retail sectormonitor september 2011

sectormonitor

retail

▶

▶

september 2011

1

Retailmonitor - September 2011

Moeilijk te voorspellen.

Inhoudsopgave Consumptie

2

Retail

3

Omzetverwachting branches retail

4

Woon branches

4, 5

Overige non-food branches

5, 6

Supermarkten

6

Afgelopen zomer was de natste zomer in meer dan 100 jaar. Niet het weertype dat de detailhandel helpt in deze toch al moeilijke tijden waar de consument te maken heeft met aanhoudende sombere berichten over de eurocrisis en overheidsbesparingen. Het is duidelijk dat het economisch herstel aan het vertragen is en dat het consumentenvertrouwen afneemt. Hoe lang deze periode zal aanhouden en wanneer de ommekeer gaat komen is moeilijk te voorspellen. Ook hier is een parallel te trekken met het weer en de voorspelbaarheid hiervan. Zo worden ondernemers in de woon-, elektronicaen modebranche, in tegenstelling tot eerdere verwachtingen, dagelijks geconfronteerd met kassa-aanslagen die lager zijn dan vorig jaar waardoor de winkels blijven zitten met een te hoge voorraad. De wereld verandert, dat is niet nieuw. Wat wel nieuw is, is dat de dynamiek zo snel gaat; en vooralsnog is er nog geen verbetering zichtbaar. De verwachting is dan ook dat de stroom aan faillissementen in de detailhandel nog boven het gemiddelde zal blijven wat het winkelaanbod verder zal verschralen. Diverse ondernemers in de mode hebben hun deuren gesloten de afgelopen periode, eenmanszaken maar ook een keten als Léon mode met 27 vestigingen. Daarentegen blijven de zogenaamde value retailers als H&M, Zara maar ook Primark in het huidige economische klimaat aan de winnende hand en groeien met nieuwe vestigingen. In november opent Primark haar derde vestiging in ons land met maar liefst 6000m2 in Zaandam en de vierde vestiging is al in aanbouw. De kracht van deze internationale ketens ligt in kostenleiderschap door schaalgrootte gecombineerd met hoge omloopsnelheden van actuele collecties. Hierin zijn deze ketens de afgelopen jaren verder gegroeid waardoor het prijsverschil met de andere retailers steeds groter is geworden; voor de consument reden temeer om meer bij value retailers te kopen. Hoe kun je je als winkelier hiertegen wapenen? In ieder geval door te weten wat de klant beweegt en hierop in te spelen. Een thema dat ook terugkomt in het sectorrapport van ABN AMRO, “de consument van 2015, Cross Channel Retail”, dat onlangs is gepubliceerd. Hierin komt onder andere naar voren dat product en winkel reviews het verschil gaan maken. Consumenten wegen het oordeel van andere klanten meer en meer mee bij de beslissing om een product te kopen dan wel om een winkel te bezoeken. Als winkelier moet je deze informatie zeker gebruiken aangezien dit een mogelijkheid geeft om onderscheidend vermogen te creëren en daarmee het moeilijk te voorspellen klimaat met vertrouwen tegemoet te zien. Michel Koster, Sector Banker Retail

2


Consumptie Consument verliest vertrouwen in economie

Consumentenvertrouwen 40 20 0 -20 -40 -60 -80 2005

2007 2009 Consumentenvertrouwen Koopbereidheid Economisch klimaat

2011

Bron: CBS

Met het opleven van de Nederlandse economie vanaf medio 2009 verbeterde ook het consumentenvertrouwen. Wel waren er haperingen, vooral in het voorjaar van 2010 toen berichten verschenen over noodzakelijke forse bezuinigingen en door onrust als gevolg van de financiële problemen van de Griekse overheid. Het herstel in het consumentenvertrouwen zette niet door en schommelde vanaf maart 2011 rond de -10. In augustus 2011 nam het vertrouwen een forse duik. De graadmeter daalde met 9 punten en kwam uit op -21. Hiermee is het vertrouwen terug op het niveau van medio 2009. Zorgen over de Amerikaanse begroting en de schuldenproblemen in de eurozone waren een oorzaak voor de daling in het consumentenvertrouwen. Ook onrust op de financiële markten leverde een bijdrage aan de daling. Consumenten gaven aan dat zij niet alleen pessimistisch zijn over de economische situatie nu, maar ook over de situatie van volgend jaar. De daling van de koopbereidheid in augustus bleef beperkt. Consumenten waren weliswaar negatiever over hun eigen financiële situatie, maar vonden de tijd wel wat gunstiger voor het doen van grote aankopen.

