Samen sterker in Agrifood. Marktverkenning en analyse van het Osse agrifood landschap

‘Samen sterker in Agrifood’ Marktverkenning en –analyse van het Osse agrifood landschap

HAS Kennistransfer en Bedrijfsopleidingen Onderwijsboulevard 221 Postbus 90108 5200 MA ’s-Hertogenbosch Telefoon: (088) 890 36 37

Documenttitel: Projectcode:

‘Samen sterker in Agrifood’ 3406OSS4

Status:

Definitief

Opdrachtgever:

Gemeente Oss Mw. Marieke Vossen Dhr. Teun Brands Mw. Cindy Hagenstein

Contactpersonen:

Projectleiders:

Dhr. Maarten van Eeuwijk Dhr. Ronald Sol

Projectteam:

Mw. Anne Vlemmix Mw. Patricia Wegman Mw. Linda van Westrenen

Plaats: ‘s-Hertogenbosch Datum: één juli tweeduizendveertien (01-07-2014)

Bij gebruik van geodata is de opdrachtgever gehouden aan het bij de gebruikte geodata geldende copyright.

ii

Voorwoord Voor u ligt het rapport ‘Samen sterker in Agrifood’. Dit rapport is tot stand gekomen naar aanleiding van het gelijknamige afstudeerproject waartoe opdracht is gegeven door Gemeente Oss. Er is onderzoek gedaan naar de agrifoodsector in Oss. De huidige agrifoodsector met de daarbij horende crossovers is in kaart gebracht en er is onderzoek gedaan naar samenwerkingen en verbindingen, zowel binnen als buiten de sector, nu en voor de toekomst. Graag willen wij Gemeente Oss, in het bijzonder Cindy Hagenstein, Teun Brands en Fanda Buijs, bedanken voor de prettige samenwerking. Daarnaast willen wij de ‘inspiratoren’ bedanken: Peter Beckers, Theo Bruinsma, Harry van Delft en Rob Steenhorst. Grote dank gaat ook uit naar Ronald Sol en Maarten van Eeuwijk, die ons vanuit HAS Hogeschool begeleid hebben. Tot slot willen we de vele Osse ondernemers bedanken die deelgenomen hebben aan de interviews en enquête. Wij hopen dat met de uitkomsten van dit project alle bedrijven en instellingen in Oss, die betrokken zijn bij de agrifoodsector, zich samen kunnen versterken.

Wij wensen u veel leesplezier. Anne Vlemmix Patricia Wegman Linda van Westrenen 1 juli 2014,’s-Hertogenbosch

iii

Inhoud Voorwoord .............................................................................................................................................. iii Inhoud ..................................................................................................................................................... iv Samenvatting........................................................................................................................................... vi 1

2

3

4

Inleiding ........................................................................................................................................... 1 1.1

Achtergrond............................................................................................................................. 1

1.2

Doelstellingen .......................................................................................................................... 1

1.3

Leeswijzer ................................................................................................................................ 2

Methoden van het onderzoek ......................................................................................................... 3 2.1

Vaststellen agrifoodcomplex ................................................................................................... 3

2.2

Kwalitatief onderzoek.............................................................................................................. 5

2.3

Kwantitatief onderzoek ........................................................................................................... 5

2.4

Verwerking gegevens .............................................................................................................. 5

Trendanalyse ................................................................................................................................... 6 3.1

Wereldvoedselvraagstuk ......................................................................................................... 6

3.2

Trends agrifood in Nederland.................................................................................................. 7

3.2.1

Export .............................................................................................................................. 7

3.2.2

Transparantie en vertrouwen.......................................................................................... 7

3.2.3

Duurzaamheid ................................................................................................................. 8

3.2.4

Ketensamenwerking ........................................................................................................ 8

3.2.5

Primaire landen tuinbouw............................................................................................. 9

3.2.6

Foodindustrie ................................................................................................................ 10

3.3

Agrifood in Noord-Brabant .................................................................................................... 10

3.4

Trends in Oss ......................................................................................................................... 11

3.4.1

Consumenten ................................................................................................................ 11

3.4.2

Ondernemers................................................................................................................. 11

Marktverkenning van het Osse agrifoodlandschap....................................................................... 13 4.1

Oss, al eeuwenlang een industriestad................................................................................... 13

4.2

5-Sterrenregio Noordoost-Brabant ....................................................................................... 14

4.2.1

Positionering Oss binnen Noordoost-Brabant .............................................................. 15

4.2.2

Sterke economische sectoren Oss................................................................................. 15

4.3

Oss in kaart ............................................................................................................................ 16

4.3.1

Bedrijven agrifoodketen ................................................................................................ 18

4.3.2

Werkzame personen ..................................................................................................... 20

iv

5

Strategische analyse van de markt ................................................................................................ 22 5.1

5.1.1

Sterktes en zwaktes ....................................................................................................... 22

5.1.2

Relatie tussen Gemeente Oss en ondernemers ............................................................ 22

5.2

Samenwerkingen ................................................................................................................... 23

5.3

Behoeftes .............................................................................................................................. 23

5.3.1

Waar liggen behoeftes?................................................................................................. 24

5.3.2

Hoe kunnen deze behoeftes gerealiseerd worden? ..................................................... 24

5.4 6

7

8

Ondernemen in Oss ............................................................................................................... 22

Toekomstverwachting ........................................................................................................... 24

Uitkomsten enquête...................................................................................................................... 25 6.1

Bedrijven Osse agrifoodsector .............................................................................................. 25

6.2

Samenwerkingen en verbindingen ........................................................................................ 26

6.3

Conclusie enquête ................................................................................................................. 30

Conclusie en aanbevelingen .......................................................................................................... 31 7.1

Het Osse agrifoodcomplex .................................................................................................... 31

7.2

Trends en ontwikkelingen ..................................................................................................... 32

7.3

Samenwerkingen en verbindingen ........................................................................................ 32

7.4

Beantwoording hoofdvraag................................................................................................... 33

7.5

Toekomstvisie ........................................................................................................................ 34

Discussie ........................................................................................................................................ 35

Bibliografie ............................................................................................................................................ 36 Bijlagen .................................................................................................................................................. 38 Bijlage I: Overzicht ambitie, programmalijnen, actielijnen en resultaat .............................................. 39 Bijlage II: Selectie agrifoodcomplex gemeente Oss .............................................................................. 41 Bijlage III: Interviewprotocol ................................................................................................................ 43 Bijlage IV: Agrifoodbedrijven gemeente Oss ........................................................................................ 46 Bijlage V: Agrifood gerelateerde crossovers gemeente Oss ................................................................. 48 Bijlage VI: Aantal werknemers en bedrijven in de agrifoodsector ....................................................... 52 Bijlage VII: Kerncijfers 5 sterren regio Noordoost-Brabant ................................................................. 54 Bijlage VIII: Vragenlijst enquête ........................................................................................................... 55 Bijlage IX: Respons enquête ................................................................................................................. 60

v

Samenvatting De agrifoodsector vormt van oudsher een belangrijk onderdeel van de Osse economie. Dat maakt de gemeente Oss een prominente partij binnen AgriFood Capital (voorheen 5-Sterrenregio), het samenwerkingsverband van Noordoost-Brabant op het gebied van agri en food. Gemeente Oss wil zich positioneren binnen AgriFood Capital. Hiervoor is het project ‘Samen sterker in Agrifood’ opgestart. De hoofddoelstelling van het project is het zichtbaar maken van de agrifoodsector, van ‘boer tot supermarkt’, in Oss en de economische betekenis ervan. Deze doelstelling heeft tot de volgende hoofdvraag geleid: Welke mogelijkheden zijn er voor ketensamenwerking tussen de bedrijven in de agrifoodsector en de andere in Oss sterk vertegenwoordigde, economische sectoren? De volgende aspecten zijn onderzocht: business activiteiten en bedrijven in de Osse agrifoodsector, trends en ontwikkelingen en samenwerkingen en verbindingen. Voor het onderzoek zijn 23 Osse ondernemers geïnterviewd over bovenstaande onderwerpen. Naast het kwalitatief onderzoek is ook een kwantitatief onderzoek uitgevoerd, in de vorm van een enquête. Het Osse agrifoodcomplex bestaat uit zeventien business activiteiten. Deze zijn onderverdeeld in crossovers, kennisinstellingen (beide toeleverancier van de agrifoodketen) en de agrifoodketen zelf. Van alle 5.482 Osse bedrijven behoort 40% tot het agrifoodcomplex. Dit agrifoodcomplex biedt werk aan ruim 20.000 personen. De meeste bedrijven behoren tot de crossovers en hierbinnen bevinden zich de meeste werkzame personen. Metaal en logistiek zijn de belangrijkste toeleveranciers van de agrifoodketen. De sterke agrifoodketen en crossovers zijn het onderscheidend vermogen voor Oss. Trends in Nederland zijn de toenemende aandacht voor transparantie, duurzaamheid, vertrouwen en ketensamenwerking. Voor Noordoost-Brabant is (keten)samenwerking een grote kans voor de toekomst. Osse ondernemers ervaren bij consumenten dat de herkomst van producten erg belangrijk is. De consument vertrouwt op de kwaliteit en veiligheid van producten. Andere trends die te zien zijn bij consumenten zijn gemaksvoedsel, streekproducten en gezonde (gepersonaliseerde) voeding. Ondernemers geven aan dat bestaande samenwerkingen voornamelijk gericht zijn op inkoop en delen van kennis. In de toekomst willen zij dit uitbreiden. Daarnaast is er behoefte aan meer samenwerkingen tussen het bedrijfsleven en onderwijs. Er zijn veel ‘losse’ initiatieven, samenwerkingsverbanden en ondernemersverenigingen binnen het Osse agrifoodcomplex. Wanneer deze verenigingen beter inzicht hebben in elkaars belangen en doelstellingen, kunnen gemeenschappelijke doelen eerder behaald worden. Aanbevolen wordt om naar huidige bedrijven, potentiële ondernemers en de beroepsbevolking te communiceren hoe het Osse agrifoodcomplex eruit ziet. Iedereen mag trots zijn op Oss. Onderlinge samenwerkingen kunnen ontstaan door ondernemers samen te brengen. Hiervoor kan een project opgestart worden zoals: ‘Oss kent ons’, waarbij de ‘Kracht van Oss’ als overkoepelende organisatie fungeert. ZLTO Oss wordt hier actief bij betrokken om primaire ondernemers onderdeel te maken van het project. Deze samenwerkingen kunnen zich richten op de combinatie van onderwijs en het bedrijfsleven. Gezamenlijke belangen en meerwaarde zijn bij samenwerking van belang. Het is essentieel om ondernemers te laten ondernemen, door het ze zo gemakkelijk mogelijk te maken. Zo wordt er gezorgd dat ze kunnen en blijven groeien. Dit kan bereikt worden door bedrijven samen te brengen en aandacht te besteden aan voldoende gekwalificeerd personeel waar bedrijven behoefte aan hebben. Hiermee kan Gemeente Oss onderscheid maken in de regio.

vi

1

Inleiding

Dit rapport brengt het afstudeeronderzoek ‘Samen sterker in Agrifood’ binnen de gemeente Oss in beeld. Het geeft de agrifoodsector in de gemeente Oss weer en de economische betekenis ervan. In dit hoofdstuk worden de achtergrond en doelstelling toegelicht en tot slot de leeswijzer.

1.1 Achtergrond De agrifoodsector vormt van oudsher een belangrijk onderdeel van de Osse economie. Dat maakt de gemeente Oss een prominente partij binnen AgriFood Capital (voorheen 5-Sterrenregio), het samenwerkingsverband van Noordoost-Brabant op het gebied van agri en food. Binnen AgriFood Capital gaan ondernemers, overheden en onderwijs (de 3 O’s) samen aan de slag met innovaties gericht op maatschappelijke thema’s, zoals duurzaamheid, voeding en gezondheid. Door een brede samenwerking van een aantal gemeenten, waaronder Oss, wordt er ondernemende bedrijvigheid gecreëerd. Iedere gemeente levert hiervoor een bijdrage van €3,00 per inwoner per jaar. De speerpunten van AgriFood Capital zijn: excellente arbeidsvoorwaarden, sterke bedrijvigheid, betekenisvolle innovaties en goed woon-, werken leefklimaat. Het volledige overzicht met de toelichting van de ambities, strategie en koers van AgriFood Capital is weergegeven in bijlage I (Schutten, 2013). De regio Noordoost-Brabant is in 2020 de grootste agrifood regio op het gebied van agrifood. Andere grote regio’s zijn bijv: Delft, het Westland en de Veluwe. Om Oss binnen het AgriFood Capital en Nederland een prominente rol te geven heeft ‘de Kracht van Oss’ het versterken van de Osse agrifoodsector als speerpunt genomen. Gemeente Oss, mede grondlegger van ‘de Kracht van Oss’, heeft hiervoor het project ‘Samen sterker in Agrifood’ opgestart. Met het project ‘Samen sterker in Agrifood’ wil Gemeente Oss inzicht krijgen in de brede agrifoodsector binnen de gemeentelijke regio. Een beschrijving van alle actieve agrifoodbedrijven in deze sector en inzicht krijgen in hoe deze bedrijven elkaar kunnen versterken. Dit inzicht geeft Gemeente Oss handvatten voor mogelijke ketensamenwerking tussen bedrijven in die sector onderling, maar ook met andere sectoren. In Oss zijn sectoren zoals logistiek, metaalindustrie en farma sterk vertegenwoordigd. Daarnaast krijgen ondernemers in de regio beter inzicht met betrekking tot verbetering van hun business.

1.2 Doelstellingen De hoofddoelstelling van het project ‘Samen sterker in Agrifood’ is het zichtbaar maken van de agrifoodsector, van ‘boer tot supermarkt’, in Oss en de economische betekenis ervan. Op basis van deze verkenning is een analyse gemaakt welke mogelijkheden en ontwikkelingen er zijn voor ketensamenwerking tussen bedrijven in die sector. Deze doelstelling heeft tot de volgende hoofdvraag geleid: Welke mogelijkheden zijn er voor ketensamenwerking tussen de bedrijven in de agrifoodsector en de andere in Oss sterk vertegenwoordigde, economische sectoren? Om de hoofdvraag te kunnen beantwoorden zijn de volgende deelvragen opgesteld: 1. Uit welke business activiteiten en bedrijven bestaat de Osse agrifoodsector? 2. Wat zijn de belangrijkste trends en ontwikkelingen in de agrifoodsector? 3. Op welke manier kunnen samenwerkingen en verbindingen gerealiseerd worden binnen het Osse agrifood landschap en met andere sectoren?

1|Pagina

1.3 Leeswijzer Na deze inleiding volgen de volgende hoofdstukken zoals weergegeven in tabel 1.1. Tabel 1.1 Leeswijzer

Onderwerp Methoden van het onderzoek Trendanalyse Marktverkenning van het Osse agrifood landschap Strategische analyse van de markt Uitkomsten ondersteunend aan het onderzoek Conclusie en aanbevelingen Discussie

hoofdstuk 2 3 4 5 6 7 8

2|Pagina

2

Methoden van het onderzoek

In dit hoofdstuk wordt de opzet en uitvoering van het onderzoek beschreven. Om het onderzoek ‘Samen sterker in Agrifood’ uit te voeren zijn verschillende methoden gebruikt. Allereerst zijn interviews afgenomen bij ondernemers en ten tweede is een enquête afgenomen. Deelvragen één en drie worden toegelicht aan de hand van een kwantitatief en kwalitatief onderzoek. Deelvraag twee is beantwoord aan de hand van deskresearch. Tevens is voor het beantwoorden van de deelvragen gebruik gemaakt van geografische informatiesystemen. De verschillende methoden worden in onderstaande paragrafen toegelicht.

2.1 Vaststellen agrifoodcomplex Om het agrifoodcomplex van Oss vast te stellen, is bepaald welke sectoren en branches tot de keten behoren. De basis is gelegd met het agrifoodcomplex (figuur 1.1), opgesteld door 5-Sterrenregio Noordoost-Brabant. 5-Sterrenregio Noordoost-Brabant heeft naast het agrifoodcomplex een inventarisatie gemaakt van SBI-2008 coderingen, welke gebruikt worden door de Kamer van Koophandel.

