Rik van Terwisga, nieuwe topman Vitens: Dit jaar gaan we keuzes maken. Biertje met afvalwater? Urine in het riool? Liever niet

5de jaargang / nummer 1 / maart 2009

M A G A Z I N E

Biertje met afvalwater?

Rik van Terwisga, nieuwe topman Vitens: ‘Dit jaar gaan we keuzes maken’ Urine in het riool? Liever niet



Nederlandse MBR heeft impuls nodig

Noviteiten Aqua Nederland Vakbeurs 2009

M A G A Z I N E

3

r e da c t i o n e e l

Inhoud 4 Kort nieuws

Korte berichten met opmerkelijk nieuws uit de binnenlandse watersector.

5 Column

Hoogleraar Hans van Dijk over het wonder uit de kraan.

6 Interview: Rik van Terwisga

De nieuwe bestuursvoorzitter Rik van Terwisga van Vitens ontvouwt zijn plannen met het grootste drinkwaterbedrijf van Nederland. “We stappen alleen nog in samenwerkingen met partijen die écht willen.”

9 Urine in het riool? Liever niet

Wat is er vanzelfsprekender dan het afvoeren van urine en feces via het riool? Toch zit hier een probleem. Want op deze manier komen er veel medicijnresten in het oppervlaktewater en daarmee ook in het drinkwater. Er lopen in Nederland veel initiatieven om te kijken hoe erg dat is en wat er aan gedaan kan worden.

Zelf

uitzoeken of uw waterbeheer efficiënter kan? Natuurlijk kunt u zelf de kosten van uw watercyclus in kaart brengen. En zelf analyseren waar het efficiënter en dus goedkoper kan. Maar waarom zou u zich hierover het hoofd breken, als er een partner is die dagelijks met dat bijltje hakt? Veolia Water heeft meer dan 150 jaar ervaring in watermanagement en alle technische, organisatorische en financiële aspecten daarvan. Onze experts voeren samen met u een diepgaande analyse uit. Mogelijkheden voor efficiencyverbeteringen komen daarbij haarscherp in beeld. Vervolgens helpen we u concrete stappen te zetten naar betere kostenbeheersing en meer productiviteit. Profiteert u gerust van onze kennis en ervaring. Dan kunt u zich volledig richten op uw core-business.

Veolia Water. Want u heeft wel iets beters te doen. Veolia Water Nederland Einsteinlaan 10 2289 CC Rijswijk tel. 070 300 21 14 www.veoliawater.com

13 Podium

Theo Schmitz (Vewin) over de teleurstellende nieuwe wetgeving voor waterkwaliteit.

14 Bierbrouwen

In hoeverre kan afvalwater ingezet worden bij het maken van bier?

17 Aqua Nederland Vakbeurs 2009

Vier pagina’s over de Aqua Nederland Vakbeurs die van 17 tot en met 19 maart gehouden wordt in de Evenementenhal te Gorinchem. Bedrijven presenteren hier hun nieuwste snufjes op het gebied van waterbehandeling. Hier alvast een overzicht van alle noviteiten die op de beurs te vinden zullen zijn.

22 Nieuwe wet- en regelgeving

Waterwet, Wabo, Deltawet, Kaderrichtlijn Water (KRW), Drinkwaterwet; de nieuwe wet- en regelgeving vliegt mensen in de watersector om de oren. Alleen al voor de KRW moesten honderden lokale waterplannen in elkaar geschoven worden. Wie snapt het nog? Heb je nu wel of niet een vergunning nodig om te lozen op het riool?

24 Toekomst van MBR

Het leek zo veelbelovend: membraantechnologie voor de zuivering van huishoudelijk afvalwater. Maar nu lijkt de ontwikkeling bij de communale zuivering in Nederland te stokken. Het ene na het andere project wordt geschrapt. En dat terwijl de toepassing in het buitenland en bij de industrie op volle snelheid doorgaat.

29 Mens in beeld

Herman Havekes is gepromoveerd op de institutionele veranderingen rond waterschappen.

31 Podium

Gertjan Eg blikt vooruit op de Aqua Nederland Vakbeurs.

32 Nederland in de wereld

Indrukwekkende projecten van Nederlandse waterbedrijven elders in de wereld.

38 Informatie

Agenda, advertentie-index en colofon.

Medicijnresten in drinkwater. Ze horen er niet in, maar zitten er wel. Is het erg? We slikken toch ook zonder nadenken een paracetamol als we hoofdpijn hebben. Toch is het raar, al die troep in het drinkwater. Je weet immers maar nooit. Het gaat natuurlijk niet alleen om paracetamol. En hoe zit het met bacteriën? Raken die wellicht resistent als bepaalde medicijnen veel in het water en in onze lichamen voorkomen? Maar wat doen we er aan? Veruit het grootste deel van de medicijnresten komt via de urine in het oppervlaktewater. En dan natuurlijk vooral op plaatsen waar veel zieken en ouderen verblijven. Aanpakken bij de bron, zo zegt Stowa. Er lopen in Nederland talrijke initiatieven om te kijken hoe ernstig het probleem is en wat er het beste aan gedaan kan worden. Nieuwe toiletten die de urine apart afvangen, hele nieuwe wijken met aparte afvoer van zwart water, concepten als Pharmafilter om in één keer van heel veel ziekenhuisafval af te komen, inclusief de urine en feces van patiënten. Dat is nog maar het begin. Want wat gebeurt er als deze pilots zijn afgelopen? Veel zal afhangen van nieuwe wetgeving over wat er al dan niet in het effluent van zuiveringsinstallaties mag zitten. Tot nog toe is die nieuwe wetgeving voor de drinkwatersector bedroevend, zo stelt onder meer belangenorganisatie Vewin. En hoe zit het met de miljoenen koeien, kippen en varkens in ons land? Wat kan er gedaan worden om de landbouw te stimuleren iets te doen aan de uitscheiding van medicijnen door dieren? Lastig met al die bestuurders in de waterschappen. Of nog lastiger: de farmaceutische industrie, die een sterke lobby heeft in Brussel. Tijd voor harde actie van de drinkwatersector in Brussel. Rik van Terwisga, maak je borst maar nat! Jurgen Sweegers Hoofdredacteur WaterForum Media

4

M A G A Z I N E

M A G A Z I N E

5

u ws b i n n e nl a n d iknotrt e rvniieew

lu m i nctoe rv i en w

Waterbeheer

Kikkers en kroos

Afvalwater

Het Krooswiel van Delfland

Het ‘Krooswiel’ van Hoogheemraadschap Delfland heeft de Infratech Innovatieprijs 2009 – en de daarbij behorende duizend euro – gewonnen. Het juryrapport sprak lovend over het drijvende gemaaltje op zonne-energie dat kroos langzaam verwijdert. Het kroos kan weer worden gebruikt voor het maken van veevoer. Het Krooswiel is een vinding van Hans Buisman van het Hoogheemraadschap van Delfland en Gert-Jan Bom van Bom Aqua. Kroos bedekt het wateroppervlak en kan zo het onderliggende waterleven verstikken. Het krooswiel schept 24 uur per dag kroos van het water af. Het doet dat heel langzaam zodat kikkers en andere dieren de tijd hebben om op tijd weg te komen als ze in de schoepen terecht komen.

Drinkwater

Stijgbuizen

De nieuwe zuivering van waterschap De Stichtse Rijnlanden in De Bilt is bijna klaar. De installatie wordt in juli 2009 officieel opgeleverd, maar is na een testperiode van enkele maanden al volledig in bedrijf. De installatie, die 23,5 miljoen euro heeft gekost, is deels gebouwd naast de bestaande zuivering en deels op het terrein van de slibontwatering. Opmerkelijk is dat er gekozen is voor traditionele puntbeluchting in combinatie met diepe bassins. Om dat mogelijk te maken zijn er stijgbuizen in de bassins gezet, geleverd door Spaans Babcock. Hierdoor kan het water ook van grote dieptes worden opgezogen, voordat het wordt uitgeworpen over het bassin. Verder is er een zandfiltratieinstallatie geplaatst als nazuivering. Hier gaat het water doorheen voordat het de Biltse Grift in komt. Het slib zal verwerkt worden bij de centrale slibverwerking in Utrecht. De oude installatie kan nu worden gesloopt.

Het wonder uit de kraan, zonder medicijnresten!

Stijgbuis van Spaans Babcock in rioolzuivering De Bilt

Moerasplanten Waterschap De Dommel gaat een nieuwe methode beproeven in de strijd tegen blauwalg. Daarvoor klopt het waterschap aan bij Bright Water Company. Dat bedrijf heeft een moerasplantfilter ontwikkeld, voor plaatsing in vijvers. De installatie bestaat uit een bak waarin rietplanten worden geplaatst. Daar wordt het water van de vijver doorheen gepompt. In de bak nestelen bacteriën zich die voedingstoffen uit het water opnemen. Hiermee ontnemen ze het voedsel van de blauwalg. De bacteriën worden opgenomen door de wortels van de moerasplanten. Bij het kappen van de planten, eens per jaar, worden ze afgevoerd. Het waterschap was door het Wageningse onderzoeksbureau Leaf op de nieuwe methode gewezen. Het waterschap is van plan de bakken te plaatsen in vijvers in plaatsen in Zuidoost-Brabant. Een voorwaarde is dat de vijvers diep genoeg zijn. Het voordeel van dit systeem boven andere middelen om de blauwalg te bestrijden is dat het een natuurlijke manier is om het evenwicht in stadswaters te herstellen, zo zegt eigenaar Matthijs Siers van Bright Water Company tegen Waterforum.

Rioolzuiveringsinstallatie De Bilt

IJkpijp

Laatste der Mohikanen

De watertoren van Doorn

Bak voor moerasplantenfilter

Drinkwaterbedrijf Doorn gaat zeer waarschijnlijk overgenomen worden door Vitens. De twee partijen hebben daarover eerder dit jaar een principe-overeenkomst gesloten. Daarmee verdwijnt het laatste gemeentelijke drinkwaterbedrijf van Nederland. Doorn heeft ongeveer 4.000 aansluitingen in de dorpen Doorn en Leersum, die nu deel uitmaken van de gemeente Utrechtse Heuvelrug. De overname wordt gestimuleerd door de provincie Utrecht. Die wil dat de drinkwatervoorziening in heel de provincie in één hand komt. Daarbij zijn private bedrijven niet meer toegestaan. Bronwaterleiding Doorn, zoals het bedrijf officieel heet, is nog in particuliere handen. Er zijn al eerder pogingen ondernomen om Doorn bij Vitens te voegen, maar die strandden op de overnameprijs. Ook waren er fraudeperikelen. Een commissie van drie onafhankelijke deskundigen moet uitsluitsel over de prijs bieden. Die moet daar in 2009 uitkomen, zodat de overname per 1 januari 2010 een feit kan zijn.

Nieuwe dochters Drinkwaterbedrijf Brabant Water heeft twee nieuwe dochters opgericht waarin het de commerciële activiteiten heeft ondergebracht. Die dochters zijn Hydreco voor warmte- en koudeopslag en Hydrobusiness voor de zuivering van afvalwater en de levering van industriewater. De nieuwe Drinkwaterwet schrijft voor dat er een scheiding moet zijn tussen marktgerichte en gereguleerde activiteiten, zoals de levering van drinkwater. Het is de ambitie van de twee bedrijven om zich ook buiten Brabant te ontwikkelen, waar Brabant Water zelf alleen maar binnen de gereguleerde grenzen in Noord-Brabant actief mag zijn.

In navolging van de beroemde IJkdijk komt er nu ook een IJkpijp. In die pijp wordt nieuwe technologie voor de inspectie van leidingen van binnenuit getest. Op die manier kunnen in de toekomst eventuele gebreken worden opgespoord voordat de leiding springt of gaat lekken. Ook hoeft er dan niet meer gegraven te worden als de kwaliteit van een leiding moet worden gemeten. Verschillende methoden voor het bepalen van de levensduur worden getest. De IJkpijp is een initiatief van Wetsus, Vitens, KWR Watercycle Research Institute, Applus en de Universiteit Twente. Een stuk leiding van 300 mm dat niet meer gebruikt wordt, even buiten Leeuwarden, zal dienen als de testpijp. De IJkdijk was een kunstmatige dijk die in OostGroningen was aangelegd en die, volgestopt met meetapparatuur, vorig jaar werd doorgestoken om te kijken wat er dan gebeurt.

Het Nederlandse drinkwater wordt wereldwijd terecht geroemd om zijn hoge kwaliteit: het is gezond, lekker en bevat geen chloor. In vele landen is men jaloers op ons: zo werd ik onlangs in Canada bestookt met vragen hoe men daar het Nederlandse succes zou kunnen kopiëren en van de vieze chloorsmaak af zou kunnen komen. Nu is dat succes natuurlijk niet van de ene dag op de andere tot stand gekomen, maar het resultaat van 150 jaar consciëntieus werken aan kwaliteit en vakmanschap. Het resultaat is nu gelukkig dat we in Nederland het water uit de kraan met een gerust hart kunnen drinken en geen duur flessenwater of kraanfilters nodig hebben, dit in tegenstelling tot de Canadese burgers. Een van de succesfactoren van de Nederlandse drinkwatervoorziening is de opzet met meervoudige barrières in de zuivering voor bacteriën en virussen. Waar men in de VS en Canada tot voor kort vertrouwde op desinfectie met chloor, zijn wij zo verstandig geweest om meerdere filters en zuiveringsstappen te gebruiken. Het risico van de Noord-Amerikaanse aanpak bleek bij het uitbreken van diverse epidemieën van Cryptosporidiasis, een besmettelijke ziekte veroorzaakt door een microorganisme dat resistent was tegen chloor. In Nederland praten we nu weer over de volgende uitdaging, namelijk wat we moeten doen aan de medicijnresten die voorkomen in de bronnen van de drinkwatervoorziening. Het lijkt me duidelijk dat we de les uit de ervaringen met bacteriën en virussen ter harte moeten nemen: vertrouw niet op een enkele maatregel, maar realiseer meervoudige barrières! De eerste barrière is hierbij natuurlijk preventie en bescherming van de bronnen. Maar gezien het brede scala aan stoffen dat momenteel op ons af komt, zal ook de zuivering voldoende barrières tegen deze stoffen moeten hebben. Ook in de toekomst moeten we dus consciëntieus blijven werken aan kwaliteit en vakmanschap. Alleen op deze wijze blijft drinkwater het wonder uit de kraan en blijven we het lichtend voorbeeld voor de rest van de wereld. Hans van Dijk Prof. ir. Hans van Dijk is hoogleraar Drinkwatervoorziening en voorzitter van de afdeling Watermanagement aan de TU Delft

6

M A G A Z I N E

M A G A Z I N E

7

i n t e rv i e w

i n t e rv i e w

‘Mensen geven het volste vertrouwen aan iemand die ze nauwelijks kennen’

Sinds drie maanden staat hij aan het hoofd van Nederlands grootste waterbedrijf, Vitens. Als nieuweling in de sector beweegt Rik van Terwisga zich nog voorzichtig, maar de contouren van een scherpe strategie tekenen zich af: over de waterketen, schaalvergroting en de winsten. “We moeten onze 'license to operate' elke dag waarmaken.”

de juiste route. Vitens zal alleen nog in samenwerkingen stappen waarin de partijen echt willen en waar de doelen duidelijk zijn. Dat doen we al in Friesland, in Utrecht en op sommige plekken in Gelderland.” Graag of niet dus? “Nou, dat is alsof we anderen het mes op de keel zetten”, nuanceert de Vitens-topman. “Er zijn allerlei vormen denkbaar: geografisch, zelfs per woonwijk of bedrijventerrein. Of met alleen een deel van partijen, zoals het waterschap, provincie of bepaalde gemeenten. De voordelen zijn in elk geval duidelijk: kosten besparen, de klant heeft één loket en de gezamenlijke backoffice is efficiënter.” Groeien Een weg die het waterbedrijf ook kan inslaan, is schaalvergroting. Na tal van fusies zijn er van tientallen gemeentelijke en provinciale drinkwaterbedrijven nog maar negen waterbedrijven over. Vitens en Evides zijn daarvan veruit de meest marktgerichte bedrijven en zij hebben zich de afgelopen jaren fors versterkt. Aast Vitens op nog andere waterbedrijven om te groeien? Van Terwisga laat zich niet verleiden tot een uitspraak, zelfs niet tot een visie op de eventuele verdere concentratie in de sector. “De huidige schaal van Vitens is goed. Je kunt wel onderzoeken of

dat ons in de sector elk moment realiseren: de klant kan niet voor ons kiezen, dus moeten wij voor de klant kiezen.” Winsten Daar doemt een heikel punt op. In de afgelopen jaren ontstond commotie over de grote winsten die sommige waterbedrijven boekten en het hoge dividend dat zij aan de aandeelhouders uitkeerden. In het kielzog van Evides dat de grootste winstuitkeringen deed, kreeg ook Vitens te maken met gemor. Het bedrijf haalde over 2007 25 miljoen euro winst en gaf 6 miljoen aan de aandeelhouders terug. Van Terwisga verdedigt het beleid. “Als je aandeelhouders hebt, moet je die belonen. Zij moeten ook kunnen uitleggen waarin zij hun geld steken en tegen welk rendement. Dat is overigens bescheiden, net iets boven een tienjarige staatslening.” Een van de middelen om waterbedrijven scherp te houden in hun bedrijfsvoering ziet Van Terwisga in het tariefbeleid. “Omdat er geen concurrentie is op prijs, moeten wij zelf voor die prikkel zorgen. We hebben dit jaar de tarieven gelijk kunnen houden. Die ambitie spreken we ook uit voor de komende tijd: de tarieven moeten laag blijven.”

