Samen bouwen aan een vitale samenleving
Denktank ‘Bouwteam’ van De NieuwBouw, 13 april 2012
Voorwoord Vol trots presenteren wij als bestuur van De NieuwBouw dit document aan het Bouwteam. Niet alleen omdat wij er persoonlijk een bijdrage aan hebben geleverd. Nee, de trots zit vooral in het feit dat onze leden zelf met dit initiatief kwamen. Dit document is tot stand gekomen op de manier waarop wij als De NieuwBouw denken dat de bouw in de toekomst zou moeten werken. Het proces om tot dit resultaat te komen is er een van co-creatie. Deelnemers aan deze denktank komen allemaal los van hun eigen organisatie op eigen initiatief samen, ondernemen actie en nemen hun verantwoordelijkheid. Daarbij laten zij zien dat diversiteit het verschil kan maken! Door buiten je eigen silo’s en de geijkte paden te treden kom je verder. Als professional, organisatie, sector en uiteindelijk als samenleving. Laat dit visiedocument dan ook als voorbeeld dienen voor het Bouwteam en hen motiveren om de juiste stappen te maken. Niet alleen om deze onderwerpen te agenderen, maar om deze ook daadwerkelijk uit te voeren in de nabije toekomst. If not now, then when! Sjaak Schouteren Voorzitter Namens het bestuur van De NieuwBouw
Pagina 2
De NieuwBouw De NieuwBouw (www.denieuwbouw.nl) is hét netwerk van een nieuwe generatie professionals in de bouw- en vastgoedsector, dat streeft naar vernieuwing en het tegengaan van verstarring. Professioneel samenwerken, proces- en productinnovatie en het centraal stellen van de eindgebruiker zijn kernthema’s waarmee De NieuwBouw onconventionele ideeënvorming in de praktijk stimuleert. Het netwerk telt ruim 2000 Young Professionals (met een leeftijdsgrens tot 35 jaar), werkzaam bij onder andere de overheid, bouwondernemingen, vastgoedbedrijven, ingenieurs- en adviesbureaus en kennisinstellingen. Vanuit de NieuwBouw spreken en publiceren jonge professionals op persoonlijke titel, maar altijd met oog voor de belangen van verschillende samenwerkende partijen. De NieuwBouw opereert vanuit een TOP-Strategie: • Trefpuntbijeenkomsten organiseren: elkaar kennen en ontmoeten is het eerste startpunt van samenwerken. Actuele en vernieuwende onderwerpen staan tijdens de bijeenkomsten centraal. • Opinie vormen: De NieuwBouw is zelfstandig en discussieert openlijk over zaken die een ieder bezig houdt in de bouw- en vastgoedsector. De NieuwBouw spreekt niet met één tong, maar zoekt naar het gemeenschappelijk belang. • Projecten met inhoud uitvoeren: een concrete bijdrage leveren aan de vernieuwing van de sector door het opzetten van projecten op conceptueel en uitvoerend niveau.
