Samenhangende Ondersteuning Thuis (ShOT)
advies Versie 1.52 ten behoeve van bespreking in MT/DSD Datum: 6 november 2014 Content: Ontwikkelteam ShOT bestaande uit aanbieders en gemeente Redactie: Jan Willem de Jong en Jasper van der Wal (Vannimwegen)
Vannimwegen Jasper van der Wal
[email protected] 06 551 22 925 Jan Willem de Jong
[email protected] 06 444 50 808
1
Inhoud Inhoud ................................................................................................................. 2 1.
Definities Samenhangende Ondersteuning Thuis (ShOT) ...................................... 3
2.
Inleiding ......................................................................................................... 4
3.
Uitgangspunten ............................................................................................... 6
4.
Doelgroepen ................................................................................................... 7
5.
Focus en gewenste verbeteringen .....................................................................11
5.1
Resultaatgebieden: wat betekent het voor de cliënt? ....................................11
5.2
Top 10 Gewenste verbeteringen: wat betekent het voor de stad? ...................11
6.
Accenten in samenhangende ondersteuning thuis ...............................................13
7.
Samenhang binnen het Almeerse sociale domein ................................................15
7.1
Algemene voorziening ShOT ......................................................................16
7.2
Toegang ..................................................................................................16
7.3
Regie, op- en afschalen .............................................................................16
8.
Gebruik ondersteuningsaanbod en politieke keuzes ............................................17
9.
Overgangsjaar 2015 .......................................................................................18
9.1
Contractverlenging huidige aanbieders Huishoudelijke Hulp ...........................18
9.2
Contractverlenging aanbieders Persoonlijke begeleiding ................................19
9.3
Herindicatie: Huishoudelijke Hulp ...............................................................19
9.4
Herindicatie: Keukentafelgesprekken Persoonlijke begeleiding .......................19
10.
Proefdraaien ShOT.......................................................................................20
11.
Toekomstbeeld bekostiging ..........................................................................24
12.
Openstaande vraagstukken en risico’s ............................................................25
13.
Acties en planning .......................................................................................26
14.
Aanbevelingen voor vervolg ..........................................................................27
15.
Bijlagen .....................................................................................................28
BIJLAGE I: Beschrijving activiteiten ShOT .............................................................29 BIJLAGE 2: samenvatting brede bijeenkomst 16 september ....................................31
2
1. Definities Samenhangende Ondersteuning Thuis (ShOT) Onderstaand een overzicht met definities van veelgebruikte termen binnen het ShOTadvies. ShOT: Samenhangende Ondersteuning Thuis Algemene voorziening ShOT: deze voorzieningen zijn voor iedereen toegankelijk, worden in samenhang georganiseerd en zijn divers van aard. Dus voor mensen met en zonder beperkingen. Bij een algemene voorziening hoeft men geen aanvraag te doen en is er geen beschikking van de gemeente. De gemeente geeft subsidie zodat de algemene voorziening betaalbaar of zelfs gratis is. Voorbeelden zijn: klussendienst, formulierenhulp, boodschappenservice, maaltijdenservice, ouderenadviseurs etc. De huishoudelijke hulp en eenvoudige begeleiding thuis zijn op dit moment nog maatwerkvoorzieningen. Dat gaat veranderen. Vanaf 2016 worden dit algemene voorzieningen. Maatwerkvoorziening: de maatwerkvoorziening als omschreven in artikel 1.1.1 van de wet, te verstrekken als voorziening in natura of in de vorm van een persoonsgebonden budget. Voor het afnemen van een maatwerkvoorzieningen moet je een aanvraag doen en wordt een beschikking/ indicatie afgegeven door de gemeente. Voorbeelden van een maatwerkvoorziening zijn een traplift, een woningaanpassing, collectief vervoer, individuele scootmobiel, rolstoel, en zware vormen van begeleiding (voor ingewikkelde situaties). Lump sum financiering: financiële regeling van de overheid waarbij instellingen, die gefinancierd worden door de overheid, jaarlijks een bedrag krijgen op basis van vooraf vastgestelde criteria waarmee zij al hun activiteiten moeten financieren. Er is dus geen aparte pot voor deelterreinen zoals huisvesting, ict en personeelslasten, maar de middelen voor alle deelterreinen zijn samengevoegd. De instelling heeft daardoor de vrijheid om te beslissen over de verdeling van de middelen over de deelterreinen. Deze vorm van financiering is te combineren met: input financiering en/of output financiering. Resultaatgerichte Subsidieverlening (RSV): In Almere wordt aan organisaties de afgelopen jaren steeds vaker subsidie verleend met de opdracht het geld aan te wenden voor het behalen van resultaten voor (groepen) inwoners. Bij de verantwoording wordt gekeken in hoeverre men met het uitvoeren van activiteiten heeft bijgedragen aan de afgesproken resultaten en specifieke gewenste maatschappelijke effecten. De organisaties verantwoorden niet alleen aan de gemeente, maar ook aan elkaar, en uiteindelijk aan de inwoners. Bij dit publiek verantwoorden gaat het naast de aantallen en de kosten (het tellen), ook om de verhalen achter de cijfers (het vertellen).
3
2. Inleiding Maatschappelijke partners en gemeente ontwikkelen voor Almere een nieuw ondersteuningsaanbod voor mensen die thuis hulp of zorg nodig hebben: Samenhangende Ondersteuning Thuis (ShOT). Het gaat om hulp bij het huishouden, klussen in en om het huis en persoonlijke begeleiding op alle levensterreinen. Deze dienstverlening is nu nog georganiseerd als een recht op zorg met een toegangsbepaling. Inwoners met een ondersteuningsvraag krijgen na indicatie een x-aantal uren hulp, begeleiding of verzorging. Gemeente en partners spraken de wens uit om de ondersteuning thuis als een algemene voorziening in te richten waar iedereen die daar behoefte aan heeft, gebruik van kan maken. De toegangsbepaling/ indicatiestelling neemt in de toekomst een veel kleinere plaats in. De achtergrond van deze ontwikkeling is gelegen in de decentralisatie van taken in het sociaal domein. De gemeente is vanaf 1 januari 2015 verantwoordelijk voor de ondersteuning die voorheen via de AWBZ was geregeld. Hierbij gaat het om inwoners met psychogeriatrische problematiek (dementie), mensen met een verstandelijke, zintuiglijke of lichamelijke beperking en/ of mensen met een psychiatrische stoornis. De ondersteuning van deze mensen valt vanaf 2015 binnen de WMO. Er zijn een kleine 5.000 indicaties die te maken krijgen met bovengenoemde veranderingen. Mensen hebben soms meerdere indicaties. Het gaat dus om een kleiner aantal inwoners dan 5.000. Al bij al is het een flinke opgave. Gelijktijdig vindt er een bezuinigingsoperatie plaats met de uitbreiding van gemeentelijke taken. Daarnaast is er het rijksinitiatief om tegemoet te komen in de bekostiging van de huishoudelijke hulp aan de hand van de Toelage Huishoudelijke Hulp. We hebben gepoogd een slimme oplossing voor deze uitdagingen te bedenken. In een ontwikkeltraject verkende een zogeheten Ontwikkelteam van maatschappelijke instellingen en gemeente hoe zij kunnen komen tot een Samenhangende Ondersteuning Thuis binnen de kaders van het gemeentelijk beleid (kadernota Sociaal Domein; doen wat nodig is. Vastgesteld door de Gemeenteraad op 20 februari 2014). In een intensief traject van enkele maanden stelden wij gezamenlijk dit advies op. Het was van meet af aan duidelijk, dat we met elkaar iets nieuws willen opbouwen. Over het geheel gaan we meer een beroep doen op informele zorg en meer op collectieve wijze organiseren, zonder het individu en passende oplossingen uit het oog te verliezen. Samenwerking tussen de professionele wereld en de wereld van bewoners behoeft een nieuwe manier van organiseren. Het betekent ook dat er onvoldoende plaats is om al het huidige te behouden. Er zal dus worden afgebouwd om tot een nieuwe samenhangende dienstverlening te komen. Bestaande professionals en organisaties zullen anders gaan werken. Een nieuwe manier van werken moeten we aanleren en ‘oud’, minder effectief, gedrag afleren. Op al deze vraagstukken wil dit advies een antwoord bieden. Achtereenvolgens gaat dit stuk in op:
De uitgangspunten: o Wat zijn de programma-eisen van een nieuwe organisatie van de ondersteuning thuis? o Welke mensen zullen er gebruik van gaan maken? o Welke accenten leggen we in de vernieuwing? o Wat zijn de concrete verbeteringen die we in drie jaar willen bereiken? Vier ShOT-accenten
4
Een beschrijving van de nieuwe samenhangende Ondersteuning Thuis in een viertal accenten. o Uitwerking van het aspect Anders werken. Het aanleren en afleren. o Vaardigheden en competenties en opleidingsniveau. o Uitwerking in de praktijk. Hoe worden de diensten op het niveau van de stad Almere en op het niveau van de wijk georganiseerd? Dit geeft inzicht in het opbouwen en afbouwen van de organisatie. o Waar starten? o Wat niet vergeten? De plek van de ondersteuning thuis binnen het sociaal domein en samenhang daarmee. Het overgangsjaar 2015. Proefdraaien. Openstaande vragen en risico’s. Acties en planning Aanbevelingen voor het vervolg o
Een aantal vraagstukken is nog niet behandeld door het Ontwikkelteam. Simpelweg omdat daarvoor de tijd ontbrak en omdat deze punten in onze visie volgen op het vaststellen van een samenhangend concept. Dit zijn onder andere de organisatievorm, gebiedsgerichte organisatie-aspecten en eventuele variaties per wijk of stadsdeel. Dit zijn zaken die vorm zullen krijgen in de praktijk vanaf najaar 2014 en in het overgangsjaar 2015. Het ontwikkelteam wordt klankbordgroep gedurende de pilotfase en wordt daarna ontbonden. Het komt drie keer in een half jaar bijeen.