Rik van Terwisga, nieuwe topman van drinkwaterbedrijf Vitens

'We moeten zelf voor de prikkel zorgen'

Tekst: Arjan Veering Foto’s: Guy Ackermans

Er voltrekt zich een wisseling van de wacht in de drinkwatersector. De twee grootste waterbedrijven van Nederland hebben sinds afgelopen jaar een nieuwe topman. Peter Vermaat nam medio 2008 de leiding over bij Evides, en in december werd Rik van Terwisga bestuursvoorzitter van Vitens. Waar Vermaat afkomstig is uit de watersector, begeeft Van Terwisga zich op nieuw terrein. De voormalig directeur van organisatieadviesbureau Twynstra Gudde maakt zich verbazingwekkend snel de ins and outs van de waterwereld eigen. “Ik heb meteen de collegedictaten drinkwater van de TU Delft opgehaald”, lacht Van Terwisga. “Ik ben zo’n beetje halverwege. Ik heb de hele historie vanaf de Romeinen al doorgeploeterd.” Strategische keuzes Als nieuwkomer formuleert Van Terwisga zijn zinnen zorgvuldig, zelfs enigszins omzichtig. Wel is hij al volop bezig zijn visie voor Vitens aan te scherpen. “We moeten keuzes maken”, zegt hij al vroeg in het gesprek. “Vitens is het grootste drinkwaterbedrijf van Nederland, wij willen én moeten voorop lopen. Maar je kunt niet alles doen: als je koploper wilt blijven, moet je een scherpe focus hebben.” Waarop de accenten komen te liggen, wil Van Terwisga nog niet zeggen. “Dit jaar maken we die keuzes.” Toch

is duidelijk dat hij meer nadruk wil leggen op samenwerking in de waterketen met waterschappen, gemeenten en provincies. Bij zijn kennismaking met de watersector viel juist de versnippering direct op bij de organisatiedeskundige. “Er zijn veel verschillende disciplines, organisaties en loketten, allemaal voor water, dat is historisch ontstaan. Als we helemaal opnieuw zouden moeten beginnen, zouden we het anders aanpakken. We moeten geleidelijk meer gaan samenwerken. Ik ben ervan overtuigd dat binnen tien jaar veel meer synergie is in de waterketen.” Graag of niet Het waterketenbedrijf Aquario, waarvan Vitens samen met Wetterskip Fryslân en provincie Friesland aandeelhouder is, geldt als succesvol voorbeeld. Maar elders in Nederland gaat het lastiger. In Gelderland hebben diverse gemeenten zich verzet tegen de vorming van een waterketenbedrijf, al hebben de besprekingen vorig jaar een nieuwe impuls gekregen. “Natuurlijk levert zo’n proces bestuurlijk gesteggel op, want partijen zijn niet geneigd hun autonomie over te dragen”, erkent Van Terwisga. Hij kiest daarom een andere benadering door het creëren van projecten op kleinere schaal, die eventueel uitgebreid kunnen worden. “Het gaat er niet om één model overal op te leggen, dat is niet

schaalvergroting tot meer efficiëntie leidt. Als we verder kosten kunnen reduceren door groter te worden, moeten we die stap ook nemen. Maar schaal is niet altijd het beste antwoord. Je kunt ook andere keuzes maken, bijvoorbeeld voor de waterketen of multiutility.” Onwrikbaar vertrouwen Van Terwisga is blij dat drinkwater een publieke taak is en dat die ook stevig is verankerd in de nieuwe Drinkwaterwet. “Als overheid moet je voorzichtig zijn met het verkopen van je nutsvoorzieningen. Maar als waterbedrijf moet je beseffen dat je niet zomaar je gang kunt gaan, omdat er toch geen concurrentie is. We moeten ons kunnen meten met andere partijen, ook grote commerciële partijen.” Nederlandse drinkwaterbedrijven hoeven niet bang te zijn dat klanten weglopen: de klanten hebben geen keus. Dat geeft waterbedrijven een grote verantwoordelijkheid, meent Van Terwisga, zeker omdat de klanten maar weinig van de waterbedrijven weten. “Mensen geven het volste vertrouwen aan iemand die ze nauwelijks kennen. Wij moeten er dus voor zorgen dat de klant ons leert kennen, dat we transparant zijn. Elke dag moeten we onze license to operate waarmaken. Ik denk niet dat we

Profiel: Rik van Terwisga Als afstudeerproject voor zijn studie constructieve waterbouw in Delft onderzocht Rik van Terwisga (51) de mogelijkheid van een waterkrachtcentrale in de Maas. ‘Haalbaar’ concludeerde Van Terwisga, maar de centrale kwam er nooit. In 1985 begon hij als organisatieadviseur bij Twynstra Gudde, waar hij in 1994 partner werd. In 2003 werd hij ook directeur, maar een verlenging van zijn termijn sloeg hij af voor een mogelijke overstap naar een publiek bedrijf. Al snel kwam met Vitens de watersector in beeld. “Ik kom eigenlijk terug in het water, een soort thuiskomen.”

M A G A Z I N E

9

ov e r z i c h t U denkt aan uw beluchtingsysteem? Aerzen aan uw storingminimalisering!

Special repair clamps Large diameter (Ø400~2000mm)

Via het riool verdwijnen medicijnresten en hormoonverstorende stoffen in het water. En die kunnen later in minieme hoeveelheden in het drinkwater terechtkomen. In de VS leidde dat tot grote beroering, Nederland probeert met onderzoeken en nieuwe concepten de problemen voor te zijn.

Aerzen, absoluut GRÜNDLICH Aerzen Nederland BV levert blowers, compressoren en gasmeters van hoogwaardige Duitse kwaliteit. Onze engineers hebben knowhow van vrijwel elke druk- en vacuümapplicatie. Ook voor úw productieproces kennen we het belang van storingvrije lucht- en gasverplaatsing-techniek. Optimale betrouwbaarheid, minimale downtime: Aerzen realiseert ‘t met de spreekwoordelijke Duitse Gründlichkeit.

Aerzen, One step ahead. FOTOGRAAF 3, 6921 RR DUIVEN • T 026 319 75 30 • [email protected] • WWW.AERZEN.NL



Tel: +31 (0)492 - 46 16 19, Fax: +31 (0)492 - 46 34 93 Beekerheide 4, 5741One HC Beek Donk, The Netherlands Aerzen, stepenahead. www.leendersrvs.nl

Toeleveranciers presenteren zich

LeendersAd_90x133.indd 1

M A R K T W I J Z E R





KSH ontwikkelt en produceert filtersproeiers, filtersterren en drainagesystemen voor drinkwater- en industriewaterbehandeling. Maak gebruik van vele jaren van expertise en vakmanschap en neem contact met ons op voor de overzichtscatalogus of kom met uw specifieke wensen of vragen. 

In de volgende speciale editie van de WaterForum Marktwijzer geven een groot aantal branche organisaties hun visie op de marktontwikkelingen. Toonaangevende toeleveranciers presenteren in deze editie hun bedrijf en producten/diensten. Zorg dat uw bedrijf hierbij staat en plaats een bedrijfspresentatie van een hele pagina voor slechts € 995,00 (incl. opmaakkosten). Deze speciale editie heeft een extra oplage van 2.500 ex. (totaal 7.500 ex.).

Reserveer nu en bel 015-3617433 of stuur een email naar [email protected] Tel. +31 (0)20 - 410 68 68 www.cnschmidt.nl

Sealskin-toilet met aparte urine-afvoer

11-09-2008 15:55:38

WaterForum Marktwijzer verschijnt in juli en wordt het gehele jaar door verspreid op beurzen en op aanvraag.

Medicijnen in water: hoe de maatschappelijke onrust voor te zijn

Aparte inzameling urine en feces van start

Tekst: Jurgen Sweegers

Medicijnen horen niet in het drinkwater. Dat is duidelijk. Maar ze zitten er wel in. Want we slikken met z’n allen miljoenen pillen en resten daarvan scheiden we weer uit. Door de toename van het aantal ouderen en allochtonen, neemt dat alleen maar toe. De rioolwaterzuiveringsinstallaties halen de medicijnresten er vaak niet uit, waardoor die in het oppervlaktewater terechtkomen. En dat is één van de bronnen van het drinkwater. Het gaat om minuscule kleine hoeveelheden. Is het erg? Het gaat natuurlijk niet alleen om paracetamolletjes. En er zijn andere gevaren: misschien raken bacteriën resistent als bepaalde geneesmiddelen in het drinkwater zitten en in het lichaam van veel mensen. Daarnaast is er de emotionele kant. Het publiek kan heftig reageren, zeker als een krant of

tv-programma uitpakt met een verhaal wat er allemaal in het drinkwater zit. Amerikaanse opwinding In de Verenigde Staten leidde een uitzending van CNN tot grote beroering. De nieuwszender had in maart 2008 een item over een onderzoek van Associated Press naar medicijnresten in het drinkwater. Daaruit kwam naar voren dat het drinkwater van 24 grote steden medicijnresten bevat. In Philadelphia waren dat zelfs 56 verschillende soorten. Het artikel was grotendeels gebaseerd op onderzoek van Shane Snyder, verbonden aan de Southern Nevada Water Autority. Hij moest vervolgens voor het Amerikaanse Congres verschijnen om tekst en uitleg te geven. Snyder was in januari

10

M A G A Z I N E

M A G A Z I N E

ov e r z i c h t

11

ov e r z i c h t

In de woonwijk Lemmerweg-Oost in Sneek wordt zwart water afgevangen (foto: Landustrie)

in Nederland, waar hij op de Vakantiecursus op de TU Delft zijn onderzoek belichtte. Hij vertelde dat waterbeheerders al jaren op de hoogte waren van het probleem, maar dat de reportage van Associated Press het pas echt in de publiciteit bracht. Nederlands onderzoek In Nederland is vooralsnog niet zo’n onrust ontstaan. Wel is er al volop onderzoek gestart. Stowa, het onderzoeksinstituut van de waterschappen, leverde in 2005 al een al vuistdik rapport af: ‘Afvalwaterketen ontketend, perspectieven voor afvalwatertransport en -zuivering in de 21ste eeuw’. Inmiddels is er al een vervolg op verschenen. Ook Riwa, de vereniging van rivierwaterbedrijven, is in 2007 met een rapport gekomen: ‘Geneesmiddelen in drinkwater en drinkwaterbronnen’. Daaruit bleek dat resten van 15 van de 22 onderzochte medicijnen aanwezig zijn in drinkwater of drinkwaterbronnen. De drinkwaterbedrijven pleiten voor strenge normen voor medicijnresten in oppervlaktewater. Verder wordt er aan de universiteiten onderzoek gedaan naar nieuwe vormen van sanitatie. Die nieuwe sanitatie richt zich op het apart afvangen van feces en urine, de zuivering en het hergebruik daarvan. Stowa wil de maatschappelijke onrust over medicijnresten in het afvalwater voor zijn, zo vertelt Bert Palsma van Stowa. Onrust Onrust kan tot politieke beroering leiden en politici nemen dan maatregelen die te kort door de bocht zijn. Stowa coördineert daarom een groot aantal projecten die het probleem in kaart brengen en naar oplossingen zoeken. Vanzelfsprekend kom je snel bij ziekenhuizen en verpleegtehuizen terecht. Daar zitten ouderen en zieken die veel medicijnen slikken, gemiddeld zo’n vijftig stuks per week. Volgens eerste onderzoek van Stowa bij drie ziekenhuizen, blijkt ongeveer dertig procent van de medicijnresten en hormoonverstorende stoffen in het afvalwater afkomstig te zijn van ziekenhuizen, terwijl die slechts voor één procent van al het afvalwater zorgen. Ook bleek dat veruit het grootste deel (driekwart) van de medicijnresten via de urine in het afvalwater komt. Stowa wil er overigens voor waken dat ziekenhuizen in een hoek worden gezet. Het gaat niet om naming en shaming, zo zegt Palsma. Stowa wil niet blijven hangen in academisch onderzoek. Concrete projecten moeten er voor zorgen dat het onderwerp gaat leven bij allerlei verschillende partijen. De organisatie zoekt het vooral bij de bron, namelijk daar waar de urine en de feces worden uitgescheiden: het toilet. Zo zijn er verschillende projecten met nieuwe wc’s die urine apart afvoeren.

Die kan daarna gezuiverd worden. Er zijn al toiletten van het merk Gustavson geplaatst in het Ambachtshuis en het kantoor van waterschap Reest en Wieden in Meppel. Ook het kantoor van Kiwa Watercycle Research (KWR) in Nieuwegein heeft zulke potten. Hogeschool Windesheim in Zwolle krijgt waarschijnlijk een groot aantal wc’s van het merk Sealskin. Er is verder een aantal projecten voor inzameling van urine bij ziekenhuizen en verzorgingstehuizen. Een verzorgingstehuis in Sleen (bij Emmen) zamelt de urine in om te kijken of de medicijnresten eruit kunnen worden gehaald. Zwart water Er wordt ook geëxperimenteerd met de gezamenlijke inzameling van feces en urine, het zogenaamde zwarte water. Er openen zich dan meer perspectieven, met name op het gebied van energiewinning. Vergisting van de uitwerpselen levert methaangas op, dat kan worden gebruikt om een stroomgenerator aan te drijven. In Sneek is een woonwijkje gebouwd met zo’n voorziening. Het zwarte water van de bewoners wordt daar apart ingezameld van het overige afvalwater en naar een kleine vergistingsinstallatie in de wijk gevoerd. Ook vervuiling met medicijnresten kan dan relatief eenvoudig worden aangepakt. Om urine en feces zo min mogelijk te verdunnen, hebben de huizen vacuümtoiletten die slechts één liter water per spoelbeurt gebruiken. Sneek gaat verder op de ingeslagen weg. De gemeente wil een tweede, grotere woonwijk bouwen van ongeveer 250 woningen waar niet alleen het zwarte water wordt behandeld maar ook het grijze water (van de douche, keuken en wasmachine). In het eerste project gaat het grijze water nog gewoon het rioleringsstelsel in. Integrale benadering Er zijn meer plannen. Pharmafilter is een concept waarbij niet alleen de urine wordt aangepakt, maar allerlei afvalstromen in één keer (zie kader). Hier komen de verwijdering van medicijnresten uit urine, het hergebruik van urine en feces en het verminderen van de afvalberg in het algemeen samen. In het Reinier de Graafziekenhuis in Delft wordt het nu gerealiseerd. Waterschap De Dommel wil het concept gaan toepassen bij een verzorgingtehuis in Zuidoost-Brabant. Dieren Mensen zijn niet de enige bron van geneesmiddelen in het oppervlaktewater, maar ook dieren. Het gebruik van diergeneesmiddelen is vele malen groter dan dat van mensen, zo vertelt hoogleraar drinkwatervoorziening Hans van Dijk van de TU Delft. “Dat moet ook worden aangepakt, daar zijn steeds meer mensen van overtuigd. Het is voor de dieren ook

niet goed, al die medicijnen.” Bodemstichting SKB gaat in samenwerking met een consortium aan bedrijven onderzoek doen naar het gedrag en het effect van antibiotica die via mest in de bodem komen. Waterschap Aa en Maas is met andere partijen in Boxmeer een proef gestart, waarbij zowel mest van de vele Brabantse dieren als urine uit het nieuwe Maasziekenhuis wordt verwerkt. Ook dit ziekenhuis krijgt nieuwe toiletpotten die per jaar zo’n 50.000 liter urine moeten afvangen. De hoeveelheid stikstof die via mest in het milieu terechtkomt, is in het gebied van waterschap Aa en Maas ruim vier keer zo groot dan de hoeveelheid die in de rioolzuiveringsinstallatie aankomt. Pilots en daarna? Er gebeurt dus veel in Nederland. Waterschappen zijn erg in voor proefprojecten. Het gevaar bestaat echter dat veel van die pilots geen vervolg krijgen. Waterschappen mogen zich ‘van Europa’ niet afhankelijk maken van een bepaalde leverancier. Veel nieuwe technieken kunnen echter per definitie slechts geleverd worden door één leverancier. Vraag blijft hoe groot het probleem is: wordt de bezorgdheid niet overdreven? Het gaat om minuscuul kleine hoeveelheden: nanogrammen per liter, een miljoen maal een miljoenste gram. Dat is vergelijkbaar met een centimeter ten opzichte van de afstand van de aarde tot de maan, zo vertelt Hans van Dijk. De reden dat we al die stoffen ontdekken, is

dat we steeds beter kunnen kijken door sterke microscopen. Dit is het rationele verhaal. Maar er is ook een emotioneel verhaal, zo zegt Van Dijk. Namelijk dat het raar is dat al die spullen in het drinkwater zitten. We kunnen niet bewijzen dat medicijnresten schadelijk zijn, maar we kunnen ook niet bewijzen dat ze niet schadelijk zijn. En dan is het beter vast te houden aan het voorzorgsprincipe, zo stelt ook het Riwa. Haal het eruit en je weet zeker dat er niets gebeurt. In ieder geval is het volgens Van Dijk zaak dat de drinkwatersector een sterke lobby gaat voeren in Brussel, net als de farmaceutische industrie die het tot nog toe voor het zeggen heeft daar.