Consumptiegroei vertraagt Binnenlandse consumptie (volume) 4

groei in % j-o-j

2

0

-2

-4 2007

2008

2009

2010

2011

Bron: CBS

Economische kerngetallen (in % j-o-j) 2009

2010

2011

2012

Koopkracht* Particuliere Consumptie

1,8

-0,4

-1

-1,25

-2,6

0,4

0,1

0,8

Werkloosheid

4,8

5,4

5,1

5,0

Bron: ABN AMRO Economisch Bureau, *CPB

De binnenlandse consumptie daalde met het intreden van de economische crisis in het laatste kwartaal van 2008. Over heel 2009 daalde de consumptie van goederen en diensten op Nederlands grondgebied met 2,8%. Daarvoor verantwoordelijk waren de daling van het reëel beschikbaar inkomen, de (verwachting van verder) stijgende werkloosheid en de daling van de beurskoersen en huizenprijzen. In de afgelopen 10 jaar was er slechts in één ander jaar sprake van een volumedaling, dat was in 2003. De daling bleef in dat jaar beperkt tot 0,1%. De binnenlandse consumptie herstelde zich gedeeltelijk in 2010 met een groei van 0,9%. Mede door een forse groei van de bestedingen van buitenlanders in Nederland (+8,9%) lag de binnenlandse consumptiegroei in 2010 op een hoger niveau dan de groei van de nationale consumptie (0,4%). In de eerste maanden van 2011 vertraagde het herstel en bleven de (jaar-op-jaar-) groeicijfers dicht bij de nullijn. De belangrijkste oorzaak voor de magere groei ligt in de daling van de koopkracht. Er is sprake van lastenverzwaringen en de inflatie valt ook flink hoger uit dan vorig jaar. Weliswaar stijgen de lonen ook wat harder dit jaar, maar niet voldoende om te compenseren voor de inflatie en lastenverzwaringen. In juni 2011 was er sprake van een daling van de consumentenbestedingen. Daarmee is de periode van onafgebroken consumptiegroei vanaf maart 2010 voorbij. ABN AMRO verwacht dat de particuliere consumptie nauwelijks zal toenemen in 2011. Hierdoor is er weinig ruimte voor omzetgroei in de detailhandel. Met de dalende koopkracht en negatieve economische berichten zullen consumenten de aanschaf van minder noodzakelijke producten uit- of afstellen. Winkeliers die zich richten op de verkoop van duurzame consumptiegoederen zullen hiervan meer last ondervinden dan detaillisten in voedingsmiddelen. Voor 2012 ziet het er iets beter uit als we naar de particuliere consumptie kijken. De lastenverzwaringen drukken de koopkracht opnieuw, maar de reële loonstijging en de banengroei vallen waarschijnlijk hoger uit. De ramingen zijn uiteraard altijd omgeven met onzekerheden. De kans op tegenvallers lijkt groter dan op meevallers. Risico’s zijn bijvoorbeeld een escalatie van de Europese schuldencrisis of een ernstiger vertraging van de mondiale economie.

3


Retail Beperkte groei detailhandelsomzet

Detailhandel

De omzetcijfers over de eerste helft van 2011 laten een beperkte groei zien voor de detailhandel. Met een omzetgroei van 0,6% en 0,7% in respectievelijk het eerste en het tweede kwartaal herstelt de detailhandel zich langzaam. De groei werd gedreven door prijsstijging, het volume staat nog steeds onder druk. De detailhandel krabbelt zo langzaam uit het dal, maar is er nog niet. Het omzetniveau in de eerste helft van 2011 ligt nog 4% lager dan in de eerste helft van 2008.