N.B. Daar waar gesproken wordt over aanbieders, maatschappelijke instellingen, zorgaanbieders wordt hetzelfde bedoeld.
5
3. Uitgangspunten Het ontwikkelteam heeft een aantal uitgangspunten geformuleerd die samen de programma-eisen van de Samenhangende Ondersteuning Thuis vormen. Deze eisen zijn opgesplitst in drie niveaus, te weten:
Inhoud/ organisatie dienstverlening & zorg Systeem Vernieuwingsproces Inhoud / organisatie dienstverlening & zorg
combinatie van hulpverlening, begeleiding, huishoudelijke hulp, inzetten van het netwerk en oprichten nuldelijn passend, samenhangend, vraaggericht, dichtbij de bewoner ondersteunen, adviseren en begeleiden empowerment van bewoners en hun netwerk, zelfredzaamheid bevorderen tandem formele en informele zorg; inzet van vrijwilligers professionals zijn present en nabij; met een imago ‘als het nodig is, zijn we er’ inzet van mensen met een uitkering één gezin één plan één aanpak één gezicht; voor de cliënt moet het niet uitmaken niet alleen opschalen ook afschalen; flexibele inzet (per cliëntsituatie goedkopere medewerkers als basis en specialisten op moment dat het nodig is) aanwezigheid van vrijwilligersstructuur ook nodig om op te bouwen en te werken aan vertrouwen bewaken: kunnen de zorgverleners het nog wel aan? Bv HH2
Systeem
leefwereld is leidend effect- en resultaatgestuurd meerdere aanbieders maken de voorziening mogelijk én gaan integraal verantwoorden: slimmer, zuiniger en minder bureaucratisch verschillende financieringsstromen voeden nieuwe voorziening vertrekpunt is huidige totaalsom gemeente financieel verantwoord; rekening houdend met bezuinigingen zo veel mogelijk diensten realiseren via algemene (collectieve) voorziening; minder maatwerkvoorziening met toegangsbepaling nieuw afwegingskader speelruimte/ rommelruimte om maatwerk mogelijk te maken vertrouwen tussen gemeente en aanbieders onderling communicatiestructuur waarin iedereen met elkaar kan communiceren (aanbieders) ICT-structuur, om communicatiestructuur te ondersteunen; gemeente neemt hierover regie sociale kaart toegankelijk eenvoudige toegang van zorgverleners/ cliënten tot instanties zoals UWV
Vernieuwingsproces
speelruimte/ rommelruimte creëren om maatwerk mogelijk te maken creatieve innovatieve oplossingen, die over de oude scheidslijnen van financiering en regelgeving/indicatiestelling heen gaan gezamenlijk resultaat: samen verantwoordelijk voor de resultaten leidend tot beter systeem vernieuwing is een veilig proces voortgangsverslag tussentijds aan brede groep gezamenlijk communicatietraject gemeente en aanbieders, ook aan toekomstige financiers integrale verantwoording ook aan verzekeraars (zie ook Systeem)
6
4. Doelgroepen De Samenhangende Ondersteuning Thuis gaat om ondersteuning als hulp bij het huishouden, klussen in en om het huis en persoonlijke begeleiding op alle levensterreinen. Het betreft ondersteuning aan tal van groepen: inwoners van Almere met een ondersteuningsvraag, mensen met een verstandelijke beperking, mensen met een psychische aandoening en gezinnen met een gehandicapt kind. De gemeenschappelijke factor van deze inwoners is hun vraag om ondersteuning thuis. Om deze inwoners een gezicht te geven heeft het ontwikkelteam cliënten beschreven die exemplarisch zijn voor de uiteenlopende ondersteuningsvragen. Bewust kiezen we niet voor een strak afgebakende categorisering, maar is het vertrekpunt de inwoner met zijn ondersteuningsvraag. Op de volgende pagina een overzicht met ‘persona’ voor wie de dienstverlening van Samenhangende Ondersteuning Thuis van belang is. Een vijftiental persona die in het derde werklab van het ontwikkelteam is benoemd, is samengevoegd tot negen.
7
Persona 1. Oma Jansen Alleenstaande hulpbehoevende oudere
2. Jan Verward
3. Joke Hulpbehoevende regelaar
4. Nick Autistisch, behoefte aan structuur
Omschrijving 2014: oma Jansen is 82 jaar, eenzaam en heeft geen sociale contacten. Ook niet met kinderen en kleinkinderen. Vanwege haar artrose heeft ze behoefte aan persoonlijke verzorging, begeleiding en hulp in het huishouden. De zorgvraag verzwaart met name als haar depressiviteit weer de kop op steekt. Talent: oma Jansen weet waar haar kwetsbaarheid ligt en staat open voor suggesties, maar weet ook goed wat ze wil. 2016: één hulpverlener ondersteunt op het vlak van persoonlijke verzorging. Regelmatig komt een vrijwilliger langs om met oma Jansen een wandeling te maken en brengen mensen uit de buurt een maaltijd langs. De mate van ondersteuning wordt telkens aangepast aan de actuele behoefte. 2014: Jan is alleenstaande oudere, eenzaam en ontvangt dagelijks hulp bij het aanbrengen van structuur in zijn dag. Hij maakt gebruik van maaltijdbezorging. Met name het sociale aspect van de hulpverlening is voor hem erg belangrijk. Talent: hij kan mooie verhalen vertellen. 2016: wekelijks komen vrijwilligers langs om met Jan een kop koffie te drinken of een wandeling te maken. Maaltijden regelde een professional via thuisafgehaald.nl, inmiddels heeft een vrijwilliger die via dit platform in aanraking kwam met Jan deze taak voor in de weekenden overgenomen. 2014: Joke is halverwege de 70 en behoorlijk immobiel. Ze koopt via haar pgb zelf huishoudelijke hulp in. Dit wil ze graag zo houden. Zo kan ze zelf bepalen wat er gaat gebeuren en is ze niet gebonden aan bureaucratische regeltjes. Joke heeft een persoonlijke klik met haar huishoudelijke hulp. Talent: ze is een echte regelaar, houdt overzicht en regisseert het liefst haar eigen zorg. 2016: de professional stelt haar oordeel uit. Denkt niet gelijk in termen van producten of diensten en vraagt wat Joke wil en niet wil. Ze maakt een account aan op wehelpen.nl, zodat Joke zelf haar zorgvraag kan regelen. Uiteindelijk wordt de rol van de professional steeds kleiner, omdat Joke alle zorg zelf organiseert en afstemt met vrijwilligers. Als de huishoudelijke hulp langs komt, helpt ze Joke ook met douchen. 2014: Nick is 19 jaar. Hij is autistisch en kan terugvallen in somberheid vanwege gebrek aan structuur. Hij heeft behoefte aan hulp bij het vinden van adequate invulling van zijn dag. Zelf maakt hij zich niet zo’n zorgen over zijn situatie, mensen die dit wel doen vindt hij maar lastig. Talent: computers en ordenen. 2016: in 2016 heeft Nick met ondersteuning werk gevonden als programmeur bij een reguliere werkgever. School vindt hij niks en daarom is hij erg blij dat hij gewoon aan de slag kan. Zeker ook omdat mensen zich nu een stuk minder bemoeien met zijn situatie.
