Rapportage inzake onderzoek grondaankopen Intratuin en Gerwen gemeente Nuenen c.a

Rapportage inzake onderzoek grondaankopen Intratuin en Gerwen gemeente Nuenen c.a.

Rekenkamercommissie de Groene Rand Oktober 2011

1

Inhoudsopgave DEEL A: Bestuursrapportage Hoofdstuk 1: Inleiding 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6.

Aanleiding Centrale onderzoeksvraag en afgeleide vragen de onderzochte dossiers Samenstelling college Onderzoeksaanpak Leeswijzer

Hoofdstuk 2: Conclusies 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5.

15

Inleiding Algemene aanbevelingen Aanbevelingen met betrekking tot grondaankopen Verbeterpunten verwerving onroerend goed

Hoofdstuk 4: Bestuurlijke reactie en nawoord Rekenkamercommissie 4.1. 4.2.

8

Inleiding Dossier Gerwen Dossier Intratuin Vragen Brief PvdA Nuenen dd. 30 april 2011 aan het college Conclusies met betrekking tot rechtmatigheid

Hoofdstuk 3: Aanbevelingen 3.1. 3.2. 3.3. 3.4.

4

19

Bestuurlijke reactie Nawoord Rekenkamercommissie

DEEL B: Onderzoeksrapportage Hoofdstuk 5: Reconstructie dossier grondaankoop Gerwen

24

Hoofdstuk 6: Reconstructie dossier grondaankoop Intratuin/Berg

43

Hoofdstuk 7: Financiële rechtmatigheid

64

7.1. 7.2. 7.3. 7.4. 7.5. 7.6. 7.7.

Inleiding Wat houdt financiële rechtmatigheid in? Controleprotocol en normenkader Nota grondbeleid Informatieplicht Het raadsbesluit van 28 april 2011 Wat te doen naar aanleiding van de accountantsverklaring?

DEEL C: Bijlagen 1. 2. 3. 4.

72

Geïnterviewde personen Geraadpleegde stukken Stukken en vergaderingen die vooraf gingen aan dit onderzoek Collegebesluit dd. 24 november 2009

2

DEEL A: BESTUURSRAPPORTAGE

3

Hoofdstuk 1: Inleiding 1.1.

Aanleiding

Aan het onderzoek inzake de grondaankopen Gerwen/van der Heijden en Intratuin/Berg door de gemeente Nuenen gingen de volgende stukken en vergaderingen vooraf: • • • • • • •

Vragen ex artikel 43 RvO van de CDA-fractie van 30 maart 2010 Extra commissie-vergadering, inzake financiële rechtmatigheid strategische grondaankopen, ABZ/Financien van 20 april 2011 Raadsinformatiebrief 17, inzake accountantsonderzoek grondaankopen, van 26 april 2011 Raadsvergadering dd. 28 april 2011, onderwerp financiële rechtmatigheid strategische grondaankopen Mail Ernst Van der Leij (PvdA) aan griffier, inzake vragen ex artikel 43 RvO, dd. 29 april 2011 Brief PvdA Nuenen dd. 30 april 2011 aan het college, inzake vragen ex artikel 43 RvO Beantwoording mail en brief PvdA-fractie door het college

De politiek van Nuenen stelde hiermee op verschillende wijze vragen over de grondaankopen Gerwen/van der Heijden en Intratuin/Berg. De gemeenteraad van Nuenen heeft Rekenkamercommissie de Groene Rand in zijn vergadering van 28 april 2011 verzocht de vragen over de bestuurlijke en ambtelijke procesgang, de overschrijding van het mandaat en het al dan niet rechtmatig handelen bij de grondaankopen van de locaties Gerwen en Intratuin te beantwoorden middels een onderzoek en advies uit te brengen over de leerpunten voor de toekomst. Op 4 mei 2011 heeft de Rekenkamercommissie per brief kenbaar gemaakt het verzoek van de raad te honoreren. Direct daarna is de rekenkamercommissie met het onderzoek gestart. Voor een beschrijving van de inhoud van deze stukken c.q. van het in deze vergaderingen besprokene, wordt verwezen naar bijlage 3 bij dit rapport. 1.2.

Centrale onderzoeksvraag en afgeleide vragen

De centrale probleemstelling en de daarvan afgeleide onderzoeksvragen zijn door de rekenkamercommissie zelf bepaald op basis van de op dat moment beschikbare informatie en luiden als volgt: Geef inzicht in de feitelijke gang van zaken met betrekking tot de grondaankopen met betrekking tot Intratuin/Berg te Nuenen en T v.d. Heijden te Gerwen en beantwoordt daarbij de volgende vragen: Reconstructie van de gang van zaken: 1. Waarom hebben de grondaankopen plaatsgevonden, waarin vinden de grondaankopen hun legitimering c.q. welk beleid lag hieraan ten grondslag? (de Rekenkamercommissie onthoudt zich van een oordeel over nut en noodzaak van de aankopen) 2. Wat was de gang van zaken vanaf het eerste initiatief van de grondaankopen tot en met de ondertekening van de notariële akte (dossier reconstructie)?

4

3. Welke beslissingen en collegebesluiten zijn er genomen en wie heeft wanneer, welke handtekeningen gezet op welke stukken? 4. Hoe is de waarde/prijs van de gronden bepaald en waren de voor de grond betaalde bedragen reëel? Informatievoorziening aan de raad: 5. Zijn er momenten geweest waarop de raad had kunnen c.q. had moeten weten dat de grondaankopen zouden plaatsvinden, bijvoorbeeld door vermelding in de reguliere P&C-instrumenten, grondexploitaties etc.? (inclusief beantwoording van de vragen zoals gesteld door de PvdA-fractie dd. 30 april). 6. Is de zogenaamde “voorhangprocedure” (goed) toegepast c.q. is artikel 169 lid 4 Gemeentewet (adequaat) nageleefd c.q. is voldaan aan de eisen die het handvest actieve informatieplicht aan deze grondaankopen stelt? Financiële rechtmatigheid: 7. Wat wordt verstaan onder financiële rechtmatigheid? 8. Wat zijn de gevolgen indien de gemeente geen goedkeurende rechtmatigheidsverklaring van de accountant krijgt? 9. Is er rechtmatig gehandeld? Welke argumenten spreken ervoor en welke argumenten spreken er tegen? Leerpunten en verbeteringen: 10. Welke lering is, door ambtelijke organisatie en bestuur, uit deze dossiers inzake de grondaankopen te trekken? 11. Het college heeft aangaande toekomstige vergelijkbare kwesties een verbeterplan opgesteld; voldoet dit plan aan de daaraan te stellen eisen? 1.3.

De onderzochte dossiers

Gerwen/van der Heijden De grondaankoop Gerwen heeft betrekking op de aankoop van een stuk grond inclusief opstal (garagebedrijf) van de familie van der Heijden. Het betreft hier een kwestie met een lange geschiedenis. De aankoop vond plaats in het kader van diverse geplande ontwikkelingen in Gerwen. De ondertekening van de overeenkomst met van der Heijden vond plaats op 22 juli 2010. De akte werd gepasseerd op 1 oktober 2010. De totale aankoopsom bedroeg € 3.050.000 plus schadevergoeding ad € 200.000. Intratuin/Berg De grondaankoop Intratuin/Berg heeft betrekking op de aankoop van de panden Berg 58 en 60, de grond en opstallen van de winkel van Intratuin en een stuk tuinbouwgrond te Gerwen. Het betreft hier een strategische grondaankoop van eigendommen die toebehoorden aan familie De Louw. Ten tijde van de effectuering van de grondaankoop was de nieuwbouw van Intratuin op de locatie Collse Hoefdijk in een vergevorderd stadium. De ondertekening van de overeenkomst tussen de Louw en de gemeente vond plaats eind januari 2010. De akte werd gepasseerd op 8 maart 2010. In totaal ging het om een bedrag groot € 2.375.000.

5

1.4.

Samenstelling college

De periode waarop het onderzoek betrekking heeft start in januari 2009 en eindigt per 1 september 2011. In deze periode was sprake van twee colleges, te weten: 2006-14 april 2010: Burgemeester: W. Ligtvoet; portefeuille o.a. algehele coördinatie, openbare orde en veiligheid, wijk- en buurtbeleid, handhavingsbeleid, juridische zaken, voorlichting en communicatie, burgerparticipatie, klachten en bezwaren, regionale aangelegenheden, externe contacten en die met andere gemeenten en overheden, vertegenwoordiging van de gemeente bij de Nutsbedrijven, inkoop- en aanbestedingsbeleid Wethouder Mulder: portefeuille (o.a.): portefeuille (o.a.) ruimtelijke ordening, volkshuisvesting, projecten woningbouw ruimtebalans, bouw- en woningtoezicht projecten Ruimtebalans, milieu, Monumenten, revitalisering landelijk gebied, verkeer en vervoer. Wethouder van Beek; portefeuille (o.a.): portefeuille (o.a.) grondbeleid en grondexploitatie, milieu en duurzaamheid, openbare werken, economische zaken, bedrijventerreinen (ontwikkeling en beheer), financiën en belastingen, onderwijs, personeelsbeleid, bedrijfsvoering en dienstverlening, automatisering Wethouder van de Ven; heeft tijdens de raadsperiode het college verlaten, vervangen door wethouder van Beek Wethouder Verhallen; heeft tijdens de raadsperiode het college verlaten. Niet vervangen. Wethouder Ebberink; portefeuille Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), welzijn, educatie, sociale voorzieningen, kunst en cultuur, gemeentelijke eigendommen en gemeentelijke huisvesting, kermiszaken, sport Periode 14 april 2010-heden Burgemeester: W. Ligtvoet; portefeuille o.a. algehele coördinatie, openbare orde en veiligheid, wijk- en buurtbeleid, handhavingsbeleid, juridische zaken, voorlichting en communicatie Wethouder Pero; portefeuille (o.a.) grondbeleid en grondexploitatie, milieu en duurzaamheid, openbare werken, economische zaken, bedrijventerreinen (ontwikkeling en beheer) Wethouder Jansen; portefeuille (o.a.) ruimtelijke ordening, volkshuisvesting, projecten woningbouw ruimtebalans, bouw- en woningtoezicht Wethouder Van der Velden; portefeuille (o.a.) financiën en belastingen, gemeentelijke eigendommen, personeelsbeleid en duurzame inkoop en aanbestedingsbeleid. (vanaf 1-122010. Daarvoor Wethouder Daamen) Wethouder de Witte; portefeuille (o.a.) Welzijn, Sociale voorzieningen, Onderwijs, Wet Maatschappelijke Ondersteuning en Accommodatiebeleid

6

1.5.

Onderzoeksaanpak

De rekenkamercommissie voerde het onderzoek eigen beheer uit. Het onderzoek (i.c. de gesprekken) werd uitgevoerd door twee onderzoekers. Het onderzoek startte op 15 juni 2011. Op die datum werden door het college de dossiers aan de onderzoekers ter beschikking gesteld. Tijdens het onderzoek, mede naar aanleiding van de gesprekken die de commissie voerde, is het dossier nog aangevuld met diverse relevante documenten. De commissie voerde gesprekken met de volgende personen: • • • • • • • • •

Burgemeester Ligtvoet Wethouder Jansen Wethouder Pero Wethouder mw. van der Velden Oud wethouder Mulder Oud wethouder van Beek Gemeentesecretaris Mw. Van Laarhoven Juridisch controller dhr. Broekman Hoofd projectbureau dhr. Van de Gevel

Van al deze gesprekken zijn door de rekenkamercommissie verslagen gemaakt die ter accordering aan de betrokkenen zijn voorgelegd. Deze gespreksverslagen zijn gebruikt bij de totstandkoming van deze rapportage. Daarnaast had de commissie schriftelijk, telefonisch of via mail contact met de heren van Aubel en Jussen, accountants van Deloitte, Frank Verdonk, adviseur van gemeente Nuenen en H. van de Leemkolk, taxateur van Kendes. Nadat de gesprekken afgerond waren schreef de rekenkamercommissie haar rapport. Dit rapport werd voor hoor en wederhoor voorgelegd aan de gemeentesecretaris (voor ambtelijk hoor en wederhoor) en voor bestuurlijk hoor en wederhoor aan het zittende college en aan de oud wethouders van Beek en Mulder. 1.6.

Leeswijzer

In het volgende hoofdstuk komen de conclusies ter sprake die de rekenkamercommissie op basis van haar onderzoek trekt. Vervolgens komen in hoofdstuk 3 de aanbevelingen aan de orde. In hoofdstuk 4 en 5 worden de dossiers inzake de grondaankopen Gerwen respectievelijk Intratuin-Berg behandeld. Dit gebeurt in de vorm van een reconstructie waarbij in chronologische volgorde de feiten worden opgesomd. In hoofdstuk 6, tot slot, wordt ingegaan op de financiële rechtmatigheid. De in paragraaf 1.2 geformuleerde onderzoeksvragen worden als volgt in dit rapport beantwoord: Vragen:

Hoofdstuk:

1,4,5,6 en 9 10 en 11 2 en 3 7 en 8.

2 (conclusies) 3 (aanbevelingen) 4 en 5 (reconstructie) 6 (rechtmatigheid)

7

Hoofdstuk 2: Conclusies 2.1.

Inleiding

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de conclusies die op basis van beide dossiers kunnen worden getrokken. Allereerst wordt ingegaan op het dossier Gerwen. Vervolgens wordt stilgestaan bij het dossier Intratuin. De volgende onderzoeksvragen worden in dit hoofdstuk beantwoord: Reconstructie van de gang van zaken: • Waarom hebben de grondaankopen plaatsgevonden, waarin vinden de grondaankopen hun legitimering c.q. welk beleid lag hieraan ten grondslag? • Hoe is de waarde/prijs van de gronden bepaald en waren de voor de grond betaalde bedragen reëel? Informatievoorziening aan de raad: • Zijn er momenten geweest waarop de raad had kunnen c.q. had moeten weten dat de grondaankopen zouden plaatsvinden, bijvoorbeeld door vermelding in de reguliere P&C-instrumenten, grondexploitaties etc.? (inclusief beantwoording van de vragen zoals gesteld door de PvdA-fractie dd. 30 april). • Is de zogenaamde “voorhangprocedure” (goed) toegepast c.q. is artikel 169 lid 4 Gemeentewet (adequaat) nageleefd c.q. is voldaan aan de eisen die het handvest actieve informatieplicht aan deze grondaankopen stelt? Financiële rechtmatigheid: • Is er rechtmatig gehandeld? Welke argumenten spreken ervoor en welke argumenten spreken er tegen? Daarnaast worden overige mogelijke vermeldenswaardige zaken (“verwonderpunten”) door de rekenkamercommissie geduid. In paragraaf 2.4. wordt afzonderlijk ingegaan op de vragen die de PvdA-fractie op 30 april aan het college stelde. Deze vragen hebben betrekking op de informatievoorziening aan de raad en werden door het college doorgespeeld naar de rekenkamercommissie 2.2.

Dossier Gerwen

2.2.1. Legitimering, taxatie, prijs, informatievoorziening en voorhangprocedure Legitimering grondaankoop Volgens de rekenkamercommissie waren er voldoende legitieme redenen om tot aankoop van de grond en opstallen over te gaan. De aankopen kenden een lang voortraject en vonden plaats in het kader van de dorpsontwikkeling van Gerwen. De raad was voldoende op de hoogte van deze ontwikkeling en de plaats van de eigendommen van Van der Heijden daarin. Taxatie De wijze waarop taxatie bij Gerwen plaatsvond wijkt af van die zoals bij Intratuin gehanteerd. Bij Intratuin vindt taxatie plaats op basis van onteigeningswaarde. Bij Gerwen vindt taxatie plaats op basis van de waarde in het economisch verkeer. Reden daarvan is dat Van der Heijden zelf op een dergelijke waardering heeft aangedrongen.

8

Prijs De prijs die uiteindelijk voor de grond is betaald bedraagt € 3.050.000. De taxatiewaarde lag op € 3.207.000. Het totale bedrag dat betaald is voor de grond bedraagt, inclusief de schadevergoeding, € 3.250.000. Er was “mandaat” tot € 3.300.000. De vraag of dit bedrag reëel is kan positief beantwoord worden. Immers: op voorhand stond vast dat deze aankoop voor € 3.000.000 zou worden doorverkocht aan Helpt Elkander1. Dat deze doorverkoop thans nog niet heeft plaatsgevonden doet daar niets aan af. Schadevergoeding Het bedrag dat oorspronkelijk als schadevergoeding aan Van der Heijden betaald had moeten worden was bepaald op € 35.000. Uiteindelijk is er € 200.000 betaald. Dit is gebeurd om met Van der Heijden snel uit de impasse te geraken. Over het bedrag ad € 200.000 heeft in het college van B&W géén expliciet besluitvorming plaatsgevonden. Informatievoorziening aan de raad De raad is naar de mening van de rekenkamercommissie tijdig op de hoogte gesteld over het voornemen tot grondaankoop. Op 3 december 2009, ruim een half jaar voordat de grondaankoop daadwerkelijk plaatsvindt, wordt de raad over het voornemen tot aankoop, voor een bedrag van circa € 3,3 mln. in een afzonderlijke besloten raadsbijeenkomst geïnformeerd. Voorhangprocedure De voorhangprocedure is niet toegepast. De raad is niet expliciet gevraagd of er sprake is van wensen en/of bedenkingen met betrekking tot de voorgenomen grondaankoop. Dit had zowel bij Gerwen als bij Intratuin wel gemoeten. 2.2.2. Overige aangelegenheden Collegebesluit dd. 24 nov 2009 Het op 24 november 2009 genomen collegebesluit is onduidelijk. Dit geldt met name voor de handmatig achteraf aan dit besluit toegevoegde zin “verwerving Van der Heijden akkoord (garage en gronden) max. 3,3 mln”. Deze zin, waarvan niet bekend is wie deze achteraf aan het collegebesluit heeft toegevoegd, komt niet terug in de besluitenlijst van het college, waardoor deze, aldus de rekenkamercommissie, niet kan worden aangemerkt als een officieel besluit van het college. Oud wethouder Mulder merkt hierover het volgende op: “Ik kan mij absoluut niet herinneren dat ik die paraaf gezet heb. Het college kreeg de adviezen nooit meer in handen na de besluitvorming in het college. Individuele collegeleden kunnen geen toevoeging meer doen aan collegebesluiten. Dat een wethouder in dat stadium nog iets toevoegt dat afwijkt van het B&W besluit is ondenkbaar. De besluitenlijst als vastgesteld in de volgende B&W vergadering formaliseert het besluit”. en,

1

Helpt Elkander zou de schadevergoeding niet betalen. Deze kwam ten laste van de gemeente

9

“De handmatig toegevoegde tekst is daarbij niet opgenomen in de besluitenlijst en daarmee ook niet interessant”2. Verdwijnen besluit/archivering Het origineel van bovengenoemd besluit van 24 november 2009 is verdwenen. De rekenkamer beschikt slechts over een kleurenscan van dit besluit. Het feit dat officiële stukken zoekraken c.q. niet adequaat gearchiveerd worden vindt de rekenkamercommissie een kwalijke zaak. Doorschuiven besluit tot aankoop naar volgend college De aankoop van de gronden/eigendommen van Van der Heijden is door het college doorgeschoven naar de volgende raadperiode. Volgens de rekenkamercommissie was hiervoor geen reden. Het proces was immers vrijwel voltooid en had door het “oude” college afgerond kunnen worden. De grond is thans nog niet doorverkocht. Op het moment dat dit rekenkamerrapport wordt opgeleverd is de grond nog niet doorverkocht. Of dit op korte termijn zal gebeuren is de rekenkamercommissie niet duidelijk geworden. Thans worden diverse acties ondernomen gericht op een doorverkoop van eigendommen aan derden (projectontwikkelaars of Helpt Elkander). 2.3.

