Intergenerationele Solidariteit voor Samenhangende en Duurzame Maatschappijen

Alle EU-lidstaten moeten zich voorbereiden op grote

Intergenerationele Solidariteit voor Samenhangende en Duurzame Maatschappijen

demografische veranderingen die de verhoudingen tussen generaties sterk zullen beïnvloeden en die grote uitdagingen zullen vormen voor de beleidsmakers en de burgers. De aard van intergenerationele relaties zal worden beïnvloed door maatschappelijke veranderingen, waaronder meer geografische en beroepsmobiliteit en veranderende gezinsverbanden. Velen zien in deze ontwikkeling een uitdaging voor de samenhang en duurzaamheid van onze maatschappijen. Wij denken dat het problemen met zich

Resultaten van de Conferentie onder het voorzitterschap van Slovenië Brdo, Slovenië • 28 - 29 april 2008

zal meebrengen die de beleidsmakers en de burgers niet naast zich neer kunnen leggen. Als organisatoren van deze conferentie zijn wij ervan overtuigd dat we, door te wijzen op de behoefte aan meer solidariteit en samenwerking tussen generaties, meehelpen aan de uitbouw van de publieke ondersteuning voor de veranderingen in het beleid die nodig zijn om onze sociale stelsels aan te passen, om de demografische uitdaging van Europa aan te pakken en om te komen tot

PROGRESS programme 2008-2010

een meer samenhangende en duurzamere samenleving.

www.fueldesign.be

© Brdo Conferentie, Sloveens Presidentschap, 28 - 29 april 2008

Koning Boudewijnstichting Samenwerken aan een betere samenleving www.kbs-frb.be De Koning Boudewijnstichting is een onafhankelijke en pluralistische stichting die jaarlijks zowat 2000 organisaties en personen steunt. Het biedt een forum waar kan worden gedebatteerd en nagedacht en het stimuleert de filantropie. Met een jaarlijks budget van 48 miljoen euro draagt de Stichting bij tot meer rechtvaardigheid en democratie en meer respect voor diversiteit. Wij werken vanuit Brussel en dit zowel op regionaal, Belgisch, Europees als internationaal vlak. Onze raad beslist over de belangrijkste richtlijnen voor onze acties die vervolgens in de praktijk worden gezet door een team van 60 medewerkers. De Stichting is opgericht in 1976, naar aanleiding van de 25ste verjaardag van de troonsbestijging van Koning Boudewijn. De Koning Boudewijnstichting werkt al verschillende jaren actief rond ouder worden en intergenerationele solidariteit. Onlangs werden 172 projecten gefinancierd die ouderen helpen een actieve en zinvolle rol te vervullen in de samenleving en duurzame en wederzijdse relaties tussen generaties tot stand brengen. De Stichting heeft twee discussiegroepen opgericht die zijn samengesteld uit mensen die actief zijn in de sector van het vrijwilligerswerk, de sociale beweging en ondernemingen en die, na een jaar lang ideeën en ervaringen uitwisselen, een reeks actievoorstellen heeft geformuleerd. De Stichting heeft een reeks seminaries over intergenerationele solidariteit georganiseerd om het publieke debat rond deze kwesties te verruimen. Het resultaat van het werk van deze twee groepen is neergeschreven in een publicatie “Een samenleving voor alle seizoenen”, met daarin voorbeelden van intergenerationele projecten. De publicatie is op onze website verkrijgbaar in het Nederlands en het Frans en bevat een samenvatting in het Engels.

Viure I Conviure Doorheen haar meer dan 80-jarige geschiedenis blijkt hoe toegewijd de spaarkas Caixa Catalunya bijdraagt tot een betere samenleving via de culturele, milieu- en sociale activiteiten van haar afdeling liefdadigheidswerk. Op maatschappelijk vlak zet haar Stichting Viure i Conviure projecten op om de levenskwaliteit van de mensen te verbeteren. Deze projecten richten zich rechtstreeks tot ouderen, gehandicapten, mensen met gezondheidsproblemen en sociaal achtergestelde jongeren. Het meeste werk gaat naar de organisatie van intergenerationele programma’s, het onderhouden van een netwerk van Sant Jordi Clubs (centra voor sociale activiteiten voor ouderen) en centra voor maatschappelijke en gezondheidszorg, toelages voor non-profitorganisaties en het ondersteunen van projecten voor een gezondere levenswijze. We willen hier met name “Leven en Samen Leven” vermelden: een huisvestingsprogramma dat door de afdeling liefdadigheid van Caixa Catalunya werd opgericht in Barcelona in 1996/1997, om tegemoet te komen aan de behoefte aan gezelschap van alleenstaande bejaarden en de behoefte aan een onderkomen van jonge universiteitsstudenten die hun woonplaats hebben verlaten om in een andere stad te gaan studeren. Het programma promoot waarden als verdraagzaamheid, solidariteit en wederzijds respect tussen de twee generaties.

Intergenerationele Solidariteit voor Samenhangende en Duurzame Maatschappijen Resultaten van de Conferentie onder het voorzitterschap van Slovenië Brdo, Slovenië • 28 - 29 april 2008

Dankbetuigingen Deze brochure is opgesteld door Marjan Sedmak en Anne-Sophie Parent, in samenwerking met een redactiecomité bestaande uit: • Ines ALVES, Europees Jeugdforum • Davor DOMINKUŠ, Ministerie van Arbeid, Gezin en Sociale Zaken van Slovenië • Dušana FINDEISEN, Universiteit voor de Derde Leeftijd van Slovenië • Aleš KENDA, Ministerie van Arbeid, Gezin en Sociale Zaken van Slovenië • Johanna MOLLERBERG, Ministerie van Volksgezondheid en Sociale Zaken van Zweden • Anne-Sophie PARENT, AGE – het Europees platform voor ouderen • Franz Karl PRÜLLER, Stichting ERSTE, Oostenrijk • Sibylle REICHERT, AEIP – Europese vereniging van paritaire instellingen • Marjan SEDMAK, Verbond van Sloveense gepensioneerdenverenigingen, AGE • Philippe SWENNEN, AIM – Internationale vereniging van zorgverzekeraars • Božidar VOLJCˇ , Anton Trstenjak Instituut, Slovenië • Petr WIJA, Ministerie van Arbeid en Sociale Zaken van de Tsjechische Republiek Deze brochure is gepubliceerd met de steun van de Stichting ERSTE (Oostenrijk), de Koning Boudewijnstichting (België) en Viure i Conviure (Spanje) Onze dank gaat uit naar iedereen die de publicatie van deze brochure heeft mogelijk gemaakt.

4

Inhoudsopgave Inleiding

5

Mededeling van Marjeta Cotman, minister van Arbeid, Gezin en Sociale Zaken van Slovenië

6

Mededeling van Vladimir Špidla, Europees Commissaris voor Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Gelijke Kansen Intergenerationele solidariteit in vergrijzende samenlevingen herbekijken

8 10

Waarom solidariteit en samenwerking tussen generaties moeten worden herbekeken en gestimuleerd om een eerlijke en duurzame samenleving in de hedendaagse context te verzekeren

11

De rol van de staat en de burgermaatschappij in intergenerationele solidariteit en samenwerking

14

Vrijwilligerswerk: Jong en oud als promotoren van sociale verandering

16

Intergenerationele solidariteit in moderne gezinsvormen

17

Vernieuwde vormen en goede praktijken van intergenerationele solidariteit en samenwerking

18

Tewerkstelling voor alle leeftijden en flexizekerheid

19

Langdurige zorg (LZ): Nieuwe uitdaging voor samenlevingen en een nieuw zorgparadigma

20

Hoe langdurige zorg duurzaam en eerlijk maken voor alle generaties

22

Kwaliteitsvolle langdurige zorg voor zorgbehoevenden van alle leeftijden

23

Human resources in de langdurige zorg

25

De weg voorwaarts

26

Belangrijkste conclusies van de conferentie

30

Programma van de conferentie van 28 – 29 april 2008

31

Nuttige links

34

5

Inleiding Na de uiterst succesvolle conferentie die werd georganiseerd

AGE: www.age-platform.org

door EU-voorzitter Slovenië en de Europese Commissie

AEIP: www.aeip.net

over Intergenerationele solidariteit voor samenhangende

AIM: www.aim-mutual.org

en duurzame maatschappijen op 28 en 29 april 2008 in

Europees Jeugdforum: www.youthforum.org

Brdo, besloot de stuurgroep van de conferentie om een brochure uit te geven met de resultaten van de conferentie

Met deze brochure hopen wij een groeiend aantal Europese

en de weg voorwaarts.

en nationale beleidsmakers en sociale actoren ervan te overtuigen het werk verder te zetten dat in de eerste helft

Deze brochure is bedoeld om verder te blijven werken

van 2008 is begonnen onder leiding van EU-voorzitter

rond deze kwestie en om de Europese dag voor intergene-

Slovenië om een verandering op gang te brengen inzake

rationele solidariteit te lanceren op 29 april, zoals voorgesteld

beleidsvorming en om te komen tot een meer samenhan-

door minister Cotman. De brochure is ook bedoeld om het

gende en duurzame Europese samenleving die is gebaseerd

debat op gang te trekken ter voorbereiding van het Europees

op intergenerationele solidariteit.

jaar van actief ouder worden en intergenerationele solidariteit in 2012, zoals commissaris Špidla voorstelde op de confe-

Alle commentaren en aanbevelingen zijn welkom! Gelieve

rentie.

u te richten tot een van de voornoemde organisaties.

Deze publicatie geeft een overzicht van de belangrijkste

Wij wensen u veel leesplezier.

plenaire zittingen en rondetafelgesprekken, evenals commentaren en aanbevelingen van het redactiecomité.

De leden van de stuurgroep Ines Alves (Europees Jeugdforum) Davor Dominkuš

Het document wordt gepubliceerd in het Nederlands, Engels,

(Sloveens Ministerie van Arbeid, Gezin en Sociale Zaken),

Frans, Duits, Sloveens en Spaans en u kunt een gratis

Dušana Findeisen (Universiteit voor de Derde Leeftijd van

exemplaar verkrijgen bij de volgende organisaties:

Slovenië), Aleš Kenda (Sloveens Ministerie van Arbeid,

AGE: [email protected]

Gezin en Sociale Zaken), Anne-Sophie Parent (AGE – het

AEIP: [email protected]

Europees platform voor ouderen), Franz Karl Prüller (Stich-

AIM: [email protected]

ting ERSTE, Oostenrijk), Sibylle Reichert (AEIP – Europese

Europees Jeugdforum: [email protected]

vereniging van paritaire instellingen), Marjan Sedmak (Verbond van Sloveense gepensioneerdenverenigingen en AGE),

Vanaf eind 2008 zal ook een PDF-bestand van de versies

Zorko Škovor (Sloveens Ministerie van Jeugd), Philippe

in deze talen beschikbaar zijn op volgende websites:

Swennen (AIM – Internationale vereniging van zorgverzekeraars), Božidar VOLJCˇ (Anton Trstenjak Instituut, Slovenië).

Ministerie van Arbeid en Sociale Zaken van Slovenië: http://www.mddsz.gov.si/si/publikacije/

6

Mededeling van Marjeta Cotman minister van Arbeid, Gezin en Sociale Zaken van Slovenië

We leven in tijden van dynamische en belangrijke maatschappelijke veranderingen als gevolg van politieke, economische en demografische processen. Het dalend geboortecijfer en de stijgende levensverwachting zorgen ervoor dat de conventionele relaties tussen generaties in Europese samenlevingen aan een sneltempo veranderen. Bijgevolg moeten beleidsmakers op alle niveaus samenwerken met deskundigen en de burgermaatschappij om deze relaties te herdefiniëren. Hierbij mogen we niet blind zijn voor de gemeenschappelijke Europese waarden en principes die fundamenteel zijn voor alle democratische en ontwikkelde samenlevingen. Solidariteit is zonder twijfel één van deze waarden. Zij maakt integraal deel uit van alle Europese stelsels. De stelsels van sociale bescherming, de pensioenstelsels en het stelsel van de ziekteverzekering steunen allemaal op solidariteit. Solidariteit mag niet louter financieel worden gezien. We moeten evenveel belang hechten aan wederzijdse samenwerking, begrip en het samenleven van generaties. Solidariteit is een kwestie van bewuste besluitvorming. Als gevolg van de veranderde demografische structuren is © Brdo Conferentie, Sloveens Presidentschap, 28 - 29 april 2008

intergenerationele solidariteit nu belangrijker dan ooit, aangezien de bestaande oplossingen niet langer kunnen

Marjeta Cotman minister van Arbeid, Gezin en Sociale Zaken van Slovenië

garanderen dat alle burgers de juiste gezondheidszorgen en maatschappelijke bescherming krijgen, wat een van de kernaspecten is voor politieke en sociale stabiliteit in elke samenleving. Europa heeft nood aan nieuwe systemen.

