Samen aan de slag!
Economisch Actieplan
27 november 2013
actief en betrokken
dewolden.nl
Voorwoord De Wolden is een ondernemende gemeente. Binnen Drenthe hebben we relatief het hoogste aantal inschrijvingen bij de Kamer van Koophandel. Wij profileren ons graag als “de kraamkamer van de regionale economie”. Veel initiatieven ontstaan in onze gemeente die we graag stimuleren tot groei en ontwikkeling. Het Economisch Actieplan kan ons helpen inzicht te geven in de structuur en ontwikkeling van de bedrijven. We leven in een grillige economische tijd. Juist nu is het goed om te weten waar de bedreigingen en kansen liggen voor onze ondernemers. Het Economisch Actieplan geeft ons handvatten hoe we hierop in kunnen spelen. Het Economisch Actieplan is tot stand gekomen in samenwerking met het ondernemersplatform en ondernemers. Heel veel dank hiervoor. Ik kijk ernaar uit om deze samenwerking te continueren in de uitvoering van het Economisch Actieplan. Jan ten Kate Wethouder Economische Zaken
3
4
Inhoudsopgave Voorwoord..................................................................................................................... 2 Inhoudsopgave.............................................................................................................. 5 Samenvatting................................................................................................................ 7 1. Inleiding...................................................................................................................12
1.1 Aanleiding..........................................................................................................12
1.2 Doelstelling.........................................................................................................12
1.3 Werkwijze en rol gemeente...................................................................................12
1.4 Opmerkingen vooraf............................................................................................13
1.5 Leeswijzer..........................................................................................................14
2. Uitgangssituatie.........................................................................................................16
2.1 Sociaaleconomisch profiel.....................................................................................16
2.2 Ondernemersklimaat............................................................................................17
2.3 Ruimtelijk beleid..................................................................................................18
2.4 Ondernemersnetwerken.......................................................................................18
3. Trends en ontwikkelingen............................................................................................23
3.1 Demografische ontwikkelingen: ontgroening en vergrijzing........................................23
3.2 Agrarische sector: schaalvergroting en verbreding...................................................23
3.3 Toerisme en recreatie: inspelen op kansen..............................................................23
3.4 Midden- en kleinbedrijf: wisselende trends..............................................................24
4. Overzicht: sterktes en zwaktes....................................................................................27
4.1 Overzicht: sterke en zwakke punten tegenover kansen en bedreigingen......................27
4.2 Toelichting..........................................................................................................27
4.3 Conclusie: samen aan de slag!..............................................................................29
5. Speerpunten en aanbevelingen....................................................................................32
5.1 Uitgangspunten, rolverdeling en werkwijze..............................................................32
5.2 Speerpunten en aanbevelingen..............................................................................32
6. Uitvoering.................................................................................................................40
6.1 Uitvoering..........................................................................................................40
6.2 Participatie.........................................................................................................40
6.3 Financiën............................................................................................................40
6.4 Monitoring..........................................................................................................40
6.5 Gewenste resultaat..............................................................................................40
BIJLAGE l : Informatie uit Communicatie en Participatietraject.............................................42
1. Oriënterende interviews.........................................................................................42
2. Verslag ondernemersavond 23 oktober 2013.............................................................42
BIJLAGE ll: Overzicht aantal vestigingen en banen in provincie Drenthe................................44
A. Banen van 12 uur of meer per bedrijfstak per gemeente in provincie Drenthe, 2012......44
B. Aantal vestigingen per sector, per gemeente in provincie Drenthe, 2012.......................45
BIJLAGE lll: Uitgangssituatie...........................................................................................46 BIJLAGE lV: Trends en ontwikkelingen..............................................................................57 Foto Overzicht...............................................................................................................66
5
6
Samenvatting De Wolden wil graag een levendige woon- en werkgemeente zijn. Een goed functionerend lokaal bedrijfsleven is daarom erg belangrijk. Bedrijven zorgen voor banen, dragen bij aan de welvaart en levendigheid in de gemeente en bieden diverse voorzieningen. Aanleiding Een specifieke, actuele visie en strategie voor de economie in De Wolden is niet eerder vastgelegd. Als gemeente en ondernemers de lokale economie willen versterken en de gemeentelijke dienstverlening willen verbeteren is een heldere visie en strategie juist van groot belang. Dit Economisch Actieplan beschrijft het huidige ondernemersklimaat, met alle bijbehorende kansen en bedreigingen. Relevante ontwikkelingen worden in dit plan benoemd. Ook de mogelijkheden die de gemeente en ondernemers hebben om het ondernemersklimaat in De Wolden te versterken komen aan bod. Hiervoor zijn aanbevelingen en acties beschreven. Kortgezegd: het Economisch Actieplan geeft handvatten om het lokale bedrijfsleven te ondersteunen en te versterken. Doel Doel van het Economisch Actieplan is het: • behouden en stimuleren van de bedrijvigheid; • verbeteren van het (gemeentelijk)ondernemersklimaat; • onderhouden van goede relaties met het bedrijfsleven. We willen dat bereiken door - samen met het bedrijfsleven - activiteiten uit te voeren binnen sectoren die ofwel karakteristiek voor De Wolden zijn, of een belangrijk deel uitmaken van het economisch klimaat. Daarnaast zetten we samen in op projecten om trends en kansen die zich voor doen te ondersteunen. Figuur 1: sterke en zwakke punten tegenover kansen en bedreigingen Sterkte
Zwakte
• Goede bereikbaarheid • Sterk verenigingsleven, veel verschillende ondernemersnetwerken • Lage verhuisgeneigdheid onder ondernemers • Laagste werkloosheidspercentage in de regio • Dienstverlening gemeente positief beoordeeld • Centrumplannen
• Ondernemersnetwerken slecht zichtbaar • Ontbreken van ‘wij gevoel’ bij ondernemers onderling, focus op eigen onderneming • Gebrek aan glasvezel in het buitengebied • Geen sterke naamsbekendheid van ‘De Wolden’ • Koopstromen in toenemende mate gericht op Hoogeveen en Meppel
Kansen
Bedreigingen
• Verbinden van ondernemers en activiteiten (bijv. arrangementen, bovenlokale evenementen) • Combineren van zorg met toerisme • Samenwerking bedrijven en onderwijsinstellingen • Inspelen op technologische ontwikkelingen • Seizoensverlenging en promotie toeristische sector • Concentratie van winkels in de centrumgebieden • Bedrijfsverzamelgebouw(en) voor starters en zzp’ers • Groeiend aantal VAB’s
• Teruglopende beroepsbevolking (ontgroening en vergrijzing) • Onvoldoende (aandacht voor) bedrijfsopvolging • Onvoldoende arbeidsaanbod in de zorg • Achterblijvende aanpassing van sectoren aan marktontwikkelingen • Onvoldoende vestigingsmogelijkheden voor startende ondernemers • Leegstand • Onduidelijkheid over de positie van zzp’ers
7
Analyse Uit de analyses blijkt dat de economische uitgangspositie van De Wolden op dit moment over het algemeen goed is. Een samenvatting van de uitkomsten van de analyse zijn schematisch weergegeven in figuur 1. Er zijn veel sterke punten waar de gemeente (en ondernemers) op kan bouwen. Toch is dit geen reden voor beide partijen om achterover te leunen. Voor de nabije toekomst zijn er zeker uitdagingen te benoemen voor gemeente De Wolden. De Wolden en haar ondernemers moeten samen actie ondernemen om deze uitdagingen aan te gaan. Dit actieplan biedt daarom een aantal uitdagingen voor de gemeente en ondernemers:
• • • • • •
Het behouden en bevorderen van lokale bedrijvigheid; Versterking van het lokale/regionale netwerk en imago van De Wolden; Het stimuleren en verankeren van innovatie bij bedrijven; (mede) Zorgen voor voldoende opgeleide arbeidskrachten; De kwaliteit van vestigingslocaties goed houden; Realiseren van een goed vestigingsklimaat, met aandacht voor ‘nieuwe’ groepen zoals zzp’ers; • Bereikbaar blijven, vooral op digitaal gebied; • Kwaliteit winkelvoorzieningen op peil houden en leegstand tegengaan; • Benutten van het groeipotentieel van toerisme en recreatie.
De gemeente gaat deze uitdagingen graag aan mét ondernemers. Gericht agenderen, signaleren, meedenken en samen tot oplossingen komen, dat is het idee. Met de volgende zeven speerpunten willen we hier op inzetten:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Versterken gemeentelijke dienstverlening Aandacht voor netwerkvorming Sterke toeristisch-recreatieve sector Sterke detailhandel sector Sterke agrarische sector Aandacht voor zzp’ers en zakelijke dienstverlening Groei zorg en welzijn sector
Deze speerpunten zijn vertaald naar verschillende aanbevelingen. Zowel ondernemers als gemeente kunnen activiteiten ontplooien om deze speerpunten concreet te maken. De aanbevelingen zijn een inventarisatie van mogelijke concepten, waar door gemeente en ondernemers flexibel op kan worden ingezet. De speerpunten worden hieronder puntsgewijs toegelicht. 1. Versterken gemeentelijke dienstverlening Divers en dynamisch, dat is het bedrijfsleven in De Wolden. De gemeente wil zich inspannen om deze diversiteit en dynamiek te behouden. Daarvoor dient de gemeente ondernemersvriendelijk te zijn. Een transparant en toegankelijk beleid is daarvoor belangrijk. Het verlenen van vergunningen moet soepel en doelmatig gaan. Korte procedures zijn gewenst. De mogelijkheden voor deregulering en beperking van de lastendruk in De Wolden zijn de afgelopen jaren verkend en deels benut. De dienstverlening door gemeente aan bedrijven moet regelmatig getoetst en eventueel bijgesteld worden.
8
2. Aandacht voor netwerkvorming Voor ondernemers is een sterk netwerk belangrijk. Door netwerkvorming met kennisinstanties kan wrijving op de arbeidsmarkt worden voorkomen. De gemeente dient proactief contacten met het bedrijfsleven te onderhouden. Ook ligt er voor de gemeente een rol als ‘tussenpersoon’: door zowel ondernemers onderling, als ondernemers met kennisinstanties te verbinden. De sleutelfiguur vanuit de gemeente hiervoor is de bedrijvencontactfunctionaris. De functionaris staat in contact met zowel de ondernemersnetwerken als afzonderlijke ondernemers en is tegelijkertijd op de hoogte van wat er binnen de gemeentelijke organisatie speelt. 3. Sterke toeristisch-recreatieve sector Het beleidsplan Recreatie en Toerisme 2013-2017 biedt goede aanknopingspunten voor verdere uitbouw van de sector. In dit actieplan worden dan verder ook geen ingrijpende aanbevelingen meer gedaan. Verdere verbetering van de kwaliteit van het aanbod is voornamelijk zaak voor de ondernemers zelf. De gemeente kan echter wel helpen door een positieve opstelling waar het gaat om initiatieven die de kwaliteit versterken. Aanvullende op het beleidsplan is het voorstel om het ondernemersplatform aan het toeristisch platform te verbinden. Zo wordt kruisbestuiving tussen verschillende sectoren aangemoedigd. 4. Sterke detailhandel sector De detailhandel sector komt onder druk te staan (internet, vergrijzing, toename regionaal aanbod). Daarom dient voorzichtig te worden omgegaan met uitbreiding van capaciteit. Eventuele uitbreiding moet aansluiten op het bestaande winkelbestand. Het initiatief en de uitvoeringskracht voor vormgeving van de detailhandel ligt vooral bij de ondernemers zelf (en vastgoedeigenaren). De gemeente moet zich richten op sturing via ruimtelijk beleid op concentratie, diversiteit en kwaliteit. 5. Sterke agrarische sector De agrarische sector is de grootste sector binnen gemeente De Wolden en is bovendien zeer bepalend voor het landschap. De agrarische sector is een stabiele sector die tegelijkertijd sterk in beweging is door technologische ontwikkelingen, schaalvergroting en liberalisering van de wereldmarkt. Er ontstaan steeds meer nevenactiviteiten bij agrarische bedrijven en de schaalvergroting zet ook de komende jaren door. De gemeente ziet (verbreding van) landbouwactiviteiten als een belangrijke motor voor een vitaal platteland en wil dit graag faciliteren. 6. Aandacht voor zakelijke dienstverlening en zzp’ers Het aantal bedrijven in de zakelijke dienstverlening in De Wolden is de laatste jaren aanzienlijk gestegen. Het gaat hier vooral om bedrijven in de bouw, ingenieur- en architectenbureaus en dienstverlening voor de agrarische sector. De zakelijke dienstverlening is de twee na grootste sector in De Wolden. De overgrote meerderheid van de bedrijven is klein en heeft 1 tot 2 werknemers. Het is onduidelijk hoeveel van deze ondernemingen precies uit zzp’ers bestaat. Bij de gemeente is nog weinig informatie over deze sector. Aangezien deze sector groeit, is het belangrijk de behoeften en wensen van de sector in kaart te brengen. Uit een inventarisatie blijkt dat de huisvestingsbehoefte en netwerkmogelijkheden hier vooral aandacht vergen. 7. Groei sector zorg en welzijn Vergrijzing leidt tot een toenemende vraag in de zorg. De Wolden kan hier op inspelen en zou de zorg als groeisector voor de komende jaren moeten opnemen in haar beleid. Er moet worden geïnventariseerd welke voorzieningen er momenteel in de gemeente en regio aanwezig zijn, en welke worden gemist. Ook ondernemers moeten actief inspelen op de zorgvraag.
9
Uitvoering De insteek is dat de gemeente en ondernemers zich samen inzetten om de economie van De Wolden te ondersteunen. Belangrijk is dat ondernemers en gemeente de urgentie van de speerpunten bepalen. De bedrijvencontactfunctionaris inventariseert daarom de behoefte onder ondernemers. Het college bepaalt in overleg met ondernemers de speerpunten en is belast met de uitvoering binnen die kaders. Uitvoering moet leiden tot resultaten met vermeerderde aandacht voor het gekozen speerpunt. Hoewel de gemeente graag ruimte biedt voor initiatieven van ondernemers, is zij zich er van bewust dat meerdere belangen een rol spelen. De wensen en behoeften van ondernemers staan daarom niet op zichzelf, maar moeten altijd afgewogen worden tegen de belangen van derden. De afweging bij toestemming en ondersteuning van initiatieven wordt beïnvloed door de ‘uitstraling’ van de activiteiten en het oordeel of deze passend worden geacht. Resultaat Het resultaat van de omschreven acties in dit plan is niet alleen afhankelijk van het samenspel van de inzet van gemeente en ondernemers. Ook externe, moeilijk te beïnvloeden omstandigheden, zoals de situatie op de markt spelen een rol. Beide partijen hoeven tijdens de uitvoering dan ook niet te worden beoordeeld op het uiteindelijke resultaat, maar wél op de inspanning die zij geleverd hebben. Aandachtspunt bij de speerpunten is dat economische omstandigheden snel kunnen veranderen. De beschreven actiepunten moeten daarom regelmatig worden geactualiseerd en bijgesteld. Financiën Voor het uitvoeren van het Economisch Actieplan is door de gemeenteraad €20.000 euro beschikbaar gesteld voor 2014. Dit budget is bedoeld voor het uitvoeren van diverse acties ter verbetering van de verschillende economische sectoren in De Wolden. De aard van deze acties wordt bepaald aan de hand van de speerpunten en in overleg met ondernemers, ondernemersverenigingen en ondernemersplatform De Wolden.