Figuur 2.1 Agrifoodcomplex Noordoost-Brabant

Om Oss een sterke positie te geven binnen de AgriFood Capital is het agrifoodcomplex voor Oss specifiek gemaakt. Hierbij zijn enkele branches toegevoegd danwel verwijderd en zijn sommigen in andere categorieën ingedeeld. Daarnaast zijn de crossovers, sectoren die in hun bedrijfsactiviteiten veel te maken hebben met de agrifoodsector, en kennisinstellingen bepaalt. In tabel 2.1 zijn de geselecteerde branches (pijlers) weergegeven. De specifieke bepalingen inclusief SBI-codes zijn toegevoegd in bijlage II.

3|Pagina

Het agrifoodcomplex opgesteld door 5-Sterrenregio Noordoost-Brabant, is specifiek gemaakt voor de gemeente Oss, hiervoor zijn de volgende wijzigingen doorgevoerd: • Elektrotechniek is gescheiden van de metaalindustrie en toegevoegd aan bouw. • De dienstverlening is uitgebreid met enkele branches en opgenomen bij de crossovers. • De pijler print & packaging heeft een prominentere plaats gekregen in het agrifoodcomplex. • Kennisinstellingen zijn breder bepaald. Tabel 2.1 Pijlers agrifoodketen Crossovers Bouw (incl. elektrotechniek) Metaalindustrie Logistiek Automatisering (incl. ICT) Gezondheidszorg en farma Dienstverlening

Agrifood Genetica en veredeling Primaire sector Verwerkers primaire producten Verwerker reststromen Producent voedingsmiddelen Producent veevoeders Retail / foodservice/ horeca en speciaalzaken Groothandel Tussenstation en verpakkers

Overig Kennisinstellingen

De grafische weergave van het agrifoodcomplex van Oss is weergegeven in figuur 2.2. Dit complex is erg typerend voor de gemeente Oss en laat zien dat toeleveranciers ook belangrijk zijn. Dit complex bestaat uit: • Bedrijven in de volledige agrifoodketen van uitgangsmateriaal tot aan eindproducten richting consument. De agrifoodketen is opgedeeld in agri en food, waarin onderscheid wordt gemaakt tussen ‘onbewerkt’ en ‘bewerkt’. Agri (onbewerkt) bestaat uit: genetica & veredeling, primaire sector, verwerking primaire producten en verwerken reststromen. Food (bewerkt) bestaat uit: produceren voedingsmiddelen & veevoeders, retail/foodservice/horeca/speciaalzaken, groothandel en tussenstations & verpakkers. • Bedrijven in sectoren die waarde toevoegen en/of ontlenen aan samenwerking met de agrifoodketen zoals farma & gezondheid, bouw, logistiek, automatisering, metaal en dienstverlening. Hierbij kan gedacht worden aan machinebouw voor vleesverwerkers, stallenbouw, gekoeld transport of adviesbureaus voor de agrarische sector. • Kennisinstellingen, hieronder vallen alle kennisinstellingen, inclusief basisscholen en cursussen gerelateerd aan het bedrijfsleven.

Figuur 1.2 Agrifoodcomplex Oss

4|Pagina

2.2 Kwalitatief onderzoek Om antwoord te krijgen op de hoofdvraag en deelvragen zijn 23 Osse ondernemers benaderd voor een interview. Bij het maken van de selectie is gekozen om uit iedere pijler uit het agrifoodcomplex, zoals te zien in figuur 2.2, minimaal één ondernemer te interviewen. In de literatuurlijst is de lijst met geïnterviewde ondernemers weergegeven. Tijdens het interview zijn verschillende onderwerpen behandeld, enkele onderwerpen zijn: Gemeente Oss, toeleveranciers, afnemers en trends in de agrifoodsector. In bijlage III is het interviewprotocol weergegeven.

2.3 Kwantitatief onderzoek Naast het kwalitatief onderzoek is ook een kwantitatief onderzoek uitgevoerd. Het kwantitatieve onderzoek is opgesteld aan de hand van de uitkomsten van het kwalitatief onderzoek. Het doel van het kwantitatief onderzoek is het ondersteunen van de uitkomsten uit de interviews. Om de respons van de enquête zo hoog mogelijk te krijgen zijn verschillende activiteiten ondernomen. Er is een brief vanuit Gemeente Oss verstuurd met uitleg over het project en een link naar de digitale enquête. Anderhalve week later is een herinneringsmail naar de desbetreffende bedrijven gestuurd waarvan email-adressen beschikbaar waren. Tot slot zijn enkele bedrijven telefonisch benaderd voor het invullen van de enquête. In totaal zijn ruim 2000 brieven met de link naar de enquête verstuurd naar de bedrijven in de agrifoodsector.

2.4 Verwerking gegevens Om te voldoen aan de eerste deelvraag, het in kaart brengen van het Osse agrifoodcomplex, is gebruik gemaakt van geografisch informatiesysteem (GIS). Met dit systeem zijn de bedrijven in Oss in kaart gebracht. De data die hiervoor gebruikt is, komt voort uit een bedrijvenbestand met gegevens afkomstig van de Kamer van Koophandel (2012). De uitkomsten van de interviews en enquête zijn verwerkt in de programma’s Microsoft Office Excel en SPSS versie 20.

5|Pagina

3

Trendanalyse

Dit hoofdstuk start met een beschrijving van het wereldvoedselvraagstuk. Vervolgens wordt er ingezoomd op de agrifoodtrends in Nederland, Noord-Brabant en Oss. De trendanalyse tot en met Noord-Brabant is voortgekomen uit desk- en fieldresearch. Paragraaf 3.4, trends in Oss, is opgesteld aan de hand van de interviews met de Osse ondernemers.

3.1 Wereldvoedselvraagstuk Binnen nu en 40 jaar moeten 2,4 miljard meer mensen gevoed worden en dit terwijl er nu al 2 miljard mensen niet de beschikking hebben over (gezond) voedsel. Thema’s die met dit vraagstuk te maken hebben zijn: de vraag naar voedsel, ondervoeding en obesitas, bevolking, voeding, voedselproductie en voedselprijzen. Deze worden elk kort toegelicht. Alle gegevens en afbeeldingen uit deze paragraaf zijn afkomstig van de Consultative Group on International Agricultural Research (CGIAR) Research Program on Climate Change, Agriculture and Food Security (CCAFS) (Food security, 2013). De huidige wereldbevolking bestaat uit 7,2 miljard mensen, naar verwachting zijn dit er 8,1 mld. in 2025 en 9,6 mld. in 2050. Azië zal het werelddeel blijven met de grootste bevolkingsdichtheid, hoewel dit in Afrika ook flink zal toenemen. De groei zal voornamelijk voortkomen in de minst ontwikkelde landen, sommige landen zullen zelfs verdubbelen in populatie. De vraag naar voedsel stijgt door bevolkingsgroei en veranderingen in eetpatronen. Naar verwachting stijgt de vraag naar voeding, diervoeders, vezels en biobrandstoffen met 1,1% per jaar tot 2050. Zolang de huidige consumptiepatronen niet veranderen, zal de agrarische productie met 60% moeten stijgen (met 2005 als uitgangsjaar) om te kunnen voldoen aan de vraag in 2050. Wereldwijd zijn bijna 850 miljoen mensen chronisch ondervoed en hebben 2 miljard mensen een tekort aan micronutriënten, terwijl 1,4 miljard mensen lijden aan overgewicht. Meer dan 40 miljoen van deze 1,4 miljard aan overgewicht lijdende mensen zijn kinderen onder de vijf jaar. Dit probleem komt niet alleen voor in ontwikkelde landen maar neemt ook steeds meer toe in lage- en middelhoge inkomenslanden. Ondervoeding kan namelijk ook overgewicht tot gevolg kan hebben, dit vanwege de lage beschikking over eten met goede voedingsstoffen. De voedselconsumptie is tussen 1961 en 2007 toegenomen van 2.250 tot 2.750 calorieën per persoon per dag. Naar verwachting is dit in 2050 rond de 3.000 calorieën. Door deze toename en de bevolkingsgroei zal de vraag naar zuivel en vlees in 2030 stijgen met 60%. Momenteel is de gemiddelde vleesconsumptie 39 kg per persoon per jaar (in Europa 91 kg). Als in 2050 iedereen op de wereld evenveel vlees eet als nu de gemiddelde Europeaan, dient de huidige productie meer dan verdrievoudigd te worden. Hierbij speelt ook het vraagstuk dat het 2,5 tot 10 keer meer energie kost om van dierlijke producten voedsel te maken dan van bijvoorbeeld granen. Momenteel wordt een derde van het graanaanbod gebruikt als diervoeders, het eten van meer granen en groentes dan vlees zou de energie efficiency flink ten goede komen. Eén derde van het eten bestemd voor humane consumptie gaat verloren of wordt weggegooid. Dit komt neer op 1,3 miljard ton per jaar. Hiervoor is 1,4 miljard hectares gebruikt (28% van de agrarische grond), een stuk net zo groot als India en Canada samen. De oorzaak van deze verspilling komt enerzijds door consumentenafval in de hoge inkomenslanden en anderzijds door bederf in ontwikkelingslanden door een gebrek aan goed transport, opslag, financiën, techniek en management. Tot slot zijn onverwachte schommelingen van voedselprijzen een bedreiging voor de voedselzekerheid. In veel lage- en middelhoge inkomenslanden wordt 20% tot 50% van het inkomen uitgegeven aan voedsel. Dit is een extra indicatie waarom grote prijsverhogingen en fluctuaties erg gevaarlijk kunnen zijn voor de voedselzekerheid.

6|Pagina

3.2 Trends agrifood in Nederland De wereldproductie van voedsel moet flink stijgen. De sector die hier verantwoordelijk voor is, de agrifoodsector, is in veel landen al (één van) de grootste economische sector(en). Zo ook in Nederland. Nederland telt zo’n 67.000 landen tuinbouwbedrijven. Ten opzichte van het jaar 2000 is dit aantal bedrijven echter flink afgenomen met ruim 30 procent. Daarentegen is de oppervlakte van landbouwgrond per bedrijf sterk toegenomen met ruim 7 procent (CBS, 2014). In deze paragraaf worden de belangrijkste landelijke trends op het gebied van agri & food toegelicht en specifiek voor de primaire sector en foodindustrie. 3.2.1 Export Doordat landbouwbedrijven steeds groter worden is de export van Nederland sterk gegroeid (Rijksoverheid, 2012). Nederland staat in de top 15 van grootste exportlanden in de wereld. Export naar het buitenland blijft een trend in de foodsector, ondernemers verwachten in 2014 een hogere groei in omzet door export, dan op de thuismarkt (figuur 3.1). Slechts één op de tien respondenten verwacht te krimpen in winstgevendheid en omzet in Nederland. Slechts 5% denkt te krimpen in omzet in het buitenland. De omzetgroei door export wordt uitsluitend verwacht in West-Europa, een klein percentage kijkt naar handel in Azië, Australië en Afrika (Lambregts, 2014). Uit cijfers blijkt dat export buiten Europa het afgelopen jaar gedaald is (CBS, 2014).

Percentage bedrijven met groeiverwachting in 2014 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

85%

80%

74% 65% 54% 44% 33%

52%

42%

Groei omzet thuismarkt 54%

49% 36%

33%

69%

64%

26%

50% Groei omzet in buitenland

42% 26%

Groei winst

11%

Primaire sector

Groei personeelsdeformatie Voedinsindustrie

Dienstverleners

Toeleveranciers

Handel

Figuur 3.1 Percentage bedrijven met groeiverachting in 2014 (Berenschot 2014)

3.2.2 Transparantie en vertrouwen Er is veel onzekerheid over de veiligheid en gezondheid van voedsel. Deze onzekerheid is ontstaan door eerdere problemen in de foodindustrie, zoals het paardenvleesschandaal in 2013 waarbij paardenvlees werd verkocht als rundvlees. In 2011 werd een EHEC-bacterie geconstateerd op groenten, door deze EHEC1-bacterie zijn 29 mensen gestorven (Nu.nl, 2011). Deze gevaren voor de consument hebben het vertrouwen beschadigd in zowel Nederland als daar buiten. Veel WestEuropese consumenten zijn hierdoor kritisch geworden op eten en de manier van produceren (Lambregts, 2014). Nederlanders maken zich hierover minder zorgen. Tevens maken WestEuropeanen zich zorgen over het antibioticagebruik in de veehouderij in verband met resistentiegevaar bij humaan gebruik. Nederland is momenteel sterk bezig met antibioticareductie in de veehouderij. Bedrijven vinden dat steeds meer controles uitgevoerd moeten worden in de toelevering, handel en voedingsindustrie. Een manier om het vertrouwen van voedselveiligheid bij consumenten te winnen, is transparantie door bedrijven. Bedrijven laten consumenten, maar ook media, een kijkje nemen binnen het bedrijfsleven (Lambregts, 2014).

1

Entero Hemorragische Escherichia Coli

7|Pagina

3.2.3 Duurzaamheid Duurzaamheid, produceren in een proces dat permanent kan worden toegepast omdat het de aarde niet uitput (samengesteld uit diverse bronnen), is al enkele jaren een veel besproken onderwerp in de agrarische wereld. Energiebesparende maatregelen en het efficiënter maken van processen helpen een bedrijf, zowel de kosten verlagen en inzetten op duurzaamheid. Daarnaast worden er door de overheid, de retail en de consument steeds hogere eisen gesteld op het gebied van duurzaamheid. Toeleveranciers gaan mee in het streven naar duurzaamheid door voedselproducenten. Bijvoorbeeld door nieuwe productielijnen of fabrieken duurzaam te ontwerpen en door grondstoffen en productverliezen te beperken. Om duurzamer te produceren wordt gedacht aan biologische landbouw en het terugdringen van CO2. Bedrijven gaan zich steeds meer richten op ingrediënten met bepaalde gezondheidseffecten. Er is hierbij extra belangstelling voor onder andere allergeenvrije voeding (Janssen A. , 2013). In de ambities van AgriFood Capital wordt ook veel ingezet op duurzaamheid (zie ook bijlage I). In vier van de veertien ambities komt dit terug: • ambitie 10; nieuwe generatie integraal duurzame huisvestingsconcepten, • ambitie 11; vijf lokale ketens voor alternatieve, duurzame eiwitproductie, • ambitie 12; vijf concepten die verspilling in de voedselketen tegengaan, • ambitie 13; vijf initiatieven gericht op duurzame energieproductie. 3.2.4 Ketensamenwerking Een trend in de voedingsindustrie, maar ook in andere sectoren is dat steeds meer bedrijven in een keten gaan of willen samenwerken en hier ook in willen investeren (Lambregts, 2014). Dit is belangrijk omdat bedrijven aan steeds hogere eisen moeten voldoen. Het samenwerken biedt kansen om de consument beter van dienst te zijn maar ook om risico’s in de keten te verlagen. Het samenwerken met bedrijven in de keten kan lastig zijn, omdat bedrijven samenwerken met ‘concurrenten’. Door het aanhalen van verbindingen met leveranciers en het overbrengen van informatie met andere partijen in de keten kan de concurrentiepositie verbeteren. In tabel 3.2 is de waardecreatie van de ketensamenwerking weergegeven. Zowel AgriFood Capital als Gemeente Oss spelen in op deze trend. In AgriFood Capital gaan ondernemers, overheden en onderwijs samen aan de slag met innovaties gericht op maatschappelijke thema's rondom duurzaamheid, voeding en gezondheid. Gemeente Oss brengt, onder andere met dit project, ‘Samen sterker in Agrifood’, mogelijke samenwerking binnen de keten in beeld. Toename van (keten)samenwerking komt steeds meer voor bij zzp’ers. Het aantal zzp’ers stijgt explosief, met gemiddeld 45.000 per jaar (CBS). Het samenwerken is nieuw maar vooral ook de manier van samenwerken. Steeds meer wordt er projectmatig samengewerkt, voor elke nieuwe klus wordt een nieuwe groep mensen samengesteld.