Dossier Intratuin

2.3.1. Legitimering, taxatie, prijs, informatievoorziening en voorhangprocedure Legitimering grondaankoop Volgens de rekenkamercommissie waren de redenen om tot aankoop over te gaan niet geheel duidelijk. Er lagen géén concrete tekeningen of planschetsen, met uitzondering van een plattegrond die duidt op een mogelijke vestiging van het (nieuwe) gemeentehuis, op de locatie Intratuin. De realisatie van mogelijke woningbouw was niet/onvoldoende expliciet uitgewerkt. Oud wethouder Mulder merkt hierover het volgende op: “De belangrijkste reden om in dit project actieve grondpolitiek te voeren was om te komen tot snelle herontwikkeling van het terrein binnen de door de gemeente gestelde ontwikkelkaders (invullen behoefte grondgebonden seniorenwoningen). Er waren meerdere projectontwikkelaars in het spel die andere ontwikkelingen voorstelden (met name appartementen), met het risico dat bij verkoop aan een van deze ontwikkelaars dat er een jarenlange impasse zou ontstaan over de toekomstige bestemming. Bovendien wilde de Louw alleen in combinatie met Gerwen verkopen. De gronden in Gerwen waren nodig voor de door de Raad gevraagde verdere ontwikkeling van Gerwen”. en, “O.a.. door openbare bespreking in de raad was het duidelijk dat het bedrijfsterrein herontwikkeld zou worden voor woningbouw. Daarmee gaat de waarde van het terrein stijgen. Het college heeft ingestemd met het ambtelijk voorstel om te kopen omdat: •

2

De aankoopprijs onder de getaxeerde onteigeningsprijs lag

Bron: verslag gesprek tussen oud wethouder Mulder en de rekenkamercommissie dd. 5 juli 2011.

10

•

•

De aankoopprijs weliswaar hoger was dan de getaxeerde waarde van de gronden en opstallen op basis van huidige bestemming (excl. onteigeningstoeslagen), maar dat deze volgens de bij het voorstel gevoegde residuele berekening en exploitatieopzet naar de toekomstige (ook bij de verkoper bekende) bestemming ruimschoots te onderbouwen was, Ambtelijk geadviseerd werd aan te kopen omdat verder onderhandelen geen zin meer had en het risico in zich had dat een commerciële partij zou aankopen”3.

Daarnaast dient te worden vermeld dat in de nota “van Ruimtebalans naar Masterplan” van 10 mei 2005, in bijlage 2, het complex (14) “Intratuin-Berg” is vermeld. Voor dit complex stonden volgens deze bijlage 10 woningen gepland. Taxatiewaarde: Aangaande de taxatiewaarde moet onderscheid worden gemaakt tussen onteigeningsproces en onteigeningswaarde. De onteigeningswaarde kan toegepast worden zonder dat het onteigeningsproces doorlopen wordt. In de nota grondbeleid, par. 2.3 “onteigening” wordt het volgende opgemerkt: “Wanneer minnelijke verwerving niet mogelijk blijkt, maar verwerving wel noodzakelijk en/of gewenst is, kan het instrument onteigening worden gebruikt. Onteigening is een zeer verstrekkende ingreep in het eigendomsrecht en moet derhalve met de nodige terughoudendheid worden toegepast. Onteigening is alleen mogelijk indien het gemeenschapsbelang beduidend hoger is dan het individuele belang van de eigenaar. In de praktijk wordt enerzijds erkend dat onteigening een effectief middel is in het kader van het gemeentelijk grondverwervingbeleid, maar dat er ook een zekere terughoudendheid bestaat. Dat laatste houdt vooral verband met de onteigeningsprocedures en de daaraan verbonden procesrisico’s. Soms wordt onteigening aangewend om onderhandelingen vlot te trekken. Ook kan het middel dienen als stok achter de deur”. In het geval van Intratuin wordt op voorhand gekozen voor waardering op basis van een onteigeningstoelage. Dit is een, voor dit geval, gebruikelijke waarderingsgrondslag. Dit wordt bevestigd door een door de Rekenkamercommissie geconsulteerd extern deskundige (rentmeester/taxateur). Prijs De prijs die betaald is voor de locatie Intratuin bedroeg € 2.375.000. Dit is een bedrag dat ligt tussen € 2.311.000 (eerste taxatie) en € 2.436.000 (tweede taxatie). Uit interviews is de Rekenkamercommissie gebleken dat men het bestuurlijk en ambtelijk niet eens was over de vraag of de gekozen taxatiegrondslag (op basis van onteigening) wel de juiste was. Bovendien valt op dat deze grondslag afwijkt van de gekozen grondslag bij de taxatie van “Gerwen”. Volgens de Rekenkamercommissie had, gevoelsmatig, juist bij Gerwen eerder gekozen moeten worden voor taxatie met onteigening als uitgangspunt, terwijl bij Intratuin juist gekozen had moeten worden voor de waarde in het economisch verkeer, omdat bij Gerwen de bedrijfsverplaatsing op het moment van aankoop nog moest plaatsvinden, terwijl bij Intratuin de bedrijfsverplaatsing feitelijk (vrijwillig) had plaatsgevonden. Informatievoorziening aan de raad Het besluit tot grondaankoop werd op 8 december 2009 genomen. De overeenkomst met de 3

Bron: gespreksverslag wethouder Mulder en rekenkamercommissie dd. 5 juli 2011.

11

Louw werd op 22 jan. 2010 getekend. De raad werd tussentijds niet geinformeerd, maar was wel van de voorgenomen grondaankoop op de hoogte door presentatie op de 3 december 2009. Daar is over Gerwen gesproken en daarmee dus ook over het gedeelte van Gerwen (tuinbouwgrond) dat afkomstig was van de Louw, eigenaar van Intratuin. Voorhangprocedure Net als bij de grondaankoop van Gerwen is bij Intratuin de voorhangprocedure niet toegepast. Ook hier is de raad niet expliciet in de gelegenheid gesteld om wensen en/of bedenkingen aangaande het voornemen kenbaar te maken. Verschil met de grondaankoop Gerwen is overigens dat het met de aankoop Intratuin gemoeide bedrag het grensbedrag van € 2.500.000 niet overschreed. 2.3.3. Overige aangelegenheden Taxatierapport Het taxatierapport van Kendes wordt, door de taxateur van Kendes, in een Word-format, naar de klant (gemeente/tussenpersoon Verdonk) verzonden. Het rapport is niet door de taxateur ondertekend en niet voorzien van de huisstijl. Aanpassingen taxatierapport buiten taxateur om Het oorspronkelijke taxatierapport, sluitend met een waarde van € 2.311.000 wordt door F. Verdonk (tussenpersoon) aangepast tot € 2.436.000. Dit gebeurt met medeweten van F. van de Gevel, hoofd projectbureau. Deze hanteert laatstgenoemd bedrag in zijn advies aan het college tot aankoop van de gronden en opstallen. Aanpassingen van taxatierapporten, buiten de taxateur om, zijn naar het oordeel van de rekenkamercommissie zeer ongewenst. De grond is thans nog niet doorverkocht Op het moment dat dit rekenkamerrapport wordt opgeleverd is de grond nog niet doorverkocht. Of dit op korte termijn zal gebeuren is de rekenkamercommissie niet duidelijk geworden. Thans worden diverse acties ondernomen gericht op een doorverkoop van eigendommen aan derden. Of de prijs die de gemeente betaald heeft al dan niet reëel was, zal duidelijk worden op het moment van verkoop. 2.4.

Vragen Brief PvdA Nuenen dd. 30 april 2011 aan het college

In deze brief worden, in het kader van art. 43 RvO, de volgende vragen gesteld: Klopt de constatering dat de raad bij de behandeling van de begroting 2011-2014 expliciet heeft ingestemd met de actualisatie van de bouwgrondexploitaties per 1 juli 2010? Antwoord: Ja, zowel bij de jaarrekening als bij de begroting wordt de exploitatie geactualiseerd en vastgesteld door de raad. Klopt het dat ook de locatie Intratuin Berg hiervan deel uit maakte? Antwoord: Ja. De raad heeft Intratuin en Gerwen beide geprioriteerd. Er worden drie fasen in de grondexploitatie onderscheiden: 1. In exploitatie (actief bezig met ontwikkelingen),

12

2. In voorbereiding (alle kosten worden geregistreerd, projecten in voorbereiding) 3. Niet in exploitatie (alle kosten worden geregistreerd, project niet actief).

Intratuin was een project in voorbereiding en daarom zijn de tot dat moment gemaakte kosten in de begroting opgenomen. De rekenkamercommissie beschikt over de zogenaamde P-staten van Intratuin volgens de jaarstukken 2010 (cijfers per 31-12-2010) en volgens de begroting 2011 (cijfers per 1-7-2010) Klopt het dat de grondexploitatie Intratuin Berg ter inzage heeft gelegen in het kader van de behandeling van de begroting? Antwoord: De dossiers met grondexploitaties van alle projecten lagen bij de griffie of bij het projectbureau ter inzage. Klopt het dat de grondaankopen passen binnen de geactualiseerde bouwgrondexploitatie per 1 juli 2010? Antwoord: Neen, er is bij Intratuin geen sprake van “in exploitatie”. Het betreft hier nog een project in voorbereiding, er staan geen verwachte opbrengsten tegenover. Klopt het dat voor het project Intratuin Berg de verwerving, met een expliciet besluit van de raad, in dit geval bij de behandeling van de begroting rechtmatig is geworden? Antwoord: Het college laat twee keer per jaar alle grondexploitaties vaststellen door de raad (moment jaarrekening en begroting), dit conform afspraak met de raad. Hiermee is aan de voorwaarden en afspraken van informatievoorziening voldaan behalve wat betreft het volgen van de voorhangprocedure. Klopt het dat het deel betreffende Intratuin Berg uit het raadsvoorstel, zoals behandeld in de raadsvergadering van 28 april, overbodig was? Antwoord: Wat betreft de juridische rechtmatigheid wel, wat betreft financiële rechtmatigheid niet. Beide aankopen zijn wel gedaan, de raad is hierover vooraf geïnformeerd maar de raad is niet expliciet gevraagd om eventuele wensen en/of bedenkingen kenbaar te maken. Hoe is de verwerving van de grond van T vd Heijden in de bouwgrondexploitatie van 1 juli 2010 opgenomen? Antwoord: Op 1 juli 2010 heeft de verwerving nog niet plaatsgevonden. Op dat moment is alleen sprake van een verwachte maximale kostprijs van € 3,3 mln.

13

2.5.

Conclusies met betrekking tot rechtmatigheid

Op basis van hoofdstuk 6 komt de rekenkamercommissie tot de volgende conclusies: Raadsbesluit van 28 april 2011 De rekenkamercommissie is van oordeel dat het dictum van het raadsbesluit van 28 april 2011 merkwaardig is. Immers: niet het feit dat de raad niet geïnformeerd was over de grondaankopen is het probleem, maar het feit dat niet is voldaan aan de eisen die artikel 169, lid 4 stelt. Dit artikel houdt in dat de raad, voordat een grondaankoop plaatsvindt, bevraagd moet worden of er sprake is van bedenkingen en/of wensen. Indien dit niet is gebeurd, dan is dit niet meer achteraf te repareren. Het niet vooraf, expliciet bevragen van de raad is een voldongen feit. Het achteraf kennisnemen dat bepaalde grondaankopen in 2010 hebben plaatsgevonden, hetgeen op 28 april 2011 al lang, via andere wegen bekend was, lost de omissie niet op. Het raadsbesluit van 28 april 2011 had anders moeten luiden. In dit raadsbesluit had de raad expliciet moeten besluiten om achteraf alsnog in te stemmen met het feit dat de voorhangprocedure niet was toegepast. Werken met een onjuiste versie van de grondnota De rekenkamercommissie heeft niet kunnen vaststellen hoe het heeft kunnen gebeuren dat jarenlang zowel ambtelijk als bestuurlijk is gewerkt met een onjuiste versie van de nota grondbeleid, waarbij uitgegaan werd van een grensbedrag groot € 2.500.000 in plaats van € 250.000. De rekenkamercommissie dringt aan op zodanige procedures dat herhaling in de toekomst wordt voorkomen. Collectieve fout Dat er jarenlang met de onjuiste versie is gewerkt beschouwt de rekenkamercommissie overigens als een collectieve fout. Noch in de raad, noch in het bestuur noch ambtelijk is iemand deze fout opgevallen, terwijl er toch diverse jaren, herhaaldelijk sprake was van grondaankopen boven de € 250.000. Te nemen vervolgstappen Of de gemeente Nuenen c.a. al dan niet een goedkeurende accountantsverklaring had ontvangen maakt, in materiële zin, niet veel uit. In formeel opzicht is het uiteraard beter om als gemeente een goedkeurende verklaring te krijgen, al was het maar voor de buitenwacht (lees burger en pers). Bij een afkeurende verklaring had de gemeenteraad het college tóch kunnen dechargeren. En een goedkeurende verklaring betekent nog niet daarmee de zaak “af” is. In beide gevallen dient de raad het college op te dragen intern maatregelen te treffen om herhaling in de toekomst te voorkomen. Hierop wordt in het volgende hoofdstuk nader ingegaan.

14

Hoofdstuk 3: Aanbevelingen 3.1.

Inleiding

In dit hoofdstuk worden allereerst aanbevelingen gedaan met een algemeen karakter. Daarna worden aanbevelingen gedaan die betrekking hebben op het proces van grondaankopen. In de laatste paragraaf wordt ingegaan op de verbeterpunten met betrekking tot verwerving van onroerend goed, die reeds op 3 mei 2011 reeds in het college van B&W zijn behandeld. 3.2.

Algemene aanbevelingen

College- en raadsvoorstellen Er moet een goede planning voor de routing van bestuurlijke voorstellen worden gemaakt. Daarin moet geborgd worden dat alle afdelingen hun college- en raadsvoorstellen tijdig naar de afdeling Control sturen zodat zij in positie kunnen worden gebracht. Nu gebeurt dit nog te vaak op het laatste moment of net voor een college-vergadering. Maak gebruik van officiële stukken De bijlagen die worden overlegd bij B&W-adviezen moeten officiële stukken zijn, dus stukken als bodemonderzoeken en taxatierapporten moeten ingebonden zijn (kaft in de huisstijl van het extern bureau) en ondertekend en gedateerd. Voorkomen bulkbesluiten Er moet zo min mogelijk worden gewerkt met “bulkbesluiten” waarbij diverse, van elkaar losstaande zaken in één besluit/document in het college worden gebracht, Daar waar mogelijk moeten afzonderlijke onderdelen per onderdeel worden uitgeschreven en dient per onderdeel een besluit te worden genomen. Indien nodig en mogelijk, meerdere voorstellen afzonderlijk opstellen. Formulering collegebesluiten Er moet op worden gelet dat collegebesluiten juridisch correct geformuleerd worden en voor iedere buitenstaander te begrijpen zijn. Gekleurde collegevoorstellen Voer gekleurde originele college- en raadsbesluiten in zodat het origineel altijd herkenbaar is. Gekleurd wil zeggen: maak gebruik van gekleurd papier. Datering bij ondertekening van documenten Zowel in de koopovereenkomst van Gerwen als van Intratuin ontbreekt de datum waarop de gemeente (i.c. de Burgemeester resp. de loco-burgemeester) ondertekent. Op alle overeenkomsten die de gemeente aangaat dient de datum van ondertekening te zijn vermeld. 3.3.

Aanbevelingen met betrekking tot grondaankopen

Procesbeschrijvingen Er moeten procesbeschrijving worden opgesteld waarin de verschillende onderdelen/fasen van (strategische) grondaankopen worden beschreven en waaruit ook duidelijk blijkt wie, wat, wanneer mag/moet doen. Door de interne controle-functie dient toegezien te worden op de in werkelijkheid gevolgde procedures.

15

Het college moet expliciete keuzes maken Maak de keuzes expliciet op basis waarvan onderhandelingen grondaankopen mogen/moeten plaatsvinden moeten door het college expliciet worden gemaakt. Bijvoorbeeld; wie taxeert?, welke waarderingsgrondslagen worden gebruikt en waarom?, al dan niet een onteigeningstoelage toekennen, maximumbedrag, te volgen procedure in relatie raad, etc. Maximum aankoopbedrag Vermeld het maximumbedrag dat aan een grondaankoop en schadevergoedingen mag worden besteed expliciet in een collegevoorstel. Als het college wenst af te wijken van deze maximumbedragen dient de ambtelijk verantwoordelijke de mogelijkheid te hebben om hierover een aantekening/opmerking te maken om eventueel dit besluit te heroverwegen. Pas waar mogelijk functiescheiding en het vier-ogen-principe toe Op beide dossiers strategische grondaankopen had slechts één iemand de regie, namelijk het hoofd projectbureau. Gemeentesecretaris en college zijn slechts volgend geweest. Bij dergelijk grote aankopen dient de ambtelijke voorbereiding plaats te vinden door toepassing van het 'vier-ogenprincipe' c.q. functiescheiding. Zorg voor een duidelijke scheiding tussen taxatie enerzijds en onderhandeling anderzijds. Zorg ervoor dat taxatie en onderhandeling niet met elkaar verstrengeld raken. Als er een taxatie is uitgevoerd dan is deze “hard” en dient deze tot uiting te komen in een rapportage in hardcopy. Mocht tijdens onderhandelingen blijken dat de overeengekomen prijs hoger ligt dan de taxatiewaarde, dan dient de reden daartoe in het B&W-advies te worden verwoord. Het is vervolgens aan het college om met de hogere prijs akkoord te gaan. Pas dus geen taxatierapporten aan, en indien dat wel gebeurt, zorg er dan voor de afwijkingen ten opzichte van eerdere taxaties expliciet worden geduid en toegelicht/gemotiveerd. 3.4.

Verbeterpunten verwerving onroerend goed

Op 3 mei 2011 stelde het college de zogenaamde “verbeterpunten verwerving onroerend goed” vast. De verbeterpunten werden opgesteld door de juridisch controller, mede in het licht van de nog op te stellen procesbeschrijvingen. In het collegevoorstel van 3 mei 2011 is het volgende te lezen: “afdeling control werkt constant aan de verbetering van onze producten. Eén van de instrumenten is het beschrijven van processen. Bij het beschrijven van processen blijkt dat vaak verbeteringen doorgevoerd kunnen worden. Deze worden vervolgens opgenomen in de procesbeschrijving en daadwerkelijk doorgevoerd in de wijze van werken. Het gaat daarbij meestal om ambtelijke stappen die beschreven worden als onderdeel van het hele proces. Het beschreven besluitvormingsproces is daarop een uitzondering. Als voorbereiding op het beschrijven van het proces verwervingen onroerend goed is gekeken naar de wijze waarop nu verwervingen plaatsvinden en is tevens nagedacht over de vraag of verbeteringen in het proces mogelijk zijn. In dit voorstel komen enkele verbeteringen aan de orde. Omdat het ook verbeteringen zijn die te maken hebben met de bestuurlijke interventie van het proces, wordt u voorgesteld in te stemmen met de beschreven uitgangspunten voor de procesbeschrijving verwervingen onroerend goed”.

16

Hieronder volgen de verbeterpunten zoals door de juridisch controller opgesteld. De rekencommissie stemt in met deze verbeterpunten. Daar waar de rekenkamercommissie het wenselijk acht toevoegingen te doen, zijn deze omkaderd beschreven. Verbeterpunten Namens de gemeente kan slechts met de verwerving van onroerend goed worden begonnen als daar een besluit van het college aan ten grondslag ligt. Zo mogelijk geeft het college daarbij ook de bandbreedte aan waarbinnen de onderhandelingen worden gevoerd. Het belang van de verwerving en de tijdigheid daarvan moet in het collegebesluit worden aangegeven. In dit besluit moet ook een onderbouwde uitspraak worden gedaan over de waarderings/taxatiegrondslagen. Bij het besluit van het college wordt aangegeven wie namens de gemeente onderhandelt. Het is van belang dat een strakke regie wordt gevoerd op de onderhandelingen. Daarin past niet dat anderen dan de aangewezen verwerver zich extern met de onderhandelingen bemoeien. Dat geldt zowel voor ambtelijke medewerkers als voor bestuurders. Alleen de aangewezen verwerver praat inhoudelijk met de andere partij in het kader van de onderhandelingen. De aangewezen verwerver spreekt periodiek en, bij strategische momenten, direct de ontwikkeling door met de verantwoordelijke portefeuillehouder(s). De aangewezen verwerver laat zich bij de onderhandelingen vergezellen door een collega, die zorgt voor verslaglegging van de onderhandelingen en ook in andere zin assisteert. Dit is ook van belang in het kader van het vier-ogen-principe, zoals hierboven verwoord. Een goede verslaglegging is van belang omdat in de precontractuele fase van de verwerving al rechten en verplichtingen kunnen ontstaan. Deze moeten kenbaar zijn. Afspraken moeten worden nagekomen. Naast de verslaglegging is het in het kader van transparantie en documentatie van belang dat alle documenten die worden opgemaakt in het kader van de onderhandelingen, toegankelijk zijn voor de bestuurlijk verantwoordelijken. Daarbij moet worden gedacht aan de opdracht aan de taxateur, maar ook aan het taxatierapport. Het taxatierapport is een belangrijk instrument in het kader van de onderhandelingen. Omdat het om een deskundigenrapport gaat, mag worden uitgegaan van de getrouwheid van het taxatierapport. Dit neemt niet weg dat bij ontvangst van het concept kritisch met worden gekeken naar onder meer de vraag of voldoende rekening is gehouden met lokale omstandigheden. Van belang is ook dat het taxatierapport een document is, dat is overhandigd in hard-copy, met een kaft en huisstijl van de taxateur, gedateerd en ondertekend. Daarnaast is het van belang dat er maar één rapport wordt gemaakt en niet meerdere, of dat als er meerdere rapporten worden gemaakt, de aanpassingen ten opzichte van het eerste rapport, duidelijk in het nieuwe rapport worden geduid en met redenen omkleed.

