137
05
Route 23
Gelderland, Overijssel, Flevoland
Zelfs de kastelen baden er in het water
Het lijkt een hele landverhuizing maar in de praktijk valt het wel mee: ‘slechts’ 313 km scheiden De Gevangenpoort in Woudrichem (op de grens van Gelderland) van het plekje met de gekke maar ongevaarlijke naam Muggenbeet in de Kop van Overijssel. Behalve een aantal aangename locaties onderweg, is er... water, water en nog eens water. Het wordt kilometerslang genieten langs de vlot berijdbare oevers van Maas en Waal. 1. Ontsnapping in een boekenkist
Wie in gedachten nog in de Verenigde Provinciën leeft, zal je vertellen dat het vestingstadje Woudrichem in Noord-Brabant ligt, maar dat is niet de reden waarom het als vertrekpunt werd gekozen. Waarom dan wel: in Woudrichem vloeien de Maas en de Rijn – hier de Waal genoemd – weer samen, nadat ze aan het trotse Doornenburg uit elkaar gingen. De rivieren geven zozeer de toon aan dat men spreekt over het Land van Maas en Waal. De wallen en grachten die in 1580 in Woudrichem werden aangelegd, liggen er nog net zo bij als toen. Zelfs in motorpak word je tot een wandeling boven op de omwalling verleid. Woudrichem was ooit een welvarend vissersdorpje. In de vijftiende eeuw moest het het onderspit delven voor Gorinchem, dat iets noordelijker ligt. In het kleine haventje tref je alleen plezierbootjes aan. Een pontveer maakt vanuit Woudrichem de oversteek naar het bekende veertiende-eeuwse slot Loevestein in Poederoijen. Rond 1368 liet ridder Dirc Loef van Horne het kasteel bouwen, op deze strategische plaats, in het hart van Nederland, waar Maas en Waal samenvloeien. Slot Loevestein, het stenen huis van Loef, is er zeer goed in geslaagd zijn middeleeuwse karakter te bewaren, ondanks talrijke verbouwingen. In 1575, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, gaf Willem K Samenvloeiïng Maas en Waal, Woudrichem
van Oranje opdracht voor de versterking van het slot. Rondom het kasteel werden vestingwallen aangelegd en een buitengracht gegraven. Binnen de vestingwallen werden soldaten gelegerd; aanvankelijk in houten barakken, later werden die vervangen door stenen huisjes. Het kasteel stond kaal en leeg midden in de vesting. Men vond het daarom een geschikte gevangenis. Vrijwel alle kamers werden als cel gebruikt en de grote zaal op de tweede verdieping, die nog steeds ‘Staatsgevangenis’ wordt genoemd, werd met houten scheidingswanden verdeeld. De gevangenen waren staatsgevangenen van de Republiek der Verenigde Nederlanden. De bekendste gevangene is Hugo de Groot, die Loevestein beroemd maakte door zijn legendarische ontsnapping in een boekenkist. 2. Een dijk van een dijk
Lennaert Nijgh schreef de tekst en Boudewijn de Groot maakte er een hit van: ‘Onder de groene hemel in de blauwe zon / Speelt het blikken harmonieorkest in een grote regenton / Daar trekt over de heuvels en door het grote bos / De lange stoet de bergen in van het circus Jeroen Bosch / En we praten en we zingen en we lachen allemaal / Want daar achter de hoge bergen ligt het land van Maas en Waal...’ Een hele generatie is ermee opgegroeid. In de winter van 1995 werden Maas en Waal zo niet
05
138
23
nog bekender toen de dijken dreigden door te breken. Tienduizenden mensen moesten geëvacueerd worden, maar gelukkig hielden de dijken stand. Wel werden plannen gesmeed om de dijken te verbeteren. Vandaag zijn die plannen uitgevoerd; tussen
Dreumel en Weurt (in ritvolgorde) ligt nu een dijk van een dijk. We betwijfelen of daarbij aan de motorrijder is gedacht, maar dat het er prettig motorrijden is, staat buiten kijf. Het waterrijke Land van Maas en Waal strekt zich uit van de Sint-Andriessluis bij Heerewaarden tot het Maas-Waalkanaal bij Nijmegen. Aan de uiteinden liggen twee grote natuurontwikkelingsgebieden: Fort Sint-Andries en De Gelderse Poort. Water is altijd nadrukkelijk aanwezig. In de vorige eeuwen werd dit deel van het Rivierenland – dat voorts bestaat uit de Betuwe en Bommelerwaard – veelvuldig geteisterd door dijkdoorbraken en overstromingen. Vooral in dit Land van Maas en Waal zijn nog vele sporen terug te vinden van het heroïsche gevecht tegen het water. 3. Van Doornenburg tot Huis Bergh
Terwijl de juffrouw een berg boterhammen zit te smeren, zakken de kleuters weg achter hun veel te grote boterham met stroop. De anderen spelen een veldslag na op het ruime binnenplein van kasteel Doornenburg. Motorrijders hebben vooral trek in koffie met taart. Kasteel Doornenburg – vlak bij het natuurgebied De Gelderse Poort – lijkt op een gigantische vierkantsK Kasteel Doornenburg
05
E Elburg H Elburg
hoeve. Er is een hoofd- en een voorburcht, ‘de grootste en mooiste van Nederland’ wordt gezegd. Wat Doornenburg uniek maakt, is dat binnen de omwalde muren behalve een kapel en woontoren ook een boerderij is ondergebracht. Nederland is een land van kastelen. Eveneens op de route, en interessant om te bezoeken, is het Huis Bergh, aan de rand van het stadje ’s-Heerenberg. Vanaf de parkeerplaats aan de zijkant vertrekt een pad dat je in een wijde boog naar het binnenplein brengt; zo merk je pas hoe imposant Huis Bergh wel is. Het is een van de grootste kastelen van Nederland. De eerstesteenlegging gaat teug tot de dertiende eeuw, maar in de loop der tijd hebben branden, oorlogen, uitbreidingen en verfraaiingen het kasteel van aanzien doen veranderen. De stoere verdedigingsburcht werd langzaamaan een fraai slot. Binnenin bevindt zich een indrukwekkende, overwegend laatmiddeleeuwse kunstverzameling. Een van de bewoners van dit kasteel was Willem van den Bergh, die in 1556 trouwde met Maria van Nassau, de zus van Willem van Oranje. 4. ‘Gereukte oal’
Het oude Zuiderzeehaventje Elburg kreeg het in het verleden erg hard te verduren. Het werd zo vaak door het wassende water overspoeld dat het in de veertiende eeuw verder landinwaarts volledig opnieuw moest worden opgebouwd. Het dambordpatroon dateert uit die tijd. Elburg is van oorsprong een dorp van vissers, maar hun plaats in de haven is inmiddels ingenomen door watersporters van het Veluwemeer. Van de historische monumenten in het centrum is de oude Vischpoort, die deel uitmaakte van de omwalling, een van de aantrekkelijkste. Door de eronder gelegen kazematten worden
23
’s zomers rondleidingen georganiseerd. De Vischpoort leidt onder meer naar het haventje waar de huidige bottervloot ligt aangemeerd. Een ‘botter’ herken je aan de afkorting EB. De gouden tijd als vissershaven is duidelijk voorbij. In 1930 telde Elburg een vloot van 72 schepen, bestaande uit botters, pluiters, bonzen en punters. Er werd gevist op zeeharing, bot, spiering, ansjovis en paling. Dat is nu allemaal voorbij. Of de ‘gereukte oal’ van de welbekende palingrokerij Van Triest nog steeds uit de eigen wateren komt, is niet helemaal duidelijk, maar smaken doet-ie nog steeds als de beste. 5. Geschokt land
