RELIGIE. actieve kunstbeoefening DANS

RELIGIE

actieve kunstbeoefening

DANS

Inhoudsopgave

oorwoord V Inleiding

unst en religie: cijfers en feiten K Dans Religie Christelijke tradities

3 4 6 6 6 7

Dans, een ritueel van schoonheid, cultuur en religie 8 Evolutie van kunst en maatschappij 9 Afnemende en toenemende positie van dans in de gemeenschap 9 unst vanuit religie of esthetiek? K Religieuze ervaring Esthetiek Binnen de kerkmuren of op een podium

11 11 12 12

eligie en kunstvorm R Christendom Jodendom Islam en oosterse dans Boeddhisme Hindoeïsme New Age en nieuwe stromingen

15 15 17 18 19 19 20

etwerk en Infrastructuur N In de tempel wordt niet gedanst Sociale positie

23 24 25

Bijlage

27

Kunstfactor | RELIGIE & actieve kunstbeoefening | dans | 2

Voorwoord

Kunstfactor inspireert en promoot de amateurkunst en vertegenwoordigt deze op nationaal en internationaal niveau. Door te stimuleren dat veel mensen actief kunst beoefenen, leveren we een bijdrage aan een creatieve en harmonieuze samenleving. Om deze missie te ondersteunen en verder te ontwikkelen besteedt Kunstfactor aandacht aan het thema ‘amateurkunst en religie’. De relatie tussen amateurkunst en religie is aanleiding voor een landelijke inventarisatie. Dit is het tweede deel van een zesdelige reeks waarin de verschillende kunstdisciplines aan bod komen. Het eerste deel behandelde de relatie tussen beeldende kunst en religie. In dit tweede deel kijken we vanuit de dans naar de rol van religie.


Inleiding Een van de bekendste godsdienstwetenschappers van Nederland, Gerardus van der Leeuw (1890-1950), schreef in zijn onderzoek Wegen en grenzen (1932) dat de dans de meest universele kunst is van alle kunstdisciplines.

Voor de mensch eenig instrument te hanteeren wist, bewoog hij dat allervolmaakste instrument, zijn lichaam en hij deed dit met zulk een overgave, dat de cultuurgeschiedenis van den voor- en vroeghistorische mensch voor het allergrootste deel niet anders is dan een geschiedenis van de dans. Bron: Wegen en grenzen (Amsterdam 1932)

De dans wordt hier gezien als een ritueel, iets wat onlosmakelijk verbonden is met de beweging van de mens. Maar hoe is het nu gesteld met de dans als deze wordt bekeken binnen de actieve kunstbeoefening en religie in onze huidige samenleving? Heeft de dans de rituele inhoud verloren ten koste van de vorm, is er geen ruimte voor de dans binnen conservatieve religieuze stromingen of is de dans, meer dan ooit een uiting van vrije religieuze of spirituele overtuigingen? Deze publicatie is onderdeel van de inventarisatie van amateurkunstvormen die hun oorsprong in de religie hebben. De inventarisatie heeft als doel de actieve kunstbeoefening binnen het werkveld van amateurkunst en religie zichtbaar te maken en kunstinhoudelijke, culturele en sociale informatie over deze sector beschikbaar te maken. We bieden hiermee kennis en aanknopingspunten om het werkveld verder te ontdekken en te begrijpen. De inventarisatie heeft een vaste structuur van vier thema’s die in elke publicatie is terug te vinden. Deze structuur is bedoeld om een handvat te bieden waarmee de lezer vergelijkingen kan maken tussen niet alleen de verschillende religies maar uiteindelijk ook de verschillende kunstdisciplines. Het gaat hier om de volgende thema’s:

• Kunst vanuit religie of esthetiek

Hoe komt een religieuze vorm van amateurkunst tot stand? Is het vertrekpunt het geloof of de religieuze ervaring, of juist de kunst, de esthetiek?

• Religie en kunstvorm

Op welke wijze is de invloed van religie terug te zien in het werk van amateurkunstenaars? Welke dansvormen zijn ‘typisch religieus’?

• Netwerk en infrastructuur

Hoe zijn de netwerken en de infrastructuur van de religieuze amateurkunst opgebouwd?


• Sociaal-maatschappelijke positie van de amateurkunstenaars

Zijn er verbanden te ontdekken tussen de religieuze achtergrond of affiniteit, het uitoefenen van dans en de sociale positie? Zijn er bevolkingsgroepen die zich op een bepaalde manier bewegen op basis van cultuur, inkomen of sociale status?

Deze thema’s zijn in interviews voorgelegd aan twaalf (amateur)kunstenaars en professionals die betrokken zijn bij dans en religie. Om een concreet beeld te geven van de omvang, opbouw en ontwikkeling van de verschillende groepen binnen dit werkveld wordt ook gebruikgemaakt van verschillende statistische gegevens.

Kunstfactor | RELIGIE & actieve kunstbeoefening | beeldende kunst | 5

Kunst en religie: cijfers en feiten Dans Nederland telt acht miljoen amateurkunstenaars. Van deze acht miljoen houden 2,25 miljoen mensen zich onder andere bezig met dans.1 Veel van de amateurkunstenaars beoefenen verschillende kunstvormen. Dans is vooral populair bij de leeftijdscategorie 6 tot en met 34 jaar. Doordat dans over het algemeen een fysieke kunstvorm is, is het logisch dat ouderen minder aan dans doen. Dit zegt overigens niets over de behoefte van ouderen om te dansen. In Nederland wordt vooral door vrouwen veel gedanst. 72 procent van de hierboven genoemde 2,25 miljoen amateurkunstenaars die dansen is vrouw. Dit is veruit het hoogste percentage van alle kunstdisciplines. In de interviews komt een vergelijkbaar beeld naar voren.

Religie Religie is een maatschappelijk fenomeen waartoe alle geloofsovertuigingen, spiritueel gedachtegoed, godsdiensten en levensbeschouwingen gerekend worden. Onze samenleving kent meerdere religieuze groeperingen. Op basis van het aantal leden van geloofsgenootschappen zijn deze als volgt verdeeld. Figuur 1 | Religieuze groeperingen in Nederland Christendom Katholicisme

6,9 miljoen 4,3 miljoen

Protestantisme

2,3 miljoen

Overig/evangelisch

0,3 miljoen

Islam

0,91 miljoen

Turkse moslims

0,33 miljoen

Marokkaanse moslims

0,31 miljoen

Overig

0,27 miljoen

Hindoeïsme

0,22 miljoen

Boeddhisme

0,25 miljoen

Jodendom

0,04 miljoen

Bron: Geloven in het publieke domein (WRR 2006) Moslims in Nederland (Forum 2009)

Elke verzamelterm voor een religieuze groepering dient zorgvuldig gehanteerd te worden. Een belangrijke kanttekening is bijvoorbeeld dat het christendom wel is uitgesplitst naar verschillende stromingen maar dat differentiatie in de islam alleen plaatsvindt op land van herkomst. Binnen de islam zijn er meerdere stromingen die niet noodzakelijk overeenkomen met geografische spreiding, waardoor deze indeling tot een vertekend beeld van de werkelijke situatie kan leiden. Daarnaast is de verzamelterm new age niet opgenomen in bovenstaand overzicht omdat deze moeilijk concreet is te maken in cijfers. Dit heeft vooral te maken met het feit dat mensen die zich aangetrokken voelen tot new age zich niet als een groep manifesteren en onderling zeer verschillen in het belijden van het new age-gedachtegoed of het ervaren van spiritualiteit in het algemeen. Wel is door onderzoek vastgesteld dat new age de grootste populariteit geniet in Frankrijk, Groot-Brittannië, Nederland en Zweden.1

1

Houtman en Aupers 2007.