17

Op het moment dat het college het voorstel wordt gedaan tot het verwerving is de bij de onderhandelingen betrokken documentatie bijgevoegd. Hierbij moeten officiële stukken worden gebruikt.

18

Hoofdstuk 4: Bestuurlijke reactie en nawoord Rekenkamercommissie 4.1.

Bestuurlijke reactie

19

20

Reactie oud wethouder van Beek Geachte Rekenkamercommissie, Hartelijk dank voor het toezenden van uw rapport voor bestuurlijk hoor en wederhoor. Ik heb het rapport met belangstelling gelezen en heb geen op en aanmerkingen. Met vriendelijke groet, Ad van Beek Reactie oud wethouder Mulder Geachte Rekenkamercommissie, Bedankt voor het toezenden van uw concept-rapport en het bieden van de gelegenheid tot wederhoor. Ik concludeer dat mijn inbreng door uw commissie zorgvuldig en correct verwerkt is. Slechts op één punt wil ik een aanvulling maken. Het doorschuiven van het B&W besluit ten aanzien van de aankoop vd Heijden naar de volgende bestuursperiode was een bestuurlijke afweging die ik opnieuw zo zou maken. De toekomstvisie op de ontwikkeling van Gerwen was een expliciet onderwerp in de verkiezingsbijeenkomsten. Het is uit bestuurlijke overwegingen niet correct om in de demissionaire periode besluiten te nemen die onomkeerbare gevolgen hebben voor een ‘verkiezingsdossier’. Met vriendelijke groet en succes met de verdere verwerking en advisering, Andries Mulder

21

4.2.

Nawoord Rekenkamercommissie

Nawoord met betrekking tot reactie van het college De Rekenkamercommissie nam kennis van de reactie van het college van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Nuenen. Tot genoegen stelde zij hier bij vast dat de conclusies worden onderschreven en de aanbevelingen door het college ter harte worden genomen. Helaas zijn er door het college nog “enkele feitelijke onjuistheden” geconstateerd. De Rekenkamercommissie betreurt dit en stelt vast dat deze onjuistheden in een eerder stadium, tijdens ambtelijk hoor en wederhoor, geconstateerd hadden moeten worden. De Rekenkamercommissie begrijpt dat waarschijnlijk de verkorte hoor- en wederhoorprocedure (die in overleg met het college tot stand kwam) hier debet aan is geweest. Nawoord met betrekking tot reactie oud wethouders De rekenkamercommissie nam kennis van de reacties van de heren Mulder en van Beek. Tot genoegen stelde zij vast dat beide heren kunnen instemmen met het onderzoeksrapport. De opmerking van de heer Mulder inzake het doorschuiven van het collegebesluit aankoop Gerwen naar de volgende bestuursperiode, neem de Rekenkamercommissie voor kennisgeving aan. Deze opmerking brengt de door de Rekenkamercommissie getrokken conclusies niet in een ander daglicht. Gericht op de toekomst De rekenkamercommissie hoopt met haar rapport bij te dragen aan het verbeteren van het proces en de procedure van grondaan- en verkopen in de gemeente Nuenen. Het verheugt ons dat het college zich kan vinden in de conclusies en aanbevelingen van dit rapport en zelfs al enkele aanbevelingen voortvarend heeft opgepakt. Tot slot Van onze kant willen wij onze waardering uitspreken voor de goede samenwerking met zowel het college, de heren van Beek en Mulder, de gemeenteraad als de ambtelijke organisatie. Graag willen wij op deze wijze de samenwerking verder voortzetten en dank wij ieder die bij dit onderzoek betrokken was. Met vriendelijke groet, Namens de rekenkamercommissie Walter Hartmann voorzitter

22

DEEL B: ONDERZOEKSRAPPORTAGE

23

Hoofdstuk 5: Reconstructie dossier grondaankoop Gerwen De grondaankoop Gerwen heeft betrekking op de aankoop van een stuk grond inclusief opstal (garagebedrijf) van de familie van der Heijden. Het betreft hier een kwestie met een zeer lange geschiedenis. De aankoop vond plaats in het kader van diverse geplande ontwikkelingen in Gerwen. De ondertekening van de overeenkomst met van der Heijden vond plaats op 22 juli 2010. De akte werd gepasseerd op 1 oktober 2010. De totale aankoopsom € 3.050.000 plus schadevergoeding ad € 200.000. bedroeg Aan dit dossier gaat een historie vooraf die begint eind jaren 80. Dit deel van het dossier is niet gereconstrueerd. De reconstructie start in 2009, waarbij allereerst kort wordt ingegaan op de periode 2005 tot en met 2008. Ambtelijk is een reconstructie opgesteld van 1999 tot en met medio 2011. De rekenkamercommissie heeft het dossier gereconstrueerd vanaf 2009. In deze reconstructie wordt gebruik gemaakt van de zogenaamde “globale tijdslijn” die is opgesteld door het projectbureau (F. v.d. Gevel). In deze reconstructie worden alleen feiten weergegeven. Daar waar nodig is redactioneel tekst toegevoegd. Deze tekst [staat tussen vierkante haken]. Daarnaast wordt in dit hoofstuk gebruik gemaakt van omkaderde tekst. Dit is tekst die door de rekenkamercommissie is toegevoegd, buiten de feitelijke gang van zaken en is bedoeld om duiding c.q. toelichting te geven op de gang van zaken. De cursief weergegeven tekst is tekst die letterlijk aan documenten is ontleend.

24

2005-2008 24 mei 2005 In een B&W-advies is het volgende verwoord: “In december 1999 is aan hem [Tonnie van der Heijden] schriftelijk de optie op het perceel bevestigd voor hfl. 225 per m2 k.k. (is € 102,10) [de gemeente wilde grond kopen van Van der Heijden en van der Heijden wilde grond kopen van de gemeente. Er was sprake van bedrijfsverplaatsing]. Daarna is de heer Van der Heijden begonnen met het indienen van de nodige tekeningen ter verkrijging van de bouwvergunning. Door onder andere verkeerde informatie vanuit de gemeente Nuenen is de heer Van der Heijden diverse malen op het verkeerde been gezet en heeft hij mede daardoor diverse malen zijn tekeningen moeten wijzigen c.q. vernieuwen. Ook bij de artikel 19 procedure die in gang was gezet is een fout gemaakt waardoor die niet is doorgezet. Gezien de bezwaren van omwonenden zouden we door de gemaakte fout procedures verliezen als bezwaarmakers door zouden zetten”. “Al met al is de heer Van der Heijden het beu. Er zit geen voortgang in en hij vindt dat door de vertraging veroorzaakt door de gemeente Nuenen, zijn nieuwbouwproject stukken duurder uit gaat vallen. Hij wil voor de extra kosten die hij moet maken dan wel de geleden schade een compensatie van de gemeente. Volgens zijn “berekening” lopen de extra kosten op tot € 430.000, mijns inziens [redacteur F. van der Kruijs] wat aan de hoge kant. Echter in zijn verhaal over de gang van zaken binnen de gemeente Nuenen zit een kern van waarheid”. “we zouden ervoor kunnen kiezen om de kosten van de bouwvergunning, artikel 19 e.d. niet in rekening te brengen. Daarom stel ik voor om de zaak met van der Heijden weer vlot te trekken en een onderhandelingsmarge te geven tot plm. € 35.300. 24 mei 2005 en 6 juni 2005 Er vinden onderhandelingen plaats tussen gemeente en T. van der Heijden in verband met het verzoek van schade ad € 430.000. Het college besluit onderhandelingsmarge vast te stellen van € 35.300. De gemeente geeft fouten toe. De gemeente biedt van der Heijden € 35.000 als schadevergoeding. T. van der Heijden is niet akkoord tenzij betaling van de grond 5 jaar kan worden uitgesteld, hij mag onderverhuren en woning gesplitst van perceel mag bouwen4. 20 maart 2006 Gesprek T. van der Heijden en gemeente. T. van der Heijden houdt vast aan eerdere afspraken5. 11 april 2006 Gemeente besluit tot juridisch onderzoek gehele materie. Er zijn te veel onduidelijkheden en er wordt teveel naar elkaar gewezen. Positie gemeente bepalen. Jurist concludeert dat er geen aanwijzingen zijn dat er een overeenkomst tot stand is gekomen6. 4

Bron: tijdslijn project Gerwen. Bron: tijdslijn project Gerwen. 6 Bron: tijdslijn project Gerwen. 5

25

22 augustus 2006 Onderhandelingen met van der Heijden worden afgebroken September 2006/augustus 2008 T. van der Heijden verzoekt tot overleg inzake standpunt gemeente. Gemeente overhandigt brief aan van der Heijden waarin zij verdere onderhandelingen staakt. Advocaat van der Heijden verzoekt nakoming overeenkomst. Gemeente geeft aan aan T. van der Heijden dat er geen nieuwe feiten zijn om standpunt te wijzigen. Verzoekschrift rechtbank door van der Heijden waarin acht producties zijn opgenomen. Oproep rechtbank aan college om te verschijnen op 28 nov. 2007. Diverse hoorzittingen/getuigenverhoren worden afgenomen van collegeleden en ambtenaren 28 oktober 2008 Jurist gemeente stelt dat er naar zijn mening geen overeenkomst is, noch dat er een overeenstemming is bereikt. Jurist acht het wel zinvol, indien de grond nog beschikbaar is n het college bereid is om het aanbod van 30 juni 2005 aan van der Heijden geheel of met bijstelling gestand te doen, een gesprek te regelen.

26

2009 collegevergaderingen 20 januari/3 februari In het college wordt een voorstel behandeld luidende: Procedure Autobedrijf Tonnie van der Heijden BV / Gemeente Nuenen. Dit voorstel ziet er als volgt uit: Samenvatting Bij beschikking van de rechtbank dd. 30 november 2007 is een voorlopig getuigenverhoor gelast. Als getuigen zijn gehoord de heren van der Heijden, van der Kruijs [gemeente Nuenen, medewerker grondzaken], Verhallen [oud wethouder gemeente Nuenen], Jansen [ op dat moment oud-wethouder gemeente Nuenen] en Schellekens [projectmanager gemeente Nuenen (extern)]. Advocaat van de BV, Mr. Jeltema stelt bij brief van 28 oktober 2008 dat het autobedrijf geslaagd is in bewijs dat er een overeenkomst tot stand is gekomen, althans volledige overeenstemming is bereikt. Hij kondigt daarom een civielrechtelijke procedure aan, maar geeft tevens aan dat de heer van der Heijden tot overleg bereid is. Bij brief van 18 december 2008 deelt onze advocaat mr. Smets u mee dat, naar zijn mening er geen overeenkomst is gesloten, noch volledige overeenstemming is bereikt. Wel acht hij het zinvol, indien de grond nog beschikbaar is en uw college bereid is om het aanbod van 30 juni 2005 aan Van der Heijden geheel of met bijstelling van de voorwaarden gestand te doen, in een overleg te bezien of een oplossing mogelijk is. Dit overleg kan al dan niet met behulp van een mediator. Advies 1. met als uitgangspunt het gemeentelijke aanbod van 30 juni 2005 [schadevergoeding verstrekken ad € 35.000] de onderhandelingen over een grondtransactie met autobedrijf van der Heijden heropenen. 2a. De onderhandelingen te splitsen in een verkennende 1e fase, waarna de 2e fase pas kan starten na goedkeuring van de gemeentelijke uitgangspunten/onderhandelingsinzet door het college. 2b. De onderhandelingen te laten voeren door de heren van de Gevel en Smets 3. Mr. Smets te verzoeken dit besluit ter kennis te brengen aan Mr. Jeltema Het collegevoorstel wordt in eerste instantie aangehouden. De punten 2a en 2b zijn toegevoegd aan het B&W-advies tussen 20 januari en 3 februari. (zie tevens memo dd. 26 januari hierna). Beslissing Geschreven met pen door gemeentesecretaris: “Akkoord, met de toevoeging dat de acties onder punt 2 van het advies moeten plaatsvinden binnen de uitgangspunten van de in juni 2005 door het toenmalige college gedane aanbeveling en inclusief de herontwikkeling van de bestaande locatie”. Onder het kopje “wat mag het kosten?” van het advies is het volgende verwoord:

27

“In een eerder stadium heeft het college als onderhandelingsmarge een maximale schadevergoeding voor extra door de heer van der Heijden gemaakte kosten van maximaal € 35.300 vastgesteld”7. Er wordt in dit stadium dus nog niet over concrete aankoopbedragen gesproken. Wel wordt gesproken over het bedrag dat T.v.d. Heijden moet betalen voor de grond die de gemeente aan hem verkoopt: hfl. 225 per m2 oftewel afgerond € 102,00 26 januari 2009 Door F. van de Gevel [hoofd projectbureau] en J. Vellekoop [destijds juridisch adviseur van het projectbureau] wordt een memo geschreven aan het college door tussenkomst/toedoen van wethouder Mulder. Het gaat om het aangehouden collegevoorstel zoals behandeld op 20 januari 2009 (zie hiervoor). Dit collegevoorstel is aangehouden: “omdat u [red: de wethouder]8: 1. 2.

in het collegevoorstel opgenomen wil zien onder welke ruimten/voorwaarden de onderhandelingen kunnen worden opgestart niet in de toelichting opgenomen wilt hebben dat wij als gemeente Nuenen in het verleden fouten hebben gemaakt.

Ter nadere toelichting op het voorstel het volgende: Ad 1: in het advies is onder punt 1 opgenomen dat met als uitgangspunt het gemeentelijk aanbod van 30 juni 2005 (B&W-besluit 21 juni 2005) de onderhandelingen zouden worden heropend. Tevens is onder punt 9 van de toelichting aangegeven welke aandachtspunten er liggen in het kader van de te heropenen onderhandelingen. De, vooraf met de portefeuillehouder besproken, voorgestelde werkwijze is, dat de heren Smets en van de Gevel eerst één of meer verkennende gesprekken aangaan met de heer van der Heijden en zijn advocaat Mr. Jeltema. Daaruit zouden dan de definitieve onderhandelingen moeten voortkomen die dan aan u met ambtelijk advies over de gemeentelijke inzet daarin aan u zouden worden voorgelegd. Deze 1e fase is nodig om te bezien of de uitgangspunten van beide partijen zoals die er waren in 2005 nog steeds actueel zijn. Ad 2: Uiteraard zal in deze onderhandelingen opnieuw gesproken moeten worden over de schadevergoeding van de gemeente Nuenen aan van der Heijden als gevolg van de door de gemeente in het planologisch traject gemaakte kosten. Hierover is immers op 21 juni 2005 een collegebesluit genomen en dit besluit is in een gesprek op 25 juli 2005 aan de heer van der Heijden meegedeeld. Het lijkt ons logisch dat hij daar op terug zal komen in de onderhandelingen. De gemeente heeft toen immers al erkend dat er fouten zijn gemaakt. 29 januari 2009 Bestendiging voorkeursrecht WvG [Wet voorkeursrecht gemeenten] Gerwen door de gemeenteraad9. 7

Collegevoorstel 200120/030224 Conceptmemo dd. 26-1-2009 inzake aangehouden collegevoorstel 2001120 9 Bron: globale tijdslijn 8

28

13 februari 2009 Er vindt een bespreking plaats tussen F.v.d.Gevel en M.T.C.A. Smets (advocaat) van de zijde van de gemeente en A.E.J. van der Heijden en mr. T.I.P. Jeltma, advocaat van de zijde van Van der Heijden. Partijen spreken het volgende met elkaar af: •

• • • •

de gemeente laat in de week die aanvangt op 2 maart 2009 de huidige locatie van Autobedrijf Tonnie van der Heijden taxeren; in de taxatie wordt de huidige bedrijfsvoering niet meegenomen omdat Autobedrijf Tonnie van der Heijden BV die buiten de transactie wil laten als die tot stand zou komen10; de gemeente stelt Autobedrijf Tonnie van der Heijden op de hoogte van de taxatieprijs; Autobedrijf Tonnie van der Heijden stelt een overzicht samen van de schade die zij geleden heeft; Partijen hebben tijdens deze bespreking open en vrijblijvend met elkaar gesproken en zijn juridisch niet gebonden aan hetgeen tijdens deze bespreking naar voren is gebracht; Partijen komen vrijdag 20 maart om 9.00 uur op het gemeentehuis in Nuenen samen teneinde hun standpunten uit te wisselen naar aanleiding van hetgeen hier besproken is.

Voor wat betreft het overzicht van de geleden schade kan opgemerkt worden dat Van der Heijden al in 2004 een schadeclaim heeft neergelegd bij de gemeente van € 430.000. Het college heeft hierop in mei/juni 2006 het besluit genomen ter compensatie van de schade een bedrag van maximaal € 35.300 toe te kennen. Dit bedrag was met name opgebouwd uit leges. Van der Heijden is hiermee niet akkoord gegaan. Zijn schade was veel omvangrijker dan alleen leges. Tijdens de onderhandelingen met van der Heijden in 2009-2010 kwam opnieuw de schadeclaim uit 2004 op tafel. Naast schade ten gevolge van opgelegde leges was er ook schade geleden door gestegen bouwkosten, derving huurinkomsten, etc. Van der Heijden baseerde zich hierbij ook op de uitspraken die door individuele collegeleden zijn gedaan tijdens de hoorzittingen. Om uiteindelijk tot overeenkomst te komen is het schadebedrag toen afgerond op € 200.00011. 20 maart 2009 [deze bijeenkomst is niet doorgegaan. In onderling overleg wordt besloten om van de juridische adviseurs van beide kanten afscheid te nemen]. April 2009 (ongedateerd) Door Kendes Rentmeesters & Adviseurs BV te Veenendaal [vaste taxateur van de gemeente] wordt in opdracht van gemeente Nuenen een taxatierapport uitgebracht betreffende de waarde in het economisch verkeer van een garagebedrijf met woonhuis en een perceel grond, gelegen aan en nabij de Gerwenseweg 24 te Nuenen12. De opname van deze waarde vond plaats op 23 maart 2009. De waardering luidt als volgt:

10

Dit is de reden waarom bij de grondaankoop van Gerwen sprake is van een taxatie op basis van de waarde in het economisch verkeer, en niet op basis van onteigening. 11 Bron: notitie van F.v.d.Gevel aan Rekenkamercommissie dd. 30 augustus 2011. 12 Taxatierapport Kendes Rentemeesters & Adviseurs BV te Veenendaal

29

Woonhuis Gerwenseweg met ondergrond 365 m2 Garagebedrijf met 3.460 m2 grond Perceel Nuenen B 5465 4.837 m2 Totaal

: € 435.000 : € 2.795.000 : € 412.000 : € 3.207.000

26 juni 2009 Verwerving van de gronden aan de Huikert (Gerwen Noord) door de gemeente13. [deze grond zou, evenals de grond van T.v.d.Heijden, doorverkocht moeten worden aan Helpt Elkander voor een totaalbedrag van € 5.774.050]. 24 november 2009 Op 15 november 2009 wordt een advies in het college gebracht dat op 24 november 2009 door het college wordt behandeld. Het advies is afkomstig van F. van de Gevel, heeft als onderwerp “verkoop gronden Gerwen en vaststellen anterieure overeenkomst14 Helpt Elkander” en luidt als volgt15: Samenvatting: Met woningbouwvereniging HE is gesproken over de ontwikkeling om in Gerwen een nieuwe impuls te geven aan woningbouw, kleinschalige bedrijvigheid en sport. Hiertoe is een overeenkomst voorbereid waarbij de gemeente grond verkoopt, afspraken vastlegt over de ontwikkeling en tevens de voorgenomen afspraken met het garagebedrijf T. van der Heijden kunnen worden ingepast. Advies: Instemmen met: -De verkoop van 67.930 m2 gronden aan wv HE -Het afsluiten van een anterieure ontwikkelovereenkomst Gerwen met wv HE Onder het kopje “7; wat gaan de we daarvoor doen?” is het volgende vermeld: “Met dhr. T. van der Heijden is de afgelopen periode verder onderhandeld (onder voorbehoud van goedkeuring van uw college en de raad) op basis van de door u vastgelegde uitgangspunten. Het resultaat dat hieruit voorvloeit is kostentechnisch een op een overgenomen in de met Helpt Elkander te sluiten overeenkomst zodat alle risico’s voor de gemeente zijn afgedekt. De afspraken zijn: a. Verplaatsing bedrijf naar de locatie Kerkakkers en afnameplicht van 6.565 m2 grond te kopen tegen € 102 p/m2 [= hfl. 225] conform de afspraken 30 juni 2005 met betaling op het moment van onherroepelijk worden bouwvergunning; b. Oplevering huidige perceel uiterlijk op 1-1-2013 en tot die tijd voortgezet gebruik huidige locatie; 13