8|Pagina

Tabel 3.2 Waardecreatie ketensamenwerking (Rabobank, 2014) Waardecreatie ketensamenwerking Verlagen risico’s

Verbeteren productiviteit

Verbreden financieringsmogelijkheden

Ontsluiten nieuwe markten Verbeteren van merk en reputatie

Verlagen van de impact van grondstofprijsvolatiliteit door prijsafspraken te maken voor de lange termijn Verlagen van de gevoeligheid voor marktschokken Optimaliseren van het productieproces door grotere leverings- en afzetzekerheid Aansluiten van innovatie-agenda op ketenbehoefte Optimaliseren van grondstofstromen Valoriseren van afvalstromen Verhogen van financierbaarheid door stabiliseren cashflow Verbreden financieringsmogelijkheden door middel van supplier finance Verhogen van slagingskans van innovaties door beter inzicht in consumentenvraag Verbreden geografische scope door mee te groeien met de keten Verbeteren van productattributen zoals kwaliteit en duurzaamheid

3.2.5 Primaire landen tuinbouw De primaire sector zorgt voor een omvangrijke afzet voor de toeleverende en verwerkende bedrijven. Ook is het een platform voor de ontwikkeling van techniek en systemen, die ook een belangrijk deel bijdragen aan het exportsucces van de agrifoodsector. In 2012 heeft een meerderheid van de primaire sector kostenleiderschap als strategie gevolgd, wat inhoudt dat deze bedrijven zich richten op het leveren van een goede kwaliteit tegen zo laag mogelijke kostprijs. Veel van de producten van deze primaire bedrijven hebben een niet beïnvloedbare afzetprijs. Daardoor lijkt het verlagen van de kosten de enige manier om marge te creëren. Uiteindelijk tendeert de afzetprijs naar de kostprijs van de meest efficiënte aanbieder, waardoor bijna alle bedrijven een marginale winst maken of verlies draaien. Ook ontwikkelingen als Europese en nationale normen voor milieu en dierenwelzijn, afschaffing van dierrechten en het melkquota en het nieuwe mestbeleid zullen de krappe winstmarge (naar verwachting) steeds meer drukken. Steeds meer komt het besef dat de agrarische sector zich meer moet richten op het creëren van toegevoegde waarde. Ondernemers gaan hun eigen producten verkopen met toenemende aandacht voor streekproducten, waarbij beleving van de consument een veel grotere rol krijgt. Door horizontaal en verticaal samen te werken kunnen agrarische bedrijven een stevigere marktpositie opbouwen. Opvallend is dat slechts weinig ondernemers bezig zijn met samenwerken met andere bedrijven in de waardeketen. De sector is waarschijnlijk nog te veel gericht op het eigen bedrijf en horizontale consolidatie. Stimuleren van verticale samenwerkingen en het creëren van exclusieve en verticaal geïntegreerde ketens bieden mogelijkheden om ook voor primaire bedrijven een goed verdienmodel te creëren. Maatschappelijke vraagstukken hebben echter misschien nog wel meer effect op de primaire sector. Er zijn zorgen over gezondheid van mens en dier en ecologische gevolgen door schaalvergroting, dit komt het imago van de sector niet ten goede. Daarnaast neemt de internationale concurrentie voor agrifood sterk toe en stijgen de kosten verder terwijl het rendement al jaren achter blijft. De primaire sector zorgt dus voor de noodzakelijke toevoer van (hoogwaardige) grondstoffen, maar heeft ook te maken met beperkingen en vraagstukken op het gebied van schaalvergroting, margeverkleining en imago.

9|Pagina

De primaire sector is op dit moment sterk bezig met veranderingen in de regelgeving. Dit heeft te maken met de wijzigingen in Europees en nationaal beleid. Er zijn veranderingen gaande op het gebied van het Europese landbouwbeleid, de melkquotering (afschaffing in 2015) en het mestbeleid. Mede door deze veranderingen hebben ondernemers het lastig met hun bedrijfsstrategie. De wijzigingen in de sector dragen bij aan grote onzekerheden in de toekomst. 3.2.6 Foodindustrie Anders dan primaire ondernemers richten bedrijven in de verwerkende industrie hun strategie meer op hun klanten, customer intimacy. Door zoveel mogelijk aan de wensen van de klant te voldoen en de juiste producten aan te bieden met daarbij een juiste prijs-kwaliteit verhouding proberen ze de klant aan zich te binden. Trends als voedselveiligheid en kwaliteit, duurzaamheid en ontwikkelingen in techniek spelen een grote rol in de foodindustrie. Bedrijven stellen steeds meer de totale beleving van hun product centraal. Het merendeel van de partijen in de keten (ook dienstverleners en handelaars) hebben positieve bedrijfsresultaatverwachtingen.

3.3 Agrifood in Noord-Brabant In voorgaande paragrafen zijn internationale en nationale trends toegelicht. Deze trends zijn ook van toepassing op Noord-Brabant, de provincie waarin Oss gelegen is. Noord-Brabant is de grootste provincie op het gebied van agri & food in Nederland. Ook op Europees niveau telt Brabant mee, ze staan in de top 5 van de Europese concurrentieladder voor agrifood (Hajer, 2012) en van alle 256 EUregio’s is Brabant de grootste agrifood-exporteur (Schutten, 2013). De primaire sector is een belangrijke schakel in de agrofoodketen maar ook alle andere schakels zijn vertegenwoordigd, iets wat erg uniek is. In het uitvoeringsprogramma ‘Brabantse Agrofood 2020’ van Provincie Noord-Brabant komen diverse trends en kansen voor de agrifood naar voren (Provincie Noord-Brabant, 2013): Tabel 3.3 Trends/ kansen uit het uitvoeringsprogramma ‘Brabantse Agrofood 2020’ Trends/kansen uit het uitvoeringsprogramma ‘Brabantse Agrofood 2020’ Klantwaarde Produceren en leveren van producten en diensten waar de klant naar vraagt. Gezondheid en voeding Inspelen op de trend dat gezond en veilig voedsel steeds belangrijker wordt. Hightech is de basis voor vernieuwingen in productieprocessen en voor nieuwe producten binnen agrifood. Duurzame technologie Belangrijk hierbij is dat strengere eisen ook vertaald worden in een redelijke vergoeding en in overleg gebeuren met de omgeving (zorgvuldige veehouderij). Biobased economy Het gebruiken van (etens)resten als grondstoffen voor nieuwe producten. en voeding Ondernemen in lokale netwerken (Agrarische) ondernemers en buurtbewoners vinden elkaar in hun directe omgeving. Kennis en innovatie Samenwerking binnen het agrofoodcluster, intensievere samenwerking en nieuwe als stimulans verbinden. Er wordt vooral gedacht aan verbindingen van agrofood met hightech, biobased economy, energieproductie, gezondheid, zorg en logistiek.

10 | P a g i n a

3.4 Trends in Oss In de 23 interviews zijn ondernemers in de gemeente Oss gevraagd welke trends zij ervaren in de agrifoodsector. De genoemde trends komen grotendeels overeen met de eerder genoemde trends. 3.4.1 Consumenten Trends die veel ondernemers ervaren is het belang van tracking & tracing. De herkomst van producten is belangrijk, niet alleen voor de overheid maar de consument vraagt er ook naar. De consument vertrouwt op de kwaliteit en veiligheid van producten. Door middel van tracking & tracing kan het product gevolgd en herleid worden, zodat eventuele fouten achterhaald kunnen worden (Vlees.nl, 2013). Andere trends die ondernemers ervaren bij consumenten zijn de vraag naar gemaksvoedsel en streekproducten. Steeds meer consumenten willen voedsel gemakkelijk en snel kunnen consumeren. Er wordt in deze behoefte voorzien door het produceren van portieverpakkingen en kant-en-klaar maaltijden. In Oss zijn ook praktijkvoorbeelden te vinden van streekproducten zoals het Landgoed van Tosse en diverse landwinkels. Een opkomende trend is ‘gezonde voeding’. Steeds meer worden verschillende soorten voedsel persoonlijk gemaakt. Zo worden nutriënten en enzymen toegevoegd of weggelaten. Er is voedsel voor bijv. mensen met een te hoog cholesterol of slechte botten. Deze trend is al waar te nemen, maar zal in de loop der jaren steeds meer uitbreiden. Consumenten gaan door deze gezondheidstrend steeds meer terug naar de basis, de voedingswaarde. Daarnaast is er vraag naar een combinatie van bovenstaande twee trends. Consumenten willen op een gemakkelijke manier, gezonde voeding consumeren. Denk daarbij aan melk met extra toegevoegde calcium (goed voor botten) of yoghurt met extra toegevoegde eiwitten (goed voor spierontwikkeling). AgriFood Capital speelt zowel in op de streekproductentrend, de gemaksvoedseltrend als de gezonde voeding trend (zie ook bijlage I). De volgende ambities van AgriFood Capital sluiten daarbij aan: in ambitie 4; het opnemen van een integraal samenwerkingsmodel voor streekproducten, ambitie 7; het op de markt brengen van de een nieuwe generatie kant-en-klaar maaltijden, ambitie 5; het ontwikkelen van personalised food-concepten en ambitie 8; het ontwikkelen van een ‘one healthconcept’. 3.4.2 Ondernemers Ondernemers geven aan dat bestaande kleinere bedrijven in de sector steeds meer verdwijnen. Bedrijven die blijven bestaan worden steeds groter. Dit geldt met name voor de primaire sector. In andere sectoren komen er steeds meer nieuwe kleinere bedrijven. Dit is te zien in figuur 3.2 (Velden, 2013)). Er zijn vooral startende bedrijven in de detailhandel, dienstverlening en bouw. Tevens is uit het figuur af te leiden dat per saldo meer bedrijven starten dan stoppen. In Figuur 3.2 Starters en opheffingen naar sectoren Oss (Q1 t/m Q3 2012)

11 | P a g i n a

figuur 3.3 worden de oprichtingen naar sector in Oss vergeleken met Nederland. Hieruit blijkt dat er in Oss meer groothandel, industrie, detailhandel en financiële bedrijven starten. Gemiddeld starten er minder bedrijven in de dienstverlening in Oss dan in Nederland.

Figuur 3.3 Aandeel oprichtingen naar sectoren, Oss en Nederland (2012)

Voor voedselverwerkende bedrijven is duurzaamheid en automatisering belangrijk. Bedrijven willen steeds meer produceren met hetzelfde aantal werknemers, dus moet er meer automatisering plaatsvinden. De ontwikkeling van de werkgelegenheid is weergegeven in figuur 3.4 (Stegeman, 2014). Oss maakte rond 2007 een sterke daling mee van de werkgelegenheid, welke mede ontstond door de beëindiging van een aantal bedrijfsactiviteiten van MSD. Tegelijkertijd steeg de productie onverminderd door (figuur 3.5). Bedrijven hebben te maken met onder druk gezette prijzen, consumenten willen producten van goede kwaliteit, maar willen hiervoor niet veel betalen.

Figuur 3.4 Ontwikkeling werkgelegenheid Oss, Noord-Brabant en Nederland

Figuur 3.5 Productiestijging Noordoost-NoordBrabant, Overig provincie en Nederland

12 | P a g i n a

4

Marktverkenning van het Osse agrifoodlandschap

De marktverkenning van Oss start met een korte terugblik in de geschiedenis van Oss. Hierin komt de industriële achtergrond duidelijk naar voren. Vervolgens is de positie van Oss binnen regio Noordoost-Brabant bepaald. Hierin is Oss vergeleken met de vier andere gemeenten binnen de 5Sterrenregio, namelijk ’s-Hertogenbosch, Veghel, Uden en Boxmeer. Tot slot is de agrifoodsector met de crossovers en kennisinstellingen visueel in beeld gebracht. Tevens zijn hierbij cijfers betreffende het aantal werkzame personen toegevoegd.

4.1 Oss, al eeuwenlang een industriestad De geschiedenis van Oss gaat ver terug. De eerste bewoners hebben zich ergens tussen 2000 en 700 voor Christus in Oss gevestigd. In de Romeinse tijd was regio Oss het achterland van Nijmegen, waar op dat moment het Tiende legioen van het Romeinse rijk gevestigd was. De bewoners waren volledig afhankelijk van de verkoop aan Nijmegen en omgeving. Deze afhankelijkheid had tot gevolg dat alle bewoners het gebied verlieten op het moment dat de Romeinen wegtrokken uit Nijmegen, rond 250 n.Chr. (Janssen R. , z.j.). Aan het einde van de zesde eeuw gingen mensen zich weer vestigen in regio Oss. Vanaf 1286 kon er gesproken worden over dorpsgemeenschappen, namelijk Oss, Berghem en Duren. Een ruzie tussen Brabant en Gelderland zorgde ervoor dat Oss in 1399 stadsrechten kreeg. Op dat moment was Oss al een regionaal centrum met een lakenhal en een wekelijkse markt. Vanaf 1751, na een grote stadsbrand, werd Oss een goed lopende industriële stad. Vooral de vee- en boterhandel en de boterwaag droegen hieraan bij. Uit de boterhandel ontstond een eeuw later de margarine-industrie. In de negentiende eeuw ontstonden grote bedrijven, waarvan sommige zijn uitgegroeid tot internationaal bekende bedrijven. Zo ontwikkelden exportslagerijen zich uit de veehandel. Later werd de bereikbaarheid ook sterk verbeterd door de aanleg van het spoorwegnet en een tramlijn. In 1923 werd het farmaceutische bedrijf Organon opgericht, wat grote successen boekte met insuline en de anticonceptiepil. Na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde Oss zich verder als industriële gemeente. Enkele Joodse handelsfamilies stonden aan de oorsprong van de industriële opkomst in Oss. Bekende families waren Jurgens en Van den Bergh (margarinebedrijven), Zwanenberg en Hartog (vleesverwerkende bedrijven) en de watten- en tapijtfabriek van gebroeders Van den Bergh, ook wel Bergoss (Osse historie, z.j.). Tegenwoordig brengt de gemeente Oss een grote bijdrage aan de economie op het gebied van logistiek, maar ook de industrie in Oss is erg belangrijk. De omzet van het totale bedrijfsleven in Oss bedraagt 4,3 miljard (Velden, 2013).

13 | P a g i n a

4.2 5-Sterrenregio Noordoost-Brabant Noordoost-Brabant beschikt over 20 gemeenten. Wat eerder 5-Sterrenregio genoemd werd is nu AgriFood Capital. De ‘5-Sterren’ uit de regio staan voor de volgende gemeenten: ‘s-Hertogenbosch, Boxmeer, Veghel, Uden en Oss. In de onderstaande paragraaf staan deze gemeenten beschreven, om Oss te kunnen positioneren.

’s-Hertogenbosch ’s-Hertogenbosch is de hoofdstad van Brabant en telt ruim 143.000 inwoners. ’s-Hertogenbosch is één van de meest noordelijkste steden van Brabant en heeft een goede bereikbaarheid naar andere steden in Nederland. De stad heeft een groot aanbod van kantoorlocaties en bedrijventerreinen. Door de ligging heeft ’s-Hertogenbosch meerdere internationale bedrijven (Regioinbedrijf.nl, 2013). ‘s-Hertogenbosch beschikt over veel kennisinstellingen, zowel middelbaar onderwijs als MBO en HBO opleidingen. Binnen een straal van 50 kilometer van de stad zitten vijf universiteiten. In ’sHertogenbosch zijn verschillende samenwerkingen met het bedrijfsleven en het Jeroen Bosch Ziekenhuis. Deze samenwerkingen vinden plaats op het gebied van Food en Health (Regioinbedrijf.nl, 2013). Boxmeer Gemeente Boxmeer is ontstaan door verschillende herindelingen in het verleden. In 1998 is de huidige omvang van de gemeente tot stand gekomen. Gemeente Boxmeer bestaat uit elf kernen en heeft ruim 28.000 inwoners. Van oudsher is Boxmeer een streek met veel agrarische ondernemingen die uitgroeide tot een grootschalige industrie met o.a. Marel, MSD Animal Health, Hendrix Voeders en Hendrix Genetics (Regioinbedrijf.nl, 2013). Eén van de belangrijkste rollen van Boxmeer is transport. De gemeente beschikt over snelwegen, twee treinstations en op twintig minuten afstand zit het vliegveld Weeze. Tevens ligt Boxmeer aan de Maas wat als transportbaan dient. Ook het onderwijs is voor Boxmeer erg belangrijk. Zo zitten er verschillende middelbare- en MBO scholen, tevens zijn er ontwikkelingen om op de Health Campus in Boxmeer een HBO school te vestigen (Regioinbedrijf.nl, 2013). Veghel In 1994 is de gemeente Veghel samengevoegd met de gemeente Erp. Momenteel bestaat de gemeente uit zeven kernen en beschikt over ruim 37.500 inwoners. Veghel beschikt over ruim 495 hectare industriegebied en zo’n 2600 bedrijven en 28.000 banen. Er is ruim 100 ha beschikbaar voor nieuw te ontwikkelen industriegebied gericht op voeding.