7

We merken dat oplossingen kunnen worden gevonden in

Zorgen voor de zorgbehoevenden is een aspect van sociale

veranderende relaties tussen generaties, de zoektocht naar

bescherming waarbij sociale verschillen het duidelijkst tot

nieuwe vormen van intergenerationele uitwisseling en een

uiting komen en met name daarom verdient dit domein

nieuwe verantwoordelijkheid die door alle generaties wordt

onze bijzondere aandacht. In elke samenleving zijn er

gedragen: jongeren, mensen van middelbare leeftijd en

individuen wier behoeften niet geïdentificeerd worden en

ouderen. Intergenerationele solidariteit moet integraal deel

die geen of onaangepaste verzorging krijgen. Zelfs de

uitmaken van onze gesprekken en akkoorden in de toekomst.

rijkste Europese samenlevingen hebben te maken met

We zijn ervan overtuigd dat de oplossingen niet uit zichzelf

armoede die, jammer genoeg, niet afneemt. In een

zullen ontstaan, maar dat alle hoofdrolspelers mee op zoek

consumentenmaatschappij blijven de armen uitgesloten.

moeten gaan. Het ultieme doel is te komen tot een nieuwe

Hierdoor wordt niet alleen de gelijke toegang tot en de

intergenerationele overeenkomst waardoor nieuwe relaties

rechtvaardigheid van openbare diensten aangetast, maar

in de samenleving mogelijk worden.

ook de menselijke waardigheid van elk individu. Langdurige zorg is daarom voor elke samenleving de maatstaf voor het

Langdurige zorg is één praktijkvoorbeeld van solidariteit.

niveau van haar menselijkheid en het respect voor mense-

Hoewel het in de eerste plaats is bedoeld voor mensen die

lijke waarden en relaties.

dringend nood hebben aan verzorging in hun dagelijks leven, is het onrechtstreeks een zekerheid voor ons allen, aangezien

We moeten komen tot een nieuw evenwicht en nieuwe

niemand weet of en wanneer we ze zelf zullen nodig hebben.

relaties tussen de generaties, zoeken naar innovatieve

Er wachten ons grote uitdagingen: hoe kan de gelijke en

benaderingen en beleidsvormen die gericht zijn op het

algemene toegang tot langdurige zorg worden gevrijwaard,

stimuleren van intergenerationele solidariteit voor samen-

hoe kan de langdurige zorg beter worden georganiseerd,

hangende en duurzame maatschappijen. Een duurzame

hoe kunnen we de kwaliteit ervan verhogen, hoe kan de

maatschappelijke ontwikkeling is slechts haalbaar door

duurzaamheid van langdurige zorg op het vlak van finan-

echte contacten tussen en het samenleven met alle gene-

ciering en human resources worden gewaarborgd en kunnen

raties op basis van intergenerationele solidariteit.

gezinszorgers beter worden beschermd en geholpen. Deze problemen hangen nauw samen met het begrip solidariteit.


8

Mededeling van Vladimir Špidla Europees Commissaris voor Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Gelijke Kansen

De vergrijzing van de Europese bevolking is niet langer een abstract scenario in een verre toekomst. De babyboomgeneratie, de mensen die zijn geboren tussen 1945 en 1965, bereikt stilaan de pensioengerechtigde leeftijd en zorgt ervoor dat de demografische ontwikkeling van de Europese Unie een keerpunt bereikt. Sinds 2008 is het aantal mensen in de leeftijdscategorie 20 - 59 jaar aan het dalen en in de twee komende decennia zal hun aantal snel afnemen. Tegelijkertijd is de jaarlijkse stijging van het aantal zestigplussers tussen 2006 en 2008 verdubbeld en hun aantal zal blijven stijgen tot 2025. Zal deze tendens leiden tot stijgende spanningen tussen de generaties, aangezien een steeds kleinere groep mensen in de beroepsgeschikte leeftijd een steeds groter wordende groep ouderen zal moeten onderhouden? Velen roepen een somber beeld op van conflicten tussen de generaties en zien ouder worden als een bedreiging. Toch is er geen reden om bang te zijn voor demografische verandering als we kijken naar de mogelijkheden die ze met zich meebrengt. Langer en gezonder leven betekent dat mensen langer actief kunnen blijven en het dalend aantal kinderen zorgt ervoor dat we meer kunnen investeren in hun opleiding © Brdo Conferentie, Sloveens Presidentschap, 28 - 29 april 2008

Vladimir Špidla, Europees Commissaris voor Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Gelijke Kansen

en hun persoonlijke ontwikkeling.

9

Ik ben er zelfs van overtuigd dat demografische verandering

We mogen evenmin vergeten dat het tegenover elkaar

ons de mogelijkheid biedt om de solidariteit tussen de

uitspelen van oud en jong eerder getuigt van kortzichtig-

generaties te verstevigen. Maar ik verwacht niet dat dit uit

heid en geen rekening houdt met het begrip levenscyclus

zichzelf zal gebeuren. Er zijn inspanningen nodig op vol-

- ofwel het wezenlijk feit dat we niet eeuwig jong blijven.

gende domeinen:

Waar zouden we bovendien de grens tussen jong en oud trekken? Deze grens verschuift mettertijd in het zelfbeeld

• Onze maatschappijen zullen beter gebruik moeten

van het individu - en in het collectieve denken, aangezien

maken van het potentieel van alle generaties en zullen

steeds meer mensen 60 of 70 jaar worden in goede

iedereen kansen moeten bieden om hun volledig poten-

gezondheid.

tieel te ontwikkelen. Hiervoor moet het sociale beleid worden gemoderniseerd, zoals de Commissie heeft

De Europese Unie kan niet zelf de relaties tussen de

omschreven in haar Hernieuwde sociale agenda:

verschillende generaties tot stand brengen. De belangrijk-

Kansen, toegang en solidariteit in het Europa van de

ste instrumenten voor intergenerationele solidariteit zijn in

21ste eeuw, van juli 2008.

handen van de lidstaten, die met name verantwoordelijk zijn voor de pensioenstelsels en het verlenen van adequate

• Het beeld van 50-, 60- of 70-plussers moet veranderen:

gezondheidszorg en langdurige zorg. De Europese Unie

Ouder worden wordt nog al te vaak gezien als een

kan de gesprekken over deze gemeenschappelijke uitda-

probleem omdat het potentieel van ouderen voor de

gingen echter wel stimuleren en een uitwisseling van

samenleving over het hoofd wordt gezien. Langer en

goede praktijken op Europees niveau organiseren, zoals is

gezonder leven betekent dat mensen langer actief

gebeurd via de open coördinatiemethode op het vlak van

kunnen blijven. De meeste babyboomers zijn momen-

sociale bescherming en sociale insluiting.

teel nog steeds fit en gezond. Ze hebben een betere scholing en opleiding gehad dan de vorige generaties.

De conferentie over Intergenerationele solidariteit voor

Kortom, zij vormen een omvangrijke groep met veel

samenhangende en duurzame maatschappijen, die in

middelen in onze maatschappijen. We moeten ervoor

april 2008 werd georganiseerd in het kader van het

zorgen dat dit enorme potentieel niet verloren gaat.

Sloveense EU-voorzitterschap, bekeek de relaties tussen verschillende generaties in vergrijzende maatschappijen

• Hoe ouder een samenleving wordt, hoe belangrijker het

vanuit een ruimer standpunt. Het is mijn wens dat dit thema

is om in de jeugd te investeren. Het succes van de jonge

verder wordt besproken op Europees niveau en dat we de

generatie bepaalt de mate waarin een maatschappij

ideeënuitwisseling op dit vlak nog verder opdrijven. Een

in staat is om de ouderen te helpen die afhankelijk zijn

Europees Jaar van actief ouder worden en intergeneratio-

van de steun van anderen. Problemen als hoge werk-

nele solidariteit, dat in 2012 zou kunnen plaatsvinden, zou

loosheid bij jongeren, te veel voortijdige schoolverlaters

hiervoor de ideale gelegenheid zijn.

en arbeidsonzekerheid bij jongeren moeten worden aangepakt. • We moeten eveneens bijzondere aandacht schenken aan de tussengeneratie (sandwichgeneratie) die zorg draagt voor de jongste en oudste leden van de samenleving. Deze zorgplicht kan een zware last vormen, die al te vaak op de schouders van vrouwen rust. De levenskwaliteit van alle generaties is afhankelijk van de beschikbare zorgverlening voor kinderen en zorgbehoevende ouderen.

10

Intergenerationele solidariteit in vergrijzende samenlevingen herbekijken

Kennis en ervaring, techné in het Oudgrieks, speelde een

levensverwachting, wat betekent dat de Europese bevolking

vooraanstaande rol in de ontwikkeling van de menselijke

snel vergrijst. De Europese lidstaten telden in 2005 79 miljoen

beschaving. Oudere mensen leveren een onmiskenbare

65-plussers. Verwacht wordt dat dit aantal zal stijgen tot

bijdrage aan het voortbestaan van de gemeenschap.

107 miljoen tegen 2025 en tot 133 miljoen tegen 2050.

Slechts in zeldzame gevallen, wanneer het overleven van de gemeenschap op korte termijn op het spel stond, werden oudere mensen, ondanks het feit dat ze over kennis en ervaring beschikten, opgeofferd om de jongeren en het toekomstige, fysieke voortbestaan van de gemeenschap te beschermen.

“Cohesie is slechts mogelijk indien ze duurzaam is” Ministerie van Arbeid en Sociale Solidariteit van Portugal

De eerste belangrijke verandering in deze traditie kwam tot stand tijdens de Verlichting, toen het onderwijs werd


overgeheveld naar de staat, met de invoering van het verplicht lager onderwijs. De industriële revolutie luidde

Zoals professor Martin Kohli in zijn inleidend artikel

nieuwe veranderingen in. Mensen werden gewaardeerd

schreef, moeten we de intergenerationele solidariteit in

zolang ze een bijdrage leverden aan de creatie van

onze vergrijzende samenleving herbekijken omdat de

welvaart en toen ze hiertoe niet meer in staat bleken,

hedendaagse cultuur de individualisering in de hand werkt

werden ze overtollig. In de eerste fase van de industriële

en de gezinsstructuur wordt verzwakt als gevolg van

revolutie waren ouderen afhankelijk van de genade en

het toenemend aantal scheidingen, eenoudergezinnen en

liefdadigheid van anderen. Deze onhoudbare situatie werd

kinderloze gezinnen. De druk op de tussengeneratie neemt

opgelost met de oprichting en de geleidelijke ontwikkeling

toe, in het bijzonder op vrouwen, die worden gedwongen

van de welvaartsstaat die ouderdomspensioenen uitkeerde

een keuze te maken tussen hun loopbaan en de zorg voor

op basis van een bepaald demografisch evenwicht met

hun geliefden. Volgens Jože Ramovš is “de belangrijkste

genoeg geboortes en een levensverwachting die door-

voorwaarde voor de totstandkoming van een nieuwe soli-

gaans niet hoger lag dan 50 jaar.

dariteit tussen de generaties de erkenning dat de mens de belangrijkste waarde van de samenleving is. We moeten

De laatste 30-35 jaar van de 20ste eeuw hebben voor een

evenveel waarde hechten aan kinderen, werkende volwas-

complete demografische verandering gezorgd. De zoge-

senen en ouderen wier kennis en ervaring zijn omgevormd

naamde crisis van het pensioenstelsel wordt veroorzaakt

tot levenswijsheid.”

door het dalend aantal geboortes en de hogere gemiddelde

11

generaties steunen de jongere generaties financieel door

“De principes van intergenerationele solidariteit moeten hand in hand gaan met de filosofie van sociale bescherming en actieve sociale insluiting op basis van partnerschappen, samenwerking en respect voor de waarden en het potentieel van alle leeftijdsgroepen.” Viera Tomanová, Slovaaks minister van Arbeid, Sociale zaken en Gezin

middel van erfenissen. Transfers binnen het gezin zijn echter selectief en kunnen sociale ongelijkheden verder uitdiepen. Generaties willen steeds minder van elkaar afhankelijk zijn en rijkdom in gezinnen kan uitgroeien tot een bron van conflicten. Gezinsverzorgers kunnen onder extreme druk komen te staan, wat een negatieve invloed heeft op hun loopbaan.