Bron: globale tijdslijn Indien sprake is van een bouwplan (art. 6.2.1 Bro) en voor de goedkeuring van dit bouwplan een wijziging van een ruimtelijk besluit (bijv. bestemmingsplan) nodig is, is een gemeente conform Wro verplicht om haar kosten op de initiatiefnemer te verhalen. Deze kosten zijn limitatief opgenomen in de kostensoortenlijst (art. 6.2.3 t/m 6.2.6 Bro). Er zijn drie soorten manieren voor gemeenten om kosten te verhalen bij projectontwikkelaars. Een vrijwillige overeenkomst met een grondeigenaar, een anterieure overeenkomst, blijft het uitgangspunt van de wet. Hierin kunnen beide partijen over alle mogelijke onderwerpen afspraken met elkaar maken. 15 Collegevoorstel dd. 24 november 2009 14

30

c. Kan maximaal 2 woningen realiseren op locatie Kerkakkers; d. Verkoop van locatie garagebedrijf, showroom, wasstraat, alle aanhorigheden alsmede 7.916 m2 gronden aan de gemeente op 15-1-2010 tegen vastgestelde taxatiewaarde incl. schadeloosstelling; e. De verdere ontwikkeling van de verkochte locatie wordt aan de gemeente overgelaten en de gemeente is vrij in de ontwikkeling, zonder verdere bedingen. Gemeente kan hierbij percelen doorverkopen aan Helpt Elkander; f. Sloop en bouw/woonrijp maken ligt bij de gemeente; g. Als tegemoetkoming in de schadevergoeding 2 bouwkavels toekennen van max. ca 800 m2; h. Alle geleden ondernemings- en bedrijfsschade door T. van der Heijden is opgenomen in de schadeloosstelling van de taxatie welke tevens geldt als finale kwijting van alle lopende zaken; i. Dhr. T. van der Heijden bij een akkoord van voorgaande punten afziet van alle verdere vervolgstappen tegen de gemeente en de afspraken niet naar buiten worden gebracht; j. Géén realisatie van een benzineverkooppunt op of bij de nieuwe vestiging; k. Legeskosten dienen te worden vergoed; l. Onderhandelingen zijn gevoerd onder voorbehoud van goedkeuring van het college en de gemeenteraad alsmede onder het voorbehoud dat de gemeente alle kosten bij een ontwikkelaar kan neerleggen. Aan onderhandelingen kunnen geen rechten worden ontleend in een procedure indien niet tot een overeenkomst wordt gekomen. Onder het kopje “8, wat mag het kosten”is de volgende opsomming opgenomen: “Opbouw van de verkoopprijs [betreft de doorverkoop van alle grond in Gerwen aan Helpt Elkander]: Verworven gronden aan de Huikert Bijbetaling € 60 per m2 Huidige gronden voetbalaccommodatie Boekwaarde voetbalaccommodatie Garagebedrijf en gronden Exploitatie Kerkakkers Gronden Mieke Sandershof Gronden langs Smits van Ooijenlaan Gronden toegangsweg bestaande sportpark Subtotaal Restant (winst gemeente) Totaal

€ 1.062.681,30 € 714.720,00 € 181.430,00 € 334.000,00 € 3.000.000,0016 € 240.000,00 € 6.695,00 € 15.785,00 € 15.470,00 € 5.570.781,30 € 203.268,7017 € 5.774.050,00

De beslissing op het collegevoorstel luidt als volgt en is met pen geschreven: “Uitgangpunten Kerkakkers verder nader beschouwd door portefeuillehouders. Afhandeling gemandateerd aan portefeuillehouders. De externe juridische toets wordt toegevoegd, zodat het plan aanbestedingsproof is”. In een ander handschrift is de volgende zin aan het besluit, met pen, toegevoegd: 16

Hierbij wordt niet expliciet aangegeven of dit het bedrag is inclusief of exclusief schadevergoeding. Er van uitgaande dat het bedrag ad € 3.000.000 betrekking heeft op de koopsom, exclusief schadevergoeding, betekent dit dat de gepresenteerde winst uiteindelijk niet € 203.268,70 bedraagt, maar 3.268,70.

17

31

“verwerving v.d. Heijden akkoord (garage en gronden) max. € 3,3 mln”. In de besluitenlijst naar aanleiding van de vergadering van 24 november 2009 is aangaande bovenvermeld besluit het volgende te lezen: “Akkoord advies. Uitgangspunten Kerkakkers worden nader beschouwd door portefeuillehouders. Afhandeling gemandateerd aan portefeuillehouders. De externe juridische toets wordt toegevoegd zodat het plan aanbestedingsproof is”. [Met andere woorden: de toegevoegde zin is niet in de besluitlijst opgenomen]. De rekenkamer deed onderzoek naar de vraag wie de regel “verwerving v.d Heijden (garage en gronden) max. 3,3 mln” aan het collegebesluit heeft toegevoegd. Dit is tot op heden onopgehelderd gebleven. Bij de regel staat een paraaf die lijkt op die van oud wethouder Mulder. A. Mulder geeft aan dat de tweede toevoeging niet door hem gedaan is en dat de paraaf die daarbij staat ook niet van hem is. De paraaf is volgens hem niet identiek, maar heeft wel gelijkenis. Hij merkt het volgende op: “Ik kan mij absoluut niet herinneren dat ik die paraaf gezet heb. Het college kreeg de adviezen nooit meer in handen na de besluitvorming in het college. Individuele collegeleden kunnen geen toevoeging meer doen aan collegebesluiten. Dat een wethouder in dat stadium nog iets toevoegt dat afwijkt van het B&W besluit is ondenkbaar. De besluitenlijst zoals vastgesteld in de volgende B&W vergadering formaliseert het besluit”18. De collegebesluiten van 24 november 2009 zijn in de volgende B&W-vergadering via de besluitenlijst vastgesteld. De handmatig toegevoegde tekst is daarbij niet opgenomen in de besluitenlijst. A. Mulder geeft aan het besluit na besluitvorming niet meer gezien te hebben. Voor het collegebesluit van 24 november 2009 wordt verwezen naar bijlage 4 bij dit rapport. Het origineel van het collegebesluit dd. 24 november 2009 is overigens thans zoek. Onbekend is wat hiervan de oorzaak is c.q. wie dit document zoek heeft laten raken. Alle besluiten worden normaliter opgenomen in de archieven/dossiers van het projectbureau. Daar is het origineel dan ook waarschijnlijk zoekgeraakt. De rekenkamercommissie maakte voor de reconstructie van het dossier gebruik van een kleurenscan van het besluit van 24 november 200919. De vergoeding die de gemeente als schadevergoeding aan T. van der Heijden betaalt, wordt niet aan Helpt Elkander doorberekend.

18

Bron: gespreksverslag A. Mulder Het is niet gebruikelijk c.q. standaardprocedure dat er van alle besluiten van B&W, scans worden gemaakt (bijvoorbeeld door het bestuurssecretariaat). Onderhavige scan is waarschijnlijk door het projectbureau gemaakt. 19

32

Vanwege het feit dat de toevoeging “verwerving v.d. Heijden akkoord (garage en gronden) max. € 3,3 mln” niet is opgenomen in de besluitenlijst van B&W stelt de rekenkamercommissie vast dat er geen sprake is van een formeel collegebesluit tot aankoop van de grond in Gerwen20. 25 november 2009 F. van de Gevel, hoofd projectbureau, ontvangt van Jan Frans de Groot, advocaat te Houthoff Buruma NV, een mail met betrekking tot de aanbesteding bij verkoop van gronden. In deze mail is het volgende te lezen21: “de verkoop van gronden is niet aanbestedingsplichtig, omdat dit buiten de reikwijdte van de aanbestedingsregelgeving valt. De gemeente mag één op één gronden verkopen aan een private partij, mits tegen een markconforme prijs (ook in verband met de staatssteunregels). Uit de vraagstelling leiden wij af dat de gronden zijn getaxeerd, en niet tegen een lagere waarde dan de getaxeerde waarde worden verkocht en geleverd”. “ook kunnen in een anterieure overeenkomst afspraken worden gemaakt over de sociale woningbouw die gerealiseerd moet worden (aantallen, locaties), zonder dat dit een aanbestedingsplicht tot gevolg heeft”. Het bouw- en woonrijpmaken en de aanleg van de openbare werken zijn in beginsel wel aanbestedingsplichtig en de gemeente zal deze werkzaamheden zelf moeten aanbesteden…..” 3 december 2009 Er vindt een besloten bijeenkomst voor de gemeenteraad plaats waarin de ruimtelijke ontwikkelingen in Gerwen worden toegelicht. In deze toelichting wordt expliciet ingegaan op de aankoop van de eigendommen van T. van der Heijden, voor een totaalbedrag van € 3,3 mln22. December 2009: vragen PvdA bouwprojecten/sportvelden Gerwen i.r.t. Helpt Elkander Er worden vragen gesteld door de PvdA-fractie aan F. van de Gevel en wethouder A. Mulder. Deze luiden als volgt:

20

In het kader van ambtelijk hoor en wederhoor wordt hierover het volgende opgemerkt: “de tekst uit het collegevoorstel maakt onderdeel uit van het collegebesluit. Het voorstel is opgesteld in de wetenschap dat er al bestuurlijk ingestemd zou worden met de aankoop van Van der Heijden. Daarom is die aankoop niet meer expliciet in het besluit, maar wel in het voorstel opgenomen. Het vormde immers een conditio sine qua non voor de overeenkomst met Helpt Elkander. Inmiddels is de procedure zodanig aangepast dat aan- en verkopen altijd expliciet in het college worden gebracht. 21 Mail aan F. v.d. Gevel dd. 25-11-2009, 20.49 22 Bron: slide nummer 13 van de presentatie “Ruimtelijke ontwikkeling Gerwen” dd. 3 dec. 2009.

33

“In de besloten vergadering waarin de raad over dat dossier is geinformeerd, is toegezegd dat geen verplichtingen worden aangegaan met HE zonder daarover eerst expliciet nogmaals terug te komen bij de raad. Ik heb aangegeven dat ik daarvoor artikel 169 lid 4 wensen en bedenkingen gepast vind. Tot mijn verbazing las ik onlangs in een besluitenlijst van B&W dat toch afspraken met HE zijn gemaakt en dat de gemeente het voorkeursrecht op gronden heeft laten vervallen, onder de voorwaarde dat HE deze koopt23. Graag wil ik jullie vragen mij de met HE gemaakte afspraken te mailen Ik beraad me nog even hoe nu verder te gaan. Graag vraag ik u een toelichting inzake het dossier bouwprojecten/sportvelden Gerwen op de met Helpt Elkander gemaakte afspraken (waarbij graag specifieke aandacht voor de aanbestedingswet- en regelgeving), de motivatie voor het door het college laten vervallen van de door de raad gevestigde Wvg en de motivatie waarom niet eerste de raad is geïnformeerd”24. [Het antwoord wordt gegeven via raadsinformatiebrief nr. 5 dd. 20 mei 2010] 7 december 2009 Bestuurlijk overleg tussen gemeente en Helpt Elkander. Hierin worden de afspraken inzake project Gerwen woningbouw-sport en Kerkakkers mondeling afgesproken. Afgesproken wordt dit zo spoedig mogelijk af te wikkelen25.

23

Het opleggen van de WvG eindigt normaliter door verloop van tijd, door verkoop aan de gemeente of door het van kracht worden van een nieuw bestemmingsplan. 24 Vraag Pvda (datum niet bekend) 25 Bron: globale tijdslijn

34

2010 29 januari 2010 College bevestigt aan de voetbalvereniging en de tennisvereniging dat als zij binnen 10 jaar weg zouden moeten, het college bereid is eventuele desinvesteringen gedaan na deze datum te vergoeden26. [in het verleden zijn er, zo is uit interviews gebleken, afspraken gemaakt met deze verenigingen dat zij binnen 10 jaar niet behoefden te verhuizen]. 3 maart 2010 Gemeenteraadsverkiezingen 9 maart 2010 Er wordt een Anterieure Ontwikkel- en realisatieovereenkomst woningbouw en bedrijvenlocaties Gerwen opgesteld ten behoeve van gemeente en Helpt Elkander. Deze overeenkomst wordt door Helpt Elkander op 9 maart ondertekend. De gemeente tekent de stukken pas op 22 juli 2010. Eén van de overwegingen in de overeenkomst is dat gemeente Nuenen “in eigendom heeft de locaties kadastraal bekend Nuenen: • • • • •

Gerwen T. van der Heijden, perceel B nummer 4392 (ged) ter grootte van 2.165 m2 Gerwen T. van der Heijden, perceel B nummer 5465 ter grootte van 4.837 m2 Gerwen T. van der Heijden, perceel B nummer 5464 ter grootte van 40 m2 Gerwen T. van der Heijden, perceel B nummer 4732 ter grootte van 874 m2 Gerwen Smits van Oyenlaan, perceel B nummer 5129 (ged) ter grootte van 3.157 m2

Het doel van deze overeenkomst is om te komen tot een herontwikkeling van de locaties Gerwen NW, Gerwen locatie voetbal en Smits, Gerwen T. van der Heijden, Gerwen ZW en Gerwen Mieke Sandershof, waarbij HE het exclusieve recht krijgt van de planvorming en ontwikkeling. Gemeente zal aan Helpt Elkander diverse percelen leveren, waaronder bovengenoemde, voor een prijs van € 5.774.050. Deze verkoop zal geschieden op 26 april 2010. Op 26 april 2010 zal een bedrag van € 4.000.000 worden betaald en op 26 april 2013 een bedrag van € 1.774.05027. De reden waarom de gemeente de stukken pas op 22 juli ondertekent is, omdat op dat moment ook de overeenkomst tot grondaankoop met van der Heijden wordt ondertekend en de gemeente op dat moment pas de beschikking heeft over het rapport inzake het bodemonderzoek Gerwenseweg.

23 maart 2010 In het rondvraagverslag behorende bij de bespreekpunten van de vergadering van burgemeester en wethouders van 23 maart 2010 is het volgende te lezen: 26 27

Bron: globale tijdslijn Anterieure ontwikkel- en realisatieovereenkomst woningbouw en bedrijvenlocaties Gerwen.

35

“In het bestuurlijk overleg van 7 december 2009 hebben het bestuur van Helpt Elkander en ons college besloten een overeenkomst aan te gaan en uit te werken inzake de ontwikkeling van het project Gerwen Sport-Woningbouw. De hiervoor opgestelde overeenkomst is op verzoek van partijen op dat moment van het overleg nog niet getekend. HE zou de overeenkomst nog voorleggen aan haar RvC. Het bestuurlijk traject binnen HE is in februari 2010 doorlopen. Inmiddels acht ons college het beter om tot ondertekening van de intentieovereenkomst over te gaan als het nieuwe college er is. Vandaar dat wordt besloten voor het project een overdrachtsdossier op te stellen op basis waarvan het nieuwe college alsnog op een zo kort mogelijke termijn tot ondertekening overgaat28”. Uit interviews is de rekenkamercommissie gebleken dat het doorschuiven van de beslissing tot discussie leidde tussen de ambtelijke organisatie en de verantwoordelijk wethouder. De ambtelijke organisatie had liever gezien dat het dossier nog voor de verkiezingen zou zijn gesloten. Reden daarvan was dat men niet graag het dossier nog een keer aan een andere bestuurder wilde uitleggen. Men wilde graag met de toen zittende bestuurder het dossier afronden om (bewerkelijke) overdracht te voorkomen. Volgens de geïnterviewde bestuurders is het gebruikelijk dat dergelijke zware dossiers, in het zicht van de eindstreep van de raadsperiode, worden doorgeschoven naar het volgende college. Oud wethouder Mulder merkt hierover in het kader van ambtelijk hoor en wederhoor het volgende op: “het is niet gebruikelijk dat een demissionair college gewichtige besluiten neemt die goedgekeurd moeten worden door de raad. Immers, deze raad heeft een nieuwe samenstelling en het is niet juist het nieuwe college te confronteren met gewichtige besluiten die door het demissionaire college genomen zijn in de tijd dat er al weer een nieuwe raad zitting heeft, die wel voorgelegd moeten worden aan de raad”. 14 april 2010 Beëdiging nieuw college Voorjaar 2010 Het jaarverslag 2009 wordt aan de raad voorgelegd. In dit verslag is op pagina 17 het volgende te lezen: “deelprogramma 1.2. Grondexploitatie: Strategische grondverwerving: In 2009 heeft strategische grondverwerving plaatsgevonden in: • •

Gerwen: aankoop van 5 ha landbouwgronden [waaronder gedeelte van der Heijden] met de intentie deze te gaan inzetten voor realisatie woningbouw en sport. Intratuin-Berg: aankoop van de locatie Intratuin-Berg, 0,4 ha inclusief bijbehorende woningen en 0,7 ha gronden in Gerwen”.

Op pagina 15 van het jaarverslag is het volgende te lezen: “Daarnaast zijn strategische gronden verworven in Gerwen, Noord-West, Nederwetten Bolle Akker en langs de Berg (intratuin) te Nuenen”.

28

Bespreekpunten van de vergadering van B&W van 23 maart 2010.

36

De rekenkamercommissie stelt vast dat de informatie zoals opgenomen in het jaarverslag niet juist is. De gronden in Gerwen zijn niet in 2009 maar in 2010 aangekocht. 20 mei 2010 Er wordt een raadsinformatiebrief (nr. 5) verzonden als reactie op een verzoek van de PvdAfractie om toelichting inzake het dossier /project Gerwen. Hierbij wordt specifieke aandacht gevraagd voor de aanbestedingswet- en regelgeving. Daarnaast wil de PvdA-fractie vernemen wat de motivatie van het College is om de door de Raad gevestigde Wvg te laten vervallen en de motivatie waarom niet eerst de raad is geinformeerd. In de raadsinformatiebrief is (onder andere) het volgende verwoord: “op 25 november 2009 heeft het college juridisch advies ontvangen van de jurist inzake aanbesteding en staatssteun in relatie tot de contractvorming. De jurist concludeert dat 1:1 verkoop mag, mits marktconform. Bouw- en woonrijpmaken is aanbestedingsplichtig (boven € 5,1 mln) maar kan de gemeente doorleggen, hetgeen conform contract ook is gebeurd”. “gemeente heeft bij besluit van 13 april 2010 het voorkeursrecht op een perceel grond laten vervallen, gelet op het feit dat Helpt Elkander deze kon verwerven. In de overeenkomst is geregeld dat partijen in overleg de verwerving van gronden actief zullen oppakken. Helpt Elkander heeft gelet op voornoemde afspraken hiertoe het initiatief genomen nu al actief te gaan verwerven. Het college heeft hierop besloten voor betreffende perceel het voorkeursrecht te laten vervallen. De overige door de raad gevestigde Wvg op percelen is gehandhaafd”29. 25 mei 2010 Door Miltop wordt een rapport uitgebracht met betrekking tot een verkennend bodemonderzoek Gerwenseweg 24, te Gerwen, in opdracht van gemeente Nuenen. De conclusies van dit onderzoek zijn positief met dien verstande dat er wel sprake is “van verontreinigingen van de puinstabilisatie op het westelijk terreindeel”. Aanbevolen wordt om op dit materiaal een bouwstoffenkeuring uit te voeren en het materiaal naar een gepaste bestemming te vervoeren30. 1 juni 2010 Het college verleent ontheffing van de Wet voorkeursrecht gemeenten aan mevr. Beuken31 voor de verkoop van perceel 4868 mits overdracht plaatsvindt aan T. van der Heijden. Gemeente stemt hierin toe daar zij niet of nauwelijks aan tafel komt met familie en T. van der Heijden hier geen goede ingang heeft. Gemeente spreekt met T. van der Heijden af dat zij deel perceel terugkoopt voor toekomstige ontsluiting. T. van der Heijden gaat hiermee akkoord32.