10
11
1. Inleiding De Wolden is een plattelandsgemeente in Zuidwest-Drenthe, met een rijke historie, een gevarieerd landschap en een uitstekende bereikbaarheid. De economische structuur van De Wolden kenmerkt zich door een gevarieerde mix van bedrijven en bedrijfsactiviteiten. 1.1 Aanleiding Een goed functionerend bedrijfsleven is belangrijk voor de gemeente en haar inwoners. Bedrijven zorgen immers voor banen, dragen bij aan onze welvaart en bieden tal van voorzieningen. Een specifieke, actuele visie en strategie voor de economie in De Wolden is niet eerder vastgelegd. Als ondernemers en gemeente de lokale economie willen versterken en de gemeentelijke dienstverlening willen verbeteren, is een heldere visie en strategie juist van groot belang. Dit Economisch Actieplan beschrijft het huidige ondernemersklimaat en de kansen, bedreigingen én mogelijkheden die de gemeente en ondernemers hebben om dit ondernemersklimaat (samen) te versterken. Voor de gemeente geeft dit actieplan richtlijnen om haar dienstverlening te verbeteren en ondernemers te faciliteren en ondersteunen. Ondernemers hebben met dit actieplan inzicht in ontwikkelingsmogelijkheden en kansen binnen de gemeente. Ook geeft het plan ondersteuning bij acquisitie, omdat duidelijk wordt welke type ondernemingen in De Wolden een toegevoegde waarde voor het bedrijfsleven hebben en hoe deze bedrijven aangetrokken kunnen worden. 1.2 Doelstelling De Wolden wil graag een dynamische woon- en werkgemeente zijn . Daarvoor is een goed functionerend lokaal bedrijfsleven van groot belang. Dit actieplan geeft inzicht in de economische ontwikkelingen en structuur in De Wolden. Zo worden relevante toekomstige ontwikkelingen benoemd. Deze worden gekoppeld aan concrete aanbevelingen en acties om het lokale bedrijfsleven te ondersteunen. Het beoogde resultaat is het: • behouden en stimuleren van de bedrijvigheid; • verbeteren van het (gemeentelijk)ondernemersklimaat; • onderhouden van goede relaties met het bedrijfsleven. We willen dat bereiken door – samen met ondernemers – activiteiten uit te voeren binnen sectoren die ofwel karakteristiek voor De Wolden zijn of een belangrijk deel uitmaken van de werkgelegenheid. Daarnaast zetten we samen in op activiteiten om opkomende trends en kansen die zich voor doen te ondersteunen. 1.3 Werkwijze en rol gemeente De gemeente in een ondersteunende rol De economie wordt gemaakt door ondernemers, waarbij de gemeente het gemeentelijk ondernemersklimaat ondersteunt en waar nodig stimuleert. 1
Toekomstvisie 2005-2020 12
Ondersteuning van de gemeente kan onder andere door: • voldoende vestigingsmogelijkheden voor bedrijven te bieden; • te zorgen voor een goede infrastructuur (wegen, aantrekkelijke centrumgebieden); • te zorgen voor goede informatie en adequate dienstverlening • startende ondernemers te informeren; • netwerken te stimuleren (van ondernemers en kennisinstellingen). Belangen van derden Hoewel de gemeente graag ruimte biedt voor initiatieven van ondernemers, is zij zich er tegelijkertijd van bewust is dat meerdere belangen een rol spelen. Concreet: er moet een balans zijn tussen enerzijds het bieden van ruimte voor initiatieven en ondernemerschap en anderzijds het borgen van woongenot, leefbaarheid en de handhavingsplicht die op de gemeente rust. Toestemming en ondersteuning van initiatieven zullen beïnvloed worden door de ‘uitstraling’ van de activiteiten en of de initiatieven passend worden geacht. Samenwerken met ondernemers De rolverdeling tussen gemeente en ondernemers is zo, dat het bedrijfsleven zélf het merendeel van de omschreven acties moet ontplooien. Uiteraard zijn er acties waarbij de gemeente kansen moet oppakken en optreedt als de initiërende partij. Nauw contact tussen gemeente en bedrijven is noodzakelijk bij het uitwisselen van ideeën, projectontwikkeling of uitvoering. De gemeente onderhoudt via de bedrijvencontactfunctionaris intensieve contacten met het bedrijfsleven, zowel met ondernemers individueel als via netwerken. 1.4 Opmerkingen vooraf • Actieplan of Beleidsplan? Gekozen is voor een actieplan, zodat kort en krachtig te werk kan worden gegaan. Door te kiezen voor een op activiteiten gericht plan is geen energie gestoken in beleidsmatige onderbouwingen, maar juist in het formuleren van de juiste acties die nodig zijn om het economisch klimaat te behouden en versterken. De resultaten moeten vooral de uitkomst zijn van concrete inspanningen van gemeente en ondernemers. • Gemeenteraad en College van B&W Wanneer in dit stuk gesproken wordt over ‘de gemeente’, wordt daarmee de raad dan wel het college bedoeld, ieder naar hun eigen bevoegdheid: - De gemeenteraad stelt dit plan vast en geeft de algemene richting aan; - Het college stelt de speerpunten vast en is belast met uitvoering binnen die kaders. Het college doet verslag van haar inspanningen aan de raad. • De Wolden in bredere context De economische ontwikkeling van De Wolden is zeer afhankelijk van ontwikkelingen op regionaal, landelijk, Europees en zelfs mondiaal niveau. • Niet-commerciële bedrijvigheid Ook niet-commerciële bedrijvigheid is van aanzienlijk economisch belang, zoals de zorgsector of het onderwijs. In dit economisch actieplan wordt daar dan ook aandacht aan besteed.
13
• Regelmatig actualiseren Economische omstandigheden kunnen snel veranderen. Dit actieplan zal daarom ook regelmatig worden bijgesteld. De insteek is dat gemeente en ondernemers blijven samenwerken om de economie van De Wolden te ondersteunen en versterken. De aanpak van de behandelde thema’s in dit actieplan kan worden aangepast naar nieuwe inzichten en omstandigheden. • Gegevensgebruik Voor de analyse van de economische structuur zijn gegevens gebruikt van het Provinciaal Werkgelegenheidsregister, de Kamer van Koophandel, ING Economisch Bureau, het Centraal Bureau voor de Statistiek en gesprekken met ondernemers. Kanttekening: binnen De Wolden zijn veel verschillende gegevensbronnen beschikbaar, met wisselende uitkomsten. Om de vergelijkingen tussen verschillende sectoren gelijk te houden gebruiken we over het algemeen de cijfers van het Provinciaal Werkgelegenheidsregister. Voor de beschrijving van sector overschrijdende thema’s hanteren we cijfers van de Kamer van Koophandel, CBS en ING economisch bureau. 1.5 Leeswijzer De indeling van dit actieplan is als volgt. Na dit inleidende hoofdstuk gaan we in hoofdstuk 2 verder in op de economische ontwikkeling van de afgelopen jaren en de huidige economische structuur. Het sociaaleconomische profiel van de gemeente komt in dit hoofdstuk aan bod, evenals ruimtelijk beleid, ondernemersnetwerken en de gemeentelijke dienstverlening. Hoofdstuk 3 belicht vervolgens trends en ontwikkelingen die De Wolden het komende decennium te wachten staan. Hierna volgt een overzicht met sterke en zwakke kenmerken en een aantal kansen en bedreigingen voor de economie van De Wolden. In hoofdstuk 2 en 3 is gekozen voor een korte, heldere uiteenzetting van de feiten. In de toegevoegde bijlagen kunt u desgewenst aanvullende achtergrondinformatie vinden. Tot slot geeft hoofdstuk 4 een overzicht van de concrete speerpunten en aanbevelingen en een grove inschatting van de praktische uitvoering van de aanbevelingen. Per jaar kan het college enkele van de benoemde speerpunten als beleidsthema kiezen om samen met ondernemers uit te werken.
14
15
2. Uitgangssituatie In dit hoofdstuk analyseren we het huidige sociaaleconomisch profiel, ruimtelijk beleid, ondernemersnetwerken en de gemeentelijke dienstverlening in De Wolden. 2.1 Sociaaleconomisch profiel In deze paragraaf leest u een kernachtige beschrijving van het sociaaleconomisch profiel van De Wolden. Het volledige profiel met meer uitgebreide achtergrondinformatie vindt u in bijlage lll van dit actieplan. Het sociaaleconomisch profiel van De Wolden wordt onder andere gekenmerkt door een goede bereikbaarheid, afwisselende voorzieningen, een relatief hoge arbeidsparticipatiegraad (het percentage van de beroepsbevolking dat werkt), een wisselend aantal vestigingen en een relatief lage werkloosheid. Het aantal bedrijfsvestigingen in De Wolden wisselt en verandert, zowel in omvang, spreiding en aantal. In 2012 kende de gemeente 2339 vestigingen (één bedrijfsvestiging op tien inwoners). Dit is een relatief hoog aantal vergeleken met de omliggende gemeenten. Tabel 1: Saldo Oprichtingen – Opheffingen 2012-IV – 2013-I Coevorden
De Wolden
Hoogeveen
Meppel
Westerveld
+5
+25
+31
+18
+12
Bron: Provinciaal werkgelegenheidsregister 2012 -2013
We zien vooral kleine tot middelgrote ondernemingen: 68% van de vestigingen heeft nul tot één werknemer in dienst en 23% van de vestigingen heeft twee tot negen werknemers in dienst (zie figuur 2). De meeste vestigingen zitten in de agrarische sector, zakelijke en financiële dienstverlening of groot- en detailhandel. Tabel 2: Aantal vestigingen per sector en aantal WP (>12u per week) Sector
Aantal vestigingen
Aantal WP (=>12u p/w
Agrarische sector Zakelijke en Financiële dienstverlening Groot-en Detailhandel Bouwnijverheid Vrijetijdsector
426 362
924 721
350 232 154*
946 495 290
*Dit betreft cultuur, sport, recreatie, logies, maaltijd en drankverstrekking Bron: provinciaal werkgelegenheidsregister 2012, LISA 2012
Het werkloosheidspercentage in De Wolden is gemiddeld lager dan het landelijk en regionaal gemiddelde. Waar de percentages in zowel de provincies Overijssel als Drenthe in 2012 boven Vrijetijdsector: de vrijetijdsector is een samengestelde sector, dat betekent dat de sector is opgebouwd uit (delen van) andere sectoren. Gegevens zijn afkomstig van het provinciaal werkgelegenheidsregister. 2
16
het landelijk gemiddelde van 7,9% lagen, was dit percentage in De Wolden 6,5%. In 2012 waren er 5.746 werkplaatsen van meer dan 12 uur. Dit betekent concreet dat het aantal werkplekken in De Wolden ontoereikend is voor de eigen beroepsbevolking en zodoende een groot deel van de beroepsbevolking buiten De Wolden werkt. Maar liefst 77% van de werkzame personen woonachtig in De Wolden werkt buiten de gemeente. Tegelijkertijd wordt bijna 50% van de arbeidsplaatsen binnen de gemeente bezet door personen die buiten De Wolden wonen. Er zijn veel banen van minder dan 12 uur per week, bijvoorbeeld in de toeristische sector. Het aantal zzp’ers groeit, het aantal werkzame uren van deze groep is vaak onduidelijk. Hoewel veel zzp’ers vanuit huis beginnen, blijkt er onder hen een groeiende behoefte te zijn aan flexibele huisvesting. Ofwel, een ruimte huren zonder er voor lange tijd aan vast te zitten. De vergrijzing/bevolkingskrimp is een punt van aandacht voor de toekomst: de bevolkingsomvang loopt komende jaren terug. Met de daling van de bevolking daalt automatisch de beroepsbevolking. Een daling van ongeveer 7% tot 2025 wordt verwacht. 2.2 Ondernemersklimaat In deze paragraaf zijn een aantal opvallende kenmerken uit het huidige ondernemersklimaat helder en kort benoemd. De meer uitgebreide achtergrondinformatie vindt u in bijlage lll van dit actieplan. Het ondernemersklimaat in De Wolden is te typeren als dynamisch en divers. Sinds 2008 worden er in De Wolden jaarlijks ongeveer honderdveertig vestigingen opgericht en vijfennegentig opgeheven. Dit is een relatief hoog saldo, vergeleken met de omliggende gemeenten (zie tabel) De meeste oprichtingen worden gedaan door zzp’ers: elk jaar starten ongeveer honderd ‘zelfstandigen zonder personeel’ een onderneming. Saldo Oprichtingen – Opheffingen 2012-IV – 2013-I Coevorden
De Wolden
Hoogeveen
Meppel
Westerveld
+5
+25
+31
+18
+12
Bron: Provinciaal werkgelegenheidsregister 2012 -2013
Van het aantal bedrijven dat is opgericht tussen 2008 en 2012 blijkt, dat na vier jaar nog 73% van de gestarte bedrijven in De Wolden bestaat. Dit is hoger dan het landelijk gemiddelde van 54%. In de agrarische sector zien we sinds 2010 een stijging van het aantal vestigingen. Dit wordt echter veroorzaakt door het feit dat vanaf 2010 agrarische bedrijven zich moeten laten registeren bij de KVK. In de sector gezondheidszorg en welzijn zien we vanaf 2008 een groei van het aantal vestigingen (van zevenendertig naar honderdvierenzeventig) en ook het aantal horecaondernemingen is tussen 2002 en 2012 gestegen met 20,4%. Dit is de grootste stijging van het aantal horecabedrijven in Drenthe.
17
Onderzoek door MKB Nederland toont aan, dat de gemeentelijke dienstverlening door ondernemers wordt beoordeeld met een 7,2. Vooral de open houding van de gemeente en lage lasten worden als positief ervaren. 2.3 Ruimtelijk beleid Een manier waarop de gemeente ondernemers kan ondersteunen is via ruimtelijk beleid. Om te ondernemen hebben (de meeste) ondernemers een passende vestigingsmogelijkheid nodig. Daarbij gaat het om centrumlocaties en bedrijventerreinen maar ook om ondernemen in het buitengebied. In deze paragraaf zijn een aantal kenmerken van De Wolden over het ruimtelijk beleid kort beschreven. De volledige tekst vindt u in bijlage lll. Verspreide lokale bedrijvigheid is een kenmerk van De Wolden. De meeste bedrijven zijn gevestigd in het buitengebied (vooral bedrijven uit de agrarische sector). Overige bedrijven zijn vooral gevestigd in centra en bedrijventerreinen. Zzp’ers werken veelal vanuit huis. Voor de centrumgebieden van De Wijk, Ruinen en Zuidwolde zijn centrumplannen ontwikkeld om de verkeersveiligheid te verhogen en het aantal parkeerplaatsen uit te breiden. Deze centrumplannen hebben ook als doel om het centrum in de toekomst aantrekkelijk te houden voor zowel winkelpubliek, ondernemers als bewoners. De gemeente gaat flexibeler om met herbestemming binnen de centrumgebieden. Herbestemmen buiten de centrumgebieden kan op verzoek, deze procedure duurt langer en is daardoor voor ondernemers minder aantrekkelijk. Eind 2012 heeft de gemeenteraad een nieuwe Welstandsnota vastgesteld: voor een omgevingsvergunning in grote gebieden is geen advies meer nodig van de CRKC (voorheen welstandscommissie). Dit wordt ook ‘welstandsvrij bouwen’ genoemd. In 2014 wil de gemeente vergunningen voor de activiteit bouwen binnen een half uur verstrekken. De Wolden beschikt over drie bedrijventerreinen: Voor de Blanken in Ruinen, Zuiderkerkes in Zuidwolde en Hoge Akkers in Ruinerwold. In de gehele gemeente is ongeveer zestien hectare bedrijventerrein (deze voorzien alleen in de lokale behoefte). In de kernen en het buitengebied wil de gemeente uitbreidingsmogelijkheden blijven bieden aan lokale ondernemers. De gemeente heeft zich ingezet op de ontwikkeling van vrijkomende agrarische bebouwing (VAB) in het buitengebied. Nadeel hierbij is dat het buitengebied momenteel niet beschikt over glasvezel. Gemeente heeft een subsidieaanvraag bij de provincie ingediend om dit mogelijk te maken. 2.4 Ondernemersnetwerken In De Wolden is een groot aantal ondernemersnetwerken en vertegenwoordigende organisaties aanwezig. Dit zijn zowel ondernemersverenigingen als business clubs, te weten:
• • • • • •
Businessclub CH De Wolden Businessclub Wacker Businessclub Zakenplein Zuid De Wijker Handelsvereniging De Koekanger Middenstandsvereniging Handelsvereniging Ruinerwold
18
• • • • • • •
LTO Noord afdeling De Wolden - oost-Hoogeveen LTO Noord afdeling Meppel - De Wolden-west Ondernemend Reestdal Ondernemend Ruinen Ondernemersplatform De Wolden Ondernemersvereniging Zuidwolde Vereniging van Recreatieondernemers rondom het Dwingelderveld
Deze ondernemersnetwerken opereren onafhankelijk van elkaar. Vanuit de gemeente houdt de bedrijvencontactfunctionaris contact met de verschillende ondernemersnetwerken en organisaties. De ondernemers werken binnen de eigen vereniging/club samen om hun belangen binnen De Wolden te behartigen en gezamenlijke doelen na te streven. Tussen de verschillende ondernemersnetwerken blijkt dat onderling weinig informatie wordt uitgewisseld. Een gemiste kans, als het gaat om het profiteren van elkaars kwaliteiten of het bundelen van activiteiten. Ondernemersplatform De Wolden De ondernemersverenigingen zijn samen met de gemeente en het MKB-Noord verenigd in het Ondernemersplatform De Wolden. Dit platform is de plek waar gemeente De Wolden en ondernemersverenigingen elkaar vier keer per jaar ontmoeten. De gemeente geeft tijdens bijeenkomsten uitleg over beleidsvoornemens en de ondernemersverenigingen geven input voor het gemeentelijk beleid. In 2012 bleek dat het Ondernemersplatform bij veel ondernemers van De Wolden nog onbekend is. Het platform en haar activiteiten zijn niet goed zichtbaar voor de buitenwereld. Momenteel kan een ondernemer zich alleen via het lidmaatschap van een ondernemersvereniging aansluiten bij het Ondernemersplatform. Dit wordt door sommige ondernemers als een belemmering ervaren. Zij willen graag individuele toegang tot het platform. Ondernemersakkoord Om de gemeentelijke dienstverlening en communicatie te bevorderen, is in 2010 het ondernemersakkoord afgesloten. Kernwaarden van het akkoord zijn ‘Dienstverlenend, Dynamisch en Duurzaam’. Met dit ondernemersakkoord zijn tussen De Wolden, vertegenwoordigers van het Ondernemersplatform en MKB Noord afspraken gemaakt over de inspanning van gemeente en ondernemers op het gebied van dienstverlening en communicatie. In het kader van dit akkoord is de bedrijvencontactfunctionaris aangesteld. Evaluatie van het akkoord vindt jaarlijks plaats. Uit de laatste evaluaties van het akkoord met het Ondernemersplatform blijkt dat men het gevoel heeft dat de gemeentelijke dienstverlening is verbeterd. Contact met de bedrijvencontactfunctionaris wordt als laagdrempelig en prettig ervaren. Drentse Zuidas Gemeente De Wolden participeert ook in regionale samenwerkingsverbanden. Een voorbeeld is de Drentse Zuidas. Dit samenwerkingsverband wil de kracht en ontwikkelingspotentie van de regio versterken. Binnen de Drentse Zuidas richt De Wolden zich als plattelandsgemeente vooral op het midden- en kleinbedrijf, de landschappelijke inpassing van bedrijven en de combinatie van wonen en werken in vrijkomende agrarische bedrijven. De Wolden, Coevorden, Emmen, Hoogeveen en Meppel zijn verenigd in het regionale samenwerkingsverband de Drentse Zuidas.