14 | P a g i n a

Veghel is van oudsher een industriestad die zich richt op voeding. Door een spoorlijn, de ZuidWillemsvaart en verschillende wegen is er een verbinding naar belangrijke industriegebieden in binnen en- buitenland (Regioinbedrijf.nl, 2013). Uden De gemeente Uden telt ruim 40.000 inwoners en staat van oudsher bekend om de zogenaamde varkensmarkt. Uden bestond uit een groot agrarisch gebied van landbouw en veeteelt. Tegenwoordig staat Uden meer bekend om de zorg en industrie in de stad, zo zijn er nieuwe bedrijventerreinen en een nieuw ziekenhuis (Regioinbedrijf.nl, 2013). Daarnaast beschikt Uden over grote logistieke diensterverleners en detailhandelketens. Deze grotere bedrijven zitten hier gevestigd vanwege de goede ligging langs de snelweg. 4.2.1 Positionering Oss binnen Noordoost-Brabant Om een beeld te vormen hoe Oss zich sterk kan profileren binnen Noordoost-Brabant zijn een aantal kerngegevens vergeleken met de hierboven besproken gemeenten. In bijlage VII is een overzicht weergegeven van deze gegevens, welke afkomstig zijn van het CBS. Als er gekeken wordt naar het aantal inwoners staat Oss op de tweede plaats met ruim 80.000 inwoners. Oss staat op de eerste plaats als het gaat om het oppervlakte landbouwgrond. Oss heeft een oppervlakte van ruim 830.000 hectare, dit is bijna dubbel zoveel ten opzichte van de andere 5Sterrengemeenten. Logischerwijs heeft Oss dan ook de meeste graasdieren. In de gemeente zitten ruim 45.000 graasdieren waarvan ruim 30.000 rundvee. Het aantal hokdieren, zoals varkens en pluimvee is lager in Oss, deze zijn meer te vinden in de regio’s Boxmeer, Uden en Veghel. Rondom Oss liggen veel wegen, de totale weglengte bedraagt ruim 814 km, gevolgd door ’sHertogenbosch met 750 km. Hieruit blijkt dat Oss goed bereikbaar is. Op het gebied van transport heeft de haven van Oss een prominente plaats. Veel bedrijven in Oss maken gebruik van zowel de weg als het water (Velden, 2013). 4.2.2 Sterke economische sectoren Oss Het agrifoodcomplex is in Oss economisch sterk. De grootste omzet wordt gecreëerd binnen de agrifood gerelateerde crossovers. Binnen deze crossovers hebben de automatisering (419 mln.) en logistiek (296 mln.) de grootste omzet (tabel 4.1). Ook heeft de industrie in Oss een belangrijke economische invloed. De omzet in deze branche bedraagt 1.156 mln. Dit is 45% van de omzet in Oss. Binnen deze industrie vallen o.a. voedingsmiddelenproducenten en de metaalindustrie. In figuur 4.1 is weergegeven hoe deze industrie eruit ziet. In dit figuur is te zien dat de chemie en farma in Oss de grootste werkgelegenheid heeft, dit percentage komt uit 2009. In de afgelopen jaren is de werkgelegenheid in de farmacie gedaald maar het blijft een grote sector. Daarop volgt de metaalindustrie met 14% van de werkgelegenheid.

Oss

9%

45%

7% 11% 14% 5%9%

Voedingsmiddelen Chemie en Farma

NO Brabant

16%

16%

20%

14% 15% 3% 16%

Machine Textiel. Meubels en papier

Industriesteden 7%

26%

12% 7% 20%

8%

20%

Metaal, rubber, kunststof Auto en transportmiddelen

Nederland

14% 9% 19% 0%

15% 50%

22% 6% 15%

Overige goederen

100%

Figuur 4.1 Samenstelling industrie, aantal banen per branche (2009)

15 | P a g i n a

Tabel 4.1 Bijdragen aan economie (Velden, 2013) Bijdragen sectoren aan economie (toegevoegde waarde, €1 mln., 2011) (Velden, 2013) Oss NO Brabant Nederland € 1 mln. % % % Agrarisch 43 1,2% 2,2% 1,9% Industrie 1.561 45,4% 30,6% 22,3% Bouw 220 6,4% 6,2% 4,8% Groothandel 125 3,6% 8,6% 8,9% Detailhandel 207 6,0% 6,4% 7,0% Vervoer en logistiek 296 8,6% 4,4% 5,3% Horeca en vrije tijd 57 1,7% 2,0% 2,5% ICT en zakelijke diensten 419 12,2% 17,4% 17,9% Financiële diensten 40 1,2% 3,3% 5,4% Overheid en onderwijs 247 7,2% 10,2% 13,2% Zorg 200 5,8% 7,7% 9,4% Overige 24 0,7% 1,0% 1,2% Totaal

3.438

100,0%

100,0%

100,0%

4.3 Oss in kaart In deze paragraaf wordt informatie weergegeven over de business activiteiten en bedrijven van de Osse agrifoodsector. Door middel van een bedrijvenbestand (2012) zijn de bedrijven van Oss in kaart gebracht. In tabel 4.2 is een overzicht weergegeven van het aantal bedrijven en het aantal werkzame personen in Oss, in figuur 4.2 is dit grafisch weergegeven. Hierbij moet rekening worden gehouden met het feit dat er in de sector bouw, veel zzp’ers actief zijn. Slechts 28% van deze bedrijven biedt banen aan meer dan twee personen. Daarnaast zijn in de gezondheidszorg & farma veel werkzame personen door grote spelers zoals MSD en BrabantZorg. Tabel 4.2 Aantal bedrijven en werkzame personen Oss Aantal bedrijven en werkzame personen Oss Pijler

Bedrijven Agrifood

Primaire producenten Verwerkers primaire producten Producent veevoeders

Werkzame personen

350

829

7

504

6

179

Producent voedingsmiddelen

12

194

Groothandel

81

609

279

2.605

735

4.920

Bouw

837

3.686

Metaal

63

1.368

ICT

196

472

Logistiek

Detailhandel & horeca Subtotaal Crossovers

106

1.838

Gezondheidszorg & farma

55

5.074

Dienstverlening

93

613

1.350 Kennisinstellingen

13.051

85

2.062

2.170

20.033

Subtotaal Kennisinstellingen Totaal

16 | P a g i n a

Figuur 4.2 Aantal werkzame personen/bedrijven per pijler in Oss

In figuur 4.3 is het agrifoodcomplex van Oss weergegeven met daarin de logo’s van bedrijven en ondernemersverenigingen. Dit figuur geeft een indicatie van de bedrijven in Oss, de weergegeven bedrijven zijn willekeurig geselecteerd.

Figuur 4.3 Agrifoodcomplex gemeente Oss

17 | P a g i n a

In figuur 4.4 zijn alle bedrijven uit het agrifoodcomplex van Oss weergegeven. In onderstaande paragrafen wordt onderscheid gemaakt tussen de agrifoodketen en de crossovers. Tevens wordt het aantal banen in Oss weergegeven.

Figuur 4.4 Alle bedrijven uit het agrifoodcomplex van Oss

Van het totaal aantal bedrijven in Oss (5.482 bedrijven), zijn 2.388 bedrijven waar meer dan één persoon werkzaam is. In 3.093 van deze bedrijven is dus maar één persoon werkzaam. In het agrifoodcomplex zitten in totaal 2.173 bedrijven, van deze bedrijven zijn in 1.065 van deze bedrijven meer dan één persoon werkzaam en bij 1.107 van deze bedrijven is maar één persoon werkzaam. 4.3.1 Bedrijven agrifoodketen Zoals eerder beschreven in hoofdstuk 2 is het agrifoodketen specifiek voor Oss gemaakt. De Osse agrifoodketen bestaat uit onderstaande pijlers: 1. 2. 3. 4. 5.

Genetica en veredeling Primaire sector Verwerkers primaire producten Verwerkers reststromen Producent voedingsmiddelen

6. 7. 8. 9.

Producent veevoeders Retail / foodservice / horeca en speciaalzaken Groothandel Tussenstation en verpakkers

In figuur 4.5 zijn alle bedrijven uit de agrifoodketen weergegeven. In het figuur is te zien dat de bedrijven verspreid liggen door de gemeente. Logisch als gekeken wordt naar het type bedrijven, zoals de primaire sector die zich in het buitengebied bevindt. In bijlage IV zijn de pijlers individueel in kaart gebracht.

18 | P a g i n a

Figuur 4.5 Alle bedrijven uit de agrifoodketen binnen de gemeente Oss

Crossovers De crossovers uit de Osse agrifoodketen bestaan uit onderstaande pijlers: 1. Bouw (inclusief elektrotechniek) 4. Automatisering (inclusief ICT) 2. Metaalindustrie 5. Gezondheidszorg en farma 3. Logistiek 6. Dienstverlening In figuur 4.6 zijn alle crossovers binnen de gemeente Oss weergegeven. Zoals te zien is zitten de bedrijven in de crossovers gecentreerd in Oss en de dorpskernen. Veel bedrijven bevinden zich op de industrieterreinen en onder de crossovers vallen veel zzp’ers die zich op het woonadres hebben ingeschreven. In bijlage V zijn de branches binnen de crossovers individueel in kaart gebracht.

Figuur 4.6 Alle crossovers binnen het agrifoodcomplex van de gemeente Oss

19 | P a g i n a

4.3.2 Werkzame personen Noordoost-Brabant heeft een groot aandeel van de Nederlandse economie in de agrifood. De gemeente Oss staat in de agrifood op de derde plaats als het gaat om het aantal banen. Den Bosch staat hierbij op nummer één en Veghel komt op de tweede plaats. Oss telt ruim 37.000 (bestand KvK) banen waarvan ruim 30.000 fte (Velden, 2013). Meer dan 20.000 van deze banen bevinden zich in de agrifoodsector (bestand KvK). Meer dan de helft (54%) van de werkzame personen komt uit het agrifoodcomplex. De meeste banen bevinden zich, zoals te zien in figuur 4.7, in de agrifood gerelateerde crossovers.

35%

Crossovers Agrifood

46%

Kennisinstellingen overig

6%

13%

Figuur 4.7 Verdeling banen binnen de gemeente Oss

Het aantal banen binnen de gehele agrifoodcomplex is weergegeven in figuur 4.8. In bijlage VI is een overzicht gegeven van het aantal banen per gemeente onderverdeeld in crossovers en de agrifoodketen. In het figuur is te zien dat de meeste aantal werkzame personen te vinden zijn in Oss en Berghem. De onderverdeling van deze werkzame personen in crossovers, agrifoodketen en kennisinstellingen weergegeven in figuur 4.9.

Figuur 4.8 Aantal banen binnen de gemeente Oss, per dorpskern

20 | P a g i n a

De stad Oss telt meer werknemers in de crossovers dan in de agrifoodketen, terwijl de kleinere dorpen meer banen hebben in de agrifoodketen, figuur 4.9. Dit is te verklaren door het aantal en soort bedrijven. De primaire bedrijven bevinden zich meer in de buitengebieden van Oss.

Figuur 4.9 Verdeling aantal werknemers per dorpskern

40% van de banen in Oss bevinden zich binnen het agrifoodcomplex. Het aantal werknemers in het agrifoodcomplex is weergegeven in figuur 4.2. Hierin in te zien dat de meeste banen zitten in de farma en gezondheid en vervolgens in de bouw. Hierbij moet rekening gehouden worden dat in de farma en gezondheid een aantal grote bedrijven zitten met veel werknemers, zoals MSD en Brabantzorg. In de bouw zitten veel zzp’ers. Het minst aantal bedrijven en banen is te vinden bij de producenten feed, met zes bedrijven en 179 werknemers.

21 | P a g i n a

5

Strategische analyse van de markt

Om inzicht te krijgen in de Osse markt en wat de Osse ondernermers bezig houdt, zijn interviews afgenomen. Deze interviews zijn afgenomen bij 23 bedrijven in Oss, uit iedere pijler van het agrifoodcomplex minimaal één bedrijf. Tijdens de interviews is gevraagd naar sterke en zwakke punten van Oss en het ondernemersklimaat in Oss. Tevens is er ingegaan op welke huidige samenwerkingen er zijn tussen bedrijven, waar zij kansen zien om samen te werken en welke trends ondernemers zien in Oss.

5.1 Ondernemen in Oss Bedrijven zijn om verschillende redenen gevestigd in de gemeente Oss. De redenen hiervoor benadrukken de sterke punten van Oss. Dit onderzoek beschrijft waarom bedrijven uit de agrifoodsector en crossovers gevestigd zijn in Oss en wat volgens hen de sterke en zwakke punten van Oss zijn. 5.1.1 Sterktes en zwaktes In nagenoeg ieder interview is de goede ligging in combinatie met de infrastructuur als belangrijkste sterkte genoemd. De trimodale transportmogelijkheden (spoor, water, weg), de kwaliteit daarvan en de ligging ten opzichte van de snelwegen in binnen- en buitenland zijn hiervoor de belangrijkste argumenten. Tevens wordt de nabijheid van toeleveranciers en afnemers, die zich veelal bevinden in Veghel, als pluspunt gezien. Er is weinig overeenstemming over wat de sterkste branche in Oss is. Onderstaand wordt de combinatie van meerdere sterke branches als sterkte gezien. De maakindustrie, primaire sector en farmaceutica zijn hierbij het meest genoemd. De afgelopen jaren heeft er een politieke verschuiving plaatsgevonden. Dit wordt door ondernemers erg gewaardeerd. Ze zijn blij met het huidige beleid en de aandacht die er is voor de Osse economie. Tevens geven ondernemers aan blij te zijn met de korte lijnen, door middel van een vaste contactpersoon.

‘Het contact met Gemeente Oss wordt steeds beter’ Door het verdwijnen van een groot deel van de bedrijfsactiviteiten van MSD in Oss, is de stad kwetsbaarder geworden. Dit heeft Oss veel banen gekost. De reactie door Gemeente Oss op het verdwijnen van MSD heeft te lang geduurd, aldus de ondernemers. Initiatieven om Oss sterk te laten blijven, zoals de ‘Kracht van Oss’, worden als positief ervaren. ‘In Oss heerst echter wel het Calimeroeffect’ (het gevoel hebben door de kleine omvang ten opzichte van de rest, niet serieus te worden genomen). Gemeente Oss, agrifoodsector en individuele bedrijven mogen veel trotser zijn op wat ze kunnen en doen. 5.1.2 Relatie tussen Gemeente Oss en ondernemers Ondernemers ervaren het contact met de Gemeente als goed. Vooral de relatie met een vast contactpersoon wordt als positief ervaren. Daarnaast is de Gemeente open en toegankelijk, proactief en professioneel. Tot slot hebben primaire ondernemers het idee dat ze beter begrepen worden in hun bedrijfsvoering ten opzichte van enkele jaren geleden. Veel bedrijven, maar met name primaire bedrijven, lopen vaak tegen lange procedures aan bij het aanvragen van vergunningen. Hierbij wordt ook de weten regelgeving te streng nageleefd naar hun beleving.

22 | P a g i n a

Als conclusie kan gezegd worden dat over het algemeen de ondernemers tevreden zijn over Gemeente Oss in relatie tot het bedrijfsleven. De Gemeente groeit daarin steeds meer en de toekomstverwachting is dan ook rooskleurig.