29

Raadsinformatiebrief nr. 5 dd. 20 mei 2010 Verkennend bodemonderzoek Gerwenseweg 24 Gerwen dd. 25-5-2010, Miltop, optimale milieutechniek. 31 In het kader van ambtelijk hoor en wederhoor wordt hierover het volgende opgemerkt: Mevrouw Beuken is de voormalige eigenaresse van perceel 4868 (dit was het perceel tussen Kerkakkers en de voetbalvelden. Van der Heijen had hier juist wel de goede contacten. Mevrouw Beuken wilde juist geen zaken doen met de gemeente. Gemeente heeft toestemming gegeven op voorwaarde dat zij de helft van het perceel kon terugkopen en doorleveren aan Helpt Elkander omdat anders geen goede ontsluiting zou zijn als de voetbalvelden zouden worden bebouwd. 32 Bron: globale tijdslijn. 30

37

15 juli 2010, ondertekening (waarschijnlijk) op 22 juli Tussen T. van der Heijden, BV Autobedrijf Tonnie van der Heijden en gemeente Nuenen wordt een “overeenkomst garagebedrijf Gerwense weg” gesloten. De gemeente koopt van Van der Heijden: Perceel B 4392, ter grootte van 2.165 m2 Perceel B 5465, ter grootte van 4.837 m2 Perceel B 5464, ter grootte van 40 m2 Perceel B 4732, ter grootte van 874 m2 Perceel B 4868 De totale koopprijs voor alle percelen beloopt € 2.990.000 [€ 10.000 onder het bedrag zoals genoemd in het collegeadvies van 24 november 2009] (excl. BTW, voor zover de koop en levering van enig perceel BTW-plichtig mocht zijn. Voor de schadeloosstelling zoals verhuiskosten en overige kosten wordt aanvullend een bedrag vastgesteld van € 200.000 door de gemeente te voldoen33. Bij de handtekening van de Burgemeester ontbreekt een duiding van de datum waarop deze handtekening gezet is. 22 juli 2010 De gemeente tekent overeenkomst inzake project Gerwen Sport Woningbouw. Helpt Elkander neemt hierin, na notariële overdracht van het perceel T. van der Heijden aan de gemeente, het voormalige perceel T. van der Heijden over ten behoeve van toekomstige woningbouw. Helpt Elkander betaalt hierin de volledige overnameprijs die de gemeente heeft voldaan34. In de anterieure overeenkomst is in artikel 27 (onvoorziene omstandigheden) het volgende bepaald: “Indien de omstandigheden waaronder deze overeenkomst is gesloten, zodanige wijzigingen ondergaan dat van partijen in redelijkheid niet meer gevraagd kan worden dat deze de overeenkomst ongewijzigd of geheel nakomt of deze overeenkomst niet meer kan nakomen, heeft de meest gerede partij het recht van de andere partij te verlangen dat tussen partijen een heronderhandelingovereenkomst wordt gesloten”. 15 juli 2010, getekend 22 juli 2010 Gemeente komt overeenkomst overeen met T. van der Heijden over de overname van zijn huidige locatie aan de Gerwenseweg en verkoopt tegelijkertijd het perceel Kerkakkers voor € 102 per m2 excl. BTW. Overeenkomst is aangehouden tot 22 juni 2010 m te voorkomen dat gemeente verplichtingen aangaat zonder contractvorming met Helpt Elkander35. Deze tekst is letterlijk afkomstig uit de tijdslijn zoals door het projectbureau. In deze tekst wordt gesproken over “22 juni”. Dit moet echter 22 juli zijn. Op dinsdag 22 juni 2010 heeft helemaal geen besluitvorming inzake grondaankoop Gerwen plaatsgevonden.

33

Overeenkomst garagebedrijf Gerwense weg dd. 15-7-2010 Bron: globale tijdslijn 35 Bron: globale tijdslijn 34

38

11 september 2010 Gemeente verstuurt alle contracten naar de notaris. Geplande overdrachten rond 20 september 2010 voor T. van der Heijden en Gemeente en rond 1 oktober 2010 voor Gemeente en Helpt Elkander36. 1 oktober 2010 Bij notaris Schäfer te Eindhoven vindt overdracht van eigendommen plaats van T. van der Heijden aan de gemeente. Het volgende wordt geleverd: • • • • •

Woonhuis met werkplaats, 21,40 are, sectie B nummer 4392, Perceel Kerkakkers, 48,37 are, sectie B, nummer 5465 Strook grond, Gerwenseweg, 40 centiare, sectie B nummer 5464 Perceel Gerwenseweg, 6,47 are, sectie B nummer 4732 Perceel Smits van Oyenlaan, 14,49 are, sectie B nummer 4868

De koopprijs bedraagt € 3.050.00037. Dit bedrag is € 60.000 hoger dan het bedrag dat in de overeenkomst tussen gemeente en Van der Heijden is genoemd. In de aanloop van het tekenen van de overeenkomst door van de Heijden in juli 2010, was met hem nog gesproken over een onkostenvergoeding van de gemeente voor de door hem extra gemaakte kosten inzake juridisch advies en deskundigenbijstand, alsmede dat hij op de locatie Kerkakkers het bomenbos dat daar stond, zou kappen en het terrein voorlopig zou inzaaien. Hier is toen een bedrag voor afgesproken van € 60.000. Voor de gemeente was dit een besparing op haar kosten bouwrijpmaken. Daarnaast is kap door een particulier op eigen terrein vrij van vergunning. Bij het tekenen van de overeenkomst is het bedrag hierop gewijzigd. Het totaal van het bedrag viel met € 3.050.000 + € 200.000 = € 3.250.000 nog binnen de marges (€ 3.300.000) van het college38. 9 december 2010 Onder punt 6 van de notulen van het bestuurlijk overleg gemeente Nuenen c.a. met woningbouwvereniging Helpt Elkander is het volgende te lezen: “notarieel afwerken van de akte in 2010, opstarten structuurplan Gerwen: de plannen worden besproken in het bestuur van woningbouwvereniging Helpt Elkander van 20 december 2010. Dit omdat binnen de regelgeving gecombineerde projecten koop/huur niet meer mogelijk zijn. Concept-akten liggen gereed. Helpt Elkander komt met voorstellen over een externe partner voor dit project. Dit wordt 2011. Opstarten structuurplan voor Gerwen wordt gepland voor januari 2011. Er wordt een overleg gepland tussen de heren H. Smits, F.v.d.Gevel, M. Jansen en H. Pero39.

36

Bron: globale tijdslijn Notariële akte Schäfer notarissen dd. 1-10-2010 38 Bron: notitie van F. vd Gevel aan Rekenkamercommissie dd. 30 augustus 2011 39 Notulen bestuurlijk overleg met HE dd. 9-12-2010 37

39

23 december 2010 Er vindt een gesprek plaats tussen H. Smits (Helpt Elkander), W. Ligtvoet, M. Jansen, F. van de Gevel en A. van Laarhoven. Helpt Elkander deelt mede dat het transport van de € 4 mln. niet kan plaatsvinden in 2010. De woningbouwvereniging is door gewijzigde wet- en regelgeving gedwongen er een commerciële derde patij tussen te zetten. Die zoektocht zal dit jaar niet afgerond kunnen worden, maar in het 1e kwartaal van 2011. Afgesproken wordt dat Helpt Elkander een formele brief stuurt naar het college waarin deze mededeling wordt bevestigd, afhandeling volgt dan via het college. Dit geeft ook duidelijkheid richting de accountant waarom er een vordering is ontstaan. De opdracht tot het maken van een structuurvisie voor Gerwen lag bij Helpt Elkander maar deze opdracht wordt nu teruggenomen door de gemeente. Dit is dus een aanpassing van de overeenkomst die Helpt Elkander en gemeente met elkaar gesloten hebben. Ook dit zal formeel vastgelegd worden40. Een en ander is thans nog niet formeel vastgelegd. De wijziging van de overeenkomst moet nog plaatsvinden.

40

Kort verslag gesprek HE Gemeente Nuenen c.a. dd. 23 december 2011

40

2011 25 april 2011 Door de juridisch controller wordt, op verzoek van wethouder Jansen schriftelijk de vraag beantwoord of Helpt Elkander zich kan terugtrekken uit de anterieure ontwikkel- en realisatieovereenkomst Woningbouw en bedrijvenlocaties Gerwen die tussen Helpt Elkander en de gemeente is gesloten op 9 maart 201041. Geconcludeerd wordt: 1. 2.

3.

aan de onderbouwing van een beroep op onvoorziene omstandigheden moeten zware eisen worden gesteld. het enkele feit dat er nieuwe regelgeving is, levert op zich nog geen onvoorziene omstandigheid op. Vragen met betrekking tot overgangsregels in de nieuwe wetgeving en de voorzienbaarheid van de nieuwe regelgeving spelen daarbij ook een rol, naast uiteraard de inhoud van de nieuwe regelgeving. de nieuwe regelgeving zal onderdeel B, de koopovereenkomst met HE, naar mijn mening niet in de weg hoeven te staan. HE zal immers ook voor haar taak in het kader van sociale woningbouw, gronden moeten blijven aankopen.

Zodra duidelijk is welke positie HE precies gaat innemen, lijkt het gezien het belang en de juridische complexiteit verstandig hieromtrent de huisadvocaat nader om advies te vragen. 26 april 2011 Het project Gerwen wordt besproken tijdens het bestuurlijk overleg tussen Helpt Elkander en de gemeente. In dit overleg wordt door Helpt Elkander aangegeven dat, gelet op de gewijzigde regelgeving, Helpt Elkander de notariële akte niet meer mag tekenen. Het probleem voor de gemeente is dat zij geïnvesteerd heeft in aankopen Gerwen, waar nu de dekking onderuit valt. Helpt Elkander geeft aan de men op de markt zal moeten financieren. Dat kost meer dan gemiddelde rente. In het bestuurlijk overleg van december 2010 heeft Helpt Elkander aangekondigd dat zij een belegger zal gaan zoeken voor het commerciële gedeelte in het project. Zij denkt dit in de loop van 2011 te kunnen afronden. De volgende oplossingen worden genoemd: • • •

Overdragen aan een andere corporatie Helpt Elkander is bereid de hogere rente te betalen Structuurvisie opstellen en daarbij de mogelijkheden om toch woningbouw te realiseren42.

24 mei 2011 Helpt Elkander maakt middels brief aan het college kenbaar dat Helpt Elkander de gronden in Gerwen niet zelfstandig kan aankopen. Voor wat betreft de gronden bestemd voor de geprognosticeerde koopwoningen zal een belegger c.q. een commerciële partij moeten worden aangezocht43. 41

Aantekeningen in verband met de vraag of HE zich kan terugtrekken uit de Anterieure Ontwikkel- en realisatie overeenkomst Woningbouw en bedrijvenlocatie Gerwen die tussen HE en de gemeente is gesloten op 9 maart 2010, dd. 25-4-2011. Th. Broekman. 42 Notulen bestuurlijk overleg Nuenen en HE dd. 26 april 2011 43 Brief Helpt Elkander dd. 24 mei 2011, kenmerk HS/TK no: 11-340

41

In een brief met gelijke datum maakt Helpt Elkander aan het college duidelijk dat er sprake is van sterk gewijzigde omstandigheden. In de overeenkomst Gronden Gerwen is een artikel opgenomen waarin is bepaald dat indien er sprake is van gewijzigde omstandigheden, partijen met elkaar gaan heronderhandelen44. Onder de sterk gewijzigde omstandigheden verstaat Helpt Elkander: “In het 4e kwartaal bereikte de directie [van Helpt Elkander] andere signalen/berichten. Het SRE heeft vastgesteld dat er mogelijk teveel nieuwe woningen zouden worden gebouwd in de Regio en zij wenste afstemming tussen gemeenten onderling op welk moment een bepaalde locatie ontwikkeld zou mogen worden. Ook de geprognosticeerde aantallen zouden neerwaarts moeten worden bijgesteld. Tijdens enkele besprekingen waarbij ondergetekende [H. Smits, directeur Helpt Elkander] aanwezig was, stelde wethouder Jansen dat de gedeputeerde, de heer Ruud van Heugten, kenbaar had gemaakt dat het Provinciaal beleid is, dat het bouwen in kleine kernen maar zeer beperkt zal worden toegestaan. Wethouder Jansen gaf in diverse besprekingen aan dat de komende vier jaren in Gerwen daardoor niet of maar zeer beperkt gebouwd zou kunnen worden (maximaal 20 starterswoningen is genoemd)”. “Verder vertelde hij [voorzitter van voetbalclub Gerwen] me [H. Smits] dat hij ervan uitgaat dat van verplaatsing van de voetbalvelden voorlopig geen sprake is omdat hij van het college juist de indruk had gekregen dat de voetbalclub Gerwen mogelijk nog wel 10 jaar op de huidige locatie actief zou kunnen blijven sporten”. “Vanaf september heeft de directie van Helpt Elkander diverse malen overleg gevoerd met wethouder Jansen en met hem tijdens die overleggen onder andere de (ophanden zijnde) wijzigingen van de wet- en regelgeving per 1 januari 2011 besproken. Daarbij is door ondergetekende aan hem kenbaar gemaakt c.q. de beperking aangegeven dat Helpt Elkander niet zelfstandig de gemengde projecten kan uitvoeren en dat zij het risico met betrekking tot de ontwikkeling van koopwoningen moet onderbrengen bij een externe marktpartij”. De rekenkamer heeft getracht te achterhalen wanneer bekend was wat de impact van de nieuwe wetgeving zou zijn. In ieder geval is duidelijk dat de nieuwe wetgeving in juli 2010 (één dag voor het zomerreces) door de tweede kamer is goedgekeurd. In de loop van het najaar is bij woningcorporaties bekend geworden dat deze wetgeving vergaande gevolgen zou hebben voor wat betreft het ontwikkelen van commercieel vastgoed door woningcorporaties. Heden De rekenkamer deed navraag naar de stand van zaken ultimo augustus 2011. Er was op dat moment nog geen oplossing voor de grond gevonden. Nog niet duidelijk is wanneer doorverkoop van de grond van Gerwen plaats zal vinden. Helpt Elkander en gemeente hebben goede hoop dat Helpt Elkander een andere partner zal gaan vinden om het project Gerwen te realiseren. Tevens was er gewerkt aan een structuurvisie en waren er plannen om in Gerwen met een kleinschalig CPO-project te starten (20 a 25 woningen). De grootschalige plannen in Gerwen zijn van de baan, mede met het oog op de onduidelijkheid over welk contingent aan Gerwen nog wordt toegekend.

44

Brief Helpt Elkander dd. 24 mei 2011, kenmerk HS/TK no: 11-341

42

Hoofdstuk 6: Reconstructie dossier grondaankoop Intratuin/Berg De grondaankoop Intratuin/Berg heeft betrekking op de aankoop van de panden Berg 58 en 60, de grond en opstallen van de winkel van Intratuin en een stuk tuinbouwgrond te Gerwen. Het betreft hier een strategische grondaankoop van eigendommen die toebehoorden aan familie De Louw. Ten tijde van de effectuering van de grondaankoop was de nieuwbouw van Intratuin op de locatie Collse Hoefdijk in een vergevorderd stadium. De ondertekening van de overeenkomst tussen de Louw en de gemeente vond plaats eind januari 2010. De akte werd gepasseerd op 8 maart 2010. In totaal ging het om een bedrag groot € 2.375.000. In deze reconstructie wordt gebruik gemaakt van het logboek dat op verzoek van Theo Broekman (juridisch controller) door F. van de Gevel (hoofd projectbureau) is opgesteld. Dit logboek is opgesteld in verband met een intern onderzoek dat door Theo Broekman is uitgevoerd. Dit onderzoek leidde tot een rapport waarop, in het kader van artikel 55 van de gemeentewet, geheimhouding is opgelegd. In deze reconstructie worden alleen feiten weergegeven. Daar waar nodig is redactioneel tekst toegevoegd. Deze tekst [staat tussen vierkante haken]. Daarnaast wordt in dit hoofstuk gebruik gemaakt van omkaderde tekst. Dit is tekst die door de rekenkamercommissie is toegevoegd, buiten de feitelijke gang van zaken en is bedoeld om duiding c.q. toelichting te geven op de gang van zaken. De cursief weergegeven tekst is tekst die letterlijk aan documenten is ontleend.

43

2009 Start: 29 juni 2009 Portefeuillehouderoverleg A. Mulder met F. van de Gevel: openen gesprekken met IntratuinBerg. Een en ander is afgestemd in het college. Gemeente wil graag ontwikkelaars voor zijn. Er is belang in verband met de locatie45. De rekenkamercommissie deed navraag bij de verschillende geïnterviewden. Hierbij is komen vast te staan dat niet kan worden bepaald wie cq. welke bestuurder(s) met de eigenaars van Intratuin contact is gelegd in verband met mogelijke aankoop van Intratuin/Berg. Wel is komen vast te staan dat regelmatig door portefeuillehouder A. Mulder met de eigenaars overleg is gevoerd over een mogelijke invulling van het terrein. Tevens is komen vast te staan dat de gemeenteraad in het najaar 2008 c.q. voorjaar 2009 bij het college heeft aangedrongen op een invulling van dit vraagstuk om herhaling van het project “Schenkels” (Parkstraat/Voirt) te voorkomen. 2 juli 2009 Portefeuillehouderoverleg A. van Beek met F. van de Gevel: verzoek wordt herhaald door van Beek, aangegeven wordt dat na de vakantie kan worden opgestart. Afspraak kan gemaakt worden46. 17 september 2009 Afspraak F v.d. Gevel met dhr. en mw. De Louw. De Louw geeft aan dat afgelopen jaren met meerdere ontwikkelaars contact is geweest. Partijen zijn nooit uit de onderhandelingen gekomen. Aanvankelijk was er een idee voor appartementen. Dit is echter als niet passend gevonden door de gemeentelijke stedebouwkundige (traject medio 2007-2008). Daarna zijn er ontwikkelaars langs geweest zonder effect. Er wordt nog gesproken met één ontwikkelaar. De rekenkamercommissie heeft getracht in haar interviews te achterhalen met welke ontwikkelaars fam. De Louw contact heeft gehad. Terzake zijn twee namen genoemd. De rekenkamercommissie noemt om privacyoverwegingen deze namen niet in haar rapport. Bewijzen dat door deze ontwikkelaars ook daadwerkelijk bedragen zijn geboden groot € 2.500.000 (zie hierna) heeft de rekenkamercommissie niet aangetroffen. De Louw geeft aan dat hij afgelopen periode wel direct door diverse bestuurders is benaderd, hier zijn verwachtingen over verwerving gewekt dat gemeente graag zou willen. Vanuit de gemeente aangegeven dat dit soort trajecten via een taxatietraject worden benaderd en onder voorbehoud goedkeuring college en raad geschieden. Als er taxatietechnisch tot een overeenkomst kan worden gekomen neemt college en zonodig de raad een besluit. Bestuurder neemt geen besluit. De Louw geeft aan dat hij er belang bij heeft tot snelle besluitvorming te komen. Hij heeft verplichtingen naar realisatie van de nieuwe Intratuin-Eeneind. De Louw gaat op vraag gemeente akkoord dat taxatietraject wordt opgestart. Gemeente gaat echter niet opbieden tegen ontwikkelaars, wil dus exclusief praten. Gemeente zal traject direct opstarten. 45 46

Bron: logboek v.d. Gevel Bron: logboek v.d. Gevel

44

De Louw zal andere ontwikkelaar op laag pitje zetten47. 18 september 2009 Mail van F. v.d. Gevel aan F. Verdonk (taxateur gemeente): “Project Intratuin-Berg is een inbreidingsproject. Met de eigenaar is overleg geweest of zij bereid zijn aan de gemeente te verkopen. Zij hebben aangegeven zowel de gronden van de winkel-kassen te willen verkopen (zie tekening geel) als beide aangrenzende woningen (oranje en groen). Graag hiervoor een opname en taxatie regelen (zij hebben een prijs van een ontwikkelaar liggen van ca 2,5 mln.). Andere tekening betreft een stuk agrarische grond (Gerwen) dat men eveneens wil verkopen…..48 25 september 2009 Opname panden Berg 58, 60 en Intratuin door taxateur. 3 oktober 2009 Mail F.v.d. Gevel aan F. Verdonk: ter ondersteuning van de taxatie t.b.v. Intratuin te Nuenen de onderliggende WOZ-waardes49. 5 oktober 2009 Mail F. Verdonk aan F. v.d. Gevel50: Voor wat betreft het taxatierapport tuincentrum Intratuin-Berg hebben wij nog een drietal vragen waarop wij antwoord moeten verkrijgen alvorens het taxatierapport definitief opgesteld/afgerond kan worden. De vragen zijn: 1) is er al een inrichtingschets bekend voor de toekomstige ontwikkeling van de gronden Intratuin-Berg en zo ja, van hoeveel woningen gaat deze inrichtingsschets uit? ( de adviseur van verkoper, de heer Eijkemans zegt dat er op basis van inrichtingsgegevens van andere ontwikkelaars, biedingen zijn uitgebracht op het tuincentrum en de twee woningen van circa 2,5 mln. Gebaseerd op een residuele grondwaarde berekening, uitgaande van 11 woningen in het plan). Ik wil dit narekenen m.b.v. een residuele grondwaardeberekening51, maar moet dan wel weten over hoeveel woningen of het aantal m2 uitgeefbaar er gesproken wordt). Kunt u mij doorgeven of hier iets van is? 2) Zou u mij kunnen aangeven wat de huidige bestemming is van het buitenperceel van intratuin aan de Laan van Gherwin, sectie B nr. 5359 groot 7.783 m2 [perceel Gerwen].

47

Bron: logboek F. v.d. Gevel Bron: logboek F. v.d. Gevel 49 Bron: logboek F. v.d. Gevel 50 Bron: logboek F. v.d. Gevel 51 Bij de residuele grondwaardeberekening wordt de grondprijs berekend door de bouwkosten (plus een winstopslag) in vermindering te brengen op de vrij-op-naam-prijs (von-prijs) van de woningen en andere gebouwen. De grondprijs is de vergoeding voor het verwerven en bouwrijp maken van de grond, de inrichting van de openbare ruimte en voor de planning en uitvoering. Door deze werkwijze is de hoogte van de grondprijs mede afhankelijk van de ontwikkelingen op de woningmarkt. 48

45

3) Is er een verwachtingswaarde voor het buitenperceel van intratuin aan de Laan van Gherwin? Met andere woorden: wordt er gedacht aan een mogelijke toekomstige (woningbouw) ontwikkeling op het perceel? 6 oktober 2009 Mail F. vd. Gevel aan F. Verdonk52: Op locatie ligt nog geen plan, uitgaan van circa 65% uit te geven gronden. Bestemming buitenperceel in Gerwen betreft tuinbouwgrond. Ligt wel op strategische locatie, direct aan uitvalsweg Gerwen. Woningbouw nog niet direct aan de orde. Wel toekomstig t.b.v. mogelijk civiele werken. De rekenkamercommissie stelt met deze opmerking vast dat ten tijde van de taxatie géén sprake was van concrete plannen. De rekenkamercommissie deed hier navraag naar tijdens haar interviews. Vast is komen te staan dat onder andere werd gedacht aan de realisatie van (senioren-)patio-woningen, appartementencomplexen (4 lagen hoog; niet haalbaar in verband met stedebouwkundige bewaren) en mogelijk gebruik van het perceel voor nieuwbouw gemeentehuis. De rekenkamercommissie heeft géén tekeningen aangetroffen die een eventueel (concreet) plan onderbouwen. De rekenkamer beschikt alleen over een plattegrond van een grote kavel bestaande uit de kavels Intratuin en twee kavels van villa’s aan de Jan van Schijnveltlaan. Hieruit blijkt dat er gedachten zijn geweest om ter plaatse meerdere kavels aan te kopen om een nieuwbouw van het gemeentehuis te plegen. 7 oktober 2009 Mail F. Verdonk aan gemeente53 Bijgaand treft u aan ter beoordeling het taxatierapport m.b.t. de aankoop van tuincentrum Intratuin-Berg (inclusief woonhuizen Berg 58 en 60 en een agrarisch perceel te Gerwen). De getaxeerde schadeloosstelling op basis van reconstructie (schadeloosstelling op onteigeningsbasis uitgaande dat een vervangende kavel in de regio wordt verworven, waarop een nieuw bedrijf wordt gesticht, vergelijkbaar met het huidige bedrijf) komt uit op circa € 2.436.000. Voor de locatie Berg-tuincentrum is tevens overwogen of een residuele grondwaardeberekening bij herontwikkeling naar woningbouw een hogere schadeloosstelling zou geven, dan de getaxeerde schadeloosstelling op basis reconstructie. Dit is niet het geval. Deze residuele grondwaardeberekening komt uit op circa € 1.050.000 ten opzichte van € 1.100.000. Daar deze schadeloosstelling niet hoger is, is als uitgangspunt gekozen de getaxeerde schadeloosstelling op basis van reconstructie (is ook reëel gelet op de verplichtingen naar intratuin-eeneind). Wilt u het taxatierapport beoordelen en eventuele opmerkingen aan mij doorgeven? Indien akkoord zullen de aankooponderhandelingen worden opgestart. Hier is al een afspraak voor gemaakt met de heer Eijkemans voor vrijdag 23 oktober 2009 om 14.00 uur op kantoor van de heer Eijkemans.

52 53

Bron: logboek F. v.d. Gevel Bron: logboek F. v.d. Gevel

46

Deze passage is letterlijk overgenomen uit het logboek van F. van de Gevel. Bij een contact dat de rekenkamer had met F. Verdonk is echter gebleken dat de inhoud van de mail anders was namelijk: Bijgaand treft u aan ter beoordeling het taxatierapport met betrekking tot de aankoop van tuincentrum Intratuin -Berg (inclusief woonhuizen Berg 58 en 60 en een agrarisch perceel te Gerwen). De getaxeerde schadeloosstelling op basis reconstructie (schadeloosstelling op onteigeningsbasis uitgaande dat een vervangende kavel in de regio wordt verworven, waarop een nieuw bedrijf wordt gesticht, vergelijkbaar met het huidige bedrijf ) komt uit op circa € 2.311.000,-(zegge twee miljoen driehonderd en elf duizend euro)54 Voor de locatie Berg is tevens overwogen of een residuele grondwaardeberekening bij herontwikkeling naar woningbouw een hogere schadeloosstelling zou geven, dan de getaxeerde schadeloosstelling op basis reconstructie. Dit is niet het geval . Deze residuele grondwaardeberekening komt uit op circa € 945.000.- (zegge negenhonderd en vijfenveertig duizend euro). Daar deze schadeloosstelling niet hoger is als uitgangspunt gekozen de getaxeerde schadeloosstelling op basis van reconstructie In de mail is dus sprake van andere bedragen dan gemeld in het logboek van F. van de Gevel. F. van de Gevel geeft aan niet te weten hoe dit kan. Het initiatief om ook uit te gaan van residuele grondwaarde ging uit van de taxateur en niet van de gemeente. Overigens heeft de rekenkamercommissie navraag gedaan over de aan het bedrag ad € 945.000 ten grondslag liggende berekening. Deze kon door de F. Verdonk niet aan de rekenkamercommissie worden overlegd. 7 oktober 2009 Door Kendes, rentmeesters & adviseurs te Veenendaal, kantoor Werkhoven, wordt een taxatierapport opgesteld: Opdrachtgever gemeente Nuenen. Opdracht: het bepalen van de economische waarde van de onroerende zaak alsmede de aan belanghebbende toekomende schadeloosstelling op basis van de beginselen van de Onteigeningswet en de daarmee samenhangende jurisprudentie. Datum opname: 25 september 2009 Waardering:

Berg 58 Berg 60 Intratuin Perceel Gerwen Totaal

54

Waarde

schadeloosstelling

totaal

€ 647.000 € 350.000 € 700.000 € 116.745

€ 113.000 € 65.000 € 300.000 € 19.255

€ 760.000 € 415.000 € 1.000.000 € 136.000 € 2.311.000

Bron: mail F. Verdonk aan rekenkamercommissie dd. 6 juli 2011

47

Onder de schadeloosstellingen vallen: Berg 58: Financiering verschil tussen waarde vergelijkbare woning en waarde huidige woning Aankoopkosten vervangend woonhuis Bijdrage verhuis- en herinrichtingskosten Bijdrage kosten deskundige bijstand Totaal

€ 26.500 € 56.000 € 15.000 € 15.500 € 113.000

Berg 60: Financiering verschil tussen waarde vergelijkbare woning en waarde huidige woning Aankoopkosten vervangend woonhuis Bijdrage verhuis- en herinrichtingskosten Bijdrage kosten deskundige bijstand Totaal

€ 15.000 € 30.000 € 13.000 € 7.000 € 65.000

Intratuin: Financiering meerkosten nieuwe investering Aankoopkosten vervangende grond Leges/vergunningen Verhuiskosten Stagnatieschade/aanloopverliezen Aansluitkosten nutsvoorzieningen Bouwbegeleiding Deskundige bijstand Totaal

€ 180.000 € 5.000 € 15.000 € 25.000 € 30.000 € 15.000 € 10.000 € 20.000 € 300.000

Perceel Gerwen: Aankoopkosten vervangende grond Verhuiskosten beplantingen Kosten deskundige bijstand Totaal

€ 1.500 € 15.000 € 2.755 € 19.255

Naar aanleiding van de onderhandelingen wordt het taxatierapport van Kendes, door F. Verdonk, zonder medeweten van Kendes, aangepast. Het rapport ziet er uiteindelijk als volgt uit: Object

Waarde

schadeloosstelling

totaal

Berg 58 Berg 60 Intratuin Perceel Gerwen Totaal

€ 647.000 € 350.000 € 700.000 € 116.745

€ 113.000 € 100.000 € 400.000 € 19.255

€ 760.000 € 450.000 € 1.100.000 € 136.000 € 2.436.000

De omschrijvingen van de schadeloosstellingen luiden hetzelfde als bij het eerste rapport, echter de bedragen zijn anders bij Berg 60 en bij Intratuin.

48

Het gaat om de volgende aanpassingen:

Berg 60 Aankoopkosten vervangend woonhuis Bijdrage verhuiskosten etc. Bijdragen kosten deskundige bijstand Totaal bijkomende schaden55 Intratuin Financiering meerkosten nieuwe investering Aankoopkosten vervangende grond Leges/vergunningen Verhuiskosten Stagnatieschade/aanloopverliezen Aansluitkosten nutsvoorzieningen Bouwbegeleiding Bijdrage kosten deskundige bijstand Sluitpost Totaal

was

wordt

verschil

30.000 13.000 7.000 50.000

30.000 13.000 7.000 75.000

0 0 0 25.000

180.000 5.000 15.000 25.000 30.000 15.000 10.000 20.000 nvt

200.000 15.000 25.000 35.000 40.000 25.000 20.000 30.000 10.000

10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 125.000

De rekenkamer legde aan de taxateur van Kendes de vraag voor of waardering op basis van onteigening gebruikelijk is, ook in situaties waarbij geen sprake is van een onteigeningsprocedure. Over de schadeloosstelling op basis van onteigeningswaarde merkt de taxateur van Kendes het volgende op: “Voor de duidelijkheid kan ik u [de Rekenkamercommissie] melden dat het uitgangspunt voor een overheid van een taxatie waarbij een bestemmingswijziging in het geding is doorgaans geschiedt op basis van een volledige schadeloosstelling gebaseerd op de onteigeningswet en de daarbij behorende jurisprudentie. Uitzondering is vaak in de begin periode van een Wvg waarbij in artikel 16 lid 4 van de Wvg verwezen wordt naar artikel 40b-40f onteigeningswet die aangeeft dat daar de prijs bij een onderstelde koop in het vrije commerciële verkeer tussen een redelijk handelend verkoper en redelijk handelend onteigenaar vergoed dient te worden. Het is namelijk een beschermingsvorm voor verkoper waarbij het nog niet zeker is of de inzet van gewijzigde planologie ook daadwerkelijk de eindstreep haalt. Om de particulier/ondernemer te beschermen om in die gevallen van verkoop wensen er toch verzekerd van te zijn van een koper kan men tegen voornoemde waarde ( lees marktwaarde) vervreemden aan de overheid. Echter op enig moment gaat ook daar de overheid actief verwerven en zal op dat moment een volledige schadeloosstelling aan de orde zijn. In veel gevallen zal ook de deskundige van de wederpartij melden dat vervreemding enkel en alleen zal geschieden op basis van volledige schadeloosstelling. Er zal dan ook enkel in die gevallen waarbij verkoop geen uitstel duldt verkocht worden op basis van de marktwaarde. Het werkt dus niet kostprijsverhogend omdat indien men het op een onteigening laat aankomen er op basis van volledige schadeloosstelling gewaardeerd zal moeten worden”56.

55

Het is niet duidelijk welke bijkomende schaden worden bedoeld. Alle componenten waaruit deze schaden bestaan blijven ongewijzigd. Alleen de optelsom is veranderd in het rapport. 56 Bron: mail van H. van de Leemkolk aan W. Lindelauf (lid rekenkamercie) dd. 8 juli 2011

49

De rekenkamer had overleg met een onafhankelijk extern deskundige (register taxateur) aangaande de vraag of waardering op basis van schadeloosstelling conform de onteigeningswet gebruikelijk is. Zijn antwoord luidde als volgt: Het onteigeningstraject is een langdurig en kostbaar traject. (voor vooral de onteigenaar). In minnelijke sfeer, ter voorkoming van onteigening, wordt bij de schadebepaling op voorhand al de systematiek van onteigening gehanteerd. In geval van onteigening ontkomt men er toch niet aan en de wet schrijft volledige schadeloosstelling voor. Bij de verwerving van een onroerende zaak, waarbij onteigening niet direct aan de orde is, omdat de titel daartoe (nog) ontbreekt, wordt bij de bepaling van de verwervingskosten niet alleen de waarde in het economisch verkeer bezien doch ook de eventuele schade die de eigenaar ondervindt of gaat ondervinden als gevolg van het “verlies” van de beschikking over de onroerende zaak. Hiermee komen we dan weer op de systematiek zoals toegepast in geval van onteigening. Een sprekend voorbeeld is de discussie in de Tweede Kamer over de realisering van de EHS (Ecologische Hoofdstructuur). Hiervoor is grond nodig die kennelijk niet zo maar te koop is. De kamer heeft overwogen hiervoor het onteigeningsinstrument (beperkt) in te zetten. Dit is niet gebeurd, doch de aankoopprijs voor de verwerving van deze gronden wordt wel bepaald op basis van de systematiek als toegepast bij onteigening. Het is overigens een algemeen aanvaarde systematiek bij verwerving van OZ ten behoeve van een toekomstig doel “ten algemene nutte”. Overigens naast de bepaling van de waarde middels vaststelling van “residuele grondwaarde” bij ontwikkelingsprojecten op “kale grond”.

Over het bestaan van twee taxatierapporten rekenkamercommissie het volgende op:

merkt

F.

Verdonk,

richting

de

Naar aanleiding van uw verzoek en de gevraagde mail heb ik nog het dossier globaal doorgelopen/ bestudeerd. U gaf tijdens het telefoongesprek een andere taxatiewaarde aan dan in het naar de gemeente gemailde taxatierapportrapport gemeld (€ 2.436.000 ipv € 2.311.000). Naar aanleiding van de mail van 7 oktober 2009 hebben er diverse besprekingen plaatsgehad met de verkopende makelaar. De verkopende makelaar kwam uit op een schadeloosstelling van circa € 2.700.000 Naar aanleiding van deze onderhandeling besprekingen is het taxatierapport bijgesteld naar een schadeloosstelling van € 2.436.000. Dit taxatierapport is besproken en afgegeven aan de gemeente. PS: De werkwijze bij aankopen voor bestemmingwijzigingen is als volgt; Er wordt een taxatie gemaakt van het aan te kopen object door kopende makelaar en overlegd met de gemeente. Een taxatierapport wordt ook gemaakt door de verkopende makelaar en overlegd met zijn cliënt. Deze taxatierapporten worden besproken tussen partijen. Bij verschillen tussen taxaties wordt (in overleg met de gemeente) onderhandeld en proberen partijen elkaar te overtuigen van de juistheid van de onderdelen van de taxatie. Op basis hiervan wordt uiteindelijk het definitieve taxatierapport gemaakt. (overigens wordt het eerste taxatierapport, (onderhandelingrapport) vaak veelal lager gehouden, net zoals verkoper doorgaans te hoog in de boom zitten)

50

Tevens is in overleg de residuele grondwaardeberekening aangepast van € 950.000 naar € 1.050.000 Deze berekening van de residuele grondwaarde is heel summier daar er alleen een inrichtingschets lag welke door een stedenbouwkundige gemaakt was, waar de gemeente niet mee in zee wilde (en derhalve geen status had). De residuele grondwaardeberekening is dan ook heel globaal berekend uitgaande van de gebruikelijke aannames voor binnenstedelijke ontwikkelingen. Van de berekening kan ik geen nadere onderbouwing meer vinden in het dossier. Dit is puur gebruikt als vergelijkingsmateriaal. Uiteindelijk is overeenstemming bereikt, onder voorbehoud goedkeuring College op een schadeloosstelling van € 2.375.000 23 oktober 2009 Afspraak met Eijkemans gaat niet door in verband met vakantie Eijkemans57. 10 november 2009 Afspraak Eijkemans, F. Verdonk, F. v.d. Gevel op bureau Eijkemans te Gemert. Taxatie van de Louw doorgesproken. Eijkemans beoordeelt waarde totaal op circa € 2.550.000. Geen overeenstemming bereikt. Eijkemans gaat nog wel terugkoppelen naar de Louw en komt met een bieding58. 17 november 2009 F. v.d. Gevel ontvangt van Eijkemans taxatie & advies een mail inzake “cliënten de Louw te Nuenen”. In deze mail is het volgende te lezen59: Naar aanleiding van het gesprek dd. 10 november jl. berichten wij u dat cliënten de heer en mevrouw de Louw tot een akkoord bereid zijn onder de navolgende voorwaarden: Koopsom Woonhuis Berg 58 Woonhuis Berg 60 Intratuin Grond Gerwen Totaal

€ 745.000 € 430.000 € 1.100.000 € 100.000 € 2.375.000

Cliënten gaan akkoord met genoemde koopsom onder voorwaarde dat de koopsom zoals hiervoor aangegeven wordt uitgesplitst60. Wanneer deze uitsplitsing niet tot de mogelijkheden behoort gaan zij niet akkoord met deze koopsom, maar met een koopsom van € 2.450.000.

57

Bron: logboek F. v.d. Gevel Bron: logboek F. v.d. Gevel 59 Bron: logboek F. v.d. Gevel 60 Uitsplitsing komt in dit soort gevallen (verkoop door bedrijven) vaker voor. De motieven hierachter zijn van fiscale aard. De gemeente gaat met dit soort verzoeken normaliter akkoord. Het risico dat de fiscus bij een latere controle vaststelt dat splitsing niet had gemogen, is voor de verkopende partij. 58

51

19 november 2009 Mail F. Verdonk aan gemeente61: Het voorstel van Eijkemans is mijns inziens akkoord ..…wilt u nadat u het voorstel besproken hebt met B&W mij berichten of het voorstel ook namens de gemeente akkoord is, waarna ik de heer Eijkemans zal berichten (of u namens de gemeente onder voorbehoud goedkeuring). 19 november 2009 Mail F. van de Gevel aan Eijkemans62: Geachte heer Eijkemans, naar aanleiding van onze gesprekken kan ik u mededelen dat ik de verwerving met de door u aangegeven splitsing ter besluitvorming zal voorleggen aan het college van B&W. Ik zal trachten het voorstel te agenderen voor eerste overleg met portefeuillehouder en dan de collegevergadering van 1 december as. Anders wordt dit 8 december. Daarna zal ik u via dhr. Verdonk zsm berichten en kunnen bij een positief besluit de contracten gereed worden gemaakt. 23 november 2009 Aankoop besproken in portefeuillehouderoverleg met A. Mulder. A. Mulder is akkoord, graag snel afwerken. Mulder zal ondersteunen in college. Aangeven dat het bedrag stevig is in relatie tot mogelijke ontwikkeling63. De rekenkamercommissie heeft navraag gedaan over de vraag of over “de stevige prijs” in het portefeuillehoudersoverleg en/of in het college gesproken is. Uit interviews is gebleken dat dit aspect geen issue was. 26 november 2009 Aankoop besproken met portefeuillehouder A. van Beek. Van Beek is akkoord. 4 december 2009 Mail F. v.d. Gevel aan Eijkemans Behandeling en besluitvorming in het college vindt plaats op 8 december 200964. 8 december 2009 Het college besluit, op voorstel van F. van de Gevel, tot aankoop van de locaties Berg 58 en Berg 60, locatie Intratuin en een grondperceel te Gerwen. In het voorstel zijn de volgende passages opgenomen:

61

Bron: logboek F. v.d. Gevel Bron: logboek F. v.d. Gevel 63 Bron: logboek F. v.d. Gevel 64 Bron: logboek F. v.d. Gevel 62

52

Samenvatting: Op uw verzoek zijn de mogelijkheden onderzocht voor de verwerving van de locatie IntratuinBerg. In de gesprekken met betrokkene en zijn adviseur wordt de verkoop gekoppeld aan de eveneens verkoop van de woningen Berg 58 en Berg 6065. De gemeente heeft op haar beurt te kennen gegeven alleen te willen kopen in een deal met inbegrip van het perceel van 8.090m2 in Gerwen. Advies: Instemmen met: De verwerving van de locatie Intratuin-Berg, de woningen Berg 58 en Berg 60 alsmede grondperceel te Gerwen voor een totaalprijs van € 2.375.000 kk. De aankoopprijs is gelegen tussen de laagste taxatiewaarde ad € 2.311.000 en de hoogste ad € 2.436.000 Beslissing: Akkoord advies. Het college ontvangt graag zo spoedig mogelijk het plan (procedureel en inhoudelijk) voor invulling van de locatie. De rekenkamercommissie stelt hiermee vast dat de gedachte dat er tijdens de besluitvorming tot aankoop géén sprake was van voldoende uitgewerkte plannen, bevestigd wordt. 1. aanleiding en centrale vraag Gelet op de verplaatsing van Intratuin van de locatie Berg naar de locatie Collse Hoefdijk/Eeneind zijn de mogelijkheden onderzocht of de locatie Intratuin-Berg kan worden verworven voor kleinschalige woningbouwontwikkeling…..eigenaar had eveneens een kavel tuinbouwgrond van ruim 7.700 m2 in eigendom aan de rand van Gerwen. Dit laatste perceel kan worden doorgeleverd aan woningbouwvereniging Helpt Elkander voor de realisatie van het project Gerwen woningbouw/sport66. Met de eigenaar zijn gesprekken gevoerd over de verwerving. Er heeft taxatie van de onroerende zaken plaatsgevonden. 2. bestuurlijke kaders Het college is bevoegd om de verwerving van strategische posities tot een bedrag van € 2.500.000 te realiseren. Het betreft hier een privaatrechtelijke rechtshandeling. Het project is nog geen geprioriteerd project. Dit kan worden meegenomen met de herziening grondexploitatie in de jaarrekening 2009. Het in exploitatie brengen van het perceel zal plaatsvinden conform de gestelde voorwaarden in de nota grondbeleid. Uit deze passage blijkt dat ervan uitgegaan werd dat de raad pas geinformeerd moest worden bij bedragen groter dan € 2.500.000. Dit is onjuist.