Schematische voorstelling van het Pharmafilter

Vergistingsinstallatie in woonwijk in Sneek (foto: Landustrie)

Pharmafilter Het Pharmafilter-concept wordt momenteel uitgewerkt in het Reinier de Graafziekenhuis te Delft. Het richt zich niet alleen op verwijdering van medicijnen uit het afvalwater. De bedoeling is dat allerlei afvalstromen – zowel biologisch afbreekbaar als conventioneel – bij elkaar komen en gelijktijdig worden verwerkt. Daarvoor worden veel benodigdheden (‘zorgproducten’) van biologisch afbreekbaar plastic gemaakt, zoals de po’s, het bestek en servies, verpakkingen en infuuszakken. De maaltijden komen met bestek en servies en al uit de diepvries. Het materiaal wordt na gebruik verpulverd, samen met de inhoud, en gaat met het afvalwater naar een zuivering op locatie. Het vaste materiaal wordt vergist, waarna het afgevangen gas nuttig gebruikt kan worden voor energieopwekking. Het grijze en zwarte water wordt gezuiverd, waardoor de medicijnresten en andere vervuilingen niet meer in het riool terechtkomen. De tweede fase van het project is ingegaan. Pharmafilter zit rond de tafel met partijen die de benodigdheden kunnen maken.

M A G A Z I N E

13

P o d iu m

De ambitie moet veel hoger Tekst: Theo Schmitz, directeur Vewin

De ambitie van de overheid voor implementatie van de Kaderrichtlijn Water (KRW) is te laag. De doelstelling van drinkwaterbereiding middels eenvoudige zuivering staat daardoor onder druk. De temperatuurnorm voor oppervlaktewater is een groot zorgpunt. Deze is vastgesteld in het ontwerp-besluit kwaliteitseisen en monitoring water (BKMW) op 25 graden, maar het Beheer- en ontwikkelplan voor de Rijkswateren (BPRW) biedt uitzonderingsmogelijkheden.

6000 deskundigen in 140 landen, aan het werk op 5 continenten Overtuigen en harten winnen Leer ons kennen en u voelt het verschil. Misschien ontdekt u dat we nooit, maar dan ook nóóit opgeven - voor welke uitdaging we ook staan. Of u ziet hoe wij onophoudelijk streven naar het hoogst haalbare; dat we werken voor een groter, universeel doel. Welk verschil u ook opvalt: wij zijn 6000 mensen in 140 landen op 5 continenten die zich met hart en ziel inzetten om u de beste, meest effectieve, geïntegreerde oplossingen te bieden. De toewijding maakt ons die we zijn: ITT Water & Wastewater. We zijn de optelsom van onze uitmuntende ITT-merken: Flygt, Sanitaire, Wedeco en Leopold. En overal ter wereld staan onze ondersteunende organisaties paraat om nauw met u samen te werken, waar u ook bent. Wij werken op 140 innovatieve manieren om u te overtuigen van onze kwaliteit en uw hart voor ons te winnen. ITT Water & Wastewater is eigendom van de ITT Corporation, White Plains

www.ittwww.nl en www.ittwww.be

Uitstel niet gewenst Voor goede implementatie van de kaderrichtlijn zijn hoge ambities noodzakelijk. Vewin vindt dat de Nederlandse overheid alles moet doen voor het halen van het streefdoel 2015. Uitstellen tot 2027 is niet wenselijk. De belofte uit 2000 dat de zuiveringsinspanningen van drinkwaterbedrijven op weg naar 2015 kunnen verminderen, kan op die manier geen gestalte krijgen. Dat terwijl ‘geen achteruitgang’ de minimale eis is die de KRW stelt aan de kwaliteit van het Nederlands oppervlakte- en grondwater. De overheid gaat voor een pragmatische benadering, want men vreest schade voor de concurrentiepositie van de Nederlandse landbouw en industrie. Door deze benadering worden drinkwaterbronnen niet voldoende beschermd. Het BKMW – dat de milieukwaliteitseisen voor oppervlakte- en grondwaterlichamen implementeert die voortvloeien uit Europese water- en milieurichtlijnen – schiet daarin tekort. Het ontwerp-BKMW omvat volgens Vewin namelijk onvoldoende milieukwaliteitseisen voor de innamepunten van drinkwater. Bovendien ontbreekt de normering voor nieuwe probleemstoffen als geneesmiddelen en hormoonverstoorders. Ook betekent de normering voor polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) een achteruitgang ten opzichte van het huidige BKMW. Temperatuur Zorgen heeft Vewin ook over de temperatuurnorm van 25 graden Celsius. Voor drinkwaterinname is dit de uiterste bovengrens, want hierboven ontstaan microbiologische

risico’s. Lozingen in het buitenland en warmere zomers door het veranderende klimaat, zetten de wenselijke temperatuur onder druk. Deze 25°C-norm is weliswaar gehandhaafd in het ontwerp van het BKMW, maar het BPRW biedt de mogelijkheid van uitzonderingen. Indien de temperatuur van het oppervlaktewater de 25 graden overschrijdt, zijn drinkwaterbedrijven vanuit de zorg voor de volksgezondheid wettelijk verplicht om de inname te staken. Het bewust gedogen van een overschrijding van deze norm is afwentelen van de problemen. De overheid moet daarom het buitenland en de warmtelozende industrie erop aanspreken dat zij warmtelozingen op het watermilieu innovatief en nuttig gaan hergebruiken. De benodigde technieken zijn voorhanden. Bescherming van de drinkwaterbronnen heeft een hoog ambitieniveau nodig. Het doelbereik moet 2015 blijven, zonder uitfasering naar 2027. Daarnaast mag omwille van de volksgezondheid de temperatuurnorm van 25 graden niet losgelaten worden. De drinkwaterfunctie van wateren moet daarom vóórop staan, want goed drinkwater begint bij de bron. Theo Schmitz, directeur Vewin

Over VEWIN

Vewin is de branchevereniging van waterbedrijven in Nederland. Belangrijkste taak van de vereniging is het behartigen van de (gezamenlijke) belangen van de leden in ‘Den Haag’ en ‘Brussel'. Daarnaast ondersteunt Vewin de waterbedrijven met informatievoorziening en activiteiten op het gebied van onderzoek, wetenschap en promotie.

14

M A G A Z I N E

M A G A Z I N E

15

I n d u str i e

I n d u str i e

Kringloopsluiting

Hergebruik van gezuiverd afvalwater is omgeven met taboes, zeker in de levensmiddelenindustrie. Maar brouwerijen zijn wel volop Legionellapreventie aan het denken over kringloopsluiting voor water. Het effluentbiertje lijkt nog ver weg, of toch niet?

Bij kringloopsluiting gaat het om het voorkomen van het lozen van water en het in plaats daarvan te hergebruiken binnen het bedrijf, in welke vorm dan ook. Oppervlaktewater zal hierdoor minder snel vervuild raken en de voorziene waterschaarste kan op deze manier voor een deel voorkomen worden. Ook scheelt het in de waterkosten van een bedrijf en wordt energie bespaard. Riza (Rijksinstituut voor integraal zoetwaterbeheer en afvalwaterbehandeling), nu opgegaan in de Waterdienst van Rijkswaterstaat, bracht in 2001 het werkboek Kringloopsluiting uit om de Nederlandse industrie te stimuleren waterkringloop toe te passen binnen hun bedrijf. Bij meerdere industrieën is dit al een feit, maar in de levensmiddelenindustrie lijkt het not done, simpelweg uit angst dat de consument geen afvalwater in zijn eten of drinken wil hebben. Bewerking van mout voor het brouwproces

Biertje van afvalwater toekomstmuziek

Brouwketels

‘Effluent is net zo schoon, zo niet schoner’

'Er komt een breekpunt waarna we alsnog overstag gaan'

Auteur: Marianne Vermaat

Gezuiverd afvalwater gebruiken naast mout, hop en gist voor het maken van bier zit er bij de Nederlandse brouwers voorlopig niet in. Kringloopsluiting, waarmee afvalwater in de brouwerij voor de volle honderd procent wordt hergebruikt, is nog toekomstmuziek. De redenen zijn verschillend. Bij Bavaria is er vooral de angst dat de consument negatief zal reageren op het gebruik van effluent – hoe schoon het water ook is –, terwijl bij InBev de mening is toegedaan dat er geen waterschaarste zal komen voor brouwerijen, omdat het hier om de levensmiddelenindustrie gaat. Dan is er ook geen reden om effluent te gebruiken. “In ons afvalwater zitten groeimiddelen, zoals koolhydraten en eiwitten. Die zijn voor de waterschappen, die ons water zuiveren, goed voor de bacteriegroei. Zou je alleen maar chemische stoffen lozen met het water, dan zou het een geheel ander verhaal zijn”, zo vertelt Gerard van den Broek, manager van Hertog Jan-bierbrouwerij (onderdeel van InBev). Ruimer denken “Het water wordt schaarser, dus iedereen moet ruimdenkender worden”, is echter de mening van Wietse van den Bogaard, brouwer bij Bavaria. “We moeten ons bewust zijn van de schaarste en van de mogelijkheden. Maar we zijn bang dat de consument het gebruik van effluent vies vindt.” Er is binnen Bavaria ook een interne discussie gaande en in het bedrijf zijn velen de mening toegedaan dat het niet ten

goede komt aan de kwaliteit van het bier. “De kennis voor kringloopsluiting hebben we in huis, we weten precies wat te doen, maar we moeten de mensen achter ons hebben staan. In Singapore zijn de mensen trots op hun systeem, waarbij ze afvalwater zo zuiveren dat het kan worden toegevoegd aan drinkwater uit andere bronnen. Maar Nederlanders hebben er nog een bepaalde associatie bij. Afvalwater op je bord is een interessante discussie. Ik ben een technoloog en weet dat het kan.” Goedkoop bronwater Hoe anders is de mening bij InBev Nederland, dat zeven Nederlandse merken produceert, waaronder Hertog Jan in Arcen. Effluent wordt niet hergebruikt maar geloosd op het riool en er zijn in zijn geheel geen toekomstplannen om dat te veranderen. In de eerste plaats sowieso niet in Arcen, omdat de brouwerij te klein is en niet eens een zuiveringsinstallatie heeft. Maar ook niet bij de andere brouwerijen van InBev, zo weet Van den Broek van Hertog Jan. Het financiële plaatje speelt daar mogelijk ook een rol in. Van den Broek: “Voor het maken van bier gebruiken we bronwater, wat goedkoper is dan leidingwater (leidingwater is ongeveer zeven keer duurder).” Politiek Toch is het hergebruik van gezuiverd afvalwater een hot item, ook binnen de politiek, omdat de waterbronnen uitgeput

kunnen raken. Volgens Van den Bogaard van Bavaria zou juist de politiek een dwingender rol kunnen spelen in het proces van kringloopsluiting. Dat kan op twee manieren: “Wij pompen bronwater op en betalen daar grondwaterbelasting over. Wanneer dat veel duurder wordt, zullen we vooraan staan bij het heroverwegen van het gebruik van effluent, omdat er dan een groot verschil in kosten ontstaat. Als de politiek op een dergelijke manier doordrukt, worden mensen creatiever en gaan zij oplossingen bedenken om hun kosten omlaag te brengen. De technologie gaat snel en membranen (die nodig zijn voor het zuiveren van het afvalwater) worden in de toekomst nog wel goedkoper.” Perceptie Een andere optie is de consument voor te lichten en zo de acceptatie van gezuiverd drinkwater als bron te vergroten. Want het gaat voor een groot deel puur om de perceptie van de mensen. Van den Bogaard: “Oppervlaktewater is helemaal niet schoon. Maar je haalt het een keer door een filter en iedereen vindt het prima. Terwijl effluent net zo schoon is, zo niet schoner.” Hergebruik water Zowel bij Bavaria als Hertog Jan wordt de laatste jaren overigens wel op andere manieren zuiniger met water omgesprongen. Bij Hertog Jan wordt overgebleven condens bij de opwek van energie met stoom hergebruikt als proceswater.

Ook bij het koelen van vloeistoffen van 100 graden Celsius naar de voorgeschreven 24 of 14 graden wordt het koelwater, dat opwarmt bij het proces, weer hergebruikt. Van den Broek: “En bij de reinigingsinstallaties zorgen we ervoor dat naspoelwater zo snel mogelijk voorspoelwater wordt.” Bavaria maakt daarbij gebruik van nanofiltratiesystemen, waardoor een rendement van 85 procent wordt behaald. De overige vijftien procent wordt elders hergebruikt. België De bierbrouwer van Bavaria verwacht een breekpunt, waardoor uiteindelijk toch gekozen wordt voor kringloopsluiting, sowieso bij Bavaria. “Als de technologieën van membranen zich snel ontwikkelen en de prijs voor het oppompen van water hetzelfde blijft, zullen we op een dag overstag gaan.” Saillant detail is trouwens dat in België al een brouwerij is met kringloopsluiting, maar dat de naam van de brouwer een goed bewaard geheim is. Van den Bogaard: “Zij willen niet in de publiciteit staan uit angst voor de reactie van de consument.”

Opslag van mineraalwater uit een nabijgelegen bron

M A G A Z I N E

17

Aq ua N e d e r l a n d

De Aqua Nederland Vakbeurs heeft zich ontwikkeld tot de nationale beurs voor watertechnologie en -behandeling. Op 17, 18 en 19 maart zal de derde editie van de vakbeurs worden gehouden in de Evenementenhal in Gorinchem.

17, 18 & 19 maart 2009 Openingstijden: 12.00 - 20.00 uur

H2O VAKBEURS Aqua Nederland Vakbeurs is drie dagen lang hét trefpunt waar ondernemers en relaties uit de waterbranche elkaar ontmoeten. De vakbeurs richt zich op waterbehandeling, watermanagement en watertechnologie. In een sfeervolle, verkoopbevorderende ambiance kunt u zaken doen, informatie uitwisselen, contacten leggen en ideeën opdoen.

Aqua Nederland-vakbeurs 2009

Waterbeurs richt zich op de nationale markt CORRESPONDENTIE-/ BEZOEKERSADRES: EVENEMENTENHAL GORINCHEM Franklinweg 2, 4207 HZ Gorinchem T (0183) 68 06 80 F (0183) 68 06 00 E [email protected] I www.evenementenhalgorinchem.nl

www.evenementenhalgorinchem.nl

Begonnen als kleinschalig alternatief voor de ‘Aquatechloze’ jaren, is de Aqua Nederland Vakbeurs in drie edities uitgegroeid tot dé watertechnologiebeurs van de Benelux. Waar de tweejaarlijkse Aquatech zich voor een belangrijk deel richt op de internationale markt, onderscheidt de Aqua Nederland Vakbeurs zich als nationale tegenhanger. Sommige bedrijven, zoals de slibontwateraar Solis, kiezen zelfs expliciet voor een kleinschaliger beurs als Aqua Nederland om in contact te komen met de Nederlandse en Belgische doelgroep.

steeds sterk in ontwikkeling en verschillende exposanten laten hun nieuwste installaties zien. Maar natuurlijk ook diverse zandfilters (waaronder de primeur van de ‘automatic backwash filter’ op rwzi Harderwijk die bijna klaar is) en andere (na)behandelingstechnieken van afvalwater. Een trend die nu definitief doorzet, zijn de systemen die volledig op afstand bedienbaar zijn, vaak via draadloze verbindingen en mobiele toestellen: dat kan zijn voor bepaalde flowmeters, maar zelfs ook voor dijkbewaking.