Accenten D en A
A t/m E
B
E
8
5. Fam. Treurniet Multiprobleemgezin
6. Marco Dakloos, schizofrenie
7. Mieke Overbelaste mantelzorger
8. Fam. Robben Ouders met depressie en adhd
2014: bij de familie Treurniet loopt een dozijn aan hulpverleners rond. Ze bieden schuldhulpverlening, helpen mevrouw Treurniet als alleenstaande moeder bij het aanbrengen van structuur in de opvoeding van de kinderen, waarvan één drugs gebruikt en de ander tobt met psychische klachten. Daarnaast speelt er ook nog een conflict met haar ex dat het stadium van mediation al ruimschoots gepasseerd is. Er is behoefte aan één vast aanspreekpunt voor het hele gezin. Talent: talent om hulpverleners de deur uit te werken en altijd te overleven. 2016: het blijft lastig om deze familie te ondersteunen. Inmiddels is het aantal hulpverleners teruggebracht tot één opvoedkundige. Hij probeert te voorkomen dat de familie de hulp ondermijnt. Helaas heeft deze hulpverlener geen verstand van drugsproblematiek. Ondanks zijn inspanningen, blijft de familie ontevreden over de geleverde ondersteuning. 2014: Marco (23) lijkt altijd buiten de boot te vallen. Op 2-jarige leeftijd is hij bij zijn verslaafde moeder weggehaald en toen hij 18 werd heeft het pleeggezin waar hij verbleef hem op straat gezet. Hij heeft geen woning, zit niet op school en komt regelmatig in aanraking met de politie. Daarnaast is hij schizofreen en autistisch en wil hij vooral met rust gelaten worden. Talent: hij heeft een vlotte babbel 2016: sinds hij een woning heeft ontvangen van een woningcorporatie lijken zijn problemen als sneeuw voor de zon verdwenen. Hij wordt eindelijk met rust gelaten en probeert zijn eigen leventje op te bouwen. Zijn schizofrenie zorgt er wel voor dat hij af en toe een flinke terugval heeft. 2014: Mieke is 13 jaar, verzuimt vaak van school om voor haar moeder te zorgen. Ze heeft een heel goede band met haar zieke moeder. Haar vader werkt erg hard en veel, waardoor hij weinig thuis is. Daarnaast is ze iemand waarbij iedereen zijn of haar verhaal kwijt kan. Ze heeft veel vriendinnen. Mentor van school maakt zich ernstig zorgen. Ze bezwijkt bijna onder alle verantwoordelijkheden die ze draagt voor haar moeder. Talent: erg zorgzaam en sociaal 2016: op basis van signalen van de mantelzorgbegeleiding wordt meer professionele hulp ingeschakeld voor de zorg van de moeder van Mieke. Hierdoor kan zij weer gewoon naar school. 2014: beide ouders van de familie hebben behoefte aan ondersteuning. Mevrouw Robben heeft last van een postnatale depressie, waardoor ze moeite heeft om voor haar kindje van 14 maanden te zorgen. Meneer Robben heeft last van adhd. Beiden werken, maar niet zonder problemen. Er komt een klein leger aan hulpverleners over de vloer. Talent: doorzettingsvermogen 2016: de hulpverlening van jeugd en gezin en samenhangende ondersteuning thuis is beter op elkaar afgestemd. De coördinatie is belegd bij iemand uit het sociale wijkteam. Hulp is met name gericht op het versterken van de ouders, waardoor gezin vanzelf weer gaat draaien.
A t/m E
B
A en D t/m E
D
9
9. Harrie Verstandelijke beperking
2014: Harrie is 42 jaar en heeft met een IQ van 79 een licht verstandelijke beperking. Hij beschikt over een eigen appartement, is autistisch en heeft flinke schulden uitstaan bij postorderbedrijven. Hij is een echte verzamelaar en gooit nooit iets weg. Zijn zus maakt zich zorgen om hem, Harrie vindt dit maar vervelend en doet liever een beroep op een professionele begeleider dan zijn ‘zeurende zus’. Talent: ordenen en verzamelen 2016: Harrie hoopt van harte dat hij in 2016 niet op zijn zus hoeft terug te vallen. Hij houdt liever zijn eigen begeleider, desnoods voor minder uur in de week. De afgelopen jaren heeft Harrie een vertrouwensband opgebouwd met de begeleider en hij hoopt dit niet te verliezen.
A t/m E
10
5. Focus en gewenste verbeteringen 5.1
Resultaatgebieden: wat betekent het voor de cliënt?
De samenhangende ondersteuning thuis richt zich in principe op alle resultaten van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) (inclusief begeleiding VG/GGZ). Geen van de resultaatgebieden zijn boven- of nevengeschikt aan elkaar. “Zelfredzaam zijn” is vanuit het ontwikkelteam toegevoegd als resultaatgebied. •
zelfredzaam zijn;
•
een schoon en leefbaar huis;
•
wonen in een geschikt huis;
•
beschikken over goederen voor primaire levensbehoeften;
•
beschikken over schone, draagbare en doelmatige kleding;
•
het thuis kunnen zorgen voor kinderen die tot het gezin behoren;
•
het kunnen verrichten van de dagelijks noodzakelijke activiteiten;
•
mantelzorg kunnen volhouden;
•
veilig en geborgen zijn in de eigen leefomgeving;
•
sterven in een huiselijke omgeving;
•
zich verplaatsen in en om de woning;
•
een ingevulde dag hebben;
•
de mogelijkheid om voldoende contacten te hebben.
5.2
Top 10 Gewenste verbeteringen: wat betekent het voor de stad?
Het ontwikkelteam formuleerde een tiental wenselijke verbeteringen die op moeten treden door het vernieuwingstraject. Over drie jaar, eind 2017, hebben we gezamenlijk dit bereikt: 1. Ondersteuners die meer activeren in plaats van zorg verlenen. Het personeel van de maatschappelijke instellingen bestaat uit meer activerende ondersteuners. Dit vereist een mentaliteitsverandering. 2. De informele netwerken (vrijwilligers, mantelzorgers, wijkteam, buurthuis, digitaal, vrienden etc.) worden meer ingeschakeld. Er zijn meer informele netwerken/ informele plekken georganiseerd en we hebben een vraaggericht aanbod. 3. Verbeterde ondersteuning voor mantelzorgers en meer positieve aandacht en waardering van professionals voor mantelzorgers. 4. De formele en informele ondersteuners zijn beter op de hoogte van de sociale kaart. Kennis over ondersteuningsmogelijkheden is breder beschikbaar.
11
5. Er zijn voldoende respijtvoorzieningen die informele zorgverleners weten te ontlasten. Respijtvoorzieningen zijn slimmer georganiseerd, waarbij meer wordt gedaan met het bestaande. 6. De formele en informele ondersteuners doen meer appel op elkaar. Er is een mentaliteit om met elkaar te overleggen, met elkaar samen te werken, elkaar te helpen en naar elkaar door te verwijzen. 7. Meer cliënten hebben een mentaliteitsverandering doorgemaakt, waarbij zij zich zelf medeverantwoordelijk voelen voor het oplossen van hun ondersteuningsvraag. 8. Er wordt meer expertise gedeeld tussen alle partners. Zij weten beter wanneer je kunt overdragen, wie de beste ondersteuner is op welk moment. Men coacht elkaar. 9. Er is een goed werkende ICT-structuur, die formele en informele ondersteuners faciliteert en tevens als verantwoordingssysteem dient. 10. Mensen zijn zich meer bewust van de verschillende mogelijkheden om zich te laten ondersteunen. Er is echt sprake van eigen regie.
12
6. Accenten in samenhangende ondersteuning thuis De Samenhangende Ondersteuning Thuis wordt door de aanbieders zo veel mogelijk als Algemene voorziening georganiseerd. Dit betekent dat zo veel mogelijk begeleiding en ondersteuning zonder indicatie bereikbaar wordt voor de inwoners van Almere. Waar nodig kan worden opgeschaald naar een maatwerkvoorziening. Cliënten zullen in veel gevallen zowel gebruik maken van de algemene voorziening ShOT als maatwerkvoorzieningen. Soms tijdelijk en soms structureel. De ondersteuning wordt opgenomen in een ondersteuningsplan in samenspraak met de penvoerder van het ondersteuningsplan. Netwerk-activerende activiteiten Het netwerk rond het huishouden van de cliënt, de informele ondersteuning, speelt altijd een rol in het bepalen van het ondersteuningsaanbod en wordt betrokken in het bepalen van de ondersteuning. Er is sprake van gelijkwaardigheid tussen informele en formele ondersteuners. De bedoeling is om waar mogelijk de informele ondersteuning (mantelzorgers en vrijwilligers) te versterken en goed uit te rusten voor deze taak. We noemen dit netwerk-activerende activiteiten, die – daar waar nodig – in nauwe samenwerking zullen worden uitgevoerd met het wijkteam en/of het expertteam van gezinsondersteuners. Collectieve voorzieningen en/of betaalbare diensten Omwille van de doelmatigheid kiezen we ervoor mensen zo veel mogelijk toe te leiden van individuele ondersteuning naar collectieve voorzieningen. Daartoe worden cliënten waar mogelijk toe geleid naar collectief georganiseerde diensten in en om het huis. Deze kunnen de individuele ondersteuning thuis aanvullen en/of vervangen. De gedachte is om deze diensten te bemensen met vrijwilligers en mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. Daarmee zou betaalbaarheid kunnen worden gegarandeerd. Tijdelijke activerende ondersteuning Tijdelijke activerende ondersteuning thuis kan nodig zijn na een ziekenhuisopname of andere tijdelijke gebeurtenissen, waardoor het huishouden hapert. Maar ook bij de verwachting dat langer, meer structurele hulp nodig is, zal –in ieder geval bij de starteen periode worden ingelast waarin wordt onderzocht welke ondersteuning een cliënt nodig heeft, wat deze nog zelf kan en waar zijn netwerk ingezet kan worden. In deze periode kan bijvoorbeeld een rondetafelconferentie met het netwerk rond het huishouden van de cliënt worden georganiseerd, waar onderzocht wordt hoe het netwerk is in te zetten. Ter afronding van deze periode wordt de ondersteuningsvraag opnieuw beoordeeld. Ook tussentijds kan dit een optie zijn om helder te krijgen wat er in het vervolg nodig is. Structurele activerende ondersteuning Op basis van de ondersteuningsbehoefte van een cliënt wordt structurele inzet ter ondersteuning vastgesteld en geboden. Dit wordt periodiek opnieuw beoordeeld. De gemeente speelt geen rol in marktconforme individuele ondersteuning. Dit noemden we oorspronkelijk accent C. Omwille van de herkenbaarheid zijn de letters niet gewijzigd (de ShOT-accenten zijn nu A, B, D, E).
13
Onderstaande figuur geeft de verschillende accenten van Samenhangende Ondersteuning Thuis weer.
14
7. Samenhang binnen het Almeerse sociale domein Samenhangende Ondersteuning Thuis is een netwerk van functies die het mogelijk maakt cliënten langer zelfstandig thuis te laten wonen. Een belangrijk aandachtspunt hierbij is dat de diensten thuis in samenhang worden aangeboden. ShOT is dus geen team, maar een beschrijving van een netwerk van instellingen dat ondersteuning thuis in samenhang organiseert. Het ShOT-netwerk is hiermee de ‘handen en de voeten’ van het wijkteam. Waar het wijkteam vooral coördineert en gesprekken voert, worden vanuit de algemene voorziening ShOT begeleiding en ondersteuning in huis in principe zonder toegangsbepaling uitgevoerd. Er zijn diverse functies die raakvlakken hebben met ShOT. Het Sociaal Wijkteam en het Expertteam Gezinsondersteuners nemen hier een belangrijke plaats in.. Onderstaande figuur geeft aan welke functies er rondom de cliënt bestaan. De cliënt en zijn (gezins)systeem staan hierbij te allen tijde centraal. De figuur geeft een beknopte omschrijving van de doelgroepen en taakopvatting van de andere formele en informele functies rondom de cliënt.
15
7.1
Algemene voorziening ShOT
Welke vormen van begeleiding en ondersteuning vallen onder ShOT? Wat wordt binnen ShOT als algemene voorziening georganiseerd en wat als maatwerkvoorziening? Afbakening van ShOT is belangrijk om de samenhang met andere functies binnen het sociaal domein te duiden. Binnen de algemene voorziening ShOT zitten vormen van lichte begeleiding en ondersteuning. Zie voor een gedetailleerde afbakening van ShOT bijlage I: beschrijving activiteiten algemene voorziening ShOT.
7.2
Toegang
De toegang tot de algemene voorziening ShOT is laagdrempelig en regel-arm. Er zijn twee manieren waarop de cliënt hier terecht kan. Toeleiding is mogelijk via het Sociaal Wijkteam. Een wijkwerker wijst de cliënt op het bestaan van de algemene voorziening. Er is geen sprake van een formele verwijzing, maar een attentie op het bestaan en de functie van de algemene voorziening ShOT. Daarnaast kan een cliënt zich direct melden bij de algemene voorziening. Dit gebeurt via een intakefunctionaris van de algemene voorziening, zonder dat hiervoor een indicatie nodig is. Degene die de cliënt naar de algemene voorziening ShOT toe leidt, legt dit altijd vast in het plan van de cliënt. Cliënten die gebruik willen maken van de algemene voorziening ShOT betalen hiervoor mogelijk een vergoeding. Hier gaat geen inkomenstoets aan vooraf. Voor welke dienstverlening een eigen bijdrage geldt, dient nog te worden bepaald door de gemeente. Overstappen op meer specialistische zorg door ‘zwaardere’ professionals moet soepel verlopen. Naast de sociale kaart, zijn begeleiders die werken vanuit de algemene voorziening op de hoogte van alle beschikbare specialismen die die cliënten soms nodig hebben. Ook als er vanuit een maatwerkvoorziening diensten nodig zijn, kan het wijkteam of een begeleider direct een specialist inschakelen. Ze weten elkaar te vinden, maar de specialisten zijn dus geen onderdeel van de algemene voorziening ShOT.
7.3
Regie, op- en afschalen
De algemene voorziening kan onderdeel zijn van een breder aanbod. Aanvullende specialistische zorg vanuit een maatwerkvoorziening kan bijvoorbeeld onderdeel zijn van het ondersteuningsplan van de cliënt. Dit plan vormt een paraplu boven de (vaak meerdere) behandelplannen die verschillende aanbieders met cliënten hebben. Vaak ligt de regie voor het ondersteuningsplan bij het Sociaal Wijkteam. Het wijkteam voert keukentafelgesprekken, zorgt dat het plan in gang wordt gezet en is gemachtigd om maatwerkvoorzieningen toe te kennen. Indien de problematiek te complex is voor het wijkteam kan het Expertteam Gezinsondersteuning deze taken tijdelijk overnemen. Het wijkteam kan verwijzen naar de algemene voorziening. Afhankelijk van de context kunnen dus verschillende professionals penvoerder zijn van het ondersteuningsplan. Eén cliënt kan gebruik maken van een mix van ShOT-accenten. De inzet van verschillende accenten binnen of buiten ShOT gebeurt op basis van een inschatting van de professional die het contact heeft met de cliënt. Voor op- en afschalen maakt de professional gebruik van door het Sociaal Wijkteam ontwikkelde methodieken. Op deze manier ontstaat er overeenstemming in de manier van werken. Het wijkteam moet in de gaten houden of er niet te lang zware zorg wordt ingezet. Wijkteams zullen beoordelen of
16
aanbieders resultaten behalen op het activeren van cliënten. Verantwoording van aanbieders is gericht op leren en verbeteren. Het is een samenspel, niet hiërarchisch. Wel met elkaar leren om dynamisch en effectief op- en af te schalen. Het is niet geschot, maar organisch. Het is tellen én vertellen. Het moet inherent zijn aan het systeem dat je van elkaar weet wat er gebeurt (met respect en rekening houdend met privacy-gevoeligheid). Op basis van bevindingen uit de pilots in 2015 willen we slimme keuzes maken voor wat betreft regie en op- en afschalen. Is de gemeente regisseur? Of kiezen we voor een model met hoofd- en onderaannemers? Of is een derde optie waarin aanbieders vanuit vertrouwen en gelijkwaardigheid als netwerk functioneren beter? Deze vragen willen we medio augustus 2015 beantwoorden aan de hand van de praktijkervaringen van de pilot. Een belangrijk uitgangspunt hierbij is dat er zo min mogelijk, maar niet te weinig, energie gestoken wordt in het voeren van regie. Op grond van deze ervaringen kunnen instellingen de methodieken hiervoor verder invullen.
8. Gebruik ondersteuningsaanbod en politieke keuzes De hier beschreven ondersteuning wordt vanaf 2016 aangeboden in heel Almere maar in welke mate, welke volgorde en welke samenstelling, dat zal variëren. De gemeente heeft zich op het standpunt gesteld dat zij geen rol speelt in C: marktconforme individuele ondersteuning. Omwille van de herkenbaarheid hebben we de letters van de accenten niet gewijzigd. Door de ondersteuning in deze volgorde te plaatsen (beginnend bij A eindigend bij E) maken we duidelijk dat preventie en bevorderen van zelfredzaamheid het vertrekpunt zijn. Het keuzeproces loopt van A-B-D-E. De professional heeft de lead in het vormgeven van dit proces. De vastgestelde gemeentelijke verordening biedt hierbij het juridisch kader voor cliënt en professional. Het feitelijke gebruik van bepaalde ondersteuning bepaalt de mate van besparing die op kan treden. De toegang van bepaalde ondersteuning is te beperken, bijvoorbeeld via indicatie of door budgettering van de instelling. De gemeente kiest er vooralsnog voor om alle accenten ShOT zonder toegangsbepaling te organiseren. De ondersteuning vanuit ShOT loopt soms over in de taakgebieden van Expertteam gezinsondersteuning en het sociale wijkteam. Zo is bijvoorbeeld GVV/thuisbegeleiding beoogd onder Expertteam gezinsondersteuning te vallen en dus buiten de taakgebieden van ShOT. De inhoud en omvang van structurele ondersteuning uit E, de hoogte van de eigen bijdrage en stimulans van de preventieve ondersteuning, bepalen in hoeverre het totaalplaatje daadwerkelijk vernieuwt ten opzichte van 2014 en of kostenbesparingen kunnen worden gerealiseerd. Met een ruimhartige inzet van en een laagdrempelige toegang tot E verandert er weinig ten opzichte van huidige situatie. Bij een verschuiving naar A-D verandert dit het meest. Een aantal ondersteuningsdiensten vergt een inspanning om op te bouwen. Betaalbare diensten (B) is in deze vorm een nieuw concept. De organisatie ervan moet van de grond af worden opgebouwd. De verwachting is dat een investering nodig is. Er dient te worden samengewerkt met aanbieders die niet uit de traditionele zorgkokers komen 17
(werkvoorziening, leerbedrijven, wijkbedrijven, bewonersgroepen) en met het gemeentedomein werk en inkomen. De individuele ondersteuning (zowel tijdelijk als structureel) maakt juist gebruik van bestaande organisaties en professionals. Hier is een accentverschuiving nodig: leren anders te werken, het netwerk rond de cliënt inzetten en wijkgericht zaken leren organiseren. We zetten pilots op; nieuwe initiatieven in de vorm van een project of traject. Daarnaast adviseren we een aantal bestaande initiatieven te intensiveren. Voor een samenhangend en niet versnipperd aanbod van ondersteuning aan huis lijkt organisatie op gebiedsniveau passend. Dit vraagt mogelijk om een gebiedsgerichte contractering van aanbieders. Dit is anders dan het nu gaat. Het ontwikkelteam ShOT constateert dat met een gebiedsgerichte contractering veel op de schop zal moeten en dat dit niet automatisch een verbetering is. We denken dat gebiedsgericht werken ook uit stadsbrede contracten tot stand kan komen, mits we het serieus willen en samen oppakken. Het is de bedoeling om in 2015 te gaan proefdraaien met een gebiedsgerichte oriëntatie van de ondersteuning. De resultaten daarvan bepalen de exacte wijze waarop contractering voor de periode 2016 en daarna vorm krijgt. In de tweede helft van 2014 wordt dit door de gemeente vastgesteld in samenspraak met de huidige aanbieders.