“Er is veel gaande … wat ook de oplossing is, solidariteit moet er een groot aandeel in hebben ….” Georg Fischer, Europese Commissie © Brdo Conferentie, Sloveens Presidentschap, 28 - 29 april 2008

Daarom is het nuttig om gezinnen te helpen bij het bijstaan Vandaag de dag leven bejaarde ouders en hun volwassen

van hun gezinsleden. Openbare beleidsvormen zijn nodig

kinderen vaak in elkaars onmiddellijke omgeving, maar

om ervoor te zorgen dat iedereen gezinsverzorging kan

niet in hetzelfde huishouden. Ze zijn emotioneel nauw met

combineren met werkgelegenheid. Gezinsvriendelijke be-

elkaar verbonden, ze onderhouden nauwe contacten en

leidsvormen moeten in het bijzonder nieuwe oplossingen

bieden elkaar hulp in verschillende vormen. Er vinden

stimuleren, gebaseerd op de rechten van zorgverleners en

vaak financiële transfers plaats, en dan vooral van de

stimuli voor werkgevers, en het werkgelegenheidsbeleid

ouders naar de kinderen. Deze transfers tonen aan dat

moet het arbeidspotentieel van de oudere generatie

het intergenerationeel pact in beide richtingen werkt: de

verstevigen.

generatie in de beroepsgeschikte leeftijd betaalt voor een veilige oude dag van de vorige generatie en de oudere

Waarom solidariteit en samenwerking tussen generaties moeten worden herbekeken en gestimuleerd om een eerlijke en duurzame samenleving in de hedendaagse context te verzekeren Het belangrijkste wapenfeit van de postindustriële samen-

In haar groenboek – Demografische veranderingen, bena-

leving van de 20ste eeuw is dat de levensverwachting

drukte de Europese Commissie in 2005 dat alle belang-

vandaag de dag veel hoger ligt. Dit zorgt er echter voor dat

hebbende partijen de veranderende leeftijdsstructuur van

de solidariteit tussen en onder generaties onder steeds

de Europese maatschappijen moeten aanpakken met gericht

meer druk komt te staan en dat nieuwe vragen rijzen over

onderzoek en gerichte inspanningen op zoek naar goede

de manier waarop de langdurige zorgbehoeften voor onze

oplossingen om de duurzaamheid van onze sociale stelsels

vergrijzende bevolking moeten worden aangepakt. Relaties

op lange termijn te garanderen. Zowel inter- als intragene-

tussen generaties veranderen snel en we moeten ervoor

rationele solidariteit moeten bovenaan de EU-agenda staan,

zorgen dat wat vandaag wordt beschouwd als een demo-

samen met sociale cohesie en duurzame ontwikkeling.

grafische uitdaging morgen wordt omgezet in een kans.

12

De toekomstige relaties tussen generaties zullen in ruime

Hoe zou het Europese sociale model er moeten uitzien?

mate afhankelijk zijn van het beleid dat gericht is op jonge

Deze veranderingen hebben een invloed op alle generaties

mensen, gezinnen en ouderen. Studies uit de afgelopen

in de vergrijzende Europese samenleving. Daarom moeten

15 jaar hebben voortdurend gewezen op de beslissende

intergenerationele solidariteit en samenwerking worden

invloed van het sociale en economische beleid op de inter-

herbekeken en deze overdenkingen moeten vooral betrekking

generationele uitwisseling, zowel op maatschappelijk vlak

hebben op zowel welvaartbeleid als sociale initiatieven.

als in gezinsverband. De hogere levensverwachting en het dalende geboortecijfer hebben geleid tot een wijziging van

Sommige beleidsmakers zijn al beginnen nadenken over

de demografische gezinsstructuur, die zich vandaag de

deze evolutie. In België heeft de Koning Boudewijnstichting

dag uitstrekt over drie of vier generaties. Deze nieuwe

(KBS) het nadenken over intergenerationele solidariteit

structuur heeft geleid tot het fenomeen van de “sandwich-

gestimuleerd en kwamen de volgende vragen aan bod:

generatie”. Deze generatie wordt geconfronteerd met talrijke

hoe kunnen we de verschillende generaties stimuleren om

verplichtingen tegenover haar zeer oude familieleden en

samen te werken? Hoe kunnen we de tussengeneraties

tegenover haar kinderen en kleinkinderen. Vandaag de dag

helpen om een verbinding te vormen tussen alle generaties?

wordt ouderen een schuldgevoel aangepraat voor de

Hoe kunnen ouderen hun kennis en vaardigheden over-

problemen van de jongere generaties als gevolg van de

dragen op de jongere generaties? Hoe kunnen we senioren

welvaartskosten voor de financiering van de behoeften van

langer aan het werk houden? Hoe kunnen we ouderen

de oudere generaties. Dergelijke discussies en geschillen

helpen hun vaardigheden up-to-date te houden en anderen

pakken het probleem niet correct aan. Ze dragen niet bij

meer bewust maken van wat zij kunnen bijdragen? In welke

tot het zoeken naar oplossingen omdat ze het principe van

mate zal de vergrijzing van onze maatschappij de werking

de sociale bescherming ondermijnen en kunstmatige

ervan beïnvloeden?

barrières tussen generaties opwerpen. Sociale samenhang wordt één van de grootste uitdagingen als gevolg van de demografische en economische veranderingen in de komende decennia en zal de beleidsmakers van de EU en de burgers ertoe dwingen hun visie op de rol van gezinnen en ouderen te herzien. De hogere levensverwachting moet worden gezien als een groeimogelijkheid en als een voordeel voor individuele burgers en de maatschappij in haar geheel.

Hoe kunnen we de tussengeneraties helpen om een verbinding te vormen tussen alle generaties? Hoe kunnen ouderen hun kennis en vaardigheden overdragen op de jongere generaties? Hoe kunnen we senioren langer aan het werk houden? Hoe kunnen we ouderen helpen hun vaardigheden up-to-date te houden en anderen meer bewust maken van wat zij kunnen bijdragen? In welke mate zal de vergrijzing van onze maatschappij de werking ervan beïnvloeden?

Om het met Spinoza te zeggen, we moeten onze verande-

Het antwoord op deze vragen heeft vaak iets afschrikwek-

rende demografie niet betreuren of toejuichen maar ze

kends, met een scenario waarin ons sociale zekerheidsstelsel

veeleer begrijpen om er op lange termijn een passend

bedreigd wordt door de daling van de werkende bevolking,

antwoord op te kunnen geven. De vraag is niet óf solidariteit

die met te weinig zal zijn om de pensioenen en allerhande

überhaupt bestaat, maar wat ermee gebeurt, in de eerste

ouderdomsuitkeringen nog te kunnen financieren. Zoals

plaats in de relaties tussen generaties. De globalisering en

Yaël Wischnevsky (Intergenerationeel netwerk van de

de postindustriële economie hebben een reeks sociale

Koning Boudewijnstichting) op de conferentie zei, is dit

veranderingen op gang gebracht die enerzijds de wel-

een negatief beeld dat stelt dat het intergenerationeel

vaartsstaat onder druk zetten en anderzijds hebben geleid

conflict bijna onvermijdelijk is. Als we echter een stelsel

tot het ontstaan van nieuwe sociale groepen die hulp en

van intergenerationele solidariteit in stand willen houden,

bijstand nodig hebben. Snelle veranderingen op het vlak

dan zullen we moeten leren deze vermeende bedreiging

van de samenleving en de welvaart hebben geleid tot

om te buigen tot een kans. Het is de hoogste tijd voor een

talrijke nieuwe behoeften. Hoe moeten we die aanpakken?

nieuw Sociaal Pact, dat bestemd is voor alle generaties

13

met hun eigen behoeften en hun verwachtingen en dat

kunnen blijven zorgen voor hun zorgbehoevende familieleden,

hen opnieuw écht bij de maatschappij betrekt. Vergrijzing,

voornamelijk thuis en bij voorkeur met hulp van sociale

een gevolg van de demografische ontwikkeling van onze

diensten.

maatschappijen, mag niet uitgroeien tot een bron van segregatie, zoals voorheen wel het geval is geweest met geslacht en etnische oorsprong. Toch mag het smeden van banden tussen de generaties niet beperkt blijven tot acties die op senioren gericht zijn. Alle generaties moeten

Uit onderzoek blijkt dat de meeste families willen kunnen blijven zorgen voor hun zorgbehoevende familieleden, voornamelijk thuis en bij voorkeur met hulp van sociale diensten.

hierbij worden betrokken. We hebben nood aan een nieuw Intergenerationeel Pact dat steunt op drie fundamentele

Dit geldt wederom voornamelijk voor de nieuwe lidstaten

principes:

en in Zuid-Europa en is minder gebruikelijk in de Scandinavische landen, Nederland, België en Frankrijk. Hoewel

• Acties moeten geïntegreerd worden en alle aspecten van

er in heel Europa relatief weinig steun is voor een omvangrijke

het leven omvatten, inclusief werk, huisvesting, mobiliteit,

uitbreiding van de verpleegkundige verzorging en verpleging

sociale actie, zorg, plaatselijke en nationale politiek en

in een instelling. Gezinsverzorging heeft haar tekortkomingen,

vrijwilligerswerk;

aangezien vrouwen het moeilijk vinden om hun loopbaan

• Acties moeten universeel zijn en de verschillende generaties

te combineren met hun taak als verzorger. Er is een gebrek

betrekken: kinderen, jongeren, mensen van middelbare

aan systematische initiatieven voor de ondersteuning van

leeftijd en ouderen;

verzorgers met een vaste baan. Terwijl veel werkgevers

• Acties mogen niet gericht zijn op één bijzondere groep maar moeten gebaseerd zijn op een uitwisseling tussen de generaties.

tewerkstelling trachten te combineren met het ouderschap van hun werknemers, nemen zeer weinig werkgevers initiatieven op het vlak van de zorg voor oudere gezinsleden, zoals speciaal verlof of flexibele uren.

Terwijl veel werkgevers tewerkstelling trachten te combineren met het ouderschap van hun werknemers, nemen zeer weinig werkgevers initiatieven op het vlak van de zorg voor oudere gezinsleden, zoals speciaal verlof of flexibele uren. Het in stand houden en versterken van de intergenerationele solidariteit zal afhangen van de wederzijdse steun van betaalde en onbetaalde verzorgers, voor wie in de plaatselijke gemeenschappen goed geïntegreerde zorgdiensten moeten worden uitgebouwd.