19
KEI jaarprogramma In 2010 riep de provincie Drenthe samen met partijen in het economisch domein het ‘Kader voor Economische Investeringen’ (KEI) in het leven. Hiermee is voor de jaren 2011-2015 een economische beleidsagenda voor de Drentse economie opgesteld, die jaarlijks wordt geactualiseerd. De koers in dit actieplan ligt dan ook binnen de lijnen van het KEI programma, vooral op het gebied van onderwijs en arbeidsmarkt. Gebiedscoöperatie De Wolden In het najaar 2012 is het initiatief ‘Gebiedscoöperatie De Wolden’ van start gegaan. Gemeente De Wolden, MKB Noord, AOC Terra en verschillende ondernemers (verenigingen) zijn hierbij betrokken. Uitgangspunt is dat ondernemers, overheden en kennisinstellingen structureel gaan samenwerken. Zo wil dit initiatief de economische ontwikkeling stimuleren en maatschappelijke doelen realiseren. De gedachte is dat men door moet gaan met het ontwikkelen van nieuwe sectorale kennis maar dat de werkelijke vernieuwing zit tussen de sectoren. Door de sectoren en de maatschappelijke partijen met elkaar te verbinden zullen er daadwerkelijke innovaties ontwikkeld kunnen worden. Alle partijen bouwen aan een innovatief en lerend netwerk. Daarbinnen wordt nieuwe kennis ontwikkeld en uitgewisseld in een zogeheten kenniswerkplaats. Er zijn nu drie groepen actief rondom de thema’s voedsel, landschap en biobased economy. Daar dwars doorheen lopen de thema’s: kansen voor zzp’ers, kansen voor kleine kernen en recreatie en toerisme. Dit initiatief is nog volop in ontwikkeling. Agenda Platteland gemeenten Zuidwest-Drenthe Met de Agenda Platteland gemeenten Zuidwest-Drenthe geven de gemeenten (Meppel, Westerveld, Midden-Drenthe, Hoogeveen en De Wolden) samen vorm aan de ontwikkeling van het platteland in hun gebied. In de gezamenlijke visie is afgesproken dat de vijf gemeenten zich inzetten voor behoud van de lokale economie en versterking van bedrijven. De focus ligt dan op:
• Stimuleren van toeristische bedrijfsontwikkeling en verhogen van het kwaliteitsniveau van toeristische voorzieningen; • Inzetten op meer werkgelegenheid en bestedingen in de toeristische sector; • Zuidwest-Drenthe beter ‘verkopen’ en op de toeristische kaart zetten met behulp van de aanwezige cultuurhistorische waarden; • Nieuwe product-marktcombinaties (R&T) introduceren. • Agrarische bedrijfsontwikkeling stimuleren; • Ruimte geven aan bedrijvigheid in vrijkomende agrarische bebouwing; • Sturen op lokale bedrijvigheid op lokale bedrijventerreinen en regionale bedrijvigheid op regionale bedrijventerreinen.
Regio Zwolle Gemeente De Wolden ligt net over de grens van Overijssel. Naast omliggende gemeenten in provincie Drenthe is het ook belangrijk om over de provinciegrenzen heen te kijken. Als schakel tussen west, oost en noord Nederland is de Regio Zwolle één van de sterkste groeiregio’s in Nederland. Daarom voegt de gemeente De Wolden zich met ingang van 1 januari 2014 bij de regio Zwolle. De Regio Zwolle is een licht en flexibel bestuurlijk samenwerkingsverband van 18 gemeenten.
20
De Wolden positioneert zich als de ‘kraamkamer van de regio’ dat wil zeggen dat de gemeente de ruimte biedt aan startende en kleinschalige ondernemers. Met het toetreden van De Wolden aan de Regio Zwolle kunnen de Woldense ondernemers profiteren van dit netwerk. Voor meer informatie zie www.regiozwolle.nl
21
22
3. Trends en ontwikkelingen In dit hoofdstuk gaan we verder in op de gevolgen van de genoemde ontwikkelingen uit hoofdstuk 2, zoals ontgroening, vergrijzing en schaalvergroting. Daarna behandelen we een aantal actuele vraagstukken, zoals de ontwikkeling van het aantal zzp’ers en de verwachte groei in de zorgsector. Dit hoofdstuk zal (net als hoofdstuk 2), de belangrijkste punten naar voren halen. Voor de volledige tekst en bijbehorende tabellen/grafieken verwijzen we u graag naar bijlage lV. 3.1 Demografische ontwikkelingen: ontgroening en vergrijzing Toekomstige demografische ontwikkelingen (ontgroening en vergrijzing) en toenemende mobiliteit van inwoners zorgen voor verschillende uitdagingen met betrekking tot het voorzieningenaanbod, werkgelegenheid en bedrijfsopvolging in De Wolden. De dalende beroepsbevolking zorgt mogelijk voor een kleinere basis van klanten en medewerkers voor bedrijven, dit kan leiden tot een negatieve spiraal met verdere bevolkingsdaling. Ondernemers in De Wolden zijn over het algemeen gehecht aan hun vestigingsplaats en niet geneigd hun onderneming snel te verhuizen. Door de inzet van moderne technieken (ICT, internet) kunnen mensen ook vanuit huis aan de slag, waardoor de verplaatsing van bedrijven naar andere gebieden niet direct een negatief effect hoeft te hebben. Gebrek aan bedrijfsopvolging is een cruciaal punt, vooral binnen familiebedrijven. 3.2 Agrarische sector: schaalvergroting en verbreding Landbouw is en blijft één van de belangrijkste functies van De Wolden. Op dit moment is ongeveer 83,6 % van de oppervlakte van de gemeente aangemerkt als agrarisch terrein. Binnen de landbouw is de veeteelt de grootste grondgebruiker. De komende twaalf jaar wordt een halvering van het aantal landbouwbedrijven verwacht. Daarbij neemt de schaalvergroting (en de gemiddelde bedrijfsgrootte) toe en het totaal aantal bedrijven loopt terug. Binnen de sector komt meer variatie, in de vorm van verbreding of juist specialisatie. Binnen de agrosector is bedrijfsopvolging een heet hangijzer. Vaak wordt hier niet vroeg genoeg op geanticipeerd. Kleinschalige bedrijven kunnen zich steeds meer vestigen in vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen (VAB). Momenteel zit in één op de zes boerderijen in Drenthe al niet-agrarische bedrijvigheid. Een belangrijke trend in de markt (en voor de agrarische sector) is duurzame energieopwekking. 3.3 Toerisme en recreatie: inspelen op kansen Ondanks economische moeilijke tijden blijft het toerisme een wereldwijde groeisector, ook in Nederland. Hoewel het aantal toeristen in De Wolden tussen 2008 en 2012 achterbleef, herbergt De Wolden prima kansen voor groei van het toerisme.
23
Het toerisme biedt perspectief: meer toeristisch bezoek en meer bestedingen zullen uiteindelijk zorgen voor een toename van de werkgelegenheid in de sector en ook daarbuiten. Ongeveer één op de tien werknemers in De Wolden is direct werkzaam binnen de toeristische sector. Het aantal horecabedrijven in De Wolden is tussen 2002 en 2012 harder gegroeid dan in andere Drentse gemeenten. Het Beleidsplan Recreatie en Toerisme 2013-2017 wil De Wolden de komende jaren op de kaart zetten als een aantrekkelijk en strategisch gelegen gebied, dat onderdeel uitmaakt van de grotere toeristische regio Zuidwest-Drenthe. Als toeristische marketingnaam is gekozen voor: ‘het nationale park van Drenthe’. Gebundelde marketing en promotie moeten toeristische trekpleisters meer laten opvallen. Een zogenaamde recreatieve ‘trekker’ in De Wolden is welkom. Kansen voor het ontwikkelen van het toerisme in De Wolden liggen vooral in de uitbreiding en verlenging van het toeristisch seizoen, spreiding van evenementen en meer samenwerking tussen ondernemers. 3.4 Midden- en kleinbedrijf: wisselende trends Bij de omschrijving van trends en ontwikkelingen binnen deze sector plaatsen we een opmerking vooraf. Bij de afbakening midden- en kleinbedrijf (MKB) zijn kanttekeningen te plaatsen. Het begrip MKB is in de eerste plaats weinig zeggend, omdat er heel verschillende bedrijven onder vallen (van supermarkt tot ICT-bedrijf) en omdat bijna alle bedrijven klein of maximaal middelgroot zijn, zeker in De Wolden. Verder vallen ook de meeste agrarische en toeristische bedrijven in de categorie MKB. Een betere benaming zou dan zijn: niet-agrarisch en niet-toeristisch midden- en kleinbedrijf. Om aan te sluiten bij de beleidspraktijk (ministeries, provincies en de Europese Unie voeren beleid gericht op het MKB; er is de organisatie MBK-Nederland) gebruiken we ondanks de bezwaren toch de term midden- en kleinbedrijf. Ontwikkelingen rondom de detailhandel, de zakelijke dienstverlening, bouw, zorg en de trend van opkomende zzp’ers wordt in deze categorie geplaatst. Detailhandel: veranderende omstandigheden in een veranderende markt Veel van de detailhandel bedrijven bevinden zich in zwaar weer door recessie. De meeste groot- en detailhandel bedrijven zijn gevestigd in Zuidwolde, Ruinerwold, Ruinen, Koekange en De Wijk. In 2013 zijn maar liefst vijftien vestigingen opgeheven. De leegstand wordt momenteel geschat op 7%. Saldo oprichtingen – opheffingen detailhandel?, De Wolden 2009-2013 Jaar Oprichtingen - Opheffingen
2009
2010
2011
2012
2013
+9
+5
+11
+20
-15
Bron: Kamer van Koophandel, 2012
Het economisch draagvlak onder deze commerciële voorzieningen zal de komende jaren verder afnemen door vergrijzing, opkomst van het internet, verhoogde mobiliteit en de economische schaalvergroting. Deze trends zijn zowel bedreiging, als kans: nieuwe markten moeten worden aangeboord - hierbij speelt het internet een grote rol. Sinds 2011 zijn er vijfentwintig postorder-internet bedrijven opgericht in De Wolden.
24
Er is een toenemende klantenstroom naar Hoogeveen en Meppel (groter assortiment, lagere prijzen). Ondernemers moeten zich meer onderscheiden door kwaliteit, service en specialisatie. De gemeente heeft een beperkte invloed op bovenstaande ontwikkelingen en de groot- en detailhandel. Wel stuurt de gemeente via het ruimtelijk beleid: winkelgebieden worden centraal geclusterd om zo te profiteren van elkaars klanten en een vitaal winkelgebied te houden. Zakelijke dienstverlening: lage drempel om te starten Het aantal bedrijven in de zakelijke dienstverlening in De Wolden is de laatste jaren aanzienlijk gestegen (bouw, ingenieur- en architectenbureaus en dienstverlening voor de agrarische sector).Ruim 80% van de zakelijke dienstverleningsbedrijven is klein en heeft minder dan tien werknemers. Er is onduidelijkheid over het aantal zzp’ers binnen deze sector, deze sector groeit echter wel in De Wolden. Binnen de Wolden is relatief nog weinig bekend over zzp’ers, er zal geïnventariseerd moeten worden wat de wensen/behoeften van deze groep ondernemers zijn. Zzp’ers zijn vaak kwetsbaar: de meeste hebben geen voorzieningen in geval van langdurige ziekte en een relatief lage pensioenopbouw. Definitie zzp’er Er bestaan een aantal definities wanneer het over zzp’ers gaat. Dit zorgt dikwijls voor verwarring. In dit Economisch Actieplan gaan we uit van de definitie die de Sociaal Economische Raad (SER) hanteert: Een zzp’er is een ondernemer die geen personeel in dienst heeft, waarbij voor de vaststelling of er sprake is van een ondernemer de volgende criteria gelden, zoals ook gehanteerd door de Belastingdienst in het kader van de inkomstenbelasting:
• • • • •
zelfstandigheid bij de inrichting van de eigen werkzaamheden en het uitvoeren daarvan; het voor eigen rekening en risico verrichten van werkzaamheden; het gericht zijn op en het perspectief hebben van het maken van winst; bekendmaking van het ondernemerschap; het streven naar meerdere opdrachtgevers.
Bouw: veranderende perspectieven De vraag in de bouw is sterk teruggelopen onder invloed van de crisis, zowel in de woningbouw als in commercieel vastgoed. Het perspectief voor de bouwsector ligt vooral in renovatie, modernisering en vernieuwing van de bestaande voorraad. Vraaggericht bouwen en de aanpassing van de bouwkolom daarop wordt de norm. Een trend binnen de sector is de verduurzaming van bestaande gebouwen. Zorg: grote toekomstige stijging In De Wolden is zorg qua werkgelegenheid de grootste sector en deze zal alleen maar groeien. De meeste werknemers in deze sector zijn werkzaam in een verzorgingstehuis, als psycholoog of als fysiotherapeut. Op korte termijn wordt geen tekort verwacht in de zorg, op lange termijn zal de vraag echter stijgen (in Drenthe tussen 2008 en 2025 met 22%). De zorgvraag groeit harder dan de beroepsbevolking De Wolden, dit kan een belangrijk knelpunt worden. Gemeente De Wolden sluit in haar beleid aan op het KEI jaarprogramma van de provincie (optimale aansluiting tussen het bedrijfsleven, kennis, onderwijs en arbeidsmarkt) 25
26
4. Overzicht: sterktes en zwaktes De situatie in De Wolden zoals in hoofdstuk 2 en 3 beschreven, vatten we samen in een overzicht met sterke en zwakke punten, tegenover kansen en bedreigingen. Twee opmerkingen vooraf: Niet alle sterke of zwakke punten kunnen worden beïnvloed, de ligging van De Wolden is bijvoorbeeld een gegeven; Een sterkte/zwakte analyse voor een gemeente als geheel is altijd wat ongenuanceerd. Binnen iedere sector zijn er immers bloeiende maar ook minder goed lopende bedrijven. Factoren die voor de ene sector een nadeel zijn, zijn voor een andere sector juist een voordeel. 4.1 Overzicht: sterke en zwakke punten tegenover kansen en bedreigingen Sterkte
Zwakte
• Goede bereikbaarheid • Sterk verenigingsleven, veel verschillende ondernemersnetwerken • Lage verhuisgeneigdheid onder ondernemers • Laagste werkloosheidspercentage in de regio • Dienstverlening gemeente positief beoordeeld • Mobiele beroepsbevolking • Centrumplannen
• Ondernemersnetwerken slecht zichtbaar • Ontbreken van ‘wij gevoel’ bij ondernemers onderling, focus op eigen onderneming • Geen Glasvezel in het buitengebied • Geen sterke naamsbekendheid van ‘De Wolden’ • Koopstromen in toenemende mate gericht op Hoogeveen en Meppel
Kansen
Bedreigingen
• Netwerkvorming door het verbinden van ondernemers en activiteiten (bijv. arrangementen, bovenlokale evenementen, bedrijfsverzamelgebouw) • Combineren zorg met toerisme • Samenwerking bedrijven en onderwijsinstellingen • Inspelen op technologische ontwikkelingen • Seizoensverlenging en promotie toeristische sector • Concentratie van winkels in de centrumgebieden • Flexibele huisvesting voor startende ondernemers en zzp’ers • Groeiend aantal VAB’s
• Teruglopende beroepsbevolking (ontgroening en vergrijzing) • Onvoldoende (aandacht voor) bedrijfsopvolging • Onvoldoende arbeidsaanbod in de zorg • Achterblijvende aanpassing van sectoren aan marktontwikkelingen • Onvoldoende vestigingsmogelijkheden voor startende ondernemers • Leegstand • Onduidelijkheid over de positie van zzp’ers
4.2 Toelichting De basis is aanwezig Uit analyses blijkt dat de economische uitgangspositie van De Wolden op dit moment over het algemeen goed is. Vergeleken met omliggende gemeenten heeft De Wolden een lager werkloosheidpercentage en relatief welvarende inwoners. Er zijn veel voorzieningen en er is een sterk verenigingsleven. De gemeente kent veel ondernemingen waarvan de ondernemer tegelijk inwoner is. Zij voelen zich sterk verwant aan de gemeente en de regio. Het aantal oprichtingen groeit. De dienstverlening van de gemeente is de afgelopen jaren vooruitgegaan. De economie verandert De economie verandert steeds meer in een kenniseconomie. Goed onderwijs, vooral in de zorg en agrarische sector, is daarom van groot belang. Daarnaast ontwikkelt de economie zich steeds meer tot een netwerkeconomie. Samenwerking staat hierin centraal.
27
Het economisch belang van zzp’ers en werken op afstand neemt ook toe. Een goede digitale bereikbaarheid wordt een harde vestigingsvoorwaarde voor steeds meer sectoren. Dit resulteert in nieuwe vormen van werken en consumeren ‘op afstand’. Woon-werkrelaties veranderen en door het toenemende kopen via internet staan ondernemers die hier onvoldoende op inspelen steeds meer onder druk. Ontgroening, vergrijzing en de huidige economische crisis beïnvloeden het ondernemersklimaat in De Wolden. Zowel de gemeente als ondernemers moeten zich inspannen om het ondernemersklimaat gezond te houden en te versterken. Als De Wolden een goede vestigingsplaats voor wonen en werken wil blijven, dan zullen ondernemers en gemeente proactief op deze veranderingen in moeten spelen. Demografische ontwikkelingen In de toekomst kunnen ontgroening en vergrijzing een bedreiging vormen voor de lokale economie. Zo kan het aantal klanten voor bedrijven dalen. Ook kunnen ze zorgen voor een daling van de potentiële beroepsbevolking en arbeidspotentieel, vooral door het vertrek van (goed) opgeleide jongeren. Ook al zijn er bedrijfstakken die vooral middelbaar en lager opgeleid personeel inzetten, vormt dit toch een probleem voor de toekomstige vitaliteit van de economie als geheel. Grote uitdagingen voor sectoren Kijkend naar de ontwikkelingen binnen de sectoren kunnen veel kansen worden benut door verschillende sectoren met elkaar te verbinden. Ook de contacten met het bedrijfsleven en kennisinstellingen kunnen beter om afstemming tussen de beroepsbevolking en het bedrijfsleven te verbeteren. Recreatie en Toerisme De toeristische sector is een sector waar de komende jaren nog groei wordt verwacht binnen De Wolden. Waar andere sectoren als de groot- en detailhandel krimpen, is het aantal horecabedrijven in De Wolden tussen 2002 en 2012 het hardst gegroeid in vergelijking met andere Drentse gemeenten. Verdere ontwikkeling van het toerisme biedt kansen voor het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid, het versterken van het imago van De Wolden en het versterken van het bestaande bedrijfsleven door samenwerking tussen verschillende sectoren. Agrarische sector In de agrarische sector zetten ontwikkelingen als schaalvergroting, toepassing van nieuwe technologieën en een liberaliserende markt de agrarische ondernemer voor uitdagingen. De variatie binnen de sector neemt toe, waarbij bedrijven kiezen voor verbreding (via bijvoorbeeld zorg en/of recreatie) of juist specialisatie. Bedrijfsvergroting en waarschijnlijk een versnelling van dat proces is volgens onderzoek de komende jaren een van de belangrijkste ontwikkelingen binnen de sector . Gerekend naar het aantal verwachte bedrijven in 2020 en de gemiddelde arbeidsbezetting (niet veel anders dan nu), zal de werkgelegenheidsstructuur in de agrarische sector niet fundamenteel veranderen.
