RE0404 Epiros 04-03-2004 15:14 Pagina 18
Epirus en het geheim van de grote Griekse leegte ‘Dit wilde ik: Griekenland, maar even zónder eilanden, kusten en drommen toeristen.’ Het hart van Epirus is een lege bergstreek vol wolven, wouden en ravijnen, stil als een sjintoïstisch klooster. TEKST: HARRI THEIRLYNCK FOTOGRAFIE: DIRK W. DE JONG EN HARRI THEIRLYNCK
BULGARIJE MACEDONIË ALBANIË
GRIEKENLAND TURKIJE
Ioánnina Epirus Athene
18 REIZEN APRIL 2004
REIZEN APRIL 2004
19
RE0404 Epiros 04-03-2004 15:14 Pagina 20
‘Ioánnina saai? Ja tot negen uur ’s avonds. Daarna gaan de terrassen swingen en de binnenstad begint te loeien als een haardje’
Beeld vorige pagina’s: afgedamd beekje tussen Megálo en Míkro Pápingo; het gelaagde gneis van de Zagóri-streek is goed zichtbaar. Foto’s rechts, met de klok mee: Jongen met orgeltje op de boulevard van Ioánnina; kanonskogels uit de napoleontische tijd in het volkenkundig museum van Ioánnina, magnifiek gehuisvest in de Aslan Pasjamoskee; de ‘Grand Canyon’ van de Zagóri bij Víkos.
20 REIZEN APRIL 2004
heidswaanzin, zijn gedrag werd zelfs zijn Turkse bazen te gortig. Aldus onze strenge reisgids, waarvoor we alle tijd hadden. Tot negen uur ’s avonds vonden we Ioánnina mooi maar sloom. De restaurants aan de boorden van het Pamvotismeer, waaraan de stad ligt, waren leeg, de straten stil als een sjintoïstisch klooster, toeristen in geen velden of wegen te bekennen. ‘Hier heeft niet eerder een Nederlandse toerist zijn harige vakantiekuiten geplaatst’, constateerden we verheugd. Na negen uur barstte de stad uit zijn voegen. De terrassen veranderden binnen tien minuten in een murmelende zee van donkere Griekse studentenhoofden. Restaurants gingen swingen en de binnenstad begon te loeien als een opgestookt haardje. De volgende ochtend vroeg was I. weer stil en leeg. De boot naar het eiland Nisí, in het Pavotsimeer, waar Ali Pasja in 1822 werd onthoofd, trok brede waaiers in het water van het gladde meer. Maar wij gingen naar het hart van Epirus. De Griekse Grand Canyon Het Zagóri-gebied, het koninkrijk van het gneis, is een bizarre, woeste bergstreek vol wouden en ravijnen, waar nog beren en wolven wonen en de bergflanken zijn behangen met grijze dorpen, geometrisch in elkaar geschoven met de bouwdoos van moeder Natuur: duizenden platte stukken gneis. In het hart daarvan vind je het Nationale Park Vikos-Aóos. Het glansnummer is de Víkoskloof, waarheen we eerst de neus van ons blauwe Corsaatje richten. De zuidkant van de kloof ligt achter Monodhéndhri, ons eerste Zagóri-dorpje. Het plaatsje is als een Belgische hotelkamer: van vloer tot kerkdak dóórbehangen met grijze gneissteentjes. Aan het einde van een doodlopende weg staat een roestbruin vermoeden van een richtingbord. Een eenzame wandeling van tien minuten over een stenen pad dat de zonnehitte hard in je gezicht terugslaat; het is begin juli en het kwik kruipt de thermometer uit.