6

Groei in % j-o-j

4 2 0

-2 -4

Margedruk detailhandel neemt toe

-6 2007

2008

Omzet

2008

2010

2011

Volume

Prijs

Bron: CBS

Faillisementen detailhandel 60 50 40 30 20 10 0 2006

2007 2008 2009 2010 2011 Aantal per/maand Lange termijn gemiddelde (10 jaar) 12-mnd gemiddelde

Bron: CBS

Detaillistenvertrouwen 50 40 30

Detaillisten voelen druk van leveranciers en de prijskritische consument. Leveranciers hebben te maken met gestegen kosten mede als gevolg van grondstofprijsstijgingen. Zo liepen de voedselprijzen op de wereldmarkt fors op in de loop van 2010 en piekten ze in 2011. Ook andere grondstoffen zoals katoen en wol zijn in prijs gestegen. Leveranciers proberen de gestegen kosten door te berekenen aan de detaillist. Naast gestegen kosten hebben detaillisten te maken met de consument die de hand nog op de knip houdt. De consument heeft te maken met een koopkrachtdaling die mede door lastenverzwaringen en een hogere inflatie wordt veroorzaakt. Hierdoor is er weinig ruimte voor een groei in de consumptie en is de consument kritischer naar de prijs gaan kijken. Dit wordt vergemakkelijkt door de opkomst van internetwinkels, die niet alleen het vergelijken van producten makkelijker maken, maar ook vaak producten tegen een lage prijs aanbieden. In de felle onderlinge concurrentie tussen winkeliers baseert de consument zijn aankoopkeuze vaak op prijs. Mede hierdoor zijn detaillisten huiverig om als eerste de hogere inkoopkosten door te berekenen aan de consument. Veel detaillisten kiezen ervoor om een prijsverhoging uit te stellen of verhogen de prijzen mondjesmaat. Doordat de stijgende kosten gedeeltelijk worden doorberekend heeft de detailhandel te maken met een hogere margedruk.

Faillissementen detailhandel blijven hoog In de jaren 2007 en 2008 lag het aantal faillissementen in de detailhandel onder het lange termijn gemiddelde. Het aantal faillissementen steeg sterk in 2009 onder invloed van de economische crisis. Na een daling van het aantal faillissementen in 2010 is het aantal in de eerste helft van 2011 weer licht gestegen ten opzichte van dezelfde periode in 2010. De beperkte omzetgroei en de hogere margedruk maken de detailhandel tot een lastig speelveld. Met name branches die in de eerste helft van 2011 te maken hadden met een dalende omzet, zoals woonwinkels en elektronicazaken, hebben het relatief zwaar. Met de verwachte beperkte consumptiegroei over heel 2011 en de hoge margedruk, zal het aantal faillissementen nog boven het gemiddelde blijven.

20

Detaillistenvertrouwen nog steeds negatief

10 0 -10 -20 -30 -40 2007 II

2008 II

Bron: HBD

2009 II

2010 II

2011 II

Het detaillistenvertrouwen laat een vergelijkbare beweging zien als het consumentenvertrouwen. Het detaillistenvertrouwen belandde in het derde kwartaal van 2008 in de min en bleef sindsdien negatief. Het vertrouwen laat wel sinds het derde kwartaal 2009 weer herstel laten zien. In 2011 steeg het detaillistenvertrouwen van -11 naar -2. In het tweede kwartaal van 2011 bleef de vertrouwensindicator op hetzelfde niveau. Hoewel het vertrouwen hoger is dan in 2009, zijn er nog altijd meer negatief gestemde dan positief gestemde detaillisten.