Handwerk Op de beurs in Gorinchem komt het handwerk van de waterbehandeling en -technologie zeer sterk aan bod: apparaten, leidingen, pompen, kleppen, maar ook hele systemen. Juist daarin schuilt een belangrijke behoefte: waterbeheerders en eigenaren van waterinstallaties zoeken een beurs waarin zij het hele scala bijeen hebben.

Groeiende bezoekcijfers Na de eerste editie in 2007 is besloten om het evenement toch ieder jaar te houden, mede op verzoek van de exposanten. In drie jaar tijd is het aantal bedrijven op de beursvloer van 100 gegroeid naar 180. Ook de bezoekersaantallen namen toe: 3500 in 2007 en 4200 in 2008. Een bijzonderheid van de Aqua Nederland Vakbeurs zijn de afwijkende openingstijden: niet tijdens ‘kantooruren’, maar van 12 uur tot 20 uur. Zo hoeven bezoekers niet een gehele werkdag op te offeren, en kunnen zij ook nog in de avonduren over de vloer ronddwalen.

Primeur Op de beursvloer zijn verschillende nieuwe vindingen en technologieën te verwachten. Membraantechnologie is nog

ADVERTORIAL 18

M A G A Z I N E

M A G A Z I N E

aq ua n ei ndteerrv l ai ne w d

aq ua n e d e r l a n d

BEURSNOVITEITEN * Dit noviteitenoverzicht is samengesteld op basis van productinformatie van de exposanten.

Italiaanse kogelkranen voor zwaar industrieel gebruik

Na de introductie van de TKD-kogelkraan op de Aqua Nederland Vakbeurs van vorig jaar, toont Akatherm nu dit complete systeem van 2- en 3-wegkranen voor zware industriële toepassingen zoals in de chemie. De speciale vergrendeling voorkomt lekkage. De kranen van de Italiaanse fabrikant FIP zijn in verschillende kunststoffen verkrijgbaar en hebben een diameter variërend van d16 tot d63. Akatherm brengt namens FIP verder de FK-vlinderklep op de Nederlandse markt, eveneens voor intensief gebruik in de industrie. Akatherm/FIP, stand 151

Online monitoring van chemicaliën in waterstromen

De ADI 2045VA-procesmeter maakt het mogelijk om online ‘24/7’ concentraties van chemicaliën in drinkwater, afvalwater, industriewater en oppervlaktewater te monitoren. De meter is gebaseerd op voltametrische technologie die al langer in laboratoria wordt gebruikt, maar nu door Applikon ook online beschikbaar is gemaakt. Applikon Analytical, stand 204 Wormwielkast met verdubbeld draaimoment Het Duitse Auma heeft met de GS 630.3 een extra grote wormwielkast ontwikkeld, waarin het uitgaande draaimoment is verhoogd tot bijna 630.000 Nm. Deze wordt nu op de Nederlandse markt geïntroduceerd door dochterbedrijf Auma Benelux. De elektrische aandrijvingen van het bedrijf worden onder meer gebruikt in de distributienetten van de drinkwaterbedrijven en bij zuiveringen, maar bijvoorbeeld ook in de (petro-)chemische of voedingsmiddelenindustrie. Auma Benelux, stand 107

Overstorten realtime controleren via gsm of gprs

Om overstorten in de gaten te houden op afgelegen locaties komt BAR Instruments met de nieuwe datalogger MM3P die is uitgerust met een gsm/ gprs-module voor mobiele communicatie. Het apparaat registreert de gegevens van verschillende sensoren tegelijk, bijvoorbeeld niveau, stroming, temperatuur of neerslag. De gegevens kunnen via een speciale poort in het veld worden uitgelezen, maar kunnen ook via een webserver worden bekeken. De datalogger kan op één batterij zo’n drie tot vijf jaar draaien. BAR Instruments, stand 223

Waterzuiverende bacteriën gaan biofilm te lijf

Koel- of proceswater kan vervuild raken met micro-organismen die vervolgens in een dun laagje neerslaan in de installatie, de biofilm. Binnen die biofilm gedijen de micro-organismen goed en zijn ze moeilijk te bestrijden met gangbare middelen. Blygold zet nu ‘goede’ waterzuiverende Aquabio-bacteriën in om de biofilm af te breken en de ‘slechte’ micro-organismen te lijf te gaan. Deze methode werkt zonder chemicaliën of biociden en veroorzaakt geen corrosie. Blygold, stand 169

19

WaterForum op Aqua Nederland Uiteraard is WaterForum Media prominent aanwezig op de Aqua Nederland Vakbeurs. Zo verzorgen wij de beurscatalogus. In deze editie van WaterForum Magazine geven we een overzicht van de belangrijkste noviteiten en ontwikkelingen die op de beurs te zien zijn. En natuurlijk kunt op WaterForum Online terecht voor het laatste nieuws. Op de beurs zelf kunt u ons bezoeken op stand 134. www.waterforum.net

Vier congressen Gelijktijdig met de vakbeurs organiseert Aqua Nederland samen SKIW, het Nationaal Membraangenootschap, NL GUTS en Profibus, een congresprogramma. 17 maart: Profibus: de veldbus binnen het water 17 maart: Membranen en watertechnologie 18 maart: Decentrale watersystemen: opvang, opslag en hergebruik van water in en rondom gebouwen 19 maart: Waterbehandeling zonder chemie? Innovatieve scheidingstechnieken winnen terrein Meer informatie: www.aquanederlandvakbeurs.nl

Bosman bouwt verder op succes Fuzzy Filter

Bosman Watermanagement toont ook op de Aqua Nederland Vakbeurs zijn Fuzzy Filter. Dit filter met ‘roze bolletjes’ verwijdert zwevende stoffen uit afvalwater, industriewater en koelwater. Waterschap Brabantse Delta gebruikt het filter al enige jaren voor nabehandeling van het effluent van een rioolwaterzuivering in Breda. Het is een compact en relatief goedkoop systeem dat door Bosman inmiddels sterk is doorontwikkeld, zowel voor communale als industriële toepassingen. Bosman Watermanagement, stand 164

Microcontacten voorkomen drooglopen drainagepomp

DAB Pumps heeft in 2008 het Italiaanse Alma overgenomen, een specialist in drainage- en vuilwaterpompen. Daardoor kan DAB nu op de Aqua Nederland Vakbeurs de Alma-producten introduceren. Een van de kenmerken van deze sterke pompen – ze kunnen tot 200 kilo liften – is dat ze zijn uitgerust met microcontacten die oververhitting voorkomen. Zelfs als de pomp maar gedeeltelijk onder water staat, is er geen risico dat die droogloopt. DAB Pumps, stand 143

Centrale hosting brengt rioolstelsel of zuivering in kaart

Waterschappen of gemeenten zoeken manieren om zo efficiënt mogelijk hun afvalwaterzuiveringen en rioolstelsels te beheren en controleren. Automatisering speelt daarin een belangrijke rol. Met inzet van internettechnieken en snelle adsl- of umts-verbindingen ontwerpt Datawatt ‘hosting’-systemen om de installaties centraal te monitoren en besturen. Gebruikers kunnen op het systeem inloggen en vanaf het kantoor of zelfs vanuit huis volledig op de hoogte blijven. Waterschap Hunze en Aa’s werkt onder meer met een zo’n systeem van Datawatt, waarin zowel installaties voor waterkwaliteit als -kwantiteit zijn geïntegreerd, van dijkbewaking tot zuivering. Datawatt, stand 202

Mini-sensoren voor meten van blauwalg en chlorofyl

De MicroFlu-sensoren van Trios – in Nederland op de markt gebracht door Elscolab – zijn speciaal ontwikkeld om algengroei in water te monitoren. De ondergedompelde sensoren werken op basis van fluorescentie: een zeer heldere LED zendt een lichtstraal uit en fotodiode-detectoren meten de fluorescentie. Er zijn speciale sensoren ontworpen voor het meten van blauwalg (MicroFlu-blue) of van chlorofyl (MicroFlu-chl). De sensoren hebben een snelle reactietijd en zijn mobiel inzetbaar en bieden zo een aanvulling op de traditionele labanalyses. Elscolab, stand 154

Hellebrekers ontwerpt en installeert onder meer technische installaties in zwembaden. Het brengt daarvoor nu ook het eigen visualisatiepakket Vili op de markt voor het technisch beheer. Opvallend is dat Vili niet op Windows draait, maar Linux als besturingssysteem heeft. Het systeem is daardoor stabieler en er zijn geen problemen met licenties of moeilijke toegangen. Vili is eenvoudig te bedienen, kan grote hoeveelheden berekeningen snel uitvoeren en maakt volgens de makers storingen sneller inzichtelijk. Hellebrekers Technieken, stand 114

Sikkelpanelen halen grove vuil uit oppervlakte- en rioolwater

Na de succesvolle introductie op onder meer de Aquatech vorig jaar, toont Hollandia Systems nu op de vakbeurs in Gorinchem het nieuwe Multidisc-filter van de Duitse producent Passavant Geiger. Het is een rooster dat onder meer geschikt is voor rioolwaterzuiveringen of voor inlaten van oppervlaktewater. De geperforeerde, sikkelvormige panelen vangen het grove vuil op. Het filter is leverbaar in diverse uitvoeringen met een perforatie van 2 tot 10 mm en een maximale capaciteit tot 20.000 m3/h. Hollandia Systems, stand 219

Gegarandeerde koelwaterbehandeling zonder chemicaliën

HydroVRTX introduceert een full service agreement voor zijn installatie voor chemicaliënvrije koelwaterbehandeling. In een speciale drukkamer doodt de installatie de bacteriën en breekt de biologische verontreiniging af. Voor een vast maandbedrag zorgt het bedrijf voor de benodigde apparatuur en filtratie, onderhoud en service en garantie op mechanische onderdelen. HydroVRTX, stand 159

Software voor makkelijk beheer van frequentieregelaars

Oorspronkelijk levert Control Techniques frequentieregelaars (zoals de Commander SK) voor de waterschappen en de waterbehandelingssector. Maar CT heeft zijn aanbod verbreed en wil nu ook monitoring op afstand bieden. Alle producten maken gebruik van dezelfde modules en zijn te koppelen aan iedere industriële veldbus. Eén softwarepakket maakt het instellen van de regelaars mogelijk en er zijn ook gratis programma’s voor bijvoorbeeld het opstellen van een oscilloscoopbeeld. Control Techniques, stand 247

Controlepakket voor zwembaden draait op Linux

Draadloze besturing van rioolstelsel en gemalen Biologische zuivering met vastbed breken CZV effectief af

Envirochemie presenteert in Gorinchem de nieuwe aerobe biologische afvalwaterzuivering Split-o-Mat BSB 25/50. Deze installatie is speciaal bedoeld om de vuillast te verminderen van afvalwater dat al is voorbehandeld in de Split-o-Mat Som of Lugan-installatie, beide ook van Envirochemie. De BSB is een bioreactor waarin bovenin vullichamen zijn ingebouwd die werken als een vastbed. De bacteriën in het vastbed zorgen voor een sterke CZV-afbraak. Vervolgens wordt het bioslib van het gezuiverd water gescheiden in een geïntegreerde bezinktank. De installatie kan ook fosfaat of nitraat verwijderen en kan worden gecombineerd met andere zuiveringstechnieken zoals een zandfilter of uv-sterilisatie. Envirochemie, stand 211

Alles-in-één regelaar voor zware omstandigheden

In afvalwaterzuiveringen moet de stroom van slib in de slibgisting-tank nauwkeurig worden geregeld De omstandigheden zijn vaak zwaar voor de regelapparatuur en bekabeling. De DFPI lineaire actuatoren met ingebouwde positieregeling van Festo bieden hier een oplossing voor. In de behuizing zitten de wegsensor, het ventielenblok en de positieregelaar verwerkt. De alles-in-één actuator is zeer compact en bestand tegen corrossie. Festo, stand 278

Met weinig energie toch een hoog drogestofgehalte

De UCF466-decanter van GEA Westfalia Seperator kan 35.000 liter afvalwater per uur verwerken en bereikt een zeer hoog drogestofgehalte in het ontwaterde slib. Hierdoor kunnen de kosten van slibverwerking flink worden verminderd. De decanter is bovendien bijzonder zuinig met energie, voor het behandelen van 1 m3 afvalwater is minder dan 1 kW nodig. Vroeger was dat nog zeker 2 kW per m3. GEA Westfalia Separator, stand 201

Singet meet troebelheid drinkwater

Voor de kwaliteitscontrole van (drink)water heeft Georg Fischer de Signet 4150 Turbiditymeter ontwikkeld. Het apparaat meet de troebelheid van het water door gebruik te maken van het licht dat reflecteert op de deeltjes die in het water zweven. De Signet is eenvoudig en snel te kalibreren en kan worden gekoppeld aan een ultrasone reiniging. Georg Fischer, stand 158

Met de Real Time Control (RTC) van Imtech kan een rioolstelsel met bijhorende gemalen op afstand worden beheerd en bestuurd. De RTC heeft diverse softwaremodules. De centrale hoofdpost kan op de server van de beheerder draaien, maar Imtech kan die ook helemaal 'hosten'. Het systeem werkt via draadloze verbindingen (gprs/hsdpa), zodat er geen nieuwe infrastructuur nodig is. Beheerders kunnen vanaf elke locatie inloggen om de status van het rioolsysteem te bekijken en eventuele bedieningen uit te voeren. Imtech Infra, stand 194

Nieuwe impuls voor klassieker onder de pompen

Tien jaar geleden kwam ITT met een geheel nieuwe waaierpomp, de N-pomp, die uitgroeide tot een klassieker. Vooral doordat met deze pomp het aantal storing drastisch afnam. De pomp is gaandeweg steeds aangepast, zo ontstond de tweede N-generatie: deze serie is uitgebreid met versnijdende en extra harde stalen waaiers. ITT Water & Waterwater, stand 183

Leidingen afsluiten met instant bevriezing

Waterleidingen bevriezen? Het Polar Elite vriessysteem van IPCO biedt een eenvoudige en snelle methode om een leiding tijdelijk af te sluiten voor reparatie, onderhoud of uitbreiding. Met een paar spuitbussen en vriesmanchetten wordt de leiding instant bevroren en aldus afgesloten. Aftappen van water en het plaatsen van afsluitkranen is overbodig. De rest van het leidingnet kan bovendien gewoon in werking blijven. IPCO toont verder de Ezidig, een kabelzoeker voor graafmachines, zodat niet per ongeluk een ondergrondse kabel worden stukgegraven. Deze vondst kreeg vorig jaar op Aquatech een prijs voor beste innovatie in zijn soort. IPCO, stand 210

Beluchter in de strijd tegen blauwalg

Kin Pomptechniek heeft met de Oxynator een beluchter ontworpen die zoveel zuurstof inbrengt in plassen, vijvers en bassins dat de kans op algengroei of vertroebeling snel afneemt. Op zulke plekken ontstaat namelijk snel een biologische onbalans en krijgen algen, waaronder de gevaarlijke blauwalg, een kans om te groeien en verspreiden. Zonder circulatie ontstaat aan de oppervlakte een warme waterlaag en op de bodem een koude zuurstofarme laag. De Oxynator pompt zuurstof in het water en houdt dat voldoende in beweging. KIN Pompentechniek, stand 279

M A G A Z I N E

21

aq ua n ei ndteerrv l ai ne w d Afsluitbaar ventiel met push-in technologie

Zeeuwse zuivering met Zweedse zeefbandpers

Niveauregelaar kan pompen optimaal aan- en inschakelen

Nauwkeurig metingen waterniveau met vernieuwde drukopnemer

John Guest produceert kunststof fittingen voor leidingssystemen, zowel voor gebruik van warm en koud water, maar bijvoorbeeld ook de auto-industrie. De fittingen zijn eenvoudig inline te monteren met een ‘insteek’-techniek. John Guest introduceert nu ook een afsluitbaar ASV-ventiel met een geïntegreerde terugslagklep. Ook dit ventiel is eenvoudig te monteren via de push-in technologie, maar ook met een draadsluiting. John Guest, stand 189 Met de Level Control Basic heeft KSB een niveauregelsysteem ontworpen dat één of twee pompen automatisch kan besturen. Via een vlotterschakelaar, analoge sensor, druksensor of luchtbellen kan het apparaat het waterniveau bepalen en waar nodig de pompen in- of uitschakelen. De niveauregelaar is zo niet alleen geschikt voor bewaking en veiligheid, maar kan de besturing van de pompen optimaliseren. KSB toont op Aqua Nederland ook de al eerder geïntroduceerde Amarex NS 32-pomp: een dompelpomp voor communaal en industrieel afvalwater. KSB, stand 162