Silvis e.a. (2009): De agrarische sector in Nederland naar 2020; Perspectieven en onzekerheden, Wageningen UR
3
28
Detailhandel Met betrekking tot de detailhandel blijkt dat veel ondernemers kansen laten liggen door onvoldoende in te spelen op het veranderende consumentengedrag. Hoewel winkel leegstand op dit moment nog geen urgent probleem is, kan dit in de toekomst snel veranderen. Bewustwording is hierbij een belangrijk punt: ondernemers dienen vooruit te kijken. Het is belangrijk dat zij leren denken vanuit de veranderende behoefte van de consument. Ondernemers moeten inzetten op service en samenwerking (bijv. met de horeca en andere ondernemers). Leegstand valt op korte termijn nog niet te verwachten, maar een proactief ruimtelijk beleid is gewenst om de levendigheid in de centrumgebieden te behouden. Faciliteren in het buitengebied Nadeel op het gebied van ruimtelijk beleid is dat het buitengebied momenteel niet ingericht is op snel-internet (glasvezel). Omdat tegenwoordig steeds meer zaken online geregeld moeten worden, hebben plattelandsbewoners hier hinder van. De gemeente heeft een subsidieaanvraag bij de provincie gedaan om dit mogelijk te maken. Snel-internet zal het vestigingsklimaat voor bedrijven en bewoners in het buitengebied een stuk aantrekkelijker maken. Zzp’ers De ontwikkelingen rondom (nieuwe) zzp’ers binnen De Wolden behoeven de komende jaren extra aandacht. Veel informatie over deze groep is tot nu toe onbekend. Wel wordt landelijk aandacht besteed aan de kwetsbare positie waarin veel zzp’ers zich bevinden. Nieuwe informatie over deze groep dient in dit actieplan te worden meegenomen. Netwerkvorming De samenwerking tussen bedrijven onderling, tussen de verschillende kernen en bedrijfsnetwerken kan beter. Men neigt naar een te sterke focus op de eigen kern. Hierdoor blijven kansen op het bredere niveau van De Wolden liggen. Concreet zijn er de komende jaren een aantal uitdagingen voor gemeente De Wolden. Deze uitdagingen worden in dit plan benoemd. De meest belangrijke hiervan zijn: • Het behouden en bevorderen van lokale bedrijvigheid; • Versterking van het lokale/regionale netwerk en imago van De Wolden; • Het stimuleren en verankeren van innovatie bij bedrijven; • (mede) Zorgen voor voldoende opgeleide arbeidskrachten; • De kwaliteit van vestigingslocaties goed houden; • Realiseren van een goed vestigingsklimaat, met aandacht voor ‘nieuwe’ groepen als zzp’ers; • Bereikbaar blijven, vooral ook op digitaal gebied; • Kwaliteit winkelvoorzieningen op peil houden en leegstand tegengaan; • Benutten van het groeipotentieel van toerisme en recreatie. 4.3 Conclusie: samen aan de slag! Samen aan de slag! Ondernemers in De Wolden lijken de crisis aardig het hoofd te bieden. Toch moeten zij –en ook de gemeente– alert blijven. Een gericht economisch beleid en adequate dienstverlening van de gemeente aan het bedrijfsleven is noodzakelijk voor het behoud van een dynamisch ondernemersklimaat.
29
Belangrijkste sectoren in De Wolden zijn de agrarische sector, toerisme en MKB. Netwerken is belangrijk, dit kan zeker worden versterkt. De landbouw is divers van karakter. De organisatiegraad van het toerisme kan beter. Er wordt een groei in banen voorzien in de zorg. Er is nog veel onduidelijk over de groep zzp’ers in De Wolden. Krimp en vergrijzing zijn ontwikkelingen met grote gevolgen. Deze veranderingen moeten we aangrijpen om anders naar de realiteit te kijken. Niet afwachten, maar anticiperen. Bovenstaande demografische ontwikkelingen kunnen niet worden tegengehouden. Gemeente, ondernemers en inwoners moeten zich hier samen op voorbereiden. Kansen kunnen worden gecreëerd vanuit de huidige situatie. Zo zal De Wolden ook in de toekomst een levendige woon- en werkgemeente zijn. In de visie van de gemeente is de huidige uitgangspositie een resultaat van gezamenlijk hard werken. Ondernemers en gemeente trekken samen op en kennen hun eigen verantwoordelijkheid. Juist de komende jaren is dit ‘samen aan de slag’ van cruciaal belang. De economie zal weer aantrekken, maar alleen als kansen gecreëerd én benut worden. De gemeente kan de macro-economie niet beïnvloeden, maar wel bijdragen aan de juiste randvoorwaarden. De gemeente kan heldere kaders scheppen, procedures verkorten, processen versnellen en partijen samenbrengen. Innovatie is een voorbeeld van een typische ondernemerstaak – hier zal de gemeente zich hooguit ondersteunend opstellen. Regelmatig contact tussen ondernemers(verenigingen) en gemeente schept heldere verwachtingspatronen en versterkt bovendien het gevoel van saamhorigheid. Dat betekent: weten wat je aan elkaar hebt bij de afhandeling van een vergunning, maar ook bredere kennis van elkaars positie en belangen. Borging van de bestaande goede verhoudingen verdient de aandacht, maar is zeker niet voldoende. In overleg blijft de gemeente zoeken naar verbeteringen om lokale ondernemers zo goed mogelijk van dienst te zijn. Lokaal = regionaal! De omschreven kansen en bedreigingen die hierboven zijn uitgelicht, spelen zowel op lokaal als op regionaal niveau. Lokale uitdagingen zijn veelal ook regionale uitdagingen! Economische samenwerking op regionaal niveau is dan ook belangrijk. Op sommige thema’s, zoals het creëren van netwerken, is het goed als De Wolden zelf het initiatief neemt. Op den duur kan dan samenwerking worden gezocht met omliggende gemeenten. Samenwerking moet gericht zijn op het creëren van meerwaarde, zowel lokaal als regionaal.
30
31
5. Speerpunten en aanbevelingen De Wolden wil graag een levendige woon- en werkgemeente zijn. Een optimaal ondernemersklimaat is hierbij een must. Samen met ondernemers wil de gemeente dit realiseren, door dienstverlenend in te spelen op mogelijke kansen. 5.1 Uitgangspunten, rolverdeling en werkwijze De gemeente wil gericht agenderen en signaleren. Ondernemers moeten betrokken worden bij het oplossen van problemen en vraagstukken. In de vorige hoofdstukken zijn diverse ontwikkelingen benoemd. Aan de hand van deze ontwikkelingen formuleren we in dit hoofdstuk zeven speerpunten:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Versterken gemeentelijke dienstverlening Aandacht voor netwerkvorming Sterke recreatie en toerisme sector Sterke detailhandel sector Sterke agrarische sector Aandacht voor de zakelijke dienstverlening en zzp’ers Groeiende zorg en welzijn sector
Deze speerpunten zijn vertaald naar diverse aanbevelingen. De aanbevelingen zijn mogelijke concepten, waar flexibel op kan worden ingezet. Belangrijk is dat ondernemers en gemeente de urgentie van de speerpunten bepalen. De bedrijvencontactfunctionaris inventariseert daarvoor de behoefte onder ondernemers en het college stelt vervolgens een aantal thema’s vast om uit te werken. Uitgangspunt daarbij is dat de economie wordt gemaakt door ondernemers, waarbij de gemeente vooral een faciliterende, en waar nodig aanjagende of ondersteunende rol heeft. Op sommige onderwerpen, vooral op het terrein van ruimtelijke ordening, heeft de gemeente juist een initiërende rol. De gezamenlijke inspanningen van zowel gemeente als ondernemers (en daarbij de markt) bepalen uiteindelijk het resultaat van de speerpunten. Kanttekening bij de actiepunten is dat economische omstandigheden snel kunnen veranderen. De beschreven actiepunten moeten daarom regelmatig worden geactualiseerd en bijgesteld. De speerpunten worden puntsgewijs toegelicht. Elk speerpunt sluit af met een grove inventarisatie van betrokken partijen en praktische uitvoering. 5.2 Speerpunten en aanbevelingen De geformuleerde speerpunten en aanbevelingen voor dit Economisch Actieplan zijn: 1. Versterken gemeentelijke dienstverlening Divers en dynamisch, dat is het ondernemerschap in De Wolden. Om deze diversiteit en dynamiek te behouden, moet de gemeente ondernemersvriendelijk zijn. Een transparant en toegankelijk beleid is belangrijk. Het verlenen van vergunningen moet soepel en doelmatig gaan en korte procedures zijn gewenst. De laatste jaren zijn de mogelijkheden voor deregulering en beperking van de lastendruk in De Wolden verkend en deels benut. De dienstverlening door gemeente aan bedrijven moet regelmatig getoetst worden en eventueel bijgesteld.
32
Aanbevelingen: • Korte doorlooptijden en proactieve opstelling bij vergunningverlening In het najaar van 2013 ontwikkelt de gemeente een plan voor een systeem waarin vergunningaanvragen voor de activiteit bouwen binnen een half uur worden behandeld. De uitvoering van dit systeem start in het eerste kwartaal van 2014. • Onderhouden van nauwe relaties tussen het bedrijfsleven en de gemeente Continuering van de inzet bedrijvencontactfunctionaris. Informele netwerkbijeenkomsten en uitbreiding van het aantal bedrijfsbezoeken door B&W en de bedrijvencontactfunctionaris zijn een optie. • Excellente dienstverlening voor vooruitstrevende bedrijven Innovatie bij bedrijven is in eerste instantie de verantwoordelijkheid van bedrijven zelf. De gemeente wil innovatieve ondernemers graag behouden en stimuleren. Zij kunnen rekenen op bovengemiddelde betrokkenheid en een positieve grondhouding vanuit de gemeente. • Digitale bereikbaarheid op peil Waar de fysieke bereikbaarheid in De Wolden goed is, laat de digitale bereikbaarheid nog te wensen over. In de kernen, maar ook in het buitengebied is dit van toenemend belang, zowel voor de agro-sector als voor zzp’ers. In principe is dit een taak voor de markt. De gemeente kan echter wel de markt faciliteren door deze voorzieningen aan te leggen en hiervoor een subsidieaanvraag uit te zetten. • Herijking ondernemersakkoord In het huidige ondernemersakkoord liggen vooral taken voor de gemeente vastgelegd. Voor de uitwerking voor een nieuw akkoord kunnen ook taken voor ondernemers worden beschreven. Zowel de verbinding met de gemeente als tussen ondernemers onderling kan hierbij gelegd worden. • Aandacht voor zzp’ers Het aantal zzp’ers groeit. Om deze sector te behouden en aan te trekken dient het werkklimaat in De Wolden hiervoor geschikt te zijn. Over de behoefte van deze groep is nog weinig bij de gemeente bekend. In dit actieplan is begonnen met een eerste inventarisatie om de behoefte en vraagstukken onder startende ondernemers en de vorm zzp’ers in beeld te brengen. Om de dienstverlening naar zzp’ers te versterken is het belangrijk om eerst de behoeften van zzp’ers in beeld te brengen. Betrokken partijen Gemeente (bedrijvencontactfunctionaris, afdeling RO en/of vergunningverlening, casemanagers, B&W) en ondernemers. Fasering, middelen en monitoring Doorlopend, monitoring gemeentelijke dienstverlening via tweejaarlijks MKB-beter onderzoek. 2. Netwerkvorming Wat betreft netwerkvorming wil de gemeente goede relaties met het bedrijfsleven onderhouden. De gemeente wil ondernemers met elkaar én met kennisinstanties verbinden. Voor ondernemers is het belangrijk om een (lokaal) netwerk te ontwikkelen of deze te versterken. Door netwerkvorming met kennisinstanties kunnen fricties op de arbeidsmarkt worden voorkomen. 33
Vanuit de gemeente is de bedrijvencontactfunctionaris sleutelpersoon. De functionaris staat in contact met zowel de ondernemersnetwerken als afzonderlijke ondernemers. Zij is bovendien op de hoogte van wat er binnen de gemeentelijke organisatie speelt. Hierdoor heeft zij een goed overzicht van de initiatieven vanuit ondernemers en mogelijke ondersteuning hierbij vanuit de gemeente. Belangrijk hierbij is dat men zich ervan bewust moet zijn dat uitwerking van de speerpunten aandacht krijgt op basis van de initiatieven die ondernemers zélf aanleveren. Aanbevelingen: • Breed toegankelijk ondernemersplatform Door inzet van het Ondernemersplatform en de bedrijvencontactfunctionaris kan het platform breder toegankelijk worden gemaakt. Zo kan het platform een concrete bijdrage leveren aan de versterking van het ondernemersnetwerk in De Wolden. De aandacht van het Ondernemersplatform verschuift langzaam richting het actief betrekken van ondernemers bij netwerkvorming. De netwerkbijeenkomst ‘Ondernemend De Wolden’ was hierbij een eerste stap. • Vraaggericht aanbieden van structurele netwerkmogelijkheden Bij het stimuleren van netwerkvorming is een eerste stap dat ondernemers elkaar en elkaars bedrijf leert kennen. Er zijn een groot aantal netwerken in de gemeente, helaas niet allen even actief. Kernoverstijgende actieve bijeenkomsten kunnen de informatie-uitwisseling tussen de verschillende netwerken stimuleren. Daarbij is het uiteraard van belang dat ondernemers actief deelnemen aan deze overstijgende netwerkgelegenheden. Vooruitstrevende ondernemers kunnen zo met elkaar worden verbonden. Door regelmatige inventarisatie door de bedrijvencontactfunctionaris van vragen/problemen van ondernemers, kunnen de netwerkbijeenkomst gekoppeld worden aan een specifiek thema inclusief sprekers en/of workshops. • Doorstroming van kennis bevorderen De Wolden krijgt in de toekomst te maken met een frictie op de arbeidsmarkt. Een proactieve kennisuitwisseling tussen het bedrijfsleven en (zorg) onderwijs- en kennisinstellingen moet daarom worden bevorderd. Hiervoor zou de gemeente de gebiedscoöperatie De Wolden verder kunnen ontwikkelen. Ook kan de provincie Drenthe een rol spelen. Zij kan de overkoepelende regionale belangen vertegenwoordigen en eventueel als bemiddelaar optreden tussen verschillende partijen. • Bind potentiële arbeidskrachten Ondernemers kunnen leerlingen van middelbare scholen en vervolgopleidingen binden aan het bedrijfsleven door ze ermee kennis te laten maken. Dat kan bijvoorbeeld door middel van stageplekken, gastcolleges, sociale media en rondleidingen. Betrokken partijen Gemeente (bedrijvencontactfunctionaris, afdeling samenleving), Ondernemersplatform, ondernemers(verenigingen/netwerken), kennisinstellingen en provincie Drenthe. Praktische uitvoering (fasering, middelen en monitoring) Doorlopende uitvoering. Monitoring netwerkvorming onderling via ondernemersavonden, monitoring doorstroming kennis via jaarlijkse CBS cijfers arbeids- en onderwijsmarkt.
34
3. Sterke toeristisch-recreatieve sector: Het beleidsplan Recreatie en Toerisme 2013-2017 biedt een prima basis voor verdere uitbouw van de sector. In dit actieplan worden dan verder ook geen ingrijpende aanbevelingen meer gedaan. Verdere verbetering van de kwaliteit van het aanbod is voornamelijk zaak voor de ondernemers zelf. De gemeente kan echter wel helpen door een positieve opstelling waar het gaat om initiatieven die de kwaliteit versterken. Aanvullende aandachtspunten op het Beleidsplan zijn het verbinden van het ondernemersplatform aan het toeristisch platform. Zo wordt kruisbestuiving tussen verschillende sectoren aangemoedigd. Aanbevelingen: (aanvullend op Beleidsplan Recreatie en Toerisme 2013-2017) • Samenwerking Toeristisch platform met het Ondernemersplatform Samenwerking tussen het Toeristisch platform en het Ondernemersplatform moet worden gestimuleerd. Zo kan o.a. de samenwerking bij (de organisatie van) festivals, sport- en culturele evenementen onder de aandacht worden gebracht. Door bijvoorbeeld het bieden van arrangementen kan kruisbestuiving tussen de verschillende ondernemers optreden. Betrokken partijen Gemeente (Beleidsmedewerker Recreatie en Toerisme, Bedrijvencontactfunctionaris), Ondernemersplatform, Toeristisch platform) Praktische uitvoering (fasering, middelen, monitoring) Fasering en middelen geschieden volgens Beleidsplan Recreatie en Toerisme 2013-2017. Samenwerking Toeristisch Platform met het Ondernemersplatform in afstemming met platformen. 4. Sterke detailhandel De detailhandel sector komt onder druk te staan (internet, vergrijzing, toename regionaal aanbod). Daarom dient voorzichtig te worden omgegaan met uitbreiding van capaciteit. Eventuele uitbreiding moet aansluiten op het bestaande winkelbestand om nieuwe concentratie te voorkomen. Het initiatief en de uitvoeringskracht voor vormgeving van de detailhandel ligt vooral bij de marktontwikkelingen en ondernemers zelf (en vastgoedeigenaren). De gemeente moet zich richten op diversiteit en kwaliteit en op het faciliteren van innovatieve ondernemers.