5.2 Samenwerkingen Door middel van de enquête en interviews is de manier en mate van huidige samenwerkingen onderzocht. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen samenwerkingen met toeleveranciers, afnemers en overige samenwerkingen. Toeleveranciers komen vaak niet uit de gemeente Oss of regio Noordoost-Brabant. Hiervoor zijn twee redenen. Ten eerste zijn producten/diensten niet altijd in de regio te vinden. Ten tweede zijn toeleveranciers buiten de regio goedkoper en/of leveren ze een hogere kwaliteit. Retailers willen wel meer lokale producten verkopen maar worden beperkt door regelgeving van hoofdkantoren. Het percentage eigen inkoop is gering. Bij secundaire inkoop (kantoorartikelen, leaseauto’s, elektronica etc.) wordt sneller met lokale toeleveranciers zaken gedaan. Ondernemers geven hierbij aan dat het een gunfactor is en dat de nabijheid een rol speelt. Afnemers van verschillende bedrijven bevinden zich, afhankelijk van de producten en/of diensten die zij leveren, nationaal en internationaal. Een klein percentage van de producten en/of diensten worden lokaal (binnen de gemeente Oss) afgenomen. Bedrijven in de primaire sector zetten in verhouding hun producten meer lokaal af in vergelijking met andere branches. Dit komt voornamelijk omdat zij ‘verse’ producten leveren met een beperkte houdbaarheid en omdat het type product er geschikt voor is. Verschillende primaire ondernemers verkopen een deel aan huis of in een landwinkel. Ook leveren primaire ondernemers producten aan horecagelegenheden binnen de gemeente Oss.

‘Ik heb geen idee wat voor bedrijven er zitten in Oss’ Een andere manier van samenwerken is via ondernemersverenigingen. Oss kent verschillende ondernemersverenigingen, enkele hiervan zijn BZW, TIBO, OIK en OVO. Ook zijn er specifieke verenigingen per gebied of branche. Zo zijn er onder andere het Logistiek Platform Oss, MetaalKracht, ZLTO en samenwerkingsverband Vorstengrafdonk. Veel bedrijven zijn lid van deze ondernemersverenigingen. Er zijn ook initiatieven opgezet om onderwijs en bedrijfsleven samen te brengen. Zo is er in samenwerking met de primaire sector stichting Klasseboeren opgericht, waarbij basisscholen een kijkje kunnen nemen op boerenbedrijven. Tabel 5.1 SWOT-analyse Sterktes Centrale ligging Trimodale transportmogelijkheden Diversiteit aan bedrijven Relatie tussen ondernemers en Gemeente Oss Kansen Toename (agrifood)bedrijven Versterken regio Noordoost-Brabant Ketensamenwerking

Zwaktes Afhankelijkheid van grote bedrijven Calimero-effect Politieke afhankelijkheid Bedreigingen Nastreven nationale weten regelgeving Verplaatsing productie naar lagelonenlanden

5.3 Behoeftes Wetende welke samenwerkingen er zijn, is ondernemers gevraagd waar zij naast de huidige samenwerkingen behoefte aan hebben. Dit kan gaan over samenwerkingen, maar ook verwachtingen naar Gemeente Oss.

23 | P a g i n a

5.3.1 Waar liggen behoeftes? Ondernemers staan open om meer samen te werken binnen de gemeente Oss of regio NoordoostBrabant, maar het moet wel meerwaarde bieden. Deze samenwerkingen moeten niet uit dezelfde branche zijn, maar juist verschillende branches kunnen elkaar versterken. Zoals eerder beschreven zijn er verschillende ondernemersverveningen in Oss, deze opereren veel als losse eilandjes. Ondernemers geven aan behoefte te hebben aan één overkoepelende organisatie waarbij verschillende branches samengebracht worden.

‘Samenwerkingen moeten een meerwaarde bieden’ Opvallend is dat bijna alle ondernemers aangeven meer te willen samenwerken met kennisinstellingen. Ondernemers vinden dat momenteel te weinig kennis wordt gedeeld over wat er speelt in het bedrijfsleven. In de voedingsmiddelenindustrie is er een tekort aan geschoold personeel. Dit komt vooral omdat er tijdens het maken van een studiekeuze niet gekeken wordt naar de vraag vanuit het bedrijfsleven, maar juist naar ‘sexy’ beroepen. Jongeren moeten meer in contact komen met het bedrijfsleven, zodat zij leren dat ook andere sectoren mooie banen kunnen bieden. Deze behoefte komt ook terug in ambities 1 en 2 van AgriFood Capital (zie ook bijlage I). Ze willen een regionaal agrifood HRM-netwerk om vraag en aanbod af te stemmen en een toonaangevend kennis- en opleidingsinstituut op het gebied van food, foodmarketing en foodretail. 5.3.2 Hoe kunnen deze behoeftes gerealiseerd worden? De geïnterviewde ondernemers zijn zelf van mening dat samenwerking in eerste instantie vanuit de ondernemers zelf moet komen. Gemeente Oss zou hierbij kunnen faciliteren. Essentieel is dat er gezamenlijke belangen/onderwerpen moeten zijn om een samenwerking te doen slagen. Bedrijven willen niet alleen samenwerken met andere bedrijven maar ook met kennisinstellingen. Aan deze behoefte is in dit project invulling gegeven door een inspiratiegroep te organiseren waarin de 3 O’s vertegenwoordigd zijn.

5.4 Toekomstverwachting Wat betreft de primaire sector is de verwachting dat nog meer ondernemers hun bedrijf zullen beëindigen en de bestaande bedrijven verder zullen groeien. De meerderheid zal zich laten leiden door kostprijs, een minderheid zal meerwaarde proberen te creëren. In de voedingsindustrie zullen bedrijven groter worden, innovatiever, efficiënter en meer internationaal gaan opereren. De meerderheid denkt dat de macht in de keten bij de grote retailers ligt en blijft liggen. De ondernemers die vlees produceren of verwerken verwachten dat de trend, dat Nederlanders minder vlees eten, doorzet. Het aanbod zal veranderen, er komt meer productdifferentiatie, onder andere door vlees-concepten. Hierbij zal vooral het onderscheid gemaakt worden met lokale producten.Door heel de keten heen is innovatie het sleutelwoord voor de toekomst. Innovatie is nodig om te kunnen produceren voor een niet te hoge kostprijs, duurzaamheid te optimaliseren en om de concurrentie uit het buitenland voor te blijven. Ondernemers is gevraagd naar de toekomstverwachting van het eigen bedrijf. Ze hopen nagenoeg allemaal uit te breiden, waar mogelijk ook in het buitenland. Verder hopen ze zelfstandig te blijven, meer (lokaal) samen te werken, te innoveren, mechaniseren en een continu bedrijfsproces en inkomsten te hebben.

‘We moeten met z’n allen veel trotser zijn op Oss’

24 | P a g i n a

6

Uitkomsten enquête

In dit hoofdstuk worden de resultaten van de enquête per onderzoeksvraag getoond. Paragraaf 6.1 geeft de uitkomsten weer van de Osse agrifoodsector en paragraaf 6.2 geeft de uitkomsten over de samenwerkingen. De deelvraag over trends en ontwikkelingen wordt in de enquête niet behandeld. De vragenlijst van de enquête is opgenomen in bijlage VIII. In de volgende paragrafen wordt gesproken over respondenten. Daarmee worden de Osse ondernemers van agrifoodbedrijven bedoeld die hebben deelgenomen aan de enquête. De respons is 169 en de verdeling hiervan per branche is zichtbaar in bijlage IX.

6.1 Bedrijven Osse agrifoodsector In deze paragraaf staan de uitkomsten van de enquête die inzicht geven in de agrifoodsector van Oss. Omdat de uitkomsten van de enquête niet volledig de deelvraag beantwoorden zijn de uitkomsten van de enquête ondersteunend aan de eerder gevonden uitkomsten in hoofdstuk 5. Figuur 6.1 geeft aan waarom de respondenten met hun bedrijf in Oss zijn gevestigd. Daarin is zichtbaar dat 69% van de respondenten van oudsher zijn gevestigd in Oss. Factoren als: reisafstand (12%), ligging (11%) en kosten (11%) zijn minder vaak aangegeven als doorslaggevend voor vestiging in Oss. Vijf respondenten gaven aan een andere reden te hebben voor vestiging, hoofdreden daarvan is dat het bedrijf niet plaats afhankelijk is.

Geschikt bedrijfspand Anders Bereikbaarheid Vooronderzoek Kosten Ligging Reisafstand Van oudsher

0% 20% 40% 60% 80% Vraag 2: Waarom bent u met uw bedrijf gevestigd in Oss? N=169

Figuur 6.1 Waarom gevestigd in Oss? (meerdere antwoorden mogelijk) N=169

25 | P a g i n a

De ondernemers die zijn benaderd om deel te nemen aan de enquête zijn geselecteerd (2.713) als ‘agri en food gerelateerd’. De volgende uitkomst is daarom opvallend. Er is gevraagd welke bedrijven actief zijn in de agrifoodsector. Het overzicht daarvan is zichtbaar in figuur 6.2. Er is aangegeven door meer dan de helft van de respondenten dat ze actief zijn in de agrifoodsector. 61 respondenten geven aan niet actief te zijn in de agrifoodsector. Als deze vraag wordt onderverdeeld naar hoofdactiviteit is zichtbaar dat 16 van de 17 logistieke respondenten actief zijn in de agrifoodsector. 120

108

Aantal respondenten

100 80 61 60 40 20 0 Ja

Nee

Figuur 6.2 Bent u met u bedrijfswerkzaamheden (deels) actief in de agrifoodsector? (één antwoord mogelijk) N=164

6.2 Samenwerkingen en verbindingen In deze paragraaf staan de uitkomsten van de enquête die inzicht geven in de huidige samenwerkingen en verbindingen, maar ook in de behoefte naar samenwerkingen. Er is gevraagd of de respondenten leveranciers hebben in de gemeente Oss. Meer dan de helft (58%) van de respondenten zegt toeleveranciers te hebben in de gemeente Oss. Daarentegen geven 65 respondenten (42%) aan geen toeleveranciers te hebben in de gemeente Oss. 100 90

89

Aantal respondenten

80 65

70 60 50 40 30 20 10 0 Ja

Nee

Figuur 6.3 Bevindt één of meer van uw toeleveranciers zich in de gemeente Oss? (één antwoord mogelijk) N=154

26 | P a g i n a

In figuur 6.4 is weergeven in welke groepen deze toeleveranciers zich bevinden. Daarin kunnen we zien dat de meeste respondenten (67) leveranciers hebben in de logistieke sector.

Logistiek Dienstverlening Metaal Bouw Producent veevoeders Retail/Foodservice/Horeca/Speciaalzaak Automatisering Print&packaging Producent voedingsmiddelen Kennisinstelling Primaire producent Farma en gezondheid Verwerker reststromen Verwerker primaire producten Anders Genetica/veredeling

67 35 24 23 16 14 13 12 11 9 9 8 6 5 1 1 0

10

20

30 40 50 Aantal respondenten

60

70

80

Figuur 6.4 In welke groep(en) bevinden deze toeleveranciers zich? ( meerdere antwoorden mogelijk) N=87

Er is aan de respondenten gevraagd of ze open staan voor (meer) samen werken met toeleveranciers gevestigd in de gemeente Oss. 121 respondenten (80%) geven aan open te staan om (meer) samen te werken met deze toeleveranciers. Echter geven 30 respondenten (20%) aan hiervoor niet open te staan. 140 121 Aantal respondenten

120 100 80 60 40

30

20 0 Ja

Nee

Figuur 6.5 Staat u er voor open (meer) samen te werken met toeleveranciers gevestigd in de gemeente Oss? (één antwoord mogelijk) N=151

27 | P a g i n a

Vervolgens is aan de respondenten gevraagd die (meer) wilde samenwerken, met welke groep toeleveranciers ze graag (meer) zouden willen samenwerken. Figuur 6.6 laat daarvan een overzicht zien. In figuur 6.6 is zichtbaar dat de meeste voorkeur uitgaat voor toeleveranciers als producentvoedingsmiddelen (32) en retail (31). Daarnaast gaat de minste voorkeur uit naar samenwerkingen met toeleveranciers als genetica en veredeling (3) en farma/gezondheidszorg (12).


32

Retail/Foodservice/Horeca/Speciaalzaak

31

Automatisering

27

Dienstverlening

25

Producent veevoeders

23

Bouw

22

Primair

21

Print & packaging

20

Logistiek

20

Verwerker reststromen

19

Verwerker primaire

19

Metaalindustrie

18

Kennisinstelling

18

Farma/ gezondheidszorg

12

Anders

10

Genetica/veredeling

3 0

5

10


30

35

Figuur 6.6 Met welke groep(en) toeleveranciers zou u (meer) willen samenwerken? (meerdere antwoorden mogelijk) N=118

Vervolgens is er aan de respondenten gevraagd waarom ze niet kunnen of willen samenwerken met toeleveranciers of afnemers binnen gemeente Oss. Figuur 6.7 geeft een overzicht daarvan. In figuur 6.7 is zichtbaar dat bijna de helft van de respondenten (56) niet kunnen of willen samenwerken met toeleveranciers/afnemers binnen de gemeente Oss, omdat deze zich niet bevinden in de gemeente Oss. Bij de optie ‘anders’ geven de respondenten (30) bijv. aan dat ze maar 1 leverancier willen, of omdat de certificaten en de kwaliteit van de toeleveranciers/afnemers niet gelijk is.

28 | P a g i n a

Vanwege het imago/reputatie van deze bedrijven

1

Persoonlijke motieven

6

Kwaliteit of prijs niet aantrekkelijk

27

Anders

30

Ze bevinden zich niet in de gemeente Oss

56 0

10

20 30 40 Aantal repondenten

50

60

Figuur 6.7 Waarom wilt/kunt u niet samenwerken met toeleveranciers/afnemers binnen gemeente Oss? (één antwoord mogelijk) N=105

Figuur 6.8 geeft weer dat er op het gebied van inkoop de meeste samenwerkingen bestaan. Het delen van kennis en samenwerking op het gebied van verkoop zijn daarna de meest genoemde samenwerkingen.

Inkoop

55

Delen van Kennis

41

Verkoop

37

Via een ondernemingsvereniging

27

Delen van gerbruiksmiddelen

12

duurzaamheid/reststromen etc.

10

Overig nl.

9

Gezamelijke inkoop

9

Gezamelijke verkoop

3 0

10


50

60

Figuur 6.8 Op welke manier werkt u samen met bedrijven binnen gemeente Oss? ( Meerdere antwoorden mogelijk) N= 135

29 | P a g i n a

Tot slot is er aan de respondenten gevraagd aan welke samenwerkingen ze willen deelnemen. In figuur 6.9 is daarvan het overzicht zichtbaar. Figuur 6.9 laat zien dat er behoefte is aan het delen van kennis in de vorm van een samenwerking. Het minst wordt er gekozen voor het delen van gebruiksmiddelen.

Overig NL

4

Delen van gebruiksmiddelen

18

Via een ondernemingsvereniging

26

Samenwerking op het gebied van…

38

Betrekken van onderwijs bij bedrijfsleven

39

Gezamelijke Inkoop/Verkoop

41

Delen van Kennis

53 0

10


50

60

Figuur 6.9 Aan welke samenwerkingsvormen zou u willen deelnemen? ( meerdere antwoorden mogelijk) N= 135

6.3 Conclusie enquête In deze paragraaf worden de opvallendste bevindingen van de enquête puntsgewijs weergegeven. • De meeste respondenten bevinden zich oudsher met hun bedrijf in Oss. • De meeste respondenten zijn primaire producenten. (Dit klopt ook met de populatie.) • Meer dan de helft van de respondenten staat er voor open (meer) samen te werken met toeleveranciers in Oss. • Producenten voedingsmiddelen zijn het meest gewild om een samenwerking als toeleverancier mee aan te gaan. • De meeste huidige samenwerkingen vinden plaats op het gebied van inkoop en delen van kennis. • Bijna 40% van de respondenten geeft aan samen te willen werken op het gebied van delen van kennis.