9. Overgangsjaar 2015 Instellingen en gemeente willen vernieuwen maar realiseren zich dat op basis van bestaande inzet al veel goeds gebeurt. Het jaar 2015 wordt benut om eerste stappen te zetten in een vernieuwing van de ondersteuning. Enkele accenten van deze vernieuwing zijn:
een verdere introductie van activerend ondersteunen; meer gebruik maken van informele zorg; meer ruimte voor de professional om het ondersteuningsaanbod vorm te geven; meer vraaggericht ondersteunen aan de hand van resultaten zoals benoemd in hoofdstuk 5.1; samenwerking tussen aanbieders.
In het overgangsjaar 2015 zullen trajecten in gang worden gezet op het terrein van: 1. contractverlenging 2. herindicatie 3. proefdraaien ShOT Hieronder beschrijven wij enkele organisatorische aspecten van de vernieuwing.
9.1
Contractverlenging huidige aanbieders Huishoudelijke Hulp
De gemeente kiest ervoor om in 2015 van de bestaande aanbieders huishoudelijke hulp de contracten te verlengen. In het contract is reeds opgenomen dat aanbieders mee dienen te werken aan de algemene voorziening. In 2015 zullen er nieuwe ondersteuningsaanvragen middels de nieuwe algemene voorziening, lees: met de genoemde dienstverlening, worden bediend. De reikwijdte van deze vernieuwing zal waarschijnlijk een of meerdere gebieden in de stad zijn. 18
9.2
Contractverlenging aanbieders Persoonlijke begeleiding
De gemeente besteedt in de periode augustus 2014 – november 2015 de persoonlijke begeleiding die vanuit AWBZ naar gemeente gaat aan. In 2015 zullen er nieuwe ondersteuningsaanvragen middels de nieuwe algemene voorziening, lees: met de genoemde dienstverlening, worden bediend. De reikwijdte van deze vernieuwing zal waarschijnlijk een of meerdere gebieden in de stad zijn.
9.3
Herindicatie: Huishoudelijke Hulp
De huidige cliënten behouden in 2015 van rechtswege hun indicatie. De gemeente heeft besloten met deze groep integrale keukentafelgesprekken te gaan voeren. De gemeente is voornemens als volgt te werk te gaan:
Huidige cliënten behouden hierbij hun indicatie tot uiterlijk 1 januari 2016. Rekening houdend met overgangsregeling welke nu is bepaald op maximaal 6 maanden. Met alle cliënten (mutaties en nieuwe verzoeken) het integrale keukentafelgesprek aangaan (alle leefgebieden HH, BG, PV etc.) vanuit de eerste doelstelling om de ondersteuning meer in samenhang, op maat en passend bij de behoefte van de cliënt te organiseren. Tweede doelstelling is om vanuit de samenhangende ondersteuning besparingen te realiseren. De wijkwerkers voeren deze gesprekken. Dit kan een van de eerste activiteiten zijn van de wijkteamwerkers. Onderzocht dient te worden welke rol huidige aanbieders en hun zorgverleners hierin spelen, gezien hun frequente en nabije contact met cliënt. Bij het aangaan van de gesprekken – dus ook met bestaande klanten - bekijken welke klanten verwezen kunnen worden naar de (dan ontwikkelde) algemene voorziening (opbouw van algemene voorziening in 2015). Voor een deel blijft het maatwerkondersteuning. Van belang is dat de criteria goed worden geformuleerd wanneer het gaat om toegang tot algemene ondersteuning en wanneer maatwerk. Voorwaarde is dat dit pas kan zodra er oplossingsalternatieven (zoals algemene voorziening) binnen Almere vorm zijn gegeven. Alle huidige cliënten (indicatie HH) worden bij beschikking vooraf (voor 2015) geïnformeerd over de verandering. Zij zullen daarmee ruim te voren zijn geïnformeerd en hebben voldoende tijd voor eventueel bezwaar.
9.4
Herindicatie: Keukentafelgesprekken Persoonlijke begeleiding
In hoeverre cliënten Persoonlijke Begeleiding in 2015 een keukentafelgesprek zullen krijgen, en dit zal worden georganiseerd, is nog onderdeel van discussie.
19
10.
Proefdraaien ShOT
De gewenste termijn van proefdraaien loopt van najaar 2014 tot circa augustus 2015. De ontwikkelde kennis dient als input voor contractering van de aanbieders in 2016.
We onderscheiden 8 processtappen in het proefdraaien: 1. kaders, opdracht en wijze van monitoren voor de pilot vaststellen (gemeente) 2. voorlichtingsbijeenkomst met de betrokken aanbieders organiseren waarin ook het voorgenomen sociaal contract besproken wordt (gemeente) 3. vaststellen wie actief meedoet en wie ‘volgt’ 4. gemeente en aanbieder spreken elkaar in een pilotgesprek om wederzijds commitment te ‘beklinken’ 5. ‘Sociaal contract’ sluiten 6. uitvoering pilot januari – augustus 2015 7. evaluatie: augustus 2015 afgerond 8. klankbordgroep (huidige ontwikkelteam) komt tijdens pilotperiode 3x bijeen 9. ambtelijke pilotgroep bereidt de pilot voor en komt tijdens de pilotperiode maandelijks bijeen. Het monitoren van de pilots gebeurt aan de hand van een methodiek die leerervaringen uit de pilots inzichtelijk maakt. Een suggestie vanuit het ontwikkelteam is cliënten te betrekken bij de pilotevaluatie door hen aan het woord te laten. Mogelijk kan een afstudeerscriptie Windesheim hiervoor worden benut. De onderstaande thema’s beschrijven de vraagstukken, waarop aanbieders tijdens de pilot extra kunnen focussen. Hoort bij Wat
Wie Wat is hiervoor nodig Wanneer gereed Waar Opbouwen Afbouwen Aanleren
Afleren
Samenwerking wijkteam en ondersteuners ShOT Accent A, B, D, E In plaats van indiceren middels een gestandaardiseerd afwegingskader worden cliënten gericht doorgeleid naar de algemene voorziening ShOT. Kennismaken van ondersteuners ShOT met wijkteam en met voorzieningen in de wijk. Samenwerkingsafspraken maken.Inlezen in de “wijkscans”. De sociale kaart eigen maken. De nieuwe werkwijze samen ontwikkelen via ‘learning on the job’. De wijkteams en huidige aanbieders ondersteuning, en ook: De Schoor, VMCA, Humanitas, Leger des Heils. Instellingen krijgen begeleidings- en ondersteuningswerkzaamheden ook bekostigd vanuit bestaand contract 2015. Handhaving conform pilot Buurtzorg. In een aantal wijken waar wijkteams starten. Samenwerkingsstructuur en –cultuur. Resultaatgerichte bekostiging. Afwegingskader. Aanbieders zullen mogelijk afscheid nemen van niet-activerende ondersteuners. Activerende attitude ondersteuners. Inschakelen netwerk buren en familie. Ondersteunen mantelzorgers. Omgaan met het afwegingskader welke steun cliënt krijgt op basis van hulpbehoefte. Rondetafelconferentie leren organiseren. Trainingen volgen zelfkritische reflectie ondersteuners (bij Windesheim?). Opleidingsniveau is van belang. Er zijn (professionele) protocollen die belemmerend werken; hierover afspraken maken om zo veel mogelijk resultaatgericht te kunnen ondersteunen. In zorgstand schieten.