Let op, als je wat te hard gaat, ben je er zo voorbij: Schokland, en een steenworp verderop, Urk, al even ‘piep’. Je bent in de Noordoostpolder aanbeland. Schokland en Urk behoren tot de zogenaamde Bible Belt, en dat wil zeggen: streng gereformeerd en uitermate conservatief. De Noordoostpolder, en bij uitbreiding Flevoland, is een vreemde mix van modern en oud. Almere, en in mindere mate Nagele, is het typevoorbeeld van de nieuwe, moderne stad, terwijl Schokland of Urk precies verrassen door het tegendeel. De ‘Schokkers’ of de ‘Urkers’ aarzelen niet zichzelf ‘fundamentalistische christenen’ te noemen. Heeft het iets met hun voorgeschiedenis te maken? Vermoedelijk wel. Flevoland is namelijk de jongste provincie van Nederland. Ze werd pas recentelijk in drie etappes door inpoldering aan de zee onttrokken: de Noordoostpolder in 1942, Oostelijk Flevoland in 1957 en Zuidelijk Flevoland in 1968. Vroeger was alles hier water. Schokland was eeuwenlang een dichtbevolkt eiland in de Zuiderzee. De zeespiegel steeg echter, en Schokland werd kleiner. Na herhaalde stormrampen gaf koning Willem III in 1859 het bevel tot ontruiming van de laatste dorpjes. Schokland verpauperde en raakte in de vergetelheid. Door de drooglegging kwam het weer boven water, letterlijk, maar toen bleek dat het geen eiland meer was. Het ‘eilandgevoel’ is echter nooit weggeebd. De Schokkers waren inmiddels wel verspreid over andere Zuiderzeeplaatsen, onder meer Urk. Ook Urk was tot de drooglegging een eiland, nu ligt E Weerribben
139
het op de polderrand aan het IJsselmeer. Het heeft een binnen- en een buitenhaven en een vloot die zowel op de Noordzee als op het IJsselmeer vist (voor tong en schol is het de eerste haven van Nederland). Zoals gezegd, de Urkers hechten aan tradities, niet alleen geloofsmatig, maar ook als het gaat om kleding: de traditionele klederdracht wordt er met graagte gedragen. Vanaf de 14 m hoge vuurtoren (1844) heb je een mooi uitzicht over het dorp en zijn kustlijn. 6. Het reddende water
Met Blokzijl ben je aanbeland in het uiterste noordwesten van Overijssel, ofte de Kop van Overijssel. Die Kop lijkt veeleer een waterhoofd, want waar je ook gaat of staat, je ziet alleen maar water – in de vorm van meren (wieden of wijden genoemd), rivieren, kanalen en kanaaltjes. De natuur scheert er letterlijk hoge toppen, getuige het nationaal park De Weerribben, maar er liggen ook knappe stadjes, zoals Blokzijl (op de route), Hasselt, Kampen en Zwolle. Dat Blokzijl ooit een haven van betekenis was, bewijst het feit dat de schepen van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) er gingen schuilen bij storm. Aan de Amsterdams ogende en mooi gerestaureerde koopmanshuizen valt rijkdom af te lezen. Ooit waren hier vijf brouwerijen actief. Het bleef echter niet duren: eind zeventiende eeuw was Blokzijl ten dode opgeschreven. De turfwinning kwijnde weg en de haven dreigde te verzanden. De redding kwam er vele jaren later door het watertoerisme. Door zijn ligging is Blokzijl namelijk een soort open venster op het IJsselmeer, Friesland en de meren in de Kop van Overijssel.
