Religie: kiezen & delen

Alumnidag Radboud Universiteit Nijmegen, 7 oktober 2006

Religie: kiezen & delen: overzicht betoog

Religie: kiezen & delen

   

Jacques Janssen Radboud Universiteit Nijmegen Alumnidag 7 oktober 2006





Religie wereldwijd cultureel patroon: groei Geboorte, geweld, dwang: ‘de opstand’ De Europese paradox: Nederland als proeftuin De geleerden zijn het oneens: secularisatie (vervagen cultureel patroon), of vrije markt (rationele keuze) Beide benaderingen hebben hun merites: van culturele patronen naar individuele voorkeuren Vele keuzemogelijkheden, maar wat is kiezen?

Religie op wereldschaal

Kruistochten, inquisitie, de opstand, hekserijprocessen; Giordani Bruno verbrand 1600

© Jacques Janssen 2006

1


Wereldwijde groei religie

Newsweek 2001

Kenneth Woodward

http://www.elsevier.com/ wps/find/journaldescripti on.cws_home/30422/de scription#description.


2


Religie in Europa

Meijel 1597: de kerk in het midden

‘cuius regio illius et religio’

Religie in Nederland

Religie in Nederland

Discriminatie, maar geen opgelegde confessionele orde

Eenheid in verscheidenheid ‘t Groot Vischnet (1655/1660): De Snoeken, daar ‘t al voor moet wijken, zijn ‘t beeld der Rooms Katholijken. De gladde Zeelten, die nooit bijten Zijn als de Mennonijten. De Baarzen, dapper hoog geprezen Zijn ‘t edele nazaat van Calvijn . De blanke Blijen, schoon voor d’ogen , Zijn Puriteinen, zo vol logen. Pui-vorens zijn de Lutheranen, Die zich nooit van het zuipen spanen. Het Grondeltje van kleine waarde, Zijn d’Arminianen, op de aarde. De krullende Alen, in de poelen Zijn Joden, van een kwaad gevoelen. Willem Frijhoff Marrijke Spies


Voor mij, Ik wensch in ‘ t allerleste, Aan ieder mensch ‘t aller beste.

3


Een verzuild land

Verzuiling

Verzuiling

Teruggang religie in Nederland

Protestant


4


Atlas of European values 

Daling kerkelijke activiteit, op alle fronten



Koploper in Europa



Nieuwe meerderheid

Paradox

De terugkeer van de religie

24 mei 1996


5


Het kerkverzamelgebouw

Herman Beliën

Hoge bidfrequentie

Veel kerkleden

Weinig kerk leden

N.Ierland Roemenië Malta Ierland Oostenrijk Italië Finland Slowakije Polen Portugal Kroatië Spanje Griekenland USA

Nederland


Lage bidfrequentie Denemarken IJsland

Frankrijk België Luxemburg Zweden Rusland Hongarije

Duitsland Bulgarije Slovenië Oekraïne Tsjechië

6


1902 William James

1912 Émile Durkheim

James presbyteriaans Amerikaan psychologie individu pragmatisch bekering ervaring kiezen

Durkheim joods Fransman sociologie groep normatief geboorte cultuur delen

Rational choice theory assumes human behavior as guided by instrumental reason. Accordingly, individuals always choose what they believe to be the best means to achieve their given ends. Thus, they are normally regarded as maximizing utility, the "currency" for everything they cherish (for example: money, a long life, moral standards). As the modern formulation of much older descriptions of rational behavior. Rational choice theory belongs to the foundational theory of economics . Over the last decades it has also become increasingly prevalent in other social sciences

Amerikaanse model Niet Handelsgoederen

gemengde goederen

Handels goederen

Secularisering of individualisering?

religie



Democratisering van een oud verschijnsel (vroeger geen enquêtes!)



Bricolage, zappen, patchwork. European values study: ook conservatieve gelovigen, Kerkhofs: ‘vreemde dierentuin’ Meanderen  M.