Christelijke tradities De christelijke tradities vormen in Nederland een belangrijke groep in de religieuze amateurkunst. Niet alleen gaat het hier om de grootste groep in absolute aantallen, maar de tradities zelf zijn sterk aan verandering onderhevig. Onderstaande grafiek laat zien hoe ze zich hebben ontwikkeld. Vooral de algemene afname van kerkgangers bij de bekende tradities, maar ook de toename van de groep ‘overige gezindten’ en ‘geen kerkelijke gezindte’ zijn opvallende ontwikkelingen. Figuur 2 | Kerkelijke gezindten, 1889/2008

100%

0%

1889

geen kerkelijke gezindte

Katholiek

1930

Hervormd

1971

Gereformeerd

2008

Overige gezindten

PKN

Bron: Volkstellingen (CBS 2008)

Aan de hand van deze grafiek kunnen we niet vaststellen welke verschuivingen er plaatsvinden tussen de tradities onderling.Wel wordt er over het algemeen aangenomen dat de leegloop van kerken bijdraagt aan de groei van nieuwe evangelische of spirituele stromingen. De ontwikkeling van de joodse en christelijke tradities in Nederland is goed gedocumenteerd. De andere geloofstradities zijn echter minder goed in kaart gebracht. Inmiddels zijn er meer gegevens bekend over de ontwikkeling van de islam in Nederland, onder andere vermeld in ‘De positie van moslims in Nederland’. 2 Het hindoeïsme, boeddhisme en zeker de new age zijn op demografisch niveau minder uitvoerig onderzocht. Hierdoor is het lastig om eventuele verschuivingen tussen religies, bijvoorbeeld ten gevolge van de ontkerkelijking, vast te stellen. Zo kan het zijn dat de groei van de groep ‘Overige gezindten’ overeenkomt met de groei van bijvoorbeeld new age of boeddhisme. Om deze veronderstelling te onderbouwen ontbreken echter voldoende gegevens.

2

Een fundamenteel concept ter onderbouwing van een gedachtegoed of ideologie.


Dans, een ritueel van schoonheid, cultuur en religie Zodra wij behoefte hebben aan consolidatie in het leven, onderwerpen wij ons weder aan het rhythme. Een begrafenis, een bruidsstoet, maar ook het moderne verkeer, eischen de geordende beweging die weliswaar niet noodzakelijkerwijs schoon is, maar dan toch een poging tot schoonheid. Bron: Wegen en grenzen (Amsterdam 1932)

Dans is een beweging op ritme die volgens Van der Leeuw een centrale plek inneemt in ons bestaan. Er zijn ontelbare religieuze, rituele en culturele dansen. De regendans, vruchtbaarheidsdans, oogstdans, vieringsdans voor het behalen van een theologische titel, middeleeuwse kerkdansen uitgevoerd door priesters. Ook in religieuze mythen, verhalen en symbolen komt veel dans voor. In Zuid-Amerikaanse scheppingsverhalen wordt de aarde geschapen door dansende goden. In het oude testament danst David voor de Ark uit Jeruzalem binnen. In het hindoeïsme wordt de danser de god die hij of zij uitbeeldt. Dans is niet alleen een vorm van kunst maar ook een emotionele en fysieke uiting met sterke sociale en theatrale elementen. De dans van een groep versterkt de onderlinge band doordat de groepsleden hetzelfde ritme volgen. Desondanks is het niet vanzelfsprekend dat er bijvoorbeeld wordt gedanst tijdens een christelijke kerkdienst. Bharata Natyam, Indiase tempeldans uitgevoerd door dansschool Natya Vriksha in Dehli

In

de

moskee

wordt

niet gedanst. Zelfs in hindoeïstische tempels

wordt

sinds

de

Engelse

kolonisatie (1876-1947) van India niet meer gedanst. Hoe heeft dit zich zo kunnen ontwikkelen en hoe verhouden dans en religie zich eigenlijk tot elkaar in onze huidige maatschappij?


Evolutie van kunst en maatschappij ... de dans die zich in de hemel afspeelt vaak tot voorwaarde heeft zich het dansen op aarde te ontzeggen. Wij vinden dan ook in de cultuurgeschiedenis van Europa slechts enkele weinige resten van de oorspronkelijke samenhang tussen dans en religie. Bron: Dans en religie (Zeist 1962)

Godsdienstwetenschapper Theo van Baaren (1912-1989) praat hier over de oorspronkelijke samenhang tussen dans en religie. Net als zijn grote voorbeeld Gerardus van der Leeuw (1890-1950) gaat Van Baaren ervan uit dat de dans van oorsprong onlosmakelijk verbonden is geweest met religie. In zijn werk Dans en religie (1962) verkent hij de vormen van religieuze dans in het heden en het verleden. Zowel Van der Leeuw als Van Baaren zijn deels beïnvloed door het sociaal evolutionaire denken van hun tijd. Dit betekent dat zij een samenleving zagen als een gemeenschap die in ontwikkeling is. De lijn van ontwikkeling loopt van primitief naar modern. In andere woorden, van eenvoudig naar complex. Voor Van der Leeuw heeft de primitieve, en in zijn ogen altijd religieuze, samenleving een voorbeeldfunctie. Religie, traditie, gemeenschap en zeker ook kunst vormen een geheel in de primitieve samenleving, ze zijn onlosmakelijk verbonden. Al deze componenten dragen bij aan het sociale bewustzijn, de sociale samenhang van de gemeenschap. Kunst heeft hierdoor een duidelijke positieve maatschappelijke functie die we moeten blijven waarderen.

Afnemende en toenemende positie van dans in de gemeenschap Van Baaren volgt zoals gezegd in zijn werk Dans en religie de centrale gedachtegang van Van der Leeuw. Van oorsprong versterkt kunst, en in het bijzonder de dans, op inhoudelijk, cultureel en ritueel vlak de religieuze en sociale beleving. In Europa is hiervan volgens Van Baaren nauwelijks sprake meer. In de kerk wordt niet (meer) gedanst en volksdansen met rituele zeggingskracht verliezen hun betekenis en raken in de vergetelheid. Dans kan veranderen van stijl, betekenis of functie en de beoefenaars van dans hebben vaak wisselende sociale posities, van hofdanseres tot hoer. Door verschillende interne en externe invloeden kan de rituele en maatschappelijke relevantie van een dans in een zeer korte periode drastisch veranderen. Juist vanwege het sociale karakter van de dans en omdat dans van oorsprong sterk verankerd is in de volkscultuur, is het bij uitstek een kunstvorm die vatbaar is voor sociale en religieuze verschuivingen. Zo verdween bijvoorbeeld in India onder invloed van de Engelse kolonisten de Indiase tempeldans uit de tempels. Door de invloed van de Taliban werden begin 2009 in Pakistan meisjes doodgeschoten die zich bezighielden met een bekende lokale dansvorm. Een invloed over langere tijd is die van de katholieke kerk, die eeuwenlang optrad tegen verschillende vormen van sacrale dans en volksdans die in en rondom de kerk plaatsvonden. Van Baaren stelt over de invloed van de kerk in de middeleeuwen:

Al deze dansen werden van officiële zijde met kracht bestreden en op een enkele uitzondering na op den duur uitgeroeid als strijdig zijnde met de heiligheid en deftigheid van de Christen… Bron: Dans en religie (Zeist 1962)


Doordat dans bij uitstek een fysieke bezigheid is, ligt de associatie met het onzedelijke wellicht voor de hand. Daarnaast speelt dans als ritmische beweging een grote rol in veel vruchtbaarheidsrituelen of paringsdansen. Vanuit de christelijke kerk is er altijd een sterke nadruk geweest op de scheiding tussen lichaam en ziel zoals Plato deze definieerde. De ziel is het zedelijke, het heilige. Het lichaam is het zondige, het aardse. Elke kunst of activiteit met de nadruk te sterk op het lichaam zou de gelovige mens alleen maar afhouden van het ware doel, het zuivere geloof. Deze soberheid werd nog verder doorgevoerd in het protestantisme van Luther en Calvijn. Veel oorspronkelijke volksdansen zijn hierdoor in Europa verdwenen of zo aangepast dat het niet meer als onzedelijk kunnen worden bestempeld. Een goed voorbeeld hiervan is de Ierse volksdans of Riverdance, waarbij alleen de voeten worden bewogen en het lichaam stijf wordt gehouden. Hoewel het onderzoek van Van Baaren uit 1962 inmiddels wat gedateerd is, is zijn gedachtegang dat niet. Van Baaren constateert dat dans niet meer de plek heeft die het eens had. Maar in zijn onderzoek Dans en religie sluit hij ook niet uit dat de dans haar positie ten opzichte van religie herwint. Nu, een kleine 50 jaar later, is te zien dat dans in Nederland bijzonder veel wordt beoefend en dat er door tv-programma’s als So you think you can dance veel aandacht is voor deze kunstvorm. Ook met het oog op dans en religie is er sprake van een verschuiving. Hoewel dit zeker niet voor elke gemeente of geloofsovertuiging geldt, wordt dans toch steeds meer ingezet als middel voor expressie. In dit opzicht zijn de ideeën van Van Baaren weer zeer actueel. De verdere individualisering van onze maatschappij en het uiteenvallen van traditionele religieuze structuren zorgen er mede voor dat er ruimte is voor een hernieuwde waardering van kunst als uitingsvorm binnen of vanuit religieuze kaders. Vooral in de Verenigde Staten hebben zich verschillende dansvormen ontwikkeld die gemeenschapszin en religie op een hernieuwde wijze benadrukken. Zo zijn hiphop en breakdance ontstaan uit bepaalde lagere sociale gemeenschappen die de dansvorm gebruikten om onderlinge samenhang en culturele achtergrond te benadrukken. Veel van deze gemeenschappen vermengen hun religieuze achtergrond met de kunstvorm. Hierdoor wordt de kunstvorm een uiting van leefstijl, traditie, cultuur en religie. Een mooi voorbeeld hiervan is krumping of clown dancing. Deze dansvorm is een mix van hiphop, mime en Afrikaanse tribal dance. Hij is ontstaan bij bendes in de getto’s van Los Angeles als alternatief voor geweld en agressie. De dansvorm wordt ook gebruikt voor religieuze Krumping dansles fotograaf: Nick Amis

uitingen

doordat

de

beoefenaars

vaak uit religieuze gemeenschappen

komen. Een bekende documentaire hierover is ‘Rize’ van filmmaker David LaChapelle. Deze Amerikaanse stijl van het mengen van de eigen sociaal religieuze achtergrond met nieuwe kunst- of dansvormen is ook terug te vinden in Nederland. Vooral bij de evangelisch christelijke bewegingen komt een vrijer gebruik van de kunst zeer sterk naar voren.

Kunstfactor | RELIGIE & actieve kunstbeoefening | beeldende kunst | 10

Kunst vanuit religie of esthetiek? Hoe komt men tot een religieuze vorm van amateurkunst? Is het vertrekpunt het geloof of juist de voorliefde voor de specifieke kunstvorm? De voorkeur voor of afkeer van religie in de samenleving is altijd onderhevig aan verandering. In onze maatschappij lijkt een verschuiving gaande van traditionele religieuze structuren naar een meer persoonlijke, ongestructureerde geloofsbeleving. Dit kan ook omschreven worden als een verschuiving van het religieuze naar het spirituele. Daarom is het interessant om te kijken op welke wijze kunst door dit proces wordt beïnvloed of zelf dit proces beïnvloedt. Is kunst een middel om religieuze gevoelens te uiten of is religie een reden om actief kunst te beoefenen?

Religieuze ervaring In gereformeerde en evangelisch christelijke geloofsgemeenschappen wordt de laatste jaren in toenemende mate gedanst. Hoewel in bewegingen wel wordt verwezen naar verschillende traditioneel christelijke elementen, zijn de dansen in hun vorm nieuw. Vaak is de dans ter ondersteuning van een tekst of een lied. Een goed voorbeeld hiervan is de aanbiddingsdans. Deze dans is in Nederland oorspronkelijk ontwikkeld door Cora van Drongelen-Kolijn, die in 1980 vanuit de Stichting Opwekking in de gelegenheid werd gesteld om deze dans bij verschillende denominaties onder te brengen. In Zwolle wordt de aanbiddingsdans gedoceerd door Martine van Dalen. Zij geeft les aan verschillende groepen. De aanbiddingsdans heeft als doel om God te aanbidden en verhalen te vertellen. De religieuze ervaring staat bij de aanbiddingsdans centraal, de meeste dansgroepen zijn dan ook ontstaan vanuit een kerkelijke gemeente. Martine van Dalen, die de Zwolse dansgroepen heeft opgericht, heeft zich ontwikkeld tot dansdocent en ziet de aanbiddingsdans als een middel voor mensen om hun religieuze overtuigingen te uiten. Hoewel de vorm van de dans uiteraard van belang is, staat de aanbiddingsdans vooral in het teken van de geloofsuiting.

Voor mij is god aanbidden door de dans de belangrijkste motivatie. Ik zeg ook als mensen bij mij komen dat het belangrijkste je binnenkant is. Hoe je hart zit. Het hoogste doel is aanbidding. Natuurlijk is het ook belangrijk om je talent verder te ontwikkelen door middel van danstechnieken. (Martine van Dalen)

Een soortgelijke houding is ook terug te vinden in verschillende vormen van spirituele of new age-dans. Bij dans met deze achtergrond ligt de nadruk veel sterker op individuele ontplooiing. De benoeming van deze ontplooiing verschilt per stroming. Het kan religieuze ervaring zijn, spiritualiteit of bijvoorbeeld meer openstaan voor gevoelens. Veel elementen uit religieuze stromingen komen terug op een manier die past bij de beoefenaars. Er wordt met zorg gewerkt aan verschillende dansvormen en technieken maar vaak is de insteek dat het laagdrempelig moet blijven om zoveel mogelijk mensen de mogelijkheid te geven om mee te doen.