Ω
FOTO: HARRI THEIRLYNCK
L
andgenoten die op verjaardagen zeuren dat ze op vakantie willen naar een streek zonder Nederlanders? Stuur ze naar de bergen van Epirus! Ben je dol op gneis, dat schubvormige, grijze gesteente, waar je alles van kunt bouwen als ware het Knex of Lego? Op naar het hart van Epirus! In de Epirotische bergen is ooit iemand begonnen met gneis en kon niet meer ophouden. Het begin is, als bij alle Griekenlandreizen, kinderlijk eenvoudig. Je pakt het vliegtuig van Nederland naar Preveza. Stapt in je huurauto, gaat níet zuidwaarts naar eiland Lefkos (ook mooi) maar pakt de toltunnel naar het noorden, richting Ioánnida, hoofdstad van Epirus. Binnen een uur bevind je je in een bergachtig niemandsland, zo stil dat de opvliegreflex van de Epirotische kraaien er is weggeëvolueerd: ze blijven rustig zitten zonnen op het wegdek als je met je huurauto langs stuift. De weg naar Ioánnida steelt nog niet direct je hart. De schaarse bewoners gooien hier in volle hooglandse puurheid hun oude auto’s en wasmachines in het ravijn, onaangeraakt door modieuze zaken als milieu of eco-heffingen. Als bij afspraak wordt de omgeving van Ioánnina netjes. De hoofdstad van Epirus is groter en mooier dan verwacht. De vestingmuren en gebouwen hebben een moederlijke arm om het gladde Pamvotismeer gelegd. Fascinerende stad overigens. Aan de muren van de citadel kleeft nog het bloed. De stad werd in 1787 als dank voor zijn vechtkwaliteiten cadeau gegeven aan de Turkse bezetter Ali Pasja, die er 33 jaar met ijzeren vuist regeerde. De Turk was bruut, wreed en een seksuele veelvraat. Lord Byron, die hier in 1809 was, kreeg van hem te horen dat hij van die sensuele kleine oortjes had. Ali Pasja’s bijnaam was de Mohammedaanse Napoleon. Groot veldheer, zeer bedreven in het martelen en roosteren van Griekse rebellen. Uiteindelijk ging hij ten onder aan groot-
RE0404 Epiros 04-03-2004 15:14 Pagina 22
‘Pápingo lijkt één grijze steen. Bedrock City, zegt een man, die te veel Fred Flintstone heeft gekeken’
De brug bij Arta De iconen van de Zagóri zijn de karakteristieke muilezelsbruggen, steen voor steen opgebouwd. De beroemdste is de vierbogige brug bij Arta, die een grote rol speelt in de legendevorming van de streek. De bouwmeester van de brug metselde zijn vrouw in een pijler, om een sterke brug te maken.
Foto rechtsboven: Het terras van hotel Papaevangelou in Megálo Pápingo. Onder: Het hart van Epirus is een wandelparadijs. Op de foto het pad naar het hooggelegen Stómiou-klooster, dat langs de rand van de Aoöskloof loopt.
‘Die kloof zal wel niks zijn, anders waren we hier de enigen niet’, zeggen we tegen elkaar. De Víkoskloof, 26 kilometer kronkelend natuurgeweld, verdraagt geen spot. De steile wanden lopen tot 1000 meter hoog. Het is gewoon de Griekse Grand Canyon, maar dan zonder dagjesmensen of bussen Japanners. Dus mooier. Verbazing 2: het pad loopt soms op 5 decimeter naast de gapende kloof, zonder hekje of waarschuwingsborden, zodat je zo een halve kilometer naar beneden kunt storten in het wandelparadijs, diep, diep onder ons. We voelen ons de laatste ontdekkingsreizigers van Europa. Twintig kilometer verderop – was het de hersenverwekende hitte? – maakte ik mijn superieure blunder. We reden richting Kípi voor de lunch en de eeuwenoude stenen boogbrug over de koude Voïdomathisrivier. Ha, daar stond eindelijk een mooie toeriste pal op de brug. De zon maakte een kroontje van tegenlicht om haar hoofd. Ik brulde tegen de fotograaf: ‘Neem die lekkere meid op de brug ook mee!’ Achter me hoorde ik in plat Haags zeggen: ‘Ja, ik dacht, als je toch op vakantie gaat, kun je maar beter een lekker wijf meenemen.’ Hoera, een landgenoot met tatoeage! Dat werd dus geen foto, maar het liep goed af. Om helemaal vrienden te worden gingen we samen naar Stou Mihali, de beste taveerne van de streek. Maria, de serveerster, schonk wijn en mineraalwater van de bergen rond Víkos Canyon. Het was 26 graden op het terras en de muziek klopte: Mouskouri meets Zorba the Greek, veel zanggroepjes met Griekse luit in de warme cadans van een eindeloos herhaald lam-dam-da, lam-dam-da. Zo moet de Griekse hemel zijn. ‘Waarom is het hier zo rustig Maria?’ ‘Ze komen allemaal later, eerst zwemmen en dan hier eten.’ Eeuwig ruisten de bouzouki’s. Negatief reisadvies? Geen pijlen of borden voor dorpje Pápingo. Kómt hier nooit iemand? Bij plaatsje Víkos bekijken we de noordkant
22 REIZEN APRIL 2004
van de kloof: verpletterend uitzicht op de Zagóri-bergen en de kloof. Een dagwandeling door de Víkoskloof is het hoogtepunt van een verblijf in Epirus, maar het is nu te heet. Waar zijn de anderen? Een onbehaaglijk gevoel bekruipt ons. Is er een negatief reisadvies voor Epirus afgegeven en zijn wij de enigen die het niet weten? Epirus betekent oneindig land. We rijden langs golvende alpine weiden met af en toe scheve torens platte stenen, als opgestapeld door een reuzenkinderhand. Gneis! Ach, Megálo Pápingo. Met de kleine zuster Míkro Pápingo, twee kilometer verderop, de oogappel van de Zagóri. In de grijze huisjes van ‘Megálo’ wonen 80 mensen met 10 kindertjes die samen op een grijs stenen schooltje zitten. Pápingo lijkt uit één steen gehouwen. Straten, kerken en muren lopen voor het oog in elkaar over. ‘Bedrock City’, zegt mijn reisgenoot, die veel Fred Flintstone heeft gekeken. We vragen Griekse wegwerkers, die wat onduidelijk met grijze stenen schuiven, naar een restaurant. Ze wijzen maar we snappen ze niet. ‘Het is hier onverstaanbaar mooi’, besluiten we. Bij Nikos Tsoumanis – dak van druivenranken, blauwe stoeltjes – zijn we de enige gasten. Het wordt eentonig. De lunch wordt uit het hoofd opgezegd. Zwijgend zitten we tegenover elkaar, de zilveren bergstilte doorsneden door een enkele vogel. De middag volgt een kinderboekenplot. ‘Weet u mogelijk waar wij hotel Papaevangelou kunnen vinden?’, vragen wij. ‘Is dat even toevallig, meneer Papaevangelou komt er net aan.’ Meneer Papaevangelou: ‘Rijdt u maar achter mij aan.’ Zo volgen we meneer Papaevangelou (tegen wie we gelukkig al snel Yiorgos mogen zeggen) naar zijn hotel, dat op een heuvel ligt zodat de bandjes van ons huuropeltje het gneis geselen. De grote kamers, met in hout verzonken bedden, bieden een romantisch uitzicht
Ω
RE0404 Epiros 04-03-2004 15:14 Pagina 24
‘Creatief met gewei, is het devies van hotel Bourazani. Van de horens van een hert kun je nog een mooi lampje maken’
Het orakel Verplichte stop op de weg naar Preveza: de oude orakelplaats Nekromanteion. In dit duistere, labyrintisch complex uit de 3de eeuw voor Chr. werden pelgrims door zinsbegoocheling en trucs van priesters in spiritistische staat gebracht.
Rechtsonder: in een watermolen bij de Albanese grens wordt kolkend rivierwater gebruikt als wasmachine om zware tapijten te wassen. Foto ernaast: George Tassos, dierenarts, hotelhouder en parkbeheerder, met dochter Tina.
