‘s Gravenmoer in beweging Digitalisatie van een dubbel-8 film uit 1965 Wellicht hebben een aantal leden van onze Heemkundekring hem al eens gezien tijdens een filmavond: de zwart/wit film over ‘s Gravenmoer uit 1965. Het is een prachtige film door de vele bekende dorpsgenoten die we te zien krijgen, en de allang vervlogen dorpssituaties. Origineel is de film geschoten in het formaat dubbel-8. Door het vele vertonen is de film soms flink beschadigd, denk maar aan de doorbrandplekken en de zwarte lijnen (dit zijn eigenlijk krassen). Vandaar dat de film al eens op video werd gezet. Er is besloten om deze film voor een groot publiek beschikbaar te maken, vandaar dat hij zal worden uitgebracht op DVD. In dit artikel ga ik uitleggen wat de gebruikte methode is om de film om te zetten op DVD en wat daar zoal bij kwam en komt kijken. Ook leg ik uit wat we met het dan verkregen materiaal doen. Maar allereerst zal ik kort ingaan op de herkomst van deze bijzondere film. Herkomst De opnamen voor de film zijn gemaakt in 1965, door een Enschedese zakenman, Johan Adolfs. Hij had een bedrijfje dat ‘geheel Nederland op de film’ wou zetten. Met geheel Nederland werd bedoeld alle grotere dorpen en kleine steden tot 10.000 inwoners. Hier hebben we al de eerste verrassing. Dit is niet een op zichzelf staande film, het is er één uit een kleine tweeduizend soortgelijke films. Ook van veel andere Noord-Brabantse dorpen en stadjes zijn er films die een gelijke opzet hebben. Op de webstek van de Brabant Collectie vindt u er zo’n 50, in de film databank, die online kunnen worden bekeken.
-28-
Voor deze ‘Landelijke Filmactie’ werkte Johan Adolfs samen met onder meer de “Nederlandse Federatie van Harmonie- en Fanfaregezelschappen”. Lokale Verenigingen, aangesloten bij die Federatie, werden in de gelegenheid gesteld om hun dorp of stad op film te laten zetten. Zij riepen de inwoners op om zich op de bewuste filmdag (altijd in de zomerperiode) langs de straat te vertonen, en organiseerden aan het eind van de draaidag een muzikale afsluiting, bijvoorbeeld een optocht door de plaats of een optreden ‘s avonds. Dit alles werd gefilmd. Doel was om zoveel mogelijk mensen te filmen, aangezien de inkomsten bestonden uit de recette van speciaal georganiseerde filmavonden in de winterperiode. De inkomsten, die verder ook bestond uit sponsoring van middenstand en bedrijven, en die dan ook prominent in beeld kwamen, werden gedeeld door Adolfs en de vereniging(en). Later werden de films aan de betreffende vereniging of aan de gemeente verkocht. De bewuste film van ’s Gravenmoer kwam uiteindelijk terecht bij de gemeente ’s Gravenmoer en vervolgens bij de Heemkundekring.
Ik heb nog niet kunnen achterhalen, welke ’s Gravenmoerse verenigingen een rol hebben gespeeld bij de totstandkoming van de bewuste ’s Gravenmoerse film. Als u als lezer hierover meer informatie kunt verschaffen, neemt u dan contact op met mij, dan zullen hierover in een volgende Omroeper op terug kunnen komen. Digitalisatie Het proces om van film tot een kant-en-klare DVD te komen, bestaat uit de volgende stappen: digitaliseren, monteren, het maken van een moeder-schijf en tot slot het persen. In deze paragraaf begin ik met het digitaliseren van de film. -29-
Zoals we al zagen, was de dubbel-8 film al eens overgezet op video, wat vanzelfsprekend leidde tot groot kwaliteitsverlies. Dit betekende dat het digitaliseren van de videofilm geen optie was. We kozen ervoor om de dubbel-8 film rechtstreeks te digitaliseren, met de hoogst mogelijke kwaliteit binnen een redelijk budget. Met ‘we’ wordt bedoeld Wicher Spijkerman en de auteur van dit artikel. Ik had ook mijn eigen Super-8 films al op video maar wilde ze nu digitaal hebben, ook met als doel om ze te kunnen monteren. Ik ging op zoek naar een methode waarbij de originele filmbeeldjes direct worden gescand en gedigitaliseerd. Naar mijn mening moesten er zo min mogelijk stappen zitten tussen het originele filmbeeldje en het gedigitaliseerd beeldje. Het overzetten van films naar een digitaal bestand kan op verschillende manieren. De meest voorkomende ‘huis-tuin-en-keukenmethode’ maakt gebruik van een projector waarbij de film wordt geprojecteerd op een scherm of geprepareerde glasplaat met waslaag. Het beeld wordt omgekeerd met een spiegel en opgenomen met een (digitale) camera. Deze methode levert beelden op van slechte of middelmatige kwaliteit. Middels het zoeken op internet kwam ik terecht bij een bedrijfje in Nuenen, Home DVD Entertainment. Dit bedrijf is gespecialiseerd in het omzetten van films naar DVD. Home DVD Entertainment wordt gerund door Wilma Vinken en haar man ir. Daan Müller. Daan houdt zich al meer dan 30 jaar bezig met multimediale toepassingen. Home DVD Entertainment is in 2001 opgericht en bedoeld als toekomst voor hun enig kind Hans, die echter in 2004 op 31-jarige leeftijd is overleden aan een hartkwaal. Ze hebben besloten hun bedrijfje om te zetten in Stichting Filmcollectief. Wicher en ik hebben ons na een bezoek vergewist van de kwaliteit van hun procédé, en vooral de toewijding en het enthousiasme van de mensen, en gaven opdracht tot het digitaliseren. Daan Müller geeft regelmatig voorlichtingsavonden, en later zijn we dan ook met zo’n 8 andere mensen uit ’s Gravenmoer naar een speciaal voor ons georganiseerde avond geweest.
