoegdheidsgronden van toepassing. Daarnaast zijn er toch enkele bijzondere bevoegdheidsgronden, die worden opgesomd in art. 42 en 43 WIPR. Het praktische belang van deze bepalingen wordt evenwel sterk ingeperkt door het ruime toepassingsgebied van de Brussel IIbis-Verordening.

§ 2 Het toepasselijke recht (1)

Vorderingen ingeleid voor 1 oktober 2004: de wet van 27 juni 1960

De oude regeling paste bijna consequent de lex fori toe. Zodra er één Belg betrokken was bij de echtscheiding, werd het Belgische recht toegepast. Ook indien de beide echtgenoten vreemdelingen waren werd het Belgisch toegepast als het ging om een echtscheiding wegens bepaalde feiten of wegens langdurige feitelijke scheiding. Slecht bij een echtscheiding op basis van onderlinge toestemming, waarbij geen Belg betrokken was, moest het Belgische recht plaatsruimen voor een cumulatieve toepassing van de leges patriae. Beide leges moesten de echtscheiding op basis van onderlinge toestemming kennen. De verstoting werd in België niet aanvaard. Ook de procedure werd geregeld door het Belgische recht. (2)

Huidige verwijzingsregeling

(A)

PRINCIPE

Art. 55, §1 WIPR regelt alle soorten echtscheiding door middel van een ladderverwijzing, die wordt beheerst door het verblijfsplaatscriterium. Art. 55, §3 WIPR bepaalt dat als een recht de echtscheiding niet kent (zoals Malta), moet gekeken worden wat het volgende rechtsstelsel is dat art. 55, §1 invoert. Er is dus een materieelrechtelijk oogmerk. Art. 56 WIPR bepaalt wat het aangewezen onder meer regelt. (B)

EEN BEPERKTE RECHTSKEUZE VAN DE TWEE PARTNERS

Art. 55, §2 WIPR voorziet dat partijen een beperkte rechtskeuze mogen uitdrukken bij de eerste verschijning. Ze hebben evenwel slecht de keuze tussen hun gemeenschappelijke lex patriae of het Belgisch recht. De rechter moet waarborgen dat de echtgenoten met kennis van zaken een keuze maken.


16

§ 3 De problematiek van erkenning van vreemde vonnissen (1)

Algemeen

De erkenning van echtscheidingsvonnissen wijkt niet van de algemene erkenningsleer, zoals die hierboven werd besproken. Voor de Brussel IIbis-Verordening moet er wel nog op gewezen worden dat het exequaturregime enkel geldt voor vonnissen die de beëindigd van het vonnis uitspreken, niet voor vonnissen die het huwelijk bevestigen. Waarschijnlijk is een nationaalrechtelijke betekening wel nog mogelijk. Art. 22 somt daarnaast limitatie vier gronden op basis waarvan een vonnis uit een EG-lidstaat kan geweigerd worden. (2)

De verstoting

(A)

PRINCIPE

Verstoting is een ontbinding van het huwelijk op (eenzijdige) wil van de man (art. 57 WIPR). De bedoeling was om zo neutraal mogelijke definitie te vinden, die verscheidende varianten van de verstoting kan omvatten. Een verstoting kan in principe erkend, maar de voorwaarden zijn zo streng dat er de facto een quasi-verbod is. Een vonnis waarbij een vrouw zich niet kon verweren is trouwens ook in strijd met art. 25 WIPR. (B)

UITZONDERLIJKE ERKENNING

Art. 57, §2 WIPR bepaalt vijf voorwaarden waaraan cumulatief moet voldaan zijn om een verstoting toch te erkennen. Die hebben tot doel de vrouw te beschermen en echtscheidingstoerisme te vermijden.

4. De huwelijksgevolgen A.

Algemeen

De materie van de huwelijksgevolgen wordt uitsluitend geregeld door het WIPR. Er zijn geen Europese of internationale bronnen. De bevoegdheid wordt geregeld volgens art. 5-14 en 42 WIPR, zoals hierboven besproken.

B.

De personele gevolgen van het huwelijk

§ 1 De verwijzingsregel voor personele gevolgen (1)

Algemeen

Art. 48 IPR verbindt de huwelijksgevolgen principieel aan de gewone verblijfplaats van de partijen. Slechts in andere gevallen is de lex patriae of de lex fori van toepassing. De aanknopingsfactor wordt gefixeerd op het moment waarop de gevolgen worden ingeroepen of een ingeroepen bepaling een rechtshandeling beïnvloedt. Art. 48, §2 WIPR geeft een aantal voorbeelden van materies die onder het personeel statuut vallen. Het primair stelsel is dus niet van dwingend recht. Het komt indirect wel terug via de exceptie van internationale openbare orde. (2)

Uitzondering: rechten betreffende de gezinswoning

De gezinswoning en de daarom aanwezige roerende goederen vallen evenwel onder de lex rei sitae (art. 48, §3 WIPR).


17

(3)

Oud recht

De gevolgen van huwelijk worden sinds 1 oktober 2004 geregeld door het WIPR. Daarvoor was er heel wat discussie over de vraag of het primaire stelsel van imperatieve aard was. Het Hof van Cassatie was van mening dat het primaire stelsel zo nauw aan het huwelijk verwant is het personeel statuut bepalend is, zoals bijvoorbeeld het geval was voor vorderingen inzake de gezinswoning of de nietigverklaring van risicovolle rechtshandelingen zoals een borgstelling.

C.

De vermogensrechtelijke gevolgen van het huwelijk

§ 1 Huwelijken gesloten voor 1 oktober 2004 (1)

Algemeen

Voor de vermogensrechtelijke gevolgen van huwelijken gesloten voor 1 oktober 2004 blijft de oude regeling van toepassing. Van toepassing was: • De lex patriae communis (op moment sluiten huwelijk) • Subsidiair, bij een huwelijk met verschillende nationaliteit: de lex domicilii matrimonii (eerste vaste domicilie). Dat gaf aanleiding tot een conflit mobile op beide treden van de ladder. Cassatie besliste dat een statuutsverandering door een conflit mobile niet mogelijk was. (2)

Rechtskeuze

Discussie in rechtsleer of rechtskeuze mogelijk was in huwelijkscontract. In elk geval geen geen dépeçage mogelijk. (3)

Vorm huwelijkscontract

Volgens lex causae (recht dat huwelijksvermogen beheerst) of lex loci actus). (4)

Wijziging stelsel

Mogelijk als mogelijk volgen toepasselijke recht. Mogelijk bij conflit mobile.

§ 2 Huwelijken gesloten na 1 oktober 2004 (1)

De rechtskeuze

(A)

ALGEMEEN

Art. 49 WIPR bepaalt dat de partijen principieel kunnen kiezen welk recht hun secundair huwelijksstelsel beheerst. De keuze is evenwel beperkt tot drie opties: het recht van de staat waar één van hen woont, het recht van de staat waar de partners gaan wonen en de lex patriae. Een vermogen kan niet opgesplitst worden. Retroactiviteit mogelijk, maar slechts als de rechten van derden niet geschaad worden. De vorm van het contract moet voldoen aan ofwel de lex loci of ofwel de lex causae (art. 52 WIPR). (2)

Subsidiair

Art. 51 WIPR voorziet in een verwijzingsladder als de echtgenoten geen keuze hebben gemaakt. Achtereenvolgens is de lex domicilii communis, de lex patriae of de lex celebrationis van toepassing. Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

18

Voor de gemeenschappelijke woonplaats wordt gekeken naar de eerste gemeenschappelijke woonplaats. Dat voorkomt dat er een conflit mobile optreedt. Alleen de vraag naar de wilsvrijheid van de echtgenoten wordt niet op deze manier beoordeeld. (3)

Toepassingsgebied

Art. 53, §1 WIPR somt op met wat met name door het toepasselijke recht geregeld worden. Er is een uitzondering voor de samenstelling en toebedeling van loten in de vereffeningverdeling: de lex rei sitae geldt (art. 53, §2 WIPR). Een andere uitzondering moet derden beschermen. Als de schuldeiser van een echtgenoot dezelfde gewoonlijke verplaats had, is in beginsel de lex domicilii communis van toepssing. Op dat principe bestaan uitzonderingen (art. 54, §1 WIPR). (4)

Veranderbaarheid

Een conflit mobile heeft zoals gezegd geen invloed, maar echtgenoten kunnen toch hun huwelijksvermogensrecht aanpassen naar een nieuw recht. Als het aangewezen recht dat niet toelaat kunnen ze eerst op basis van art. 49-50 WIPR het recht wijzigen.

5. De samenwoning en het partnerschap De afbakening tussen een samenwoning en huwelijk is bijzonder moeilijk. De samenwoning is alles wat geen huwelijk is, maar toch een vorm van samenwonen is die door de overheid wordt geregistreerd. Maar omdat voor het huwelijk een functionele bepaling wordt gehanteerd, is het toepassingsgebied niet zo groot. Toch is de kwalificatie van bepaling, omdat er verschillende conflictenrechtelijke regels van toepassing. De benadering is evenwel eerder administratiefrechtelijk.

6. De afstamming A.

Internationale bevoegdheid

§ 1 Rechterlijke bevoegdheid Naast de algemene bevoegdheidsregels (woonplaats, samenhang) zijn de Belgische rechters op basis van art. 61 WIPR alternatief bevoegd indien: • Het kind zijn gewone verblijfplaats in België heeft. • De persoon van wie het ouderschap wordt aangevoerd of betwist zijn gewone verblijfplaats in België heeft. • Of het kind en de vermeende ouder Belg zijn op het moment dat de vordering wordt ingesteld. In de eerste gevallen kan dus een forum actoris mogelijk zijn.

§ 2 Ambtelijke bevoegdheid Art. 64 WIPR geeft de Belgische ambtenaren ruime bevoegdheden. Een akte van erkenning kan in België worden opgesteld als: • De erkenner Belg is, of zijn woon- of verblijfplaats in België heeft. • Het kind in België geboren is. • Het kind zijn gewone verblijfplaats in België heeft bij het opstellen van de akte.


19

B.

Toepasselijk recht

§ 1 Algemeen Het ouderschap van een persoon wordt beheerst door zijn lex patriae (art. 62, §1 WIPR) op het moment van de geboorte van het kind, of, bij vrijwillige erkenning, op het tijdstip van de erkenning. Vroeger werd een opsplitsing gemaakt: het vaderschap werd betwist op basis van de lex patriae van het kind, het moederschap op basis van de lex patriae van de moeder. De vraag of het kind al dan niet moet toestemmen wordt geregeld door de lex patriae van de vermeende ouder, maar als dat recht geen instemming vereist, wordt het recht van de gewone verblijfplaats (op het moment van de instemming) van het kind toegepast (art. 62, §1 WIPR). Over de toestemming van de andere ouder is niets geregeld.