Elektromagnetische sensor meet doorstroming water

Een bijzonder hoge nauwkeurigheid en nauwelijks drukverlies. Dat zijn volgens Krohne de grote voordelen van de Waterflux-sensorserie. Deze meters maken gebruik van elektromagenetische technologie. Zij zijn onder meer geschikt voor metingen van drinkwaterverbruik, grondwateronttrekking, irrigatie of het opsporen van lekken in leidingen. De meters kunnen worden aangesloten op een datalogger om de gemiddelde stroomsnelheden, dagvolumes en variaties in de doorstroming te meten, bijvoorbeeld overdag en ’s nachts. Krohne, stand 120

Van Antwerpen Milieutechniek uit Borssele heeft zijn afvalwaterzuiveringsinstallaties uitgebreid met zeefbandpersen van de Zweedse producent Dewaco. Door de combinatie met de persen kan Van Antwerpen complete systemen voor afvalwaterbehandeling bieden. Ook is er veel aandacht voor hergebruik van effluent. Verder biedt Van Antwerpen een eigen vlokmiddelenlijn. Van Antwerpen Milieutechniek, stand 115 Vega Meet- en Regeltechniek introduceert de Vegawell 52, een nieuwe hydrostatische drukopnemer die nog secuurder het waterniveau kan meten. De nauwkeurigheid is verbeterd tot 0,20 procent en zelfs 0,10 procent is een optie. De meters kunnen bijvoorbeeld worden ingezet voor het opnemen van waterniveaus in polders, rivieren, oppervlaktewater of putten. De in Duplex-rvs uitgevoerde meter kan ook worden voorzien van een temperatuurregistratie. Vega Meet- en Regeltechniek, stand 130

Nieuwkomer wil waterkringloop sluiten

Als nieuw bedrijf in de afvalwatermarkt heeft LBTEC Indufinish grote ambities. Het streeft naar eigen zeggen naar ‘procesgeïntegreerde oplossingen om tot een gesloten systeem te komen’. LBTEC heeft vooral ervaring met oppervlaktewater, maar ziet kansen in afvalwater. Het denkt vooral aan nieuwe toepassingen van ionenwisseling en membraantechnieken. Zo heeft het bedrijf een recirculatiesysteem ingericht bij een fabriek van zonnecellen met een rendement van meer dan 90 procent. LBTEC Indufinish, stand 237

Onderwaterpomp versnijdt vuil in afvalwater

De Domo GRI-onderwaterpomp van Lowara (een dochter van ITT) is speciaal gemaakt voor het verpompen van huishoudelijk en licht industrieel afvalwater. De pomp heeft bij de zuigopening een versnijder die vaste stoffen en lange vezels in zeer kleine stukjes hakt. Zo ontstaan er geen verstoppingen in de pomp of in de persleiding. De Domo is in enkel- en dubbelvoudige versie verkrijgbaar. Lowara (ITT), stand 183

Regelaar voor pompen bespaart energie

Door de inzet van pompen te regelen via een frequentieregelaar kan fors worden bespaard op energieverbruik. Schneider Electric komt nu met een nieuwe serie regelaars die kant-en-klaar naast bestaande schakelkast geplaatst kunnen worden, aangezien in bestaande schakelkasten vaak onvoldoende ruimte is. Wie nog wel ruimte in de kast heeft, kan kiezen voor de losse kit-uitvoering en die zelf inbouwen. Door de toepassing van de pompen nauwkeurig te berekenen en in te regelen, kan de investering volgens Schneider binnen twee jaar worden terugverdiend. Schneider Electric, stand 275

Verbeterde slibontwatering in vernieuwde zeefbandpers

Solis claimt dat zijn nieuwe generatie zeefbandpersen een hoger drogerstofgehalte bewerkstelligen in de slibontwatering. De eerste persen zijn al geleverd en men is volop bezig met de inbedrijfname en de garantiebeproevingen van de nieuwe apparatuur. Solis zal tijdens de Aqua Nederland-vakbeurs de eerste resultaten tonen die in de praktijk zijn behaald. Solis richt zich met name op het indikken en ontwateren van verschillende soorten slib, via zeefbandpersen en/ of centrifuges. Solis Engineering, stand 172

Eerste automatische terugspoelfilter van Nederland bijna klaar

Op rwzi Harderwijk neemt waterschap Veluwe dit voorjaar de eerste Automatic Backwash Filter (ABWF) in gebruik. De installatie wordt door Visser & Smit Hanab gebouwd. Op de Aqua Nederland Vakbeurs toont het bedrijf de ABWFtechnologie die in het buitenland al wel wordt gebruikt maar voor Nederland een primeur is. Het filterbed is in meerdere cellen verdeeld die op ingenieuze wijze worden gespoeld. De ABWF combineert de voordelen van een continu en een discontinu zandfilter en haalt goede zuiveringsresultaten bij weinig energiegebruik. Visser & Smit Hanab, stand 250

Eerste slangenpomp met aansluiting op Profibus-netwerk

Watson-Marlow heeft drie nieuwe slangenpompen ontwikkeld die eenvoudig via het Profibus-protocol bestuurbaar en uit te lezen zijn. Eén model heeft hiervoor zelfs een speciale aansluiting in de behuizing. Vroeger was het nodig om een Profibus-gateway te gebruiken voor de besturing. Nu kunnen via het netwerk de slangenpompen worden bediend, maar voor het eerst komen nu ook op afstand diagnosegegevens beschikbaar. Zo kunnen storingen sneller worden opgemerkt en verholpen. De slangenpompen van Watson-Marlow worden veel ingezet voor ‘lastige’ vloeistoffen in waterzuivering, voedingsmiddelenindustrie, papierindustrie en de farmaeutische en biotechnologie. Watson-Marlow, stand 224

Terugstroombeveiliging voor drinkwaterinstallaties

Met het oog op de vernieuwde Nederlandse en Europese regels op het gebied van drinkwater heeft Watts Industries een serie terugstroombeveiligers op de markt gebracht. De toestellen waren aanvankelijk in de maten dn6, 8 en 10 verkrijgbaar, maar inmiddels zijn er ook beveiligers in de maten dn15 tot 50. Watts zegt zich te onderscheiden met veel kleinere en lichtere toestellen dan de conventionele beveiligers, die bovendien modulair zijn opgebouwd. Watts Industries, stand 213

22

M A G A Z I N E

M A G A Z I N E

23

ove r z i c ht

ov e r z i c h t

Drinkwaterwet, Kaderrichtlijn Water (KRW), Waterwet, Wabo, Nationaal Waterplan, Deltawet, het Activiteitenbesluit; de waterwereld heeft heel wat te stellen met alle nieuwe wet- en regelgeving. Voor de KRW moesten talrijke regionale waterplannen van gemeenten, provincies en waterschappen worden samengevoegd tot vier stroomgebiedbeheersplannen. Het was een olifant die in beweging moest worden gebracht, zo vertelt een medewerker van een waterschap. Een kort overzicht van de nieuwe wetten en de mogelijke gevolgen voor de industrie. De vier stroomgebieden, waar Nederland mee te maken heeft

Watersector heeft het druk met alle nieuwe wetten en regels Tekst: Jurgen Sweegers

De Waterwet vervangt een achttal wetten op watergebied, waarvan sommige stokoud zijn, zoals de Waterschapswet uit 1900. Er staat niet zo veel nieuws in de nieuwe Waterwet, zo vertelt Peter de Putter, projectleider namens het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Ongeveer de helft van de in totaal driehonderd artikelen wordt geschrapt en het aantal vergunningen wordt teruggebracht van zes naar één: de waterwetvergunning. De Waterschapswet (die louter de organisatie betreft) blijft bestaan. Zweet in de handen De invoering van de Waterwet loopt parallel met die andere grote stroomlijningsoperatie: die van de Wabo (Wet algemene bepalingen omgevingsrecht). Die wet is een project van het ministerie van Vrom en heeft als doel om alle vergunningen op het gebied van bouwen, milieu en ruimte te vervangen door één zogenaamde omgevingsvergunning. De wet zou eigenlijk op 1 januari 2009 in moeten gaan, maar de inwerkingtreding is al verschoven naar 1 januari 2010. De bedoeling is dat er één loket komt voor het aanvragen van de waterwetvergunning en de omgevingsvergunning en dat bedrijven die vergunningen overal gezamenlijk kunnen aanvragen (no wrong door-principe). De procedure voor de vergunningverlening is achter de schermen nog wel gescheiden. Bij het optuigen van de ICT neemt het ministerie van Vrom het voortouw. Het zweet staat de mensen van Verkeer en Waterstaat dan ook regelmatig in de handen, zo vertelt de Putter.

Activiteitenbesluit Onder de Waterwet en de Wabo komt het Activiteitenbesluit te hangen, dat al in werking is getreden. Dat Activiteitenbesluit bevat regels omtrent lozingen op het oppervlaktewater, het riool en de bodem. Bedrijven hoeven voor lozingen in principe geen vergunning meer aan te vragen, maar moeten wel een melding doen. Bevoegd gezag zijn gemeenten en provincies. In het besluit worden A, B en C-bedrijven onderscheiden. Alleen C-bedrijven moeten voor lozingen die niet zijn omschreven in hoofdstuk 3 van het besluit nog een vergunning aanvragen. Bedrijven uit negentien sectoren en de tuinbouw moeten nu nog een vergunning voor het lozen op de riolering aanvragen volgens de WVO. De lozingen van deze bedrijven zijn van oudsher ondergebracht bij deze wet. Dat vervalt met de nieuwe Waterwet. Dan vallen deze bedrijven ook onder de bevoegdheid van gemeenten en provincies. Deze laatste hebben hier geen kaas van gegeten en kloppen dan ook weer op de deur van de waterschappen voor de benodigde expertise. Alleen grote bedrijven die onder de IPPC-richtlijn vallen zullen vergunningplichtig blijven. Mogelijk verandert dit ook in de toekomst. Beruchte Europese KRW Het meeste wordt er momenteel gezweet op de inmiddels beruchte Kaderrichtlijn Water (KRW). Die richtlijn is al

in 2005 met de Implementatiewet in de Nederlandse wet verankerd, maar er moest nog heel wat werk verzet worden. Vier stroomgebiedsbeheersplannen moesten worden opgesteld. Het was een olifant die in beweging moest worden gebracht, zo zegt Marjan Holtman van hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. De bedoeling van de KRW is dat de staat van waterlichamen in 2015 goed is. De term waterlichaam is nieuw voor Nederland. De Europese wetgeving onderscheidt grondwaterlichamen (waarvan er in Nederland 23 zijn) en oppervlaktewaterlichamen (723). Bij het beoordelen van grondwaterlichamen wordt gekeken naar chemische kwaliteit en naar de vraag of de onttrekkingen en nieuwe aanvoer met elkaar in evenwicht zijn. Bij oppervlaktewateren wordt gekeken naar de chemische en ecologische kwaliteit. Alleen voor natuurlijke wateren zijn in de kaderrichtlijn expliciete doelen op het gebied van ecologie opgenomen. In Nederland is veruit het grootste deel echter ‘kunstmatig’ of ‘sterk veranderd’ water. Daarvoor moeten de waterschappen zelf de ecologische doelen opstellen. Een belangrijk motto van de richtlijn is dat er geen achteruitgang in de waterkwaliteit mag zijn. Doelen worden niet gehaald Met die ecologische samenstelling is het niet best gesteld, zo vertelt Holtman. De ecologische kwaliteit van het oppervlaktewater is in alle vier de stroomgebieden (en dus

in Nederland als geheel) voor honderd procent slecht. De slechte score heeft te maken met het principe one out, all out, dat toegepast wordt. Met de chemische verontreiniging is het iets beter gesteld. Bij de oppervlaktewateren voldoet in de vier stroomgebieden 60 tot ongeveer 95 procent aan de normen; bij de grondwaterlichamen is dat 40 tot 80 procent. Om de chemische staat te beoordelen wordt het water onderzocht op 33 prioritaire stoffen en 8 andere EU-stoffen. Maatregelen in fases uitvoeren Dat de doelen van de KRW niet gehaald zullen worden, zoveel is al wel duidelijk. Er is echter uitstel tot 2027 mogelijk en van die extra ruimte zal Nederland gebruikmaken: door de maatregelen te faseren. Er is een hoop geld mee gemoeid: 2,3 miljard euro in de periode 2010-2015 en nog eens 1,9 miljard euro in de periode daarna. Nationale waterplan En dan is er natuurlijk nog het Nationale Waterplan, dat eind december het levenslicht zag. Daar is het laatste woord nog lang niet over gezegd. De stroomgebiedsbeheersplannen, die door de staatssecretaris moeten worden goedgekeurd, maken hier formeel onderdeel van uit. Verder komt er volgend jaar een Deltawet, die de plannen van de commissie Veerman wat meer handen en voeten moet geven.

24

M A G A Z I N E

To e k o mst

M A G A Z I N E

Het Airlift-systeem, dat op rwzi Ootmarsum wordt gebruikt, heeft de potentie een goede positie op de wereldmarkt te veroveren (foto: Norit)

25

to e k o m st

In Varsseveld ligt de eerste fullscale MBR voor rioolwaterzuivering (foto: DHV)

Nederland verliest snel terrein in de ontwikkeling van membraanbioreactoren. Waar de wereld zich enkele jaren geleden nog vergaapte aan baanbrekende projecten in Beverwijk en Varsseveld, lopen de plannen voor nieuwe MBR’s voor huishoudelijk afvalwater nu telkens spaak. Ondertussen groeit de industriële markt razendsnel. En ook het buitenland zit niet stil. “MBR is de snelst groeiende watertechnologie van de laatste vijf jaar.”

Vanuit de industrie, offshore en de maritieme sector is veel vraag naar compacte MBR-zuiveringen (foto's: Triqua)

Ontwikkeling membraanbioreactoren in Nederland dreigt stil te vallen

MBR wacht op nieuwe impuls Tekst: Arjan Veering

Niet alleen Guus Hiddink heeft het dorpje Varsseveld op de wereldkaart gezet. Terwijl de toestroom van Koreaanse voetbaltoeristen allang is opgedroogd, trekt de lokale afvalwaterzuivering nog steeds bezoekers naar de Achterhoek. De membraanbioreactor (MBR), die in december 2004 is opgestart en door prins Willem-Alexander enkele maanden later officieel in gebruik is gesteld, is het paradepaardje van de Nederlandse watersector. Daarna zijn er nog twee MBRinstallaties geopend in het Zuid-Hollandse Heenvliet en het Twentse Ootmarsum. Hightech zuiveringen met uitstekende resultaten: alle strenge normen worden met vlag en wimpel gehaald. En toch is de laatste twee jaar de ontwikkeling van MBR piepend en knarsend tot een halt gekomen. Enkele jaren geleden buitelden de plannen voor nieuwe MBR’s over elkaar: in Hilversum zou Nederlands grootste installatie komen, Alkmaar kwam met nog een ambitieuzer

plan en ook Utrecht koesterde ideeën voor een membraanbioreactor. Alles gedreven door het vooruitzicht van uiterst schoon afvalwater én de belofte van vrijkomende waardevolle bouwgrond midden in de stad. Een MBR is namelijk veel kleiner dan een traditionele zuivering en geeft nauwelijks (stank)overlast. Momentum verdwenen Desalniettemin blies waterschap Amstel, Gooi en Vecht eind vorig jaar de plannen voor Hilversum definitief af. Te moeilijk en te duur: ondergronds bouwen bleek al snel technisch en financieel problematisch, en ook plan-B – bovengronds – bood geen soelaas. Alkmaar hield in 2007 enthousiaste presentaties over een ‘schoonwaterfabriek’, maar na kostbare haalbaarheidsstudies werd het muisstil. Verwachte subsidies kwamen niet los en een

wisseling van de wacht voltrok zich bij zowel de gemeente als het hoogheemraadschap, waarmee het momentum vergleed. Het veelgeprezen concept verdween geruisloos in een diepe la. En dan Utrecht. Daar kwamen jaren geleden de eerste gedachten op over een membraanbioreactor. Op de rwzi draaide zelfs al een kleine pilot-MBR. In 2004 bleek een volledige MBR-installatie vooralsnog geen optie om de oude rwzi te vervangen. Momenteel wordt een nieuwe haalbaarheidsstudie uitgevoerd, waar een MBR-installatie één van de mogelijke technologieën is. Halverwege dit jaar moet de beslissing vallen. Absurd Is er nog hoop voor de MBR in het Nederlandse zuiveringslandschap? “Natuurlijk!” roept DHV-principal consultant Helle van der Roest uit. Hij is een van de drijvende krachten geweest achter de ontwikkeling in Nederland. “MBR is de laatste vijf jaar de snelst groeiende watertechnologie ter wereld. In China worden nu installaties gebouwd, zo ver-schrik-ke-lijk groot, die zullen we hier nooit zien. Maar in Nederland gebeurt er nu niet veel meer. En dat terwijl Nederland mondiaal de toon heeft gezet met communale membraanbioreactoren.” Van der Roest verwijst naar de baanbrekende onderzoeken die tussen 2000 en 2004 zijn gedaan op de rioolwaterzuivering van Beverwijk en andere locaties, onder de vlag van onderzoeksinstituut Stowa. Waterschappen, adviesbureaus en membraanleveranciers werkten samen aan de ontwikkeling van een technologie die voorheen voornamelijk bekend was voor kleine afvalwaterstromen, met name in de industrie. Afgezien van enkele experimenten in het buitenland, werd nu voor het eerst het concept toegepast voor grotere hoeveelheden rioolwater. “Wat we deden, was misschien wel absurd”, herinnert Van der Roest zich. “Op onze verwachtingen voor de werking van de membranen wilde een gegeven moment geen leverancier meer een garantie afgeven. Maar wij wísten dat het moest kunnen werken.”