65 66

Anders wilde fam. De Louw niet verkopen (bron: interviews). Ten tijde van de uitvoering van het onderzoek was dit perceel nog niet aan Helpt Elkander doorverkocht.

53

3. argumenten De eigenaar heeft veel belangstelling ontvangen vanuit de zijde van ontwikkelaars. De huidige economische situatie is echter zodanig dat er op dit moment weinig marktpartijen zijn die op dit soort planvormingen op dit moment kunnen investeren. Daarnaast had overname door de gemeente duidelijk de voorkeur van de eigenaar67. Het is de rekenkamercommissie niet duidelijk geworden waarom de verkoper bij voorkeur aan de gemeente wilde verkopen. 6. wat willen we bereiken? Verwerving van de locatie en locatie ontwikkelen met woningbouw. De gronden Gerwen worden doorverkocht aan Helpt Elkander in het kader van het project Gerwen woningbouwsport. 8. wat mag het kosten? De kosten voor de verwerving zijn als volgt opgebouwd: Woonhuis Berg 58 € 745.000 Woonhuis Berg 60 € 430.000 Locatie intratuin € 1.100.000 Grond Gerwen € 100.000 Totaal € 2.375.000 De taxatie welke als onderbouwing dient voor de verwerving geeft het volgende beeld: Schadeloosstelling Berg 58 Schadeloosstelling Berg 60 Schadeloosstelling Intratuin Schadeloosstelling buitenperceel Totaal

€ 760.000 € 440.000 € 1.100.000 € 136.000 € 2.436.000

Dit is dus de taxatie met de hoogste waarde

67

In het kader van hoor en wederhoor wordt door oud wethouder Mulder het volgende opgemerkt: “De belangrijkste reden om in dit project actieve grondpolitiek te voeren was om tot snelle herontwikkeling van het terrein te komen binnen de door haarzelf gestelde ontwikkelkaders (invullen behoefte grondgebonden seniorenwoningen). Er waren meerdere projectontwikkelaars in het spel die andere ontwikkelingen voorstelden (met name appartementen); met her risico dat bij verkoop aan een van deze ontwikkelaars dat er een jarenlange impasse zou ontstaan over de toekomstige bestemming. Bovendien wilde de Louw alleen in combinatie met Gerwen verkopen. De gronden in Gerwen zijn nodig voor de door de Raad gevraagde verdere ontwikkeling van Gerwen O.a. door openbare bespreking in de raad was het duidelijk dat het bedrijfsterrein herontwikkeld zou worden voor woningbouw. Daarmee gaat de waarde van het terrein stijgen. Het college heeft ingestemd met het ambtelijk voorstel om te kopen omdat: • De aankoopprijs onder de getaxeerde onteigeningsprijs lag • De aankoopprijs weliswaar hoger was dan de getaxeerde waarde van de gronden en opstallen op basis van huidige bestemming (excl onteigeningstoeslagen), maar dat deze volgens de bij het voorstel gevoegde residuele berekening en exploitatie-opzet naar de toekomstige (ook bij de verkoper bekende) bestemming ruimschoots te onderbouwen was, • Ambtelijk geadviseerd werd aan te kopen omdat verder onderhandelen geen zin meer had en het risico in zich had dat een commerciële partij zou aankopen. Waarmee de indicatie 'stevige prijs' slechts een gevoelsmatig en geen zakelijk argument is geworden”.

54

Gelet op de mogelijke stevige prijs waarvoor de woningen nu zijn getaxeerd en de mogelijke verkoopbaarheid op de markt zal de grond in Gerwen worden doorverkocht voor € 50 per m2 * 8.090 = € 404.500 waarmee de boekwaarden als volgt in verspreide percelen worden opgenomen: Woonhuis Berg 58 Woonhuis berg 60 Locatie intratuin Grond Gerwen Totaal

€ 640.500 € 330.000 € 1.000.000 € 404.500 € 2.375.000

Inzet is de locatie op termijn te vermarkten met een door de gemeente vastgesteld programma: • •

•

De woonhuizen Berg 58 en 60 worden direct op de markt verkocht68. De locatie intratuin is groot 4.153 m2. Op basis van 75% bebouwing resteert 3.115m2 dat bij uitgifte tegen € 400/€ 425 uitkomt op een opbrengst van € 1.246.000/€ 1.323.875. Rekening houdend met sloopkosten en bouwrijpmaken is een budgetneutrale realisatie goed haalbaar (we kunnen hier uitgaan van 10 patioachtige woningen op circa 300 m grond met een grondkostenpost van € 125.000 per woning. Een aantal partijen heeft zich inmiddels informeel gemeld als geïnteresseerde: Helpt Elkander – Sir 5569. Helpt Elkander is ook bereid de gehele locatie over te nemen voor de prijs + toeslag. De gronden in Gerwen worden conform voorstel Gerwen woningbouw/sport doorgeleverd aan Helpt Elkander.

De rekenkamercommissie heeft vastgesteld dat zowel met Helpt Elkander als met Sir55+ thans geen gesprekken (meer) plaatsvinden over een mogelijke overname van het perceel. De verworven eigendommen, ook de woningen Berg 58 en 60, zijn thans nog niet verkocht. Het college heeft een voorstel gedaan tot verkoop aan de gemeenteraad. Dit voorstel is behandeld in de commissie Ruimte van 30 augustus 2011. 9 december 2009 Mail F. v.d. Gevel aan F. Verdonk70: B&W heeft aankoop geaccordeerd, meldt jij dit aan Eijkemans? Er volgt wel nog en bodemonderzoek.

68

Dit is ten tijde van het onderzoek nog niet geëffectueerd. Sir 55 staat voor “stichting initiatieven realisatie 55+ woningbouw” Dit is een ontwikkelaar die zich richt op de bouw van seniorenwoningen. Dee stichting is gevestigd in Eindhoven (www.sir55.nl). 70 Bron: logboek F. v.d. Gevel 69

55

10 december 2009 Mail F. Verdonk aan Eijkemans71: Hiermee kan ik u mededelen dat B&W van de gemeente Nuenen haar akkoord heeft gegeven om de aankoop zoals beschreven in uw voorstel van dinsdag 17 november 2009 uit te werken in een koopovereenkomst. Echter wel met ontbindingsmogelijkheden voor koper in verband met nog te verrichten bodemonderzoek en in verband met goedkeuring tot aankoop door B&W, beide tot uiterlijk 31 januari 2010 in plaats van tot 31 december 2009. 17 december 2009 Mail van Eijkemans aan gemeente72: Geachte heer van de Gevel en heer Verdonk, Conform afspraak ontvangt u bijgaand de conceptkoopovereenkomsten betreffende de locatie gelegen aan de Berg 58, Berg 60 en locatie Intratuin aan Berg. ong. te Nuenen. Met betrekking tot de ontbindende voorwaarden kunnen wij u mededelen dat deze naar uiterlijk 20 februari 2010 zijn verplaatst. Dit in verband met het nog te realiseren bodemonderzoek…….. Graag vernemen wij uw reactie. 23 december 2009 Mail Eijkemans aan gemeente73: Geachte heer van de Gevel en heer Verdonk, Vorige week hebben wij u de overeenkomsten toegezonden betreffende de aankoop van de locatie Intratuin aan Berg ong. te Nuenen door gemeente Nuenen. Graag zouden wij de overeenkomsten in de eerste week van januari laten ondertekenen door verkopers. Daarom ontvangen wij graag spoedig uw bevindingen op onderhavige overeenkomsten.

71

Bron: logboek F. v.d. Gevel Bron: logboek F. v.d. Gevel 73 Bron: logboek F. v.d. Gevel 72

56

2010 18 januari 2010 In portefeuillehouderoverleg vraagt wethouder Mulder naar de stand van zaken. Hij wil nu graag snel afwerken. We zijn nog bezig met koopakte. Moet wel zorgvuldig gebeuren, prijs gevoelsmatig hoog. Daarnaast loopt grondonderzoek nog. Van de Gevel wil uitslagen afwachten74. 20 januari 2010/21 januari 2010 Er worden nog diverse aanpassingen op de koopovereenkomsten doorgevoerd. 22 en 25 januari 2010 Tussen J.L. de Louw en gemeente Nuenen (W.R. Ligtvoet) wordt een overeenkomst getekend, opgesteld door Eijkemans taxatie & adviesbureau, inzake de verkoop aan gemeente Nuenen van de woning Berg 60 te Nuenen voor een prijs van € 430.000 Tussen W.M. de Louw en gemeente Nuenen (W.R. Ligtvoet) wordt een overeenkomst getekend, opgesteld door Eijkemans taxatie & adviesbureau, inzake de verkoop aan gemeente Neunen van: Woning Berg 58 Intratuin Perceel Gerwen Subtotaal Berg 60 Totaal

€ 745.000 € 1.100.000 € 100.000 € 1.945.000 € 430.000 € 2.375.000

De overeenkomst wordt door de Louw ondertekend op 22 resp. 25 januari. De locoburgemeester (wethouder Mulder) tekent (waarschijnlijk75) in een later stadium, op of na 27 januari. De exacte datum blijkt niet uit de stukken. 27 januari 2010 Het college van B&W besluit om aan te kopen van de heer W. de Louw, percelen E 7474 ter grootte van 760 m2, E 7476 ter grootte van 4.153 m2 en B 5359 en B 5360 gezamenlijk groot 8.090 m2. Een en ander onder de voorwaarden en bepalingen zoals in door de gemeente opgestelde en op 22 januari getekende koopovereenkomst, voor de prijs van totaal € 1.945.000. Tevens besluit het college om aan te kopen van de heer J. de Louw het perceel E 3136 er grootte van 330 m2 voor een bedrag van € 430.000 een en ander onder de voorwaarden en bepalingen zoals opgenomen in de op 22 januari getekende koopovereenkomst.

74

Bron: logboek F. v.d. Gevel Dit is niet zichtbaar. Uit interviews is gebleken dat bij het tekenen van overeenkomsten door bestuurders altijd de daarop betrekking hebbende collegebesluiten erbij gepakt worden. 75

57

20 februari 2010 Deadline ontbindende voorwaarde m.b.t. bodemonderzoek vervalt 22 februari 2010 Mail Eijkemans aan F. v.d.Gevel76: Geachte heer van de Gevel, Vandaag hebben wij telefonisch getracht contact met u op te nemen, helaas is dit niet gelukt, daarom sturen wij u dit E-mailbericht toe. Hedenmorgen heeft een medewerkster van notariskantoor Fokkema ons laten weten dat de gemeente Nuenen het transport heeft uitgesteld. De reden daarvan ligt in het feit dat de bodemonderzoekgegevens nog niet bekend zijn, waardoor e.e.a. vertraging oploopt. Uiteraard zijn de verkopers, en wij als adviseur, door dit bericht erg verrast. Reeds in december heeft de heer Eijkemans aan u en aan de heer Verdonk laten weten dat het bodemonderzoek opgestart kon worden, de heer Eijkemans heeft hiervoor direct contact opgenomen met de heer de Louw om hem hierover te informeren. De heer de Louw heeft aangegeven hier geen enkel probleem mee te hebben en iedere vorm van medewerking te verlenen…. Naar nu blijkt is in de afgelopen twee maanden helemaal niets gebeurd waardoor nu de levering opgeschort dient te worden. Hiermee komen de gevolgen geheel voor rekening van verkopers. Zoals u begrijpt gaan onze opdrachtgevers niet akkoord met uitstel van de akten. Gezien het feit dat de gemeente Nuenen reeds in december 2009 op dit onderwerp is gewezen door derden en het feit dat verkopers verplichtingen zijn aangegaan welke direct verband houden met de verkoop van onderhavige locaties wenst koper uitvoering van onderhavige koopovereenkomsten. Het is de gemeente Nuenen wel toegestaan om morgen het bodemonderzoek te late uitvoeren. Wellicht ten overvloede vermelden wij dat er door de gemeente Nuenen geen gebruik is gemaakt van een ontbindende voorwaarde. De termijn van deze ontbinding eindigde op 20 februari 2010 en is derhalve reeds verstreken. Het is voor verkoper nadrukkelijk niet de bedoeling om de gemeente Nuenen in haar plannen te dwarsbomen, maar gezien de omgangswijze van koper met de verstrekte informatie acht verkoper het vanzelfsprekend dat op 1 maart a.s. beide akten bij notaris Fokkema passeren. 22 februari 2010 Portefeuillehouderoverleg met A. Mulder: Van Beek sluit aan. Intratuin nu snel afwikkelen. Wil dit graag voor 3 maart [red: verkiezingen] afgewikkeld hebben Weet niet of dit gaat lukken. Zitten nu in de laatste fase. Moet zorgvuldig77.

76 77

Bron: logboek F. v.d. Gevel Bron: logboek F. v.d. Gevel

58

24 februari 2010 Mail F. v.d. Gevel aan Eijkemans78: Geachte heer Gijsbers, Ik begrijp uw boosheid over het nog niet uitgevoerde bodemonderzoek. Hierbij passen ook excuses mijnerzijds. Anderzijds heb ik van de milieudienst begrepen dat zij reeds in januari 2010 langs zijn geweest maar vervolgens van het terrein zijn gejaagd. 24 februari 2010 Mail Eijkemans aan F. v.d. Gevel79: Naar aanleiding van u e-mail hebben wij contact opgenomen met de heer de Louw. De heer de Louw heeft aangegeven dat er begin februari een persoon van de milieudienst het terrein heeft bezocht. Dit bezoek was vooraf niet aangekondigd bij verkopers, wat doorgaans gebruikelijk is, derhalve was er veel bedrijvigheid op het terrein. De heer de Louw heeft duidelijk aangegeven dat het geen enkel probleem was als die persoon zijn werkzaamheden zou gaan uitvoeren. Betreffend persoon heeft hierop zelf besloten om hiermee niet te starten gezien de aanwezige bedrijvigheid waarop hij het perceel heeft verlaten. Zoals u kunt zien liggen de feiten anders dan bij u bekend. Om tot een constructieve oplossing te komen voor beide partijen stellen wij het volgende voor: Transport op 1 maart a.s. gaat door. Notariskantoor Fokkema maakt in opdracht van gemeente Nuenen een aanvulling op waarin is opgenomen dat de gemeente het recht heeft alsnog een bodemonderzoek uit te laten uitvoeren. Wanneer uit dit bodemonderzoek blijkt dat er sprake is van een geval van ernstige verontreiniging waarvan de saneringskosten meer dan € 75.000 bedragen, komen meerkosten deze voor rekening van verkoper. Deze aanvulling dient voor 1 maart 2010 a.s. door beide partijen ondertekend te worden. 25 februari 2010 Van de Gevel geeft aan bedrag ad € 75.000 erg hoog te vinden. Eijkemans biedt aan € 50.00080. 26 februari 2010 Mail SRE aan de gemeente81: 28-01-10 is Rolf Liebregts naar locatie gegaan. Personeel van Intratuin gaf aan dat eigenaar (W. de Louw) niet aanwezig was. Deze gaf telefonisch aan dat er een afspraak gemaakt moest worden op een later tijdstip, omdat het toen topdrukte was in verband met uitverkoop. Op 1902-2010 is een afspraak gemaakt dat 23-02-10 met het veldwerk gestart zou worden. Peilbuis wordt 2-03-10 bemonsterd.

78

Bron: logboek F. v.d. Gevel Bron: logboek F. v.d. Gevel 80 Bron: logboek F. v.d. Gevel 81 Bron: logboek F. v.d. Gevel 79

59

27 februari 2010 Mail F.v.d. Gevel aan Eijkemans82: We hebben als gemeente de Milieudienst hun reactie gevraagd. Zij hebben ons duidelijk te kennen gegeven dat zij op 28-1-2010 naar locatie zijn gegaan. Personeel van intratuin gaf aan dat de eigenaar niet aanwezig was. Deze gaf telefonisch aan dat er een afspraak gemaakt moest worden op een later tijdstip, omdat het toen topdrukte was ivm uitverkoop. Op 19-022011 is een afspraak gemaakt dat 23-02-2010 met het veldwerk gestart wordt. Peilbuis wordt op 2-03-2010 bemonsterd. Ook dhr. de Louw wist met het maken van deze afspraak dat de gemeente eventuele ontbinding hiermee niet gestand kon doen. Om nu toch tot een constructieve oplossing te komen zijn er de volgende mogelijkheden: 1. ..... 2. …. 3. uitstellen passeren van de akte, waarbij de gemeente uit coulance (en niet uit schuldvraag) bereid is over de periode van 1 maart tot aan de nieuwe aktedatum de rente te vergoeden over het bedrag dat betaald zou worden tegen een rentepercentage van 2,5%. De gemeente heeft hierbij de inspanning en ook het belang zsm de resultaten van de milieudienst te overleggen. De gemeente gaat niet akkoord met het passeren van de akte zoals deze nu voorligt. De gemeente is immers niet of onvoldoende in staat gesteld om bodemonderzoek in te stellen. Daarnaast is het voor de gemeente geen mogelijkheid om niet onderzochte gronden te verwerven. 3 maart 2010 Verkiezingen 5 maart 2010 Mail SRE aan gemeente83: De resultaten van de bodem zijn binnen. De waarden zitten voornamelijk onder de achtergrondwaarde en komen niet boven de tussenwaarde. Dit houdt in dat de bodem geschikt is voor alle functies en er geen nader onderzoek noodzakelijk is. 5 maart 2010 Mail F. v..d Gevel aan Eijkemans84, Vandaag, 5 maart 2010 hebben wij vernomen van de milieudienst regio Eindhoven dat de bodem geschikt is voor alle functies en geen nader onderzoek noodzakelijk is. Op basis hiervan kan de notariële afwikkeling as maandag 8 maart 2010 plaatsvinden. Ik heb onze afdeling financiën de opdracht gegeven het bedrag as maandag telefonisch/spoedbetaling over te laten maken. Graag verzoek ik u hiervan de heer de Louw op de hoogte te stellen.

82

Bron: logboek F. v.d. Gevel Bron: logboek F. v.d. Gevel 84 Bron: logboek F. v.d. Gevel 83

60

8 maart 2010 Bij Mr. T.F. Fokkema, Notaris te Nuenen vindt transport plaats van: 1. 2. 3. 4.