De denktank ‘Bouwteam’ De denktank ‘Bouwteam’ is een gelegenheidscoalitie en is een samenstelling van leden van De NieuwBouw. Vanuit de NieuwBouw spreken en publiceren deze jonge professionals op persoonlijke titel. In deze denktank zijn de volgende leden actief: ü Loes Janssen – werkzaam voor Erf-goed advies ü Melle Ketting – werkzaam voor Ballast Nedam infra ü Roel van der Vossen – werkzaam voor Van der Vossen bouwmanagement ü Marieke Steltenpool – werkzaam voor Grontmij ü Rob Keijzer – werkzaam voor Honk ü Jeroen Fikkers – werkzaam voor Blikwissel ü Marjolein van der Klauw – werkzaam voor Movares ü Michiel Nijhuis – werkzaam voor VNU Exhibitions ü Matthijs Kuhlmann – werkzaam bij Movares ü Menno Lammers – werkzaam voor Vernieuwing Bouw en kenjenogiemand.nl
Pagina 3
De leeswijzer De opdracht aan het (‘Haagse’) Bouwteam was helder: zoek concrete oplossingen en initiatieven om de woning- en utiliteitsbouw structureel sterker (dynamischer, vraaggerichter en innovatiever) uit de crisis te laten komen. Zonder twijfel zal het Bouwteam een uitdagende Toekomstagenda presenteren. De denktank ‘Bouwteam’ van De NieuwBouw heeft er voor gekozen om haar perspectief en de daarbij behorende onderwerpen ter agendering te schetsen. Dit perspectief heeft als doel om het Bouwteam te inspireren om samen te bouwen aan een vitale samenleving. Onze denktank komt dus niet met een hapklare Toekomstagenda waarin meetbare doelstellingen, goverancemodel en tijdspaden beschreven staan (WHAT). Wij hebben er voor gekozen om ons te focussen op de WHY en bijbehorende HOW zoals hieronder in een model 1 gevisualiseerd (Simon Sinek – TED – How great leaders inspire action ). Wij geven graag met dit document, zo kort en compact mogelijk, een aantal overwegingen en nuances mee die iets kunnen toevoegen aan de oplossingen die door het Bouwteam zullen worden aangedragen. Bedoeld om aan te zetten tot nadenken, om een spade dieper te gaan. Wij zijn er van overtuigd dat dit nodig is om werkelijk de vruchten te plukken van de mooie bomen die door het Bouwteam zijn en worden geplant. Het lezen van de geschreven woorden vragen doorzettingsvermogen en de bereidheid om écht na te denken over de veranderingen in de maatschappij en de bijdrage die de bouwsector kan leveren aan de maatschappij waarin wij wonen, werken en leven. De bouwsector heeft een grote uitdaging voor de toekomst en de denktank ‘Bouwteam’ levert graag een bijdrage aan de Toekomstagenda Bouw, zoals omschreven staat in de brief van minister Spies, d.d. 19 januari 2012.
1 http://www.ted.com/talks/simon_sinek_how_great_leaders_inspire_action.html
Pagina 4
“Wij geloven in de kracht van een vitale samenleving. Een samenleving waarin mensen gelukkig, veilig en comfortabel samen leven. Wij geloven in de kracht van (internationale) netwerken, in de flexibiliteit en creativiteit van mensen en in het nemen van verantwoordelijkheid als individu voor en met elkaar. Daarnaast hechten wij grote waarde aan persoonlijke groei en openheid. Wij willen ons inzetten voor het creëren van maatschappelijke waarde door in gezamenlijkheid oplossingen te bieden voor maatschappelijke vraagstukken voor de toekomstige generaties”. – Denktank ‘Bouwteam’ van De NieuwBouw Geachte leden van het Bouwteam, Goed nieuws: de bouwsector heeft haar missie volbracht. In de afgelopen decennia heeft de bouwsector een fantastische bijdrage geleverd aan de ruimtelijke inrichting van Nederland. Nederland moest er na de Tweede Wereldoorlog zo snel mogelijk weer bovenop zien te komen. Dat is meer dan gelukt. In de afgelopen decennia zijn er, net als vele andere kwalitatief hoogwaardige werken, snel- en vaarwegen, woonwijken en gebiedsontwikkelingen die gerealiseerd. zijn in de afgelopen decennia. Op dit alles mogen we best trots zijn! Het mooie florerende beeld is inmiddels verslechterd, het bestaande systeem schudt al enkele jaren op haar grondvesten en we staat voor een grote uitdaging. Succesvol bouwen in deze nieuwe wereld begint met het besef dat de bouw als (groei)sector, geen bestaansrecht meer heeft. Het beschermen van de sector - het bestaande systeem - levert niets anders op dan ‘oude wijn in nieuwe zakken’. Wij geloven in een ‘nieuwe’ wereld’, een wereld die gestoeld is op vitaliteit. Vitaliteit waarbij procesefficiency, productinnovatie en het inspelen op maatschappelijke ontwikkelingen en trends hand in hand gaan. De denktank ‘Bouwteam’ van De NieuwBouw heeft de volgende waarden gedefinieerd: 1. 2. 3. 4. 5.
Gezamenlijkheid; Social value; Ondernemerschap; Nemen van verantwoordelijkheid; Openheid.