-30-
Techniek Home DVD Entertainment maakt gebruik van een andere methode dan het projecteren op scherm of matglas, namelijk hun 'Ultra-Hi Optical Scan Module'. De methode waarmee zij smalfilms scannen levert een hogere kwaliteit dan via projectie met een projector: helderheid, contrast en scherpte liggen vele malen hoger en kleuren worden het meest natuurlijk weergegeven. Ook over- of onderbelichte films worden nagenoeg op een normale manier overgezet. Ik zet de verschillen beknopt op een rijtje: 1. Het gebruik van de oude smalfilms heeft geleid tot krassen over de lengte (‘kabels’) en putjes; deze bevinden zich gelukkig in de emulsie en niet in de afbeelding zelf. Home DVD heeft de oude film gereinigd en tijdelijk, gedurende het scannen, voorzien van een vloeibaar laagje. Dit betekent dat kabels en putjes grotendeels verdwijnen. Dit leidt tot een zeer belangrijke kwaliteitsverbetering van de film. Ze gebruiken een vloeistof die de brekingsindex van de emulsie benadert. Na het scannen wordt de film weer gereinigd. 2. Beeldgrootte. Met de gebruikte methode zal de film 20% meer beeldoppervlak hebben, die ontbrak bij de vroegere projectiemethode. 3. Projectie. Als we met een filmprojector gaan projecteren, zal de korrel van de emulsie zichtbaar worden. Voor een optimale kwaliteit, zal dat piepkleine beeldje 1:1 dienen te worden overgenomen. 4. Beeldsnelheid. Een filmprojector is ontwikkeld voor het projecteren van films met een beeldsnelheid van 18 of 24 beelden per seconden. De vlinder van een projector zorgt ervoor dat het beeld flikkeringen zal gaan vertonen. Bij Home DVD zal de projectiesnelheid altijd gelijk zijn aan de opgenomen snelheid en het beeld vertoont geen flikkeringen. 5. Filmkleur. Bij een filmprojector wordt gebruik gemaakt van geelachtig licht, wat de film weliswaar een warme gloed geeft, maar niet waarheidsgetrouw is. De telecinemachine maakt gebruik van zuiver wit licht die het zonlicht benadert. 6. Lens. Bij een filmprojector wordt een lens gebruikt met een zo groot mogelijke opening.. In combinatie met de lichtverdeling zal deze methode een z.g. hotspot vertonen en aan de zijkanten onscherp zijn. Een telecinemachine maakt gebruik van een hoogwaardige lens met een vast diafragma. Hiermee bereiken we de meest optimale scherpte diepte en hebben we geen last van fignetering. 7. Resolutie. De resolutie van smalfilm is erg groot, vandaar dat een scanner van professionele kwaliteit wordt gebruikt. -31-
8. Kleurruimte. Omdat de kleurruimte van een uit emulsie bestaande film groter is dan de 8 bit kleurruimte van een consumentencamera, zullen niet alle kleuren exact worden weergegeven. Ook in de schaduwpartijen zal geen kleur aanwezig zijn. Met de gebruikte techniek is de kleurenruimte veel groter dan 8 bit, zodat dus minder kleurverlies optreedt. 9. Via een cristalrastertechniek worden de films geoptimaliseerd voor gebruik op tv. De kwaliteit die Home DVD met haar methode bereikt, ligt op een professioneel niveau. Dit alles wordt gedaan op een redelijk prijsniveau, vandaar dat we naar onze mening met Home DVD de juiste prijs/kwaliteit verhouding hebben gerealiseerd. Montage De gedigitaliseerde film die door Home DVD werd aangeleverd is door Wicher Spijkerman en ondergetekende ingeladen in de PC. Met een daarvoor geschikt programma hebben we scène voor scène bewerkt. Zo beginnen en eindigen vrijwel alle scènes met slechte beeldjes. Neem bijvoorbeeld de eerste beeldjes van elke scène: door op de ‘start’ knop te duwen, beweegt het beeld en is het een fractie van een seconde onscherp. Dit zorgt voor een onrustig beeld. Bovendien zijn alle eerste beeldjes van een scène