4


Omzetverwachting branches retail Omzetverwachting detailhandel branches 4

groei in % j-o-j

2 0 -2 -4 -6 -8 -10

ls oo nw

Kl e

ink e

di ng

a ro ni c

W

Su pe

El e

kt

rm ar kt

en

DH Z

-12

2011

2010

2009

Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau

Wisselend beeld detailhandel in 2011 In 2009 en 2010 waren er grote verschillen in omzetontwikkeling tussen de verschillende branches in de detailhandel. Zo hadden supermarkten aanzienlijk minder last van de besparende consument dan de meeste nonfood branches. Supermarkten lieten in tegenstelling tot de detailhandel als geheel zowel in 2009 als in 2010 een positieve omzetontwikkeling zien. De omzetgroei van 1,3% (2009) en 1,8% (2010) lag wel beneden de lange termijn trend. Ook in de eerste helft van 2011 zien we een wisselend beeld. Zo laten supermarkten en doe-het-zelf zaken een positieve omzetontwikkeling zien. Voor kledingzaken, elektronicazaken en woonwinkels was er sprake van een negatieve omzetontwikkeling. Elektronicazaken sloten met een omzetdaling van 1,9% de eerste helft van 2011 af. Mede door het uitblijven van grote productinnovaties en het terugvallen van het consumentenvertrouwen zal er nog geen ruimte zijn voor omzetgroei in 2011. Woonwinkels noteerden over de eerste helft van 2011 een omzetdaling van 0,9%. Door de tijdelijke verlaging van de overdrachtsbelasting zal de omzet in de tweede helft van 2011 een positieve impuls krijgen. Dit geldt ook voor de omzet van doe-het-zelfzaken.

Woon branches Verlaging overdrachtsbelasting welkome impuls

Huizentransacties 25.000

20.000

15.000

10.000

5.000 2001

2003

2005

2007

2009

2011

Aantal huizenverkopen/mnd 12-maands gemiddelde

Bron: CBS

Doe-het-zelf

Doe-het-zelf krabbelt uit dal

10

groei in % j-o-j

5

0

-5

-10

-15 2006

2007 Omzet

Bron: CBS

Wanneer een consument verhuist gaat dat vaak samen de aankoop van meubelen en de aankoop van een badkamer en/of keuken. Ook worden er veel klusmaterialen aangeschaft zoals verf en gereedschap. De ontwikkeling van de woningmarkt is daarom van groot belang voor doe-het-zelf zaken en woonwinkels. Woonwinkels zijn afhankelijker van de woonmarkt dan doehet-zelf zaken. Ook als de consument niet verhuist zal hij zo nu en dan een klus uitvoeren of het groter aanpakken met bijvoorbeeld een verbouwing of renovatie. Al voor het intreden van de economische crisis daalde het aan aantal huizentransacties. De daling was het sterkst in 2009 onder invloed van de economische crisis. De tijdelijke verlaging van de overdrachtsbelasting van 6% naar 2% die recentelijk is ingevoerd, geeft een welkome tijdelijke impuls aan de woningmarkt. ABN AMRO verwacht dat het aantal woningtransactie met 7% zal stijgen in 2011 naar 135.000. Voor woonwinkels en doe-het-zelfzaken zal dit een positieve impuls geven aan de omzetontwikkeling.

2008

2009 Prijs

2010

2011 Volume

De doe-het-zelf branche is hard geraakt door de financiële crisis en de stagnerende woningmarkt. In de jaren 2008 tot 2010 had de branche te maken met een omzetdaling. Hoewel de focus in de crisistijd veelal op kostenbeheersing en prijsverlaging lag, was de doe-het-zelf branche ook bezig met assortimentsuitbreiding. De consument kan tegenwoordig steeds vaker terecht voor producten als kasten en keukens bij de bouwmarkt. Na 3 jaren van omzetdaling, krabbelt de doe-het-zelf branche langzaam op uit het dal met een omzetgroei van 1,3% in de eerste helft van 2011. Een groeiend marktaandeel in woninginrichting, maar ook gunstig klusweer droeg bij aan de groei. De omzetgroei zwakte weer af in het tweede kwartaal van 2011. In de tweede helft van 2011 zal de verlaging van de overdrachtsbelasting een positieve bijdrage hebben aan de omzetontwikkeling. Daartegen over staat een daling van het consumentenvertrouwen. Al met al verwacht ABN AMRO een omzetgroei van 1% over heel 2011.

5


Bouwmarkt concurrent voor woonwinkels

Woonwinkels 12 9

groei in % j-o-j

6 3 0 -3 -6 -9 -12 -15 2006

2007

2008

2009

2010

2011

Volume

Prijs

Waarde

Bron: CBS

Net als doe-het-zelfzaken hadden woonwinkels in de jaren 2008 tot 2010 te maken met een omzetdaling. Woonwinkels hebben de gevolgen van de crisis proberen te beperken met het downgraden en/of verkleinen van het assortiment. Ook gaven ze eerder korting aan de consument. Om de kosten te drukken hebben veel woonwinkels hun inkoopbeleid aangepast. Vanwege de slechte omstandigheden op de woningmarkt en de toegenomen concurrentie van branchevreemde aanbieders hebben woonwinkels de consument nog niet terug kunnen krijgen in de winkel. Woonwinkels ondervinden steeds meer concurrentie van bouwmarkten en tuincentra. Deze nemen in toenemende mate delen van het aanbod van woonwinkels op in hun assortiment. Daarnaast richten ook steeds meer ontwerpers, fabrikanten en leveranciers zich direct tot de consument. De omzet daalde met 0,9% in de eerste helft van 2011. Met de recente negatieve berichten over de economie zal de consument nog terughoudend blijven, langer nadenken en proberen meer korting te bedingen. Aan de andere kant zal de tijdelijke verlaging van de overdrachtsbelasting een positieve impuls geven aan het aantal woningverkopen. ABN AMRO verwacht een omzetstabilisatie over heel 2011.

Overige non-food branches Consumentenelektronica

Slechte start 2011 voor elektronicabranche

30

groei in % j-o-j

20 10 0 -10 -20 -30 2008 Omzet

2009

2010

2011 Volume

Prijs

Bron: CBS

Kleding

groei in % j-o-j

15 10 5 0 -5

De elektronicabranche is een sterk volumegedreven branche. Het volume steeg vanaf 2001 met gemiddeld 11% per jaar. Volumes worden onder andere gestimuleerd door productintroducties. Maar ook grote sportevenementen zoals de Olympische Spelen leiden vaak tot nieuwe aankopen. Het gestandaardiseerde karakter van de producten, de grote keus tussen producten en het makkelijk kunnen vergelijken van prijzen door de komst van internet zorgen voor een constante prijsdruk in de elektronicabranche. Dat de elektronicabranche relatief conjunctuurgevoelig is, wordt bevestigd door de 10,9% omzetdaling die de branche noteerde in 2009. Met een omzettoename van 0,3% is de klap die de branche in 2009 opliep, nog niet goed gemaakt. Alleen in de maanden juni tot november werden er positieve cijfers groeicijfers gehaald in dat jaar. Het WK voetbal had hierin een belangrijke bijdrage, maar ook de introductie van nieuwe apparaten zoals de iPad. Gedurende het jaar nam de prijsdruk in 2010 extra toe. Fabrikanten probeerden de consument voor zich te winnen door snel opvolgende productintroducties. Dit had onder andere als gevolg dat oudere modellen snel in prijs werden verlaagd. De elektronicabranche maakte geen goede start in de eerste helft van 2011. Met een daling van 1,9% is het omzetniveau bijna weer terug op het dieptepunt van 2009. Zonder grote productinnovaties en sportevenementen op de kalender in 2011 is er nog weinig impuls voor omzetgroei. ABN AMRO verwacht dat de omzet van elektronicazaken zal dalen met 2% over heel 2011.

Kledingzaken nog in de min

-10 2007

2008

Omzet

Bron: CBS

2009

Prijs

2010

2011

Volume

Terwijl de omzet van de meeste detailhandelbranches pas in 2009 daalde, lieten kledingwinkels al een jaar eerder een omzetdaling zien. De omzetdaling bleef in 2008 beperkt tot 0,7%. In het derde kwartaal van 2010 was er voor de kledingbranche voor het eerst sinds 9 kwartalen weer sprake

6


van een volumestijging. Onder andere het vrijgekomen spaarloon in september stimuleerde de consumenten om meer aankopen te doen in dat kwartaal. Het laatste kwartaal van 2010 en de eerste twee kwartalen van 2011 laten zien dat de kledingbranche de crisis niet van zich heeft afgeschud. Ze heeft nog steeds te maken met afnemende volumes en de prijsontwikkeling blijft rond de nullijn. Met het gedaalde consumentenvertrouwen is er nog niet veel ruimte voor omzetgroei in kledingwinkels in de rest van 2011. ABN AMRO verwacht voor 2011 een omzetgroei van 1%. De omzetgroei zal vooral prijsgedreven zijn, omdat kledingwinkels de gestegen grondstofkosten gedeeltelijk zullen doorbreken aan de consument.