Om dynamisch, vraaggestuurd en innovatief de toekomst in te gaan, heeft de denktank ‘Bouwteam’ gekozen voor de volgende onderwerpen – in lijn met de vijf waarden – vanuit een holistische benadering: 1. 2. 3. 4. 5.
Co-creëren doen we samen Van human capital naar social value Diversiteit en vakmanschap Verantwoordelijk voor wat we achterlaten en doen wat nodig is Openheid door kennistoegankelijkheid
Om dit beeld in 10 jaar te realiseren, adviseren wij de bovenstaande onderwerpen in de komende hoofdstukken te agenderen in de Toekomstagenda Bouw.
Pagina 5
1.
Creëren doen we samen
Samen hebben we de wijsheid in pacht en samen kunnen we bouwen aan wat nodig is om in onze behoeften te voorzien. Hiervoor is openheid en transparantie noodzakelijk over vraagstukken, belangen, ideeën en uitvoeringswijzen. Co-creëren is een proces waarin verschillende belanghebbenden hun motivatie en vakmanschap ten dienst stellen van een gemeenschappelijk doel. Een doel waarbinnen openlijk plaats is voor alle individuele belangen. Het beginsel van co-creatie is daarmee wederkerigheid en gelijkwaardigheid. Er zijn geen subgroepen meer zoals klanten en leveranciers, maar er ontstaan 2 waardenetwerken waarin je klant en leverancier bent: van consument naar een prosument (producerende consument). Het bouwen "met en voor de gebruiker" is het nieuwe credo voor ontwikkelaars en woningcorporaties. De tijd dat woningen en kantoren toch wel zouden worden afgezet ligt nu achter ons, de koper en/of gebruiker zal weer betrokken moeten worden. Projecten en stappen zijn zichtbaar waarbij door organisaties (gemeenten, ontwikkelaars, etc.) die kopers/gebruikers zelf hun plattegrond laten opstellen of huis laten ontwerpen, binnen de contouren van een plan. Een grote corporatie werkt met methoden als consumentenpanels en story-telling, om gewenste belevenissen van bewoners en eindgebruikers te verzamelen en te kunnen vertalen in een programma van vierkante meters. De focus in een co-creatie ligt minder op efficiëntie en meer op effectiviteit. Het is een totaalaanpak die aansluit op de complexiteit van de huidige samenleving, waarin oorzaak en gevolg niet meer lineair en eendimensionaal zijn. Co-creatie is daarmee ook moeilijk in een model of systeem te vatten. Het is iedere keer een uniek proces, want het kent altijd een inhoudelijke én relationele dimensie: het gaat om het ontwikkelen van steeds andere inhoud met steeds andere mensen. Beide dimensies moeten worden onderkend en gezamenlijk bestuurd worden. Kortom, een meer op de gebruiker gerichte inhoud leidt tot meer co-creatie door eindgebruikers, en meer co-creatie met eindgebruikers leidt tot meer op de gebruiker gerichte inhoud. Kijk naar Facebook, waar de persoonlijke inhoud leidt tot ontwikkeling van allerlei content door ‘hobbyisten’ en de ontwikkeling van deze content tegelijkertijd leidt tot meer persoonlijke inhoud en waarde. De volgende doelen dienen minimaal te worden nagestreefd: 1. Benut creatieve methodes (zoals service design, waar ook de story telling en moodboards vandaan komen) om een gebruikers Programma van Eisen op te stellen. 2. Als onderdeel van een bouwvergunning of grondverkoop vragen naar een gebruiksovereenkomst. Alleen bouwen bij óf 80% verhuurd óf bewezen gebruiksparticipatie en aantoonbaar gebruiken van eisen/wensen hieruit.
2
Waardenetwerk: wanneer mensen – als individuen en/of namens organisaties als ontwerper, maker of consument, samen waarde creëren, permanent of incidenteel, daarbij gebruikmakend van rationele sociale netwerken, de beschikbare kennis op het internet, sociale media platformen en zogenaamde collaboration tools (Bron: Bron: Hoff, R. van der, 2011, ‘Society 3.0’,p. 325).