Esthetiek Een dansvorm die zowel sterk esthetisch als traditioneel religieus van aard is, is de Indiase tempeldans. Deze dans wint aan populariteit, mede dankzij de toenemende aandacht voor de dans zoals deze veelvuldig wordt uitgevoerd in Bollywood films. Sitra Bonoo is danslerares in de Indiase tempeldans. Ze stelt dat mensen niet zozeer vanuit religieuze maar eerder vanuit culturele overtuigingen beginnen aan de tempeldans.

...vaak cultureel met het idee dat mensen hun roots willen leren kennen. Het is een manier om met je cultuur bezig te zijn. Ze zien het als een soort bagage voor de opvoeding, de ouders zeker naar hun dochters toe. (Sitra Bonoo) Het onderscheid tussen religie en kunstvorm is bij de Indiase tempeldans lastig te maken. De tempeldans is een kunstvorm die vanuit het hindoeïsme is verweven met de Indiase cultuur, de rituelen en de sociale structuur. Van oorsprong is het beoefenen van een dergelijke dans daardoor per definitie een religieuze ervaring, een esthetische handeling en een onderdeel van een groter ritueel. Chrada Sheoratan, ook danslerares in de Indiase dansen, stelt wel dat dit aan het veranderen is. Zeker met het verplaatsen van een dergelijke kunstvorm uit de oorspronkelijke, culturele context van India. Dit neemt niet weg dat er in Nederland zeker wordt gedanst vanuit een bepaalde passie voor het religieuze aspect of voor de devotie maar niet zoals dit in India het geval is. Volgens Chrada Sheoratan is er minder contact met de dansvorm in Nederland. In India komen jonge meisjes sneller en directer in contact met de dansvorm waardoor er ook meer verdieping in de achterliggende symboliek ontstaat. Volgens haar zijn er in Nederland dan ook weinig mensen die vanuit een puur religieuze context bezig zijn met Indiase tempeldans. Dit zegt uiteraard niets over de eventuele religieuze gevoelens die worden opgewekt tijdens het uitvoeren van een tempeldans.

Je moet wel houden van de dans, wil je het volhouden moet je echt van de dans houden, het is een heel erg lang proces. Als je het zou doen om iets van je achtergrond te willen meekrijgen of alleen vanwege een religieus gevoel red je het niet. Je moet echt toegewijd zijn aan de dans. Het vergt zoveel geestelijke en fysieke inspanning. (Chrada Sheoratan)

Binnen de kerkmuren of op een podium In de Nederlandse, christelijke dans is een andere interessante tendens te zien. Er zijn verschillende dansgroepen en organisaties die in feite tussen esthetische waardering en religieuze ervaring in dansen. God Given, GideonsGang en de Christian Dance Company zijn hier enkele voorbeelden van. God Given is een christelijke dansgroep onder leiding van dansstudent Gavin Fabri. Deze dansgroep heeft haar wortels in de christelijke, evangelische traditie. Vanuit de kerk ontstond de behoefte aan dans en zo is Gavin Fabri in de gelegenheid gesteld om vanuit zijn geloof en geloofsgemeenschap


een dansgroep te starten. Naarmate dit zich ontwikkelde ontstond bij Gavin Fabri een steeds grotere behoefte om de dans als product naar een hoger niveau te tillen en niet alleen te dansen binnen de kerkmuren.

Veel dansgroepen blijven binnen hun eigen gemeenschap dansen, voor eigen publiek. Dat is prima, maar daar wordt de kwaliteit niet altijd beter van. Als je de kwaliteit van het dansen wilt verbeteren, moet je jezelf laten zien en dan kun je ook je boodschap laten horen. (Gavin Fabri)

Een vergelijkbare instelling is ook terug te zien bij de Christian Dance Company, een christelijk georiënteerde dansschool gerund door vrijwilligers en professionals. Hoewel de kern altijd ligt bij de boodschap van verzoening, is er toch een ontwikkeling gaande waarbij de nadruk op kwaliteit veel groter is geworden. Deze ontwikkeling uitte zich niet alleen in de naamswijziging van ‘Honing uit de rots’ naar Christian Dance Company. Ook de behoefte om de kwaliteit en de professionaliteit te verhogen, groeide. Maar de boodschap van verzoening blijft. Er is ook een zijtak van de Dance Company, Identity up Front, waarover danslerares Martina Visser het volgende zegt.

We zijn bewust gegroeid naar veel meer kwaliteit, vormen en techniek, een professionalisering. Ons product is ook veel breder geworden, ook voor niet-christelijke podia. Dus om voor beide werelden onze identiteit herkenbaar te houden, maar ook duidelijk te maken dat we echt een company zijn die meer doet dan alleen de christelijke podia, hebben wij ervoor gekozen die naam te gebruiken. Maar dit neemt niet weg dat de visie en oorsprong nog steeds worden gebruikt als uitgangspunt. (Martina Visser) In deze voorbeelden vormt de religieuze ervaring niet zozeer de motivatie om te dansen, maar de onderliggende religieuze boodschap of visie is wel een belangrijke drijfveer om te blijven dansen en om de dans vorm te geven. Er is sprake van een verschuiving van religieuze dans naar theaterdans. Religie wordt meer gebruikt als inspiratiebron. De dans is daardoor niet alleen maar een aanbidding of ritueel maar wordt een podiumkunst met een eigen vakgebied. Deze ontwikkeling vindt niet plaats binnen elke gemeenschap. In de voorbeelden zijn dansgroepen beschreven die juist meer naar buiten gericht zijn en de publiciteit opzoeken. Het is wel zo dat er juist bij deze groepen een dilemma ontstaat. Het is voor deze religieus georiënteerde groepen moeilijk om subsidie aan te vragen omdat fondsen vaak geen steun bieden aan groepen met een religieuze oriëntatie. Hierdoor bestaat de kans dat dergelijke dansgroepen die zich kwalitatief willen ontwikkelen, minder nadruk moeten gaan leggen op hun


religieuze achtergrond. Vreemd genoeg is die juist de basis waarop er een onderscheid kan worden gemaakt met andere dansvormen.

Dansuitvoering van de Christian Dance Company Fotograaf: Idillion

Ook binnen de religieuze dans wordt er onderscheid gemaakt. De dansgroepen die meer sturen op kwaliteit, kunnen zich belemmerd voelen door het imago dat religieuze dans heeft. Er zijn voorbeelden van christelijke gemeenschappen die bewust muziek en dans vereenvoudigen om ze zo toegankelijker te maken voor de gemeenschap. Hierdoor kan het imago ontstaan dat religieuze dans minder gericht is op kwaliteit dan op ervaring. Dit staat lijnrecht tegenover de pogingen van de meer naar buiten gerichte dansgroepen om de kwaliteit en techniek van de dans verder te ontwikkelen.


Religie en kunstvorm Op welke wijze komt religie, ritueel, cultuur of traditie terug in de actieve dansbeoefening? Op welke wijze sluiten de voorbeelden uit de praktijk aan bij de voorgestelde indeling van religieuze dansvormen?