05
140
CVi^dcVVaEVg` 9ZLZZgg^WWZc
6+
>?hhZabZZg
LZiZg^c\
:bbZaddgY CDDG9" =DAA6C9
,
GDJI
6'-
:')
Bj\\ZcWZZi 7ad`o^_a :'('
7ZjaV`ZgbZZg
JG@ OlVgiZbZZg
+
=VhhZai
HX]d`aVcY @ZiZabZZg
DK:G>?HH:A
@6BE:C
BVg`ZgbZZg
OLDAA: :A7JG< *
>?hhZa
;A:KDA6C9 KZajlZbZZg
6AB:G: 16bhiZ
:'('
gYVb
6*%
9:K:CI:G
6'-
6E:A9DDGC 6',
6'
JIG:8=I
:(%
6&
6B:GH;DDGI
<:A9:GA6C9 >?h
6((6&'
9D:H7JG< 6GC=:B CZY
AZ`
OJ>9" =DAA6C9 6&* LVVa
LdjYg^X]Zb '
Zgg
:(& AVcYkVc BVVhZcLVVa
(
B
@VhiZZa 9ddgcZcWjg\
9dYZlVVgY
6&'
)
=j^h7Zg\]
9ddgcZcWjg\
)
LVVa
9gZjbZa
=ZZgZlVVgYZc Gdhhjb
HadiAdZkZhiZ^c
6&-
:(*
^_c
I>:A
C8=:B
a
:(*
JIG:8=I
6',
hZ
LZjgi 6*% 6,(
G^_c
C>?B:<:C
:(& BVVh
ÈH"=::G:C" 7:G<
9J>IHA6C9 A>B7JG<
VVh
CDDG9"7G676CI n 0
6,5
19,5km
Route 23
141
Route 23 05 00
PRAKTISCH (in ritvolgorde)
•• Hotel De Gouden Molen, Waaldijk 5, tel. 0418 66 13 06, www.de-gouden-molen.nl Een driesterrenhotel gelegen aan de Waaldijk aan de dorpsrand van Rossum. Er is een terras op de dijk met uitzicht op de Waal en er is een terras aan de voet van de dijk. Een kamer (modern en comfortabel) kost € 90. De kamers aan de voorkant kijken uit over de drukbezochte Waal, de kamers aan de achterkant zijn rustiger en kijken uit op een boomgaard. De gerechten, hoewel aangeprezen als gastronomisch, zijn een tegenvaller. Driegangenmenu zonder wijn: € 25. Een aparte zitruimte heb je er niet. Na afspraak kun je de motor droog laten overnachten in de garage. Dodewaard Woudrichem
•• Herberg de Engel, Waalbanddijk 102, tel. 0488 41 12 80,
Een gezellig vestingstadje aan de samenvloeiing van Maas
www.de-engel.nl, geopend vanaf 11.00 uur.
en Waal. Op de wallen is het aangenaam wandelen. Vroeger
Oude herberg met restaurant en terras met uitzicht op een
een vissersdorp, nu een jachthaventje. Een voetveer brengt
oude Waalarm. Uitstekend lunchadres. Driegangenmenu
je naar Slot Loevestein.
zonder wijn: € 27.
www.woudrichem.nl, www.altenabiesbosch.nl •• Slot Loevestein, Loevestein 1 (Poederoijen),
Doornenburg
tel. 01833 44 71 71, www.slotloevestein.nl,
•• Kasteel De Doornenburg, Kerkstraat 27, tel. 0481 42 14 56,
www.vesting3hoek.nl
www.kasteeldoornenburg.nl
Statige waterburcht die deel uitmaakt van de (Nieuwe)
Middeleeuws kasteel met hoofd- en voorburcht. De voor-
Hollandse Waterlinie.
burcht met kapel, boerderij en café-restaurant (koffie en ge-
•• Schering & Inslag, Hoogstraat 19a, tel. 0183 30 97 04,
bak en lichte lunch) is vrij toegankelijk. De rest is betalend.
www.scheringeninslag.com
•• Camping De Waay, Rijndijk 67a, tel. 0481 42 44 86,
Een petit restaurant waar het vooral aangenaam toeven is
www.de-waay.nl
op het buitenterras. Als de keuken dicht is (ma.) worden
Viersterrencamping met zwembad, zandstrand, snackbar
‘appelkanjers’ bij de koffie geserveerd.
en sportfaciliteiten.
•• De Pannenkoekenbakker, Schapendam 7, tel. 0183 30 39 27, www.de-pannenkoekenbakker.nl,
Doornenburg-Pannerden
ma. gesloten.
Auto- en voetgangersveer Doornenburg-Pannerden. Info vaartijden: tel. 0481 42 42 49.
Veen-Aalst Auto- en voetgangersveer over de Afgedamde Maas.