20
Hoort bij Wat
Wie Wat is hiervoor nodig Wanneer gereed Waar Opbouwen Afbouwen Aanleren
Afleren
Hoort bij Wat Wie Wat is hiervoor nodig Wanneer gereed Waar Opbouwen Afbouwen Aanleren Afleren
Hoort bij Wat Wie
Attitude en professionaliteit professionals Accent A Opleiding en training professionals. Leren activeren. Leren inschakelen netwerk buren en familie. Leren ondersteunen van mantelzorgers. Leren omgaan met afwegingskader van accenten. Leren Rondetafelconferentie organiseren. De bestaande instellingen thuiszorg, begeleiding en persoonlijke begeleiding. Instellingen krijgen begeleidings- en ondersteuningswerkzaamheden ook bekostigd vanuit bestaand contract 2015. Handhaving conform pilot Buurtzorg. januari 2015. In een aantal wijken waar wijkteams starten. Samenwerkingsstructuur en –cultuur. Resultaatgerichte bekostiging. Afwegingskader. Aanbieders zullen mogelijk afscheid nemen van niet-activerende ondersteuners. “Het betrekken van mantelzorgers en vrijwilligers in het gesprek is een vak apart.” Zo veel mogelijk “met de handen” op de rug ondersteunen. Activerende attitude ondersteuners. Demedicaliseren van cliënten. Inschakelen netwerk buren en familie. Door cliënten te laten participeren kan hun ondersteuningsbehoefte verminderen. Ondersteunen mantelzorgers. Leren omgaan met nieuw afwegingskader. Rondetafelconferentie leren organiseren. Trainingen volgen zelfkritische reflectie ondersteuners (bij Windesheim?). Bezien welk opleidingsniveau nodig is. In zorgstand schieten. Intensivering Mantelzorg ondersteuning Accent A Bestaande aanbod van mantelzorg ondersteuning uitbreiden gebruik makend van huidige ondersteuners. VMCA (met rol voor huidige aanbieders) Ruimte in contract huidige aanbieders om mantelzorgers te ondersteunen. juli 2015 Almere breed Relaties tussen VMCA, vrijwilligers, gecontracteerde ondersteuners.
Initiatief WeHelpen (of vergelijkbaar initiatief) Accent A Introduceren van intermediair website waarop mensen steunvragen kunnen uiten en hulp kunnen bieden. Aansluiten bij welke intermediairwebsite in een wijk reeds is aangesloten. Wijkteam, VMCA, huidige aanbieders. 21
Wat is hiervoor nodig Wanneer gereed Waar Opbouwen Afbouwen Aanleren Afleren
Hoort bij Wat
Wie Wat is hiervoor nodig Wanneer gereed Waar Opbouwen Afbouwen Aanleren Afleren
Hoort bij Wat Wie Wat is hiervoor nodig Wanneer gereed Waar Opbouwen
Afbouwen Aanleren
Initiatief Betaalbare diensten Accent B Commerciële aanbieders en maatschappelijke instellingen bieden samen betaalbare diensten aan in en om het huis. Daarbij wordt gebruik gemaakt van mensen met afstand tot de arbeidsmarkt, zoals stagiairs, arbeidsgehandicapten en werklozen. Type diensten: klussendienst, maaltijden, was- en stijkservice, etc. Mogelijk samenwerking met Participatiefabriek, Almer en de partners binnen Almer, Regionale (leer)werkbedrijf en de afdeling werk en inkomen van de gemeente. Diensten aanbieden met voldoende schaal waardoor kostenvoordelen op kunnen treden. Gemeentebreed of op gebiedsniveau én onderzoeken mogelijkheden om aan te sluiten bij bijv. Waterwijk, ’t Kofschip.
Klein beginnen. Oneigenlijk concurreren. Als algemene voorziening aanbieden van variabele, tijdelijke individuele ondersteuning, en eventueel daaruit volgende structurele ondersteuning. Accent D, E Variabel en tijdelijk en structureel ondersteuningsaanbod zonder toegangsbepaling. De huidige aanbieders i,s.m. de wijkteams. Nieuw afwegingskader voor ondersteuning. Bekostiging op basis van bestaande inkoopcontracten mogelijk. Beloning voor netwerk-activerende activiteiten (niet zijnde directe hulp in huishouden, persoonlijke begeleiding) januari 2015 In die wijken waar wijkteams starten; een limitatief aantal wijken vanwege beheersbaarheid. Doorverwijzen door wijkteam. Prikkels om af te bouwen. Netwerk in de buurt. Bepalen van inzet van de “Huishoudelijke hulp toelage Rijk” Aansturen op tijdelijk ondersteunen. Gewoon beginnen.
Afleren
22
Hoort bij Wat Wie Wat is hiervoor nodig Wanneer gereed Waar Opbouwen Afbouwen Aanleren Afleren
Hoort bij Wat
Wie Wat is hiervoor nodig Wanneer gereed Waar Opbouwen Afbouwen Aanleren Afleren
Maatwerkvoorziening: wanneer opschalen/ afschalen naar maatwerk WMO en maatwerk ZVW? Opschalen naar maatwerkvoorziening Structureel ondersteuningsaanbod op basis van indicatiestelling in samenhang met de algemene voorziening. Gemeente (SPZ), sociale wijkteams en aanbieders en zorgverzekeraar. Nieuw kader voor indicatie (kader is gemeentelijke verordening) en nieuw afwegingskader voor ondersteuning vanuit algemene voorziening.
Gemeentebreed. Bepalen eigen bijdrage (mogelijk in natura; wederkerigheid) Bepalen van inzet van de “Huishoudelijke hulp toelage Rijk” Klein beginnen.
Resultaatgerichte bekostiging als denkraam Accent D/E Pilot resultaatgerichte bekostiging. De bekostiging 2015 loopt via bestaande contracten (urendeclaratie), maar als proef wordt bijgehouden op welke wijze een resultaatgerichte benadering leidt tot andere uitgaven per cliënt. Gemeente (SPZ en wijkteam i.o.) en huidige aanbieders. Prikkels om zorg af te bouwen of minder ondersteuning te bieden waar dat kan (ten faveure van andere cliëntvragen). augustus 2015 Gemeentebreed. Bepalen eigen bijdrage (mogelijk in natura; wederkerigheid) Bepalen van inzet van de “Huishoudelijke hulp toelage Rijk” Klein beginnen.
23
11.
Toekomstbeeld bekostiging
Na het overgangsjaar 2015 is per 1 januari 2016 volledig de nieuwe manier van werken in het sociale domein ingevoerd. In dit hoofdstuk volgt een globale schets van dit mogelijke toekomstbeeld voor de bekostiging. Algemene voorziening Iedere inwoner van Almere kan een beroep doen op de algemene voorziening bestaande uit A tot en met E. Bij deze ondersteuning is geen sprake van een toegangsbepaling. Bekostiging Er zijn verschillende strategische opties om hier invulling aan te geven. Een eerste optie is individuele financiering, vergelijkbaar met de huidige manier van bekostiging. De inzet van de structurele ondersteuning dient dan door iets begrensd te worden om binnen budgettaire kaders te kunnen blijven. Een tweede optie is bekostiging aan de hand van een vooraf vastgesteld bedrag voor een cluster van wijken binnen Almere (populatiebekostiging). Iedere groep van samenwerkende aanbieders in een gebied ontvangt vervolgens een vooraf vastgesteld bedrag van de gemeente. De hoogte van dit vooraf vastgestelde bedrag wordt bepaald aan de hand van actuele gebiedsanalyses op wijkniveau. Contractering Bezien moet worden in hoeverre elementen van het Zeeuws model (keuzevrijheid van cliënt, aanbieders werkzaam binnen de gehele stad) tezamen met gebiedsgerichte en resultaatgerichte oriëntatie een plek kunnen krijgen in de contractering. Afrekenen op resultaat Bij bekostiging op basis van een vooraf vastgesteld bedrag kan gekozen worden voor subsidieverstrekking volgens het model van Resultaatgerichte Subsidieverlening (RSV), een instrument dat de gemeente sinds enige jaren gebruikt voor subsidiering van verschillende partners in het sociaal domein. De gemeente stuurt op effecten en meet resultaten op wijkniveau waarbij instellingen zelf hun resultaten kwalitatief en kwantitatief verantwoorden (tellen en vertellen). Daarnaast is het belangrijk dat meer ruimte voor de professional gecreëerd wordt om vanuit cliëntbelang te handelen en dus ook samenwerkingsverbanden te zoeken buiten de eigen organisatie. Bekostiging op basis van een vooraf vastgesteld bedrag in combinatie met ruimte voor de professional creëert prikkels om efficiënt en effectief samen te werken in het belang van de cliënt, het resultaat. Niet de vraag ‘word ik betaald’, maar ‘draagt dit bij aan het effect voor de wijk’, staat centraal. Hier rekent de gemeente instellingen uiteindelijk op af. Zo ontstaat een situatie waarin vertrouwen in elkaar en lerend vermogen een centrale positie innemen. Het is wenselijk dat in een pilotfase 2015 naast het leren werken met ShOT tegelijkertijd de nieuwe bekostigingsmethodiek geëxperimenteerd wordt. Aangezien er reeds is gecontracteerd gaat dit om een virtuele exercitie.