30 | P a g i n a

7

Conclusie en aanbevelingen

In dit hoofdstuk worden de resultaten van het onderzoek samengesteld tot conclusies, waar vervolgens de onderzoeksvragen mee worden beantwoord. De onderzoeksvragen luiden als volgt: 1. Uit welke business activiteiten en bedrijven bestaat de Osse agrifoodsector? 2. Wat zijn de belangrijkste trends en ontwikkelingen in de agrifoodsector? 3. Op welke manier kunnen samenwerkingen en verbindingen gerealiseerd worden binnen het Osse agrifood landschap en met andere sectoren? De conclusies en aanbevelingen worden per onderzoeksvraag behandeld.

7.1 Het Osse agrifoodcomplex Conclusie: van oorsprong is Oss een industriële stad, mede door de farmacie, margarine- en vleesverwerkende bedrijven. De agrifoodketen is sterk in Oss waardoor er zich veel crossovers hebben gevestigd. Agrifood is een belangrijk speerpunt voor de regio en Oss. Het Osse agrifoodcomplex bestaat uit zeventien businessactiviteiten (pijlers). Deze zijn verdeeld in crossovers, kennisinstellingen (beide toeleverancier van de agrifoodketen) en de agrifoodketen zelf. Van alle 5.482 Osse bedrijven behoort 40% tot het agrifoodcomplex. Dit agrifoodcomplex is goed voor 54% van alle ruim 37.000 banen in Oss. De meeste bedrijven behoren tot de crossovers en hierbinnen bevinden zich het meest aantal werkzame personen en wordt de meeste omzet gecreëerd. Industrie genereerd de grootste omzet, waaronder de metaalindustrie. Daarnaast levert de logistiek ook een grote bijdrage voor de Osse economie. Uit het onderzoek is gebleken dat het volledige agrifoodcomplex in Oss sterk vertegenwoordigd is. De sterke agrifoodketen en crossovers zijn het onderscheidend vermogen voor Oss. In elke pijler, van ‘grond tot mond’, zijn Osse bedrijven actief. De meeste bedrijven bevinden zich in de pijlers: bouw, primaire producenten en detailhandel & horeca. De meeste werkzame personen bevinden zich in de pijlers bouw, kennisinstellingen, gezondheidszorg & farma. Ondernemers uit Oss vinden de ligging van de gemeente een belangrijke sterkte. Mede door de trimodaliteit is Oss goed bereikbaar. Daarnaast vinden ondernemers dat Gemeente Oss een prettig ondernemingsklimaat heeft. Er wordt naar ondernemers geluisterd en er wordt meegedacht door de Gemeente. Ondernemers geven aan dat er geen duidelijk beeld is van het agrifoodcomplex van Oss en dat zij niet goed weten welk soort en aantal bedrijven zich binnen de gemeente bevinden. Er heerst in Oss een no-nonsens mentaliteit bij de ondernemers. Oss beschikt over betrokken, gemotiveerde en hardwerkende mensen. Veel bedrijven zitten er al van oudsher, waardoor er een sterke onderlinge verbondenheid heerst. Daarnaast zijn de meeste ondernemers gewillig om samen te werken, zeker als er voor beide kanten voordelen zijn te behalen. Aanbeveling 1: Communiceer over het Osse agrifoodcomplex en wees trots! Oss beschikt over geweldige ondernemers en sterke bedrijven. Het totale agrifoodcomplex is sterk vertegenwoordigd en van grote economische waarde. Dit is het onderscheidend vermogen binnen het AgriFood Capital. Maak huidige bedrijven, potentiële ondernemers en de beroepsbevolking hiervan bewust door erover te communiceren. Zorg dat deze elkaar kennen en elkaar kunnen vinden en versterken. Maak de communicatie en toetreding laagdrempelig zodat iedereen zich betrokken voelt. Wees trots op Oss en communiceer hierover met een slogan als: ‘Oss, waar het gemaakt wordt!’

31 | P a g i n a

7.2 Trends en ontwikkelingen De wereldwijde vraag naar voedsel stijgt door bevolkingsgroei en veranderingen in eetpatronen. Zolang de huidige consumptiepatronen niet veranderen, zal de agrarische productie flink moeten stijgen om te kunnen voldoen aan de toekomstige vraag. De agrifoodsector in Nederland is erg internationaal georiënteerd, met name de export naar WestEuropa is hoog. Nederlandse ondernemers hebben voor 2014 positieve verwachtingen, ze verwachten vooral omzetgroei in het buitenland. Andere trends in Nederland zijn de toenemende aandacht voor transparantie, duurzaamheid, vertrouwen en ketensamenwerking. Voor NoordoostBrabant is (keten)samenwerking een grote kans voor de toekomst. Osse ondernemers ervaren bij consumenten dat ze de herkomst van producten erg belangrijk vinden. De consument vertrouwt op de kwaliteit en veiligheid van producten. Door de overheid wordt dit ook verplicht middels tracking & tracing. Andere trends die te zien zijn bij consumenten zijn gemaksvoedsel, streekproducten en gezonde (gepersonaliseerde) voeding. Over het algemeen, maar ook in Oss ontstaan er steeds meer kleinere bedrijven, voornamelijk in de crossovers. Daarnaast is er veel wisseling in deze bedrijven. Ondernemers ervaren dat de grotere bedrijven stabieler zijn dan de kleinere bedrijven. Aanbeveling 2: Trendonderzoek Blijf op de hoogte van de trends en ontwikkelingen in de agrifoodsector. Doe elke twee jaar een onderzoek naar de trends, specifiek gericht op welke wijze Osse ondernemers hierop kunnen inspelen en het onderscheid kunnen maken. Stel dit trendonderzoek vervolgens ter beschikking voor alle Osse ondernemers, zodat zij hier voordeel kunnen uithalen. Aanbeveling 3: Creëer continuïteit in het ondernemersklimaat! Behoud en stimuleer de huidige positieve ondernemerssfeer binnen de gemeente. Zorg dat de ondernemers zekerheid krijgen, dat wijzigingen op korte termijn niet zullen ontstaan. Laat het ondernemersklimaat niet leiden door: economie, trends, media of politiek. Stel daarvoor een beschermingsconstructie op. Sluis dat door naar een organisatie als de ‘Kracht van Oss’ die daar zorg voor kan dragen. Hiermee wordt er meer continuïteit gecreëerd en bereikt, waardoor het ondernemersklimaat in Oss meer stabiliteit krijgt. Dit geeft kans tot duurzame relaties met bedrijven en ondernemers.

7.3 Samenwerkingen en verbindingen De ondernemers geven aan dat er geen duidelijk beeld is van het agrifoodcomplex van Oss. Als er meer duidelijkheid zou zijn over het soort en aantal bedrijven in Oss, zouden de ondernemers meer mogelijkheden zien voor samenwerking. Er zijn veel ‘losse’ initiatieven, samenwerkingsverbanden en ondernemersverenigingen binnen het Osse agrifoodcomplex. Wanneer deze verenigingen beter inzicht hebben in elkaars belangen en doelstellingen, kunnen gemeenschappelijke doelen eerder behaald worden. De geïnterviewde ondernemers geven aan open te staan voor samenwerkingen, voornamelijk met kennisinstellingen. Ondernemers vinden dat op dit moment te weinig kennis uit het bedrijfsleven wordt opgenomen in de opleidingen. De respondenten in de enquête geven aan dat er bestaande samenwerkingen zijn op het gebied van inkoop en het delen van kennis. Ze willen deze samenwerkingen uitbreiden en voortzetten.

32 | P a g i n a

Het is essentieel om ondernemers te laten ondernemen, maak het zo makkelijk mogelijk om te zorgen dat ze blijven en kunnen groeien. Dit kan bereikt worden door bedrijven samen te brengen en mee te werken aan voldoende gekwalificeerd personeel waar bedrijven behoefte aan hebben. Hiermee kan Gemeente Oss onderscheid maken in de regio. Aanbeveling 4: Laat de ‘Kracht van Oss’ een trekkersrol vervullen voor de agrifood. Door dit onderzoek is duidelijk welke bedrijven zich bevinden in het Osse agrifoodcomplex. Vervolg dit project, met een project als ‘Oss kent ons’, waarin bedrijven uit het agrifoodcomplex samengebracht worden. Zet de ‘Kracht van Oss’ hiervoor in als overkoepelende organisatie. Het samenbrengen van bedrijven kan plaatsvinden via bijeenkomsten of een digitaal platform. Het is belangrijk werkgroepen te creëren uit verschillende branches. De rode draad daarbij is het samenbrengen van dingen die niet vanzelfsprekend samengaan. Gezamenlijke onderwerpen en/of problemen zijn essentieel om dit platform te laten slagen. De van oudsher onderlinge verbondenheid vormt een mooie basis om nieuwe samenwerkingen te laten ontstaan. Gezien het agrarische karakter van het project, wordt aangeraden ZLTO Oss actief te betrekken. Primaire ondernemers worden op deze manier onderdeel van het geheel. Aanbeveling 5: Deel de kennis! Het bedrijfsleven in Oss bezit veel vakkennis. Er is echter nog behoefte aan gekwalificeerd personeel. Neem het delen van kennis als speerpunt, waarbij gericht wordt op de combinatie van onderwijs en bedrijfsleven. Beiden geven aan hieraan grote behoefte te hebben en de onderlinge band kan hiermee worden versterkt. Betrek het bedrijfsleven meer bij het onderwijs, zodat het onderwijs beter aansluit bij de praktijk. Denk hierbij aan de communicatie over vraag en aanbod op de arbeidsmarkt, zodat de aanvoer van personeel meer vraaggericht is. Maar ook het creëren van affiniteit voor een vak, biedt kinderen en jongeren de mogelijkheid kennis te maken met het agrifoodcomplex bijv. door excursies en stages.

7.4 Beantwoording hoofdvraag De hoofdvraag, zoals hieronder beschreven, wordt in deze paragraaf beantwoord. Welke mogelijkheden zijn er voor ketensamenwerking tussen de bedrijven in de agrifoodsector en de andere in Oss sterk vertegenwoordigde, economische sectoren? Ketensamenwerking kan op verschillende manieren plaatsvinden. 1. Communiceer: ondernemers weten niet precies welke bedrijven zich bevinden in het agrifoodcomplex. Maak huidige bedrijven, potentiële ondernemers en de beroepsbevolking hiervan bewust door erover te communiceren. Zorg dat deze elkaar kennen en elkaar kunnen vinden en versterken. Maak de communicatie en toetreding laagdrempelig zodat iedereen zich betrokken voelt. Wees trots op Oss! 2. Samenwerking tussen ondernemers en onderwijs: door het bedrijfsleven en onderwijs aan elkaar te verbinden, sluit het onderwijs beter aan op de praktijk. Op deze manier kan beter worden voldaan aan de vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Tevens kan affiniteit voor een vak gecreëerd worden, wat kinderen en jongeren de mogelijkheid biedt om kennis te maken met het agrifoodcomplex. 3. Samenwerking tussen bedrijven onderling: zet de ‘Kracht van Oss’ in voor als overkoepelende organisatie om bedrijven uit verschillende branches samen te brengen. Het samenbrengen van bedrijven kan plaatsvinden via bijeenkomsten of een digitaal platform.

33 | P a g i n a

7.5 Toekomstvisie Om het agrifoodcomplex te versterken, wordt de ‘Kracht van Oss’ ingezet als overkoepelende organisatie om ondernemers, onderwijs en overheid elkaar te laten te vinden. Door een actieve aansluiting bij AgriFood Capital wordt de goede positie binnen de regio gepromoot en versterkt. Door middel van de juiste verbindingen en samenwerkingen, zowel binnen Oss als in de regio, wordt het delen van kennis en vinden van gekwalificeerd personeel verbeterd. Goede bereikbaarheid blijft in de toekomst belangrijk, net als een proactieve Gemeente die ondernemers blijft ondersteunen en inspireren. Dit alles leidt tot een sterke gemeente, met grote onderlinge betrokkenheid, waar iedereen trots op is. De agrifood heeft een groot verleden in Oss maar ook zeker de toekomst.

34 | P a g i n a

8

Discussie

In dit hoofdstuk worden de kanttekeningen van het onderzoek besproken. Wanneer een vervolg onderzoek plaats gaat vinden, zijn dit punten waar rekening mee gehouden moet worden. •

•

•

•

Het bedrijvenbestand (KvK) welke gehanteerd is, vertoond enkele ongelijkenissen met de praktijksituatie. Zo staan hoofdactiviteiten van bedrijven anders geregistreerd dan de werkelijkheid of kunnen adresgegevens niet kloppen. Het gevolg hiervan op het onderzoek is dat bedrijven onterecht in bepaalde pijlers en/of kernen zijn ingedeeld. De pijler ‘genetica & veredeling’ komt in de cijfers niet terug, dit komt omdat dergelijke bedrijfsactiviteiten, op basis van vijf cijferige SBI-coderingen, niet te onderscheiden zijn van de primaire sector (veredeling) en gezondheid & farma (genetica). Dit geldt eveneens voor de pijler ‘print & packaging’. De respons van de enquête heeft geen betrouwbaarheidspercentage van 95%. Dit kan verschillende oorzaken hebben: o Het niet kloppen van het bestand van de Kamer van Koophandel, hierdoor hebben niet alle bedrijven de brief voor de enquête ontvangen. o Het uitsturen van een brief naar de link van de enquête kan voor ondernemers een grote stap zijn om de enquête in te vullen. Uit onderzoek blijkt dat enquêtes die via de mail binnenkomen een grotere respons opleveren (Online enqueteren , 2014). o Tijdens het sturen van herinneringsmails waren niet alle e-mailadressen beschikbaar. Vragen waarbij de respons erg laag was, zijn niet meegenomen in de verwerking van de enquête. Tijdens de interviews is door Gemeente Oss bepaald welke ondernemers geïnterviewd zouden worden. Dit betekent dat er selectief gekozen is wat invloed kan hebben gehad op het onderzoek.

35 | P a g i n a

Bibliografie Literatuur Hajer, P. D. (2012). De internationale concurrentiepositie van de topsectoren. Planbureau voor de leefomgeving. Lambregts, E. (2014). De vertrouwensformule. Utrecht. Provincie Noord-Brabant. (2013). Brabantse Agrofood Uitvoeringagenda 2020. 's-Hertogenbosch: Provincie Noord-Brabant. Schutten, R. (2013). Strategische Agenda met Uitvoeringsprogramma 'AgriFood Noordoost-Brabant'. Strategisch Beraad Noordoost-Brabant. Stegeman, H. (2014). Visie op 2014. Oss: Rabobank Velden, W. v. (2013). Economische kracht van Oss. Utrecht: Rabobank. Internet Vlees.nl (2013) Opgeroepen op mei 27, http://www.vlees.nl/algemeen/nieuws/bericht/nieuw-dossier-tracking-tracing-op-vleesnl/ AgriFood Capital. (z.j.). Opgeroepen op 10 juni 2014, http://www.AgriFood Capital.nl/ CBS. (2014). Boeren bedrijven steeds groter. Opgeroepen op 26 april 2014, http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/landbouw/publicaties/landbouw-vogelvlucht/default.htm CBS. (2014, maart 14). Internationale handel lager. Opgeroepen op 10 april 2014, http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/internationalehandel/publicaties/artikelen/archief/2014/2014-03-31-m02.htm Food security. (2013). Opgeroepen op 11 april 2014, http://ccafs.cgiar.org/bigfacts2014/#theme=food-security&subtheme=food-demand Janssen, A. (2013). Trends 2014: Transparantie, duurzaamheid en gezondheid. Opgeroepen op 10 april 2014, http://www.vmt.nl/nieuws/vmt-nieuws/2013/trends-2014-transparantie-duurzaamheiden.220492.lynkx Janssen, R. (z.j.). Romeinen aan de grens. Opgeroepen op 13 juni 2014, http://www.ossecanon.nl/Theme.aspx?id=252ad33d-167a-45fb-8197-9300f8e05722&sid=2cdfcd9f9e2c-4851-a0f9-69ef19ddcedb Nu.nl. (2011, juni 9). Opgeroepen op 17 juni 2014, http://www.nu.nl/binnenland/2526020/ehec-bacterie-nederlandse-komkommer.html Online enqueteren. (2014). Opgeroepen op 18 juni 2014, http://www.digitale-enquete.nl/website-html/voordelen_internet_enquete.htm Osse historie. (z.j.). Opgeroepen op 13 juni 2014, http://www.stadsarchiefoss.nl/Default.aspx?so=g

36 | P a g i n a

Regioinbedrijf.nl. (2013). Opgeroepen op 16 juni 2014, http://www.regioinbedrijf.nl/brabant/noordoost/gemeenten/ Rijksoverheid. (2012). De agrarische handel van Nederland in 2013. Opgeroepen op 10 april, 2014, http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2012/08/02/nederland-belangrijke-handelspartner-voor-alleeu-landen.html Interviews 1. Genetica/veredeling 2. Primaire producent

3. 4. 5.