§ 2 Positieve afstammingsconflicten Als twee verschillende rechtsstelsels elk een vader aanwijzen is er een positief afstammingsconflict. Als het gaat om twee erkenningen, primeert de eerste erkenning (art. 62, §2, lid 2 WIPR). Gaat het om dezelfde wet die twee vaders aanwijst, dan bepaalt de wet toepasselijk op de afstamming van rechtswege welk gevolg een erkenning daarop heeft. Gaat het om twee rechtsstelsels waarbij de afstamming van rechtswege wordt vastgesteld, dan wordt gekeken naar de het stelsel dat de nauwste band heeft met het geschil (art. 62, §2, lid 1 WIPR).

§ 3 Toepassingsgebied Art. 63 WIPR bepaalt wat het aangewezen recht in het bijzonder bepaalt.

§ 4 Vorm De vorm wordt beheerst door ofwel de lex causae ofwel de lex loci actus (art. 64 WIPR). De ruimst mogelijkheden gelden.

7. De onderhoudsvorderingen A.


Tot midden 2011 moet gewoon de Brussel I-Vo. worden toegepast. Art. 2 is van toepassing (forum verweerder), en art. 5 (2) voorziet bovendien in een alternatief forum. De overheid die een onderhoudsvordering wil invorderen kan zich evenwel slechts beroepen op art. 2. Als Brussel I niet van toepassing is, moet het WIPR worden toegepast. Naast de gewone bevoegdheidsgronden voorziet art. 73 WIPR in een bijkomende bevoegdheid inzake onderhoudsvorderingen, als: • De onderhoudsgerechtigde zijn gewone verblijfplaats in België heeft. • De beide partijen de Belgische nationaliteit hebben. • Het gaat om een aanhangsel van een vordering inzake de staat waarvoor een Belgische rechter bevoegd is. Vanaf 2011 wordt een nieuwe verordening van kracht. Er is ook een Haags Verdrag van 1958 inzake de uitvoering van onderhoudsverplichtingen, maar dat heeft weinig praktisch belang.


20

B.

Toepasselijk recht

§ 1 Het Haags verdrag van 24 oktober 1956 (1)

Algemeen

Het Haags verdrag van 1956 (BB p. 34) regelt de gevallen waarin een kind een alimentatievordering kan verkrijgen tegen zijn vermoedelijke vader, alsook het recht toepasselijk op de vordering tot het bekomen van een voorlopige onderhoudsvordering in kader van een echtscheidingsprocedure. Een kind is elk wettig of onwettig of geadopteerd kind, dat ongehuwd is en nog geen 21 jaar oud is (art. 1, lid 4). (2)

Verwijzingsregel

Principieel is het recht van de gewone verblijfplaats van het kind toepasselijk (art. 1). Dat geldt wel enkel als die gewone verblijfplaats in een verdragsstaat gelegen is. Art. 6 vereist immers verdragswederkerigheid. Art. 2 bepaalt dat op drie voorwaarden kan worden afgeweken van art. 1: • Als de partijen een gemeenschappelijke nationaliteit hebben, namelijk die van het forum. • Als het verzoek wordt gedaan of de vordering ingesteld bij het land. • Als de onderhoudsplichtige zijn gewone woonplaats in dat land heeft. België past dat toe. Art. 3 voorziet dat het verdrag niet wordt toegepast als het aangewezen recht geen onderhoudsrecht toekent. Art. 4 bepaalt dat kan afgeweken worden omwille van de internationale openbare orde. Het aangewezen recht regelt of het kind gerechtigd is, wie onderhoudsplichtig is, wat de omvang van de onderhoudsplicht is, wie de onderhoudsvordering kan instellen en binnen welke termijn dat moet gebeuren.

§ 2 WIPR (1)

Algemeen

Het WIPR maakt in tegenstelling tot het Haags verdrag geen onderscheid tussen de verschillende soorten onderhoudsverplichtingen. Ook die tussen echtgenoten vallen bijvoorbeeld onder deze regeling. (2)

Verwijzingsregel

(A)

ALGEMEEN

Art. 74 WIPR is van toepassing als er geen overeenkomst is. De hoofdregel is dat de vordering beheerst wordt door het recht van de gewone verblijfplaats van de onderhoudsgerechtigde. Daar wordt evenwel van afgeweken als de partijen dezelfde nationaliteit hebben en op hetzelfde moment de onderhoudsplichtige zijn gewone verblijfplaats in die staat heeft. Als het aangewezen recht geen onderhoudsrecht voorziet voor minderjarige kinderen of tussen echtgenoten, dan moet eerst gekeken worden naar de lex patriae. Als die evenmin voorziet in een onderhoudsrecht, dan moet Belgisch recht worden toegepast. Vroeger werd daarvoor een beroep gedaan op de internationale openbare orde, maar volgens Cassatie (2007) geldt dat niet tussen ex-echtgenoten. (B)

OVEREENKOMST


21

Voor onderhoudsverplichtingen uit ouderschap, huwelijk of verwantschap kan ook een overeenkomst worden gesloten (art. 75 WIPR). De lex patriae van een van de partijen moet worden gekozen, ofwel de gewone verblijfplaats van één van de partijen. Die criteria worden beoordeeld op het moment van de keuze. Is er geen rechtskeuze, dan voorzien art. 75, §2 en §3 WIPR in een regeling die lijkt op die van art. 74. De vorm van de overeenkomst moet voldoen aan de lex causae of de lex locus acti. (3)

Toepassingsgebied

Art. 76 WIPR somt elementen van het toepassingsgebied van het aangewezen recht op.

C.

Exequatur en tenuitvoerlegging

8. Testamenten en erfrecht A.


Er zijn nauwelijks relevante internationale bronnen (ook niet voor toepasselijk recht/exequatur), waardoor we moeten kijken naar het WIPR. Dat bepaalt in art. 77 WIPR dat de Belgische rechters bevoegd kunnen zijn op de algemene bevoegdheidspalingen, met uitzondering van art. 5 (woon- verblijfplaats verweerder in België). Wel voorziet het artikel in een alternatief forum. De Belgische rechters zijn bevoegd: • Indien de decujus bij het overlijden zijn gewone verblijfplaats in België had. • Indien de vordering goederen betreft die in België gelegen zijn (enkel voor die goederen).

B.

Toepasselijk recht

§ 1 Wettelijke erfopvolging (1)

Algemeen

Art. 78 WIPR splitst het vermogen van de decujus op, en bepaald het toepasselijke recht naargelang het goed om roerende of onroerende goederen. De voorvraag is dus of een goed roerend of onroerend is. Dat wordt bepaald door de lex rei sitae (art. 87 WIPR). Voor roerende goederen geldt het recht van de gewone verblijfplaats van de dejucus bij zijn overlijden (mobilia sequuntur personam). Voor onroerende goederen geldt de lex rei sitae, maar in deze materie aanvaarden we wel een beperkt renvoi: als de lex rei sitae verwijst naar het recht van de gewone verblijfplaats zullen wij dat recht toepassen. De eenheid heeft daar immers baat bij. (2)

Een beperkte rechtskeuze

Art. 79 WIPR laat de dejucus toe om – voor zijn hele vermogen - een beperkte rechtskeuze te maken tussen de wet zijn gewone verblijfplaats (naar keuze op moment van de aanwijzing of het overlijden), of de lex patriae (op moment aanwijzing of het overlijden). Die keuze mag wel geen nadeel met zich meebrengen voor de erfgenamen die recht hebben op een voorbehouden deel, die hem gewaarborgd wordt door het recht dat art.78 WIPR aanwijst. De keuze moet uitdrukkelijk worden gemaakt in de vorm van een uiterste wilsbeschikking. (3)

Toepassingsgebied


22

Art. 80 WIPR bepaalt (niet-limitatief) het toepassingsgebied van de lex successionis). Die beheerst onder meer de erfrechtelijke bekwaamheden, maar niet de bekwaamheden die voortvloeien uit de persoon zelf (lex patriae) en de onbekwaamheid van een rechtspersoon om te ontvangen (lex societatis). De wijze van aanvaarding of verwerping van de nalatenschap wordt beheerst door de lex rei sitae. Roerende goederen worden vermoed zich te bevinden op de plaats van overlijden (art. 80 WIPR). De voorwaarden en de gevolgen van aanvaarding of verwerping worden dan wel weer beheerst door de lex rei sitae.

§ 2 Vereffening-verdeling (1)

Wijze van samenstelling en de toebedeling van de loten

De wijze van samenstelling en de toebedeling van de loten wordt beheerst door de lex rei sitae (art. 81 WIPR). (2)

Het beheer en de overgang van de nalatenschap

Het beheer en de overgang van de nalatenschap (bv.: wie heeft saisine, wie kan inbezitstelling vragen) worden in principe geregeld door de lex successionis (art. 82, §1 WIPR). Als de lex rei sitae evenwel een tussenkomst van de overheid vereist, is dat recht van toepassing. België erkent ook de bevoegdheden van een buitenlands beheerder (art. 81, §2 WIPR), maar die bevoegdheden mogen geen afbreuk doen aan een in België genomen of erkende gerechtelijke beslissing.

§ 3 Testamenten (1)

Testeerbekwaamheid

Geregeld door de lex patriae. (2)

Vorm

Art. 82 WIPR verwijst voor alle wilsbeschikkingen (zoals overeenkomsten over nalatenschappen of testamenten) naar het Verdrag van Den Haag van 5 oktober 1961 (BB p. 52). Het verdrag is van toepassing, ongeacht de wederkerigheid. Art. 1 is zeer soepel inzake de vorm: • Ofwel moet voldoen zijn aan de lex loci actus • Ofwel aan de lex patriae van de decujus, of van diens verblijfplaatsrecht op het moment van het opstellen of van zijn dood. • Ofwel, voor onroerende goederen, de lex rei sitae. Art. 10 maakt een mondeling testament in principe mogelijk, maar België heeft voorbehoud geformuleerd. Er is ook een ‘internationaal testament’ dat evenwel amper door twaalf staten aanvaard wordt. De geldigheid moet nagegaan worden volgens het betreffende nationale recht. (3)

Interpretatie

Een testament wordt geïnterpreteerd door het recht dat de decujus gekozen heeft (art. 84, lid 1 WIPR). Bij gebrek aan een rechtskeuze wordt het recht van de staat waarmee de beschikking de nauwste binding heeft (lex testamenti) toegepast (art. 84, lid 2 WIPR). Dat wordt vermoed te plaats te zijn waar de beschikker zijn gewone verblijfplaats had ten tijde van beschikking of herroeping.


23

Ook aanvullingen op het testament (termen en legaten die niet uitdrukkelijk bedongen zijn) vallen onder de testamentswet. De erfeniswet bepaalt wel wat de grenzen van de testeervrijheid zijn, bijvoorbeeld door het voorbehouden deel te bewaken. Het bepaald in welke mate schenkingen onder ervenden het voorwerp moeten uitmaken van inbreng of inkorting. (4)

Registratie van testamenten

Het verdrag van Bazel (1972) maakt het verplicht om testamenten te laten registeren. Voor testamenten bij authentieke akte en testamenten die in bewaring worden genomen door de nationaal bevoegde autoriteiten (in België: de notaris) is de registratie verplicht. Voor onderhandse akten is er registratie als zij bij de bevoegde ambtenaar in bewaring worden gegeven, tenzij de erflater zich tegen de registratie verzet. (5)

Overgangsrecht

Een aantal zaken werden ook vroeger al geregeld door het Verdrag van Den Haag. Art. 127, §2 WIPR bepaalt dat een rechtskeuze gemaakt voor 1 oktober 2004 geldig is als ze voldoet aan de voorwaarden van het wetboek. Voor het overige moeten we ons afvragen of de toepassing van nieuwe regels afbreuk doet aan toestanden die definitief voltroken zijn. Daarom kan voor art. 80 WIPR het nieuwe recht niet worden toegepast, maar voor art. 81 WIPR bijvoorbeeld wel.