Supermarkten Goede start 2011 voor supermarkten

Supermarkten 10

groei in % j-o-j

8 6 4 2 0 -2 -4 2006

2007 Omzet

2008

2009 Prijs

2010 2011 Volume

Bron: CBS

Promotiedruk supermarkten gedaald

Promotiedruk supermarkten (in %) 18 15 12 9 14,7

6

16,5

17,1

16,8

2010

week 1 t/m 16 2010

week 1 t/m 16 2011

11,6

3 0 2008

Bron: GFK

2009

Hoewel de omzetgroei onder het lange termijn gemiddelde ligt, maakten supermarkten een goede start in de eerste helft van 2011. Met een groei van 2,5% presteerden supermarkten beter dan de detailhandel als geheel (+0,7%). De groei werd met name gedreven door een prijsstijging (1,8%). De volumestijging bleef in de eerste helft van 2011 beperkt (0,4%). Door de gestegen voedselprijzen op de wereldmarkt hebben supermarkten te maken gehad met hogere inkoopprijzen. Ondanks de sterke onderlinge prijsconcurrentie, hebben supermarkten de verhoogde inkoopprijzen gedeeltelijk doorberekend aan de klant. In het afgelopen half jaar liep de prijsstijging in supermarkten op van 0,9% in januari naar 2,8% in juni. Hoewel supermarkten hun prijzen wel hebben verhoogd, zullen ze voorzichtig blijven met prijsverhogingen in een tijd waarin consumenten minder koopkrachtig zijn. Om te ontkomen aan de margedruk richten supermarkten zich onder andere op kostenverlaging en het opnemen van producten met een hogere marge in het assortiment, zoals non-food producten. Ook proberen supermarkten zich op een ander vlak te onderscheiden dan op prijs om aan de margedruk te ontkomen. Bijvoorbeeld door het aanvullen van het assortiment met streekproducten.

Van 2008 tot 2010 is de promodruk in supermarkten fors opgelopen. Het deel van de omzet behaald door artikelen in de aanbieding, steeg van 11,6% in 2008 naar 16,5% in 2010. Met scherpe aanbiedingen die soms meer dan 50% korting geven, proberen supermarkten de prijskritische consument voor zich te winnen. In de eerste 16 weken van 2011 ligt de promodruk een fractie lager dan in dezelfde periode in 2010. Hiermee lijkt er een einde te zijn gekomen aan de stijging van de promotiedruk. Producten waarbij de promotiedruk het hoogst is, zijn: wasmiddelen (48,5%), luiers (33,2%), koffie (31,4%) en bier (27,9%). De druk zal naar verwachting stabiel blijven. Door de negatieve economische berichtgeving de afgelopen maanden, zullen consumenten scherp blijven letten op de prijs en gevoelig zijn voor aanbiedingen. Supermarkten proberen in te spelen op de prijskritische consument. Zo heeft Albert Heijn zojuist een Hamstertour gestart, waarbij speciale actieartikelen worden verkocht vanuit een vrachtwagen. C1000 zet in op de euroweken. Supermarkten richten zich in toenemende mate op categorieën met groeipotentie om aan de promotiedruk te ontkomen. Zo wordt er steeds meer ingezet op biologische en streekproducten. Maar ook, zoals eerder genoemd, in non-foodartikelen.

7


Economisch Bureau | Sector & Commodity Research Sien Tennekes tel: +31 20 628 04 97 [email protected]

Commercieel Contact | Sector Advisory Michel Koster tel: +31 20 388 41 57 [email protected]

Disclaimer De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. Teksten zijn afgesloten op 6 september 2011.

© ABN AMRO, september 2011 Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Het gebruik van tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is gekregen van ABN AMRO.

0900 - 0024 (E 0,10 per minuut) abnamro.nl/sectoren

retail sectormonitor september 2011

Recommend Documents