De kennis uit de Beverwijk-proeven kon worden uitgebouwd bij de grootschalige installaties in Nederland. Varsseveld werd de eerste volledige MBR in Nederland, terwijl in Heenvliet en Ootmarsum de membraanbiotechnologie werd geplaatst naast de bestaande conventionele zuiveringen, het zogenaamde hybride concept. Dan doemt de vraag op: hoe kan het dat de ‘revolutie’ van de membraanbioreactor opeens is gestokt? “We hebben hier al veel zuiveringsinstallaties en die moeten nog twintig, dertig jaar draaien. Een zandfilter erachter of andere nabehandeling is vaak voldoende om aan de normen te voldoen.” Pas als vanuit de Kaderrichtlijn Water (KRW) of andere regels de normen verscherpt worden, kan er een doorbraak ontstaan, denkt Van der Roest “Maar nu is er hier nog geen intrinsieke reden om méér te doen.” Geheel anders dan in het buitenland, constateert de DHV-specialist, die voorbeelden noemt in landen als Singapore, China en Israël. Goud Volgens Van der Roest verspeelt Nederland zo zijn unieke kennis op dit gebied. “We hadden goud in handen met onze gezamenlijke MBR-knowhow, maar we hebben de stap naar commercialisering niet goed kunnen zetten”, stelt Van der Roest. Volgens hem heeft dat onder meer te maken met de overheid die de marktontwikkeling niet durft te ondersteunen. “In het buitenland ontstonden in rap tempo wel bedrijven die met membraansystemen de boer op gingen, vaak geholpen door de overheid. In Nederland hebben we enkele bedrijven, waaronder Norit. Dat bedrijf heeft een zeer veelbelovend concept, een van de beste systemen ter wereld dat ook in Ootmarsum is gebruikt. Hopelijk kan het nog wereldwijd een goede positie bereiken en is het niet te laat”, zegt Van der Roest. Hij is teleurgesteld dat innovatieve inspanningen geen vervolg krijgen. Hij noemt Alkmaar als voorbeeld met het plan van de ‘Waterkwekerij’, waarin de MBR het hart zou vormen van het stedelijk waterbeheer. “Dat vernieuwende concept is zo uit te

M A G A Z I N E

27

to e k o m st Uw bron voor watertestapparatuur

Spectrophotometer PCSPECTRO

‘Vernieuwingen op de plank’

Handmeters voor pH, EC, dO

COD-meting Photometer

De MBR-installatie die onderin het nieuwe hoofdkantoor van Australian Post in Melbourne wordt geïnstalleerd (foto: Triqua)

BOD-OxiDirect ®

Snelle en betrouwbare analyse in water- en afvalwater van o.a.: BOD, COD, Ammonia, Nitraat, Nitriet, Fosfaat, etc., etc. Pro Water b.v., Postbus 960, 7550 AZ Hengelo, Tel.: 074-291 51 50, Fax: 074-291 53 50, E-mail: [email protected], website: www.prowater.nl

wetsus

centre of excellence for sustainable water technology

combining scientific excellence with commercial relevance www.wetsus.nl

Zoekregister online Op de website WaterForum Online is een uitgebreid bedrijvenregister te vinden met maar liefst 400 trefwoorden voor producten en diensten in de watersector. U kunt per trefwoord snel online een selectie maken uit 1000 leveranciers.

Kijk op: www.waterforum.net rubriek Marktwijzer

Membraanfiltratie

Hydrocyclonen

Boringen/boorbuizen

Doseringsapparatuur

Koelers/koeltorens Afdichtingen

Afvalwaterbeheer

Flocculatiemiddelen

drinkwaterinstallaties

Niveaumeting

Doseringsapparatuur

Ontzouting

Omgekeerde osmose

Biorotoren

rollen op veel meer plaatsen,” zegt Van der Roest. Maar de gehoopte innovatiesubsidie om het project in Alkmaar van de grond te krijgen, bleef uit. Groei in industrie Waar de Nederlandse communale MBR-ontwikkeling in een impasse lijkt, groeit de markt voor industriële MBR’s onstuimig. Een van de pioniers is het Wageningse Triqua, dat in 1996 startte en in 2006 is overgenomen door Delta, de mede-eigenaar van waterbedrijf Evides. Triqua heeft zich bewust gespecialiseerd op kleinere afvalwaterstromen tot 50 kubieke meter per uur. Dat zijn installaties voor bijvoorbeeld de (petro)chemie, de voedingsmiddelenindustrie, papierfabrieken en olie- en gaswinningsbedrijven. Maar Triqua levert ook zuiveringen voor schepen en de offshore. Het bedrijf heeft het enige tijd geprobeerd op de markt van rioolwaterzuiveringen, onder meer met zijn Fitriqfiltersysteem voor effluentpolishing. Daar is het uiteindelijk van teruggekomen, terwijl het al helemaal niet de stap heeft gezet naar grootschalige communale MBR-systemen. “We hebben het er intern regelmatig over gehad”, vertellen salesmanager Joris van der Ven en marketingcoördinator Ingrid Werdler van Triqua. “De waterschapswereld is een heel andere wereld en als relatief klein bedrijf kom je daar moeilijk in. Onze focus blijft op de industrie, de offshore en de maritieme sector.” Daarbij ziet Van der Ven weinig toekomst voor communale MBR’s op de thuismarkt. “Vooral vanwege de kosten, zowel van de installatie zelf als de operationele kosten. Het energieverbruik blijft een belangrijk punt. De huidige conventionele zuiveringen draaien goed en met een extra zandfilter erachter kom je al ver. Met een MBR zet je een stap extra.” Zo’n stap kan misschien nodig zijn als de KRW scherpere eisen meebrengt, maar die zijn nog niet hard, concludeert ook Van der Ven.

In de technologie van MBR zijn volgens Helle van der Roest van DHV de laatste jaren weinig échte vernieuwingen geboekt. “Het gaat vooral om kleine verbeteringen van bestaande processen en modules.” Een uitzondering maakt hij voor het Airlift-systeem van Norit dat onder meer in Ootmarsum wordt gebruikt en ook in Terneuzen zal worden geplaatst. “Daar gaat het echt om grote verbeteringen: zeer goede prestaties en tegelijk een veel lager energieverbruik.” Maar Van der Roest ziet nog allerlei mogelijkheden voor een doorbraak. “We hebben in Nederland grote vernieuwingen op de plank liggen. Met een verdergaande automatisering kunnen we de MBR volautomatisch draaien en helemaal optimaliseren, dan haal je nog een gigantische winst.”

In de Nederlandse industriële markt is de concurrentie de laatste jaren flink opgekomen. Er zijn de kleinere specialisten als Logisticon, Nijhuis en RWB, aan de andere kant mengen nu ook multinationals zich in het strijdperk, zoals Veolia (onder meer via de Nederlandse dochter Rossmark), GE (dat membraanleverancier Zenon heeft ingelijfd) en Siemens. En dan is er Norit dat zich van membraanproducent tot leverancier van hele systemen heeft ontwikkeld. Volgens Werdler probeert Triqua zich te onderscheiden met zijn ervaringen in de chemie, olie en offshore, waar zeer strenge eisen aan apparatuur en documentatie worden gesteld. “De specificaties, specs, die zulke partijen vragen zijn ongelooflijk uitgebreid.” Ze haalt lijst na lijst op de computer tevoorschijn. “Er is een gigantische hoeveelheid what-if-checks voor veiligheid, milieu, enzovoorts.” Triqua ziet door de toenemende waterschaarste grote kansen voor MBR-technologie die uitermate geschikt is voor waterhergebruik. “Kantoren, hotels, vakantieparken, golfbanen, daar ligt een wereldmarkt”, zegt Werdler. Van der Ven vult aan met een voorbeeld. “In Melbourne hebben we een MBR geplaatst in het nieuwe hoofdkantoor van Australian Post dat nu wordt gebouwd. Die is voor hergebruik van het water in het kantoor.” Ook binnen de industrie zijn er tal van mogelijkheden voor kringloopsluiting, al dan niet met MBR. Dorst En daar gloort weer hoop voor de communale toepassing van membraanbiotechnologie. Op de rwzi van Terneuzen begint waterschap Zeeuws-Vlaanderen samen met Evides Industriewater dit jaar met de bouw van een MBR. Die gaat het huishoudelijke afvalwater opwerken tot proceswater voor de lokale fabriek van Dow. De chemiegigant heeft immers grote ‘dorst’ voor zijn productie en Zeeuws-Vlaanderen heeft weinig geschikt zoet water. Daarmee is er direct een intrinsieke reden die de extra inspanning van een MBR rechtvaardigt.

M A G A Z I N E

Koersbepalend in water, energie en bodem!

29

w m e n si ni tne rv b e ei eld Waterschappen zijn beter gaan functioneren, toch groeit de kritiek. Het was de aanzet voor het promotie-onderzoek van Herman Havekes. In zijn proefschrift breekt hij een lans voor het waterschap.

Herman Havekes promoveert op verandering bij waterschappen

'Waterschap prachtig model voor waterbeheer'

Tekst: Jurgen Sweegers

Herman Havekes promoveerde op 28 januari aan de Universiteit Utrecht op een studie naar de institutionele omwenteling van het waterschap in de afgelopen vijftig jaar. Havekes (geboren 1954) is sinds eind 1984 werkzaam bij de Unie van Waterschappen (UvW). Daar was hij hoofd juridische zaken en plaatsvervangend directeur. Vanaf oktober vorig jaar is hij gedetacheerd bij het ministerie van Verkeer en Waterstaat, waar hij projectleider is voor de Waterwet. Toevallig werd die wet een dag voor zijn promotie aangenomen door de Eerste Kamer. “Dat was een enerverende week. Ik besef dat er weken zullen komen die minder spannend zijn. Maar daar zal ik aan moeten wennen”, zegt Havekes.

GMB is volop in beweging. Wij stimuleren onszelf en de markt graag om te zoeken naar innovatieve oplossingen voor de uitdagingen van deze tijd. Uitdagingen die vragen om een open houding, een proactieve opstelling en samenwerking met partijen in de keten. GMB wil voor haar opdrachtgevers een partner zijn die functioneert als verbindende schakel wanneer het gaat om water, energie en bodem. Een multidisciplinaire en betrouwbare partner die denkt én doet en daarbij de hele keten als haar werkgebied ziet. GMB ontwerpt, realiseert en onderhoudt onder meer drinkwater- en afvalwaterzuiveringsinstallaties, pompen en gemalen, waterbergingen, riool- en persleidingen, dijken en kades. We reinigen en saneren (water)bodems en bouwen installaties die afval(water) omzetten in energie. In eigen installaties halen we biogranulaat en energie uit slib. En we realiseren voorzieningen voor een optimale mobiliteit en logistiek, zoals verkeersknooppunten, haventerreinen en loodsen.

Laat u informeren over de nieuwste ontwikkelingen en de koers die GMB vaart. Bel voor meer informatie (0488) 44 94 49 of kijk op www.gmb.eu

Hoe bent u tot de beslissing gekomen om te promoveren? “Op aandrang van Alfred van Hall, dijkgraaf van waterschap Hunze’s en Aa, ben ik eraan begonnen. Hij heeft me over de streep getrokken. Daarnaast had ik ook het idee dat er heel veel gebeurd is met de waterschappen in de afgelopen tien, twintig jaar. Ik wilde dit aan het papier toevertrouwen. Voor de buitenwacht is dat namelijk nog veelal onbekend. Het is opvallend dat de waterschappen steeds beter zijn gaan functioneren, terwijl er toch steeds meer kritiek op de organisaties kwam.” Wat is de belangrijkste uitkomst van uw onderzoek? “De voornaamste conclusie is dat het waterschap een prachtig institutioneel model is om het waterbeheer in onder te brengen. Beter dan alternatieven zoals Rijkswaterstaat, gemeenten en provincies. Dat komt ten eerste door de waterstaatkundige begrenzing van de waterschappen. Ten tweede is de eigen finan-

ciering van de waterschappen onder verantwoordelijkheid van eigen bestuurders een groot goed. Dat moet je zo houden.” Was het schrijven van een proefschrift te combineren met uw baan bij de UvW? “Het was soms best pittig, maar het is al met al toch meegevallen. Ook omdat het onderwerp te maken heeft met mijn werk. Verder was het prettig dat ik een dag per week vrij kreeg om aan het proefschrift te werken. Als ik dat niet had gehad, was ik zeker aan de drank geraakt of gescheiden. Alleen al het vele materiaal dat je moet lezen! Niet altijd een feest.” Was het niet lastig om de nodige distantie in acht te nemen, aangezien u al zo lang in de waterschapswereld werkt? “Ik kan de jaren bij de UvW niet uitvlakken. Dat is ook mijn behoefte niet. Ik heb echter geprobeerd het proces zo objectief mogelijk te beschrijven. Ik laat in mijn boek ook critici van de waterschappen uitvoerig aan het woord. Ik heb me afgevraagd: is er iets voor de argumenten van de critici te zeggen? En als ik het te bont maakte, tikten mijn promotoren mij wel op mijn vingers.” Wat gaat u nu doen? “Mijn werk voor het ministerie van Verkeer en Waterstaat loopt waarschijnlijk tot eind dit jaar. Er moet nog veel gebeuren. Hopelijk staat er daarna nog een stoel voor me bij de Unie, maar ik wil ook wel eens verder kijken binnen de watersector of in de wetenschap. Of een combinatie van beide, dat zou het mooiste zijn.”

30

M A G A Z I N E

M A G A Z I N E

31

MA R K T WI J ZE R m u tat i e s

p o d iu m

leveranciers online

Water is geen vanzelfsprekendheid

Aanmelden en doorgeven mutaties op WaterForum Marktwijzer Online: zie www.waterforum.net/ marktwijzer

Tekst: Gertjan Eg, secretaris Aqua Nederland

Nieuwe aanmeldingen en mutaties in de Marktwijzer Online Bedrijven met Extra vermelding Deze bedrijven hebben een uitgebreide bedrijfsvermelding op www.waterforum.net/marktwijzer

Atlas Copco Zwijndrecht

Basisvermeldingen Van der Linden pomptechniek b.v. HydroBusiness Wijtmans Plastics KC&T Aquifer BV WE Consult Vianen BV Optigroen Dakbegroeiing & Daktuinen Danfoss B.V. Modderkolk Projects & Maintenance BV Pure Water Systems bv Estec Holland BV Adinco bv Applikon Analytical B.V.