Christendom De verschillende christelijke tradities in Nederland vormen een zeer breed platform waarop niet alleen veel wordt gedanst, maar ook in uiteenlopende stijlen. Over het algemeen is de grootste diversiteit aan dansstijlen terug te vinden bij de verschillende evangelische bewegingen. Bij de pinkster- en opwekkingsgemeentes spelen muziek en dans in de modernere vorm een veel grotere rol dan bij traditionele christelijke gemeentes. In de regel is er een onderscheid te maken tussen dans met een Afro-Amerikaanse invloed, zoals streetdance, stepping en vormen van moderne dans, en dans met een Amerikaans-Europese invloed, God Given, dansgroep onder leiding van Gavin Fabri Fotograaf: Jacqueline Louter

zoals vlaggendans, aanbiddingsdans of tamboerijndans.

God Given is een dansgroep die vanuit een pinkstergemeente is ontstaan en sindsdien een grote ontwikkeling heeft doorgemaakt, ook buiten de kerkmuren. De nadruk ligt op streetdance en moderne vormen van dans met een eigen choreografie. GideonsGang is een dansgroep die zich heeft gespecialiseerd in stepping. Dit is een dansvorm waarbij het hele lichaam wordt gebruikt als ritme-instrument. Stepping is een afgeleide van stepdance, een dans die ontstaan is in de Verenigde Staten als mengvorm van onder andere Ierse volksdans en Afrikaanse slavendans. Stepping heeft zich vooral ontwikkeld vanuit donkere studentenverenigingen op de Amerikaanse universiteiten. In beide dansvormen bestaat er geen directe connectie met traditioneel religieuze dansvormen. De dans wordt gebruikt om een verhaal of boodschap te ondersteunen of uit te beelden, zoals God Given bijvoorbeeld doet. In het geval van stepping is het vooral de verwijzing naar een relatief moderne danstraditie met de daarbij horende religieuze achtergrond van vaak donkere geloofsgemeenschappen uit Amerika. Zowel God Given als GideonsGang zijn ook naar buiten gericht. Ze zoeken de aandacht op door bijvoorbeeld mee te doen met reguliere danscompetities.

Bij danscompetities vallen we vaak buiten het plaatje. Er zit toch iets bij onze groep, ons karakter, misschien onze inspiratiebron of uitgebeelde thema’s waardoor we niet volledig aansluiting vinden bij mainstream dans. Bij showcasewedstrijden kunnen we onze boodschap prominent op het podium brengen en winnen we dus wel vaak. (Gavin Fabri)


Aanbiddingsdans, vlaggendans en tamboerijndans zijn meer naar binnen gerichte vormen van religieuze dans. Net als stepping of streetdance zijn vlaggendans en aanbiddingsdans qua stijl relatief nieuwe dansvormen waarin verschillende bestaande dansstijlen worden verwerkt. Bij aanbiddingsdans ligt de nadruk op het gebruik van het lichaam om vorm te geven aan de religieuze ervaring. Er zijn veel verschillende soorten aanbiddingsdans, die alle weer anders heten. Een gedeeld kenmerk is de ruimte die rondom de dans bestaat voor gebed en reflectie.

Ik probeer volwassenen en jongeren mee te nemen in hun eigen proces. Om tot aanbidding te komen is er overgave nodig vanuit je hart. Aanbidding is namelijk gericht op God en niet op jezelf. Als je gaat dansen dan kan het zijn dat je remmingen of onzekerheden ervaart, of gevoelens van schaamte of faalangst. Dit zijn allerlei processen die je kunnen blokkeren om God te aanbidden. In het begin van de les begin ik daarom met een gesprek over onderwerpen uit de Bijbel. (Martine van Dalen)

Vlaggendans en tamboerijndans zijn door het type gemeenschapsdans en gebruik van vlag en tamboerijn directer verbonden met de Bijbelse tradities. Met vlaggen of tamboerijnen danst men in een groep waarbij ook de aanbidding van God centraal staat. Vaak wordt dit gedaan in de vorm van een reidans of kringdans, elementen uit de Joodse volksdans en de davidische dans.

Vlaggendans tijdens de kerkdienst Fotograaf: Kor Klaver


Een meer overkoepelend geheel van dans wordt vormgegeven vanuit de Christian Dance Company. Hier worden verschillende dansopleidingen en cursussen gegeven vanuit een christelijke visie. Streetdance, hiphop, moderne dans, klassiek en modern ballet zijn een aantal van de dansvormen. Hoewel religie vooral als onderliggende visie en eventueel als verhalend element voor de choreografie wordt gebruikt, zijn de dansvormen zelf minder expliciet religieus. De nadruk van de dans ligt bij de Christian Dance Company op techniek en persoonlijke, religieuze ontwikkeling.

We gaan uit van een statement en dat statement is verzoening. Dat is een kernwoord, dat net als de kunstvorm op vele manieren bekeken en geïnterpreteerd is. En dat is het beginsel van wat wij doen. Dit wordt in de loop der jaren verder ontwikkeld door de mensen die erbij zijn gekomen. Dit geldt niet alleen voor de visie, maar ook voor de kwaliteit en techniek van de kunstvorm zelf. Een visie hoef je niet altijd met simpele bewegingen of rijdansjes te blijven uiten. (Daisy Horchner)

Jodendom In het Jodendom heeft de dans een prominente plek. De Joodse volksdans is verweven met verschillende religieuze en culturele tradities van het Joodse volk. Van oorsprong is elke Joodse volksdans ritueel, religieus en cultureel. Net als bij het hindoeïsme is het daarom lastig om een strikt onderscheid tussen religieuze en culturele ervaring te maken. Een Joodse volksdans kan uitgevoerd worden door mensen die hier een duidelijke religieuze bedoeling bij hebben of een religieuze emotie bij ervaren. Maar hij kan ook worden uitgevoerd door Joden die niet religieus zijn en vooral het gevoel van gemeenschap en traditie willen benadrukken. Dit levert weer een interessant onderscheid op tussen de eerder genoemde religieuze dans en theaterdans. Joodse dans kan het beste worden beschreven als een sociale dans die de Joodse gemeenschap benadrukt.

Je voelt je Joods als je in Israël bent, het zit in de lucht, je deelt de identiteit, maar dat betekent niet dat iedereen hier ook religieuze gevoelens bij heeft. (Ornah Gabay)

De Joodse volksdans kenmerkt zich door dansen in gemeenschap. De reidans en de kringdans zijn veelvoorkomende soorten. Met handgebaren worden religieuze en traditionele verhalen uit het Jodendom vormgegeven. Deze dansen zijn vaak onderdeel van een groter ritueel, een huwelijk of bijvoorbeeld een besnijdenis. In de regel wordt in de synagoge niet gedanst. Bij de orthodoxe Joden, de chassidiem, wordt er door de mannen tijdens een dienst in de synagoge wel gedanst. Deze dansvorm wijkt af van de Joodse volksdans door zowel de locatie als het feit dat de mannen afzonderlijk van de vrouwen dansen. Deze dans is specifiek een uiting van religieuze emotie en devotie.


In Nederland is de Joodse volksdans populair. Ornah Gabay geeft er door het hele land workshops en lezingen over. Deze dans is niet alleen onder de Joden zelf populair maar er is ook grote interesse bij verschillende christelijke gemeentes. Dit is merkbaar in de eerder genoemde tamboerijndans en vlaggendans. Er zijn in Nederland verschillende christelijke organisaties en volksdansverenigingen die actieve banden onderhouden met Israël. Deze Ornah Gabay geeft les in Israëlische dans

gemeentes hebben veel belangstelling voor Joodse tradities zoals volksdansen.