9. Het zakenrecht A.


§ 1 Algemeen De Brussel I-Vo. heeft voorrang op het WIPR. Belangrijk is art. 22 (1), dat bepaald dat voor zakelijke rechten op onroerende goederen de rechters van het forum rei sitae exclusief bevoegd zijn. Voor roerende goederen moet art. 2 worden toegepast. Het WIPR laat in de eerste plaats toe de algemene regels gebruikt worden. Art. 85 WIPR biedt een alternatief forum voor zakelijke op goederen die in België gelegen zijn of geacht worden hier te zijn gelegen. Rechtsalgemeenheden met een bijzondere bestemming worden volgens art. 87, §2 WIPR geacht gelegen te zijn in het land met de nauwste binding.

§ 2 Intellectuele eigendomsrechten De Brussel I-Vo. is ook de belangrijkste tekst voor vorderingen betreffende de bescherming van intellectuele eigendomsrechten. In de marge daarvan geldt het Belgische recht. De Belgische rechters zijn aanvullend bevoegd indien de vordering een tot het Belgisch grondgebied beperkte bescherming betreft (art. 86, lid 1 WIPR). Dat geldt uiteraard niet als art. 5 WIPR toepassing vindt. Met betrekking tot geschillen inzake de registratie of rechtsgeldigheid van intellectuele eigendomsrechten bepaalt art. 22 (4) Brussel I een exclusieve bevoegdheidsgrond. De Belgische rechters zijn slechts bevoegd als de neerlegging of registratie in België is verzocht.


24

B.

Toepasselijk recht

§ 1 Het zaakstatuut (1)

Algemene regel

Art. 87, lid 1 WIPR bepaalt dat een goed principieel beheerst wordt door de lex rei sitae. De ligging wordt bepaald op het actuele tijdstip worden de rechten worden ingeroepen. Art. 94 WIPR heeft een niet-limitatieve opsomming (slides: “limitatief”) van wat allemaal door de lex rei sitae wordt geregeld. (2)

De verplaatsing van een goed (verandering van zaakstatuut)

Het gevolg van de toepassing van de lex rei sitae is dat de lex verandert als het goed verplaatst wordt (conflit mobile). Dat zou ertoe kunnen leiden dat een zakelijk recht verloren gaat. De verwerving of het verlies van een zakelijk recht wordt immers geregeld door de lex rei sitae van tijdstip waarop het laatste feit of handeling zich voordeed die constitutief is voor het verlies of de verwerving (art. 87, §1, lid 2 WIPR). Het Belgisch recht respecteert evenwel verworven rechten. De loutere verplaatsing van een goed kan niet leiden tot de verkrijging of het verlies van een zakelijk recht. Dat geldt zeker als de verplaatsing een vorm van wetsontduiking is. (3) Bijzondere gevallen: transportmiddelen • • •

rechtsalgemeenheden,

goederen

in

transitu

en

Rechtsalgemeenheden: fictieve ligging -> nauwste band met vermogen (art. 87, §2 WIPR). Goederen in transitu: worden beheerst door het recht van het land van bestemming (art. 88 WIPR). Transportmiddelen: de lex registri, het recht van de plaats van registratie, beheerst de zakelijke rechten.

§ 2 Bijzondere regels (1)

Zakelijke rechten op vorderingsrechten

De ligging van schuldvorderingen is moeilijk of niet te bepalen. Daarom bepaalt art. 87, §3 WIPR dat de (overdracht van) zakelijke op een schuldvordering beheerst worden door het recht van de staat op wiens grondgebied de overdragende of vestigende partij zijn gewone verblijfplaats had op het ogenblik van de overdracht of vestiging. Een zelfde regeling geldt voor subrogatie. (2)

Zakelijke rechten op geldwaarden op bankrekeningen

Twee theorieën: • Lex causae toepassen: welk recht beheerst overeenkomst met bank? • Fictieve lokalisering toepassen op de plaats waar de bank tot teruggave verplicht is of waar er een betalingsverplichting is (meerdere plaatsen mogelijk). (3)

Zakelijke rechten op verhandelbare effecten (waardepapieren en effecten)

De vraag stelt zich wie een recht heeft op een bepaalde waardepapier. Dat moet onderscheiden worden van de vordering die in het papier verzat zijn. Dat zijn vorderingsrechten. De zakenrechtelijke kant wordt geregeld door art. 91 WIPR: Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

25

• •

• (4)

Voor titels aan toonder geldt de lex cartae sitae, de plaats waar de aandelen aan toonder gelegen zijn. Art. 87 WIPR speelt hier ook. Voor titels op naam geldt het recht van de plaats waar het register moet bewaard worden. Dat wordt vermoed te liggen bij de voornaamste vestiging van vennootschap. Voor geïmmaterialiseerde effecten geldt het recht van de plaats van de meest relevante tussenpersoon. Onrechtmatig geëxporteerde cultuurgoederen en gestolen goederen

Art. 90 WIPR bepaalt dat als een overheid onrechtmatig uitgevoerde cultuurgoederen (nationaal patrimonium) wil terugvorderen, het recht van dat land van toepassing is, zoals het was op moment van de uitvoer. Dat geldt slechts voor werken die uitgevoerd zijn na 1 oktober 2004 (art. 127, §7 WIPR). Art. 87 WIPR geldt hier ook. Daarnaast beschermt art. 92 WIPR de eigenaar van een gestolen goed. Hij kan zowel de huidige lex rei sitae toepassen als de lex van de vroegere ligging. De derde-verkrijger die te goeder trouw kan evenwel op de het recht van de plaats van de huidige ligging een beroep doen, als het recht van de plaats van de vroegere ligging hem geen bescherming biedt. (5)

Werken van beeldende kunsten

Er is een Europees volgrecht inzake royalties op werken van beeldende kunst. (6)

Intellectuele rechten

De werking van intellectuele rechten is in principe beperkt tot het grondgebied van de staat die ze verleent. Om die reden voorzien verdragen in gelijkberechtiging, zodat onderdanen van lidstaten in andere lidstaten gelijk behandeld worden. Principieel geldt de lex protectionis, het recht van het land waar men bescherming zoekt (art. 93 WIPR). Voor de bepaling van de oorspronkelijke titularis van een industrieel eigendomsrecht, geldt het recht van het land waarmee de intellectuele activiteit de nauwste band heeft. Voor personen in contractuele dienst- of arbeidsbetrekking wordt dat vermoed de lex contractus te zijn. Het Europees Octrooiverdrag (art. 60) heeft het dan weer over het recht van de plaats waar de werknemer overwegend werkzaam is, en anders het recht van de plaats waar het bedrijf zich bevindt (BB p. 83). (7)

Zakelijke zekerheden

(A)

ONROERENDE ZAKELIJKE ZEKERHEDEN

Hypotheken en eventuele andere onroerende zakelijke zekerheden worden geregeld door de lex rei sitae. Dat geldt ook voor de vorm. Art. 2 Hyp. W., dat voor overschrijving de authentieke vorm vereist, geldt dus ook voor buitenlandse akten. Verder regelt de lex rei sitae de geldigheid, de rangregeling, de publiciteit,… (B)

ROERENDE ZAKELIJKE ZEKERHEDEN

Voor zowel wettelijke als conventionele roerende zekerheden geldt de lex rei sitae inzake het ontstaan, de inhoud, de overgang of de beëindigd van de zekerheid. Er stelt zich een bijzonder conflit mobile bij bezitloze zekerheden (bv. eigendomsvoorbehoud). (C)

RECHTEN VAN VOORRANG, RANGORDE EN VERDELING (ART. 94, §2 WIPR)

De wet van de plaats van de ligging regelt de tegeldemaking van voorrechten, de rangregeling en de uitgestrektheid (art. 94, §2 WIPR). Daarbij moet wel rekening gehouden met art. 119 WIPR. Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

26

(D)

MOBIELE ZEKERHEDEN EN ZEKERHEDEN OP VLIEGTUIGMATERIAAL

Verdrag van Kaapstad (2001) voert bepalingen van uniform recht in.

C.

Exequatur inzake intellectuele eigendomsrechten

Art. 95 WIPR bepaalt, bovenop art. 25 WIPR, een bijkomende weigeringsgrond voor vonnissen inzake intellectuele eigendomsrechten. Er kan geen erkenning zijn als de neerlegging van het bewuste intellectuele eigendomsrecht in België gedaan werd of had moeten gedaan zijn.

10. De contactuele verbintenissen A.


§ 1 Brussel I-Vo. Als de verweerder zijn gewone woonplaats in de EU heeft, is de Brussel I-Vo. van toepassing. De algemene bevoegdheidsgrond is de woonplaats van de verweerder. De eiser kan ook kiezen voor het forum executionis contractus. Voor verzekerings-, consumentenen arbeidsovereenkomsten gelden bijzondere regels.

§ 2 WIPR Als de Brussel I-Vo. niet van toepassing is, moet gekeken worden naar het WIPR. De algemene bevoegdheidsgronden (art. 5-14 WIPR) zijn an toepassing. De woonplaats van de verweerder in België is het primaire forum, tenzij er een rechtskeuze gemaakt is. België biedt en alternatief forum als het contract gesloten is in België, of hier moet worden uitgevoerd. Voor consumentenen arbeidsovereenkomsten gelden bijzondere regels.

B.

Toepasselijk recht

§ 1 Bronnen Het internationale contractenrecht wordt geregeld door drie groepen bronnen. Ten eerste zijn er bronnen die de conflictenregels regelen. Belangrijk zijn het EVO-verdrag (1980) en zijn opvolger, de Rome I-Verordening (2008). Daarnaast zijn er enkele leges speciales. Uitzonderlijk moet het WIPR worden toegepast. Ten tweede zijn er bronnen die materieelrechtelijke bepalingen bevatten. Het gaat met name over de verdragen van Wenen. Tot slot is er soft law, die vaak aanbevelingen of gewoontes bevatten, en in de praktijk vaak gebruikt worden.