© Koning Boudewijnstichting, België

In de huidige demografische context zet de informele zorgverlening de intergenerationele solidariteit onder druk in bijna alle lidstaten van de EU, in het bijzonder in de nieuwe lidstaten, waar zorg voor het overgrote deel wordt verstrekt door familieleden. Deze gezinsverzorging is een weerspiegeling van de solidariteit binnen en tussen generaties. Uit onderzoek blijkt dat de meeste families willen

14

De rol van de staat en de burgermaatschappij in intergenerationele solidariteit en samenwerking

“Het Europese sociale model staat de economische doelstellingen niet in de weg. Het is geen hindernis voor het uitbouwen van een open en dynamische markteconomie. Het is een productieve factor voor het leveren van sterke economische prestaties. In het Europese sociale model is het sociale beleid het economische beleid.“ Anna Diamantopoulou, EU-Commissaris 2000

ontoereikend zijn. Vrijwilligersorganisaties kunnen een sleutelrol spelen bij het vervullen van de behoeften van het groeiend aantal zorgbehoevenden dat vandaag de dag over onvoldoende middelen beschikt. Vele ouderen zijn bereid om als vrijwilliger te werken en programma’s voor actief ouder worden, zoals het programma dat de Duitse federale overheid heeft gelanceerd om bejaarde vrijwilligers te ondersteunen, moeten worden aangemoedigd. We mogen niet vergeten dat we de demografische uitdaging

Zelfs al is het huidige gezin bijna overal in de EU nog

niet tot een goed eind kunnen brengen als we ons alleen

steeds een sterk netwerk, toch dient het beleid er speciale

toespitsen op de ouderen. Een van de doelstellingen van

aandacht aan te besteden om in staat te zijn de nodige

sociale bescherming is het stimuleren van een sterke

steun te verlenen aan alle gezinsleden. Een van de taken

solidariteit tussen en binnen generaties. Als mensen langer

van de staat is ervoor te zorgen dat mensen kunnen kiezen

leven en als ze in goede gezondheid verkeren, kunnen ze

om hun zorgbehoevende verwanten te verzorgen (bejaarde

iets langer dan voorheen werken om te vermijden dat de

ouders, jonge kinderen of een persoon met een handicap)

jongere generaties overbelast worden. Als we onze doel-

en hen kunnen beschermen en steunen. Door hen bijvoor-

stelling – een meer samenhangende maatschappij – willen

beeld de garantie te bieden dat zij hun job kunnen behouden

bereiken, moeten we een dialoog op alle niveaus, lokaal,

of weer opnemen nadat ze een tijd verlof hebben genomen.

nationaal en internationaal, op gang brengen waaraan alle

Het is tevens de verantwoordelijkheid van de staat om

generaties en alle groepen uit de samenleving deelnemen.

armoede op oudere leeftijd te voorkomen, voornamelijk onder mensen wier loopbaan is onderbroken, een probleem waarmee voornamelijk vrouwen hebben te kampen die hebben moeten zorgen voor hun gezinsleden. Samenwerking tussen de staat en de burgermaatschappij wordt van cruciaal belang om ervoor te zorgen dat alle zorgbehoevenden kunnen terugvallen op een stevig netwerk van ondersteunende diensten. Naargelang de nationale of plaatselijke voorkeuren is er ruimte voor openbare initiatieven, initiatieven zonder en met winstoogmerk. Maar de staat blijft verantwoordelijk om ervoor te zorgen dat alle diensten kwalitatief en toegankelijk zijn voor iedereen die ze nodig heeft. Zorgbehoevende mensen moeten de koopkracht hebben zodat ze de zorgverlener en het type diensten kunnen kiezen die ze nodig hebben en openbare ondersteuning is nodige wanneer de middelen van de persoon

© UPC Mouvement social des ainés, Régionale de Tournai-Passeurs de Mémoire, Manuella Andrieu, België

15

In Finland werd in de late jaren 90 een intergenerationeel debat gehouden om te zien of mensen al dan niet langer zouden moeten werken. Na deze gesprekken lanceerde Finland een nationaal programma om tewerkstelling voor oudere werknemers te stimuleren, waarbij speciale aandacht ging naar het verbeteren van de arbeids- en functionele capaciteiten van oudere werknemers. Dit programma bereidde een hervorming van het pensioenstelsel voor dat van kracht werd in 2005. Zonder deze voorbereiding zou de hervorming niet haalbaar zijn geweest. Er kwam een forum waarop alle sociale partners en alle niet-gouvernementele organisaties konden nadenken over de noodzaak van cruciale veranderingen. De hervorming van het pensioenstelsel was bedoeld om een evenwicht te brengen in de toekomstige ontwikkeling van de maatschappij, zodat jongere generaties geen onredelijk hoog deel van de kosten van de vergrijzing zouden moeten betalen. Iedereen was het ermee eens dat de belangrijkste doelstelling bestond uit het verlengen van de arbeidsduur met 2 tot 3 jaar en een aanpassing van de pensioenstelsels aan de nieuwe levensverwachting. De hervorming van het pensioenstelsel gebeurde samen met de sociale partners en alle deelnemers waren enorm toegewijd. In de lente van 2008 organiseerde de Finse regering het Nationaal Pensioenforum waarop de huidige problemen van het pensioenbeleid werden behandeld, meer bepaald met het oog op de demografische veranderingen. Hierdoor is een constructieve dialoog mogelijk en wordt er werk gemaakt van de steun voor de noodzakelijke hervormingen. Terttu Savolainen, Ministère des affaires sociales, Finlande


“Geef onze verbeelding de vrije loop”, zoals een deelnemer het stelde

16

Vrijwilligerswerk: Jong en oud als promotoren van sociale verandering

Negatieve stereotypen over ouder worden, ook in de media,

Dankzij hun vrijwilligerswerk doen jonge mensen door-

stellen ouderen voor als zwaar zieke mensen die afhanke-

gaans heel nuttige praktische ervaring op en ontwikkelen

lijk zijn van anderen en de maatschappij veel geld kosten.

ze hun inter-persoonlijke vaardigheden. Ouderen leren

Daarnaast is onze cultuur ook doordrongen van stereotypen

nieuwe vaardigheden en voelen zich gewaardeerd als ze

waarin jonge mensen worden afgeschilderd als onbe-

hun kennis en ervaring overdragen op jongere generaties.

trouwbaar, onervaren en zelfzuchtig. Dit doet afbreuk aan

Al dat leren en delen draagt bij tot de valorisatie van het

de grote bijdrage die zowel jonge als oudere vrijwilligers

menselijk kapitaal en is onmiddellijk in het voordeel van de

aan de maatschappij leveren en hoezeer zij de sociale

hele samenleving.

veranderingen stimuleren door hun vrijwilligerswerk. Het meeste vrijwilligerswerk stimuleert de intergenerationele solidariteit en samenwerking ofwel als een doel op zich of door verschillende leeftijdsgroepen bij elkaar te brengen. Wanneer verschillende generaties samenwerken en dezelfde doelstelling nastreven, zorgt dit voor meer begrip tussen de generaties en een constructievere manier van samenleven.

Vrijwilligerswerk is de snelste en meest praktische manier om bij te dragen tot een betere levenskwaliteit voor alle generaties en tot de ontwikkeling van een meer samenhangende en zorgzame samenleving.

Volgens de media willen steeds meer burgers van alle leeftijden vrijwilligerswerk doen, ook mensen met een voltijdse baan. Vaak aangehaalde redenen zijn: de wens om iets nuttigs te doen voor de samenleving, om in contact te komen met mensen die eenzelfde visie op het leven hebben, om mensen die het minder getroffen hebben te helpen, enz. Vrijwilligerswerk is de snelste en meest praktische manier om bij te dragen tot een betere levenskwaliteit voor alle generaties en tot de ontwikkeling van een meer samenhangende en zorgzame samenleving.

Ik word graag als een gelijke behandeld door de ouderen … we zijn samen om te werken.” Karen Sheldon, 19 jaar, vrijwilligster bij het Britse Rode Kruis © Sint-Janscollege Sint-Amandsberg- Gent, Peter Parmentier, België

17

Intergenerationele solidariteit in moderne gezinsvormen

Hoewel het gezin in de meeste lidstaten de belangrijkste

Hoewel gendergelijkheid al dertig jaar in de wet is opgenomen,

bron van solidariteit tussen generaties blijft, zorgen de huidige

wordt het probleem van verzorging en solidariteit tussen

nieuwe maatschappelijke tendensen ervoor dat er een

gezinsleden gezien als een “genderproblematiek”. Als we

conflict ontstaat met de traditionele rol van het gezin. Meer

vrouwen vandaag echt meer gelijke kansen willen geven,

vrouwen in het arbeidsproces, de toenemende mobiliteit

moeten de verantwoordelijkheden op het vlak van zorgver-

van werknemers en nieuwe gezinsvormen (een hoger aantal

lening beter worden verdeeld tussen beide partners van

eenoudergezinnen, scheidingen, nieuw samengestelde

het gezin en dit nieuwe evenwicht zou moeten worden

gezinnen, enz.), het zijn allemaal nieuwe uitdagingen voor

ondersteund door nieuwe beleidsvormen voor het gezin op

de intergenerationele solidariteit binnen het gezin.

basis van actief burgerschap en gelijkwaardige deelneming van allen. Geschikte verzorging voor zorgbehoevenden is

Doordat gezinsverzorgers voornamelijk vrouwen en 50-plussers zijn, zorgt hun stijgende werkgelegenheidsgraad ervoor dat er nieuwe beleidsvormen en middelen moeten komen om hen in staat te stellen werk en gezin te combineren en om de intergenerationele solidariteit binnen de hedendaagse gezinnen te bevorderen.

niet enkel een technische, financiële en organisatorische kwestie. Het roept ook belangrijke ethische vragen op. De Europese Vrouwenlobby lanceerde een campagne genaamd “Who Cares”1 om te wijzen op de enorme moeilijkheden van miljoenen vrouwen van alle leeftijden die nog steeds het overgrote deel van de informele zorg op zich nemen. Ondanks de culturele verschillen tussen de lidstaten op het vlak van de rol van het gezin, moeten de lidstaten en

Om de gevolgen van de vergrijzing op de openbare uitgaven

de sociale actoren, wanneer ze nadenken over deze ver-

te beperken hebben alle lidstaten de neiging om de waarde

schillen, de nodige voorzichtigheid aan de dag leggen om

van het gezin en zijn mogelijkheden voor de solidariteit te

nieuwe benaderingen voor te stellen die ervoor zorgen dat

“herontdekken”. Tezelfdertijd proberen regeringen meer

vrouwen niet langer verplicht worden om het overgrote

vrouwen in de arbeidsmarkt in te schakelen en oudere

deel van de zorg op zich te nemen - in hun eigen nadeel.

werknemers “te stimuleren” om langer te blijven werken. Doordat gezinsverzorgers voornamelijk vrouwen en 50-

COFACE,2 de Confederatie van gezinsorganisaties in de

plussers zijn, zorgt hun stijgende werkgelegenheidsgraad

Europese Unie, voert een campagne voor meer erkenning op

ervoor dat er nieuwe beleidsvormen en middelen moeten

Europees vlak voor de rol van gezinnen bij het verstevigen

komen om hen in staat te stellen werk en gezin te combi-

van solidariteit tussen generaties en om de mensen bewust

neren en om de intergenerationele solidariteit binnen de

te maken van de behoeften van moderne gezinnen. De

hedendaagse gezinnen te bevorderen. Gezinsvriendelijke

Europese Alliantie voor het Gezin3 is een nieuw Europees

beleidsvormen zijn nodig om tegemoet te komen aan de

initiatief dat moet helpen bij het bepalen van goede prak-

behoeften van eenoudergezinnen en gezinnen van twee-

tijken en innovatieve beleidsvormen ter ondersteuning van

verdieners met jonge kinderen. Zo wordt in een aantal

nieuwe gezinsvormen.

lidstaten het ouderschapsverlof bijvoorbeeld uitgebreid tot de grootouders. Een ander voorbeeld is het zorgverlof dat werknemers kunnen opnemen om een ernstig ziek familielid te verzorgen. Dergelijke initiatieven blijven echter uitzonderingen en de meeste gezinnen, meer bepaald vrouwen, moeten zorgen voor hun zorgbehoevende familieleden.

ampagne van de Europese Vrouwenlobby: http://www.womenlobby. C org/site/1actions.asp?DocID=1836&v1ID=&RevID=&namePage=&page Parent=&DocID_sousmenu= 2 Confederation of Family Organisations in the EU (Confederatie van gezinsorganisaties in de EU): http://www.coface-eu.org 3 Europese Alliantie voor het Gezin: http://ec.europa.eu/employment_ social/families/european-alliance-for-families_en.html 1

18

Vernieuwde vormen en goede praktijken van intergenerationele solidariteit en samenwerking

In verschillende landen wordt gewerkt aan talrijke nieuwe intergenerationele programma’s en er is een toenemende interesse vanwege jongeren en ouderen om aan dergelijke activiteiten deel te nemen.

Zoals eerder vermeld, vormen demografische en sociale veranderingen in de Europese samenlevingen een uitdaging voor de traditionele vormen van intergenerationele solidariteit in het gezin. De burgermaatschappij speelt een steeds belangrijker wordende rol in het bewaren van de sociale cohesie van lokale gemeenschappen in onze vergrijzende Europese maatschappijen en in het leveren van alternatieve pistes voor intergenerationele solidariteit. In verschillende landen zijn intergenerationele programma’s en projecten geëvolueerd van het lenigen van de behoeften van diegenen die door de maatschappij zijn uitgesloten en geïsoleerd, tot projecten waarin zowel jonge als oudere generaties worden betrokken in activiteiten waaruit beide voordeel halen. In verschillende landen wordt gewerkt aan talrijke nieuwe intergenerationele programma’s en er is een toenemende interesse vanwege jongeren en ouderen om aan dergelijke activiteiten deel te nemen. Voor deze nieuwe vormen van solidariteit in de plaatselijke gemeenschap moet echter wel de nodige ruimte worden voorzien in plaatselijke centra waar de generaties elkaar kunnen ontmoeten. Ze hebben ook nood aan financiële steun om de lopende kosten, zoals personeels- en transportkosten van de vrijwilligers, enz., te dekken. Om dergelijke projecten te laten slagen is het dan ook zeer belangrijk dat de plaatselijke autoriteiten eraan deelnemen. Steun vanuit de politiek en de gemeenschap is nodig om ervoor te zorgen dat dergelijke projecten op lange termijn kunnen uitgroeien tot duurzame projecten.