Verwerker primaire producten Verwerker reststromen Producent voedingsmiddelen

6. 7.

Producent farmaceutica Producent veevoeders

8.

Retail/foodservice, horeca

9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.

Tussenstation/verpakker Kennisinstelling Dienstverlening Bouw (incl. elektrotechniek) Metaalindustrie Logistiek Print & packaging Automatisering (incl. ICT) Farma / gezondheidszorg

------------------------------------------------------Ad van Duijnhoven, varkenshouderij Han van Kilsdonk, varkenshouderij Edwin Uijen, Uijen Tuinbouw Marja van de Vorle, Het Paddenstoelenhuis Walter Ruis, Fruitteler Maarten Mathijssen, Hartjes Meat ----------------------------------------------------------Thijmen Peter de With, Daelmans Banket Marian Wagemakers, Dalco Yvette Heijwegen, Unox Leon The, Padifood Jules de Vet en Els Van Doornmalen, Pivot Park John Vergeer, AFB International Theo van Loon, Bracofeed Jasper Spierings, Landwinkel Peter Gielis, Jumbo Berghem ---------------------------------------------------------Paul Bekkers, ROC de Leijgraaf Gerrit van Bergen en Peter van Iperen, ZLTO Oss Paul Jansen, Hendriks Bouw Theo Bruinsma, Marel Dominicus van Schaijk, ITC Holland Johan Verbruggen, Vetipak Michel de Veer, IT Performance Group Anita van Hoof, Verzorgingstehuis de Wellen

37 | P a g i n a

Bijlagen Bijlage I: Bijlage II: Bijlage III: Bijlage IV: Bijlage V: Bijlage VI: Bijlage VII: Bijlage VIII: Bijlage IX:

Overzicht ambitie, programmalijnen, actielijnen en resultaat Selectie agrifoodcomplex gemeente Oss Interviewprotocol Agrifoodbedrijven gemeente Oss Crossovers gemeente Oss Aantal werknemers en bedrijven in het agrifoodcomplex Kerncijfers 5 sterren regio Noordoost-Brabant Vragenlijst enquête Respons enquête

38 | P a g i n a

Bijlage I: Overzicht ambitie, programmalijnen, actielijnen en resultaat2 Ambitie Noordoost-Brabant excelleert in 2020 als topregio in AgriFood. Door het AgriFood-cluster worden maatschappelijke vraagstukken op het terrein van duurzaamheid, voeding en gezondheid omgezet in producten, diensten en concepten met toegevoegde waarde voor mens, plant, dier en haar omgeving. Daarom is de regio aantrekkelijk voor mensen om er te wonen, werken en te studeren en voor bedrijven in het AgriFood-cluster om zich er te vestigen en te blijven investeren in de toekomst. Deze ambitie is vertaald in 14 “stippen op de horizon voor 2020”; stevige ambities waarop waarop met name bedrijfsleven en kennisinstellingen elkaar op gaan vinden. Op deze ambities, waar het eigenaarschap bij (consortia van) het bedrijfsleven zal moeten komen te liggen worden beschikbare capaciteit en middelen voor netwerkontwikkeling, consortiumvorming, programma en/of projectontwikkeling en business development wordt ingezet. In 2020 Ambitie 1: is er geen krapte op de arbeidsmarkt, o.a. door een regionaal AgriFood HRM-netwerk van meer dan 250 Agrifoodbedrijven waardoor zowel actuele als toekomstgerichte vraag en aanbod ten aanzien van competenties, functie specifieke opleidingen als arbeidsbehoefte (vacatures) op structurele wijze worden afgestemd en opgepakt. Ambitie 2: is er in de regio een toonaangevend kennis- en opleidingsinstituut op het gebied van Food, Foodmarketing en Foodretail. Ambitie 3: draait de AgriFood Innovatie Motor volop met ieder jaar 50 ondernemers in begeleiding en resulterend in jaarlijks 10 succesvolle innovaties. Ambitie 4: is er een winstgevend integraal samenwerkingsmodel (van producent tot consument) voor (Brabantse) streekproducten (incl. 10 productinnovaties en cross-overs met ICT en logistiek, c.q. distributie). Ambitie 5: zijn er ten minste 5 menukaarten en/of “personalised food”- concepten (cross-over met Health en Pharma) gericht op diverse doelgroepen (zoals ouderen, oncologiepatiënten, mensen met een allergie of obesitias) en beschikt de regio over de hiervoor benodigde kennis (zowel in toepassing, validatie als wetgeving). Ambitie 6: zijn er twee nieuwe aan AgriFood gerelateerde zorgconcepten met cross-overs naar ICT (zorg-op-afstand) en omgevingsfactoren (natuur/landschap/boomteelt, cross-over met green architecture design) in uitvoering. Ambitie 7: is de nieuwste generatie kant-en-klaar maaltijden op de markt gebracht zowel voor in de (gezondheids-)zorg als voor de retail/out-ofhome (met cross-overs naar ICT/Technologie “high care”). Ambitie 8: leven gezonde mensen, gezonde dieren in een gezonde omgeving door een “One Healthconcept” ontwikkeld door veehouders, overheden, omwonenden, ketenpartijen, volksgezondheidsinstanties en NGO’s. Ambitie 9: zijn er 5 concepten gericht op het optimaal verwaarden van resten/of bijstromen door omzetting in grondstoffen zoals functionele eiwitten of bio-actieve inhoudsstoffen (cross-over biobased). 2

Deze bijlage behoort bij paragraaf 1.1, 3.2.3 en 3.4.1.

39 | P a g i n a

Ambitie 10: is er een nieuwe generatie integraal duurzame huisvestingsconcepten (m.n. in varkenshouderij en pluimveehouderij) vertaald in nieuwe marktconcepten (cross-over met oa. bouw, energie, design en technologie) en ontwikkeling naar meer gesloten en exclusieve ketens. Ambitie 11: zijn er 5 lokale ketens voor alternatieve, duurzame eiwitproductie voor toepassing in Food, Feed en Pharma (cross-over met technologie, pharma, biobased). Ambitie 12: zijn er 5 concepten die verspilling in de voedselketen tegengaan, zowel bij de productie (o.a. “smart-farming”), be-, c.q. verwerking (intelligente verpakkingen), distributie (slimme logistiek), verkoop als bij de bereiding en consumptie. Ambitie 13: zijn er 5 initiatieven gericht op duurzame energieproductie opdat de productie van voeding en groene materialen energie gaat opleveren zoals energieproductie uit organische reststromen, reststromen uit waterbeheer en benutting mineralen uit mestverwerking. Ambitie 14: is er een toonaangevende Dutch AgriFood Week, waarin meer nieuwe en bestaande evenementen op het brede terrein van AgriFood met elkaar verbonden en versterkt worden. En daarmee wordt Noordoost-Brabant erkend en herkend als dé proeftuin voor het omzetten van kennis in producten, diensten en concepten met toegevoegde waarde voor mens, plant, dier en haar omgeving. Strategie Noordoost-Brabant versterkt haar economische infrastructuur, met het AgriFood-cluster als voedingsbodem, gericht op duurzame ontwikkelingen en innovatie. Er ontstaat een op duurzame ontwikkeling en innovatie gericht ecosysteem waarin ondernemingen en kennisinstellingen uit de gehele AgriFood-keten samen werken ook in cross-overs naar andere sectoren en vergelijkbare (triple helix)initiatieven om ons heen. Hierbij gefaciliteerd door overheden (van lokaal tot Europees) en in samenspraak met maatschappelijke organisaties. Koers Realisatie van ambities en uitvoering van strategie vinden plaats in programma’s. Deze koers wordt gevormd door 4 pijlers; people, business, innovation en basics. Deze pijlers zijn als programmalijnen via actielijnen omgezet in uitvoeringsprojecten, waarbij het eigenaarschap bij ondernemers, kennisinstellingen en/of overheden ligt. Stichting AgriFood Noordoost-Brabant (werknaam) is de drijvende kracht achter deze koers. De uitvoeringsprojecten bepalen de dynamiek en de inhoud van de gezamenlijke agenda van de regio Noordoost-Brabant. (Schutten, 2013)

40 | P a g i n a

Bijlage II: Selectie agrifoodcomplex gemeente Oss3 Agrifood keten Pijler Genetica & veredeling

4

Verwerkers reststromen

Omschrijving • Biotechnologisch speur- en ontwikkelingswerk (agrarisch) • Overige genetica en veredeling is niet specifiek te onderscheiden, heeft overlapping in SBI-codes met primaire sector • Het fokken en houden van dieren, jacht, dienstverlening voor landbouw en jacht • Akker- en/of tuinbouw, vervaardiging van aardappels, groente en fruit Behandeling van gewassen na oogst • Visserij en kweken van vis en schaaldieren • Bosbouw, exploitatie van bossen en dienstverlening voor de bosbouw • Vervaardiging van plantaardige en dierlijke oliën en vetten • Vervaardiging van gelatine en derivaten daarvan

Verwerkers primaire producten

• •

Slachterijen en visverwerking Vervaardiging van meel

101, 102, 106

Producent veevoeders

•

Vervaardiging van diervoeders

109


•

Vervaardiging van zuivelproducten, brood, banketbakkerswerk, deegwaren, dranken, tabaksproducten en overige voedingsmiddelen

105, 107, 108, 11, 12

Groothandel

•

Handelsbemiddinling in voedings- en genotmiddelen, landbouwproducten, levende dieren en grondstoffen voor voeding en textiel Groothandel in landbouwproducten, levende dieren, voedings- en genotmiddelen, landbouwmachines, werktuigen, tractoren en machines voor de voedings- en genotmiddelenindustrie Supermarkten, gespecialiseerde winkels, markthandel in voedingsmiddelen of bloemen, zaden en planten en eet- en drinkgelegenheden

4611, 4617, 462, 463, 4661, 46682

Primaire producent

•

Detailhandel & horeca Crossovers Bouw (incl. electro)

•

• •

•

•

• • •

Projectontwikkeling, algemene burgerlijke en utiliteitsbout Leggen van rioleringen, buizen en pijpleidingen; aanleg van bronbemaling, leggen van elektriciteits- en telecommunicatiekabels, natte waterbouw Slopen van bouwwerken, grondverzet, proefboren, elektrotechnische bouwinstallatie, loodgieters- en fitterswerk; installatie van sanitair en van verwarmings- en luchtbehandelingsapparatuur, overige bouwinstallatie Stukadoren, bouwtimmeren, afwerking van vloeren en wanden, schilderen en glaszetten, overige afwerking van gebouwen, dakdekken en bouwen van dakconstructies, overige gespecialiseerde werkzaamheden in de bouw Vervaardiging van computers en van elektronische en optische apparatuur Vervaardiging van elektrische apparatuur Vervaardiging van overige machines en apparaten

SBI-codes 72111

01, 02, 03, 103

104, 205901

4711, 472, 4781, 47819, 47911, 56 261, 262, 263, 271, 272, 273, 274, 279, 281, 282, 284, 2891, 2895, 2896, 2899 41, 42112, 422, 4291, 429902, 43

3

Deze bijlage behoort bij paragraaf 2.2. Deze codes vallen binnen de definitie, dit wil niet zeggen dat alle bedrijven met deze SBI-codes zich ook in gemeente Oss bevinden. 4

41 | P a g i n a

Logistiek

4920, 4941, 4950, 50201, 50401, 50402, 512, 521, 5224, 5229, 532

Gezondheidszorg & farma

• • • •

Print & packaging

• • • • •

Goederenvervoer per spoor, over de weg (geen verhuizingen) en via pijpleidingen Zee- en kustvaart, binnenvaart (vracht- en tankvaart) Goederenvervoer door de lucht Opslag Expediteurs, cargadoors en bevrachters; weging en meting Laad-, los- en overslagactiviteiten Post zonder universele dienstverplichting en koeriers Vervaardiging van metalen in primaire vorm Vervaardiging van producten van metaal (geen machines en apparaten) Vervaardiging van machines en werktuigen voor de landen bosbouw Vervaardiging van machines voor de productie van voedings- en genotmiddelen Telecommunicatie Dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatietechnologie Dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatie Groothandel in ICT-apparatuur Vervaardiging van farmaceutische grondstoffen en producten Biotechnologisch speur- en ontwikkelingswerk op het gebied van medische producten en farmaceutische processen en van voeding Ziekenhuizen Arbobegeleiding & reïntegratie Verpleging, verzorging en begeleiding met overnachting Jeugdzorg en maatschappelijke opvang met overnachting Producenten van verpakkingen voor voedings- en genotmiddelen

• • • • • • • •

Centrale banken Financiële instellingen (geen verzekeringen, pensioenfonds) Overige financiële dienstverlening Overige zakelijke dienstverlening Veterinaire dienstverlening Verhuur en lease van landbouwmachines- en werktuigen Winning en distributie van water Dieren- en plantentuinen, kinderboerderijen

•

Primair en speciaal onderwijs, voortgezet onderwijs, tertiair onderwijs, overig onderwijs n.e.g., dienstverlening voor het onderwijs

852, 853, 854, 8559, 8560

•

Vervaardiging van kunstmeststoffen, stikstofverbindingen, verdelgingmiddelen en overige landbouwchemicalien en organische basischemicaliën

2014, 2015, 202

Metaal

• • • • • • • • • • •

Automatisering

Dienstverlening

Kennisinstellingen Kennisinstellingen

Overig Producenten groene materialen 5 en chemie

• •

24, 251, 252, 253, 255, 256, 257, 259, 283, 2893

465, 61, 62, 63

21, 4646, 72112, 72191, 72193, 861, 862222, 86922, 87,

handmatige selectie 36, 64, 66, 75, 7731, 82, 91041

5

Producenten groene materialen en chemie zijn wel onderdeel van de agrifood keten, in Oss zijn dergelijke bedrijven niet gevestigd en zijn daarom weggelaten in verder onderzoek.

42 | P a g i n a

Bijlage III: Interviewprotocol6

Interviewvragen Achtergrond Dit interview maakt onderdeel uit van het onderzoek ‘Samen sterker in Agrifood’ van de gemeente Oss. Het doel van het project is de agrifoodsector in Oss inventariseren, samenwerkingen binnen de gemeente in kaart brengen en mogelijke samenwerkingen/kansen in beeld brengen. Graag stellen we u enkele vragen over de kengetallen van uw bedrijf, om een beeld te krijgen van het bedrijf: • In welke pijler bevind uw bedrijf zich, met haar hoofdactiviteit? (Zie afbeelding aan einde vragenlijst). • Wat zijn de kengetallen van uw het bedrijf? o Omzet o Afzet o Aantal medewerkers • Welke strategie past het beste bij uw bedrijf? o Kostenleiderschap/productdifferentiatie/klantenfocus De volgende vragen zijn specifiek bedoeld voor het onderzoek: ‘Samen sterker in Agrifood’. • •

Welke sector binnen de gemeente vindt u het meeste kenmerkende voor Oss? Wat is volgens u de kracht van Oss? o Welke bedrijfsactiviteiten? o Overige zaken bv: verbindingen, samenwerkingen, platforms, gedrag etc.