's-Hertogenbosch Breda Etten Leur Apeldoorn Vianen (Ut) Amersfoort Schiedam Wijchen Rucphen Tegelen Geldermalsen Schiedam

Beluchtingssystemen, Blowers, Compressoren, Druklucht, Generators, Waterbehandeling Doseringsapparatuur Flocculatie-installaties Pompen

Telemetriesystemen, Rioolpompstations. Afvalwaterbehandeling, Waterbehandeling Afscheiders, Inspectieputten Advies- en ontwerpbureaus, Watermanagement Advies- en ontwerpbureaus, Membraantechnologie Regenwatersystemen, Regenwatermanagement Afsluiters, Meet- & Regeltechniek Elektrotechnische installaties, Telemetrie Elektrodialyse en elektro-osmose, Proceswaterbehandeling Waterkeringen Flowmeters, Niveaumeting Analyse-apparaten, Pompen

U leest WaterForum. Waarschijnlijk bent u dan in de waterbranche werkzaam, of heeft er tenminste enige affectie mee. Maar staat u er wel eens bij stil welke rol water in uw privé-leven speelt? De meeste mensen weten dit nauwelijks. In Nederland is water vanzelfsprekend: het is er altijd, overal. Achter deze commodity gaat onze wereld schuil: de wereld van water en waterbehandeling. Op een of andere manier bent u samen met uw collega’s bezig met het beïnvloeden van de fysische, chemische en of biologische eigenschappen van water. Wat er zich allemaal afspeelt in deze wereld van waterbehandeling is te zien op de Aqua Nederland Vakbeurs. Medio maart vindt in de evenementenhal te Gorinchem alweer de derde editie plaats van deze beurs. Als branchevereniging zijn wij verheugd te zien dat de bedrijven in de waterbranche massaal naar de beurs komen. Met meer dan 180 standhouders wordt de beurs nog groter dan de vorige edities. Natuurlijk is de vakbeurs alleen echt een succes als er ook voldoende bezoekers komen. Daar hebben we alle vertrouwen in, want naast de laatste ontwikkelingen in de branche, biedt de beurs gelegenheid tot netwerken. Decentrale systemen zijn in opkomst In de rest van de wereld is water geen vanzelfsprekendheid. Ook in Nederland groeit langzamerhand het besef van zaken als verdroging, overstroming, verzilting en duurzaam watergebruik. Op de vakbeurs ziet u steeds meer oplossingen voor deze problemen. Technieken voor waterhergebruik, locale opslag en waterbesparing zijn in vele vormen aanwezig. Ook tijdens de congressen - parallel aan de beurs komen deze technieken aan bod. Aqua Nederland organiseert in samenwerking met Profibus, het Nederlands Membranengenootschap, SKIW en NL GUTS, vier aantrekkelijke congressen. Ik wil er al één even uitlichten: het Aqua Nederland-congres van woensdag 18 maart richt zich op ‘decentrale watersystemen’, kortom de opvang, opslag en hergebruik van water in en om gebouwen. Bij energie is besparing in huizen en gebouwen al tijden een belangrijk onderwerp. De verwachting is dat dit ook zal gaan gelden voor het zuinig omgaan met water in huizen en

gebouwen. Een groot aantal van onze lidbedrijven speelt nu al in op deze toekomstige ontwikkelingen. Nu zorgen voor passende oplossingen Internationaal wordt al veel aandacht besteed aan decentrale systemen. Zo zijn bijvoorbeeld in Saoedi-Arabië decentrale systemen al verplicht. Dichter bij huis, in België, wordt in de meeste huizen regenwater opgevangen voor hergebruik. Op diverse plaatsen in Nederland zijn de eerste projecten in ontwikkeling. Het is nu aan de politiek, waterschappen, bouwondernemers, projectontwikkelaars en natuurlijk de toeleverende industrie om te zorgen voor passende oplossingen. Het Aqua Nederland-congres verkent de problemen en veelbelovende technologieën en concepten. Kansen tijdens de crisis Water bruist en de belangstelling groeit. Als vereniging van waterbehandelingsbedrijven maken wij deel uit van deze mooie branche. We staan voor de uitdaging om oplossingen te bedenken voor grote mondiale problemen. Dit biedt vele kansen. Juist nu het economisch slecht gaat, moeten we de kansen aangrijpen en ons richten op de toekomst. Naast alle technologische oplossingen zullen we als branche er hard aan moeten trekken om mensen bewust te maken van hun invloed op duurzaam watergebruik. Op het moment dat we de economische crisis te boven zijn, zal de voedselcrisis weer belangrijker worden. Maar wat voor onze branche wellicht nog een grotere uitdaging is, is oplossingen te bieden voor hetgeen velen al als de volgende crisis benoemen: de mondiale watercrisis. Graag tot in Gorinchem.

Over Aqua Nederland

Aqua Nederland is de branchevereniging voor de waterbehandelingsbedrijven en richt zich op ‘waterzorg’. De vereniging is opgericht in 1990 en heeft circa zeventig leden.

ADVERTORIAL 32

M A G A Z I N E

M A G A Z I N E

n e d e r l a n d i n di en twe erv r ei eld w

n e d e r l a n d i n d e w e r e ld

waterbeheer

afvalwater Biobed voor Hongaarse papierfabriek

Drijvende bulldozer voor kanalen Jakarta

Biothane uit Delft gaat een anaërobe ‘Biobed’afvalwaterzuivering installeren in een papierfabriek van Dunapack in het Hongaarse Dunaujvaros. De fabriek heeft zijn productiecapaciteit verdrievoudigd, zodat de bestaande zuiveringsinstallatie niet meer toereikend is. Veolia Water, sinds vorig jaar het moederbedrijf van Biothane, verzorgt de gehele uitbreiding van de Hongaarse zuivering. De installatie moet in juni klaar zijn en zo’n 15.000 m3 water per dag kunnen behandelen. De bestaande zuivering wordt uitgebreid met twee Biobed EGSB-reactoren, dat staat voor expanded granular sludge bed. Deze anaërobe zuiveringstechnologie, door Biothane zelf ontwikkeld, is vooral geschikt om water met veel organische afvalstoffen te behandelen. Ze zijn daarom populair in de papiersector, maar bijvoorbeeld ook in de voedingsmiddelenindustrie. De zuivering heeft geen beluchting nodig, waardoor het energieverbruik laag is. Bovendien produceert de installatie biogas, waarmee de papierfabriek voor een groot deel in de eigen energie kan voorzien.

Op haar rondreis door Indonesië heeft staatssecretaris Tineke Huizinga twee schuifboten (een soort drijvende bulldozers), een trommelzeef en een mobiele werkplaats aangeboden aan de gouverneur van Jakarta. Dit baggermaterieel is voor het schoonmaken en onderhouden van de kanalen in de Indonesische hoofdstad. De kanalen zijn belangrijk voor de afvoer van water bij hevige regenval om overstromingen te voorkomen. Enkele keren per jaar kampt Jakarta met ernstige wateroverlast. Een consortium van Nederlandse bedrijven en instellingen heeft een baggerproject opgezet om de dichtgeslibde en vervuilde kanalen te herstellen. De adviseurs geven training in kleinschalige technieken voor stedelijk baggeren, maar besteden ook veel aandacht aan voorlichting van de bewoners om de kanalen niet te vervuilen. Het project kost 2,5 miljoen euro en wordt betaald uit de pot van Partners voor Water. Staatssecretaris Huizinga heeft in Jakarta verder de ondertekening bijgewoond van een overeenkomst tussen Deltares, het KNMI en het Indonesische weerinstituut BMG. Verder bezocht zij Banda Aceh op Sumatra, het gebied dat in 2002 door de tsunami getroffen werd. Nederland werkt daar mee aan een wederopbouwproject en de opzet van een waarschuwingssysteem voor vloedgolven. Bovendien werken Nederlandse drinkwaterbedrijven aan het herstel van de watervoorziening.

de rioolwaterzuivering in Sofia

Biobed EGSB-reactor

33

drinkwater

Tauw moderniseert rwzi van Sofia

Friese zuivering in Ghanese regio

Adviesbureau Tauw gaat de modernisering begeleiden van de rioolwaterzuivering van Sofia. De installatie is sterk verouderd en kan niet voldoen aan de Europese regels. Samen met zijn Bulgaarse partner HTC adviseert Tauw tijdens de ontwerpfase en begeleidt het vervolgens de bouwactiviteiten. Met de opdracht is 1,3 miljoen euro gemoeid. Volgens Tom de Graaf, projectleider bij Tauw, is de zuiveringsinstallatie van de Bulgaarse hoofdstad flink versleten. Met name de beluchting is aan vervanging toe. De modernisering wordt als design & construct-contract aanbesteed, waarvoor verschillende internationale consortia meedingen. Als dit voorjaar een partij is gekozen, zal Tauw namens het ministerie van Milieu en Water advies geven en toezicht houden bij de ontwerpen. De bouw begint naar verwachting in 2010, waarover Tauw met HTC de directie voert. Het is de eerste grote klus voor Tauw in Bulgarije, vertelt projectmanager De Graaf. Het adviesbureau ziet die als een mogelijke opstap naar meer opdrachten in Bulgarije of andere nieuwe EU-lidstaten.

In de Ghanese plaats Baifikrom is een drinkwaterzuivering in gebruik genomen, die ruim 150.000 mensen van water voorziet. President Kufour van Ghana heeft de installatie officieel in gebruik gesteld. De zuivering is ontworpen en gebouwd door Spaans Babcock. Het was de grootste opdracht ooit voor het Friese bedrijf. De installatie heeft 25 miljoen euro gekost. De Nederlandse overheid en banken hebben het project gefinancierd. Voorwaarde voor de Nederlandse bijdrage was dat de helft van de investering besteed zou worden aan aankopen bij Nederlandse bedrijven. In 2006 zijn de voorbereidingen voor de nieuwe waterzuivering begonnen en in 2007 is de bouw van start gegaan. De installatie is gebouwd in opdracht van de Ghana Water Company, die ook het beheer uitvoert. Spaans Babcock was al eerder actief in Ghana. In 1998 bouwde het een drinkwaterstation in Wanneba.

Miljoenenopdracht voor waterbeheer Florida Arcadis heeft een nieuwe slag geslagen op de Amerikaanse markt. Het bureau gaat het South Florida Water Management District (SFWMD) adviseren over het waterbeheer. De SFWMD beheert een gebied van 45.000 vierkante kilometer – groter dan heel Nederland – met onder meer de beroemde wetlands van de Everglades. De Amerikaanse overheid heeft grote programma’s opgezet om het waterbeheer te verbeteren. Arcadis zal zich onder meer bezighouden met de inspectie van de waterwerken en het uitbreiden van de aan- en afvoercapaciteit van de kanalen. Ook is het adviesbureau betrokken bij de bruggendienst, het ontwikkelen van onderhouds- en engineeringstandaarden, technische ondersteuning en project- en bouwmanagement. Verder vallen taken voor natuurbeheer en milieuprojecten onder het contract. De opdracht heeft een waarde van 8,8 miljoen dollar en is daarmee de grootste order die tot nu toe is verstrekt binnen het civil engineering program van de staat Florida. Arcadis heeft via zijn gelijknamige Amerikaanse dochterbureau de laatste jaren een sterke positie verworven in de Verenigde Staten, met name op het gebied van deltatechnologie en waterbeheer. Het voert onder meer opdrachten uit in New Orleans en Californië.

Staatssecretaris Huizinga bekijkt een van de drijvende bulldozers in Jakarta

Florida, Everglades

Centraal-Aziatisch waterbeheer op Nederlandse leest De watersector in Mongolië is sinds de jaren negentig grotendeels ingestort. Deltares en Royal Haskoning gaan samen met Unesco-IHE het land adviseren bij de modernisering van de watersector. Integraal waterbeheer is daarbij het uitgangspunt. Samen met Mongoolse waterbeheerders gaan zij onder meer waterplannen opstellen, zowel nationaal als per stroomgebied. Ook geven zij trainingen en cursussen, zowel in Nederland als in het land zelf. Mongolië krijgt ook twee universitaire waterstudies. Na de democratische revolutie (1990) heeft Mongolië een turbulente ontwikkeling doorgemaakt. Het waterbeheer is echter geleidelijk in verval geraakt. De waterkwaliteit staat zwaar onder druk, met name vanuit de mijnbouw. De toestand van het oppervlaktewater is zorgelijk. Ook de drinkwatervoorziening en sanitatie schieten tekort. Ander aandachtspunt is de bestaanszekerheid van de nomaden en hun kuddes. Mongolië zoekt daarom integrale oplossingen die rekening houden met de lokale omstandigheden, zoals het extreme klimaat, de economische ontwikkelingen en de politieke veranderingen. Het project, waarvoor het Mongoolse ministerie van Milieu opdracht heeft gegeven, start in januari 2009 en loopt tot 2013. De totale kosten van het project bedragen 6,5 miljoen euro.

35 (ingezonden mededeling)

“Een lotingssysteem voor wateropleidingen, omdat er te veel aanmeldingen zijn, dat zou wat zijn.” Iedereen is het er inmiddels wel over eens dat gezamenlijke actie nodig is om de watersector in de toekomst van voldoende gekwalificeerd personeel te voorzien. Steeds meer partijen haken aan bij het programma Human Capital Water, er zijn al vier regionale steunpunten waar onderwijs en bedrijfsleven samenwerken rond het onderwerp water.

De WaterCarrière Werkt !

Reserveer nu uw vacature plaatsingen voor de komende WaterCarrière uitgaven:

*Online*

- in de wekelijkse emailnieuwsbrief van WaterForum Online, bereik ruim 13.000 waterprofessionals - speciale emailnieuwsbrieven WaterForum Carrièrenieuws in april, juli, oktober en december

*Live*

- via de CarrièreWand op 17-19 maart op de Aqua Nederland Vakbeurs, evenementenhal Gorinchem

*Print*

- als WaterCarrière Special in het najaar 2009 Wilt u weten op welke wijze u uw bedrijf kunt presenteren via de WaterCarrière media, bel dan naar 015-3617433 of email [email protected].

Werken in water moet cool zijn Renee Vergouwe, programmamanager

Het Netherlands Water Partnership (NWP) coördineert het programma Human Capital Water, dat van en voor de sector is. Programmamanager Renee Vergouwe: “In het programma kennen we verschillende actielijnen, die ieder ‘getrokken’ worden door mensen uit de sector. De MBO-lijn bijvoorbeeld, wordt getrokken door Ballast Nedam. In het MBO werkt men nauw samen met het scholennetwerk ‘Land, Water en Milieu’.” Basisonderwijs Ook in het basisonderwijs wordt aan de weg getimmerd. Vergouwe: “De kenniscentra voor wetenschap en techniek organiseren bijscholing voor onderwijzers. Het kenniscentrum West heeft nu ‘water’ als centraal thema gekozen. Daarbij zetten ze rolmodellen uit de watersector in. Op dat gebied werken we nauw samen. En via regionale coördinatiepunten hebben we programma’s, waarbij professionals uit de sector gastlessen verzorgen, kinderen op bedrijfsbezoek gaan en ze proefjes kunnen doen. Wetsus en Vitens hebben daar bijvoorbeeld een aantrekkelijk programma voor ontwikkeld. Zo maken we onderwijzers en kinderen al in een vroeg stadium enthousiast voor de sector.” Regionale coordinatiepunten Er zijn inmiddels vier regionale coördinatiepunten die zich bezighouden met Human Capital Water. Vergouwe: “Dat zijn regionale organisaties die de verbinding leggen tussen onderwijs en de watergerelateerde bedrijven in de regio. Ze coördineren gastlessen, bedrijfsbezoeken en kennisuitwisseling. Er zijn nu coördinatiepunten in Friesland, Noord-Holland, ZuidoostNederland en Flevoland. Uiteindelijk willen we in het hele land dergelijke punten realiseren.” Voortgezet onderwijs De actielijn Voortgezet Onderwijs wordt getrokken door kennisinstituut Wetsus. Vergouwe: “Verschillende partijen in de sector zijn bereid hun nek uit te steken en verder vooruit te kijken dan vandaag. Wetsus is er daar één van, en DHV ook. DHV heeft samen met Onri, Aqua Nederland, de VLM en de Unie van Waterschappen een samenwerkingsverband gesloten. Ze willen een landelijk pakket bieden om scholieren in 5-Havo en 6-VWO te begeleiden bij profielwerkstukken over water. Daarnaast heeft Cito een cd-rom gemaakt met beroepsoriëntatie, in opdracht van het ministerie

van Verkeer en Waterstaat, Leven met Water en NWP. Met filmpjes en voorbeelden wordt een scala van beroepen uit de watersector toegelicht.” Hoger onderwijs In navolging van de samenwerking tussen de watertechnologie HBOopleidingen, bundelen de deltatechnologie-opleidingen hun krachten in de Dutch Delta Academy. Dit gebeurt op initiatief van Hogeschool Zeeland, Hogeschool Rotterdam en Van Hall Larenstein. Vergouwe: “Ook het werkveld is daarbij aangesloten. Doel is hoogwaardig onderwijs in deltatechnologie te bieden, met expertise die in het werkveld wordt gevraagd en met de laatst ontwikkelde kennis.” Traineeships en leren en werken Een manier om de watersector voor afgestudeerden aantrekkelijk te maken, is het aanbieden van traineeships. Dat zijn driejarige trajecten waarbij de trainees kennis kunnen maken met de hele sector. Deze trajecten lopen via het bureau Jelmer. Er zijn inmiddels twee trainees gestart, waarvan een bij DHV, op de afdeling Land en Water. DHV is continu op zoek naar goed personeel, zegt Marielle Cats, coördinator traineeships bij de afdeling Land en Water: “Het traineeship met Jelmer is een nieuwe manier om gemotiveerde mensen te bereiken.” Daarnaast is er in de sector behoefte aan scholing voor medewerkers die willen doorgroeien. Vergouwe: “Saxion Hogeschool en Norit bieden al een voltijdse studie International Water Technology aan. In 2009 gaan zij, samen met andere waterorganisaties, kijken naar een variant van deze opleiding voor mensen die al in dienst zijn.” Onbekend maakt onbemind Inmiddels zijn 35 organisaties uit de sector in twee werkgroepen aan de slag om te kijken welke communicatiemiddelen nodig zijn om jongeren te attenderen op de sector. Vergouwe: “De sector heeft zoveel te bieden, is internationaal, werkt aan duurzame oplossingen en de laatste innovaties. Dat is een goed verhaal dat we samen met kracht kunnen overbrengen. Dat je pas cool bent als je met water bezig bent. Zodat we uiteindelijk een lotingssysteem voor wateropleidingen moeten inzetten, omdat er te veel aanmeldingen zijn. Dat zou wat zijn!”