Pagina 6
2. Van human capital naar social value De komende 10 jaar zal een fundamentele verandering in de samenstelling van de beroepsbevolking plaatsvinden: krimp van het arbeidsaanbod door vergrijzing. Ieder lid van de beroepsbevolking wordt daardoor nog belangrijker. Daarnaast zijn vier generaties actief op de arbeidsmarkt met allemaal hun specifieke kenmerken en wensen. Ook heeft Nederland op dit moment te kampen met een jeugdwerkloosheid van 8% ten opzichte van 4,5% totale werkeloosheid (Bron: Eurostat). De verwachting is dat het aantal Zelfstandige Professionals (ZP-ers) en flexwerkers fors zal toenemen. Daarmee wordt het een nog belangrijkere groep op de arbeidsmarkt. Mensen maken het verschil - niet de structuren en procedures - in een organisatie. Oude economische theorieën noemen ze: werknemers of human capital. Een van de drie factoren van de productie die een vervangbaar middel zijn, homogeen en uitwisselbaar. Deze theorie kunnen we ons niet (meer) permitteren gezien alle maatschappelijke ontwikkelingen en uitdagingen waar we voor staan. We zullen slimmer, sensitiever, minder arbeidsintensief en flexibeler moeten worden. Door de ontwikkelingen van het internet – inmiddels het post-PC tijdperk – komt er steeds meer data beschikbaar voor iedereen, door alle lagen van een organisatie heen en zelfs over organisaties heen. Informatie, kennis en creativiteit zijn niet meer exclusief in handen van organisaties. Met als gevolg dat organisaties (en de maatschappij) steeds ‘platter’ worden. Mensen krijgen een breder blikveld en zijn zo directer betrokken bij hun collega’s en bij hun werk. Hierdoor maken we omslag van hiërarchisch, gesloten en controle naar plat, open en eigen verantwoordelijkheid. Deze ontwikkeling is niet tegen te houden en zullen de kansen moeten grijpen om onze vitaliteit te ontwikkelen. Juist bij deze ontwikkeling kunnen de generaties elkaar ondersteunen, tenslotte 3 zijn Generatie Y en generatie Einstein (geboren na 1985) opgegroeid met internet. Daarnaast heeft de digitalisering ook sterke invloed op de economische ontwikkeling en biedt het kansen voor werkgelegenheid. Willen we de uitdagingen aangaan dan zal een gezond lichaam en geest de basis vormen moeten vormen. Een vitaal lichaam vergroot de kansen aanzienlijk om vitale resultaten te realiseren. Kortom; nieuwe tijden vragen, andere zienswijzen en ‘nieuwe’ leiders. De volgende doelen dienen hierbij te worden nagestreefd: 1. Omslag maken van human capital (kosten) naar social value (waarde), door o.a. te investeren in de lichamelijke en geestelijke vitaliteit van mensen. 2. Genereren van een positieve dialoog tussen generaties om energie in activiteiten, innovatie en vernieuwing te stimuleren; 4 3. Creëren van empowerment door mensen te stimuleren en ontwikkelen om slimmer samen te werken op afstand en in (virtuele) netwerken.
3 http://nl.wikipedia.org/wiki/Generatie_Y 4 http://www.encyclo.nl/begrip/empowerment
Pagina 7
3.
Diversiteit en vakmanschap
De kracht van het verschil. Diversiteit in de breedste zin van het woord, is een essentiële voorwaarde voor een vitale bouw. Alle generaties, culturele achtergronden en specialismen zijn nodig bij het realiseren van waardevolle gebouwen, woningen, infrastructuur en landschap. Vakmanschap wordt gecreëerd door middel van goed onderwijs, zowel op school als in de praktijk. We moeten technische specialisten en generalisten opleiden, maar ook specialisten in doelgroepen. Denk hierbij aan specialisten op het gebied van huisvesting voor onderwijs, zorg, wonen, werken etc. Het bevorderen van deze diversiteit aan specialisaties kan communicatieproblemen creëren. Daar ligt een uitdaging voor onderwijs- en opleidingsinstituten. Hoe verbeter je de dialoog tussen verschillende disciplines en vakmanschappen zonder de diepgang te verliezen, waardoor kwaliteit, gebruikerstevredenheid en een goede toekomst voor het project gerealiseerd worden? Als we ervoor willen zorgen dat alle bestaande en nieuw te ontwikkelen gebouwen en infrastructuur van optimale kwaliteit zijn zullen we ons onderwijs- en opleidingssysteem slimmer moeten inrichten. Daarbij is het expliciet opleiden van specialisten, zowel technisch als voor specifieke doelgroepen essentieel. De figuur aan rechterzijde licht dit nader toe.