“Voor de opvoeding van een kind is een heel dorp nodig.” Afrikaans spreekwoord

Burgers van alle leeftijden dragen op verschillende manieren bij tot de samenleving: via betaalde tewerkstelling alsook door vrijwilligerswerk en het zorgen voor anderen.

“Het project “Leven en Samen Leven” is een alternatief huisvestingsprogramma dat jonge universitairen helpt een onderkomen te vinden bij alleenstaande bejaarden die nood hebben aan gezelschap. Het werd in 1996 opgestart als een proefproject in een wijk in Barcelona en is vandaag verspreid in 27 steden in 6 autonome gemeenschappen en 31 universitaire centra over heel Spanje. Het programma stimuleert de uitwisseling tussen ouderen die jongeren in huis willen nemen tijdens het academiejaar in ruil voor gezelschap en persoonlijke hulp met instemming van de student. Het intergenerationeel samenlevingsprogramma Viure I Conviure biedt een oplossing voor het probleem van geïsoleerde ouderen op zoek naar gezelschap en de behoefte van studenten op zoek naar een aangenaam en goedkoop onderkomen. De ontwikkeling van waarden als solidariteit, verdraagzaamheid en respect zijn enkele sleutelelementen van het programma die, samen met de uitwisseling van culturen, nationaliteiten, geloof en politieke opvattingen die tot stand komt tijdens de tijd die men samen doorbrengt, leiden tot een ervaring die kan uitmonden in een band die even sterk is als een band die tot stand komt in een natuurlijk gezin. Naast de uitwisseling van culturen, nationaliteiten, geloof en politieke opvattingen die tot stand komt tijdens de periode die men samen doorbrengt, leidt ook de ontwikkeling van waarden als solidariteit, verdraagzaamheid en respect enkele sleutelelementen van het programma tot een ervaring die kan uitmonden in een band die even sterk is als een band zoals gevormd in een natuurlijk gezin.” Josep Solans, Viure I Conviure , Barcelona, Spanje

© Fédération des seniors, Catherine Hullens, België

19

Er worden innovatieve maatregelen ingevoerd om de samen-

Onder de innovatieve maatregelen vallen voorts ook projecten

werking tussen generaties te ondersteunen, waaronder de

om de gebouwde omgeving en de stadsplanning aan te pas-

erkenning van vrijwilligerswerk, financiële ondersteuning

sen aan de behoeften van groepen van alle leeftijden, om zo

door belastingverlaging en het promoten van oplossingen

zelfstandig wonen van ouderen, actief samenwonen en we-

in het voordeel van beide partijen, zoals intergenerationele

derzijdse ondersteuning tussen generaties te stimuleren.

huisvestingsprojecten of het samenwonen van studenten en bejaarden.

Tewerkstelling voor alle leeftijden en flexizekerheid

De Europese Werkgelegenheidsstrategie wil de arbeidsduur

Het hele debat over flexizekerheid moet horizontaal worden

verlengen. Met andere woorden, de lidstaten wordt ge-

gevoerd en mag niet enkel handelen over werkgelegenheid,

vraagd hun uiterste best te doen om jonge mensen sneller

maar ook over sociale diensten, infrastructuur, economie,

op de arbeidsmarkt te brengen en oudere werknemers

onderwijsbeleid en opleiding. De flexizekerheidaanpak moet

enkele jaren langer te laten werken. Dit wordt vandaag

gebaseerd zijn op intergenerationele solidariteit en moet

de dag gezien als de sleutel om de duurzaamheid van

de behoeften van alle leeftijdsgroepen aanpakken, zodat

onze stelsels van sociale bescherming op lange termijn te

ze elkaar wederzijds kunnen steunen.

waarborgen. Of de lidstaten erin zullen slagen de mensen langer aan het werk te houden zal van het grootste belang

Alle leeftijdsgroepen hebben nood aan meer zekerheid en

zijn voor de toekomstige solidariteit en sociale samenhang.

flexibiliteit, en de slagzin “betere banen voor meer mensen” moet de algemene doelstelling zijn. Velen vrezen echter

Met andere woorden, de lidstaten wordt gevraagd hun uiterste best te doen om jonge mensen sneller op de arbeidsmarkt te brengen en oudere werknemers enkele jaren langer te laten werken.

dat het flexizekerheidconcept zou kunnen leiden tot een belangenconflict, daar waar er meer aandacht zal zijn voor flexibiliteit voor de werkgevers dan voor zekerheid voor de werknemers, en het flexizekerheidbeleid zou zelfs kunnen leiden tot deregularisering. Over het principe lijkt dan wel

Uit onderzoek is gebleken dat zowel jonge als oudere

een algemene consensus te bestaan, in de praktijk zijn er

werknemers dezelfde problemen ondervinden, zoals

ernstige problemen, vooral dan in sommige lidstaten. De

discriminatie op grond van leeftijd bij aanwerving en moei-

oplossing zou kunnen liggen in een goede combinatie van

lijkheden om werk en gezin te combineren.

meer flexibiliteit en meer zekerheid, gesteund door een sociale consensus die tot stand is gekomen in nauw overleg

“Uit onderzoek is gebleken dat zowel jonge als oudere werknemers dezelfde problemen ondervinden, zoals discriminatie op grond van leeftijd bij aanwerving en moeilijkheden om werk en gezin te combineren. Beide leeftijdsgroepen zijn even hard begaan met gezondheids- en veiligheidskwesties. Slechte arbeidsomstandigheden hebben een invloed op alle leeftijdsgroepen en beïnvloeden het vermogen van de werknemers om actief te blijven op de arbeidsmarkt.” Bettina Scharzmayr, Europees Jeugdforum

met de burgermaatschappij en de sociale partners.

© Woon- en Zorgcentrum De Regenboog, Zwijndrecht België

20

Langdurige zorg (LZ): Nieuwe uitdaging voor samenlevingen en een nieuw zorgparadigma

Durf ik oud worden? Ja, als: • • • • • • • • •

• • • • • • • •

Ik word aanzien als een individu. Ik niet word gediscrimineerd. Mijn waardigheid bewaard blijft. Mijn zelfbeschikkingsrecht wordt gerespecteerd – praat niet over mijn hoofd en betrek me bij de beslissingen die me aangaan. Mijn familie wordt geleerd hoe ze met mijn behoeften moet omgaan – hoe ze mijn wensen moet interpreteren als ik dementerend ben, hoe ze de technische hulp moet gebruiken als ik die nodig heb. Ik kan kiezen waar ik leef – thuis of in een rusthuis waar ik gezelschap en zekerheid vind. Ik op bekwaam personeel kan rekenen – in de opleiding van iedereen die in de ouderenzorg werkt zouden geriatrie en gerontologie moeten worden opgenomen. Ik op empathisch personeel kan rekenen – mensen die mijn gedachten en wensen kunnen lezen, mensen die zich “in mijn schoenen” kunnen plaatsen. Ik alleen de geneesmiddelen krijg die goed voor me zijn – de doses moeten worden aangepast aan de werking van mijn nieren en ik zou geen geneesmiddelen mogen krijgen die worden afgeraden aan ouderen. Ik mag evenmin geneesmiddelencombinaties krijgen die het risico op gevaarlijke wisselwerkingen verhogen. Ik tandverzorging krijg zodat ik geen slechte adem riskeer. Ik mijn kleinkinderen kan kussen. Ik niet moet blijven liggen met vieze luiers. Ik lichaamsbeweging krijg zodat ik zelf naar het toilet kan blijven gaan. Ik lekker eten krijg en het samen met anderen kan opeten in aangenaam gezelschap. Mijn dagen goed gevuld zijn. Ik kan luisteren naar de muziek die ik leuk vind. Ik niet bang moet zijn voor misbruik en verwaarlozing. Ik zeker ben dat mijn zelfbeschikkingsrecht wordt gerespecteerd, ook tijdens mijn laatste dagen de geneeskunde is vandaag tot veel in staat maar ik wil misschien niet dat mijn leven wordt verlengd en ik hierdoor meer moet lijden.”

Barbro Westerholm, Chair Health Expert Group, AGE and Member of the Swedish Parliament

Langdurige zorg is een sociaal risico waartegen collectief

de proppen komen op dit domein. De conferentie die in

moet worden opgetreden. Het is echter een probleem dat

2005 werd georganiseerd onder voorzitterschap van Luxem-

veel moeilijke vragen oproept. We kunnen niet verwachten

burg stelde reeds dat als de lidstaten veel individu’s niet

dat individuele burgers met doeltreffende antwoorden op

wilden opzadelen met risico’s die ze niet zouden aankunnen,

21

ze op zoek moesten gaan naar begrijpelijke oplossingen om

werkgelegenheidscijfers of op het inkomen van het individu

tegemoet te komen aan de behoeften van de langdurige

maar op de diensten die de persoon nodig heeft. In

zorg en moesten toegeven dat zorgbehoevendheid een

verschillende lidstaten is een belangrijke nieuwigheid

sociaal risico is dat moet worden gedekt als de vijfde tak

ingevoerd: zorgbehoevenden ontvangen een uitkering en

van sociale bescherming - een begrip dat wordt gebruikt

ze kunnen zelf beslissen welke diensten ze willen of moe-

door veel lidstaten - waarvoor systematische publieke

ten krijgen. Het oude paradigma vrijwaart dienstverleners.

tussenkomst vereist is.

Het bezorgde hen de middelen en maakte hierdoor de mensen die deze diensten nodig hadden afhankelijk van

Meer transparante wisselwerkingen en komen tot samen-

dienstverleners en hield een beschermcultuur in stand.”

werkingen tussen de verschillende beleidsvormen helpen de juiste sociale bescherming te bieden tegen risico’s op

Deze nieuwe benadering leidde tot een reeks zeer prakti-

het vlak van gezondheidszorg en langdurige zorg. Het

sche sociale en economische problemen die moeten

promoten van gezonde en actieve levenswijzen, gezond-

worden aangepakt op een manier die voor alle generaties

heid en veiligheid op het werk en meer preventieve zorg,

eerlijk is. De basispremisse is dat zorg niets speciaals is.

evenals aandacht voor gezondheidskwesties in alle beleids-

Het slaat niet op slechts een kleine groep mensen. Het is

vormen, is een win-winstrategie.

een algemeen probleem dat iedereen aanbelangt. Op een gegeven moment in ons leven zullen we allemaal zorg

Als de lidstaten veel individu’s niet willen opzadelen met risico’s die ze niet zouden aankunnen, moeten ze op zoek gaan naar begrijpelijke oplossingen om tegemoet te komen aan de behoeften van de langdurige zorg en moeten ze toegeven dat zorgbehoevendheid een sociaal risico is dat moet worden gedekt als de vijfde tak van sociale bescherming - een begrip dat wordt gebruikt door veel lidstaten - waarvoor systematische publieke tussenkomst vereist is.

moeten aanvaarden en we zijn hopelijk ook allemaal in staat om anderen te verzorgen. Zorg maakt integraal deel uit van ons dagelijks leven, wat betekent dat we ons erop moeten voorbereiden en het moeten plannen. Ieder van ons kan er plotseling mee te maken krijgen, zonder dat het gepland is. In tegenstelling tot voorbereiding op het moederschap of ouderschap - die doorgaans wel gepland en welgekomen zijn - is de zorg voor een zorgbehoevend familielid dus vaak iets onverwachts, waarop we niet voorbereid zijn.