§ 2 Afbakening (1)

Rome I vs. EVO

(A)

RATIONE TEMPORIS

De Rome I-Vo. van toepassing op contracten die gesloten zijn vanaf 17 december 2009. Tot op dat moment moet het EVO worden toegepast. (B)

RATIONE LOCI

Het EVO is van toepassing op de 27 EU-lidstaten, op de Nederlandse Antillen, op Aruba en op Gibraltar. De Rome I-Vo. is van toepassing op alle lidstaten, maar niet op Denemarken. Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

27

Art. 2 van zowel het EVO als de Brussel I-Vo. bepalen dat het verdrag respectievelijke de verordening ook van toepassing zijn als de bepalingen het recht van een niet-lidstaat aanwijzen. (C)

RATIONE PERSONAE

Het EVO en de Rome I-Vo. maken geen onderscheid qua personeel toepassingsgebied. (D)

RATIONONE MATERIAE

Beide teksten zijn van toepassing op internationale contracten (art. 1 (1)). De rest van beide artikels 1 verduidelijkt wat daar niet onder valt (art. 1 (2) en (3) Rome I-Vo. en art. (2)-(4) EVO). De Rome I-Vo. verduidelijkt wel dat de precontractuele aansprakelijkheid niet onder deze verordening valt (wel onder Rome II). Uiteindelijk vallen bijna alle contracten onder onder de bepalingen van de Rome I-Vo. en het EVO. (E)

VERHOUDING TOT ANDERE WETTEKSTEN

Art. 23 Rome I en art. 20 EVO bepalen dat het verdrag respectievelijke verordening een lex generalis zijn. Ze laten de specifieke bepaling van gemeenschapsrecht onverlet (bijvoorbeeld inzake oneerlijke contractsbedingen). Internationale verdragen krijgen in principe voorrang op de toepassing van beide teksten. Dat is sowieso het geval op basis van art. 21 EVO. Art. 25 Rome I stelt wel twee voorwaarden. Het mag niet gaan om intracommunautaire verdragen, en ze moeten zijn afgesloten na 17 juni 2008. Het gaar bijvoorbeeld om het CISG of het Haags Koopverdrag. (2)

Buiten Rome I: WIPR

Art. 98, §1, lid 2 WIPR bepaalt dat in gevallen waarom het EVO/Rome I niet van toepassing is, toch het recht geldt dat door die teksten wordt aangewezen, tenzij het WIPR voorziet in specifieke regels, zoals voor het vennootschapscontract (art. 110 WIPR).

§ 3 De rechtskeuze (subjectieve verwijzingsregel) (1)

Principe

EVO en Rome I voorzien principieel dat de overeenkomst beheerst wordt door het recht dat de partijen kiezen. (art. 3). (2)

Expliciete of impliciete keuze

De rechtskeuze kan expliciet of stilzwijgend zijn. Als hij impliciet is, moet de keuze “voldoende duidelijk blijken” (EVO) of “duidelijk blijken uit de inhoud of de omstandigheden” (Rome I). Een aanwijzing is bijvoorbeeld een forumbeding, dat in combinatie met andere factoren een impliciete rechtskeuze kan bewijzen. (3)

Keuze voor een nationaal recht

De partijen moeten kiezen voor een (nationaal) recht. Dat betekent dat ze het betreffende nationale recht aanvaarden met zijn imperatieve en suppletieve regels. Het vooralsnog niet mogelijk om louter een verdrag of principes van soft law aan te wijzen. (4)

Gedeeltelijke of gesplitste rechtskeuze

Partijen kunnen verschillende rechtsstelsel van toepassing maken op één overeenkomst. Deze techniek heet dépeçage. Op één deel van de overeenkomst mag slechts één recht van toepassing zijn, en bovendien mag de coherentie van de overeenkomst niet in het gedrang komen, bijvoorbeeld doordat er contradictoire gevolgen zou zijn. Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

28

(5)

Moment van keuze

(A)

ALGEMEEN

De rechtskeuze kan gemaakt worden op het moment dat de overeenkomst gesloten wordt, maar ook als dading of ten processe. Een eerdere keuze kan tot die tijd ook gewijzigd worden. (B)

GEEN FORMELE NIETIGHEID OF AFBREUK AAN RECHTEN VAN DERDEN

Een latere rechtskeuze mag niet leiden tot de formele nietigheid van contract of afbreuk doen aan de rechten van derden. Een lex invalidatis kiezen is niet mogelijk op basis van art. 3 (2). Materiële nietigheid is wel mogelijk door een latere rechtskeuze. (6)

Betwisting keuze

De rechtskeuze zelf kan betwist worden door de partijen. In dat geval moet de rechtskeuze beoordeeld worden volgens de art. 8, 9 en 11 EVO/art. 1, 11 en 13 Rome I. Er moet name gekeken worden naar de wet die van toepassing zou zijn als de gedane keuze geldig zou zijn. In het geval van een stilzwijgende overeenkomst kan dat tot onbillijke gevolgen leiden, en daarom kan een partij zich beroepen op het recht van zijn gewone verblijfplaats om te bewijzen dat hij geen toestemming heeft gegeven. (7)

Beperkingen

(A)

ZUIVER NATIONALE OVEREENKOMSTEN

Art. 3 (3) beperkt de toepassing van de rechtskeuze voor overeenkomsten die in wezen louter nationaal. In dat geval moeten de dwingende nationale bepalingen te allen tijde gerespecteerd worden. Dat is bijvoorbeeld het geval voor de Belgische handelsagentuurwet. (B)

ZUIVER COMMUNAUTAIRE OVEREENKOMSTEN

Art. 3 (4) Rome I zegt dat hetzelfde mutatis mutandis geldt voor zuiver communautaire overeenkomsten. Ook richtlijnen moeten bovendien gerespecteerd worden, zoal s ze zijn geïmplementeerd in de lidstaat van de rechter.

§ 4 De objectieve verwijzingsregel (1)

De nauwste binding - EVO

(A)

PRINCIPE

Bij gebrek aan een rechtskeuze wordt de overeenkomst beheerst door het recht van het land waarmee ze het nauwst is verbonden (art. 4 (1)). Om die moeilijke oefening te vergemakkelijken bevat het verdrag enkele vermoedens. Art. 4 (2) bevat een algemeen vermoeden: de overeenkomst wordt vermoed verbonden te zijn met de gewone verblijfplaats (op het moment van het sluiten van de overeenkomst) van de kenmerkende prestant. Voor rechtspersonen wordt gekeken naar de plaats van hun hoofdbestuur. De kenmerkende prestatie is de prestatie die het contract vandere andere types contracten onderscheidt (meestal de prestatie waarvoor betaald wordt). (B)

UITZONDERING: GEEN KENMERKENDE PRESTATIE + SPECIFIEKE BEPALINGEN

Als er geen kenmerkende prestatie is, moet de rechter ad hoc nagaan met welke plaats de overeenkomst de nauwste binding heeft (art. 4 (5)). Daarbij kan ook aan dépeçage doen. Daarnaast bevatten art. 4 (3) en (4) twee specifieke vermoedens, voor onroerende goederen en voor vervoer van goederen. Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

29

(C)

ALGEMENE UITWIJKMOGELIJKHEID

Art. 4 (5) bepaalt in zijn tweede zin dat de rechter toch art. 4.1 kan toepassen als uit de omstandigheden blijkt dat de overeenkomst nauwer verbonden is met een ander land dan met het land dat de vermoedens aanwijzen. (2)

De nauwste binding – Rome I

(A)

RECHTSTREEKSE AANKNOPINGSREGELS VOOR EENVOUDIGE CONTRACTEN (ART. 4 (1))

(i)

ALGEMEEN

Voor acht contracten bepaalt art. 4 (1) expliciet wat de lex contractus is. Het gaat om vaak voorkomende overeenkomsten. (ii) • •

• (iii) • • (iv) • • •

KOOPOVEREENKOMSTEN Verkoop van roerende goederen (a). Gewone verblijfplaats verkoper. Als de koper evenwel een consument is, gelden andere regels. De veilig van roerende goederen (g): de plaats van de veiling. De veiling via internet valt hier niet onder. Als de plaats niet kan worden bepaald, is art. 4 (1)(a) van toepassing. Effectenbeurzen en multilaterale handelsfaciliteiten (h) ZAKELIJKE RECHTEN OP EN HUUR VAN ONROERENDE GOEDEREN Algemene regel: lex rei sitae (c) Huur voor kortstondig particulier gebruik (d), onder voorwaarden gewone verblijfplaats. DIENSTVERLENINGSOVEREENKOMSTEN Algemene regel: gewone verblijfplaats dienstverlener (b). Franchiseovereenkomst: gewone verblijfplaats franchisenemer (e) Distributieovereenkomst: gewone verblijfplaats distributeur (f)

(B) ALGEMENE AANKNOPINGSREGEL VOOR OVERIGE CONTRACTEN EN COMPLEXE OVEREENKOMSTEN (ART. 4 (2)). Als art. 4 (1) geen toepassing vindt, dan knoopt art. 4 (2) het contract vast aan de gewone verblijfplaats (art. 19) van de partij die de kenmerkende prestatie levert. Art. 4 (2) is ook van toepassing voor complexe contracten. Dat zijn contracten die onder meer dan één van de punten van art. 4 (1) vallen, of contracten waarbij er verschillende gelijkwaardige verbintenissen zijn, waarbij er maar één onder art. 4 (1) valt. In tegenstelling tot het EVO gaat het hier niet meer om een vermoeden. Als er geen kenmerkende prestatie is, moet de rechter kijken met welk land de overeenkomst de nauwste band heeft (art. 4 (4)). Dat is bijvoorbeeld voor overeenkomsten waarbij er verschillende kenmerkende prestaties zijn. (C)

DE ONTSNAPPINGSCLAUSULE (ART. 4 (3))

Indien de rechter vaststelt dat een ander land een manifest nauwere band heeft met de overeenkomst, kan hij dat recht toepassen. Die band kan bijvoorbeeld blijken uit samenhangende overeenkomsten. (D)

GEEN DÉPECAGE?

Rome I vermeldt niet duidelijk of dépeçage mogelijk is. Waarschijnlijk wijst het verschil met het EVO erop dat het niet meer geval is.


30

§ 5 Geen renvoi Zowel bij Rome I als bij het EVO is geen renvoi mogelijk (art. 15 EVO, art. 20 Rome I).

§ 6 Onderwerpen die beheerst worden door de lex contractus (1)

Algemeen

Art. 10 EVO en art. 12 Rome I geven een exemplatieve opsomming van wat allemaal door de lex contractus wordt beheerst. Die beheerst bijvoorbeeld de nakoming van de overeenkomst, al wordt de wijze van nakoming bepaald door de plaats van uitvoering. (2)

Formele geldigheid: het begunstigingsprincipe

Art. 11 Rome I en art. 9 EVO bepalen welk recht van toepassing is op de vormvereisten van een overeenkomst. Het gaat om een facultatieve regeling met vele mogelijkheden, zeker als de partijen zich in verschillende landen bevinden. Er zijn wel uitzonderingen voor consumentenovereenkomsten en overeenkomsten die onroerende goederen tot voorwerp hebben. (3)

Materiële geldigheid

Art. 8 EVO en art. 10 Rome I bepalen dat de lex contractus de materiële geldigheid beheerst: het recht dat van toepassing zou in de hypothese dat de overeenkomst materieel geldig is. Op die regel is zoals gezegd een uitzondering voor een partij die wil bewijzen dat ze haar toestemming niet gegeven heeft. Er is een uitzondering voor handelingsbekwaamheid (art. 11 EVO, art. 13 Rome I). Als een partij in het ene land onbekwaam is, maar in het land waar het contract gesloten bekwaam is, kan die partij zich niet op zijn onbekwaamheid beroepen tenzij de andere partij er weet van had.