Rijnlandse model Niet Handelsgoederen religie


gemengde goederen

Handels goederen

7


De postmoderne Meanderthaler

Fragmentarisering van zelf en cultuur  

 



‘Ik geloof wat ik denk dat er is’

Cultuur van oudsher geografisch gebonden Van ouds zelf aangepast aan één situatie Vandaag de dag in elke grote stad culturen door elkaar Het zelf een probleem: je moet het maken: het multiple self : een individu worden als opgave; de mens is een praatgroep Het zelf is een complexe culturele combinatie; de cultuur ligt verspreid in de vele zelven: DIALOGICAL SELF

Veranderende relaties: de flexibele mens 









Arbeid: werk zonder baan, job zonder betrekking Relaties: steeds jonger, steeds ouder vast Jeugdcultuur: label, geen identiteit: geen punk, maar Piet Politiek: geen partij, geen ideologie, geen geschiedenis Religie: geen lidmaatschap, kerkbezoek

De flexibele institutie   

 

Arbeid: uitzendbureau Relaties: lat-relatie Jeugdcultuur: stijl-surfen, generatie mix Politiek: issues, hypes Religie: new age, bidden, syncretisme/consumentisme,  reï ncarnatie Rome, 28 april 2001


8


http://www.sqpn.com/scripts/dailybreakfast.php

Nadere typering nieuwe religiositeit

Kritiek op rationele keuze theorie



Praktijk gelovige:       



verplicht genormeerd gefixeerd groepsverband zelfde plaats herhaald sterke ontologie: grote verhalen extrinsiek/intrinsiek



Praktijk pelgrim       



vrijwillig autonoom gemoduleerd individueel mobiel uitzonderlijk zwakke ontologie: op weg naar onbekend X quest

Big bang theory

effervescence

“La religion n'est pas seulement un système d’idées, elle est avant tout un système de forces” “Effervescence”

L’ individualisme et les intellectuels


9


Antonio Damasio Somatic marker theory

‘Tedium effect’

Neuropsychologisch onderzoek

Veel mensen hebben het idee dat er in ons brein een centrale dirigent actief zou zijn. Maar uit allerlei experimenten blijkt dat een centraal bewustzijn, van waaruit je alles overziend, bewust en in vrijheid je beslissingen neemt, niet bestaat.’

The Deliberation-Without -Attention Effect

‘Het is best mogelijk dat zich in de hersenen een soort gewetencentrum bevindt, dat je beslissingen beïnvloedt. Maar valt het een individu te verwijten als dat centrum, door fysieke aanleg of omstandigheden in zijn leven, onderontwikkeld is?’ Peter Hagoort ‘Hoe aanvechtbaar het bestaan van een concreet aanwijsbare vrije wil ook kan zijn, als concept is ze onmisbaar voor onze samenleving. Wat moet je anders nog met verkiezingen, of met contracten, om eens wat te noemen. We moeten ervan uit kunnen gaan dat mensen zelf beslissingen nemen. Willens en wetens.’ Ybo Buruma


Ap Dijksterhuis, Science 2006

Nadenken bij kleine koopjes (Bijenkorf) Volg je guts bij grote aankopen (Ikea)

10


Kiezen & delen, wat heet kiezen?

Het verleden en het heden: moderne devotie

Thomas Hamerken uit de Kempen 1379-1471

Steeds meer keuzemogelijkheden, maar:  Vrije keuze bestaat niet  Rationele keuze onmogelijk  Bewuste keuze is vaak foutief

.

‘thuislezen’ ‘het punt des tijds’


HET PUNT DES TIJDS

Succes Siebelinks boek:

‘Hans Sievez’. Heerlijk en angstig tegelijk. Angst, want wie kan bestaan voor Zijn aangezicht? En een alles verzengende vreugde. ‘Ja Heere, hier ben ik!’.

1) Spectaculaire traditie: extreme variant religie

Het glas van zijn horloge was gebroken. De wijzers stonden onvermurwbaar stil, op vijf minuten over half vier.

3) Typisch Nederlands, toen en nu: veel Meanderthalers en thuislezers

2) Geïndividualiseerde, beleefde religie

11

Religie: kiezen & delen

Recommend Documents