24 REIZEN APRIL 2004
op bergmuren van gneis, waarvan wij intussen heel veel zijn gaan houden. ‘Yiorgos, er is toch geen epidemie in de streek?’ ‘Volgende maand wordt het drukker. Bovenop de berg is een hut voor meerdaagse tochten, die is nu nog dicht.’ Yiorgos, vlotte veertiger, oud-helikopterpiloot uit Athene, begon het hotel in 1996. Alle materiaal moest hij meebrengen van buiten de streek, elk tafeltje (‘van oude geitenstallen gemaakt’) heeft een verleden, zegt Yiorgos, die alle tijd neemt. Avondeten doen we bij een andere Yiorgos, de nerveuze, kale restauranthouder aan het begin van het dorp. Bij elk nieuw gerecht krijgt de steile bergwand achter de schedel van de ober een andere kleur, van roze tot uiteindelijk diep donkerrood. Monet zou hier smullen. Het wordt nacht. We zien vuurvliegjes tussen de bomen, zo helder of het kerstverlichting is. Terug in de badkamer kruipt een schorpioen langs mijn blote tenen over de tegels. 7 cm lang, met wijd uitstaande scharen: ik sla hem met mijn schoen het Griekse eco-systeem uit. ‘Ich schiess kaputt!’ Kónitsa, met zijn vuurrode daken tegen de Trapezitsa-berg gevlijd, doet na al dat grijs pijn aan het netvlies. Terug in de grote wereld. Op het terras waar we ijskoffie drinken zit een oude man die bij elk slok die we nemen naar de bergen wijst en op ons gaat schieten. ‘Kaputt, kaputt! Ich schiess kaputt!’, zegt hij. Zeer mogelijk een voormalig lid van een Epirotisch verzetsgroep uit de WO II. Epirus is een streek met een turbulent verleden. In de oorlog verwoestten de Duitsers hier vele dorpen, daarna woedde hier een burgeroorlog. Kónitsa ligt vlakbij Albanië en is een echte grensstad. Veel mannen met snorren en vrachtwagens vol kippen. Mannen met handel. Een bank, om geld bij te trekken, en veel winkels. Maar daar kwamen we niet voor. Want in Bourazani, dertien kilometer van Kónitsa, woont George Tassos.
George is uitbater en eigenaar van hotel Bourazani. En George lijkt veel op de Griekse John Cleese, maar dan aardiger. Zijn hotel verwacht je eerder in Oostenrijk. De kruk van de toegangsdeur is een gewei. Daarachter begint een woud van geweien en hertenkoppen, die ons vanaf de muren toeburlen. Tussen de wildstukken staat een kolossale gepolitoerde boomstronk: de receptie. Daarachter een piepklein oud dametje, de moeder van George. George zelf is lang, charmant, enthousiast, dierenarts, superactief, erudiet en verlegen. Hij spreekt fraai Frans en schutterig Engels. Gelukkig herbergt Bourazani ook tienjarige dochter Tina, die Fox Kids kijkt in de lobby onder een hemel van gewei en ons in vlekkeloos Engels (geleerd op school) vraagt: ‘Do you want an ice cream?’ Georges eco-paradijsje George is een borrelend vat vol plannetjes, die de wonderlijke grensstreek rond zijn hotel wil opstoten in het toerisme. ‘50.000 toeristen komen er nu,’ zegt George. ‘Een handvol Nederlanders. Kennen jullie onze streek?’ ‘Neen.’ Dat is niet tegen dovemansoren gezegd. George duwt ons in de familieBMW om in ijltempo de verrukkelijkheden van de streek te tonen, onderwijl allerlei weetjes op ons mitraillerend. We jakkeren bijna dóór de Byzantijnse kerkjes heen. In razende galop langs een likeurfabriekje in Molyvdosképastos, waarna we bij schemering de hekken van het Bourazani Environmental Park binnenscheuren. Het 1200 ha grote wildpark is eigendom van Georges familie, die van het park een eco-paradijsje heeft gemaakt. Tegen de avond worden de wilde zwijnen, herten, mouflons, linxen en soms een beer gevoed; en van al die beesten is George de huisarts. Dieren die de parkbalans verstoren belanden ’s avonds op je bord in restaurant Bourazani. ‘Wild boar’ op de kaart is overigens wild zwijn en geen ‘beer’, zoals ik in maximale onnozelheid veronderstelde. ‘Niks mag verloren gaan’, zegt George.