Er is een algemene en positieve tendens om ouderen te helpen zodat ze zo lang mogelijk in hun eigen huis en in

In het kader van de Open Coördinatiemethode Sociale

hun eigen gemeenschap kunnen blijven wonen. Deze

Insluiting en Bescherming stemden de lidstaten er in 2007

benadering geniet de voorkeur van de meeste ouderen en

mee in om te zorgen voor “toegankelijke, hoogwaardige en

is kostenbesparend, aangezien verzorging in een instelling

duurzame gezondheidszorg en langdurige zorg”. Deze

duurder is dan thuis- of gemeenschapszorg. Toch is de

rechten staan eveneens vermeld in het Handvest van de

infrastructuur voor gemeenschapsdiensten in veel landen

Grondrechten van de Europese Unie4 en in het Europees

vaak nog ontoereikend en dit gebrek aan gemeenschaps-

Sociaal Handvest5 van de Raad van Europa (met name

diensten resulteert in een overbelasting van de mensen

artikel 23 betreffende het “recht van ouderen op sociale

van middelbare leeftijd en de “jongste” ouderen. Geen

bescherming”).

enkele lidstaat kan hiervoor blind zijn. Zoals Vito Flaker benadrukte: “het concept van geïntegreerde zorg wint in heel Europa terrein en het tracht de noodzakelijke bruggen te bouwen tussen gezondheidszorg en sociale diensten, waaronder onderwijs, enz. Vandaag is het zorgconcept gebaseerd op de behoeften en wensen van het individu in plaats van op de diagnose van zijn/haar toestand. De voorziene middelen zijn niet gebaseerd op de

andvest van de Grondrechten van de Europese Unie: http://eur-lex. H europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2007:303:0001:0016:NL:PDF 5 Herzien Europees Sociaal Handvest van 1996: http://conventions.coe. int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?NT=163&CM=7&DF=26/10/20 08&CL=ENG 4

22

“In Midden- en Zuid-Europa worden zorgbehoevenden vaak verzorgd door gezinsleden, meer bepaald vrouwen. De vele zorguren betekenen een zware lichamelijke, psychologische en financiële last voor de gezinszorgers. In deze landen is er eveneens een groot gebrek aan openbare diensten om gezinsverzorging te ondersteunen. Hierdoor behoren de mensen die verzorging nodig hebben en de mensen die in deze omstandigheden zorg verlenen tot de meest kwetsbare groepen in de maatschappij. Wanneer we het dienstenaanbod van de openbare sector en de privézorgverleners bekijken, kunnen we enkel vaststellen dat er een aanzienlijk tekort is. Langdurige zorg wordt niet aanzien als een specifiek sociaal risico. Het wordt ergens geplaatst tussen gezondheidszorg en sociale bescherming, wat regelmatig leidt tot problemen op het vlak van financiering. De versnippering wordt ook veroorzaakt door een verdeling van de bevoegdheden, aangezien veel landen een decentralisering hebben doorgemaakt die ervoor heeft gezorgd dat plichten zijn overgeheveld naar lagere regio’s, zonder dat de financiering van deze diensten echter is gevolgd. Kan de situatie dan worden verbeterd? Langdurige zorg moet worden erkend als een sociaal risico in plaats van als een privaat, individueel risico zoals het vandaag de dag in deze landen het geval is. Hiervoor is meer lobbywerk, meer publieke discussie met alle relevante hoofdrolspelers en meer publieke zichtbaarheid nodig. Bovendien moet de technische en organisatorische structuur worden opgebouwd en moeten nieuwe methodes en praktijken worden ontwikkeld. Tot slot moet het probleem van de middelen worden besproken en moet hierover een akkoord worden bereikt, aangezien er wel een breed akkoord is gesloten over de nood aan langdurige zorgvoorzieningen, maar er is veel minder eensgezindheid over de middelen om deze doelstelling te bereiken.” August Österle, Economische Universiteit van Wenen, Oostenrijk

Hoe langdurige zorg duurzaam en eerlijk maken voor alle generaties

De duurzaamheid op lange termijn van hun LZ-stelsels is

Intergenerationele solidariteit en solidariteit tussen gezonde

één van de grootste uitdagingen voor alle lidstaten. Als van

en zieke mensen, tussen arm en rijk, zijn van vitaal belang

één generatie wordt verwacht dat zij de grootste last draagt

voor een samenhangende maatschappij en om te vermijden

van de verzorging van de andere generaties, zal dit leiden

dat de kosten voor de ziekte en afhankelijkheid worden

tot intergenerationele conflicten. De vraag is hoe er een

afgewenteld op de individuele burgers en hun gezinnen.

evenwicht voor de druk van de LZ kan worden gevonden

LZ-diensten moeten zich toeleggen op de zorgbehoevende

tussen de staat, de privésector en het gezin. Er is geen

en het menselijk aspect mag niet ten koste gaan van de

eenduidige oplossing en het antwoord zal verschillen van

zoektocht naar financieel evenwicht.

land tot land, naargelang de verwachtingen van de burgers en het culturele/wettelijke kader. Er zijn echter enkele goede praktijken die het overwegen waard zijn, zoals van LZ een afzonderlijk risico voor de sociale zekerheid maken dat moet worden gedekt door het stelsel van sociale bescherming.

De erkenning dat het voor zeer oude mensen beter is om zo lang mogelijk in hun vertrouwde omgeving te blijven betekent dat in de toekomst niet alleen speciale aandacht moet worden besteed aan de ouderen in kwestie maar ook aan de mensen die deze ouderen helpen, met name hun verwanten en hun naasten. Voorbeelden van geschikte diensten zijn:

23

• Diensten die zicht richten tot de groep van “50- tot 70-

•D iensten ter compensatie van hun lichamelijke of andere

jarigen” en die de overgang van werken naar actieve

(functionele) handicaps, advies over zorg en gezond-

deelname aan het gemeenschapsleven na het pensioen

heidszorg, de organisatie van vervoer, voedselbedeling

vergemakkelijken en organiseren;

en maaltijden aan huis;

• Diensten die ervoor zorgen dat de ouderen deel blijven

•D iensten voor een uitgebreide thuisverzorging.

uitmaken van de gemeenschap door hun activiteiten thuis en in activiteitencentra, intergenerationele centra, adviescentra, ... te steunen; • Diensten die ervoor zorgen dat ouderen en hun verwanten kunnen werken aan zelfhulp en wederzijdse bijstand thuis, woongemeenschappen, advies met betrekking tot het aanpassen van de woning aan de noden van de ouderen; • Diensten voor gezondheidspreventie en huisbezoeken aan ouderen (gerontologie, geriatrische afdelingen, vaccinatie);

Op het vlak van verzorging in een instelling: •G eschikte en betaalbare rusthuizen; •D iensten voor de acute behandeling van ouderen in het ziekenhuis; •D iensten voor tijdelijke vervangende hulp, verpleegafdelingen in ziekenhuizen voor korte opname om gezinszorgers te ontlasten; •G oede palliatieve zorgen om waardig sterven mogelijk te maken, psychologische en spirituele zorg.

Kwaliteitsvolle langdurige zorg voor zorgbehoevenden van alle leeftijden

Ervoor zorgen dat iedereen toegang heeft tot een hoog-

Niet alleen ouderen hebben te maken met zorgbehoe-

waardige, toegankelijke en duurzame gezondheidszorg is

vendheid, er zijn ook mensen in andere leeftijdsgroepen

een essentieel onderdeel van het Europese sociale model.

die speciale zorgen nodig hebben. Toch is het nog steeds zo

Om te komen tot een hoogwaardige LZ en deze te behouden,

dat ouder worden de kans op afhankelijkheid van anderen

maken de lidstaten gebruik van verschillende instrumenten:

vergroot, als afhankelijkheid wordt gedefinieerd als de nood

kwaliteitsnormen, bv. minimale structurele en procedurele

aan hulp bij basisbehoeften en dagelijkse handelingen over

vereisten voor zorgverleners (richtlijnen) of aangepaste

een langere periode. Uit statistieken blijkt dat er in 2004

huisvestingsnormen, erkenning of certificering van zorg-

12,6 miljoen zorgbehoevende mensen waren in Europa, dat

verleners, systemen voor de kwaliteitscontrole.

17% van de 65-plussers een handicap had. Deze cijfers verschilden sterk van land tot land: 15% in Oostenrijk en

Een zorgaanpak waarin de gebruiker centraal staat is nodig

Zweden en meer dan 30% in het Verenigd Koninkrijk;

om de kwaliteit te verbeteren en ervoor te zorgen dat de

meer vrouwen dan mannen, waarschijnlijk door de lagere

gebruiker tevreden is. Dit betekent diensten op maat en

levensverwachting van mannen, die langer kunnen terug-

de rechten van de gebruiker vrijwaren, keuzevrijheid en

vallen op de steun van hun partner. De toekomst is ondui-

betrokkenheid bij de besluitvorming. Nieuwe informatie- en

delijk. Door de stijgende levensverwachting en de toename

communicatietechnologieën (ICT) en aangepaste huisves-

van het aantal eenoudergezinnen verwacht men een

tingsvoorwaarden kunnen eveneens bijdragen tot zelfstandig

toename van de vraag naar LZ-diensten. De algemene

thuiswonen en diensten die meer op de gebruiker zijn gericht.

gezondheid van de Europese bevolking verbetert echter wel; aangezien de levensverwachting van mannen lichtjes

24

sneller stijgt dan die van vrouwen zullen ze ook elkaar langer

kan gemakkelijk worden overgeheveld naar andere EU-

kunnen helpen. Tot slot worden ook nieuwe vormen van

lidstaten. Dit document verdient onze bijzondere aandacht

samenleven populair bij de ouderen, zoals woongemeen-

omdat het de nadruk legt op de kwaliteit van thuiszorg-

schappen en nieuwe vormen van buurthulp. Er moet worden

diensten voor zorgbehoevende personen.

gewerkt aan een nieuwe aanpak van het sociale beleid om te komen tot nieuwe vormen van ondersteuning, hulp,

LZ-diensten worden een belangrijke markt in de Europese

zorg, huisvesting en sociale diensten die zijn aangepast

Unie. Naar onze mening zijn het niet zomaar diensten,

aan deze groeiende behoeften.

maar diensten van algemeen belang. Deze diensten worden steeds gespecialiseerder en zorgen ervoor dat de gebruikers

Het Duitse handvest voor de rechten van mensen die

thuis kunnen blijven wonen en een zelfstandiger leven

nood hebben aan langdurige zorg en bijstand is hiervan

kunnen leiden. Of de dienstverlening nu plaatsvindt in een

een voorbeeld. Het gaat over de rechten van iedereen die

instelling, gemeenschap of thuis, het is van cruciaal belang

afhankelijk en zorgbehoevend is geworden. Artikel 1 over

dat de menselijke waarden en waardigheid worden ge-

zelfbeschikking en zelfhulp handelt over het recht van de

waarborgd en gestimuleerd. LZ-trekkers moeten het heft

zorgbehoevende persoon op de juiste steun om zo lang

in eigen handen leren nemen en afhankelijkheid moet

mogelijk zelfstandig te kunnen leven. Het handvest bespreekt

worden teruggedrongen en voorkomen. Hiervoor moet het

ook het recht op psychologische en mentale integriteit,

personeel een gepaste en proactieve opleiding krijgen en

vrijheid en veiligheid (artikel 2), privacy (artikel 3), zorg,

is een doeltreffend kwaliteitsmanagement nodig. Door de

steun en behandeling (artikel 4), informatie, advies en toe-

huidige personeelstekorten op dit vlak zijn beter gecoördi-

lichting (artikel 5), communicatie, respect en deelname

neerde en verwante diensten nodig, waarbij technologie

aan het sociale leven (artikel 6), het recht op een religieus

een steeds belangrijkere rol kan spelen indien ze wordt

en cultureel leven en geloof (artikel 7) en waardig sterven

gebruikt met het oog op een betere dienstverlening (en

(artikel 8). Dit zeer concrete en praktijkgerichte handvest

niet enkel om de kosten te verlagen).

© Ligue des Familles de Bertrix, Marianne Haineaux, België

25

Human resources in de langdurige zorg

Een van de hoofdoorzaken van de beperkte toegang tot

nieuwe opleidingen, zowel aan de basis als wat voortgezette

kwaliteitszorg is het gebrek aan geschoold personeel. Alle

opleidingen betreft. We zullen meer aandacht moeten

lidstaten hebben met dit fenomeen te kampen, waardoor

hebben voor de lagere gezondheidswerkers omdat we de

de tendens ontstaat om de verantwoordelijkheid voor de

neiging hebben hun gebrek aan loopbaanmogelijkheden

zorgverlening bij de familie te leggen. Zelfs in de meest

en jobtevredenheid uit het oog te verliezen. Al te vaak bekleden

ontwikkelde lidstaten staan vandaag de dag de gezinsverzor-

zij jobs zonder toekomstperspectieven, zonder doorgroei-

gers nog steeds in voor het grootste deel van de zorg. Daarom

mogelijkheden op persoonlijk of professioneel vlak. Deze

is het essentieel om gezinsverzorgers uitzicht te bieden op

mensen staan in voor het leeuwendeel van de langdurige

een leven dat even hoogwaardig is als dat van de rest van de

zorg en zijn, ondanks hun beperkte opleiding, toch zeer

maatschappij. Eurocarers heeft tien richtlijnen gepubliceerd

toegewijd en ervaren. We moeten hiermee rekening houden

om te duiden op de behoeften van informele zorgverleners

als we hen willen behouden en jonge mensen als gezond-

die, indien hieraan wordt voldaan, het landschap van de

heidswerkers willen aantrekken.