§ 7 Bijzonder dwingende rechtsregels In principe moeten de partijen het dwingend recht van de lex contractus naleven. Hierboven werd al uiteengezet dat daarom de rechtskeuze soms beperkt wordt. Daarnaast voorzien art. 7 EVO en art. 9 Rome I dat in bepaalde gevallen ook andere bepalingen van bijzonder dwingend recht kunnen toegepast worden. In de eerste plaats kan de rechter steeds de bijzonder dwingende bepalingen van de lex fori toepassen. Bij toepassing van het EVO kan de rechter ook de bijzonder dwingende bepalingen toepassen van elk land dat een nauwe binding heeft met de overeenkomst. Bij toepassing van Rome I kan de rechter bovendien de bijzonder dwingende bepalingen toepassen uit het recht van het land waar de verbintenissen moeten worden nagekomen, en die zouden leiden tot de onwettigheid van de tenuitvoerlegging. Art. 9 Rome I definieert nu ook wat ‘bijzonder dwingend recht’ is. Onder het EVO had de rechter meer vrijheid en moest hij onder meer rekening houden met de bedoeling van de wetgever. Art. 16 EVO en art. 21 Rome I bepalen dat het aangewezen recht opzij kan geschoven worden het manifest in strijd is met de openbare orde van het forum, onder meer met de grondregels van het Europese recht. Voor België zijn de regels inzake handelsagentuur bijvoorbeeld van bijzonder dwingend recht (zie art. 27 Handelsagentuurwet (BB p. 530), en RL 1986 (BB p. 180))


31

C.

Bijzondere contracten

§ 1 Consumentenovereenkomsten (1)

Algemeen

Voor consumentenovereenkomsten voorzien het EVO en Rome I in een bijzondere conflictrechtelijke regel. Consumentenovereenkomsten zijn overeenkomsten die vanuit het oogpunt van de consument niet als bedrijfs- of beroepsmatig kunnen worden beschouwd (art. 5 EVO, art. 6 Rome I). De andere partij moet volgens art. 6 Rome I een professioneel zijn. Art. 5 EVO vermeldt niets, maar ook daar was vereist dat de consument zich in een economische zwakkere positie bevindt, waardoor de andere partij bijna niets anders dan een professioneel kan zijn. (2)

Toepassingsvoorwaarden

(A)

BESCHERMDE TYPES VAN OVEREENKOMSTEN

Art. 6 Rome I beschermt alle types van overeenkomsten. Art. 5 EVO heeft daarentegen een beperkter toepassingsgebied. Het doorslaggevende element van de overeenkomst moet ofwel de levering van roerende lichamelijke zaken, of de verstrekking van diensten, ofwel de financiering van een dergelijke levering of verstrekking. Dat gaf aanleiding tot interpretatieproblemen (bv. timesharing). Art. 6 (4) Rome I en art. 5 (4) EVO sommen bovendien een reeks overeenkomsten op die nooit de bescherming genieten via deze bepalingen. (B)

ROME I: TWEE ALTERNATIEVE VOORWAARDEN VOOR BESCHERMING

Opdat de consument bescherming zou genieten op basis van art. 6 (4) Rome I moet aan een van de volgende twee voorwaarden zijn voldaan: • De verkoper ontplooit zijn commerciële activiteiten (die tot de overeenkomst hebben geleid) in het land waarin de consument zijn gewone verblijfplaats heeft. • De verkoper richt zijn activiteiten (die tot de overeenkomst hebben geleid) op (onder meer) dat land. Dat is onder meer belangrijk voor overeenkomsten via internet. Een consument die naar een andere lidstaat gaat geniet dus geen bescherming. (C)

EVO: DRIE ALTERNATIEVE VOORWAARDEN VOOR BESCHERMING

Art. 5 (2) EVO formuleert drie gevallen waarin de bescherming van toepassing zal zijn: • De verkoper heeft de verkoop laten voorafgaan door een bijzonder voorstel of publiciteit in het land van de gewone verblijfplaats van de consument, en de noodzakelijke handelingen voor de sluiting van de overeenkomst zijn door de consument in dat land verricht. De vereiste van bijzonder voorstel of publiciteit vereist dat die handeling specifiek op een bepaalde markt of consument is gericht. • De bestelling wordt ontvangen in dat land door de wederpartij of diens vertegenwoordiger. • De verkoper organiseert een reis vanuit het land van de gewone verblijfplaats van de consument, met het doel de consument tot een koop te bewegen. (3)

Methode van bescherming

De zwakkere partij krijgt een minimumbescherming. Als er een rechtskeuzebeding is, mag dat er niet toe leiden dat de consument de bescherming verliest die hij heeft op basis van de dwingende bepalingen van zijn lex domicilii (art. 6 (2) Rome I, art. 5 (2) EVO). Is er geen rechtskeuze, dan is de lex domicilii van toepassing (art. 6 (1) Rome I en art. 5 (3) EVO). De vormvereisten van de overeenkomst worden in elk geval geregeld door de lex Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

32

domicilii (art. 11 (4) Rome I en art. 9 (5) EVO). De toepassingsvoorwaarden worden verder besproken. Soms kan een vormvereiste evenwel een vorm van bescherming van de consument uitmaken. Dan moet art. 6 Rome I of art. 5 EVO worden toegepast. (4)

Bijzondere regelingen

Voor sommige specifieke overeenkomsten bestaan bijzondere Europese regelingen (bijvoorbeeld koop-verkoop op afstand, oneerlijke bedingen, e-commerce). Deze regelingen bevatten conflictenrechtelijke regels en stellen bepaalde materieelrechtelijke minima. Ze genieten voorrang op Rome I/EVO en kunnen dwingend zijn in de van art. 9 Rome I of Art. 7 EVO.

§ 2 Arbeidsovereenkomsten (1)

Algemeen

EVO en Rome I voorzien ook in bescherming voor werknemers (art. 6 EVO, art. 8 Rome I). Ook hier is het de bedoeling om de zwakkere partij te beschermen. De bepalingen zijn van toepassing op alle individuele arbeidsovereenkomsten. De bescherming is, in tegenstelling tot wat voor consumenten geldt, onder alle omstandigheden van toepassing. (2)

Methode van bescherming

Het beschermende recht verstrekt de werknemer een minimumbescherming. De vrije rechtskeuze blijft bestaan, maar mag er niet toe leiden dat de werknemer de bescherming verliest die hij geniet op grond van de dwingende bepalingen van het recht dat bij gebrek aan rechtskeuze van toepassing zou zijn (art. 6 (1) EVO en art. 8 (1) Rome I). De bepalingen van de lex voluntatis moeten cumulatief worden toegepast samen met het recht dat wordt aangewezen door art. 6 (2) EVO of art. 8 (2) en (3) Rome I. De bepalingen viseren twee hypotheses: • De werknemer verricht zijn arbeid gewoonlijk in eenzelfde land: de lex loci laboris is van toepassing (art. 6 (2)(a) EVO). Daarbij heeft een korte detachering geen invloed. • De Rome I-Vo. (niet EVO) voegt daaraan dat als de arbeid niet gewoonlijk in hetzelfde land wordt verricht, de overeenkomst beheerst wordt door het recht van het land van waaruit de werknemer gewoonlijk zijn arbeid verricht. (art. 8 (2) Rome I). • Bij gebreke daaraan is het recht toepasselijk van het land waar zich de vestiging bevindt die de werknemer in dienst heeft genomen (art. 6 (2)(b) EVO, art. 8 (3) Roe I). In uitzonderlijke gevallen kan de rechter het recht van een land toepassen, als blijkt dat er een nauwere band is met dat land (art. 6 (2) in fine EVO, art. 8 (4) Rome I). (3)

Vormvereisten

De vormvereisten van het arbeidscontract worden bepaald door art. 9 EVO of art. 11 Rome I. Toch is de vorm in bepaalde gevallen een vorm van bescherming van de werknemer. In dat geval zijn art. 6-7 EVO of art. 8-9 Rome I van toepassing. (4)

Detacheringsrichtlijn

De detacheringsrichtlijn bepaalt dat bij terbeschikkingstelling van een werknemer, een harde kern aan arbeidsrechtelijke bepalingen moet gerespecteerd worden. De lidstaten moeten zelf bepalen over welke bepalingen het gaat. België koos voor een open lijst, maar dat houdt waarschijnlijk geen stand. Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

33

§ 3 Koop-Verkoop – CISG (1)

Algemeen

Voor de handelskoop van roerende lichamelijke goederen is er uniform kooprecht: het Weens Koopverdrag van 1980 (CISG, BB p. 94). Dit verdrag primeert op het EVO/Rome I. Slechts voor overeenkomsten die buiten het toepassingsveld van dit verdrag liggen (bv. koop van onroerende goederen) moet het EVO of Rome I toegepast worden. De CISG bevat substantieel recht voor grensoverschrijdende kopen. Het regelt de sluiting van de koop, de rechten en plichten van partijen, en de rechtsmiddelen die de partijen ter beschikking hebben. Dat heeft als voordeel dat er voor die punten geen conflictenrechtelijke bepalingen meer nodig zijn. (2)

Toepassingsgebied

Voor België is het verdrag maar van toepassing sinds 1 november 1997. De CISG is van toepassing op een koopovereenkomst betreffende roerende zaken die gesloten is tussen partijen die verschillende (verdrags)staten gevestigd zijn (art. 1). Het mag niet gaan om een consumentenkoop (art. 2), tenzij de verkoper dat niet wist toen de overeenkomst tot stand kwam. Ook goederen die op bestelling vervaardigd zijn vallen eronder, tenzij de verkoper een wezenlijk deel van de grondstof levert (art. 3 (1)). Dan gaat het om een aanneming van werk. Dat principe komt ook terug in art. 3 (2), dat bepaalt dat de CISG niet van toepassing is op overeenkomsten waarbij het belangrijkste deel van de waarde bestaat uit de verlening van diensten of het verstrekken van arbeid. Dépeçage is hier wek mogelijk, en eventueel kunnen de CISG en de EVO elk toegepast worden op afscheidbare delen van de transactie. De CISG kan ook indirect toepasselijk zijn. Als één van de partijen in een staat verblijft die geen verdragspartij is, kan het immers toch zo zijn dat de conflictregel verwijst naar het recht van de verdragssluitende staat. In dat geval moet de CISG toch worden toegepast.

§ 4 Overeenkomsten met betrekking tot bankrekeningen § 5 Kredietovereenkomsten § 6 Dienstverleningsovereenkomsten Onder het EVO kregen dienstverleningsovereenkomsten geen bijzondere regeling. Sinds Rome I verwijst art. 4 expliciet naar het recht van de plaats waar de dienstverlenende partij haar gewone verblijfplaats heeft. Ook de bepalingen inzake consumentenbescherming kunnen van toepassen. Het gaat bijvoorbeeld over juristen, bankdiensten, waarschijnlijk ook aanneming in de bouw,… Toch moet de bepaling in twijfelgevallen nog niet te breed geïnterpreteerd worden.