In Kampen heb ik een dansgroep, allemaal christelijke mensen, geweldige mensen. Die hebben ook gedanst en zelfs opgetreden. Dat was echt fantastisch: moeilijke dansen en het ging heel erg goed. Tot hun eigen verbazing konden ze het gewoon. (Ornah Gabay)

Islam en oosterse dans De islam als religie kent strikt genomen geen religieuze dans. Vanuit de islam zijn er wel regels voor dans. Vrouwen mogen bijvoorbeeld onderling samen dansen, mannen en vrouwen mogen niet met elkaar dansen, tenzij het gaat om een getrouwd stel. Ook mag de kleding waarin wordt gedanst niet aanstootgevend zijn. In hoeverre dit in Nederland in de praktijk wordt gebracht, is lastig te bepalen. De mate waarin iemand zich laat beïnvloeden door bepaalde religieuze regels verschilt uiteraard per persoon, per cultuur en zeker per land. Het zou interessant zijn om in kaart te brengen hoe islamitische jongeren hiermee omgaan. Veel oosterse dansvormen worden ten onrechte geassocieerd met de islam. Het is daarom van belang om een duidelijk onderscheid te maken tussen oosterse volksdans, rituele dans en de islam. Een sprekend voorbeeld is de soefidans, ook wel wervelen genoemd. Het soefisme is een mystieke, wijsgerige stroming die binnen de islam een aparte positie inneemt. Strikt genomen behoort deze stroming niet tot de islam, maar is het soefisme is erin opgenomen. Dit betekent, volgens danslerares en godsdienstsocioloog Sharie Parsipoor, dat het wervelen of de dans van de derwisj niet islamitisch is. Het is eerder een ritueel onderdeel van een wijsgerige en spirituele oosterse stroming. Dit hoeft uiteraard niet uit te sluiten dat de persoon die danst een moslim is of zelfs religieuze gevoelens ervaart bij het uitvoeren van de dans. Integendeel, wervelen is een spiritueel ritueel waarbij juist de ervaring met het heilige wordt opgezocht. Door een lange tijd om de eigen as te draaien wordt de derwisjdanser de ontvanger en doorgever van energie tussen hemel en aarde.


Het was liefde op het eerste gezicht, ik heb toen ook meerdere malen meegemaakt dat ik in complete extase was, dat ik helemaal vervloeide met alles om me heen, dat ik geen huid meer had tussen mij en de wereld. (Sharie Parsipoor)

Ondanks de connecties met de islam krijgt Sharie Parsipoor weinig weerklank vanuit deze hoek. Ze stelt dan ook dat veel moslims te veel bezig zijn met dogmatische regels. Het is juist deze houding die in het wervelen wordt doorbroken. Vandaar dat volgens Sharie strikt genomen het soefisme niet een religie genoemd kan worden.

Naast wervelen is ook de buikdans een oosterse dansvorm die binnen de context van de islam kan bestaan. Ook hier geldt dat er geen sprake is van een islamitische dans. Buikdansen kan, net als wervelen, een spirituele lading hebben waarbij vooral het “vrouw zijn” wordt gevierd. De dansvorm zelf is ruim 3000 jaar oud en wint in Sharie Parsipoor

Nederland aan populariteit. Doordat er in de popcultuur, bijvoorbeeld door

Shakira, de laatste jaren steeds meer gebruik wordt gemaakt van bewegingen die uit de traditionele buikdans komen, zijn er meer mensen die met deze dansvorm in aanraking komen.

Boeddhisme Vanuit het boeddhisme wordt er in Nederland nauwelijks gedanst. Bepaalde symbolen of begrippen zoals mandala’s (cirkelvormige afbeeldingen) en de dharma worden wel gebruikt in het ontwikkelen van nieuwe dansvormen. De mandaladans bestaat niet als vaste stijl maar kan voorkomen als dansgroepen de cirkel benadrukken in hun dans. In veel gevallen wordt een dergelijke dans gecombineerd met andere kunstvormen die de mandala benadrukken, zoals afbeeldingen en muziek. Dharma is een begrip dat voortkomt uit het hindoeïsme en het boeddhisme. In het Westen wordt het uitgelegd als een verzameling wetmatigheden die het pad naar de verlichting kunnen ondersteunen. Gecombineerd met dans levert dit een soort therapeutische, meditatieve dansvorm op die in Nederland nog niet veel voorkomt. Hiermee levert het boeddhisme vooral inspiratie voor het ontwikkelen van dansvormen vanuit de new age en andere spirituele stromingen.

Hindoeïsme Net als het Jodendom kent het hindoeïsme een sterke danstraditie waar verschillende culturele, religieuze en rituele aspecten in samenkomen. De bekendste vorm is de Indiase klassieke tempeldans, ook wel ‘Bharata Natyam’ genoemd. De tempeldans is een eeuwenoude danstraditie die van oorsprong werd uitgevoerd door meisjes van een bepaalde sociale klasse. Zij werden geschonken aan een tempel om daar een opleiding tot danseres te volgen en te dansen ter ondersteuning van de verschillende rituelen die daar plaatsvonden. Dansles werd altijd door mannen gegeven en de dans werd altijd uitgevoerd door vrouwen. De Indiase tempeldans heeft zich sinds de 19e eeuw verder doorontwikkeld als een kunstvorm buiten de tempels om. Het is een dans


waarbij symboliek, verhaal, beweging en muziek een complex geheel van culturele en religieuze betekenis vormen.

Het is een ontzettend populaire dansvorm geworden die over de hele wereld wordt beoefend, omdat hij eigenlijk heel veel krachtige elementen in zich heeft. Hij combineert veel aspecten: ritmisch, conditioneel, muzikaal, lyrisch. De Indiase tempeldans is eigenlijk een complete danskunst. Make-up, kostuums, handen, voeten, alles doet mee, en alles is heel gestileerd. De muziek is heel erg klassiek, wat ook een extra dimensie meegeeft. (Sitra Bonoo) De tempeldans is in de klassieke stijl een zeer hoogdrempelige dansvorm, die veel kennis van de Indiase cultuur en religie vereist. De lessen zijn vaak opgebouwd uit verschillende rituelen die de herkomst en traditie van de dans benadrukken. Gemiddeld duurt een ontwikkeling tot tempeldanseres zeven jaar. Daarna kan een danseres worden geïnitieerd als tempeldanseres. Deze initiatie wordt vormgegeven aan de hand van de voorkeur van de danseres. Er kan een orkest worden ingehuurd, er wordt een priester bij betrokken en er wordt een offerdienst voor de goden gehouden. In Nederland zijn de moderne Indiase dansvormen, die meer gericht zijn op de Bollywoodmusicals, populairder. De Indiase dans die naar buiten wordt gebracht voor een breder publiek, is vaak op een bepaalde manier aangepast zodat deze beter aansluit bij de belevingswereld van een Nederlands publiek. De tempeldans beeldt een verhaal uit waarin goden vaak een rol spelen. In het hindoeïsme bestaat het begrip darsan. Dit betekent grofweg het zien van het goddelijke. Het aardse is een representatie van Sitra Bonoo

het goddelijke. Dit begrip komt duidelijk terug in de sterke beeldcultuur van het hindoeïsme. Ook als

een danser de dans op een correcte wijze uitvoert, is de danser de godheid en kan het publiek deze godheid ‘zien’ of ervaren.