35
Aanbevelingen: • Sturing via ruimtelijk beleid Ontwikkelingen in de detailhandel sector worden vooral door de markt bepaald. De invloed van de gemeente ligt bij het voeren van ruimtelijk beleid. Met dit beleid kan de gemeente ontwikkelingen stimuleren of ontmoedigen. De gemeente kan bijvoorbeeld proactief op leegstand anticiperen door in de grotere kernen kernwinkelgebieden aan te wijzen. Nu gebeurt dit al in De Wolden door o.a. nieuwe winkelvoorzieningen te stimuleren om zich binnen aangewezen winkelgebieden te vestigen. Belangrijk is dat ruimtelijk beleid wordt gehandhaafd, zodat het ook daadwerkelijk effect heeft. Specifieke kansen, dreigingen of anderszins urgentie zullen daarbij leidraad zijn. Een kans is bijvoorbeeld de potentiële komst van een trekker in een gebied, waarvoor afstemming nodig is met andere partijen. • Blijf winkelstand continue monitoren Een dreiging die aanleiding kan zijn voor specifieke inzet is een oplopende leegstand en/of verloedering. Om dit te voorkomen, moet de gemeente winkelleegstand in de verschillende kernen doorlopend monitoren. Wanneer naar aanleiding van dergelijke situaties activiteiten worden ondernomen, zal dat in samenwerking plaatsvinden. • Proactief inspelen op veranderende en toekomstige omstandigheden Ondernemers in de detailhandel kunnen zelf inspelen op veranderende omstandigheden, zoals het nieuwe winkelen en de veranderende consumentenvraag. Dit gebeurt momenteel nog onvoldoende. Bewustwording is hierbij een belangrijk punt: ondernemers dienen vooruit te kijken. Het is belangrijk dat zij (op tijd) inspelen op de veranderende behoefte van de consument. De focus ligt op service, samenwerking met de horeca (en andere ondernemers) en actief en tijdig op zoek gaan naar bedrijfsopvolging. Betrokken partijen Gemeente (Bedrijvencontactfunctionaris, cluster RO en/of vergunningverlening), ondernemers, vastgoedeigenaren. Praktische uitvoering (fasering, middelen en monitoring) Doorlopend. Ruimtelijk beleid, monitoring via cijfers winkelleegstand, excellente dienstverlening vooruitstrevende ondernemers, organisatie van netwerkbijeenkomsten rond thema’s in de detailhandel. 5. Sterke agrarische sector De agrarische sector is en blijft de grootste sector binnen gemeente De Wolden en is bovendien zeer bepalend voor het landschap. De agrarische sector is een stabiele sector, die tegelijkertijd sterk in beweging is door technologische ontwikkelingen, schaalvergroting en liberalisering van de wereldmarkt. Er ontstaan steeds meer nevenactiviteiten bij agrarische bedrijven en schaalvergroting zal ook de komende jaren toenemen. De gemeente ziet (verbreding van) landbouwactiviteiten als een belangrijke motor voor een vitaal platteland en wil dit graag faciliteren.
36
Aanbevelingen: • Behoefte agrariërs scherper in beeld De behoefte van de agrarische sector is in dit actieplan nog niet volledig in beeld gebracht. De gemeente kan agrarische ondernemers in de eerste plaats ondersteunen via ruimtelijk beleid en goede dienstverlening bij vergunningaanvragen. De verdere (gewenste) ondersteuning van agrariërs moet nog onderzocht worden. Betrokken partijen Gemeente (bedrijvencontactfunctionaris, casemanagers), agrarische ondernemers en ondernemersnetwerken (LTO Noord afdeling De Wolden - oost-Hoogeveen, LTO Noord afdeling Meppel - De Wolden-west) Praktische uitvoering (fasering, middelen en monitoring) Doorlopend. Faciliteren van agrarische ondernemers door ruimtelijk beleid en vergunningverlening. Gemeentelijke monitoring van ontwikkeling en behoefte onder agrarische ondernemers. 6. Aandacht voor de zakelijke dienstverlening en zzp’ers Het aantal bedrijven in de zakelijke dienstverlening in De Wolden is de laatste jaren aanzienlijk gestegen. Het gaat hier vooral om bedrijven in de bouw, ingenieur- en architectenbureaus en dienstverlening voor de agrarische sector. De zakelijke dienstverlening is de twee na grootste sector in De Wolden. De overgrote meerderheid van de bedrijven is klein en heeft één tot twee werknemers. Het is onduidelijk hoeveel van deze ondernemingen precies zzp’er zijn. Bij de gemeente is nog weinig informatie over deze sector. Het precieze aantal zzp’ers is onbekend. Tijdens de brainstormavond zijn wensen vanuit de sector naar voren gebracht die zijn verwerkt in de aanbevelingen. Aanbevelingen: • Onderzoek mogelijkheden voor flexibele huisvesting Uit de brainstormavond met ondernemers op 23 oktober jl. bleek dat de zakelijke dienstverlening vooral behoefte heeft aan een passend aanbod voor bedrijfshuisvesting. Er is behoefte aan flexibele huisvesting en bijvoorbeeld een of meer bedrijfsverzamelgebouwen. De mogelijkheden voor deze manier van huisvesting moeten verder worden onderzocht. • Onderzoek de motieven van zzp’ers De opkomende trend van zzp’ers is ontstaan door de flexibilisering van de zakelijke dienstverlening. Aan de andere kant is het ook een gevolg van de economische crisis, waardoor mensen ‘noodgedwongen’ een eigen zaak beginnen. • Zzp’ers en netwerkvorming Aandacht voor mogelijkheden voor netwerkvorming voor zzp’ers is gewenst om de groep in De Wolden beter zichtbaar te maken. Over het algemeen moeten zzp’ers nu een eigen netwerk opbouwen. Dit kan worden gestimuleerd door elkaar op te zoeken en te helpen. Bovendien zouden zzp’ers ook betrokken moeten worden bij de netwerken van andere ondernemers.
37
Betrokken partijen Gemeente (bedrijvencontactfunctionaris, afdeling Ruimte), ondernemers uit de zakelijke dienstverlening. Praktische uitvoering (fasering, middelen en monitoring) Inspelend op de vraag vanuit de ondernemers. Faciliteren van bedrijfshuisvesting door ruimtelijk beleid en vergunningverlening. Gemeentelijke monitoring van ontwikkeling en behoefte onder ondernemers en ondernemersnetwerken voor zzp’ers. 7. Groei sector zorg en welzijn De vergrijzing zorgt landelijk voor een toenemende vraag in de zorg. De Wolden kan hier op inspelen. Aanbevelingen: • Zorg biedt ruimte voor groei De gemeente zou de zorg als groeisector voor de komende jaren moeten opnemen in haar beleid. Inventariseren welke voorzieningen er momenteel in de gemeente en regio aanwezig zijn, en welke worden gemist. • Ondernemers dienen actief in te spelen op de zorgvraag Ondernemers moeten actief inspelen op de zorgvraag. Dat kan met traditionele zorgvoorzieningen, maar ook door meer innovatieve zorgmiddelen. Denk aan een revalidatiehotel, een zorgboerderij of juist mobiele zorgvoorzieningen (fysiotherapeut aan huis en bezorgdiensten van apotheker). • Leg verbindingen met andere sectoren Vooral de relatie met recreatieve voorzieningen ligt voor de hand, zoals sauna’s, golfbanen en sportscholen. Betrokken partijen Gemeente (bedrijvencontactfunctionaris, afdeling samenleving), zorgondernemers, recreatieve ondernemers. Praktische uitvoering (fasering, middelen en monitoring) Inspelend op de zorgvraag. Monitoring via jaarlijkse provinciale werkgelegenheidscijfers. Faciliteren van startende zorg ondernemers door ruimtelijk beleid en vergunningverlening. Gemeentelijke monitoring van ontwikkeling en behoefte onder zorgondernemers.
38
39
6. Uitvoering 6.1 Uitvoering Het uitvoeren van de genoemde speerpunten vraagt om een gezamenlijke inspanning door gemeente en ondernemers. Na vaststelling van het Economisch Actieplan bepaalt het college de speerpunten en geeft de algemene richting aan. Daarvoor inventariseert de bedrijvencontactfunctionaris de behoefte onder ondernemers. Uitvoering moet leiden tot resultaten met vermeerderde aandacht voor het gekozen speerpunt. 6.2 Participatie Op basis van de verkozen speerpunten stellen we een communicatie- en deelnemersplan met kalender op. De bedrijvencontactfunctionaris inventariseert regelmatig welke problemen of vragen ondernemers hebben en neemt dit mee in de communicatiekalender. 6.3 Financiën Voor het uitvoeren van het Economisch Actieplan is € 20.000 beschikbaar gesteld in 2014. Dit budget is bedoeld voor het uitvoeren van diverse acties om de diverse economische sectoren in De Wolden te ondersteunen. In overleg met de ondernemers, ondernemersverenigingen en ondernemersplatform De Wolden zullen aan de hand van de speerpunten acties worden uitgezet. 6.4 Monitoring Doel van dit economisch actieplan is de bedrijvigheid in De Wolden te behouden en te versterken. De verschillende speerpunten bepalen de koers en de invulling van deze brede doelstelling. Jaarlijks monitoren we de mate waarin de gemeente en ondernemers de koers volgen. Per speerpunt staat daarvoor een wijze van monitoring beschreven. Met behulp van procesindicatoren (hoe ver is de uitvoering van een speerpunt gevorderd en in hoeverre zijn bijbehorende acties uitgevoerd) en resultaatindicatoren (in hoeverre zijn de beoogde resultaten uit de speerpunten bereikt), wordt de voortgang gemeten. 6.5 Gewenste resultaat Dit actieplan biedt richtlijnen voor de gemeentelijke inzet bij versterking en behoud van bedrijvigheid in De Wolden en voor verbetering van de gemeentelijke dienstverlening. Het beoogde resultaat van dit plan is het behouden en stimuleren van de bedrijvigheid, het verbeteren van het (gemeentelijk)ondernemersklimaat en het onderhouden van goede relaties met het bedrijfsleven. Het resultaat van de in dit plan beschreven acties is niet alleen afhankelijk van de inzet van gemeente en ondernemers. Ook externe, moeilijk te beïnvloeden omstandigheden (zoals de markt) spelen een rol.
40
41
BIJLAGE l: I nformatie uit Communicatie en Participatietraject 1. Oriënterende interviews Door middel van interviews met een aantal ondernemers en leden van het Ondernemersplatform is een verkennende gespreksronde gevoerd, om zo een eerste invulling aan het Economisch Actieplan te geven. De benaderde ondernemers waren bekend bij een ondernemersnetwerk en/of in contact met de bedrijvencontactfunctionaris via sociale media en op korte termijn bereid medewerking te verlenen. Met de ondernemers is gesproken over de evaluatie van de huidige gang van zaken, ambities en toekomstverwachtingen van hun bedrijf, de gewenste rol van de gemeente ten aanzien van het bedrijfsleven en suggesties voor de inhoud van het Economisch Actieplan. De resultaten zijn in het eerste concept van dit plan verwerkt. Dit concept is besproken op de ondernemersavond op 23 oktober 2013. 2. Verslag ondernemersavond 23 oktober 2013 Aanwezigen: ondernemers- en vertegenwoordigers van ondernemersverenigingen uit de verschillende sectoren in De Wolden. Doel van de bijeenkomst: Brainstormen over de concept versie van het economisch actieplan, aan de hand van de thema’s 1) inhoud van het economisch actieplan, 2) toekomstige rol ondernemers 3) toekomstige rol van de gemeente. Uitkomsten van de avond zijn verwerkt in het actieplan. Uitkomsten 1. Inhoud van het Economisch Actieplan Qua inhoud geeft men aan tevreden te zijn met de aandacht voor saamhorigheid, het behouden en aantrekken van bedrijvigheid en aandacht voor de gemeentelijke dienstverlening. Ook de richtinggevendheid van het Economisch Actieplan wordt gewaardeerd. Voor de inhoud van het actieplan worden suggesties gedaan, zoals aandacht voor de jeugd en scholing en meer aandacht voor de zakelijke dienstverlening. Bovendien wordt een aantal suggesties aangereikt voor de aanbevelingen. 2. Toekomstige rol ondernemers De ondernemers bevestigen dat hun eigen bijdrage cruciaal is om de toekomstige economische ontwikkelingen het hoofd te kunnen bieden. De aanwezigen erkennen het belang van samenwerking, ook tussen sectoren. Men is nog op zoek naar een manier om hier vorm aan te geven. De rol die zij voor zichzelf weggelegd zien is een actieve rol in een ondernemersvereniging en een bijdrage aan netwerkactiviteiten. Ook denken zij graag met de gemeente mee bij het uitwerken van de speerpunten.
42
3. Toekomstige rol gemeente Positief punt bij de rol van de gemeente is een proactieve houding en aandacht voor het betrekken van ondernemers. De voornaamste gewenste rol voor de gemeente ligt volgens de aanwezigen bij het faciliteren van netwerkmogelijkheden. Ook moet de gemeente zorgen voor snelle en adequate vergunningverlening. Daarnaast werd voor het ruimtelijk beleid van De Wolden de behoefte uitgesproken om bij het toestaan van niet-agrarische activiteiten in het buitengebied rekening te houden met de omliggende bedrijfsactiviteiten, cultuurhistorische en intrinsieke waarden van het landelijk gebied (rust, ruimte, groen). Geconcludeerd wordt dat:
• Niets doen geen optie is. Er moet nu gehandeld worden om de toekomstige ontwikkelingen als ontgroening, vergrijzing en leegstand het hoofd te kunnen bieden. • Samenwerking nodig is. Ondernemers moeten het samen doen, er wordt gezocht naar een manier om elkaar snel en makkelijk te vinden. Ondernemers kunnen en willen gebruik maken van elkaars kwaliteiten en elkaar versterken.
Dorpsvisies Bij het opstellen van het Economisch Actieplan is ook rekening gehouden met de dorpsvisies. Deze zijn geanalyseerd op aanknopingspunten voor de inhoud en richting van dit actieplan. Voor wat betreft economische activiteiten zetten de dorpsvisies in op het combineren van zorg met overige voorzieningen, aandacht voor het VAB-beleid en onderzoeken op het ruimtelijk beleid ten aanzien van leegstand. Ook het verbeteren van de gemeentelijke dienstverlening en begeleiding bij het opstarten van een nieuwe onderneming zijn genoemd
43
BIJLAGE ll: O verzicht aantal vestigingen en banen in provincie Drenthe A. Banen van 12 uur of meer per bedrijfstak per gemeente in provincie Drenthe, 2012
44
B. Aantal vestigingen per sector, per gemeente in provincie Drenthe, 2012
45
BIJLAGE lll: Uitgangssituatie In deze bijlage is het huidige sociaal-economisch profiel, ruimtelijk beleid, ondernemersnetwerken en de gemeentelijke dienstverlening in De Wolden weergegeven. Sociaaleconomisch profiel Ligging: bereikbaarheid als kernkwaliteit Bereikbaarheid is een van de kernkwaliteiten van De Wolden. Door de nabijheid van de auto(snel)wegen A28, A37, A32 en N48 zijn er een flink aantal aansluitingen van- en naar de gemeente. Zowel de oost-west- als de noord-zuidverbindingen zijn erg goed. Karakteristiek: landbouw vindt plaats naast natuurontwikkeling en recreatie Een groot buitengebied, afwisselend landschap en goede beriekbaarheid zijn typerend voor De Wolden. 80% van het landgebruik is agrarisch. Landbouw vindt plaats naast natuurontwikkeling en recreatie. De inwoners wonen verspreid over grotere kernen -met scholen, supermarkten en sportvelden- en kleine kernen -met kleine scholen, een actief verenigingsleven en langgerekte bebouwing zonder voorzieningen. Voorzieningen: afwisselend aanbod Het voorzieningenpeil in De Wolden verschilt per kern. In de grotere kernen (De Wijk, Ruinen, Ruinerwold, Zuidwolde en Koekange) zijn de meeste winkels en horecagelegenheden. Ook sport, onderwijs en zorgvoorzieningen zijn hier ruimer aanwezig dan in de andere kernen. Liggend tussen Meppel en Hoogeveen zijn de bewoners van De Wolden voor regionale voorzieningen (zoals middelbaar onderwijs of een bioscoop) aangewezen op Meppel en Hoogeveen. Andersom is De Wolden voor beide steden een gebied waar men terecht kan voor uiteenlopende recreatieve functies als natuur, dagattracties, evenementen, verblijfsrecreatie, en verschillende sportactiviteiten. Beroepsbevolking en arbeidsparticipatiegraad: De Wolden onderscheidt zich positief Onder de beroepsbevolking wordt bij het CBS iedereen tussen de 15 en 65 jaar meegerekend die werk heeft of werk zoekt voor twaalf uur of meer per week. Op een inwoneraantal van 23.740 in 2012 heeft De Wolden een beroepsbevolking van 10.500 inwoners . Van dit aantal werken 10.000 mensen per week twaalf uur of meer. Het percentage van de beroepsbevolking dat werkt, de netto arbeidsparticipatiegraad, ligt op 68,2% in De Wolden. Dit is hoger dan in Drenthe (65,4%) en het landelijk gemiddelde (67,4%). Op dit punt onderscheidt De Wolden zich dus positief.