overbelicht, wat resulteert in kleine flitsen. Nu met de PC kunnen we alles zeer nauwkeurig bewerken, en alle slechte beeldjes eruit knippen, dit is echter een zeer tijdrovende klus. Ook de beeldsnelheid werd bewerkt. Scènes besloegen soms een enkele seconde, en middels de moderne techniek konden we die scènes uitrekken. Er is nu meer tijd voor de kijker om de beelden goed in zich op te nemen. Al met al is de film zo’n 5 à 10 minuten langer geworden. We hebben in beperkte mate gesleuteld aan de volgorde van de beelden. In de originele film werd een route gelopen door ’s Gravenmoer die niet erg consequent en duidelijk was. Om daar verbetering in aan te brengen, hebben we sommige stukken film verplaatst. Tot slot plaatsen we op het moment van schrijven achtergrondmuziek onder de film. Inhoud en samenstelling De opzet waarmee Adolfs’ films werden gemaakt, was om zoveel mogelijk mensen in beeld te hebben. Voor ons in 2005 betekent dit dat we beschikken over een uniek tijdsdocument. We zien het dorpsleven in ’s Gravenmoer zoals dat zich 40 jaar geleden afspeelde, en wat vooral opvalt zijn de rust en de weinige auto’s. De film komt ’s Gravenmoer binnen aan de Wilhelminalaan, bij het vroegere ONI voetbalterrein. Er wordt in de Hoofdstraat uitvoerig gefilmd, binnen bij slager C. van Zuilechem, waar zojuist een varken wordt geslacht op de vloer, en in en bij de Christelijke School. Via Wielstraat en Kerkdijk gaan we naar de Molendijk, waarbij een bezoek aan garage van -32-
Raamsdonk en Openbare School niet ontbreken. De film gaat tenslotte naar de Vaartweg en na een defilé van de plaatselijke verenigingen wordt een borreltje genomen in de Geubel. We hebben ervoor gekozen om de hoofdfilm niet van een commentaarstem en niet van ondertiteling te voorzien. De film moest wat Wicher en mij betreft zoveel mogelijk z’n originele karakter behouden. Daarom is de trucage die Adolfs er vroeger bij wijze van grap inmonteerde, ook in ongewijzigde vorm gebleven. Deze DVD is vanzelfsprekend wel de uitgelezen kans om vast te leggen wie er op de film voorkomen. Daarom zal de DVD, naast de hoofdfilm, een diavoorstelling bevatten, met daarop alle personen die in beeld waren. Wicher en ik zullen trachten om van iedereen de naam te achterhalen om die namen in de ondertiteling te kunnen vermelden. Verspreiding Na het afronden van de montage zal de film door een professioneel bedrijf op DVD worden geperst. Op de ’s Gravenmoerse avond in November 2005, hopen we de film officieel te kunnen presenteren. Vanaf dat moment zal de DVD voor iedereen te koop zijn. U zult er nog meer over horen. Kijk ook op onze webstek voor het laatste nieuws, en binnenkort een voorproefje van de film. Geraadpleegde bronnen • Eddy Appels / “Heel Nederland op de film; de dorpsfilms van J.W.L. Adolfs” / Amsterdam 2003. • Webstek van Home DVD / http://www.homedvd.nl. • Webstek van de Brabant-Collectie van de Universiteit van Tilburg http://www.brabantcollectie.nl. • Met dank aan Frank van der Maden van de afdeling Beeld en Geluid van de BrabantCollectie en Daan Müller van Home DVD. PRIJSVRAAG Weet u wie deze brutale jongen met uitgestoken tong is? Laat het ons weten en onder de goede inzenders wordt een exemplaar van de DVD verloot. Stuur uw antwoord met uw naam, adres en telefoonnummer naar
[email protected] of doe een briefje in de bus op Kerkebosdreef 55. Tot slot Heeft u zelf dubbel-8 of super-8 films en u wilt naar aanleiding van dit artikel meer informatie over het omzetten naar DVD? Neemt u gerust contact op met Wicher of met mij (tel. 323400, e-mail
[email protected]).
Tonny Dijck -33-
Nog enkele andere beelden van de film:
