Deel 3 Presentatie
Anekdotes helpen Drs. Harri Theirlynck *
*
Drs. Harri Theirlynck is hoofdredacteur van ANWB Kampioen.
Inleiding Een paar maanden geleden zat ik op een sociologisch congres bij een bijzonder saaie lezing over persoonlijk geluk en welzijn. De spreker was er na een kwartier in geslaagd bijna de halve zaal in slaap te jagen. De nog wakkere helft veinsde belangstelling, bestudeerde de nagels of bladerde het congresboek door, op zoek naar het onderwerp van een volgende, hopelijk wat leukere lezing. En ineens, als een donderslag bij een heldere hemel, was daar de anekdote. “Ach, maar wat is geluk?” zei de spreker. De luisteraars verwachtten wederom een bloedeloze cijfervergelijking van welbevinden in de voormalige Oostbloklanden en Nederland, compleet met staafgrafieken op de overhead-projector, toen het gebeurde. De spreker vervolgde: ‘Ook geluk en welbevinden is relatief. Konrad Adenauer, de vroegere Duitse bondskanselier, had een enorme hekel aan Joseph Luns, onze minister van buitenlandse zaken. Hij vertelde eens in een klein gezelschap: “Als ik ’s ochtends weleens opsta met een rothumeur, dan helpt mij altijd direct één gedachte: er is er in elk geval een op deze aarde die het nog veel slechter heeft getroffen in het leven: mevrouw Luns.”’ De wakkere helft van de zaal barstte uit in een bevrijdende lach. De andere helft ging er weer eens even voor zitten. Er was weer aandacht. Zou het toch nog wat worden met de lezing?
Waarom anekdotes? Volgens Van Dale is een anekdote een “mededeling van een kenschetsende bijzonderheid, een schilderachtige of vermakelijke trek uit het leven van een historisch persoon, bij uitbreiding ook van andere personen.” Ook: “amusant, kort verhaal; grap.”
Dossier 1, oktober 1999
33
Anekdotes helpen
Een anekdote staat nooit op zichzelf, maar staat altijd ten dienste van de lezing, de toespraak of het artikel dat u schrijft. Een anekdote kan het thema van uw tekst of toespraak verhelderen, toelichten, interessanter maken en ondersteunen. Bovendien zorgen een paar goed gekozen anekdotes ervoor dat uw tekst of toespraak aantrekkelijker wordt, dat het publiek beter luistert of leest en dat uw werk én persoon gemakkelijker in de herinnering van het publiek beklijven. En dat wilt u uiteindelijk toch bereiken. En wat dacht u van de psychologische functie van een anekdote? Een goede anekdote is als een baken in de mist. Zelfs een lezing over een moeilijk onderwerp kan aangenaam worden als je op zijn tijd de juiste anekdotes erin verwerkt. Uw publiek kan geestelijk even op adem komen. Een anekdote kan daarnaast ook functioneren als metafoor van uw boodschap. Weer een voorbeeld. Over de perceptie van mensen, het selectief waarnemen in een bepaalde situatie, zijn vele lezingen volgepraat. Waarom passen veel mensen uit ‘onontwikkelde’ beschavingen zich zo moeilijk aan als ze in een moderne westerse samenleving worden geplaatst? U kunt uren spreken over ‘perspectief’ en ‘referentiekaders’. Maar een anekdote zegt soms meer: ‘Een groep wetenschappers volgde een week lang een arme boer uit de binnenlanden van China, die een week lang onder hun begeleiding in Hong Kong mocht rondlopen. Na afloop van de week vroegen de wetenschappers aan de man wat hem nu het meest was opgevallen. De man antwoordde: “Die ene man met die grote kar vol bananen. Ik heb nooit geweten dat je zoveel bananen op een kar kunt vervoeren.”’ Schaamt u zich vooral niet voor het gebruik van anekdotes. Het is geen teken van zwakte, het is een teken van een brede opmerkingsgave en relativeringsvermogen.
Valkuilen ✖ Een anekdote is geen mop! Het vertellen van een mop wijst op een zekere vlakheid van geest; het vertellen van een anekdote kan belezenheid, levenservaring of zelfs eruditie oproepen. ✖ Pas op voor anekdotes die geen duidelijk verband met het onderwerp van uw tekst of toespraak hebben. De oerwet luidt: als u geen geschikte anekdote kunt vinden, dan maar geen anekdote in uw lezing. Alles is beter dan een vergezocht verhaaltje, dat niets met de lezing heeft te maken en de luisteraar alleen maar op het verkeerde been zet en afleidt van de hoofdzaak. ✖ U mag een rol spelen in een anekdote, maar zorg ervoor dat u in het verhaal niet te slim over komt. Niets is zo irritant als een spreker die gretig laat horen hoe uitgekookt en ter snede hij of zij in een bepaalde situatie handelde.
34
Management & Communicatie
✖ Anekdotes maken teksten en toespraken aantrekkelijker, maar ze zijn niet in elk genre op hun plaats. Naarmate het onderwerp en de gelegenheid gewichter zijn, is er minder plaats voor de anekdote.
Casus Een PR-adviseur/voorlichter houdt een lezing over het belang van goed op de doelgroep toegesneden voorlichting. ‘Zorg dat de boodschap niet over de hoofden van de mensen heen gaat’, is zijn advies. Dan volgt de anekdote. ‘In de jaren zeventig reisde een team van het Tropeninstituut een tiental Afrikaanse dorpen langs om de bevolking voor te lichten over de gevaren van malaria. Om een en ander te verduidelijken had het team een plastic mug van 50 cm groot bij zich, om te laten zien hoe de ziekte van mug op mens werd overgebracht. Het hele dorp luisterde en de voorlichter deed in een uur zijn verhaal, de plastic mug voor hem op tafel. Na afloop vroeg de voorlichter aan de hoofdman van het dorp of het verhaal een beetje was overgekomen. “Het was allemaal heel duidelijk”, antwoordde de hoofdman. “Een prachtig verhaal. Eén klein dingetje: zulke grote muggen hebben we hier niet in ons dorp hoor.” ‘ Een prachtige beeldende anekdote en een verrijking van de lezing. Uren spreken met gebruik van overhead-sheets en taartpuntdiagrammen kunnen niet op tegen deze verhelderende anekdote. In één keer snappen de toehoorders dat je bij voorlichting heel gemakkelijk bepaalde zaken over het hoofd kunt zien, soms met fatale gevolgen.
Tips ✔ Bent u een goed spreker en heeft u enig lef, dan kunt u een persoonlijke anekdote vertellen, dat wil zeggen een anekdote waarin u een rol speelt. Of u de gebeurtenissen in werkelijkheid heeft meegemaakt, doet er niet zoveel toe. ✔ Geef voldoende aandacht aan de presentatie. Praat rustig en duidelijk. Pauzeer even, voordat u de afsluitende zin opleest. ✔ Een goede anekdote wordt bijna terloops verteld, tongue in cheek zeggen de Engelsen. Zij is als het ware een natuurlijk en logisch onderdeel van uw lezing. ✔ Zorg dat uw anekdote niet te lang is. Een korte anekdote kan best een matige climax hebben, bij een lange denkt het publiek direct: ‘Is dat nou alles?’ ✔ Een anekdote leidt u vaak kort in. Inleidende bouwstenen kunnen zijn: “Dat doe me trouwens denken aan...”
Dossier 1, oktober 1999
35
Anekdotes helpen
“Haalt u zich eens de volgende situatie voor de geest.” “U kent allemaal de beroemde professor Heertje.” “Ik herinner me de volgende gebeurtenis.” “Staat u mij toe daar een kort verhaal bij te vertellen?” ✔ Kunt u geen passende anekdote vinden? Pas dan een bestaande anekdote aan. Ik gebruik al jaren met veel plezier en succes een kort verhaaltje van Simon Carmiggelt. De oorspronkelijke tekst luidt: ’Sommige mensen vinden een deuk in hun auto erger dan een deuk in hun huwelijk.’ (pauze) ’Terwijl het toch even erg is.’ ✔ Bij de opening van de Auto RAI wordt dat: ‘Soms vraag ik me zelfs weleens eens af of de mensen in hun liefde voor de auto niet te ver kunnen gaan. Schrijver Simon Carmiggelt heeft zich weleens afgevraagd of sommige mensen een deuk...’ Enzovoort.
Waar kunt u anekdotes vinden? Geschikte anekdotes vindt u op de volgende plaatsen. ● De dagelijkse omgeving: kranten, tijdschriften, televisie, radio. Het is opmerkelijk hoe uw geest met een verhoogd bewustzijn de juiste anekdotes voor u opspoort, als het onderwerp van uw speech door uw hoofd maalt; elke dag komt u wel een bruikbare anekdote tegen. ● Bibliotheek en biografie: Omdat anekdotes veelal met personen hebben te maken, loont het de moeite in de kast met biografieën te kijken. U gaat uit van het onderwerp van uw lezing. Bij ‘oorlog en vrede’ kijkt u bijvoorbeeld bij Winston Churchill, bij computers bij Bill Gates, bij schilders bij Herman Brood of Picasso, enz. ● De literaire bron: Auteurs en hun werk zijn een eeuwig wellende bron van geschikte (literaire) anekdotes. Een zeer bruikbaar boek met anekdotes over auteurs, keurig op onderwerp gerangschikt, is Het literair anekdotenboek, een uitgave van de Bijenkorf (1988).
36
Management & Communicatie
Voorbeelden van anekdotes Om te laten zien dat het vinden van een anekdote niet zo moeilijk hoeft te zijn, geven we hieronder een aantal voorbeelden. Vóór de anekdote staan de mogelijke gebruikssituaties. U zult zien dat een en dezelfde anekdote met een beetje creativiteit voor uiteenlopende speeches is te gebruiken.
Mogelijke onderwerpen: speeches over media, lezen, lezer-bladbinding, sterven, het aards bestaan.
media, lezen, lezer-bladbinding, sterven, het aards bestaan.
Paul Galico stierf op 77-jarige leeftijd in Monaco. Vlak voor zijn dood had hij tegen een vriend gezegd: “Ik zal mijn New York Herald Tribune binnenkort vreselijk missen.”
Mogelijke onderwerpen: speeches over schrijven, boeken, literatuur, kritiek, lezen.
schrijven, boeken, literatuur, kritiek, lezen.
Groucho Marx liet de schrijver S.J. Perelman met een paar regels weten wat hij vond van diens boek: “Van het moment dat ik uw boek ter hand nam tot ik het weer weglegde, heb ik gegierd van het lachen. Ik zal het beslist nog gaan lezen.”
Mogelijke onderwerpen: speeches over televisie, koken, mislukking, falen, meester-leerling.
televisie, koken, mislukking, falen, meester-leerling.
James Beard, een Amerikaanse kookexpert, zou ooit in een rechtstreekse uitzending een soufflé maken. Halverwege besefte hij dat het meesterwerk waar hij op rekende niet wilde rijzen. Om zijn reputatie te redden siste hij tegen zijn assistente: ‘Laat hem op de grond vallen’.
Dossier 1, oktober 1999
37
Anekdotes helpen
direct-mailcampagnes, brieven, geweten, huizen zoeken, makelaardij.
Mogelijke onderwerpen: speeches over direct-mailcampagnes, brieven, geweten, huizen zoeken, makelaardij.
Noel Coward, de bekende Engelse schrijver, had een voorliefde voor wrange grapjes. Zo kwam hij eens op het idee twintig vooraanstaande mensen in Londen een gelijkluidende expressebrief te sturen met de inhoud: “Alles is ontdekt. Vlucht nu het nog mogelijk is.” Alle twintig verlieten ijlings de stad.
reclame, verleiding, tekstschrijven, theater, film, televisie.
Mogelijke onderwerpen: speeches over reclame, verleiding, tekstschrijven, theater, film, televisie.
Joop van den Ende hield een peptalk voor zijn scenarioschrijvers. Hij wilde een superproductie, eentje die zeker veel publiek zou trekken. Uiteindelijk vroeg hij een van hen of hij een suggestie had. “Zeker! Begin met een aardbeving”, antwoordde hij, “en werk dan naar een climax toe.”
geld, advocatuur, dankbaarheid
Mogelijke onderwerpen: speeches over geld, advocatuur, dankbaarheid.
“Hoe kan ik ooit mijn dankbaarheid tonen?” vraagt een vrouw aan advocaat Max Moszkowicz, nadat hij haar juridische problemen heeft opgelost. “Mijn beste mevrouw”, antwoordt Moszkowicz, “sinds de Phoeniciërs geld uitgevonden hebben, is er nog maar één antwoord op die vraag.”
perceptie, elektriciteit, uitvinding, waardering, genialiteit, nuchterheid
Mogelijke onderwerpen: speeches over perceptie, elektriciteit, uitvinding, waardering, genialiteit, nuchterheid.