4
Notitie Vitaal Platteland 46
Aantal vestigingen: afwisseling en verandering Het totaal aantal bedrijfsvestigingen in De Wolden wisselt en verandert. Zowel in omvang en spreiding als in aantal. In 2012 bedraagt het aantal vestigingen 2339, wat neerkomt op ongeveer één bedrijfsvestiging per tien inwoners. Een vergelijking met omliggende gemeenten laat zien dat dit gemiddeld hoog ligt in de regio. 68% van de vestigingen in De Wolden heeft slechts tot één werknemer in dienst, en 23% tussen de twee en negen werknemers. De meeste vestigingen zitten in de agrarische sector of groot- en detailhandel. Verhouding aantal bedrijfsvestigingen per aantal inwoners 2012: Coevorden
De Wolden
Hoogeveen
Meppel
Westerveld
1:12
1:10
1:14
1:13
1:10
Bron: provinciaal werkgelegenheidsregister 2012
Aantal vestigingen per sector en aantal WP (>12u per week) Sector
Aantal vestigingen
Aantal WP (=>12u p/w
Agrarische sector Zakelijke en Financiële dienstverlening Groot-en Detailhandel Bouwnijverheid Vrijetijdsector
426 362
924 721
350 232 154*
946 495 290
*Dit betreft cultuur, sport, recreatie, logies, maaltijd en drankverstrekking Bron: provinciaal werkgelegenheidsregister 2012, LISA 2012
Werkgelegenheid: beroepsbevolking overschrijdt aantal werkplaatsen In De Wolden waren in 2012 5.746 werkplaatsen van meer dan twaalf uur per week. Dit betekent dat het aantal werkplekken in De Wolden zelf ontoereikend is om de beroepsbevolking in de eigen gemeente meer dan twaalf uur per week werkzaam te laten zijn. Banen van minder dan twaalf uur per week In sommige sectoren is het niet verwonderlijk dat er ook een groot aantal banen van minder dan twaalf uur per week bestaan, zoals in de toeristische sector, waar ongeveer honderdtachtig banen minder dan twaalf uur bedragen (wat het totaal aantal banen op 473 brengt). Met het oog op het groeiend aantal zelfstandigen zonder personeel (zzp’ er) zijn banen van minder dan twaalf uur per week ook goed mogelijk, gezien het aantal uren dat een zzp’er aan de eigen onderneming besteed in veel gevallen van tijd tot tijd verschilt. Precieze gegevens zijn hier niet over bekend. In het volgende hoofdstuk komen we op deze laatste groep terug.
Vrijetijdsector: de vrijetijdsector is een samengestelde sector, dat betekent dat de sector is opgebouwd uit (delen van) andere sectoren. Gegevens zijn afkomstig van het provinciaal werkgelegenheidsregister. 5
47
Pendel: uitgaande en inkomende pendel beide opvallend hoog Wanneer het over het aantal vestigingen gaat is het ook belangrijk om te weten wie er op die plaatsen werken. In hoeverre zijn die personen woonachtig in gemeente De Wolden zelf? Of zijn zij afkomstig van buiten de gemeente? Met het antwoord op deze vraag wordt inzichtelijk hoe en in welke mate inwoners van De Wolden zullen profiteren bij het stimuleren van het aantal arbeidsplaatsen in de gemeente. Het aantal werkzame personen met een baan (>12 uur) (10.541) is bijna twee keer groter dan het aantal banen (>12 uur) in De Wolden (5.746). Dit betekent dat een groot aantal mensen buiten De Wolden werkt. De gemeente kenmerkt zich dus meer als woongemeente dan als werkgemeente. “Uit eerdere pendelonderzoeken blijkt dat maar liefst 77% van de werkzame personen woonachtig in De Wolden, buiten de gemeente werkt”. Opvallend gegeven is dat uit eerdere pendelonderzoeken·blijkt dat maar liefst 77% van de werkzame personen woonachtig in De Wolden, buiten de gemeente werkt. Zij werken vooral in Drenthe zelf, gevolgd door Noord-Overijssel, Groningen en Utrecht. Andersom wordt bijna de helft van de arbeidsplaatsen binnen De Wolden bezet door personen woonachtig buiten de gemeente. Zij komen naast Drenthe (80%), opeenvolgend uit Overijssel, Zuidoost Friesland en Groningen. Aandachtspunt bij deze aanname is dat de beschikbare pendelgegevens over De Wolden dateren uit 2005. Recente gegevens van het ING economisch bureau uit 2010 geven vergelijkbare tendensen weer, maar zijn niet even diepgaand als het pendelonderzoek van het CBS uit 2004. De gegevens van de ING gelden voor zuidwest Drenthe in het algemeen. Uit het onderzoek blijkt dat de stroom forensen in zuidwest Drenthe vooral voortkomt uit kwalitatieve verschillen in arbeidsvraag en -aanbod. Uit het onderzoek blijkt dat de gemiddelde afstand tussen woon- en werkplaats voor inwoners van zuidwest Drenthe twintig kilometer bedraagt. De meeste werknemers reizen bijvoorbeeld vanuit de gemeente Zwolle in Overijssel, waar het opleidingsniveau hoger is dan in Hoogeveen en Meppel. Demografische ontwikkelingen: vergrijzing en krimp Net als in de rest van Nederland krijgt De Wolden de komende dertig jaar te maken met vergrijzing en een omslag van bevolkingsgroei naar krimp. De bevolkingsomvang van de gemeente De Wolden loopt de komende jaren terug. Met het krimpen en vergrijzen van de bevolking, krimpt ook de beroepsbevolking. In plattelandsgemeenten vindt dit proces over het algemeen sneller plaats dan in stedelijke gebieden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de potentiële beroepsbevolking van De Wolden sneller daalt dan het landelijk gemiddelde. Tussen 2010 en 2025 daalt de beroepsbevolking naar verwachting met ongeveer 7% (zie grafiek). Vergeleken met de regio Zuidwest-Drenthe en Drenthe als geheel is de afname van de potentiële beroepsbevolking echter gematigder.
6
ING Economisch Bureau, 2010 48
Relatieve ontwikkeling potentiële beroepsbevolking Nederland, Drenthe, Zuidwest Drenthe en De Wolden (2010=100)
Bron: CBS, Notitie Vitaal Platteland 2013
Opleidingsniveau/scholing: gemiddeld minder hoogopgeleiden in De Wolden Uit gegevens van het CBS blijkt dat qua opleidingsniveau de beroepsbevolking van De Wolden in 2012 bestond uit 22,1% laagopgeleiden (mensen met een opleiding op het niveau van basisonderwijs, LBO of MAVO/VMBO-niveau), 50% middelbaar opgeleid (HAVO, VWO of MBO) en 25,9% uit hoogopgeleiden (HBO of WO). Gemiddeld genomen zijn er in de Wolden minder hoogopgeleiden en meer middelbaar opgeleiden dan in Nederland als geheel (22% laag, 43% middelbaar, 35% hoog). Voor de vraag en aanbod op de arbeidsmarkt vormt dit niet direct een probleem. De lokale economie van De Wolden is minder kennisintensief dan Nederland als geheel. Dat komt doordat kennisintensieve sectoren in De Wolden kleiner zijn dan gemiddeld in Nederland. In de toekomst zal echter bij een afnemende beroepsbevolking in combinatie met een gelijkblijvende of toenemende arbeidsbehoefte in specifieke sectoren zoals zorg, een tekort aan goed opgeleid personeel wel een risico kunnen vormen.
Bron: Provinciaal Werkgelegenheidsregister 2011
Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt: relatief lage werkloosheid Met het oog op de eerder genoemde gegevens over pendel en opleidingsniveau blijkt dat de beroepsbevolking in De Wolden erg mobiel is (gezien de hoge stroom uitgaande pendel) en de werkloosheidspercentages laag. Waar de percentages in zowel de provincies Overijssel als Drenthe in 2012 boven het landelijk gemiddelde van 7,9% lagen, was het werkloosheidpercentage in De Wolden met 6,5 % onder het landelijke en regionale gemiddelde.
7
CBS, 2012 49
Ondernemersklimaat Oprichtingen en Opheffingen: positief saldo Sinds 2008 worden er jaarlijks ongeveer honderdveertig vestigingen opgericht en vijfennegentig opgeheven. Een groot aandeel hiervan is zzp’er (ongeveer honderd per jaar). Uit gegevens van de Kamer van Koophandel blijkt dat De Wolden vergeleken met omliggende gemeenten de laatste kwartalen het op één na hoogste saldo aan oprichtingen – opheffingen kent. De sectoren met de grootste stijging zijn het aantal oprichtingen in de Bouw en de Zakelijke Dienstverlening (advisering en onderzoek). Saldo Oprichtingen – Opheffingen 2012-IV – 2013-I Coevorden
De Wolden
Hoogeveen
Meppel
Westerveld
+5
+25
+31
+18
+12
Bron: Provinciaal werkgelegenheidsregister 2012 -2013
Groei: opvallende stijgingen Opvallend aan het aantal vestigingen per sector is een stijgende lijn in de agrarische sector in 2010. Dit geeft een vertekend beeld. Het aantal landbouwbedrijven nam niet zozeer toe, maar vanaf 2010 moeten agrarische bedrijven zich verplicht laten registreren in het handelsregister van de Kamer van Koophandel. Ook in de zakelijke dienstverlening en de bouw nam het aantal vestigingen beduidend toe.
Bron: Kamer van Koophandel 2008-2013
Dit kan het gevolg zijn van een groot aantal registratie zzp’ers. Ongeveer 80% van het aantal bouwbedrijven bestaat uit één tot twee werknemers. Hetzelfde geldt voor de zakelijke dienstverlening (advisering en onderzoek), waarin 85% van de vestigingen uit één tot twee werknemers bestaat. In paragraaf 2.4 komen we op deze ontwikkeling terug. Wat verder opvalt, is het aantal vestigingen in de gezondheidszorg en welzijn, wat bijna is vervijfvoudigd (van zevenendertig naar honderdvierenzeventig) en de groei in de sector Horeca en Toerisme (van honderdzevenendertig naar honderdnegenentachtig).
8
Ondernemerschapsindex Noord-Nederland, Kamer van Koophandel 2012-2013 50
Wat betreft het aantal horeca ondernemingen (Dit betreft de horeca inclusief verblijfsrecreatie en catering), is dit aantal tussen 2002 en 2012 met 20,4% gestegen. Dit is de grootste stijging van het aantal horecabedrijven in de provincie Drenthe. Overlevingskansen: De Wolden onderscheid zich positief Met betrekking tot het aantal oprichtingen en opheffingen is het ook van belang om te kijken wat de overlevingskansen van de betreffende bedrijven zijn. Uit gegevens van de Kamer van Koophandel over het aantal opgerichte bedrijven in 2008 t/m 2012 blijkt dat na vier jaar nog 73% van de gestarte bedrijven in De Wolden bestaat. Dit is hoger dan het landelijk gemiddelde van 54% . “Na vier jaar bestaat nog 73% van de gestarte bedrijven in De Wolden. Dit is hoger dan het landelijk gemiddelde van 54%”. Gemeentelijke dienstverlening: toenemend positieve beoordeling De gemeente De Wolden is aangesloten bij het onderzoek naar de MKB vriendelijkste gemeente van Nederland. Dit onderzoek wordt tweejaarlijks uitgevoerd door Lexnova in opdracht van MKB Nederland. Het belangrijkste doel van het onderzoek is het inzichtelijk maken van de kwaliteitsbeleving van aspecten van de gemeentelijke dienstverlening in gemeente De Wolden. Ondernemers worden gevraagd naar de beleving van door de gemeente beïnvloedbare factoren, zoals regelgeving, lokale belastingen, openbare voorzieningen en ondernemersvriendelijkheid. Aanvullend heeft de gemeente een aantal vragen mee laten lopen die specifiek op De Wolden van toepassing zijn, over het ondernemersplatform en het ondernemersakkoord. Positief punt is dat de gemeente van een beoordelingscijfer van 6,7 in 2010-2011 gestegen is naar een 7,2 over het jaar 2012-2013. Uit de laatste evaluatie van 2013 blijkt dat ondernemers vooral tevreden zijn over de communicatie van de gemeente De Wolden. De gemeente staat open voor overleg en de persoonlijke houding van medewerkers spreekt aan. “Uit de verkiezingen van de MKB vriendelijkste gemeente van Nederland is gebleken dat gemeente De Wolden van een beoordelingscijfer van 6,7 over 2010-2011 naar een 7,2 is gestegen over het jaar 2012-2013”. Interviews met ondernemers bevestigen de open en toegankelijke houding van de gemeente. Afspraken worden binnen één à twee dagen gemaakt en de gemeente geeft bij de aanvragers blijk van een behulpzame houding. Echter zijn er op het gebied van communicatie en informatievoorziening ook verbeterpunten te benoemen. Hoewel het maken van een afspraak vlot verloopt, blijkt dat vaktaal vanuit de gemeente tijdens deze afspraken verwarring oproept bij vergunningaanvragen voor de activiteit bouwen van ondernemers. Dit heeft tot gevolg dat onder de aanvragers onbegrip ontstaat over gevolgde procedures en uitspraak. Ook blijkt uit interviews dat aanvragers graag tussentijds op de hoogte worden gehouden van de status van hun aanvraag. Hier nemen zij nu vaak tussentijds telefonisch contact voor op. Binnen de gemeente kan de informatie uitwisseling over de statussen van aanvragen beter en efficiënter.
9
KVK, 2012 (ikgastarten.nl) 51
Ruimtelijk Beleid Een manier waarop de gemeente ondernemers kan faciliteren is via ruimtelijk beleid. Om ondernemers de ruimte te bieden om te ondernemen dienen er in de verschillende bedrijfssectoren voldoende passende vestigingsmogelijkheden aanwezig te zijn. Daarbij gaat het zowel om centrumlocaties als bedrijventerreinen en ook om ondernemen in het buitengebied. Een kenmerk van De Wolden is de verspreide lokale bedrijvigheid. De meeste bedrijven in De Wolden zijn gevestigd in het buitengebied. Een groot deel hiervan is van agrarische aard. Daarnaast vindt bedrijvigheid vooral plaats in de centrumgebieden en de bedrijventerreinen. Ook zijn er binnen de gemeente een aantal zzp’ers aanwezig die geen zelfstandige bedrijfshuisvesting hebben. Zij werken vanuit huis. Centrumgebieden: centrumplannen, concentratie en herbestemmen In de centrumgebieden van de kernen de Wijk, Ruinen en Zuidwolde is de gemeente de afgelopen jaren bezig geweest met het ontwikkelen van centrumplannen. Aanleiding hiervoor was de behoefte aan verbetering van de inrichting en de verkeerssituatie(o.a. door het invoeren van een dertig km zone, verplaatsing van voorzieningen en een uitbreiding van het aantal parkeerplaatsen). Doel hiervan is om een kwalitatief goede omgeving met een gunstig vestigingsklimaat aan te bieden. Met de centrumplannen wordt beoogd het centrum in de toekomst aantrekkelijk te houden om in te winkelen, goed om in te ondernemen en leefbaar om in te wonen, met behulp van goede voorzieningen. Daarnaast komt de gemeente ondernemers tegemoet door de mogelijkheden voor herbestemmen te versoepelen. In de kernen worden centrumgebieden aangewezen waarbinnen we nieuwe voorzieningen willen concentreren en flexibele herbestemming mogelijk is. Functies op een bepaalde bestemming kunnen hierdoor uitgewisseld worden. De gronden en bouwwerken mogen naast het bestaande gebruik ook worden gebruikt voor detailhandel, dienstverlening, horecabedrijven, kantoren en wonen (per gebouw één woning). Voor herbestemmingen buiten de aangewezen centrumgebieden dient men een verzoek in te dienen. De te volgen procedure hiervoor is langer en daarmee een minder aantrekkelijke optie. Welstandsvrij bouwen Een andere manier waarop de gemeente via ruimtelijk beleid ondernemers en inwoners tege-moet komt is welstandsvrij bouwen. In 2013 is de Welstandsnota in de gemeente van kracht geworden. Hierdoor is voor een omgevingsvergunning in grote delen van De Wolden geen advies meer nodig van de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit en Cultuurhistorie (CRKC), voorheen welstandscommissie. Het streven vanuit de gemeente is dat vergunningen voor de activiteit bouwen in 2014 binnen een half uur verstrekt kunnen worden. De Wolden is voorloper in Drenthe op dit gebied. Bedrijventerreinen: voorzien in lokale behoefte In De Wolden bevinden zich drie bedrijventerreinen: Voor de Blanken in Ruinen, Zuiderkerkes in Zuidwolde en Hoge Akkers in Ruinerwold. In de gehele gemeente is ongeveer zestien hectare bedrijventerrein. Op de terreinen is geen sprake van leegstand, behalve onvermijdelijke frictieleegstand.
52
Met de provincie is overeengekomen dat de bedrijventerreinen binnen de gemeente alleen mogen voorzien in de lokale behoefte. Er is geen grootschalig bedrijventerrein aanwezig en de gemeente gaat hier ook in de toekomst niet op inzetten. De bestaande bedrijventerreinen bieden beperkt uitbreidingsmogelijkheden. Daartoe worden op Hoge Akkers en Zuiderkerkes mogelijkheden geboden voor lokale ondernemende bedrijven. Met dit aanbod verwacht de gemeente voor de komende jaren voldoende bedrijventerrein te hebben. Op Hoge Akkers worden kavels aangeboden voor ondernemers die wonen en werken willen combineren met een bedrijf dat niet belastend is voor het milieu. Er is al een aantal kavels bouwrijp gemaakt, maar nog niet allemaal verkocht. Ook op Zuiderkerkes worden kavels uitgegeven waar de realisatie van bedrijfswoningen mogelijk is. Daarnaast wil de gemeente uitbreidingsmogelijkheden blijven bieden aan lokale bedrijvigheid in de kernen en het buitengebied, passend binnen de landschappelijke kenmerken. De gemeente zet in om ruimte te creëren op de bestaande bedrijventerreinen om zodoende de lokale bedrijvigheid de mogelijkheid te bieden bij uitbreiding van het bedrijf in het dorp gevestigd te blijven. Uit het rapport ‘Studie bedrijventerreinen gemeente De Wolden’ blijkt dat de gemeente op die manier tegemoet komt aan de totale ruimtevraag van bedrijven in De Wolden en voldoende op de toekomst voorbereid is . Buitengebied: VAB’s en verbreding van functies De gemeente heeft zich ingezet op de ontwikkeling van vrijkomende agrarische bebouwing (VAB) in het buitengebied. Hier bestaat de mogelijkheid voor kleinschalige bedrijven om zich te vestigen in vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen. Dit voorkomt leegstand van agrarische panden en gaat verpaupering tegen. De nieuwe bedrijvigheid levert een versterking van het economische draagvlak, het buitengebied kan zo dienen als broedplaats voor nieuwe bedrijvigheid. Knelpunt hierbij is dat het buitengebied momenteel niet ingericht is op snel-internet (glasvezel). Omdat tegenwoordig steeds meer zaken online geregeld moeten worden, hebben plattelandsbewoners hier hinder van. De gemeente heeft een subsidieaanvraag bij de provincie gedaan om dit mogelijk te maken. Glasvezel zal het vestigingsklimaat voor bedrijven en bewoners in het buitengebied aantrekkelijker maken.