New age en nieuwe stromingen In nieuwe spirituele stromingen is het dansaanbod bijzonder divers. Er is oerdans, sacrale dans, dans van de universele vrede, trancedans, vijf ritmes, biodans en nog vele andere soorten. Anneke Wittermans is dansdocente en geeft al ruim 30 jaar les in de diadans (voorheen oerdans). Diadans is een vorm van dansen waar een appel wordt gedaan op alle zintuigen. Geluid, beweging, traditie en waarneming. Diadans laat zich inspireren door muziek uit verschillende tradities en religies, en gebruikt vormen en wetmatigheden van flora en fauna om zijn beelden taal te ordenen. Anneke promoot haar dans niet direct als religieus. Dans is communiceren met de ongeziene wereld. De mens legt zijn vertrouwen in religie. De communicatie tussen lichaam, ziel en geest


wordt versterkt door dans. In diadans bouw je aan het vertrouwen met je bestaan. Anneke ziet dans meer als een middel om het goddelijke te ervaren. Diadans ervaart zij zelf als genezend door de ordening.

Diadans, dansuitvoering onder leiding van Anneke Wittermans (vooraan in het midden) Fotograaf: Geert van der Wijk

Ik noem het in orde zijn, zoals de natuur haar orde heeft. Als ik me aan een natuurlijke orde overgeef, dans ik in waardering voor de schepping. In orde zijn vraagt zelf zorg en zorgvuldigheid in het omgaan met anderen en de omgeving. Vanuit deze religieuze principes dansen we met diadans. (Anneke Wittermans)

Bij veel dansvormen binnen de new age of andere spirituele vormen gaat het vaak om nieuw bedachte dansvormen waarbij stijlfiguren worden geleend uit verschillende danstradities, rituelen en religies. Een mooi voorbeeld hiervan is de dans van de universele vrede. Deze dans valt onder de noemer van het westers-soefisme, een spirituele stroming die is afgeleid van het oorspronkelijk oosterse soefisme. Lia Groen is dansdocente voor een dansgroep in Leeuwarden. Ze legt het westers soefisme uit als een stroming die de eenheid in alle wereldreligies wil benadrukken. Noor en Akbar Helweg zijn in Nederland de aanspreekpunten voor deze religieuze stroming en dansvorm. Vaak worden er weekenden georganiseerd waarbij er internationale gastsprekers worden uitgenodigd. Dansen is in dit geval dan ook onderdeel van een groter geheel.


Inhoudelijk worden de verschillende dansen vooral gekoppeld aan de religieuze tradities waaruit ze vandaan komen. Dit komt niet direct terug in de dans zelf maar wel in de teksten die worden gebruikt voor de zang. De dansen zelf zijn niet te moeilijk in de uitvoering, en eigenlijk vooral gericht op ritueel, herhaling, mensen bij elkaar brengen. Veel kringdansen, gezamenlijk handen vasthouden. (Lia Groen)

Dans van de Universele vrede


Netwerk en infrastructuur Uit cijfers van de MAK3 blijkt dat binnen de dans het hoogste percentage amateurkunstenaars is ingeschreven bij instellingen voor de kunsten, maar liefst 39 procent. Als dit wordt vergeleken met beeldende kunst levert dit een aardig contrast op. Slechts 1 procent van de amateurkunstenaars in de beeldende kunst staat ingeschreven bij instellingen voor de kunsten. Hieruit kan geconcludeerd worden dat dans een sociale aangelegenheid is die bovendien goed gedijt binnen een bestaande infrastructuur. Geldt dit ook voor dans met een religieuze achtergrond of insteek? Een interessant aspect van religieuze dans is dat naarmate de nadruk meer ligt op de danstechniek, het netwerk zich verplaatst naar algemeen dansonderwijs en zo aansluit bij de reguliere infrastructuur in Nederland. Zo komen veel docenten binnen de religieuze dans van de dansacademie of zijn er dansers die bezig zijn met het volgen van een dansopleiding. De Christian Dance Company is hiervan een goed voorbeeld. Deze dansopleiding heeft een landelijke dekking en profileert zich als kwalitatief hoogwaardig. Ook is te zien dat dansgroepen die meer naar buiten zijn gericht, zoals GideonsGang en God Given, actief bezig zijn om deel te nemen aan het competitieve danscircuit in Nederland en in het buitenland. Omdat het hier gaat om internationaal herkenbare dansstijlen als streetdance en stepping is er veel uitwisseling mogelijk met andere landen.

Vier meisjes doen een aanbiddingsdans Fotograaf: Norbert Bosman

De meer naar binnen gerichte vormen van religieuze dans, die onder andere te vinden zijn in de evangelisch christelijke en gereformeerde stromingen, zijn eerder aangewezen op onderlinge connecties tussen de kerkgemeenschappen. Er is in dit veld wel sprake van een interkerkelijk contact. Het interessante aan deze vorm van netwerk is dat de dansactiviteiten zich verspreiden naar nieuwe geloofsgemeenschappen waar de dans nog geen plek had.

3

MAK 2009


Een vrij streng gereformeerde dominee was eerst erg terughoudend ten opzichte van dans in zijn kerk. Hij moest namelijk aan zijn gemeente verantwoorden waarom er gedanst werd. Ik liet hem zien hoe tekst werd uitgebeeld door dans. Toen kon hij alleen maar zeggen dat hij geen enkele reden zag om mij niet toe te staan om te dansen.(Martine van Dalen)

Indiase tempeldans is als kunstvorm vooral vertegenwoordigd in de Randstad. De dans trekt veel aandacht door het culturele en traditionele karakter maar is hierdoor wat aantal deelnemers betreft ook relatief kleinschalig. Het netwerk is vaak internationaal van aard doordat er veel Nederlandse dansers naar India gaan om bij te scholen of andere ervaringen op te doen. Behalve met India zijn er ook met Engeland, door de grote populatie Indiërs, veel connecties. Sommige docenten geven bijvoorbeeld dansexamens in samenwerking met Engelse gastdocenten. Het centrum van de Indiase tempeldans ligt in India. In Nederland hebben dansdocenten evenementen georganiseerd voor de promotie van de tempeldans en zijn er ook pogingen ondernomen om te komen tot een platformorganisatie. Wervelen, buikdansen en verschillende vormen van new age of spirituele dans zijn over het algemeen meer aangewezen op mond-tot-mondreclame of interne netwerken. Er worden wel cursussen buikdansen gegeven op dansscholen, maar over het algemeen gaat het hier om particuliere initiatieven, workshops of bijeenkomsten in buurtcentra. Omdat dergelijke danscursussen vaak een initiatief van een persoon zijn, is de continuïteit niet altijd gewaarborgd.

In de tempel wordt niet gedanst Dans is een sociale aangelegenheid die een geschikte ruimte nodig heeft. Voor de christelijke stromingen vormen de kerken een uitgelezen locatie, en dat is temeer prettig omdat het niet altijd financieel mogelijk is om een eigen dansstudio te huren. Binnen het Jodendom gaat men verschillend om met dans in de synagoge. De manier waarop dit tot uiting komt verschilt per gemeente. Een gebruikelijke dans is die met de Thorarollen tijdens het Simchat Thora feest. Verder zijn er in Nederland een aantal hindoeïstische tempels, ook wel mandirs genoemd. Hier wordt niet in het tempelgedeelte maar in het bezoekersgedeelte gedanst.