§ 7 Overeenkomsten met betrekkking tot onroerende goederen (1)

Overdracht van zakelijke rechten op onroerend goed

Zowel het EVO (art. 4) als Rome I (art. 4 (1)(c)) bepalen dat deze contracten geregeld worden door de lex rei sitae. Er moet wel rekening gehouden worden met de vormvereisten (zie art. 9 (6) EVO, art. 11 (5) Rome I). (2)

Huurcontracten op onroerende goederen


34

Deze vallen evenzeer onder de lex rei sitae. Art. 4 (1)(d) Rome I voorziet wel een uitzondering voor kortlopende contracten voor particulier gebruik. Als huurder en verhuurder hun gewone verblijfplaats in hetzelfde land hebben, is de lex domicilii communis van toepassing.

§ 8 Franchiseovereenkomsten Bij het EVO was wat discussie over wie de kenmerkende prestant was, waarschijnlijk kon de franchisegever als zodanig beschouwd worden, bij toepassing van art. 4 (2) EVO. Art. 4 (1)(e) Rome I maakt een einde aan de discussie: het recht waar de franchisenemer zijn gewone verblijfplaats heeft is van toepassing. De wet van 1 februari 2006 inzake precontractuele informatie bij commerciële overeenkomsten is trouwens van bijzonder dwingend recht.

§ 9 Distibutie- en concesssieovereenkomsten Onder het EVO was er geen bijzondere bepaling voor dit soort contracten. De concessiehouder was de kenmerkende prestant. Rome I voorziet een specifieke bepaling in art. 4 (1)(f): het recht van de plaats van vestiging van de concessiehouder is van toepassing. De wet van 1 juli 1961 inzake de alleenverkoop (BB p. 350) bepaalt eenzijdig zijn internationale toepassingsgebied, en is wat zijn schadevergoeding bij eenzijdige verbreking of opzeg van exclusieve concessie steeds van toepassing als de concessie geheel of gedeeltelijk in België wordt uitgoefend.

§ 10 Dading § 11 Overeenkomsten met tussenpersonen – lasthebber, handelsagent, commissionair § 12 Pandovereenkomsten § 13 Ruilovereenkomsten § 14 Schenkingen

11. De onrechtmatige daad A.


De bevoegdheid onder Brussel I-Vo. (art. 5 (3)) werd hiervoor reeds besproken. De kwalificatie is zeer belangrijk. Het EHJ verzet zich ertegen dat er ook een contractuele vordering bij een vordering in het forum ex art. 5 (3) zou betrokken worden. Het WIPR voorziet in art. 96 WIPR dat de Belgische rechters bevoegd zijn als de schadelijk handeling zich (ook gedeeltelijk) in België heeft voorgedaan, of als de schade zich hier (ook gedeeltelijk) heeft voorgedaan of dreigt voor te doen. Enkel de schade die in België voorkomt kan hier vergoed worden in het geval de schade zich in meerdere landen voordoet.


35

B.

Toepasselijk recht

§ 1 De Rome II-Vo. (1)

Toepassingsgebied

(A)

RATIONE TEMPORIS

De Rome II-verordening (BB p. 339) is van toepassing op schadegevallen die zich voordoen sinds 11 januari 2009. (B)

RATIONE MATERIAE

Art. 1 (1) bepaalt dat de verordening van toepassing is op niet-contractuele verbintenissen (met een grensoverschrijdend element) in burgerlijke en handelszaken. Art. 1 (2) somt een reeks zaken op die niet onder de verordening vallen. (C)

RATIONE LOCI

De verordening geldt in alle lidstaten met uitzondering van Denemearken. Ze heeft een universele werking, en kan ook niet-Europees recht aanduiden. (D)

VERHOUDING TOT ANDERE AKTEN

De Rome II-Vo. doet geen afbreuk aan specifieke bepalingen van Unierecht (art. 27). Dat is bijvoorbeeld belangrijk omdat het aangewezen recht geen afbreuk mag doen aan de interne markt. Daarnaast laat de Rome II-Vo. de bestaande internationale verdragen onverlet, met name het Haags Verdrag inzake verkeersongevallen. (2)

Hoofdregel: lex locus damnum

(A)

PRINICIPE

Art. 4 (1) formuleert dat als basisregel geldt dat de lex locus damnum van toepassing is, het recht van de plaats waar de (inslag van) schade zich voordoet, ongeacht waar de indirecte gevolgen (zoals financiële schade) zich voordoen. (B)

HET RECHT VAN HET LAND VAN GEMEENSCHAPPELIJK VERBLIJF

Als dader en slachtoffer evenwel beiden hun gewone verblijfplaats (in de zin van art. 23) in hetzelfde land hebben, is het recht van de plaats van de gewone verblijfplaats van toepassing (art. 4 (2)). (C)

ONTSNAPPINGSCLAUSULE

Als uit de omstandigheden evenwel blijkt dat de onrechtmatige daad een kennelijk nauwere band heeft met een ander, kan uitzonderlijk ook het recht van dat land worden toegepast (art. 4 (3)). Dat kan bijvoorbeeld zijn omdat de overeenkomst waarmee de onrechtmatige daad verband houdt, in een ander land werd gesloten. (3)

Rechtskeuze

In principe kunnen partijen na het schadegeval een rechtskeuze maken (art. 14). Handelaars kunnen dat ook vooraf. Die rechtskeuze doet echter geen afbreuk aan het dwingend recht van een land waarin alle mogelijke aanknopingspunten liggen (art. 16). Ook mag geen afbreuk worden gedaan aan de dwingende regels van communautair recht. (4)

Specifieke gevallen

(A)

PRODUCTENAANSPRAKELIJKHEID


36

Art. 5 voorziet in een verwijzingsladder. Er is echter een verdrag van Den Haag inzake productaansprakelijkheid, dat o.a voor België primeert. (B)

ONEERLIJKE CONCURRENTIE EN DADEN DIE DE CONCURRENTIE BEPERKEN

Voor deze soort daden voorziet art. 6 dat het recht van toepassing is van de plaats waar de concurrentieverhoudingen of de collectieve belangen van de consumenten worden geschaad. Dat is in de praktijk meestal meerdere landen. Als er maar één concurrent geschaad wordt, gelden de gewone regels. (C)

BEPERKING VAN DE MEDEDINGING

Voor deze onrechtmatige daden bepaalt art. 6 (3) dat het recht toepasselijk i van het land waarvan de markt beïnvloed wordt of waarschijnlijk beïnvloed wordt. Een rechtskeuze is niet mogelijk. De eiser kan onder voorwaarden wel kiezen voor de lex fori als er beïnvloeding was op meerdere markten. (D)

MILIEUSCHADE

Art. 7 geeft aan de eiser een keuze in het geval van milieuschade. Naast de lex locus damnum, kan hij ook kiezen voor de lex loci acti, het land waar de schadeverwekkende gebeurtenis zich heeft voorgedaan. De vraag wanneer die keuze moet gemaakt worden, wordt bepaald door de lex fori. (E)

INBREUK OP INTELLECTUELE EIGENDOMSRECHTEN

Voor inbreuken op intellectuele eigendomsrecht geldt de lex loci protectionis, het recht van het land waarvoor de bescherming wordt gevorderd (art. 8 (1)). Voor communautair beschermde rechten geldt de lex loci acti (art. 8 (2)). (F)

COLLECTIEVE ACTIE BIJ ARBEIDSCONFLICTEN

Schade door een collectieve actie bij arbeidsconflicten wordt beheerst door het recht van de plaats waar de actie is ondernomen (art. 9). (G)

PRECONTRACTUELE AANSPRAKELIJHEID

Inzake precontractuele aansprakelijkheid geldt een verwijzingsladder, waarbij principieel wordt aangeknoopt bij de lex contractus. (5) •

• • (6)

Algemene bepalingen De Rome II-Vo. doet geen afbreuk aan de regels van bijzonder dwingend recht van de lex fori (art. 16). Die regels zijn voor België zeer beperkt in aantal. Er is ook een exceptie van openbare orde (art. 26). Er moet in passende mate rekening worden gehouden met de veiligheids- en gedragsregels van de lex loci acti om te bepalen of iemand een fout heeft begaan. Renvoi is onmogelijk (art. 24). Toepassingsgebied toepasselijk recht

Art. 15 geeft een niet-limitatieve opsomming van zaken die door het aangewezen recht worden geregeld. (7)

Enkele specifieke rechtsvragen

(A)

RECHTSTREEKSE VORDERING

Een rechtstreekse vordering is mogelijk als het door de Rome II-Vo. aangewezen recht of het op de verzekeringsovereenkomst toepasselijk recht dat toelaten (art. 18).


37

Of subrogatie mogelijk is, wordt bepaald door het recht dat op de overeenkomst tussen de dader en de derde (niet het slachtoffer) van toepassing is (art. 19). (B)

MEERVOUDIGE AANSPRAKELIJKHEID

De vraag of tussen schuldenaars regres mogelijk is wordt bepaald wordt bepaald door het recht dat van toepassing is tussen de schuldenaar(s) en de schuldeiser (art. 20). (C)

VORM

Eenzijdige rechtshandelingen met betrekking tot onrechtmatige daden worden beheerst door het recht dat de Rome II-Vo. aanwijst voor die onrechtmatige daad of door het recht waar de rechtshandeling is verricht (art. 21). Het bewijs wordt geleverd overeenkomstig art. 22. Voornamelijk de lex fori is belangrijk.

§ 2 Gemeen recht (1)

Toepassingsgebied

Het WIPR is van toepassing voor feiten die voordeden na 1 oktober 2004. Ze is ook nog belangrijk voor onrechtmatige daden die niet onder de Rome II-Vo. vallen. Art. 103 WIPR bepaalt wat door het aangewezen recht geregeld wordt. (2)

Keuze van toepasselijk recht

Partijen kunnen na het ontstaan van het geschil een rechtskeuze maken (art. 101). De keuze mag niet impliciet zijn en mag de rechten van derden niet schaden (vb. Geen schade aan verzekeraar). Voor verkeersongevallen is dat niet mogelijk, omdat het verdrag daar primeert. (3)

Accessoire aanknoping

Als een onrechtmatige daad een nauwe band heeft met een reeds bestaande rechtsverhouding tussen de partijen (vb. Vervoersovereenkomst), dan wordt de onrechtmatige daad beheerst door het recht dat op die verhouding van toepassing is (art. 100 WIPR). (4)

Algemene aanknoping

Art. 99, §1 WIPR voorziet in een verwijzingsladder: • In de eerste plaats geldt de lex domicili communis, het recht van een eventuele gemeenschappelijke verblijfplaats. • Zo niet geldt de lex loci delicti, als de handeling (locus acti) en de schadelijke inslag (locus damni – de plaats waar de schade zichtbaar werd) zich in dezelfde staat afspelen of dreigen af te spelen. Locus vaststellen is lastig – soms schade bv. boven oceaan. • In de overige gevallen: het recht van de staat waarmee de betrokken verbintenis de nauwste banden heeft. (5)

Lokale gedragsregels

Art. 102 WIPR bepaalt dat de rechter moet rekening houden met de lokale veiligheids- en gedragsregels om te bepalen of er een fout begaan is. (6)

Specifieke regels

Art. 99, §2 WIPR bevat een aantal specifieke regels, onder meer inzake milieuschade. Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

38

(7)

Subrogatie en rechtstreekse vordering

(A)

SUBROGATIE

Beheerst door het recht dat de overeenkomst tussen de derde en de schuldeiser beheerst (art. 107 WIPR). (B)

RECHTSTREEKSE VORDERING

Aanknoping bij lex causae, zoals voor Rome II (art. 106 WIPR). (8)

Schade via internet

De locus is moeilijk traceerbaar bij schade via het internet. Art. 99 WIPR geeft nodige rekbaarheid.