Technisch specialisten
Technisch generalisten
Construc1es Installa1es
Projectmanagers
A4ouw Interieur Vormgeving Lead engineers
Juristen Kostendeskundigen
Doelgroep-‐ specialisten
Gebruik-‐ specialisten
Zorghuisves1ng
Zorgmedewerkers
Onderwijs
Docenten
Wonen
Bewoners
Werken
Werknemers
Recreeren
Recreanten
Door op deze manier de ultieme balans tussen diversiteit en gemeenschappelijk in vakmanschap te creëren, kunnen we zorgen dat alle bestaande en nieuw te ontwikkelen gebouwen en infrastructuur de maatschappij optimaal bedienen. Nu en in de toekomst. De volgende doelen dienen hierbij nagestreefd te worden: 1. Hoogwaardig aanbod van opleidingen en toegepast onderzoek voor bouwtechniek. 2. Stimulering van technische product- en procesinnovaties gericht op een specifieke doelgroep. 3. Realiseer diversiteit bij de technisch specialisten en doelgroepspecialisten. Mensen met een achtergrond in sociale wetenschappen (economie, psychologie, communicatie etc.) kunnen nieuwe verbindingen leggen en aansluiting van technologie op gebruikers verbeteren. 4. Maak adviseurs overbodig en organiseer zelf relaties en netwerken om expertise over een doelgroep of technologische innovatie te verankeren in projecten, producten of processen.
Pagina 8
4.
Verantwoordelijk voor wat we achterlaten en doen wat nodig is
Nederland is klein en daardoor is ruimte kostbaar, zowel in commerciële als in ecologische zin. Toch wordt er de komende decennia nog (te) veel rücksichtslos ontwikkeld in plaats van herontwikkeld (denk bijvoorbeeld aan de Nieuwekaart van Nederland). Dat past niet binnen de visie van De NieuwBouw. Duurzaam omgaan met onze schaarse ruimte betekent niet alleen dat we kijken naar de functies in de toekomst, maar ook kijken naar de functies uit het verleden en die ‘bij de buren’ aanwezig zijn. Het betekent dat we Nederland als geheel moeten gaan bekijken en niet per regio of gemeente. We voelen ons verantwoordelijk voor wat we achterlaten in ons landschap, zowel op het gebied van aantal gebouwen en functies alsook in materialen. In de complexe en volle ruimtelijke omgeving bestaan er daarom geen op zichzelf staande gebieden en gebouwen meer. Dit heeft twee consequenties voor toekomstig bouwen: a) We inventariseren (bijvoorbeeld via BIG Data: de data-explosie die plaats vindt op het internet) de behoeften op de grotere schaal: wat zijn de wensen en eisen nu en in de toekomst om te voldoen aan het wenselijke welzijns- en comfortniveau; welke motivatie hebben we voor het aanbrengen van nieuwe functies; en in welke mate voldoet het huidige ‘gebieds-, infra- en gebouwbestand’ om te voldoen aan deze functies. Op basis van deze gegevens zullen we een quotum leggen op het aantal benodigde gebouwen. Is dit quotum bereikt dan mag er alleen gebouwd worden als er sloop tegenover staat:1 gebouw bouwen betekent 1 gebouw slopen. b) Ontwikkelen begint op deze manier niet meer met bouwen, maar met slopen of hergebruiken van dat wat er al aanwezig is. Dat vraagt aandacht voor de techniek en materialen waarmee gebouwd wordt. Ook in die zin zijn we verantwoordelijk voor wat we achterlaten. Nieuwbouw moet daarom voldoen aan eisen op het gebied van duurzaamheid (cradle to cradle) en levensloopbestendigheid. Hergebruik dient te gebeuren met behoud van de historische identiteit. Zowel van gebouwen als gebieden. Dit biedt houvast en zingeving in een veranderende tijd. Voorbeeld --- De functieverandering van kerken De herontwikkeling en functie aanpassingen van kerken is een aansprekend voorbeeld van bovenstaande. Een aantal kerken vormen een geslaagde voortzetting van het ‘verleden’ met functies die nu en in de toekomst actueel zijn. Het laat zien dat gebouwen een groot aanpassingsvermogen bezitten. Zo is de Utrechtse Jakobuskerk omgebouwd tot woonhuis (www.woonkerkxl.nl) en is in Valkenburg een kerkje uit 1819 in gebruik als Mediterraans specialiteiten restaurant. Ook de Vestekerk in het centrum van Haarlem is jarenlang als galerie- en expositieruimte gebruikt en is in 2011 verbouwd tot een brouwerij en restaurant. Boekhandel Selexyz Dominicanen in Maastricht huist in de ruim zevenhonderd jaar oude Dominicanenkerk. Een naderend faillissement van boekhandelketen Selexyz leidde tot angst van bezoekers dat dit unieke plekje verloren zou gaan. Mocht het zover komen zullen velen op de bres springen voor het behoud van de plek en het creëren van een nieuwe functie voor de toekomst, Dat is verantwoordelijk zijn voor wat we achterlaten!
Pagina 9
5.
Openheid door kennistoegankelijkheid
“In production and development, open source is a philosophy, or pragmatic methodology that promotes free redistribution and access to an end product's design and implementation details” Bron: Wikipedia Vanwege de complexiteit van projecten en afhankelijkheid van partners waar we in de bouw mee te maken hebben werkt het afschermen van ideeën eerder belemmerend, dan dat het bijdraagt aan een vitale sector. Vaak proberen we zelf steeds opnieuw het wiel uit te vinden, omdat de oorspronkelijke 'wielenmaker' de techniek daarvan voor zichzelf wil houden. Echter, als alle partijen in de bouw ideeën en technieken voor zichzelf houden en op eigen houtje ontwikkelen kost dat netto veel meer energie en geld dan wanneer we dat samen zouden doen. Laten we de bouwsector een flinke stap vooruit helpen door ideeën en concepten die we zelf (door)ontwikkelen open stellen voor anderen om aan te passen en het concept verder brengen. Zo kunnen we kennis delen om tot nieuwe inzichten te komen waardoor nieuwe ideeën en oplossingen ontstaan. Open Source is in dit opzicht dus geen instrument, maar een mentaliteit en een manier van denken en handelen. Open Source in de bouw zal waarde creëren en geld opleveren, omdat niet continue alle proces- en productinnovaties opnieuw bedacht en uitgevoerd hoeven te worden. We kunnen daardoor onze gezamenlijke middelen effectiever inzetten en ook daadwerkelijk vooruit komen. Sneller anticiperen op maatschappelijke ontwikkelingen en wensen door efficiënter en effectiever aan innovatieve producten en concepten werken Voorbeeld --- Open Source 3D printer Een goed voorbeeld van effectiever en efficiënter werken aan een innovatief product is de in Nederland ontstane ontwikkeling van de 3D printer voor thuisgebruik. De hardware is Open Source ontwikkeld, duizenden mensen hebben meegedacht en mee ontwikkeld. De 3D printer voor consumenten is inmiddels op de markt gebracht en met een druk op de knop kan een kopje, een flessenopener of een nieuw onderdeel van een koffiezetapparaat geprint worden. Doordat de 3D printer Open Source ontwikkeld is kunnen consumenten nu een product kopen waar op de oude manier nog vele jaren op gewacht had moeten worden. Dit is de kracht van innovatie door samenwerking en kennisdeling. De ontwikkelde techniek en het ontwikkelde product bieden op hun beurt weer nieuwe mogelijkheden. [bron http://blog.ultimaker.com/]
Figuur 1 De gebruiker mag het werk kopiëren, verspreiden en doorgeven, afgeleide werken maken en gebruik maken van het werk voor commerciële doeleinden. Mits de naam van de licentiegever gemeld wordt en het nieuwe werk onder dezelfde licentie verspreid wordt. [bron: www.creativecommons.org]
Pagina 10