Sociale positie Zijn er relaties te ontdekken tussen de religieuze achtergrond of affiniteit, het uitoefenen van dans en de sociale positie? Er zijn twee duidelijke kenmerken van de amateurkunstenaars in de dans. Ze behoren tot de jongere leeftijdscategorieën en ze zijn overwegend vrouw. Dit eerste is niet verwonderlijk aangezien dans een fysieke activiteit is. Het zwaartepunt ligt bij de leeftijdscategorieën 6 tot en met 11 jaar (26 procent), 12 tot en met 19 jaar (26 procent) en 20 tot en met 34 jaar (21 procent).4 Het is in dit opzicht interessant dat veel rituele en religieuze dans van oorsprong het domein van mannen was. De Indiase tempeldans wordt in India nog altijd voor een groot deel gedoceerd door mannen, maar inmiddels uitgevoerd door vrouwen. In Nederland is dit anders: het zijn voornamelijk vrouwen die dansles geven en de danslessen volgen. Ook het wervelen is in ontwikkeling. Het internationale centrum voor deze danskunst ligt in Turkije, waar hij oorspronkelijk alleen door mannen werd uitgevoerd. De laatste jaren is dit aan het veranderen en wordt de kunstvorm geëmancipeerder.

Mijn publiek is compleet verschillend, van hele jonge meiden tot ouderen. Maar wel voornamelijk vrouw. Heel af en toe zitten er mannen tussen. De Turkse derwisjen zijn mannen, maar dat komt doordat vrouwen niet mogen dansen in die landen. Sinds drie jaar is het in Turkije aan het veranderen. (Sharie Parsipoor)

Voor de Indiase tempeldans komt de interesse voornamelijk uit de Surinaamshindoestaanse hoek. Hoewel er ook door Indiërs wordt gedanst, is deze groep veel kleiner. Wel hebben de Indiërs volgens Chrada Sheoratan een grote voorsprong in kennis van de culturele achtergrond. En sommige Surinaamse moslims houden zich bezig met de tempeldans.

Veel traditionele dansvormen als wervelen, buikdansen en de Indiase tempeldans nemen onder de jongeren in populariteit toe. Dit is voor een groot deel te danken aan modernere dansvormen, films en popsterren die gebruikmaken van bewegingen uit klassiekere vormen. Door hun interesse hierin gaan jongere mensen zich verdiepen in de culturele en religieuze kant van de klassieke dansvormen. Chrada Sheoratan merkt op dat deze trend aansluit bij de verschuiving van een religieuze ervaring naar een meer persoonlijke, spirituele ervaring. Bij beoefenaars van de new age- en spirituele dansvormen ligt de leeftijd gemiddeld iets hoger. De dansen zijn over het algemeen fysiek minder zwaar en de nadruk ligt meer op het ritueel en het samenzijn. Dans wordt dan ook vaak gecombineerd met andere activiteiten of evenementen. Anneke Wittermans merkt op dat er binnen het genre wel favoriete dansvormen zijn. Vooral het dansprogramma ‘vijf ritmes’ is internationaal bekend. Dit is een vorm van bewegingsmeditatie die door veel dansdocenten in Nederland wordt gebruikt. Ook binnen de christelijke danswereld, zoals bij de Christian Dance Company, wordt hiervan gebruikgemaakt.

4

MAK 2010


Martina Visser, dansdocente van de Christian Dance Company

Fotograaf: Idillion


Bijlage Respondenten Lia Groen Chrada Sheoratan Sitra Bonoo Anneke Wittermans Gavin Viano Fabri

Martina Visser Sharie Parsipoor Martine van Dalen Daisy Horchner Ornah Gabay

Met dank aan Maurits van Geel Jolanda Keurentjes

Literatuurlijst Leeuw, G. van der (1932) Wegen en grenzen. Over de verhouding van religie en kunst. Amsterdam: H. J. Paris. Baaren, prof. dr. Th. P. van (1962) Dans en religie. Vormen van religieuze dans in heden en verleden. Zeist: W. de Haan. Nanda, S. en R. L. Warms (1998) Cultural Anthropology. Sixth edition. West/Wadsworth: Thomson Publishing Company. Dellenbag, P., A. Feddema en K. de Jong (2008) Binnenstebuiten. Jongeren en religie. Haarlem: J. H. Gottmer. Ellenbroek, F. (2006) The biological evolution of the arts. Amsterdam: The Mondriaan Foundation Borg, M. ter, E. Borgman, M. Buitelaar, Y. Kuiper en R. Plum (2008) Handboek religie in Nederland. Zoetermeer: Meinema. Kroessen, J., Y. Kuiper en P. Nanninga (2010) Religie en cultuur in hedendaags Nederlan., Observaties en interpretaties. Assen: Koninklijke Van Gorcum. Monitor Amateurkunst (2009) Data uit de Monitor Amateurkunst. Kunstfactor/Bureau Veldkamp. CBS (2009) Religie aan het begin van de 21ste eeuw. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek.


Becker, J. en J. de Hart (2006) Godsdienstige veranderingen in Nederland. Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau. Donk, W. B. H. J. van de, A. P. Jonkers, G. J. Kronjee en R. J. J. M. Plum (red.) (2006) Geloven in het publieke domein. Verkenningen van een dubbele transformatie. Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Eck, Diana L. (1998) Darsan. Seeing the Divine Image in India. New York: Columbia University press. FORUM, Instituut voor Multiculturele Vraagstukken (2010) De positie van moslims in Nederland. Feiten en cijfers. Utrecht: Forum. Waines, D. (1995) An Introduction to Islam. Cambridge: Cambridge University Press. Gombrich, R. (1998) Theravada Buddhism. A social History from Ancient Benares to Modern Colombo. London and New York: Routledge.


Colofon

Auteur Gijs van Veldhuizen Vormgeving Ontwerpbureau Taluut, Utrecht

© Kunstfactor Utrecht, januari 2011 Religie & actieve kunstbeoefening - Dans is een uitgave van Kunstfactor, sectorinstituut amateurkunst. Tenzij anders overeengekomen, geeft Kunstfactor u als lezer toestemming deze uitgave voor eigen gebruik te downloaden en af te drukken. Het is niet toegestaan om inhoudelijk, tekstueel of anderszins wijzigingen aan te brengen. Bij citeren is bronvermelding verplicht. Overdracht aan derden van het gebruiksrecht is uitgesloten. Het gebruiksrecht geldt niet voor commerciële doeleinden. De overdracht van de rechten van intellectueel eigendom, waaronder het auteursrecht, rustend op de door Kunstfactor opgestelde of ontworpen werken zijn bij het gebruiksrecht niet inbegrepen. Kunstfactor is het landelijk sectorinstituut amateurkunst. Als sectorinstituut zijn wij gesprekspartner voor overheden, beleidsmakers en opinievormers en stimuleren we het debat over de amateurkunst. We adviseren, informeren, onderzoeken, initiëren en inspireren. We leggen verbindingen binnen en buiten de sector amateurkunst, nationaal en internationaal.


RELIGIE. actieve kunstbeoefening DANS

Recommend Documents