6

langdurige zorgverlening moeten veranderen in het voordeel van de zorgverleners. Volgens deze tien richtlijnen hebben informele zorgverleners nood aan: erkenning, sociale inslui-

6

Eurocarers: http://www.eurocarers.org/

ting, gelijke kansen, keuze, informatie, begeleiding, bijstand en opleiding, ondersteuning, vrije tijd, verenigbaarheid van zorg en werk, gezondheidsbevordering en -bescherming, financiële zekerheid (inclusief vergoeding).

“Om de demografische uitdaging in Europa aan te gaan zullen we alle beschikbare menselijke middelen moeten gebruiken. Van de conciërge tot de dokter, ze moeten allemaal bijdragen tot het vrijwaren van onze welvaart.” Fritz Tjadens, Vilans – Kenniscentrum voor Langdurende Zorg, Nederland

Om de demografische uitdaging in Europa aan te gaan zullen we alle beschikbare menselijke middelen moeten gebruiken. Van de conciërge tot de dokter, ze moeten allemaal bijdragen tot het vrijwaren van onze welvaart. Allen betrokken in de zorgverlening moeten beter met elkaar communiceren. Door de professionalisering en de veranderingen in de zorgsector is er nood aan nieuwe praktische en managementvaardigheden, waaronder het organiseren van een andere samenstelling van de competenties en klantgerichtheid. Het vernieuwen van het werk impliceert tevens

© Bouauet Garni, Beeldenstorm-Anderlecht, België

26

De weg voorwaarts Valérie Létard Staatssecretaris voor Solidariteit Frankrijk

“We moeten de manier waarop we naar jonge mensen kijken en de rol van vrouwen en senioren in onze samenleving herbekijken. We moeten er eveneens voor zorgen dat onze stelsels van sociale bescherming en onze pensioenstelsels op lange termijn betaalbaar blijven.” Valérie Létard, Frans staatssecretaris voor Solidariteit

Uit de conferentie is gebleken dat intergenerationele solidariteit een essentieel onderdeel is van het Sociale Europa waaraan we samen werken. Europa ondervindt sociale veranderingen die een invloed hebben op de relaties tussen generaties, als gevolg van een stijgende mobiliteit en veranderende gezinspatronen. We moeten de manier waarop we naar jonge mensen kijken en de rol van vrouwen en senioren in onze samenleving herbekijken. We moeten er eveneens voor zorgen dat onze stelsels van sociale bescherming en onze pensioenstelsels op lange termijn betaalbaar blijven. We moeten de enorme bijdrage van ouderen aan de maatschappij erkennen, ze zorgen voor hun kleinkinderen en © Brdo Conferentie, Sloveens Presidentschap, 28 - 29 april 2008

Valérie Létard, Staatssecretaris voor Solidariteit Frankrijk

hun hoogbejaarde ouders, ze zorgen voor de solidariteit binnen het gezin. We moeten hen helpen om actief betrokken te blijven in onze maatschappij en om gezond oud te worden. We moeten hen de nodige diensten aanreiken zodat ze zo lang mogelijk zelfstandig kunnen leven in hun eigen omgeving.

27

Bovendien moeten we hen, wanneer ze te zorgbehoevend

Ik zou willen wijzen op de cohesie van de prioriteiten

worden, hoogstaande professionele zorg aanbieden, thuis

die werden bepaald onder het voorzitterschap van het

en in hun gemeenschap of in een instelling. Daarom

trio Frankrijk, de Tsjechische Republiek en Zweden. Deze

moeten we meer gezondheidswerkers opleiden en ervaren

continuïteit is naar mijn mening essentieel om ons te

gezondheidswerkers aanwerven en in dienst houden.

helpen deze uitdaging op lange termijn, waarvoor een gecoördineerde reactie nodig is, tot een goed einde te

Om de uitdaging van de hogere levensverwachting aan te

brengen.

gaan en tegemoet te komen aan de behoeften van steeds meer zorgbehoevenden, overweegt Frankrijk een nieuw

Daarom zou ik minister Cotman willen feliciteren om inter-

risico op te nemen in zijn stelsel van sociale bescherming.

generationele solidariteit tot een van de prioriteiten van het Sloveens voorzitterschap uit te roepen. Het volgende trio

Onder voorzitterschap van Frankrijk zal eveneens een

zal het voorzitterschap met de nodige toewijding overne-

conferentie over de ziekte van Alzheimer worden georgani-

men en verder werk leveren om het leven en welzijn van

seerd en zullen we voorstellen om het probleem van de

ouderen te verbeteren. Wij zijn eveneens verheugd over

demografische uitdaging en het actief ouder worden de

het voorstel om 2012 uit te roepen tot Europees Jaar van

komende jaren op de agenda van de EU te laten staan.

actief ouder worden en intergenerationele solidariteit.

© Ministerie van arbeid, familie en sociale zaken, Slovenië

28

De weg voorwaarts Marjeta Cotman Minister van Arbeid, Gezin en Sociale Zaken Sloveens Voorzitterschap van de Europese Unie 2008

“Elke burger in de EU die hulp nodig heeft, moet recht hebben op passende, betaalbare en hoogwaardige langdurige zorg. Daarom moeten we samenwerken aan een Europees Handvest voor de rechten van mensen die nood hebben aan langdurige zorg, om te komen tot meer solidariteit en samenwerking tussen generaties.” Marjeta Cotman, Minister for Labour and Social Affairs, Slovenia

De belangrijkste boodschap van de conferentie luidde dat we geen succesrijke en evenwichtige ontwikkeling van onze maatschappijen mogen verwachten zonder intergenerationele solidariteit en zonder dat de jonge, de middelbare en de oude generaties samenleven. Het Sloveense Voorzitterschap hoopt dat het debat over intergenerationele solidariteit zal blijven gevoerd worden en dat de volgende drie voorzitters het debat zullen verderzetten. We mogen niet wachten en toekijken hoe de veranderingen plaatsvinden, we moeten samen handelen. Voor een intergenerationele verandering moeten we onze structuren en de manier waarop onze maatschappij is georganiseerd © Brdo Conferentie, Sloveens Presidentschap, 28 - 29 april 2008

veranderen. Alle generaties en belanghebbenden moeten worden betrokken bij dit debat over onze toekomst. Op

Marjeta Cotman, Minister van Arbeid, Gezin en Sociale Zaken Sloveens Voorzitterschap van de Europese Unie 2008

zoek naar nieuwe antwoorden moeten de nieuwe rol van het gezin, de staat, de formele en de informele sector, de verdeling van het werk tussen man en vrouw en de verdeling van de welvaart van de samenleving worden herbekeken.

29

Sommigen zouden kunnen denken dat een dergelijke

ze toegankelijker en beter voor iedereen te maken. Elke

aanpak in strijd is met de Lissabon-strategie, die gericht is

burger in de EU die hulp nodig heeft, moet recht hebben

op economische groei en meer werkgelegenheid. Wij zijn

op passende, betaalbare en hoogwaardige langdurige

echter van mening dat het stimuleren van meer sociale

zorg. Daarom moeten we samenwerken aan een Europees

cohesie even belangrijk is als de economische doelstellingen

Handvest voor de rechten van mensen die nood hebben

en essentieel is voor de toekomstige stabiliteit van onze

aan langdurige zorg, om te komen tot meer solidariteit en

maatschappijen.

samenwerking tussen generaties Er moet een werkgroep komen met daarin de relevante hoofdrolspelers.

Tezelfdertijd vergt de stijgende vraag naar langdurige zorg meer aandacht aangezien we ook de demografische ver-

We moeten de mensen bewust maken van de noodzaak

anderingen op een eerlijke en duurzame manier moeten

van meer solidariteit en samenwerking tussen generaties

aanpakken. Deskundigen, burgers en beleidsmakers moeten

en daarom stel ik voor om 29 april uit te roepen tot Europese

samenwerken om hierop de geschikte antwoorden te vinden.

Dag voor Intergenerationele Solidariteit en Samenwerking.

De toegevoegde waarde van samenwerken aan problemen in verband met langdurige zorg op Europees vlak moet alle lidstaten helpen om hun LZ-diensten te moderniseren en

© Europese Commissie

30

Belangrijkste conclusies van de conferentie

• Intergenerationele solidariteit moet worden opgenomen

•2 9 april moet worden uitgeroepen tot Europese Dag van

in de principes van flexizekerheid van de EU en worden

de Intergenerationele Solidariteit en Samenwerking en alle

toegepast in elk van de vier onderdelen ervan (flexibele

hoofdrolspelers, op Europees, nationaal en plaatselijk vlak,

en betrouwbare contractuele afspraken, strategieën voor

moeten activiteiten beginnen plannen voor deze Europese

levenslange bijscholing, doeltreffende actieve beleids-

Dag in 2009, waarbij intergenerationele activiteiten de

vormen voor de arbeidsmarkt en moderne sociale zeker-

basis vormen en plaatselijke, nationale en Europese

heidsstelsels): dit impliceert een nieuwe aanpak van het

debatten worden gevoerd om het beleid te bepalen.

arbeidsrecht en een hervorming van de stelsels van sociale bescherming die de impact van dergelijke hervormingen voor alle generaties moeten bekijken.

•N a de mededeling over de Interne Markt, die de Commissie deed in november 2007, moet de vernieuwde sociale agenda een voorstel bevatten om het probleem

• Intergenerationele solidariteit moet integraal deel uitmaken

van de kwaliteit van de langdurige zorgdiensten en de

van de Vernieuwde Sociale Agenda: de sociale agenda

waardigheid van zorgbehoevenden aan te pakken. Met

moet een voorstel bevatten om een Europese actie rond

onder meer de oprichting van een multistakeholder-

intergenerationele solidariteit te voeren in 2009 zodat de

forum ter voorbereiding van de richtlijnen over de kwali-

Europese maatregelen met betrekking tot demografie op

teitsprincipes op het vlak van langdurige zorgdiensten

de juiste manier tegemoet komen aan deze belangrijke

die moeten worden gepromoot op Europees vlak.

doelstelling. •O ok tegen mishandeling van ouderen moet de EU concrete • De Vernieuwde Sociale Agenda moet het voorstel bevatten

acties ondernemen om de lidstaten te helpen dergelijke

om 2012 uit te roepen tot het Europees Jaar van actief

mishandeling op te sporen en te voorkomen en om

ouder worden en intergenerationele solidariteit, zoals

iedereen in de hele EU een waardig levenseinde te waar-

voorgesteld door Commissaris Špidla met de steun van

borgen.

het Sloveense en Franse voorzitterschap.

31

Programma van de Conferentie 28 – 29 april 2008

• Openingszitting Voorzitter: Valentina Hlebec, Faculteit Sociale Wetenschappen, Universiteit van Ljubljana, Slovenië -M arjeta Cotman, minister van Arbeid, Gezin en Sociale Zaken van Slovenië -V ladimir Špidla, Commissaris voor Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Gelijke Kansen, Europese Commissie -P edro Marques, Staatssecretaris voor Sociale Zaken van Portugal

- Claudine Attias - Donfut, Nationaal Fonds voor de Ouderdomsverzekering (CNAV), Frankrijk - Yaël Wischnevsky, Intergenerationeel netwerk van de Koning Boudewijnstichting, België - Robert Anderson, Europese Stichting tot verbetering van de levens- en arbeidsomstandigheden Rapporteur: Louise Richardson, AGE – Europees platform voor ouderen en Netwerk van Oudere Vrouwen in Europa

-V iera Tomanová, minister van Arbeid, Gezin en Sociale Zaken van Slovakije

• De rol van de staat en de burgermaatschappij in intergenerationele solidariteit en samenwerking

• Intergenerationele solidariteit in vergrijzende

Moderator: Rainer Münz, Oostenrijk

samenlevingen herbekijken

- Georg Cremer, Karitas, Duitsland

-M artin Kohli, European University Institute, Italië

- Robert Gal, TARKI Instituut voor Sociaal Onderzoek, Hongarije

• Vandaag en morgen bouwen aan een nieuwe intergenerationele solidariteit in Europa - J ože Ramovš, Anton Trstenjak Instituut, Slovenië

- Terttu Savolainen, Ministerie van Sociale Zaken en Gezondheid van Finland Rapporteur: Reijo Vanne, De Finse vereniging van pensioeninstellingen - TELA, Finland

• Rondetafelgesprekken: Intergenerationele solidariteit

• Vrijwilligerswerk: Jong en oud als promotoren van sociale verandering

• Waarom moeten solidariteit en samenwerking tussen generaties worden herbekeken en gestimuleerd om in

Moderator: Jaakko Weuro, Europees Jeugdforum - Karen Sheldon, Britse Rode Kruis, Verenigd Koninkrijk

de hedendaagse context een eerlijke en duurzame

- Marian Harkin, Europees Parlement

samenleving te verzekeren?