24
12.
Openstaande vraagstukken en risico’s
1. Maken van afspraken met aanbieders over deelname aan en het vaststellen van specifieke locaties voor Proefdraaien ShOT 2015. 2. Gemeentelijke visie op wijze van contracteren van de dienstverleners (instellingen/ samenwerkende instellingen) in 2016, die ingaat op: a. bekostiging op basis van vooraf vastgesteld bedrag op wijkniveau/ stadsniveau of per cliënt? b. bekostiging op basis van individuele open einde regeling en relatie met toegangsbepaling? 3. Visie van de instellingen op uitvraag gemeente ShOT 2016. 4. Bepalen omvang van het gebiedsniveau (wijk, meerdere wijken, stad) van samenwerkende aanbieders ShOT. 5. Uitwerken nieuw afwegingskader ter vervanging van indicaties HH1/ HH2 (onderdeel van gemeentelijke verordening). 6. Bepalen welke ondersteuning zonder toegangsbepaling kan worden geboden. 7. Uitwerken nieuw indicatiekader (onderdeel van gemeentelijke verordening). 8. Bepalen van eigen bijdragen en gemeentelijke bijdragen: a. de omvang van eigen bijdrage cliënt; b. de bijdrage van de gemeente per cliënt (gemiddeld); c. waar geen eigen bijdrage geldt; d. eigen bijdrage in relatie met de Rijksmaatregel Steun Hulp Huishouding. 9. Doorrekening van scenario’s: voorspelling gebruik en kosten van de ondersteuning 2016. 10. Keuze voor een passend ICT-systeem dat de processen van ShOT faciliteert. 11. Communicatieplan herindicatie HH/ begeleiding/ persoonlijke verzorging in 2015. 12. Zoek een oplossing voor perverse prikkels bij lumpsumfinanciering. Mogelijk ontstaat er voor instellingen de prikkel om minder zorg tegen hogere marge te gaan leveren. Hier zou patiënt de dupe van kunnen worden. 13. Let op vloeiende overgang 18- en 18+. Dit is een aandachtspunt, omdat er in het ontwikkelen van nieuwe ondersteuningsvormen een knip is gemaakt tussen die gericht op volwassenen.
25
13.
Acties en planning
Concept rondsturen naar groep: eerste consultatie ontwikkelteam Conceptadvies verzonden aan brede groep betrokkenen ShOT Consultatieronde zorgaanbieders en gemeente intern = oriënterende ronde = brede bijeenkomst aanbieders / gemeente Vaststellen definitief advies Besluitvorming over advies Relatie tussen ShOT en wijkteam Vaststellen gebiedsgerichte pilot en deelnemende pilotpartners gemeente, maken samenwerkingsafspraken Vaststellen pilot en overgangsregeling (beschrijving overgangsjaar 2015) Uitwerken samenhangende ondersteuning thuis in dienstverlening Afspraken zorgverzekeraars over uitvoering formele zorghandelingen door HH professionals Bepalen omvang gebiedsniveau samenwerking Ontwikkeling businesscases Gemeentelijke Verordening: Uitwerken nieuw afwegingskader ter vervanging van indicaties HH1/HH2 nieuw indicatiekader Uitwerken eigen bijdrage en rijksmaatregel Steun hulp huishouding Start pilot
Wie Vannimwegen/ Jasper van der Wal Gemeente/ Nelly Maaskant Vannimwegen/ Jasper van der Wal
Met Wie
Deadline medio augustus 23 augustus
aanbieders gemeente
1 oktober
Ontwikkelteam ShOT Gemeente/ Directie Dienst Sociaal Domein
aanbieders gemeente Ontwikkelteam ShOT
20 oktober
Gemeente/ Nelly Maaskant aanbieders ambtelijke werkgroep ShOT
wijkteamkwartierma kers Gemeente/ werkgroep ‘Samen voor de stad’
najaar 2014
aanbieders ambtelijke werkgroep ShOT aanbieders Gemeente/ Nelly Maaskant Gemeente/ transitieteam Sociaal domein Gemeente/ ambtelijke werkgroep ShOT aanbieders
Gemeente/ werkgroep ‘Samen voor de stad’ wijkteams
najaar 2014
Gemeente/ Nelly Maaskant
Gemeente/ ambtelijke werkgroep ShOT
ICT opdracht gemeente/ eisen aan systemen Communicatie (cliënten bestaand en nieuw) Samenwerkingsafspraken aanbieders en gemeente, juiste prikkels, contractering 2016
najaar 2014
najaar 2014 najaar 2014 najaar 2014 najaar 2014/ voorjaar 2015 najaar 2014
Gemeente
najaar 2014
aanbieders wijkteams
1 januari 2015 Augustus 2015 augustus 2015
Evaluatie pilot Bepalen kaders tbv contractering 2016
eind oktober 2014
Gemeente/ ambtelijke werkgroep ShOT Gemeente/ Transitieteam Gemeente werkgroep ‘Samen voor de stad’ Gemeente/ Transitieteam
huidige zorgaanbieders
voorjaar 2015 31 december 2014 najaar 2015
26
14.
Aanbevelingen voor vervolg
1. Vanuit de bestaande bekostiging 2015 (Zeeuws model) kunnen middelen (geld en uren) ingezet worden voor nieuw te ontwikkelen onderdelen van de algemene voorziening Samenhangende Ondersteuning Thuis. Ook middelen uit de Rijksregeling kunnen hiervoor worden ingezet. 2. Het Wijkteam zorgt voor netwerkcommunicatie; bouwen aan relaties tussen zorg- en dienstverleners en wijkteam. Het Wijkteam draagt zorg voor de coördinatie en organisatie van netwerk activerende activiteiten (Accent A). Geeft de ShOTdienstverlening een plaats in de in ontwikkeling zijnde gereedschapskist voor wijkteams en hun partners. 3. Aanbieders moeten de gelegenheid hebben om op wijkniveau netwerk op te bouwen en te mobiliseren. Dit maakt het wenselijk dat ondersteuners zich specialiseren op een beperkt aantal wijken. 4. Buurthuizen en andere plekken, waar mensen met ondersteuningsbehoefte hun contacten kunnen opdoen en een ingevulde dag kunnen hebben, zijn herkenbaar in de buurt. 5. In de communicatie naar cliënten vanuit gemeente en maatschappelijke instellingen wordt actief ingezet op mentaliteitsverandering cliënten. Inwoners van Almere hebben straks geen recht op ondersteuning, maar recht op een oplossing. Benut het communicatiemoment “einde indicatie vanaf 2016” hiervoor. 6. Er wordt actief gestuurd op mentaliteitsverandering van ondersteuners (activerend, inzet informele netwerk, afbouwend); Er vindt scholing plaats van zorg- en steunverleners in dit nieuwe werken. 7. Breng de juiste prikkels in het systeem; beloon afbouw van formele zorg en toename zelfredzaamheid en samenredzaamheid. Bijv. door bekostiging op basis van een vooraf vastgesteld bedrag en effect- en resultaat-gestuurde subsidieverstrekking. Dit bevordert samenwerking in het sociaal domein. 8. ICT faciliteert samenwerking en communicatie tussen informele en formele zorgverleners. Sluit aan bij systemen die er mogelijk al zijn. 9. Diensten: maak gebruik van bestaande diensten van commercieel en maatschappelijk aanbod en sluit aan bij de kwaliteiten van de verschillende organisaties/ professionals. 10. Kijk goed naar wat er al is en ontwikkeld wordt in Almere. Sluit daarbij aan. Kijk daarnaast wat daarbuiten (in andere gemeenten) ontwikkeld wordt en waar we goede ideeën kunnen opdoen. Referentienotitie opstellen.
27
15.