10
‘Studie bedrijventerreinen gemeente De Wolden’, Willem Visser Advies, 2011 53
Ondernemersnetwerken In De Wolden is een groot aantal ondernemersnetwerken en vertegenwoordigende organisaties aanwezig. Dit zijn zowel ondernemersverenigingen als business clubs, te weten:
• • • • • • • • • • • • •
Businessclub CH De Wolden Businessclub Wacker Businessclub Zakenplein Zuid De Wijker Handelsvereniging De Koekanger Middenstandsvereniging Handelsvereniging Ruinerwold LTO Noord afdeling De Wolden - oost-Hoogeveen LTO Noord afdeling Meppel - De Wolden-west Ondernemend Reestdal Ondernemend Ruinen Ondernemersplatform De Wolden Ondernemersvereniging Zuidwolde Vereniging van Recreatieondernemers rondom het Dwingelderveld
De ondernemersnetwerken opereren onafhankelijk van elkaar en de bedrijvencontactfunctionaris onderhoud contact met de verschillende ondernemersnetwerken en organisaties. De ondernemers werken binnen de eigen vereniging/club samen om hun belangen binnen De Wolden te behartigen en gezamenlijke doelen na te streven. Kanttekening is dat uit inventarisatie blijkt dat maar een klein deel van het totaal aantal ondernemers in De Wolden actief vertegenwoordigd is in de verschillende ondernemersnetwerken. Ook zijn er ondernemers die bij geen enkel netwerk aangesloten zijn. Veel ondernemers blijven hierdoor buiten beeld. Uit gesprekken met ondernemers blijkt dat tussen de verschillende ondernemersnetwerken onderling weinig informatie uitwisseling plaatsvindt. Hierdoor loopt men kansen mis van elkaars kwaliteiten te profiteren of activiteiten te bundelen. Ondernemersplatform De Wolden De ondernemersverenigingen zijn samen met de gemeente en het MKB-Noord verenigd in het Ondernemersplatform De Wolden. Dit platform is de plek waar ondernemersverenigingen, en de gemeente De Wolden elkaar vier keer per jaar ontmoeten. De gemeente geeft tijdens bijeenkomsten uitleg over beleidsvoornemens en de ondernemersverenigingen geven input voor het gemeentelijk beleid. In 2012 kwam het Ondernemersplatform bij een brainstormsessie tot de conclusie dat het Ondernemersplatform onder veel ondernemers van De Wolden nog onbekend is. Dit, omdat het platform en haar activiteiten naar buiten toe niet goed zichtbaar is. De huidige gang van zaken, waarin men enkel via het lidmaatschap van een ondernemersvereniging aan kan sluiten bij het Ondernemersplatform, wordt door sommige ondernemers die niet lid zijn van een ondernemersvereniging als belemmering ervaren. Zij zouden graag individuele toegang tot het platform krijgen.
54
Ondernemersakkoord Ter bevordering van de gemeentelijke dienstverlening en communicatie is in 2010 in De Wolden het ondernemersakkoord afgesloten. Met het ondernemersakkoord zijn tussen gemeente, vertegenwoordigers van het Ondernemersplatform en MKB Noord afspraken gemaakt over de inspanning van gemeente en ondernemers op het gebied van dienstverlening en communicatie. Daar uit voortvloeiend is de bedrijvencontactfunctionaris aangesteld. Kernwaarden van het akkoord zijn ‘Dienstverlenend, Dynamisch en Duurzaam’. Evaluatie van het akkoord vindt jaarlijks plaats. Uit de laatste evaluaties van het akkoord met het Ondernemersplatform blijkt dat men het gevoel heeft dat de gemeentelijke dienstverlening is verbeterd. Contact met de bedrijvencontactfunctionaris wordt als laagdrempelig en prettig ervaren. Drentse Zuidas Gemeente De Wolden participeert ook in regionale samenwerkingsverbanden zoals de Drentse Zuidas. Dit samenwerkingsverband heeft als doel de kracht en ontwikkelingspotentie van de regio te versterken. Binnen de Drentse Zuidas richt De Wolden zich als plattelandsgemeente vooral op het midden- en kleinbedrijf, de landschappelijke inpassing van bedrijven en de combinatie van wonen en werken in vrijkomende agrarische bedrijven. De Wolden, Coevorden, Emmen, Hoogeveen en Meppel hebben zich verenigd in het regionale samenwerkingsverband de Drentse Zuidas. KEI jaarprogramma Sinds 2010 heeft de provincie Drenthe samen met partijen in het economisch domein het ‘Kader voor Economische Investeringen’ (KEI) in het leven geroepen. Hiermee is voor de jaren 2011-2015 een economische beleidsagenda voor de Drentse economie opgesteld, die jaarlijks wordt geactualiseerd. De koers die gemeente De Wolden in dit actieplan uitzet ligt dan ook binnen de focus van het KEI programma, vooral op het gebied van onderwijs en arbeidsmarkt. Dit wordt hierna nader toegelicht. Gebiedscoöperatie De Wolden In het najaar 2012 is het initiatief ‘Gebiedscoöperatie De Wolden’ van start gegaan. Gemeente De Wolden, MKB Noord, AOC Terra en verschillende ondernemers (verenigingen) zijn hierbij betrokken. Uitgangspunt is dat ondernemers, overheden en kennisinstellingen structureel gaan samenwerken. Zo wil dit initiatief de economische ontwikkeling stimuleren en maatschappelijke doelen realiseren. De gedachte is dat men door moet gaan met het ontwikkelen van nieuwe sectorale kennis maar dat de werkelijke vernieuwing zit tussen de sectoren. Door de sectoren en de maatschappelijke partijen met elkaar te verbinden zullen er daadwerkelijke innovaties ontwikkeld kunnen worden Alle partijen bouwen aan een innovatief en lerend netwerk. Daarbinnen wordt nieuwe kennis ontwikkeld en uitgewisseld in een zogeheten kenniswerkplaats. Er zijn nu drie groepen actief rondom de thema’s voedsel, landschap en biobased economy. Daar dwars doorheen lopen de thema’s: kansen voor zzp’ers, kansen voor kleine kernen en recreatie en toerisme. Dit initiatief is nog volop in ontwikkeling. Agenda Platteland gemeenten Zuidwest Drenthe Met de Agenda Platteland gemeenten Zuidwest-Drenthe geven de gemeenten (Meppel, Westerveld, Midden-Drenthe, Hoogeveen en De Wolden) samen vorm aan de ontwikkeling van het
55
platteland in hun gebied. In de gezamenlijke visie is afgesproken dat de vijf gemeenten zich inzetten voor behoud van de lokale economie en versterking van bedrijven. De focus ligt dan op:
• Stimuleren van toeristische bedrijfsontwikkeling en verhogen van het kwaliteitsniveau van toeristische voorzieningen; • Inzetten op meer werkgelegenheid en bestedingen in de toeristische sector; • Zuidwest-Drenthe beter ‘verkopen’ en op de toeristische kaart zetten met behulp van de aanwezige cultuurhistorische waarden; • Nieuwe product-marktcombinaties (R&T) introduceren. • Agrarische bedrijfsontwikkeling stimuleren; • Ruimte geven aan bedrijvigheid in vrijkomende agrarische bebouwing; • Sturen op lokale bedrijvigheid op lokale bedrijventerreinen en regionale bedrijvigheid op regionale bedrijventerreinen.
Regio Zwolle Gemeente De Wolden ligt net over de grens van Overijssel. Naast omliggende gemeenten in provincie Drenthe is het ook belangrijk om over de provinciegrenzen heen te kijken. Als schakel tussen west, oost en noord Nederland is de Regio Zwolle één van de sterkste groeiregio’s in Nederland. Daarom voegt de gemeente De Wolden zich met ingang van 1 januari 2014 bij de regio Zwolle. De Regio Zwolle is een licht en flexibel bestuurlijk samenwerkingsverband van 18 gemeenten. De Wolden positioneert zich als de ‘kraamkamer van de regio’ dat wil zeggen dat de gemeente de ruimte biedt aan startende en kleinschalige ondernemers. Met het toetreden van De Wolden aan de Regio Zwolle kunnen de Woldense ondernemers profiteren van dit netwerk. Voor meer informatie zie www.regiozwolle.nl.
56
BIJLAGE lV: T rends en ontwikelingen In deze bijlage gaan we in op de gevolgen van de beschreven ontwikkelingen en opvallende ontwikkelingen in verschillende sectoren van De Wolden. Daarna behandelen we een aantal actuele vraagstukken, zoals de ontwikkeling van het aantal zzp’ers en de verwachte groei in de zorgsector. Demografische ontwikkelingen: ontgroening en vergrijzing Met het oog op de toekomstige demografische ontwikkelingen (ontgroening en vergrijzing) en toenemende mobiliteit van inwoners ontstaan verschillende vraagstukken met betrekking tot het voorzieningenaanbod, werkgelegenheid en bedrijfsopvolging in De Wolden. Enerzijds betekent een dalende beroepsbevolking een beperktere basis voor bestaande bedrijven en een grotere kans op het wegtrekken van bedrijven. Dit kan leiden tot een negatieve spiraal met verdere bevolkingsdaling, omdat men samen met de bedrijven wegtrekt. Echter zijn ondernemers in De Wolden over het algemeen erg gehecht aan hun woonplaats en verhuisgeneigdheid is tijdens inventarisatie laag gebleken. Anderzijds kunnen mensen door de inzet van moderne technieken (ICT, internet) ook dichtbij huis aan de slag, waardoor de verplaatsing van bedrijven naar andere gebieden niet per se een negatief effect hoeft te hebben. Een ander vraagstuk dat als gevolg van demografische ontwikkelingen een rol speelt is bedrijfsopvolging. Van de ondernemers in De Wolden is het overgrote deel 40 jaar of ouder (zie onderstaand figuur). In de toekomst dreigt een gebrek aan bedrijfsopvolging.
Bron: Kamer van Koophandel, 2012
Veel bedrijven in De Wolden zijn familiebedrijven. Onder meer de emotionele betrokkenheid van ondernemers, vervlechting van privé en zakelijk vermogen en erfrecht bij deze bedrijven leiden ertoe dat veel van hen de bedrijfsopvolging het liefst binnen de familie wil houden. Daar waar geen bedrijfsopvolging aanwezig is, zullen bedrijven naar verwachting verdwijnen of samengaan. Ondernemers dienen zich tijdig bewust te zijn van hun eigen opvolging zodat barrières op tijd erkend en opgevangen worden. “Van de ondernemers in De Wolden is het overgrote deel 40 jaar of ouder. Ondernemers dienen zich tijdig bewust te zijn van hun eigen opvolging zodat barrières op tijd worden erkend en opgevangen”. 57
Agrarische sector: schaalvergroting en verbreding Landbouw is en blijft één van de belangrijkste functies van De Wolden. Op dit moment is ongeveer 83,6 % van de oppervlakte van de gemeente aangemerkt als agrarisch terrein. Binnen de landbouw is de vee¬teelt de grootste grondgebruiker. In de structuurvisie 2010-2020 wordt een halvering van het aantal landbouwbedrijven in de komende twaalf jaar verwacht. De bedrijven die hun toekomst in de agrarische sector behouden, breiden uit en nemen in aantal af, maar nemen in omvang toe. In de landbouw is sprake van een verdergaande schaalvergroting, waarbij het aantal bedrijven langzaam zal afnemen. De gemiddelde bedrijfsgrootte en toegevoegde waarde per bedrijf neemt echter wel toe. Uit prognoses van het CPB blijkt dan ook dat het aantal personen met een fulltime baan in deze sector maar beperkt afneemt. Ook neemt de variatie binnen de sector toe, waarbij bedrijven kiezen voor verbreding (via bijvoorbeeld zorg en/of recreatie) of juist specialisatie. In een aantal gevallen blijft landbouw de hoofdactiviteit, maar worden ook activiteiten ontwikkeld als kamperen bij de boer, landbouw en zorg, of het verwerken en verkopen van de eigen producten. Daarnaast speelt ook in de agrarische sector de vraag rondom bedrijfsopvolging. Sommige landbouwbedrijven stappen geheel over op bovengenoemde nevenactiviteiten of maken gebruik van de “Ruimte voor Ruimte”-regeling. Deze regeling biedt de mogelijkheid om agrarische gebouwen te slopen en in ruil daarvoor een woning terug te bouwen. Ook bestaat de mogelijkheid voor kleinschalige bedrijven om zich te vestigen in vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen (VAB). Het internet biedt kansen voor bedrijven op het platteland die nu een landelijke of internationale klantenkring kunnen aanboren. In één op de zes boerderijen in Drenthe zit nu al niet-agrarische bedrijvigheid . Een andere trend binnen de agrarische sector is de markt voor duurzame energieopwekking. Deze is sterk in beweging, waarbij het succes van de inpassing binnen de sector als wisselend ervaren wordt. “In één op de zes boerderijen in Drenthe zit nu al niet-agrarische bedrijvigheid”. Met het benoemen van deze ontwikkelingen werd tijdens de brainstormavond onder agrarische ondernemers de behoefte uitgesproken om hier aandacht aan te besteden. In die zin, dat men bij het toestaan van niet-agrarische activiteiten in het buitengebied rekening houd met de omliggende bedrijfsactiviteiten, cultuurhistorische en intrinsieke waarden van het landelijk gebied (rust, ruimte en groen) hebben. Dit is ook opgenomen in het VAB Beleid, waar men spreekt dat de bedrijfsactiviteiten zich moeten verhouden tot de woonfuncties in de directe omgeving en de bedrijfsactiviteit bestaande (agrarische) bedrijven in de omgeving niet mag belemmeren in de bedrijfsvoering.
11
Beleidsvoorstel VAB 58
Andere relevante ontwikkelingen voor de sector zijn: • Afschaffing melkquotum en schommelingen aan de opbrengstenkant, • Een toenemende focus op kostenbeheersing, dempend effect door mestrechten • De aanstaande hervorming van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) EU • De toenemende behoefte aan beleving van het platteland bij recreanten, en de verschuiving van landbouwer naar beheerder van het landschap. Toerisme en recreatie: inspelen op kansen Ondanks economische moeilijke tijden blijft het toerisme een wereldwijde groeisector, ook in Nederland·. Hoewel het aantal toeristen in De Wolden tussen 2008 en 2012 achterbleef, ligt er een goede basis voor toeristische ontwikkelingen in De Wolden. Toerisme is een belangrijke sector voor promotie van de gemeente. Niet zozeer door de omvang van de werkgelegenheid die toerisme in de gemeente brengt, maar ook omdat zich onder de bezoekers van De Wolden potentiële bewoners, klanten, werknemers, ondernemers of leveranciers bevinden. Het toerisme biedt dus kansen: meer toeristisch bezoek en meer bestedingen resulteren uiteindelijk in een toename van de werkgelegenheid in de sector en ook daarbuiten; wanneer de gemeente inzet op het aantrekken van toerisme en recreatie is dit positief voor de werkgelegenheid en voorzieningen. Ongeveer één op de tien werknemers in De Wolden is direct werkzaam binnen de toeristische sector . Dit is hoger dan het landelijk gemiddelde van één op vier, maar ongeveer gelijk aan het Drents aandeel van één op negen. Daarnaast laten cijfers van het bedrijfschap horeca en catering zien dat het aantal horecabedrijven in De Wolden tussen 2002 en 2012 harder is gegroeid dan in andere gemeenten uit Drenthe. Om de toeristische sector verder te ontwikkelen is het belangrijk om de kwaliteit van het aanbod in deze sector op peil te houden. Hiertoe is in 2013 het Beleidsplan Recreatie en Toerisme 2013-2017 in werking getreden. In dit Actieplan sluiten we aan op de uitgangspunten uit het Beleidsplan, waar de gemeente, het Toeristisch Platform, ondernemers, de Stichting Toeristisch Informatiepunt De Wolden (TIP) uitvoering aan wordt gegeven. Uitgangspunt van het plan is ‘verblijf in De Wolden, actief in de regio’. Dit betekent dat De Wolden de komende jaren op de kaart wordt gezet als een aantrekkelijk en strategisch gelegen gebied, dat onderdeel uitmaakt van de grotere toeristische regio Zuidwest Drenthe. De nadruk ligt daarbij op het stimuleren van gebiedsmarketing. Deze marketing bestaat uit een betere en samenhangende gebiedspromotie en uit productontwikkeling. De TIP De Wolden krijgt hierin een belangrijke uitvoerende rol. Ook nauwe samenwerking binnen Zuidwest Drenthe is hierin van belang, om het aanbod gebundeld te promoten. Als toeristische marketingnaam is gekozen voor ‘het nationale park van Drenthe’. Er liggen kansen om het toeristisch seizoen in De Wolden te verlengen en uit te breiden, door spreiding van evenementen over de seizoenen en door met meer samenwerking tussen ondernemers (binnen- en buiten de sector recreatie en toerisme) arrangementen aan klanten aan te bieden.