- Ana Krajnc, Universiteit voor de Derde Leeftijd, Slovenië

Moderator: Marjan Sedmak, Verbond van Sloveense

- Matej Cepin, Nationale Jeugdraad van Slovenië

Gepensioneerdenverenigingen en AGE – het Europees

Rapporteur: Alix Masson, Europees Jeugdforum

platform voor ouderen, Slovenië

32

• Intergenerationele solidariteit in moderne gezinsvormen

• Plenaire zitting over langdurige zorg

Moderator: Davor Dominkuš, Ministerie van Arbeid,

Voorzitter: Elise Willame, Comité voor sociale

Gezin en Sociale Zaken van Slovenië

bescherming (SPC)

- Bernard H. Casey, Instituut voor onderzoek naar tewerkstelling, Universiteit van Warwick, Verenigd Koninkrijk - Yves Roland - Gosselin, COFACE – Confederatie van gezinsorganisaties in de Europese Unie - Myria Vassiliadou, Europese Vrouwenlobby Rapporteur: Sonja Lokar, Europese Vrouwenlobby

• Langdurige zorg: Nieuwe uitdaging voor samenlevingen en een nieuw zorgparadigma -V ito Flaker, Faculteit Sociaal Werk, Universiteit van Ljubljana, Slovenië -M aureen O’Neill, Europees Economisch en Sociaal Comité -A ugust Österle, Economische Universiteit van Wenen,

• Vernieuwde vormen en goede praktijken van intergenerationele solidariteit en samenwerking Moderator: Božidar Voljcˇ, Anton Trstenjak Instituut, Slovenië -A ndreas Hoff, Oxford Institute of aging, Verenigd Koninkrijk

Oostenrijk -B arbro Westerholm, Parlement van het Koninkrijk Zweden en AGE – Europees platform voor ouderen -G eorg Fischer, Directoraat-Generaal voor Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Gelijke Kansen, Europese Commissie

-K senija Ramovš, Anton Trstenjak Instituut, Slovenië - J osep Solans, “Viure I Conviure” , Spanje Rapporteur: Ralf Jacob, Directoraat-Generaal voor

• Rondetafelgesprekken over langdurige zorg: Uitdaging voor intergenerationele solidariteit

Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Gelijke Kansen, Europese Commissie

• Hoe langdurige zorg duurzaam en eerlijk maken voor alle generaties

•T ewerkstelling voor alle leeftijden en flexizekerheid

Moderator: Georg Fischer, Directoraat-Generaal voor

Moderator: Bettina Scharzmayr, Europees Jeugdforum

Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Gelijke Kansen,

-V ladimira Drbalova, BUSINESSEUROPE

Europese Commissie

-A urelia Curaj, Geron, Roemenië

-S tefan Fetzer, Federaal verbond van ziekenfondsen,

-R uud Muffels, Universiteit Tilburg, Nederland Rapporteur: Magda Zupancˇicˇ, Ministerie van Arbeid, Gezin en Sociale Zaken van Slovenië

Duitsland -R achelle Kaye, Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg, Maccabi, Israël -S ue Yeandle, Universiteit van Leeds, Verenigd

• Plenaire zitting Voorzitter: Eleonora Hostasch, Europese deskundigengroep voor demografische kwesties, Europese Commissie • Reactie van de belangrijkste belanghebbenden - Anna Záborská, Comité voor vrouwenrechten en gendergelijkheid, Europees Parlement - Agnieszka Chlon Dominczak, Comité voor sociale bescherming (SPC)

Koninkrijk R apporteur: Philippe Swennen, Internationale vereniging van zorgverzekeraars (AIM) •K waliteitsvolle langdurige zorg voor zorgbehoevenden van alle leeftijden Moderator: Cveto Uršicˇ, Ministerie van Arbeid, Gezin en Sociale Zaken van Slovenië -C lemens Tesch – Römer, Gerontologisch centrum, Duitsland -E velyne Gaussens, geriatrisch ziekenhuis, Frankrijk -S yd Ashby, AGE – Europees platform voor ouderen Rapporteur: Sibylle Reichert, Europese vereniging van paritaire instellingen (AEIP)

33

• Human resources in de langdurige zorg Moderator: Mateja Kožuh Novak, Verbond van Sloveense gepensioneerdenverenigingen -F rits Tjadens, Vilans – Kenniscentrum voor Langdurende Zorg, Nederland -B rigid Barron, Eurocarers -G iovanni Lamura, EUROFAMCARE en het Italiaans nationaal instituut voor vergrijzing (INRCA), Italië R apporteur: Roland Bladh, Directoraat-Generaal voor Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Gelijke Kansen, Europese Commissie • Plenaire zitting Voorzitter: Dušan Kidricˇ, Instituut voor macro-economische analyse en ontwikkeling (UMAR), Slovenië

• Plenaire discussie 2: De weg voorwaarts -A nne-Sophie Parent, AGE – het Europees platform voor ouderen -B ettina Scharzmayr, Europees Jeugdforum -M ateja Kožuh Novak, Verbond van Sloveense gepensioneerdenverenigingen -F ranz Karl Prüller, Stichting ERSTE -R achelle Kaye, Internationale vereniging van zorgverzekeraars (AIM) -B runo Gabellieri, Europese vereniging van paritaire instellingen (AEIP) • Slotzitting -V alérie Létard, Staatssecretaris, Ministerie voor Arbeid, Sociale Zaken en Solidariteit, Frankrijk -M arjeta Cotman, Minister van Arbeid, Gezin en

• Plenaire discussie 1: De weg voorwaarts -E lise Willame, Voorzitter Comité voor sociale bescherming (SPC) - J erome Vignon, Directeur, Directoraat-Generaal voor Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Gelijke Kansen, Europese Commissie - L judmila Novak, Europees Parlementslid - L uc Van den Brande, Voorzitter van het Comité van de regio’s

Sociale Zaken van Slovenië

34

Nuttige links

EU-voorzitterschap Sloveens voorzitterschap: www.eu2008.si Frans voorzitterschap: www.ue2008.fr Europese Commissie: DG Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Gelijke Kansen: http://ec.europa.eu/social/ PROGRESS programme 2008-2010: http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=327&langId=en Leden van de stuurgroep: Ministerie van Arbeid en Sociale Zaken van Slovenië: http://www.mddsz.gov.si/ AGE: www.age-platform.org AIM: www.aim-mutual.org AEIP: www.aeip.net Europees Jeugdforum: www.youthforum.org Stichting ERSTE: www.stiftung.org Anton Trstenjak Instituut: http://www.inst-antonatrstenjaka.si/ ZDUS: www.zdus-zveza.si Universiteit voor de Derde Leeftijd, Slovenië: www.univerzazatretjeobd-drustvo.si Sponsors: Stichting ERSTE: www.stiftung.org Koning Boudewijnstichting: www.kbs-frb.be Viure I Coinviure Fundacio: www.caixacatalunya.es/viureiconviure

Koning Boudewijnstichting Samenwerken aan een betere samenleving www.kbs-frb.be De Koning Boudewijnstichting is een onafhankelijke en pluralistische stichting die jaarlijks zowat 2000 organisaties en personen steunt. Het biedt een forum waar kan worden gedebatteerd en nagedacht en het stimuleert de filantropie. Met een jaarlijks budget van 48 miljoen euro draagt de Stichting bij tot meer rechtvaardigheid en democratie en meer respect voor diversiteit. Wij werken vanuit Brussel en dit zowel op regionaal, Belgisch, Europees als internationaal vlak. Onze raad beslist over de belangrijkste richtlijnen voor onze acties die vervolgens in de praktijk worden gezet door een team van 60 medewerkers. De Stichting is opgericht in 1976, naar aanleiding van de 25ste verjaardag van de troonsbestijging van Koning Boudewijn. De Koning Boudewijnstichting werkt al verschillende jaren actief rond ouder worden en intergenerationele solidariteit. Onlangs werden 172 projecten gefinancierd die ouderen helpen een actieve en zinvolle rol te vervullen in de samenleving en duurzame en wederzijdse relaties tussen generaties tot stand brengen. De Stichting heeft twee discussiegroepen opgericht die zijn samengesteld uit mensen die actief zijn in de sector van het vrijwilligerswerk, de sociale beweging en ondernemingen en die, na een jaar lang ideeën en ervaringen uitwisselen, een reeks actievoorstellen heeft geformuleerd. De Stichting heeft een reeks seminaries over intergenerationele solidariteit georganiseerd om het publieke debat rond deze kwesties te verruimen. Het resultaat van het werk van deze twee groepen is neergeschreven in een publicatie “Een samenleving voor alle seizoenen”, met daarin voorbeelden van intergenerationele projecten. De publicatie is op onze website verkrijgbaar in het Nederlands en het Frans en bevat een samenvatting in het Engels.

Viure I Conviure Doorheen haar meer dan 80-jarige geschiedenis blijkt hoe toegewijd de spaarkas Caixa Catalunya bijdraagt tot een betere samenleving via de culturele, milieu- en sociale activiteiten van haar afdeling liefdadigheidswerk. Op maatschappelijk vlak zet haar Stichting Viure i Conviure projecten op om de levenskwaliteit van de mensen te verbeteren. Deze projecten richten zich rechtstreeks tot ouderen, gehandicapten, mensen met gezondheidsproblemen en sociaal achtergestelde jongeren. Het meeste werk gaat naar de organisatie van intergenerationele programma’s, het onderhouden van een netwerk van Sant Jordi Clubs (centra voor sociale activiteiten voor ouderen) en centra voor maatschappelijke en gezondheidszorg, toelages voor non-profitorganisaties en het ondersteunen van projecten voor een gezondere levenswijze. We willen hier met name “Leven en Samen Leven” vermelden: een huisvestingsprogramma dat door de afdeling liefdadigheid van Caixa Catalunya werd opgericht in Barcelona in 1996/1997, om tegemoet te komen aan de behoefte aan gezelschap van alleenstaande bejaarden en de behoefte aan een onderkomen van jonge universiteitsstudenten die hun woonplaats hebben verlaten om in een andere stad te gaan studeren. Het programma promoot waarden als verdraagzaamheid, solidariteit en wederzijds respect tussen de twee generaties.

Alle EU-lidstaten moeten zich voorbereiden op grote

Intergenerationele Solidariteit voor Samenhangende en Duurzame Maatschappijen

demografische veranderingen die de verhoudingen tussen generaties sterk zullen beïnvloeden en die grote uitdagingen zullen vormen voor de beleidsmakers en de burgers. De aard van intergenerationele relaties zal worden beïnvloed door maatschappelijke veranderingen, waaronder meer geografische en beroepsmobiliteit en veranderende gezinsverbanden. Velen zien in deze ontwikkeling een uitdaging voor de samenhang en duurzaamheid van onze maatschappijen. Wij denken dat het problemen met zich

Resultaten van de Conferentie onder het voorzitterschap van Slovenië Brdo, Slovenië • 28 - 29 april 2008

zal meebrengen die de beleidsmakers en de burgers niet naast zich neer kunnen leggen. Als organisatoren van deze conferentie zijn wij ervan overtuigd dat we, door te wijzen op de behoefte aan meer solidariteit en samenwerking tussen generaties, meehelpen aan de uitbouw van de publieke ondersteuning voor de veranderingen in het beleid die nodig zijn om onze sociale stelsels aan te passen, om de demografische uitdaging van Europa aan te pakken en om te komen tot

PROGRESS programme 2008-2010

een meer samenhangende en duurzamere samenleving.

www.fueldesign.be


Intergenerationele Solidariteit voor Samenhangende en Duurzame Maatschappijen

Recommend Documents