’s-Heerenberg •• Kasteel Huis Bergh, Hof van Bergh 8, tel. 0314 66 12 81,
Rossum
www.huisbergh.nl
•• Morrison’s Irish Pub, Waaldijk 1, tel. 0418 51 36 62,
Prachtig gelegen waterburcht. Stamslot van de heren Van
www.morrisons.nl
den Bergh. Herbergt een indrukwekkende kunstcollectie.
Op de kaart: Guinness, Ierse en Schotse whisk(e)y, Belgi-
Theeschenkerij met zomerterras in het rentmeestershuis
sche bieren en trappisten.
op de voorburcht.
K Blokzijl
05
142
Elburg
•• Hotel Geertien, Muggenbeet 3, tel. 0527 29 12 45,
Voormalige Zuiderzee- en Hanzestad met stadswallen en
www.geertien.nl
grachten, middeleeuws stratenplan, veertiende-eeuwse
Driesterrenhotel met moderne, comfortabele kamers.
Vischpoort, visafslag, haven, boottochten op het Veluwe- en
Authentiek bruin café, naast een gastronomisch restaurant.
Drontermeer, www.elburg.nl www.develuwe.nl
De parkeerplaats is helaas niet overdekt. Rustige ligging
•• Boottochten met onder meer Elburger botters (houten
tussen de natuurgebieden Wieden en Weerribben. Een
zeilschepen), naar het Dronter- of Veluwemeer.
overheerlijk terras aan het water. Bijzonder aangenaam
Info en reservering: VVV Elburg & Omstreken,
hotel, geschikt voor een meerdaags verblijf. Kamer vanaf
Ledige Stede 31, tel. 0525 68 15 20, www.botterselburg.nl
€ 92. Driegangenmenu zonder wijn: € 30.
•• Palingrokerij A. Van Triest & Zn., Havenstraat 25, tel. 0525 68 12 31, www.depalingrokerij.nl
Wetering
Palingrokerij sinds 1890. De gerookte paling, haring of
•• Camping De Turftente, Wetering Oost 74,
poon kun je binnen of buiten op het kleine terras veror-
tel. 0521 37 13 24, www.turftente.tk
beren. Een aanrader.
Kleine camping aan de zuidrand van het Nationaal Park De
•• De Herberg, Havenstraat 7. Eetcafé met zomerterras met
Weerribben, in de onmiddellijke omgeving van Hotel Geer-
uitzicht op de Vischpoort en de haven.
tien (zie hierboven).
•• Veluwe Strandbad, Flevoweg 5, tel. 0525 68 14 80, www.monda.nl/veluwestrandbad
Toeristische diensten
Vijfsterrencamping aan het Veluwemeer. Modern sanitair,
•• Nederlands Bureau voor Toerisme: www.holland.com
café, cafetaria, restaurant, winkel, zwembad en sportfacili-
•• Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme: www.gobt.nl,
teiten.
www.gelderlandcultuurland.nl •• Flevoland: www.vvvflevoland.nl
Urk
•• Regionaal Bureau voor Toerisme Rivierenland:
Calvinistisch bolwerk. Voormalig Zuiderzee-eiland, vissers-
www.rivierenland.nl
haven en- afslag, vuurtoren, kerkje aan de zee, www.urk.nl
•• Land van Maas en Waal: www.landvanmaasenwaal.nl •• De Liemers: www.deliemerslieverlandelijk.nl
Blokzijl
•• Achterhoeks Bureau voor Toerisme: www.vvvachterhoek.nl
Zeer verwant met Urk. Ook een voormalig Zuiderzeestadje,
•• Veluwe: www.vvvveluwe.nl
vestingstad met binnenhaven/jachthaven.
•• Kop van Overijssel: www.kopvanoverijssel.nl
•• Café-restaurant Sluiszicht, Zuiderstraat 2, tel. 0527 29 14 55.
M Huis Bergh, 's-Heerenberg
Eetcafé aan de sluis. Met zomerterras. Redelijke prijzen.
L Hotel Geertien, Muggenbeet
00