§ 3 Het Verdrag van Den Haag inzake verkeersongevallen op de weg (1)

Toepassingsgebied

(A)

RATIONE TEMPORIS

Het Verdrag van Den Haag inzake verkeersongevallen op de weg (BB p. 79) is voor België van toepassings 1975. (B)

RATIONE MATERIAE

Het verdrag is van toepassing (art. 1) op ongevallen op de openbare weg waarbij één of meerdere “voertuigen” betrokken zijn. Bijzondere vorderingen zoals regresvorderingen en de aanspraken van verzekeraars vallen buiten het verdrag (art. 2). (C)

RATIONE LOCI

De Belgische rechters passen de regels toe voor alle landen (art. 11). Er is immers geen wederkerigheid vereist. (2)

Principe: lex loci deliciti

Principieel wordt de lex loci delicti toepast (art. 3). Op dat principe zijn uitzonderingen. • Wanneer slechts één voertuig betrokken was (art. 4, a), en dit voertuig ingeschreven is op een andere plaats dan de loci deliciti, dan wordt de lex vehiculi toegepast (er is geen renvoi), het recht van de plaats waar het voertuig is ingeschreven: o Voor de aansprakelijkheid jegens de bestuurder, houder of eigenaar (ongeacht hun gewoon verblijf). o Voor de aansprakelijkheid jegens een passagier (of zijn eigendom die vervoerd werd), tenzij de passagier zijn verblijfplaats heeft in het land van het ongeval: dan geldt de lex loci deilicti. Voor buitenstaanders die gewond raken wordt de lex loci delicti toegepast, tenzij de gekwetste buitenstaander toevallig zijn gewone verblijfplaats heeft in het land waar het voertuig is ingeschreven (dan geldt de lex vehiculi). Schade aan goederen wordt vergoed zoals het letsel van de eigenaar. • Wanneer meerdere voertuigen ‘betrokken’ zijn (ruim interpreteren), geldt de lex loci delicti, tenzij alle betrokkenen zijn ingeschreven in hetzelfde land (of er hun gewone verblijfplaats hebben): dan geldt de lex vehiculi. Voor goederen geldt dezelfde regeling als hierboven. (3)

Rechtskeuze


39

Een rechtskeuze is niet uitgesloten door het verdrag. Het is dus mogelijk om een minnelijke regeling te treffen op basis van het Belgisch recht. (4)

Toepassingsgebied

Het (ruime) toepassingsgebied wordt geregeld door art. 8. (5)

De rechtstreekse vordering tegen de verzekeraar van de schuldige partij

Art. 9 bepaalt dat een rechtstreekse vordering mogelijk als het normaal aangewezen recht dat toelaat. Als de lex vehiculi zo’n vordering evenwel niet zou kennen, kan gekeken worden naar de lex loci delicti. Kent die zo’n vordering evenmin, dan mag nog gekeken worden naar de lex contractus.

12. De rechtspersonen A.

Algemeen

Voor rechtspersonen is de zetel het aanknopingspunt. Om dat aanknopingspunt te bepalen, kan ofwel gekeken wordt naar het land waar het land werd opgericht (incorporatieleer), ofwel, zoals in België, naar de werkelijke zetel (‘voornaamste vestiging’). Voor privaatrechtelijke rechtspersonen (zowel vennootschappen als verenigingen) geldt de voornaamste vestiging als aanknopingspunt. Voor rechtspersonen van publiek recht geldt dat zij worden beheerst door het recht van het land van oprichting. Constructies zonder rechtspersoonlijkheid, zoals feitelijke verenigingen, maatschappen, ongeldige vennootschappen of contractuele joint ventures, moeten gekwalificeerd worden als overeenkomsten. De regels inzake contracten zijn dan ook op hen van toepassing.

B.


§ 1 Brussel I-Vo. De Brussel I-Vo. is van toepassing wat rechtspersonen betreft. Er moet alleen herhaald worden dat art. 22 (2) een exclusief forum voorziet voor welbepaalde vorderingen aangaande de interne werking van rechtspersonen, en dat art. 5, 5° een alternatief forum voorziet voor betwistingen inzake het functioneren van kantoren en nevenvestigingen van rechtspersonen.

§ 2 Gemeen recht Vorderingen tegen rechtspersonen worden volgens de algemene bevoegdheidsregels behandeld. Art. 4 definieert wat de woon- en verblijfplaats van een rechtspersoon is. Rechtsvragen betreffende de gelding, werking, ontbinding en vereffening van een rechtspersoon zijn aan bijzondere regels onderworpen. Art. 109 WIPR zegt dat de Belgische rechters in dat geval bevoegd zijn als de rechtspersoon zijn voornaamste vestiging of statutaire zetel in België gevestigd is. Art. 5, §2 WIPR verduidelijkt dat voor geschillen betreffende de exploitatie van nevenvestigingen de Belgische rechters bevoegd zijn als die nevenvestigingen in België liggen.


40

C.

Toepasselijk recht

§ 1 Het recht van de plaats van de voornaamste vestiging (1)

De verwijzingsregel

Art. 110, lid 1 WIPR (dat de oude bepalingen overneemt) bepaalt dat rechtsvragen over rechtspersonen worden geregeld door het recht van de staat waar zich vanaf de oprichting de voornaamste vestiging bevindt. Dat geldt ook voor vreemde vennootschappen. Art. 4, §3 WIPR voorziet dat bij de beoordeling van de ‘voornaamste vestiging’, die een feitenkwestie is, in het bijzonder rekening moet gehouden worden met bestuurscentrum, het zaken- of activiteitencentrum, en, in bijkomende orde, de statutaire zetel. De woorden ‘vanaf de oprichting’ wijst erop dat de beoordeling van de drie elementen vanaf het begin moet gebeuren. Een verplaatsing van de elementen resulteert zo in een zetelverplaatsing (art. 112 WIPR). (2)

De renvoi

Art. 110, lid 2 WIPR bevat een uitzondering op het principe dat wij geen renvoi kennen. Als het nationaal recht dat wij aanwijzen de incorporatieleer kent, zullen wij die verwijzing volgen. Dat kan ook bij een zetelverplaatsing.

§ 2 Erkenning van vreemde vennootschappen (1)

Algemeen

België erkent vreemde rechtspersonen. Zij hebben in België genotsbekwaamheid, en worden erkend als drager van rechten en plichten. Dat valt uit een aantal (weinig succesvolle) verdragen, maar vooral uit het EG-recht. Een vennootschap die strijdig met de Belgische internationale openbare orde kan niet erkend worden. Ook vennootschappen die hun werkelijke zetel in België hebben maar vreemd als een vorm van wetsontduiking worden niet erkend. Filialen in België (bijkantoren, centra van werkzaamheid) moeten evenwel aan de vereisten van het Belgisch recht voldoen, met name inzake publiciteit (bv. neerlegging jaarrekening) (art. 57 W. Venn.). (2)

Invloed Europees recht

(A)

VERDRAG

Op basis van het EU-verdrag is er vrijheid van vestiging voor vennootschappen die in lidstaat regelmatig zijn opgericht en die statutaire zetel, hoofdbestuur of hoofdvestiging binnen de gemeenschap hebben. Dergelijke vennootschappen ‘Europees’ en genieten bescherming. Dat is vooral belangrijk voor de bevoegdheid (cf. 60 Brussel I-Vo.). (B)

een hun zijn art.

RECHTSPRAAK EHJ

Het EHJ bepaalde in een aantal arresten wat de vrijheid van vestiging impliceert. In het arrest Daily Mail (1988) verduidelijkte het Hof dat de vrijheid van vestiging niet absoluut is. De lidstaat van oprichting mag de zetelverplaatsing aan voorwaarden onderwerpen. In het arrest Überseering (2002) maakte het Hof duidelijk dat die regel omgekeerd niet gold: de ontvangende lidstaat mag geen beperkingen instellen. In het arrest Centros (1999) had het Hof al geoordeeld dat postbusvennootschappen daar geen uitzondering op zijn. In het arrest Sevic (2005) herhaalde het Hof dat buitenlandse vennootschappen niet mogen gediscrimineerd worden bij fusies en herstructureringen. In het arrest Cartesio (2008) Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

41

oordeelde het Hof dat lidstaten in principe mogen kiezen tussen de incorporatieleer en de werkelijkezetelleer, maar dat de toepassing van de werkelijkezetelleer niet tot gevolg mag hebben dat een vennootschap zijn rechtspersoonlijkheid verliest als hij het land verlaat. Beperkingen daarop kunnen slechts in het algemeen belang. (3)

Zetelverplaatsing

In het arrest Lamot (1965) had het Hof van Cassatie al geoordeeld dat de rechtspersoonlijkheid niet onderbroken wordt als aan de voorwaarden van zowel het Belgisch recht als het recht van de ontvangende staat voldaan is. Die regel werd overgenomen in art. 112, lid 1 WIPR. Art. 112, lid 2 WIPR verduidelijkt dat de vennootschap aan het recht van de ontvangende staat moet voldoen vanaf het moment van de verplaatsing. De rechtspraak van het EHJ is hier nooit veraf.

§ 3 Toepassingsgebied Art. 111 WIPR geeft een ruime en exemplatieve opsomming van wat allemaal onder de lex societatis valt. Het gaat over een hele reeks zaken betreffende werking en het einde van de vennootschap. Verbintenissen uit overeenkomst die voor of door de vennootschap zijn aangegaan vallen evenwel steeds onder de lex contractus. Ook onrechtmatige daden (bv. wegens productaansprakelijkheid) moeten niet volgens de lex societatis maar volgens de toepasselijke regels worden bepaald.

D.

Exequatur

§ 1 Brussel I-Vo. In de Brussel I-Vo. is geen bijzondere regel opgenomen. Belangrijk is art. 35 (1), dat bepaalt dat er geen erkenning kan zijn als een exclusieve bevoegdheidsgrond is geschonden. Dat is belangrijk gezien art. 22 (2).