Ω
RE0404 Epiros 04-03-2004 15:14 Pagina 26
Epirus Praktisch P
in
d s
Molyvdhosképastos
o
Kónitsa Pápingo P
rgt
Kípi
RI ZAGÓ
zie inzet
e
IË
E90
be
N
er Riv
A Bari & Ancona (Italië)
ge
B
os Aó
AL
Bourazani Environmental Park Hotel Bourazani
Nisí Hotel Galaxy
Ioánnina
S IR EP
Sívota
Glykí
E55
Pláka E951
Mt. Tzoumérka + 2393 m
Necromanteion of Ephiyra
Parga
I
NL
Kassopi
N
S
Árta
C
KE
IO
U
H
E55
E
IE
Corfu
thos River a kh
E92
Igoumenítsa
Pamvotismeer Ár
E90
AND
Kérkira (Corfu)
ZE
R
Préveza
E
G
Nat. Park
Mégalo Pápingo Míkro Pápingo Víkos Víkos-Aóos
Víkoskloof E90
Monodhéndhri
Kípi
Lefkas
25 km
120 120 100 jan feb mrt 5 6 10
90 apr 13
100 mei 18
70 jun 21
20 jul 24
10 aug 25
IOÁNNINA 50 130 150 170 sep okt nov dec 22 15 11 10
Boven: gemiddelde neerslag in millimeters. Onder: gemiddelde temperaturen overdag
DE ROUTE De hele rondrit is goed in een week te doen. Van Préveza via Arta naar Ioánnina, Zagóri-dorpen, Kónitsa, Bourazani, via Igoumenítsa, Sívota terug naar Préveza is ca. 392 km. Afstanden zijn kort: IoánninaPápingo is b.v. 73 km (max. 1,5 uur). HOE KOM JE ER? Vliegen vanuit Nederland op Preveza (Transavia) 1 x per week, v.a. ¤ 278 (tarief eind juni). Per auto: veerboot v.a. b.v. Acona (15 uur overtocht) op Igoumenítsa (Epirus). ACCOMMODATIE In Ioánnina moet je even zoeken.
KORTING VOOR REIZEN-LEZERS Met deze bon krijgt u als REIZEN Magazine-lezer korting in 2004 op een kamer in Hotel Bourazani in Bourazani-Kónitsa
26 REIZEN APRIL 2004
Lekker centraal en sfeervol zijn Hotel Galaxy Platia Piroum tel. 06510 25432 (ca. ¤ 60 2-pk). Sfeerrijk en binnen de vestingmuren is hotel Kastro , A. Paleologou 57, (ca. ¤ 70), www.epirus.com/hotel-kastro. In Megálo Pápingo zijn in totaal 170 kamers. Prima is: Hotel Papaevangelou (11 kamers): ca. ¤ 60 tot (hoogseizoen) 80 voor 2-pk met ontbijt. Tel. 06530 41135, www.epirus.com/hotelpapaevagelou. In Míkro Pápingo: Guest House ‘Dias’ , ¤ 42 voor 2-pk, ontbijt ¤ 5, tel. 0653 0 41257. Hotel Bourazani in BourazaniKónitsa : ruime kamers, goede Voor een 1-pers.kamer betaalt u € 50 € (i.p.v. € 54-70), voor een 2-pers.kamer € 58 (i.p.v. € 62-95). Bij meer dan 2 nachten betaalt u resp. € 46 en 56.
sfeer, zwembad. Prijs: 1-pk ¤ 54-70, 2-pk ¤ 62-95. Ontbijt ¤ 5. Adres: Kónitsa 44100, tel. 02655 (0) 61283,
[email protected], www.bourazani.gr. Entree dierenpark: ¤ 8 (zie kortingbon) . GEORGANISEERDE REIZEN Ross Holidays in Wijchen is specialist op Epirus. Hun programma biedt o.m. een fly-drive Epirus (eind juni v.a. ¤ 650 p.p. , op basis 2-pk) en een ‘Trekking Tour Zagoria’ samen met Robinson Expeditions (info: www.rossholidays.nl en www.robinson.gr). Holland International heeft een fly-drive Zagoria v.a. ¤ 675 (eind juni). ETEN EN DRINKEN Ioánnida: aan de oevers van het Pamvotismeer is een keur van (vis)restaurants. Filippas is niet slecht. In Pápingo: beste is Nikos Tsoumanis in het hart van het stadje. BOEKEN EN KAARTEN De gids met veruit het meest informatieve hoofdstuk over Epirus is de Engelstalige The Rough Guide to Greece (¤ 22,50). Griekenland Gouden Serie ANWB (¤ 16,95) van Daniël Koster is vooral cultuurhistorisch uitstekend, al zijn de kaartjes mager. Koop ter plekke een
kaart: Zagóri, Topo 50 van Anavasi (¤ 7) is goed. INFORMATIE Grieks Verkeersbureau, Informatiebalie: Kerkstraat 61, 1017 GC Amsterdam, tel.: 09002025905 (¤ 0,25 p/m), fax: 0206207031. INTERNET Er zijn niet veel goede sites over Epirus. www.grieksverkeersbureau.nl helpt je een beetje op weg. Specifieke informatie over het gebied staat op de sites van Ross en Robinson (zie boven).