Bijlagen
28
BIJLAGE I: Beschrijving activiteiten ShOT Samenhangende Ondersteuning Thuis bestaat o.a. uit een combinatie van huidige Wmo en Awbz-voorzieningen die in samenhang georganiseerd gaan worden. Hieronder een korte toelichting. (nieuwe)Wmo Grofweg bestaat de Wmo uit drie soorten individuele voorzieningen 1. woonvoorzieningen 2. vervoersvoorzieningen 3. huishoudelijke verzorging
Alleen huishoudelijke verzorging wordt ondergebracht binnen ShOT. Huishoudelijke verzorging binnen de Wmo maakt onderscheid in HH1 en HH2. HH1 houdt in: 1. Schoonmaken 2. Opruimen 3. Verzorgen van planten en huisdieren 4. Bedden opmaken 5. Klaar maken van maaltijden (bijzondere diëten) Bij HH2 wordt naast het daadwerkelijke schoonmaakwerk tevens ondersteuning geboden in het regelen van het huishouden. Dit laatste is een vorm van persoonlijke begeleiding. (Voormalige) Awbz Lichte vormen van persoonlijke begeleiding zoals die voor 1 januari 2015 nog onder de Awbz vielen, worden ondergebracht bij ShOT. Het volledige scala van persoonlijke begeleiding omvat activiteiten bij mensen met een somatische, psychogeriatrische of psychiatrische aandoening of beperking, of een verstandelijke, lichamelijke of zintuiglijke handicap die matige of zware beperkingen hebben op het terrein van: a) b) c) d) e)
de sociale redzaamheid; het bewegen en verplaatsen; het psychisch functioneren; het geheugen en de oriëntatie, of; die matig of zwaar probleemgedrag vertonen.
De activiteiten zijn gericht op bevordering, behoud of compensatie van de zelfredzaamheid en strekken tot voorkoming van opname in een instelling of verwaarlozing van de verzekerde. De activiteiten bestaan uit:
het ondersteunen bij of oefenen met vaardigheden of handelingen; het ondersteunen bij of oefenen met het aanbrengen van structuur of het voeren van regie, of; het overnemen van toezicht a) Sociale redzaamheid
Bij sociale redzaamheid gaat het om de volgende aspecten:
begrijpen wat anderen zeggen; een gesprek voeren; zich begrijpelijk maken; initiëren en uitvoeren eenvoudige taken; kunnen lezen, schrijven en rekenen; communicatiehulpmiddel gebruiken; 29
dagelijkse bezigheden; problemen oplossen en besluiten nemen; dagelijkse routine regelen; zelf geld beheren; initiëren en uitvoeren complexere taken; zelf administratie zaken bijhouden. b) Bewegen en verplaatsen
Bij zich bewegen en verplaatsen gaat het om de volgende aspecten:
lichaamspositie handhaven; grove hand- en armbewegingen maken; fijne handbewegingen maken; lichtere voorwerpen tillen; gecoördineerd bewegingen maken met benen en voeten; lichaamspositie veranderen; trap op en af gaan zonder hulp(middelen); zich verplaatsen met hulp(middelen); voortbewegen binnenshuis, zonder hulp(middelen); gebruik maken van openbaar vervoer; eigen vervoermiddel gebruiken; voortbewegen buitenshuis zonder hulp(middelen); korte afstanden lopen; zwaardere voorwerpen tillen c) Gedragsproblemen
Bij gedragsproblemen gaat het om de volgende aspecten:
destructief gedrag (gericht op zichzelf en/of de ander, zowel letterlijk als figuurlijk); dwangmatig gedrag; lichamelijk agressief gedrag; manipulatief gedrag; verbaal agressief gedrag; zelf verwondend of zelfbeschadigend gedrag; grensoverschrijdend seksueel gedrag.
d) Psychisch functioneren Bij psychisch functioneren gaat het om de volgende aspecten:
concentratie; geheugen en denken; perceptie van omgeving. a) Oriëntatiestoornissen
Bij oriëntatiestoornissen gaat het om de volgende aspecten:
oriëntatie oriëntatie oriëntatie oriëntatie
in persoon; in ruimte; in tijd; naar plaats.
30
BIJLAGE 2: samenvatting brede bijeenkomst 16 september Samenhangende ondersteuning thuis (ShOT) Bijeenkomst met aanbieders 16 september 2014 Verslag (Punten worden verwerkt in versie 1.5. van het rapport ShOT)
Maatwerk, maatwerkvoorzieningen, algemene voorzieningen Er wordt altijd maatwerk geleverd. Volgens de wet maakt men echter onderscheid tussen maatwerkvoorzieningen en algemene voorzieningen. Voorbeelden van een maatwerkvoorziening zijn een traplift, een woningaanpassing, collectief vervoer, individuele scootmobiel, rolstoel, en specialistische vormen van begeleiding voor ingewikkelde situaties. Voor de maatwerkvoorzieningen moet je een aanvraag doen en wordt een beschikking afgegeven door de gemeente. Bij een algemene voorziening hoeft men geen aanvraag te doen en is er geen beschikking van de gemeente. Voorbeelden van een algemene voorziening zijn: sociale alarmering, maaltijdvoorziening, boodschappenservice, was en strijkservice, gratis scootmobiel bij één van de uitleenpunten in de stad, en hulp via vrijwilligersorganisaties, zoals Humanitas en de Vrijwilligers en Mantelzorg Centrale Almere (VMCA). De gemeente geeft subsidie zodat de algemene voorziening betaalbaar of zelfs gratis is. De huishoudelijke hulp en eenvoudige begeleiding thuis zijn op dit moment nog maatwerkvoorzieningen. Dat gaat veranderen. Vanaf 2016 zijn dit algemene voorzieningen. Er is geen beschikking nodig van de gemeente. Eigen bijdrage inwoners. Er is een verschil tussen maatwerkvoorzieningen en algemene voorzieningen als het gaat om de eigen bijdrage. Voor maatwerkvoorzieningen wordt altijd een eigen bijdrage betaald, behalve voor een rolstoel. De hoogte van de eigen bijdrage wordt berekend door het Centraal Administratie Kantoor (CAK), en is inkomensafhankelijk. Bij een algemene voorziening wordt een vast bedrag als eigen bijdrage betaald, ongeacht inkomen. De gemeente mag bij een algemene voorziening maximaal een vaste eigen bijdrage vragen die gelijk is aan de kostprijs. Sommige algemene voorzieningen zijn gratis. Het is het onderzoeken waard of eigen bijdrage ook kan in de vorm van wederkerigheid/wederdiensten. Toegevoegde waarde ShOT Meer samenhang. Langer Thuiswonen. Door informele zorg en formele zorg bij elkaar te brengen is veel winst te behalen (materieel en immaterieel). Rolverdeling, op- en afschalen, regie Wijkteams: eerste inloop en keukentafelgesprekken, zorgen dat het plan in gang wordt gezet / toekenning maatwerkvoorzieningen. Expertteams (gezinsbegeleiders): complexe situaties die strakke regie van buitenaf vergen over het geheel. Algemene voorzieningen: laagdrempelig, samenhangend in aanpak, divers van aard.
31
Het is een samenspel, niet hiërarchisch. Wel met elkaar leren om dynamisch en effectief op- en af te schalen. Het is niet geschot, maar organisch. Het verantwoorden geschiedt via tellen én vertellen. Het moet inherent zijn aan het systeem dat je van elkaar weet wat er gebeurt (met respect en rekening houdend met privacy-gevoeligheid). Burgerkracht en mantelzorg De inschatting is dat er nog rek is in het aantal vrijwilligers dat kan wordt ingezet. Mantelzorgondersteuning en respijtzorg vragen continu aandacht. Gebiedsgericht werken en pilots Het gebiedsgericht werken zal gefaseerd worden ingevoerd. In 2015 zullen pilots Samenhangende Ondersteuning Thuis worden gedraaid. Er wordt nader gespecificeerd met welke focus de verschillende pilots zullen worden opgestart en gemonitord. Communicatie naar inwoners Wat kunnen we de klant/inwoner vertellen over 2015? Er wordt gecommuniceerd dat er wat betreft de Huishoudelijke hulp in 2015 niets verandert. Contracten met aanbieders worden met een jaar verlengd. Indicaties van klanten blijven geldig. Vraag is nog wel hoe het gaat verlopen voor de PGB-houders die gebruik maken van een servicebureau. Het trekkingsrecht via SVB is nieuw en kan voor deze klanten gevolgen hebben wie er uiteindelijk als hulp over de vloer komt. We werken aan een overgangsmaatregel in 2015. Wel zal de ondersteuning thuis in 2016 fundamenteel anders worden; “zorgen dat” in plaats van “zorgen voor”. Ook dit communiceren. Huishoudelijke hulp toelage van VWS. VWS stelt extra middelen beschikbaar per gemeente voor behoud van werkgelegenheid bij HH-aanbieders. Almere doet de aanvraag in de vorm van het plan ShOT. Er is voorafgaand een verklaring nodig, ondertekend door aanbieders en wethouder, dat gemeente en aanbieders samenwerken aan een plan. Verzoek aan aanbieders om ter plekke te ondertekenen. Adviezen van de aanbieders Geef activiteiten ShOT een fysieke plek bij de dagbesteding. Houdt bestaande zorgrelaties zoveel mogelijk intact. Houdt de lijnen kort, zodat er gemakkelijk kan worden op- en afgeschaald. Geef nog meer helderheid over de rolverdeling (wijkteam, expertteam, ShOT) Betrek mantelzorgers bij het keukentafelgesprek. Denk en redeneer nog veel meer vanuit de klant/inwoner. Don’t fix what is not broken. ShOT-pakketten als begrip klinkt niet goed. Té aanbodgericht.
32