Afnemers 1. Levert u regelmatig producten of diensten aan bedrijven in de agrifoodsector? a. Ja o Welke bedrijven, uit welke pijler ? o Waarom deze bedrijven? o Wanneer? (seizoensgebondenheid) o Hoeveel (levering, omzet van totaal)? o Wat doen zij er vervolgens mee? b. Nee o waarom niet? 2. Bevinden één of meerdere afnemers zich in de gemeente Oss? a. Ja o In welke groep/branche bevinden deze bedrijven zich? o Waarom deze? b. Nee o Waarom werkt u niet samen met afnemers uit de gemeente Oss? 3. Staat u er voor open (meer) samen te werken met afnemers gevestigd in de gemeente Oss? a. Ja o Wat is uw motivatie daarvoor? 6

Deze bijlage behoort bij paragraaf 2.2.

43 | P a g i n a

o Welke bedrijven/ groepen afnemers? b. Nee o Waarom niet? 4. Hoe denkt u dat een samenwerking tot stand kan komen? o o

Heeft Gemeente Oss volgens u daarbij een rol? Welke overige partijen kunnen hierbij een rol spelen?

Toeleveranciers 5. Neemt u regelmatig producten af van bedrijven in de agrifoodsector? a. Ja o Welke bedrijven, welke pijler ? o Waarom deze? o Wanneer? (seizoensgebonden) o Hoeveel (levering, omzet van totaal)? o Wat doet u er vervolgens mee? b. Nee o Waarom niet? 6. Bevinden één of meerdere toeleveranciers zich in de gemeente Oss? a. Ja o In welke groep/branche bevinden deze bedrijven zich? o Waarom deze? b. Nee o Waarom werkt u niet samen met toeleveranciers uit de Gemeente Oss? 7. Staat u er voor open (meer) samen te werken met toeleveranciers gevestigd in de gemeente Oss? a. Nee o Waarom niet? b. Ja o Wat is uw motivatie daarvoor? o Welke bedrijven/groepen toeleveranciers? 8. Hoe denkt u dat een samenwerking tot stand kan komen? o o

Heeft Gemeente Oss volgens u daarbij een rol? Welke overige partijen kunnen hierbij een rol spelen?

44 | P a g i n a

Trends in agrifood 9. 10. 11. 12.

Wat zijn volgens u de trends in de agrifoodsector? Wat doet u met trends en ontwikkelingen in uw bedrijfsvoering? Transparantie en vertrouwen in de voedselketen zijn erg belangrijk, hoe gaat u hiermee om? Wat vindt u van de rol van de overheid (landelijk, provinciaal, lokaal) in de agrifoodsector?

Slotvragen 13. Hoe ziet volgens u de agrifoodsector er over 10 jaar uit? 14. Hoe ziet uw bedrijf er in 2020 uit? a. Omzet, medewerkers, afzet, grootte, aantallen enz. b. Samenwerkingsverbanden 15. Wat is uw droom op het gebied van samenwerking voor uw bedrijf? 16. Wat heb je nodig voor succes? a. Hoe ziet u de rol van de Gemeente in Agrifood? Afsluiting Tot slot zullen de junior adviseurs vragen of de geïnterviewde een eindrapportage wilt ontvangen. Daarnaast zullen ze de geïnterviewde op de hoogte brengen van andere publicatie mogelijkheden zoals de podiumbijeenkomst.

45 | P a g i n a

Bijlage IV: Agrifoodbedrijven gemeente Oss7

Primaire producenten

Detailhandel- en horecabedrijven

7

Deze bijlage behoort bij paragraaf 4.3.1.

46 | P a g i n a

Producenten Food & Feed

Groothandel

47 | P a g i n a

Bijlage V: Agrifood gerelateerde crossovers gemeente Oss8

Automatiseringsbedrijven

Dienstverlening

8


48 | P a g i n a

Bouwbedrijven

Gezondheidszorg en farma

49 | P a g i n a

Kennisinstellingen

Logistieke bedrijven

50 | P a g i n a

Metaalbedrijven

51 | P a g i n a

Bijlage VI: Aantal werknemers en bedrijven in de agrifoodsector9 Aantal werknemers Naam dorp Berghem Demen Deursen Dennenburg Dieden Haren Herpen Huisseling Keent Koolwijk Lith Lithoijen Macharen Maren-Kessel Megen Neerlangel Neerloon Oijen Oss Overlangel Ravenstein Teeffelen Totaal

9

Aantal banen 986 14 105 43 69 438 110 4 24 428 151 85 244 171 10 27 215 16.471 43 361 34 20.033

Crossovers 528 4 56 17 14 244 84 2 6 163 62 20 71 123 1 4 78 11.388 24 142 20 13.051

Agrifood 367 10 43 26 46 174 26 2 18 238 77 55 161 37 9 23 129 3.306 9 150 14 4.920

Kennisinstellingen 91 6 9 20

27 12 10 12 11

8 1.777 10 69 2.062

Deze bijlage behoort bij paragraad 4.3.2.

52 | P a g i n a

Aantal bedrijven Naam dorp Berghem

Aantal bedrijven

Crossovers

Agrifood

Kennisinstellingen

246

184

60

8

4

4

Deursen Dennenburg

33

13

18

Dieden

20

10

10

Haren

29

8

20

1

Herpen

97

62

34

1

Huisseling

24

11

13

3

1

2

15

5

10

108

59

47

2

Lithoijen

65

24

38

3

Macharen

32

13

17

2

Maren-Kessel

86

30

54

2

Megen

37

16

19

2

Demen

Keent Koolwijk Lith

Neerlangel

2 2

6

1

5

Neerloon

16

2

14

Oijen

60

26

33

1

1203

831

311

61

Oss Overlangel

14

8

5

1

Ravenstein

59

38

16

5

9

4

5

2170

1350

735

Teeffelen Totaal

85

53 | P a g i n a

Bijlage VII: Kerncijfers 5 sterren regio Noordoost-Brabant10 Bevolking (CBS, 2012) Regio's

Aantal mannen

Aantal vrouwen

Totaal

Boxmeer

14.090

14.137

28.227

's-Hertogenbosch

70.276

72.541

142.817

Oss

42.380

42.481

84.861

Uden

20.295

20.653

40.948

Veghel

18.821

18.616

37.437

Aantal graasdieren (CBS, 2012) Regio's

Rundvee

Schapen

Geiten

Paarden en pony's

11.333

1.056

4.306

280

7.282

692

2.004

159

Uden

30.165 7.839

3.650 2.302

10.699 840

911 428

Veghel

26.385

2.632

962

643

Boxmeer 's-Hertogenbosch Oss

Aantal hokdieren (CBS, 2012) Regio's

Varkens

Kippen

Kalkoenen

Boxmeer

105.320

1.214.035

21.700

's-Hertogenbosch

27.082

Oss

140.389

441.281

Uden

182.374

607.134

Veghel

328.500

648.759

Konijnen

Edelpelsdieren 23.230 9.000

6.400

1.490 4.200

3.906

1.660

Oppervlakte landbouwgrond (CBS, 2012) Regio’s

Totale oppervlakte

Akkerbouw

Tuinbouw open grond

Tuinbou w onder glas

Blijvend grasland

Natuurlijk grasland

Tijdelijk grasland

Hectare

%

%

%

%

%

%

Groenvoedergewasse n %

Boxmeer

571.065

34,40

6,80

0,20

10,40

4,50

20,10

23,70

’s Hertogen bosch Oss

309.128

23,70

1,40

0,10

26,30

6,90

21,00

20,80

839.471

12,40

1,50

-

23,90

6,00

29,90

26,20

Uden

321.056

29,40

9,10

0,20

8,00

1,70

24,80

26,80

Veghel

507.318

12,80

13,00

0,20

15,10

0,20

25,70

33,00

Lengte van wegen in km (CBS, 2013) Regio's

Totale weglengte

Gemeentelijke en waterschapswegen Provinciale wegen Rijkswegen

Boxmeer

429

396

5

28

's-Hertogenbosch

751

690

6

55

Oss

814

778

25

11

Uden

356

333

14

9

Veghel

400

364

21

16

10


54 | P a g i n a

Bijlage VIII: Vragenlijst enquête11

ENQUÊTE ‘Samen sterker in Agrifood’ 1. Hoeveel personen zijn er werkzaam op uw bedrijf? ………. 2. Waarom bent u met uw bedrijf gevestigd in Oss? o o o o o o o o

Van oudsher Bereikbaarheid (spoor, water, weg) Ligging ten opzichte van klanten/leveranciers Kosten (huur of grondprijs en/of kosten pand) Aanwezigheid geschikt bedrijfspand Reisafstand vanaf woning voor ondernemer en/of medewerkers Uit een vooronderzoek kwam Oss als beste naar voren Anders

3. Bent u met uw bedrijfswerkzaamheden (deels) actief in de agrifoodsector? Agrifoodsector: Alle bedrijven ondersteunend aan- of in dienst van, de voedselketen: ‘van grond tot mond’. O.a genetica & veredeling, primaire productie, voedingsmiddelenindustrie (producent voedingsmiddelen, diervoeding, producent machines voor voedselverwerking etc.), groot- en detailhandel, horeca, vervaardiging reststromen of toeleveranciers (logistiek, bouw, techniek, ICT, zorg, farmacie, etc.) o o

Ja Nee

4. Binnen welke groep valt uw hoofdactiviteit, welke is geregistreerd bij de Kamer van Koophandel? o o o o o o o o o o o o o o o o

11

Genetica/veredeling Primaire producent Verwerker primaire producten Verwerker reststromen Producent voedingsmiddelen Producent farmaceutica Producent veevoeders Retail/foodservice/horeca/speciaalzaak Tussenstation/verpakker Kennisinstelling Dienstverlening (o.a. belangenorganisaties, bank etc.) Bouw (incl. electrotechniek) Metaalindustrie Logistiek Print & packaging Automatisering (incl. ICT)

Deze bijlage behoort bij hoofdstuk 6.

55 | P a g i n a

o o

Farma / gezondheidszorg Anders…………………………………………………………………………………………

5. Bevindt één of meer van uw toeleveranciers zich in de gemeente Oss? Toeleverancier: bedrijf dat producten of diensten levert die de primaire, secundaire of tertiaire bedrijfsprocessen ondersteunen. 1. Primaire processen zijn processen waarmee de producten of diensten van een organisatie gerealiseerd worden. Deze processen zijn duidelijk klantgericht. Kernprocessen van een organisatie. 2. Secundaire processen zijn processen die primaire processen ondersteunen. Het financieel beheer is een voorbeeld van een secundair proces. 3. Tertiaire processen zijn bestuurlijke processen die de primaire en secundaire processen besturen. In dergelijke processen worden de doelen en randvoorwaarden geformuleerd waarbinnen de primaire en secundaire processen uitgevoerd dienen te worden. o o

Ja, hoeveel %………………………………………………………………………………………… Nee

6. In welke groep(en) bevind(en) deze toeleverancier(s) zich? o o o o o o o o o o o o o o o o o o

Genetica/veredeling Primaire producent Verwerker primaire producten Verwerker reststromen Producent voedingsmiddelen Producent farmaceutica Producent veevoeders Retail/foodservice/horeca/speciaalzaak Tussenstation/verpakker Kennisinstelling Dienstverlening (o.a. belangenorganisaties, bank etc.) Bouw (incl. electrotechniek) Metaalindustrie Logistiek Print & packaging Automatisering Farma en gezondheidszorg Anders…………………………………………………………………………………………

7. Staat u er voor open (meer) samen te werken met toeleveranciers gevestigd in de gemeente Oss? o o

Ja Nee

56 | P a g i n a

8. Met welke groep(en) toeleveranciers zou u (meer) willen samenwerken? o o o o o o o o o o o o o o o o o o

Genetica/veredeling Primaire producent Verwerker primaire producten Verwerker reststromen Producent voedingsmiddelen Producent farmaceutica Producent veevoeders Retail/foodservice/horeca/speciaalzaak Tussenstation/verpakker Kennisinstelling Dienstverlening (o.a. belangenorganisaties, bank etc.) Bouw (incl. electrotechniek) Metaalindustrie Logistiek Print & packaging Automatisering Farma en gezondheidszorg Anders…………………………………………………………………………………………

9. Bevinden één of meerdere van uw afnemers zich in de Gemeente Oss? o o

Ja, hoeveel % Nee

10. In welke groep(en) bevind(en) deze afnemers zich? o o o o o o o o o o o o o o o o o o o

Consument Genetica/veredeling Primaire producent Verwerker primaire producten Verwerker reststromen Producent voedingsmiddelen Producent farmaceutica Producent veevoeders Retail/foodservice/horeca/speciaalzaak Tussenstation/verpakker Kennisinstelling Dienstverlening (o.a. belangenorganisaties, bank etc.) Bouw (incl. electrotechniek) Metaalindustrie Logistiek Print & packaging Automatisering Farma en gezondheidszorg Anders…………………………………………………………………………………………

57 | P a g i n a

11. Staat u er voor open (meer) samen te werken met afnemers gevestigd in de Gemeente Oss? o o

Ja Nee

12. Met welke groep(en) afnemers zou u willen samenwerken? o o o o o o o o o o o o o o o o o o o

Consument Genetica/veredeling Primaire producent Verwerker primaire producten Verwerker reststromen Producent voedingsmiddelen Producent farmaceutica Producent veevoeders Retail/foodservice/horeca/speciaalzaak Tussenstation/verpakker Kennisinstelling Dienstverlening (o.a. belangenorganisaties, bank etc.) Bouw (incl. electrotechniek) Metaalindustrie Logistiek Print & packaging Automatisering Farma en gezondheidszorg Anders…………………………………………………………………………………………

13. Waarom wilt/kunt u niet samenwerken met toeleveranciers/afnemers binnen gemeente Oss? o o o o o

Ze bevinden zich niet in de gemeente Oss Kwaliteit of prijs niet aantrekkelijk Vanwege het imago/ reputatie van deze bedrijven Persoonlijke motieven Anders…………………………………………………………………………………………

14. Op welke manier werkt u samen met bedrijven binnen gemeente Oss? o o o o o o o o o o

Inkoop Verkoop Gezamenlijke inkoop Gezamenlijke verkoop Delen van kennis Delen van gebruiksmiddelen Samenwerking op het gebied van duurzaamheid/reststromen etc. Via een ondernemingsvereniging Overig nl: ………………………………………………………………………………………… Niet van toepassing

58 | P a g i n a

15. Aan welke samenwerkingsvormen zou u willen deelnemen? o o o o o o o o

Gezamelijke inkoop/verkoop Delen van gebuiksmiddelen Samenwerking op het gebied van duurzaamheid/reststromen etc. Delen van kennis Betrekken van onderwijs bij bedrijfsleven Via een ondernemingsvereniging Overig nl: ………………………………………………………………………………………… Niet van toepassing

16. Wat kan de gemeente Oss doen om de agrifoodsector te laten groeien? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

17. Wij willen graag weten welk type bedrijven zich waar in Oss bevinden. Daarom vragen wij u hier uw bedrijfsgegevens in te vullen. Uiteraard verwerken wij deze gegevens anoniem en vertrouwelijk. Bedrijfsnaam Adres Postcode

59 | P a g i n a

Bijlage IX: Respons enquête12 Pijler

Respons enquête Aantal bedrijven

Genetica/veredeling Primaire producent Verwerker primaire producten Verwerker reststromen Producent voedingsmiddelen Producent farmaceutica Producent veevoeders Retail/foodservice/horeca/speciaalzaak Tussenstation/verpakker Kennisinstelling Dienstverlening (o.a. belangenorganisaties, bank etc.) Bouw (incl. electrotechniek) Metaalindustrie Logistiek Print & packaging Automatisering (incl. ICT) Farma / gezondheidszorg Anders Totaal bedrijven agrifood Oss

12

Respons 26-05-2014

0 350 7 0 12 5 6 279 0 85 93 837 63 106 0 196 55

1 32 1 2 10 0 4 23 0 3 6 20 16 17 0 17 7 5

2173

169

Deze bijlage behoort bij hoofdstuk 6.

60 | P a g i n a

Samen sterker in Agrifood. Marktverkenning en analyse van het Osse agrifood landschap

Recommend Documents