Oordeel van de auteur ‘Laat Epirus maar lekker relatief onbekend blijven. Geweldig wandelgebied, buiten het seizoen ongelooflijk rustig en de Zagóri-dorpen zijn adembenemend.’ PLUS: ∑ Sfeervol en rustig ∑ Víkoskloof ∑ Zagóri-dorpen ∑ Exclusief ‘ontdekkingsgevoel’ MIN: ∑ Groot deel kust groezelig ∑ Niet veel culturele hoogtepunten ∑ Je bent er vrij snel doorheen
De geweien dragen spaarlampjes, deurknoppen zijn van wildegeitenhoorn, het werkt wat op de lachspieren. De volgende ochtend vroeg staat George beneden al klaar of hij nooit naar bed is geweest en de hele nacht is rondgereden om de tocht van vandaag voor te bereiden. Als een kogel gaat het langs de watermolen, waar zware tapijten worden gewassen in kolkend rivierwater. Hup naar de Albanese grens, waar een overmatig grensgebouw anticipeert op de wederopbouw van Albanië. George hardop dromend: ‘'In de toekomst zul je via nieuwe EU-wegen binnen zes uur door Albanië naar Noord-Epirus kunnen rijden.’ Bij Molyvdosképastos, pal aan de grens, heeft George een bord neergezet: ‘Uitzicht: 3 min. lopen of 1,5 min. met de auto’. George denkt dat alle mensen op vakantie brandende haast hebben. Het uitzicht op de grensgebieden doet de verbeelding tintelen. Links golven de emeraldgroene Albanese bergen. ‘Mediterraan klimaat,’zegt George. Rechts de heuvels en bergen van Noord-Epirus. ‘Landklimaat.’ In het hart een donkergroene vlek: het familiepark van George: ‘Microklimaat.’ Drie boten en een nachtclub De rest is ‘history’. Weemoed zoemt onder het borstbeen als we de Epirotische
bergen verlaten, op weg naar de kust. De beslotenheid van het bergland verdwijnt, het wordt drukker. Bij kustplaats Igoumenítsa vrezen we het ergste. Die stad lijkt opgebouwd uit kantoren van ferrymaatschappijen naar Corfu, Ancona, Trieste en Venetië, die je toeroepen dat je snel het land moet verlaten. Aan de kade ontmoeten we een Griekse zakenman, eigenaar van één restaurant, drie boten en een nachtclub in Athene, en die zegt ons: ‘Kijk, het gaat niet om geld in het leven. Geld is onbelangrijk.' Hij geeft de volle 115 pk en laat het water van de Ionische Zee beuken op de kade. We vervolgen de groezelige kustweg tot Sívota. Daar valt het weer mee. Sívota is een bekoorlijk stadje met een kleine, rechte boulevard. Vergeleken met het rusteloze Parga, verder zuidwaarts, is Sívota een stil kustpareltje. Je kunt hier een motorbootje met wit baldakijn huren, om naar een van de eilandjes voor de kust te tuffen, waar je al snel je privéstrandje hebt. Op het dek van ons huurbootje maken we, zonnedronken van de Griekse branding, de balans van de route op. Het charmante Ioánnina, bizarre, grijze dorpen en het eco-paradijsje van George. Afgetoefd met een hagelwit Grieks strandje. Daar kun je op een verjaardag mee wegkomen. ∑
Links: De monding van de mythologische Acheron bij Glyki, de rivier van god Hades, veerman Charon en hellehond Cerberus. Om de doden te bereiken moest men deze rivier oversteken. Nu is de riviermonding een geliefde picknickplaats, waar Griekse stelletjes ondervinden hoe ver zij ‘de onderwereld’ in kunnen waden. Boven: een privé-eilandje voor de kust van Sívota.
www.reizen.nl Deze route is te combineren met de route van Olympus naar Pilion, waarover REIZEN Magazine in nummer 10 van 2002 een reportage publiceerde. Dit artikel is deze maand gratis te downloaden op www.reizen.nl. Klik op ‘Register’ en vervolgens op ‘Klassieker van de maand’.
REIZEN APRIL 2004
27