§ 2 Gemeen recht Voor vreemde vonnissen inzake rechtspersonen bevat art. 115 WIPR een bijkomende regel, die de bevoegdheid van de Belgische rechters beschermt. Naast de weigeringsgronden in art. 25, zal er ook geen erkenning (en dus geen uitvoering) zijn als de bevoegdheid werd opgenomen, terwijl de voornaamste vestiging van de rechtspersoon in België lag. Die regel geldt voor beslissingen inzake de geldigheid, de werking, de ontbinding en de vereffening van rechtspersonen.

13. De insolventieprocedures A.

Universaliteit vs. Territorialiteit

Art. 118, §1, lid 2 WIPR bepaalt dat criterium voor de aanknoping van een insolventieprocedures (alle soorten, voor rechtspersonen en natuurlijke personen, vrijwillige en gerechtelijke, voor handelaars en voor niet-handelaars) de voornaamste vestiging is, ofwel de statutaire zetel. Een vraag die zich meteen stelt is of die bevoegdheid geldt voor het ‘wereldvermogen’ van de schuldenaar, of slechts voor de goederen die zich in bv. België bevinden. Volgens de universele benadering kan er maar één insolventieprocedure zijn, en geldt die voor het hele vermogen van de schuldenaar. Dat heeft als voordeel dat alle schuldeisers gelijk zullen worden behandeld. Dat was de bedoeling van België. Wij aanvaarden dan ook voor Academiejaar 2009-2010 – samenvatting IPR (2) - Jeroen De Mets

42

goederen die in België zijn gelegen een buitenlandse procedure zal gelden, waarbij we de beslissingen zullen erkennen en de bevoegdheid van buitenlandse curatoren zullen erkennen. Andere landen zijn minder open, en kiezen voor de meer pragmatische territoriale benadering. Daarbij worden er per land kleine lokale deelfaillissementen ingesteld. Het nadeel daarbij is dat er coördinatieproblemen ontstaan.

B.

De insolventieverordening

§ 1 Inleiding De Europese verordening 1346/2000 (BB p. 211) is een compromis tussen de beide benaderingen. Ze voorziet in de mogelijkheid om deelfaillissementsprocedures te voeren, maar die worden secundair zodra er een hoofdprocedure wordt ingeleid in de plaats waar de ‘voornaamste belangen’ gecentraliseerd zijn. De hoofdprocedure krijgt dus weldegelijk een universeel karakter.

§ 2 Toepassingsgebied (1)

Ratione temporis

De Insolventie-Vo. is van toepassing op insolventieprocedures geopend vanaf 31 mei 2002 (art. 43 jo. art. 47). (2)

Ratione materiae

De verordening vervangt de bilaterale conventies die ter zake bestonden (art. 44). Ze doet evenwel geen afbreuk aan een aantal leges speciales, zoals bijvoorbeeld inzake insolventie van kredietinstellingen (art. 1 (2)). Ze is van toepassing op grensoverschrijdende collectieve insolventieprocedures, die berusten op insolventie van de schuldenaar en die ertoe leiden tot de schuldenaar het beheer over zijn vermogen geheel of gedeeltelijk verliest, waarna er een curator wordt aangesteld (art. 1 (1)). De concrete procedures per land worden opgesomd in een bijlage bij de verordening. Het gaat zowel om procedures voor natuurlijke personen (bv. collectieve schuldenregeling) als voor rechtspersonen (vereffening, bv.). (3)

Ratione loci

De verordening is niet van toepassing op Denemarken. Voor de andere lidstaten geldt dat de verordening van toepassing is wanneer de voornaamste belangen van een schuldenaar in een lidstaat gecentreerd zijn (cf. art. 3). Dat is het geval als de schuldenaar gewoonlijk het beheer over zijn belangen op een bepaalde plaats voert. Als de schuldenaarrechtspersoon een statutaire zetel in een lidstaat heeft, wordt vermoed dat zijn voornaamste belangen daar gecentreerd zijn. Tegenbewijs kan geleverd worden door te bewijzen dat plaats die geacht wordt overeen te komen met de statutaire zetel, toch niet overeenkomt met de werkelijke situatie. Bij groepen van vennootschappen moet voor elke vennootschap de plaats apart bepaald worden. De Insolventie-Vo. lijkt te impliceren dat als een hoofdprocedure in een lidstaat begonnen is, dat die dan ook geldt voor goederen buiten de EU. Daarover bestaat betwisting. In elk geval legt de territoriale werking van de verordening op dat andere landen niet gebonden zijn door de verordening, en dus zelf maatregelen kunnen nemen, die wij in acht moeten nemen.


43

§ 3 De bevoegdheidsregels In principe komt de bevoegdheid toe aan de rechter van de lidstaat waar het centrum van de voornaamste belangen van de schuldenaar zich bevindt (art. 3 (1)). Als de schuldenaar ook vestigingen heeft in een andere lidstaat, zijn daar bovendien ook territoriale (secundaire) procedures mogelijk, maar alleen voor de goederen die zich in die lidstaat bevinden en als het gaat om een liquidatieprocedure. Lidstaten moeten evenwel voorrang geven aan de hoofdprocedure. De territoriale procedure kan onder voorwaarden ook als zelfstandige, voorafgaandelijke procedure worden ingeleid (art. 3 (4)). Die op vraag van de hoofdcurator omgezet in een liquidatieprocedure (doel = uit markt halen, niet de boel redden). Een schuldeiser mag zijn vordering indienen in elke procedure (art. 32). Er is dan ook samenwerking en informatie-uitwisseling tussen de curatoren, waarbij de curator van de hoofdprocedure de leiding op zich neemt (art. 31 Insolventie-Vo.). Bovendien, als er een batig saldo is bij een secundaire procedure, dan moet dat overdragen worden aan de curator van de hoofdprocedure (art. 35).


Algemeen

De wet van de bevoegde rechter beheerst het geschil (lex fori = lex concursus, zowel voor de hoofdprocedure als voor de secundaire procedure. Aan dat recht wordt bij de erkenning een zekere universele gelding toegekend. Wel is daarvoor de publicatie vereist in het Publicatieblad van de EU. (2)

Toepassingsgebied

Het toepassingsgebied van de lex concursus is zeer breed. Art. 4 bevat een niet-limitatieve opsomming. (3)

Uitzonderingen

Art. 5-14 formuleren een reeks uitzonderingen.

§ 5 Erkenning van Europese uitspraken (1)

Principe en grond tot weigering

Principieel krijgen beslissingen tot opening van een insolventieprocedure erkenning de plano (art. 16). Er is geen procedure vereist en de erkenning gebeurt onmiddellijk op het moment dat de procedure is geopend. De gevolgen van de beslissing moeten in de andere lidstaten gerespecteerd worden, en kunnen in de andere lidstaten niet meer betwist worden (art. 17). Slechts omwille van de openbare orde kan de erkenning geweigerd worden (art. 26). (2)

Welke beslissingen?

Art. 16, 18 en 25 sommen op welke beslissingen erkenning genieten (zie randnr 814). Alle andere beslissingen worden beheerst door brussel I (art. 25 (2) Insolventie-Vo. jo art. 68 Brussel I).


44

§ 6 Uitvoerbaarverklaring van Europese uitspraken In principe is voor de uitvoerbaarverklaring nog steeds een exequaturprocedure vereist. Het praktisch belang daarvan wordt evenwel verminderd door art. 18, dat de curator een reeks bevoegdheden geeft waarvoor geen uitvoerbaarverklaring vereist is. De uitvoerbaarverklaring gebeurt volgens de Brussel I-Vo. Voor beslissingen op basis van art. 16, of voor een door de rechter bevestigd akkoord, zijn de weigeringsgronden evenwel uitgesloten, met uitzondering van de exceptie van openbare orde (zie art. 25).

C.

Gemeen recht

§ 1 Algemeen De Belgische regeling trekt de Europese regeling door.

§ 2 Toepassingsgebied Het gemeen recht geldt buiten het toepassingsgebied, met name voor de rest van de wereld en voor de materies die niet door de verordening worden beheerst. Zo vallen alle beleggingsinstellingen en rechtspersonen in het vermogensbeheer onder het gemeen recht. Het gevolg daarvan is dat de Insolventie-Vo. en het gemeen recht in één dezelfde procedure tegelijk van toepassing kunnen zijn. Art. 116 WIPR omschrijft wat ander insolventie moet begrepen worden. De definitie is gelijkaardig aan die van de Insolventie-Vo. Er zijn evenwel geen uitsluitingen, zoals op Europees niveau wel het geval is.

§ 3 Specifieke en gemeenrechtelijke bevoegdheidsregels Art. 118 WIPR bepaalt vooreerst dat de algemene bevoegdheidsgronden niet gelden. Is de Insolventie-Vo. niet van toepassing, dan zijn de Belgische rechters bevoegd om een hoofdprocedure te openen als de voornaamste vestiging of statutaire zetel van een rechtspersoon in België gelegen is, of, voor natuurlijke personen, als hun woonplaat in België gelegen is. Dat zal evenwel eerder uitzonderlijk zijn. De territoriale procedure is belangrijker. De Belgische rechters zijn bevoegd als de schuldenaar hier een vestiging heeft (art. 118, §1, lid 2 WIPR). Er zijn evenwel enkel gevolgen voor de goederen die zich in België bevinden (art. 117, 3° WIPR). Of er een hoofdprocedure is, is niet van belang. Het, i.t.t. tot wat het geval is in de Insolventie-Vo., zowel gaan om een vereffening als een reorganisatie. Tot slot zijn de Belgische rechters ook bevoegd voor geschillen die voortvloeien uit de opening van een insolventieprocedure, zowel op basis van het WIPR als op basis van de Insolventie-Vo. (art. 118, §2 WIPR).

§ 4 Het toepasselijke recht op de insolventie (1)

Principe

De lex fori beheerst de procedure (art. 119, §1 WIPR). Voor het toepassingsgebied wordt verwezen naar de verordening. (2)

Uitzonderingen

Art. 119, §2-§4 formuleert een reeks uitzonderingen, die gelijklopend zijn aan de uitzonderingen van de Insolventie-Vo.


45

§ 5 De eenzijdig uitgedrukte wens dat curatoren over de grens zouden samenwerken Art. 120 WIPR probeert de internationale samenwerking tussen curatoren te bevorderen. Vereist is wel dat er reciprociteit is: slechts als het andere recht ook de samenwerking verplicht stelt, is de curator gehouden tot samenwerking en informatie-uitwisseling. Ook een eventueel batig saldo moet overgedragen worden. De curator mag evenwel geen disproportionele kosten aken.

§ 6 Specifieke regels van erkenning inzake vreemde beslissingen België erkent buitenlandse vonnissen (uit een hoofdprocedure) de plano als de hoofdvestiging van de schuldenaar in het betreffende land lag (art. 121, §1 WIPR). Voor een vonnis in een territoriale procedure geldt dat er in dat land een vestiging moet zijn geweest. De bevoegde rechter is de rechtbank van koophandel. De weigeringsgronden van art. 25 WIPR zijn van toepassing via de verwijzing naar art. 22 WIPR. Er mag ook geen erkenning zijn als de beschermingsregels van art. 119, §2-§4 WIPR niet gerespecteerd zijn (controle de la loi appicable).


46

Bijzonder deel internationaal privaatrecht

Recommend Documents