Jouw toekomst bij Royal Haskoning

Wat wilde jij vroeger worden? Ranger, dolfijnentrainer, dokter. Dikke kans dat die plannen inmiddels wat zijn bijgesteld. Misschien lonkt de wereld van het water wel. Met de discussie over klimaatverandering staat het vakgebied immers wereldwijd in de belangstelling. We staan voor grote uitdagingen. Want de waterproblematiek is divers en complex. Om wereldwijd échte oplossingen te bieden, brengt de divisie Water van Royal Haskoning technische, milieukundige, economische en bestuurskundige ervaring bijeen. Met aandacht voor de hele waterketen en watersystemen combineren we wereldwijde ervaring met state-of-the-art oplossingen op het gebied van drinkwater, afvalwater, industriewater, riolering en waterbeheer.

Enthousiaste en gedreven professionals kunnen hun hart ophalen bij ons bedrijf. Hein Pijnappel zitzit opop ditdit moment in Trinidad voorvoor een een Environmental Hein Pijnappel moment in Trinidad Environmental Impact Assessment Impact Assessment “Voor twee nieuwe waterzuiveringen gebruiken we water uit riviertjes, die uit een schitterend, bijna ongerept tropisch bos stromen. Dat moesten we eerst verkennen om de impact van ons werk te kunnen inschatten. Hetzelfde gold voor de nabije kustzone, waar zeeschildpadden hun eieren leggen. Geweldig werk in een prachtige omgeving, daar teken ik voor.”

ErikDriessen Driessenzit zitdan dan weer weer bij Heineken, Erik Heineken,dan danbij bijFriesland FrieslandFoods, Foods, danininMali Mali dan “Als adviseur in de Industriële Waterketen kom ik overal: van bierbrouwer Heineken tot een chemicaliën opslag in de Botlek. Of in Mali, om industrieën te adviseren over waterbehandeling. Vooral het opbouwen van een relatie met de klant spreekt me aan. Met als hoogtepunt hieruit zelf werk genereren. En: laat ik niet het borrelen met collega’s vergeten. Ook zéér belangrijk!”

Jarit van de Visch reist op en neer tussen Macedonië en Nijmegen

Logisticon Waterbehandeling uit Groot-Ammers is in de loop van de jaren gegroeid tot een vooraanstaande producent/leverancier van waterbehandelingsinstallaties voor proces-, drink- en afvalwater en grondwatersaneringen. Tevens is Logisticon de grootste verhuurder van waterbehandelingsinstallaties in Europa. Deze positie hebben wij verworven door een ‘no-nonsense’ cultuur, ‘hands-on’ mentaliteit en veel praktisch oplossend vermogen. We hebben een groot potentieel aan specialistische kennis en doen permanent research en implementatie van innovatieve technologieën. De complexiteit van de vele vraagstukken, de toenemende druk vanuit de wetgeving en de beschikbare realisatietijd bevorderen de creativiteit van de Logisticon organisatie. Het gevolg is dat zowel voor het bedrijfsleven als voor de overheid veel succesvolle projecten zijn afgerond. Een ontwikkeling die de mensen van Logisticon in hun enthousiasme stimuleert om nog meer projecten tot een succes te maken. Daardoor vragen opdrachtgevers steeds vaker naar de expertise van Logisticon. Door deze constante groei en een goed gevulde order portefeuille zijn wij op zoek naar:

Ingrid bijPWN PWNWaterleidingbedrijf Waterleidingbedrijf IngridBonnet Bonnetzit zit nu gedetacheerd bij Noord-Holland Noord-Holland “Mijn spannendste project dit jaar was een eerste offerte die ik heb geschreven ter waarde van meer dan 1 miljoen euro. Katsjing! Vaak werk ik op locatie, maar ik houd me ook bezig met interne zaken voor Royal Haskoning, zoals de OC, TD-cursus, PR, productontwikkeling van risicoanalyses of Young Royal Haskoning. Mooie gelegenheden om ook eens buiten je eigen adviesgroep te kijken.”

Divisiedirecteur pendelt tussen tussen Nijmegen, Nijmegen, Divisiedirecteur René René Noppeney Noppeney pendelt RotterdamenenAnkara Ankara Rotterdam “Jouw ontwikkeling, jouw toekomst bij Royal Haskoning begint vooral bij jezelf. Eigen initiatief wordt ruim beloond. Met opleidingen en kansen. Op projecten, in binnen- en buitenland. We hebben zelfs onze eigen Royal Haskoning Academy.”

Onze organisatie l

“Als econome kijk ik bijvoorbeeld of investeringen in drink- en afvalwater haalbaar zijn (in het buitenland) en wat de kosten en baten van de Kaderrichtlijn Water zijn (in Nederland). Maar, het kan ook zo zijn dat ik bezig ben met het organiseren van een studiereis voor een groep Roemenen, of dat ik offertes moet wegbrengen naar… Qatar!”

Werken aan Water in beWeging

l

l

l

l

l

l

4.300 medewerkers, actief in 26 landen, vanuit 72 kantoren. We creëren oplossingen voor de duurzame interactie tussen de mens en zijn omgeving. Erkennen onze maatschappelijke verantwoordelijkheid. En willen voortdurend de toegevoegde waarde van onze diensten voor onze opdrachtgevers vergroten. Respect, openheid, teamgeest en integriteit vormen de basis van ons handelen. Ons werk is mensenwerk. Dit maakt een happy medewerker een van onze sterkste assets. In de categorie Ingenieursbureaus scoren we het best als het om werktevredenheid gaat, aldus onderzoek van Intermediair.

(Senior) Projectleider WerktuigbouW Als projectleider werktuigbouw werk je aan de realisatie van de bovengenoemde zuiveringsinstallaties. Afhankelijk van het type project realiseer je dit zelfstandig of in teamverband. De werkzaamheden omvatten het maken van het definitieve ontwerp inclusief detailengineering en de begeleiding van bouw en realisatie hiervan. Door de sterke interactie die plaatsvindt tussen Logisticon, haar toeleveranciers en opdrachtgever is ervaring vereist.

Hoofd tekenkamer Als hoofd tekenkamer geef je technisch inhoudelijk leiding aan een team van tekenaars en ben je verantwoordelijk voor de planning en uitvoering van hun werkzaamheden. Wij zoeken een ervaren tekenaar met leidinggevende capaciteiten, kennis van constructieve berekeningen en ervaring met 3D tekenen bij voorkeur Solid Works en/of Inventor.

tekenaar/conStructeur Wtb Het is een creatieve en uitdagende functie. Het zelfstandig uitwerken van installaties tot detailontwerp- en bouwtekeningen volgens specificatie behoort tot je kerntaken. Je hebt ervaring met 3D CAD-tekenen m.b.v. Solid Works en/of Inventor. Ervaring met het maken van constructieberekeningen voor staal is een pre. Wij bieden een uitdagende en afwisselende functie waarin zowel intern als extern werkzaamheden dienen te worden verricht. Een prettige omgeving bij een innovatief bedrijf, uitstekende marktconforme primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden en goede ontplooiingsmogelijkheden.

www.royalhaskoning.com

Kijk op www.logisticon.com voor meer informatie of neem contact op met de heer F. Cammaert telefoonnummer 0184-608260. Stuur je sollicitatiebrief voorzien van motivatie en CV per e-mail naar [email protected] of per post naar Logisticon Water Treatment b.v., Afdeling Personeelszaken, Postbus 38, 2964 ZG GROOT-AMMERS.

ADVERTORIAL 38

M A G A Z I N E

I nf o r m at i e

Agenda

colofon

12 maart, Utrecht

26 maart, Nijmegen

WaterForum Magazine is een uitgave van:

Praktijkmiddag Waterwet en Wet Ruimtelijke Ordening

TVVL ST- Symposium

Praktijkmiddag over de veranderingen die de nieuwe wetgeving meebrengt voor de uitvoeringspraktijk. De samenhang tussen deze beide wetten en het werken met de beschikbare uitvoeringsinstrumenten staan daarbij centraal. Organisatie: Nirov, Den Haag, www.netwerklandenwater.nl

Symposium over gezondheidsrisico’s en sanitaire installaties: zoals legionellapreventie, leidingwater, riolering, beheer en onderhoud en hoogbouw. Organisatie: TVVL Leusden www.tvvl.nl 30 maart - 3 april 2009, Berlijn, Duitsland

Wasser Berlin

12 en 13 maart, Breukelen

Van helder naar troebel en weer terug

Tweedaagse cursus over de ecologie van watersystemen. Organisatie: PAO Delft www.pao-tudelft.nl 16-22 maart 2009, Istanbul, Turkije

Wereld Water Forum

Wereldconferentie over de mondiale waterproblematiek. Organisatie: World Water Council, Marseille, Frankrijk www.worldwaterforum.org

Internationale vakbeurs voor watervoorziening en -zuivering. Organisatie: Messe Berlin via Duits-Nederlandse Kamer, www.wasser-berlin.de 31 maart, Delft

Waterketen in balans

Cursus geeft inzicht in het hydraulische functioneren van riolering, regenwaterafvoer en overstorten. Organisatie: PAO Delft www.pao-tudelft.nl 2 en 3 april, Delft

17-19 maart 2009, Gorinchem

Aqua Nederland Vakbeurs 2009

De nationale vakbeurs voor waterbehandeling, watermanagement en watertechnologie. Organisatie: Evenementenhal Gorinchem, www.evenementenhalgorinchem.nl

Verwijdering van stikstof en fosfaat uit afvalwater

De nieuwste technologieën en inzichten op het gebied van nutriëntenverwijdering uit afvalwater. Organisatie: PAO Delft www.pao-tudelft.nl

19 en 20 maart, Delft

7 april, Delft

Grondwateroverlast en- onderlast in de bebouwde omgeving

Drinkwatervoorziening voor managers

Cursus over stedelijk grondwaterbeheer. Organisatie: PAO Delft www.pao-tudelft.nl

Eendaagse cursus over de belangrijkste uitdagingen en mogelijke oplossingen in de drinkwatervoorziening. Organisatie: PAO Delft www.pao-tudelft.nl

25 maart, Nederland

Wandelen voor water

Meer dan 15.000 schoolkinderen uit groep 7 en 8 van scholen in Nederland zullen, in de week van het Wereld Waterdag congres, op 25 maart, meedoen aan deze sponsorwandeltocht. Met een rugzakje met 6 liter water gaan zij 6 kilometer lopen. Op deze manier proberen zij voor allerlei projecten geld in te zamelen, en worden zij zich bewust van het feit dat het voor veel kinderen het niet zo vanzelfsprekend is om altijd maar over schoon en veilig drinkwater te beschikken. Organisatie: Aqua for All, www.wandelenvoorwater.nl

Actuele agenda online

Deze, en nog veel meer evenementen, zijn te vinden op

www.waterforum.net

a d v e rt e n t i e i n d e x

Doelgroep Midden en hoger technisch, financieel, commercieel en algemeen management in de industrie (textiel, papier, voeding, chemie, etc.), de drink-, proces- en afvalwatersector en in toeleverende sectoren. Oplage 5.000 exemplaren Uitgever Rinus Onland Hoofdredacteur Jurgen Sweegers Redactie Arjan Veering (eindredactie), Marianne Vermaat, 015-3640811 [email protected] Redactie secretariaat Sandra Alberts, 015-3617433, [email protected] Met medewerking van: Hans van Dijk, Gertjan Eg, Theo Schmitz Verkoop Daan van Bunge en Mariëlle Schoor, [email protected] Verkoop secretariaat Sandra Alberts, 015-3617433, [email protected] Abonnementenadministratie WaterForum Magazine wordt op aanvraag toegestuurd aan de relevante doelgroepen. De prijs van losse nummers bedraagt 10,00 euro. Aanvraag en/of adresmutaties via [email protected]

Vormgeving MarkDesign, Hoofddorp Druk Den Haag offset BV, Rijswijk Website

Adverteerder

Pag.

Telefoon

E-mail

Aerzen Nederland Aqua Nederland CNSchmidt Evides Industriewater GMB ITT Water & Wastewater Leenders RVS Industrie Logisticon Pro Water Royal Haskoning Siemens Veolia Water Wetsus

8 16 8 39 28 12 8 20/37 26 36 40 2 26

026 - 311 26 41 079 - 353 13 45 020 - 410 68 68 010 - 293 51 72 0488 - 44 94 49 078 - 654 84 00 0492 - 46 16 19 0184 - 60 82 60 074 - 291 51 50 024 -328 42 84 070 - 333 34 95 070 - 300 21 15 058 - 284 62 00

[email protected] www.aerzen.nl [email protected] www.aquanederland.nl [email protected] www.cnschmidt.nl [email protected] www.evides.nl [email protected] www.gmb.eu [email protected] www.ittwww.nl [email protected] www.leendersrvs.nl [email protected] www.logisticon.com [email protected] www. prowater.nl [email protected] www.royalhaskoning.com [email protected] www.siemens.com [email protected] www.veoliawater.com [email protected] www.wetsus.nl

0251 – 22 08 44 079 - 353 13 45

[email protected] [email protected]

Bijsluiter Wilo Aqua Nederland

NovaForum Business Media BV Postbus 228 2640 AE Pijnacker 015-3617433 www.waterforum-media.net

www.wilo.nl xxx.aquanederland.nl

Leveringsvoorwaarden Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van NovaForum Business Media BV zijn van toepassing de voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel Haaglanden. Copyright NovaForum Business Media BV, 2009. Auteursrecht op inhoud en vormgeving zijn voorbehouden aan de uitgever. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit WaterForum Magazine is slechts toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever.

Evides Bron van Kennis Als toonaangevende waterpartner voor de industrie in Nederland is Evides Industriewater verantwoordelijk voor de productie en levering van industriewater, gedemineraliseerd en gedestilleerd water, landbouwwater en proceswater. Evides Industriewater heeft verschillende installaties voor industriewater- en afvalwaterzuivering in bezit en beheer. De installaties worden intern ontworpen en gebouwd. Daarna draagt Evides Industriewater langjarig zorg voor de waterlevering. Kortom: Evides Industriewater neemt haar klanten de zorg voor de watervoorziening graag uit handen!

Evides Industriewater Schaardijk 150 • 3063 NH ROTTERDAM Postbus 4472 • 3006 AL ROTTERDAM tel. +31 (0)10 293 51 72 www.evides.nl

Siemens flowmeters. Er gaat geen druppel verloren! Nauwkeurige, betrouwbare en reproduceerbare meting met SITRANS F flowmeters.

Procesinstrumentatie Water is een te waardevolle grondstof om te verspillen. Vandaar dat alle waterstromen efficiënt moeten worden gemeten en weergegeven. Specifiek voor de waterwereld hebben wij de SITRANS F flowmeters ontwikkeld. Kenmerken die onze flowmeters tot uw beste keus maken zijn de lange-termijnstabiliteit, een nauwkeurige en reproduceerbare meting en een robuuste constructie. De serie SITRANS F flowmeters omvat een leveringsprogramma, dat geheel is afgestemd op de hoge eisen van de waterwereld van vandaag en morgen. Meer informatie? Bel 070 - 333 34 95 of mail naar [email protected] Setting standards with Totally Integrated Automation.

Answers for industry.