12
Ecorys 2012 59
“Er liggen kansen om de toeristische sector in De Wolden verder te ontwikkelen, door gebundelde marketing en promotie, vernieuwing van het accommodatie aanbod, verlenging van het toeristisch seizoen en een in het oog springende recreatieve trekker”. Daarnaast geeft het beleidsplan ruimte voor verbetering van het aanbod aan verblijfsaccommodaties. Dit kan door ‘upgrading’ van bestaande bedrijven, combineren van zorg met toerisme of door vestiging van nieuwe ondernemers. Ook blijft de komst van een in het oog springende recreatieve trekker in De Wolden welkom, wat kansen biedt om de naambekendheid en beeldmerk van De Wolden te verhogen. Midden en Kleinbedrijf: wisselende trends Voor de omschrijving van trends en ontwikkelingen binnen deze sector plaatsen we een opmerking vooraf. Bij de afbakening midden- en kleinbedrijf (MKB) zijn kanttekeningen te plaatsen. Het begrip MKB is in de eerst plaats weinig zeggend, omdat er heel verschillende bedrijven onder vallen (van supermarkt tot ICT-bedrijf) en omdat bijna alle bedrijven klein of maximaal middelgroot zijn, zeker in De Wolden. Verder vallen ook de meeste agrarische en toeristische bedrijven in de categorie MKB. Een betere benaming zou dan zijn: niet-agrarisch en niet-toeristisch midden- en kleinbedrijf. Om aan te sluiten bij de beleidspraktijk (ministeries, provincies en de Europese Unie voeren beleid gericht op het MKB; er is de organisatie MBK-Nederland ) gebruiken we ondanks de bezwaren toch de term midden- en kleinbedrijf. Ook scharen we de trend van opkomende zzp’ers hier onder, met een definitie van zzp’er als later opgenomen in deze paragraaf. Detailhandel: veranderende omstandigheden in een veranderende markt Als gevolg van verschillende economische ontwikkelingen bevinden veel van de detailhandel bedrijven zich in zwaar weer. Momenteel zijn de meeste groot- en detailhandel bedrijven gevestigd in Zuidwolde, Ruinerwold, Ruinen, Koekange en De Wijk. In De Wolden laat de detailhandel tot 2012 een afwisselende groei zien. Het afgelopen jaar zijn echter maar liefst vijftien vestigingen opgeheven. De leegstand is op dit moment geschat op 7%. Saldo oprichtingen – opheffingen detailhandel?, De Wolden 2009-2013 Jaar Oprichtingen - Opheffingen
2009
2010
2011
2012
2013
+9
+5
+11
+20
-15
Bron: Kamer van Koophandel, 2012
Naar verwachting zal door de terugloop van het aantal inwoners en het soberder uitgavenpatroon van ouderen het economisch draagvlak onder deze commerciële voorzieningen de komende jaren verder af nemen. Ook economische schaalvergroting, het opkomende internet-winkelen en verhoogde mobiliteit van consumenten speelt hier een rol. Voor De Wolden houden deze trends bedreigingen in, maar anderzijds biedt het ondernemers ook kansen om nieuwe markten aan te boren. Er is ruimte voor nieuwe bedrijven die via het internet een landelijke of internationale klantenkring kunnen bedienen. Zo blijkt uit cijfers van het CBS dat er sinds 2011 vijfentwintig postorder- internet bedrijven zijn opgericht. 13
Leegstandsbarometer 2013, DTNP 60
Ondernemers dienen mee te gaan in deze veranderende markt om te kunnen blijven concurreren. Uit interviews met ondernemers en het koopstromenonderzoek ziet men een duidelijk onderscheid van ondernemers die zich wél en niet aan deze trends weten aan te passen. Waar sommige bedrijven profiteren van nieuwe ontwikkelingen als webwinkels en sociale media, blijven andere winkels achter. En waar enkele winkels en bedrijven uitbreiden, moeten anderen hun deuren sluiten. Tijdens interviews met ondernemers gaf men aan het idee te hebben dat maar weinig ondernemers op de hoogte zijn wat er aan aanbod en kennis binnen de eigen branche beschikbaar is om op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen of zich hier op aan te passen. Over het algemeen blijkt uit het koopstromenonderzoek 2010 dat in De Wolden al langere tijd sprake is van een dalend aantal consumentenbezoeken binnen de gemeente en een toenemende stroom naar Hoogeveen en Meppel. Men verkiest grotere winkels boven kleine dorpswinkels, mede wegens het grotere assortiment en lagere prijzen. Ondernemers zouden hier beter op moeten anticperen en aanvullend marketing en promotie via nieuwe (sociale) media en internet kunnen inzetten. Het is in deze tijden belangrijk voor ondernemers dat zij zich weten te onderscheiden: door een goede kwaliteit en service te bieden, gespecialiseerd te zijn en mee te gaan in opkomende trends. “Het is in deze tijden belangrijk voor ondernemers dat zij zich weten te onderscheiden: door een goede kwaliteit en service te bieden en/of gespecialiseerd te zijn”. De markt bepaalt veel van de ontwikkelingen in de Groot- en Detailhandel sector en de gemeente heeft hier weinig invloed op. Wel kan de gemeente sturing geven aan de concentratie van winkelgebieden via ruimtelijk beleid. De gemeente heeft dit jaar haar ruimtelijk beleid in een aantal kernen aangescherpt, door winkelgebieden meer centraal te clusteren. Gedachte hierachter is dat winkels die bij elkaar geconcentreerd zijn, kunnen profiteren van elkaars klanten. Daarnaast kan de aanwezigheid van verschillende winkels voldoen aan de behoefte van de klant om efficiënt in één keer zijn of haar aankopen te doen (one stop shopping). Belangrijk is dat dit ruimtelijk beleid streng wordt gehandhaafd, zodat het beleid ook daadwerkelijk effect heeft. “Belangrijk is dat ruimtelijk beleid streng wordt gehandhaafd, zodat duidelijkheid naar de markt wordt verschaft en het beleid ook daadwerkelijk effect heeft”. Hoewel omvangrijke leegstand in De Wolden nog niet op korte termijn te verwachten is, is het wel verstandig hier op vooruit te lopen. Monitoring van de winkelleegstand is dan ook van belang om ontwikkelingen in de verschillenden kernen bij te houden, zodat zo nodig tijdig kan worden ingegrepen. Ook vastgoedeigenaren spelen een rol in dit verhaal. Zij zijn verantwoordelijk voor het investeren in de kwaliteit en het beheer van het vastgoed. Wat betreft de huurprijzen is de verwachting dat de (huur)prijzen van leegstaand vastgoed vanzelf gaan dalen. 14 15
Koopstromenonderzoek 2010, I&O research Notitie Vitaal Platteland 2013 61
Daarnaast zou de gemeente bewustwording onder inwoners en ondernemers aan kunnen aanjagen, bijvoorbeeld door thema en/of netwerk bijeenkomsten over dit onderwerp. Zakelijke dienstverlening: lage drempel om te starten Het aantal bedrijven in de zakelijke dienstverlening in De Wolden is de laatste jaren aanzienlijk gestegen. Het gaat hier vooral om bedrijven in de bouw, ingenieur- en architectenbureaus en dienstverlening voor de agrarische sector. De drempel om te starten is laag doordat het leveren van zakelijke diensten over het algemeen relatief weinig investeringen vergt in gebouwen, machines en voorraden. Ruim 80% van de zakelijke dienstverleningsbedrijven is klein en heeft minder dan tien werknemers. Het is onduidelijk hoeveel van deze ondernemingen precies zzp’er is. Dit wordt mede veroorzaakt doordat landelijk nog veel onenigheid bestaat over de precieze definitie van een zzp’er. Bedrijven zonder personeel kunnen bijvoorbeeld ook BV of VOF zijn. In onderstaand tekstkader is een definitie van zzp’er opgenomen. Ook is bij de gemeente slechts beperkt in beeld wat hun behoeften zijn. Uit de brainstormavond met ondernemers op 23 oktober jl. bleek dat dit vooral te liggen bij het aanbod voor bedrijfshuisvesting. Zzp’ers: opvallende stijging Landelijk neemt het aantal zzp’ers toe, zo ook in De Wolden. Zoals in de vorige paragraaf beschreven, zijn precieze cijfers over het aantal zzp’ers niet bekend. De opkomende trend van zzp’ers komt allereerst door de flexibilisering van de zakelijke dienstverlening. Aan de andere kant is het ook een gevolg van de economische crisis, waardoor mensen ‘noodgedwongen’ een eigen zaak beginnen. ZZP’ers werken vaak vanuit huis, en hechten aan een omgeving waar prettig wonen en werken gecombineerd kunnen worden. Definitie zzp’er Er bestaan veel verschillende definities wanneer het over zzp’ers gaat. Dit zorgt dikwijls voor verwarring. In dit Economisch Actieplan gaan we uit van definitie van zzp’er welke door de Sociaal Economische Raad (SER) is gedefinieerd, met als doel de duidelijkheid te vergroten. De definitie van de SER luidt: Een zzp’er is een ondernemer die geen personeel in dienst heeft, waarbij voor de vaststelling of er sprake is van een ondernemer de volgende criteria gelden, zoals ook gehanteerd door de Belastingdienst in het kader van de inkomstenbelasting: • zelfstandigheid bij de inrichting van de eigen werkzaamheden en het uitvoeren daarvan; • het voor eigen rekening en risico verrichten van werkzaamheden; • het gericht zijn op en het perspectief hebben van het maken van winst; • bekendmaking van het ondernemerschap; • het streven naar meerdere opdrachtgevers.
In De Wolden is bij de gemeente nog weinig informatie over de groep zzp’ers bekend. Voor het Economisch Actieplan is het belangrijk om goed te weten wat onder zzp’er wordt verstaan en in beeld te hebben wat de motieven zijn om als zelfstandige te gaan werken. “Binnen De Wolden is nog weinig over zzp’ers bekend. Landelijk ziet men dat veel (nieuwe) zzp’ers zich in een kwetsbare sociaaleconomische positie bevinden”.
62
In een verkennend participatietraject zijn een aantal zzp’ers in De Wolden gevraagd naar hun ervaringen als zzp’er, toekomstperspectieven en huisvesting. Desalniettemin is een groot aantal zzp’ers buiten beeld gebleven. Provincie Drenthe heeft als voornemen hier een uitgebreid onderzoek over te starten. Uitkomsten hiervan kunnen te zijner tijd in dit rapport worden opgenomen. Omdat het aandeel zzp’ers in De Wolden relatief groot is, wordt vooruitlopend op het onderzoek van de provincie Drenthe vast ingegaan op opvallende uitkomsten van onderzoek over zzp’ers door de SER (Sociaal Economische Raad). Deze informatie wordt gebruikt om de algemene context rondom zzp’ers weer te geven. Een eerste vraag rond zzp’ers betreft de huisvesting. Hoewel veel zzp’ers vanuit huis beginnen, blijkt er onder hen een groeiende behoefte te zijn aan flexibele huisvesting. Ofwel, een ruimte huren zonder er voor lange tijd aan vast te zitten. Binnen De Wolden zijn op dit moment nog geen flexibele huisvestingsmogelijkheden beschikbaar. Een gedragen opmerking tijdens de ondernemersavond in De Wolden op 23 oktober 2013, was dat men behoefte heeft aan een bedrijfsverzamelgebouw. Een ander vraagstuk rond zzp’ers ligt bij sociaal economische positie van de zzp’er. Ondanks de grote voordelen op het gebied van zelfstandigheid en flexibiliteit, blijkt uit onderzoek van de SER dat 12% van de nieuwe zzp’ers zich gedwongen voelt om als zzp’er te werken. Dit zijn vooral de oudere zzp’ers (boven de vijftig) die door ontslag op straat komen te staan en niet meer aan een baan in loondienst kunnen komen. Verreweg het grootste deel van deze zzp’ers heeft geen voorziening in geval van langdurig ziek zijn. Dit komt doordat goede arbeidsongeschiktheidsverzekeringen voor zzp’ers kostbaar zijn, terwijl voordelige verzekeringen vaak uitblinken in uitsluitingen en onduidelijke voorwaarden. Ook op het gebied van pensioenopbouw dreigt gevaar voor de zzp’ers. Op dit moment zijn zij zelf verantwoordelijk voor hun pensioen. Gemiddeld bouwen ze minder pensioen op dan werknemers. Dit heeft verschillende oorzaken. Zo steken veel zzp’ers hun geld liever in het eigen bedrijf dan in de opbouw van een pensioen . Zzp’ers die in de bijstand dreigen te komen, moeten eerst hun gespaarde pensioengeld aanspreken. Pas dan hebben ze recht op een uitkering. Het risico dreigt dat een deel van deze groep meer dan 50% terugvalt in inkomen op het moment van pensionering. Momenteel wordt door de Rijksoverheid uitgezocht of er op deze punten maatregelen nodig zijn. Eventuele maatregelen dienen te zijner tijd in dit rapport te worden opgenomen. Bouw: veranderende perspectieven De bouw heeft mede onder invloed van de crisis te maken met een sterk teruggelopen vraag in zowel de woningbouw als het commercieel vastgoed. De nieuwbouwvolumes voor woningen als kantoren en bedrijfsruimten komen definitief niet meer terug. Dit heeft verstrekkende gevolgen voor gebiedsontwikkelingen. Het perspectief voor de bouwsector ligt vooral in renovatie, modernisering en vernieuwing van de bestaande voorraad. Voor de beperkte seriematige nieuwbouw die resteert, zal kostenbesparing door seriematige fabrieksproductie de trend worden. Vraaggericht bouwen, en de aanpassing van de bouwkolom daarop wordt de norm. De investeringen in verduurzaming van bestaande gebouwen en in duurzame nieuwbouw zullen naar verwachting groeien. 16
Bron: ‘Zzp-ers en pensioen’. Rijksoverheid 2013’ 63
Zorg: grote toekomstige stijging Een ontwikkeling die in de nabije toekomst een belangrijke rol gaat spelen in De Wolden is de zorg. Zoals eerder naar voren gekomen is dit momenteel een van de grootste sectoren in de gemeente. De meeste werknemers in deze sector zijn werkzaam in een verzorgingstehuis, als psycholoog of als fysiotherapeut. Uit prognoses van provincie Drenthe blijken er op korte termijn over het algemeen weinig tekorten te verwachten zijn in deze sector. Naar verwachting zal de vraag naar zorg- en welzijnsdiensten op langere termijn echter stijgen. Cijfers op het niveau van De Wolden zijn niet bekend, maar in provincie Drenthe als geheel neemt de zorgvraag tussen 2008 en 2025 naar verwachting met 22% toe, bij een stagnerend of zelfs krimpend aanbod van geschikte arbeidskrachten . Gezien de zorgvraag harder groeit dan de beroepsbevolking in De Wolden valt te verwachten dat hier spanning op gaat treden. In het rapport ‘Arbeid in Zorg en Welzijn 2009’ wordt verwacht dat Drenthe tot de regio’s behoort waar het verschil tussen vraag en aanbod in 2025 het grootst is. De gemeente De Wolden sluit voor het vraagstuk rondom zorg en onderwijs aan op het KEI jaarprogramma van de provincie Drenthe. Optimale aansluiting tussen het bedrijfsleven, kennis, onderwijs en arbeidsmarkt is een van de pijlers waar de provincie de komende jaren op inzet. De rol van de provincie is hierbij vooral gericht op agenderen en signaleren. Ook wordt in De Wolden aandacht besteedt aan aansluiting van onderwijs en arbeidsmarkt binnen de gebiedscoöperatie De Wolden. “De gemeente De Wolden sluit voor het vraagstuk rondom zorg en onderwijs aan op het KEI jaarprogramma en de ontwikkelingen rondom de gebiedscoöperatie De Wolden”.
17
Rapport ‘Arbeid in Zorg en Welzijn 2009’, Prisma 64
65
Foto overzicht In onderstaand overzicht zijn de gefotografeerde bedrijven voor het Economisch Actieplan weergegeven naar paginanummer. Bedrijf
Paginanummer
Best Water Choice, Ruinen
Voorblad
Koetsier Vleeswaren, Ruinerwold
Voorblad
Hoogh Antink, Koekange
Voorblad
Thomashuis, Ruinerwold
Voorblad
Van de Belt Modewereld, de Wijk
4
Kloeze Staalbouw, Zuidwolde
4
De Huiskamer, Ansen
6
Ter Meer dakpannen, Koekange
6
Koetsier Vleeswaren, Ruinerwold
11
Mobitrans, Ruinerwold
11
Bouwbedrijf Reins, Zuidwolde
15
Lexis Notarissen, Zuidwolde
15
Koetsier Vleeswaren, Ruinerwold
21
Logo Open Bedrijvendag in De Wolden, gemaakt door Phyton Zuidwolde
22
Van Harte Recreatie, Echten
22
Pluimveeboerderij Laarman, Ruinen
26
Thomashuis, Ruinerwold
26
Werken met Paarden, Ruinen
31
Best Water Choice, Ruinen
35
Autobedrijf Heuvelman, Zuidwolde
39
Hoogh Antink, Koekange
39
De Huiskamer, Ansen
41
Autobedrijf Heuvelman, Zuidwolde
43
Pluimveeboerderij Laarman, Ruinen
56
Kloeze Staalbouw, Zuidwolde
64
Jumbo, Zuidwolde
65
Modewereld van de Belt, de Wijk (Fotograaf Rob de Jong)
65
Dit Economisch Actieplan is tot stand gekomen in samenwerking met ondernemers, Ondernemersplatform De Wolden en medewerkers gemeente De Wolden. Met dank aan:
Koen Leerentveld Capable4 Kerkenveld
Hilda Rozema HarTekst Ruinen
Femke Kok BMC Amersfoort
Hilco Hoorn Foto Correct Zuidwolde
Gert Blekkenhorst Lexnova Groningen 66