Thomas Edison heeft ooit eens gezegd: “Geniaal zijn is een kwestie van 1% inspiratie en 99% transpiratie”. Waarop iemand zei: “Ik weet het niet, ik vind het wel gevaarlijk dat iemand die zo zweet met elektriciteit in de weer is geweest.”
38
Management & Communicatie
Mogelijke onderwerpen: speeches over handelsgeest, inventiviteit, wie niet sterk is moet slim zijn, neefjes, zakgeld, commercie.
handelsgeest, inventiviteit, wie niet sterk is moet slim zijn, neefjes, zakgeld, commercie
Koningin Victoria ontving eens een briefje van een van haar kleinzonen, waarin hij haar om een pond sterling vroeg. Maar in plaats van geld kreeg hij van haar een briefje terug met een preek tegen het uitgeven van geld. De jongen schreef terug: “Lieve oma, Ik heb uw brief ontvangen. Ik was niet teleurgesteld omdat u mij geen geld kon sturen. Het was heel lief dat u mij zulke goede raadgevingen gaf. Ik heb uw brief voor vier pond sterling verkocht. Uw liefhebbende kleinzoon.”
Mogelijke onderwerpen: speeches over verzekeringen, statistiek, ouder worden, leeftijd.
verzekeringen, statistiek, ouder worden, leeftijd
Een aantal jaren geleden wilde Willem Drees, toen 85 jaar oud, een levensverzekering afsluiten. Zijn aanvraag werd echter afgewezen. Waarop de oude staatsman wrevelig opmerkte: “Jullie maken een grote fout. Als jullie je statistieken erop na zouden kijken, dan zouden jullie ontdekken dat er maar weinig mensen zijn die na hun vijfentachtigste dood gaan.”
Mogelijke onderwerpen: speeches over flexibiliteit, creativiteit, van baan veranderen, zwemmen, behoudendheid.
flexibiliteit, creativiteit, van baan veranderen, zwemmen, behoudendheid
De deftige schrijver Lodewijk van Deyssel zat met een aantal vrienden op een terras aan het water. Een paar gingen zwemmen, en riepen vanuit het water: “Kom er ook in, het water is heerlijk.” Waarop Van Deyssel antwoordde: “De vissen drinken hier toch ook geen koffie.”’
Dossier 1, oktober 1999
39
organisatie-advies, angst, hiërarchie, gehoorzaamheid, dictatuur
Mogelijke onderwerpen: speeches over organisatie-advies, angst, hiërarchie, gehoorzaamheid, dictatuur.
De oude Mao Tse-toeng kreeg ooit een delegatie uit Albanië op bezoek, onder leiding van de toenmalige partijleider Enver Hoxha. Ze gingen samen op jacht. Mao legde aan op een eend, maar miste. Hoxha sprak: “Een wonder! De eerste dode eend die gewoon doorvliegt!”
muziek, vakbond, regels, schuld, overmacht
Mogelijke onderwerpen: speeches over muziek, vakbond, regels, schuld, overmacht.
Componist Hector Berlioz dirigeerde eens in het Théâtre Italien, waar de regel gold dat de musici niet na middernacht hoefden te werken. De klok sloeg twaalf uur en Berlioz draaide zich om, om tot besluit van de lange avond zijn eigen werk, de Symphonie Fantastique, te dirigeren en ontdekte dat er nog maar vijf violen, twee altviolen, vier cello’s en een trombone over waren. Het publiek drong er luidkeels op aan de symfonie te spelen, maar Berlioz legde uit, in een van de beroemdste citaten uit de muziekgeschiedenis: “Het is mijn schuld niet, het orkest is er vandoor.”
armoe, geld, marketing, rijkdom, beleggen, goedgelovigheid, reclame
Mogelijke onderwerpen: speeches over armoe, geld, marketing, rijkdom, beleggen, goedgelovigheid, reclame.
Ik had een neef, die kocht altijd pakjes sigaretten waarop een gulden korting zat. “Die gulden stop ik in een doosje”, vertelde hij me. “Na vijf pakjes sigaretten heb ik vijf gulden in het doosje. Daarvan kan ik dus gratis een pakje sigaretten van vijf gulden kopen. Spaar ik dus vijf gulden uit. Daarvan kan ik weer een pakje kopen. Zo rook ik dus eigenlijk altijd voor niets.”
Bron: deze bijdrage is met toestemming overgenomen uit Vraagbaak Speech en Presentatie, februari 1997.
40
Management & Communicatie