Woonhuis met garage/berging Berg 60 te Nuenen voor € 430.000 Vrijstaand woonhuis met aanbouw en tuinkamer, Berg 58 voor € 745.000 Tuincentrum, te Berg ongenummerd voor € 1.100.000 Perceel cultuurgrond te Nuenen aan de laan van Gherwin voor € 100.000

Koper is gemeente Nuenen. Verkoper is de heer Johannes de Louw (object 1) en de heer Wilhelmus de Louw (objecten 2,3 en 4). 14 april 2010 Beëdiging nieuw college Voorjaar 2010: Het jaarverslag 2009 wordt aan de raad voorgelegd. In dit verslag is op pagina 17 het volgende te lezen: “deelprogramma 1.2. Grondexploitatie: Strategische grondverwerving: In 2009 heeft strategische grondverwerving plaatsgevonden in: • Gerwen: aankoop van 5 ha landbouwgronden met de intentie deze te gaan inzetten voor realisatie woningbouw en sport. • Intratuin-Berg: aankoop van de locatie Intratuin-Berg, 0,4 ha inclusief bijbehorende woningen en 0,7 ha gronden in Gerwen. Op pagina 15 van het jaarverslag is het volgende te lezen: “Daarnaast zijn strategische gronden verworven in Gerwen, Noord-West, Nederwetten Bolle Akker en langs de Berg (intratuin) te Nuenen”. Najaar 2010 Bij wethouder Jansen ontstaat, vanwege geruchten, het vermoeden dat voor de locatie Intratuin, door de gemeente te veel betaald is. Hij treedt in overleg met de gemeentesecretaris en verzoekt haar onderzoek terzake te (laten) doen.

61

2011 24 januari 2011 Op verzoek van de gemeentesecretaris wordt op donderdag 9 december 2010 aan de juridisch controller de vraag voorgelegd onderzoek te doen naar de vraag of de koopsom op de juiste grondslag is bepaald. In verband met ziekte wordt deze vraag door de juridisch controller pas op 20 december opgepakt. Het rapport is definitief op 24 januari 2011. 26 april 2011 Tijdens een gesprek met F. v.d. Gevel komt wethouder Pero erachter dat er sprake is van een intern onderzoeksrapport met betrekking tot de aankoop Intratuin. Hij verzoekt de gemeentesecretaris dit rapport in het college in te brengen. Dit gebeurt op 26 april 2011. In het advies (behandeld door Theo Broekman en Henk Meulendijks) aan het college is het volgende verwoord: 1. Kennis nemen van het intern onderzoek dat door de juridisch controller in opdracht van de gemeentesecretaris is gedaan naar de aankoopsom van Intratuin/Berg 2. Wat betreft het rapport van de juridisch controller en het daaromtrent door u verhandelde in de vergadering geheimhouding opleggen als bedoeld in artikel 55 van de Gemeentewet 3. Instemmen met Raadsinformatiebrief waarin opgenomen de opdrachtformulering voor extern onderzoek door de accountant naar deze transactie als bedoeld onder 1 en de transactie garagebedrijf Gerwen. Het rapport is in het college behandeld, er wordt geen besluit genomen, het stuk wordt geheim verklaard en er vindt geen vastlegging plaats in de besluitenlijst van het college van 26 april 2011. 26 april 2011 Er gaat een raadsinformatiebrief (nummer 17) uit waarbij het college aangeeft het voornemen te hebben om de accountant te verzoeken onderzoek te doen naar de grondaankopen Intratuin/Berg en Gerwen. 24 mei 2011 In het college wordt een stuk behandeld met het volgende advies: 1. Opstarten procedure voor een privaatrechtelijke grondverkoop bij inschrijving conform het advies van en onder begeleiding van een notaris; 2. instemmen met bijgevoegde raadsinformatiebrief waarin de raad twee weken de gelegenheid krijgt om bedenkingen over opstarten verkoopprocedure in te dienen; 3. instemmen met het raadsvoorstel tot het vaststellen van een voorbereidingsbesluit voor deze locatie; 4. uitgangspunt hanteren dat de locatie in de huidige staat wordt verkocht, waarna de grondexploitatie wordt gesloten; 5. in beraad nemen hoogste bod bij inschrijving waarna besluitvorming volgt;

62

6. doorlopen voorhangprocedure, conform artikel 169, lid 4 Gw, na voorgenomen collegebesluit over de grondverkoop; 7. doorlopen van regulier vergunningentraject door de afdeling Ontwikkeling, bij indiening van bouwplan door ontwikkelende partij te zijner tijd; 8. besluiten om, op grond van artikel 55 van de Gemeentewet, dit stuk in zijn geheel geheim te verklaren. In het presidium is besloten om punt 2, de raadsinformatiebrief, af te voeren en niet uit te laten gaan. De gedachte was om middels een raadsinformatiebrief gevolg te geven aan de voorhangprocedure. De verkoop van Intratuin was echter op dat moment nog niet aan de orde. Eerst moest er nog een koper gevonden worden. Nadat deze was gevonden kon de voorhangprocedure worden toegepast en een conceptbesluit tot verkoop worden gemaakt. Volgens de huidige afspraken over de voorhangprocedure moet dit conceptbesluit dan naar de raad voor wensen en bedenkingen. Er is overwogen om ook over de wijze waarop een koper gevonden moet worden het gevoelen van de raad in te winnen, maar uiteindelijk is dat gebeurd in een commissievergadering (dus niet via een soort voorhangprocedure die overigens ook niet verplicht is in dit geval). Op 1 september is met de commissie ABZ over een notitie over de voorhangprocedure gesproken. In deze notitie wordt voorgesteld de afspraken over de voorhangprocedure aan te scherpen in die zin dat minder vaak de voorhangprocedure hoeft te worden gevolgd.

63

Hoofdstuk 7: Financiële rechtmatigheid 7.1.

Inleiding

In dit hoofdstuk wordt allereerst ingegaan op de vraag wat onder financiële rechtmatigheid moet worden volstaan. Vervolgens (paragraaf 5.3) wordt ingegaan op het zogenaamde normenkader dat de accountant bij de uitvoering van zijn werkzaamheden, zijn controle op rechtmatigheid, dient te hanteren. Onderdeel van dit normenkader is de nota grondbeleid. Op deze nota wordt in paragraaf 5.4 stilgestaan. In paragraaf 5.5. wordt ingegaan op de informatieplicht die het college naar de raad toe heeft inzake strategische grondaankopen. In paragraaf 5.6. wordt stilgestaan bij het raadsbesluit van 28 april 2011. Daarna wordt ingegaan op de vraag wat de raad met een mogelijk afkeurende verklaring kan/moet doen. Dit hoofdstuk wordt afgesloten met de duiding die de rekenkamercommissie aan de financiële rechtmatigheid aangaande de grondaankopen geeft. 7.2.

Wat houdt financiele rechtmatigheid in?

In het Besluit Accountantscontrole Provincies en Gemeenten BAPG) wordt onderscheid gemaakt tussen het juridische begrip rechtmatigheid en de rechtmatigheid in het kader van de accountantscontrole. Het juridisch begrip rechtmatigheid heeft betrekking op alle geldende wetten en regels. Rechtmatigheid is dan het handelen in overeenstemming met alle wetten en regels. Het begrip rechtmatigheid in het kader van de accountantscontrole is een minder omvattend begrip. Hierbij bestaat er een duidelijke relatie met het financieel beheer. De accountant moet vaststellen dat baten, lasten en balansmutaties rechtmatig tot stand zijn gekomen. De accountant hoeft niet vast te stellen of álle handelingen binnen de gemeente conform de geldende wet- en regelgeving zijn verricht. De aandacht blijft beperkt tot die handelingen waaruit financiële gevolgen voortkomen die als baten, lasten en/of balansmutaties in de jaarrekening dienen te worden verantwoord. Met andere woorden: het gaat om financiële beheershandelingen. Voorbeelden hiervan zijn: • • • • 7.3.

Overdrachten aan of van natuurlijke personen en rechtspersonen (bijvoorbeeld subsidies, uitkeringen, belastingen en heffingen) Transacties waarbij een tegenprestatie wordt verkregen of geleverd (bijvoorbeeld grondaan- en verkoop) Financieringen Vermogensmutaties zoals mutaties van reserves en voorzieningen Controleprotocol en normenkader

De accountant hanteert bij zijn onderzoek naar rechtmatigheid een normenkader. Dit betreft een inventarisatie van de voor de accountantscontrole relevante regelgeving van hogere overheden (Nederlands, Europees) en van de gemeente zelf. Bij de eigen regelgeving worden onderscheiden: verordeningen, raadsbesluiten en collegebesluiten.

64

Het normenkader moet actueel worden gehouden en (jaarlijks) aangepast op basis van nieuwe wet- en regelgeving. Van een gemeente wordt verwacht dat aan de accountant een volledig overzicht van de relevante wet- en regelgeving wordt gegeven. Het is aan de gemeente om het normenkader op te stellen. Het college stuurt het normenkader naar de raad. De accountant stuurt zijn advies bij dit normenkader, meestal tegelijkertijd met de opdrachtbevestiging, eveneens naar de raad. De raad hoeft dit normenkader niet expliciet vast te stellen, maar kan het kader ook bevestigen door het voor kennisgeving aan te nemen. Doel van het versturen os dat de raad zich bewust is van welke verordeningen wel en niet zijn meegenomen in de accountantscontrole, met andere woorden: de raad heeft de mogelijkheid om het normenkader aan te vullen. Voor het jaar 2010 is in Nuenen een controleprotocol en een bijbehorend normenkader opgesteld. Het normenkader is per programma opgebouwd, dat wil zeggen: per afzonderlijk programma wordt aangegeven welke externe wetgeving en welke interne regelgeving wordt gehanteerd als norm bij de accountantscontrole. Bij programma 1, ruimtebalans en woningbouw is dit onder andere de nota grondbeleid85. 7.4.

Nota grondbeleid

De nota grondbeleid dateert van 7 juli 2005. De voor dit onderzoek relevante passages uit deze nota luiden als volgt86: Par. 8.2. exploitatie en grondaankopen De gemeente zal afhankelijk van de situatie actief danwel passief optreden bij de aankoop van gronden. De grondaankopen en overige exploitatie uitgaven konden tot het duale bestel in bijna alle gevallen door het college worden uitgevoerd, omdat het toen geldende delegatiebesluit daarin voorzag. Na invoering van het duale bestel is het college op grond van artikel 160, lid e, van de Gemeentewet, bevoegd tot het aangaan van privaatrechtelijke rechtshandelingen, waaronder dus ook het aangaan van koopovereenkomsten voor onroerende zaken. Voor de uitoefening van bedoelde bevoegdheid geeft het college vooraf inlichtingen aan de Raad als de Raad daarom verzoekt of als de uitoefening van de bevoegdheid ingrijpende gevolgen kan hebben voor de gemeente. In het laatste geval neemt het College geen besluit dan nadat de Raad zijn wensen en bedenkingen terzake ter kennis van het College heeft kunnen brengen (artikel 169 lid 4 van de Gemeentewet). In dergelijke situaties doet zich meteen de vraag voor wanneer een rechtshandeling ingrijpende gevolgen heeft. Voor het aankopen van gronden die liggen binnen een in exploitatie genomen gebied kan het College koopovereenkomsten sluiten, mits het aankoopbedrag past binnen de ramingen die in de betreffende exploitatieopzet zijn opgenomen. Voor het aankopen van sleutelpercelen ligt die situatie nu duidelijk anders. Immers: het College zal de Raad moeten inlichten (meestal wel ingrijpende gevolgen) en zal minimaal een budget moeten hebben om de desbetreffende aankopen te kunnen doen. Aankoop van dit soort percelen is noodzakelijk om de regierol in handen te krijgen, om snelheid in planontwikkeling te krijgen en om ontwikkelaars voor te blijven. 85 86

Bron: controleprotocol voor de accountantscontrole op de jaarrekening 2010 van de gemeente Nuenen c.a. Bron: nota grondbeleid gemeente Nuenen, Gerwen en Nederwetten dd. 7 juli 2005

65

Vaak dienen de onderhandelingen over de aankoop in een zeer vroeg stadium te starten. Te late verwerving kan leiden tot prijsopdrijving en of vertraging in de uitvoering van het werk. Snelheid is hierbij dringende noodzaak. In de oorspronkelijke nota grondbeleid was het volgende verwoord: Voorstel kader strategische gronden Om adequaat op een ontstane situatie te kunnen inspelen en strategische gronden te verwerven stellen wij uw raad voor om het college te machtigen tot een bedrag van maximaal € 2.500.000 grondaankopen alsmede € 1.000.000 exploitatie-uitgaven te kunnen doen zonder dat uw raad daarover vooraf wordt geïnformeerd. De verantwoording en legitimatie zal achteraf (in de tweemaandelijkse rapportage) plaatsvinden. Bij de behandeling in de commissie, vóór de raadvergadering, van de nota bleek echter dat de raad met dit kader problemen had en het gevoel had daarmee een blanco cheque af te geven. In een notitie aan de raad dd. 28 juni 2005, behorend bij het raadsbesluit dd. 7 juli 2005 is het volgende verwoord: “Nadere bestudering leidt tot de volgende conclusies. Machtiging van het college door de Raad tot het doen van bepaalde aankopen kan niet aan de orde zijn, omdat de Gemeentewet (artikel 160) de bevoegdheid tot het aangaan van privaatrechtelijke overeenkomsten al wettelijk bij het college neerlegt. Deze bevoegdheid kan echter alleen worden uitgeoefend binnen een vastgesteld budget. Het treden buiten deze budgetten kan leiden tot aansprakelijkstelling van het college. Om dergelijke ongewenste (en niet toegestane) toestanden te voorkomen is de meest geëigende weg om een budget voor grondaankopen vast te stellen. In de raadsvergadering van 9 juli jl. heeft uw raad unaniem de nota “van ruimtebalans naar masterplan” vastgesteld. In de financiële doorrekening van dit plan wordt uitgegaan van een totaalbedrag aan grondaankopen van € 8.615.000. Nu in de nota Grondbeleid de spelregels en kaders voor de grondpolitiek worden vastgesteld, kan, ter uitvoering van het Masterplan, een budget voor de aan te kopen gronden hiermee worden gevoteerd. In het Handvest Actieve Informatieplicht is vastgelegd dat het College bij het aangaan van privaatrechtelijke overeenkomsten boven een bedrag van € 250.000 de Raad in de gelegenheid moet stellen om zienswijzen en/of bedenkingen in te brengen. Op die wijze blijft de Raad volledig in beeld bij deze grondaankopen en kan hij zijn invloed blijven aanwenden. Door aan het besluit de budgetvotering toe te voegen kan binnen het bestaande instrumentarium volledig worden voldaan aan zowel de wensen van het college als aan de wensen van uw Raad. Het voorstel “kader strategische gronden” is dan overbodig geworden en kan vervallen”. Op een of andere wijze blijven de gemeente en de accountant werken met de oorspronkelijke nota grondbeleid als uitgangpunt. Van 2005 tot en met 2010 wordt er vanuit gegaan dat het college de raad pas over voorgenomen grondaankopen vooraf moet informeren indien sprake is van grondaankopen die een bedrag van € 2.500.000 overschrijden.

66

7.5.

Informatieplicht

In de gemeentewet is de actieve informatieplicht als volgt verwoord: Artikel 169: Lid 1: Het college en elk van zijn leden afzonderlijk zijn aan de raad verantwoording schuldig over het door het college gevoerde bestuur Lid 2: Zij geven de raad alle inlichtingen die de raad voor de uitoefening van zijn taak nodig heeft. Lid 3: Zij geven de raad mondeling of schriftelijk de door een of meer leden gevraagde inlichtingen, tenzij het verstrekken ervan in strijd is met het openbaar belang Lid 4: Zij geven de raad vooraf inlichtingen over de uitoefening van de bevoegdheden, bedoeld in art. 160, 1e lid, onder e, f, g en h, indien de raad daarom verzoekt of indien de uitoefening ingrijpende gevolgen kan hebben voor de gemeente. In het laatste geval neemt het college geen besluit dan nadat de raad in de gelegenheid is gesteld zijn wensen en bedenkingen ter kennis van het college te brengen Lid 2 heeft betrekking op de algemene informatieplicht. Lid 4 heeft betrekking op de bijzondere informatieverstrekking. Deze heeft betrekking op de volgende bevoegdheden van het college: • • • •

Privaatrechtelijke rechtshandelingen (zoals grondaan- en verkopen) Het voeren van rechtsgedingen Voorbereiding van de civiele verdediging Instellen, afschaffen of wijzigen van jaarmarkten

De vraag kan gesteld worden wat de toegevoegde waarde is van de bijzondere informatieplicht ten opzichte van de algemene informatieplicht. Het verschil zit hierin dat in geval van de bijzondere informatieplicht het college geen besluit mag nemen dan nadat de raad in de gelegenheid is gesteld zijn wensen of bedenkingen tegen een dergelijk besluit kenbaar te maken. Deze hoorplicht gaat verder dan de algemene informatieplicht. In een handvest, daterend van 10 februari 2004, vastgesteld door de raad is in Nuenen bepaald op welke wijze invulling wordt gegeven aan de actieve informatieplicht. In dit handvest is het volgende bepaald: “de raad wordt in ieder geval actief geinformeerd: a. over de uitoefening van de bevoegdheden genoemd in artikel 160, eerste lid onder e, f, g en h van de Gemeentewet, wanneer de uitoefening ingrijpende gevolgen voor de gemeente kan hebben. De bevoegdheden als bedoeld onder artikel 160, eerste lid onder e [privaatrechtelijke handelingen] wordt geacht ingrijpende gevolgen voor de gemeente te kunnen hebben indien de aan te gane (meerjaren-)verplichting meer dan € 250.000 bedraagt..……… In de toelichting op dit artikel in het handvest is het volgende te lezen:

67

“In dit artikel zijn de criteria opgenomen voor de informatieverplichting….De voorwaarde van informeren bij ingrijpende gevolgen voor de gemeente is gesteld, zodat bijvoorbeeld niet elk contract aan de raad gemeld hoeft te worden. Dit zou ertoe bijdragen dat de raad wordt overspoeld met informatie. Daarom is voor dit soort contracten een ondergrens van € 250.000 opgenomen” Op welke wijze kan de raad geïnformeerd worden De wijze waarop de raad wordt geïnformeerd is via een raadsinformatiebrief (RIB) waarin het conceptbesluit wordt opgenomen. In de RIB wordt aangegeven gedurende welke periode door de raad wensen en bedenkingen ter kennis van het college kunnen worden gebracht. De periode kan het college zelf kiezen. Het college kan vervolgens het besluit nemen, maar het zal duidelijk zijn dat als sprake is van wensen en bedenkingen, het college er verstandig aan doet met deze wensen en bedenkingen rekening te houden of, indien dit naar de mening van het college niet of niet geheel mogelijk is, met de raad daarover in gesprek te gaan. Dat kan in een commissievergadering of raadsvergadering. Indien het college bij het definitieve besluit in het geheel geen of onvoldoende rekening heeft gehouden met de wensen of bedenkingen van de raad, kan dit politiek-bestuurlijke consequenties hebben, maar is het door het college genomen besluit wel rechtmatig genomen. Bovenstaande betekent dat het college bij besluit omtrent de voorhangprocedure moet volgen87. 7.6.

Het raadsbesluit van 28 april 2011

Op 28 april neemt de raad een voorstel aan tot het kennisnemen van de strategische grondaankopen in 2010 in het kader van de financiële rechtmatigheid. In dot voorstel is het volgende te lezen: 1.

Aanleiding en centrale vraag

“Uit de interne controle voor de jaarrekening 2010 is gebleken dat de raad in juli 2005 een gewijzigde nota Grondbeleid heeft vastgesteld. Deze nota is gewijzigd na behandeling in de commissievergadering van juni 2005. In de gewijzigde nota is de bevoegdheid aan het college om strategische grondaankopen te doen tot een bedrag van € 2,5 mln zonder de raad vooraf te informeren geschrapt. De raad heeft op 7 juli 2005 wel het kader voor het college vastgesteld om grondaankopen te doen die liggen binnen een in exploitatie genomen gebied en waarvan het aankoopbedrag past binnen de ramingen van die exploitatie. De grondaankopen voor Luistruik, Nuenen-west, Andrieslokatie, Boschhoeve en Molenkampen zijn daarmee rechtmatig aangekocht. Bij het raadsbesluit voor de gewijzigde nota Grondbeleid is voor de strategische grondaankopen aangehaakt bij het Handvest Actieve informatieplicht. Daarin is vastgesteld dat het college bij het aangaan van privaatrechtelijke overeenkomsten boven een bedrag van € 250.000 de raad in de gelegenheid moet stellen om zienswijzen en/of bedenkingen in te brengen.

87

Bron: advies aan college dd. 24 mei 2011 inzake opstarten verkoopprocedure locatie Intratuin/Berg

68

Uiteraard is uw raad conform afspraak tussentijds geïnformeerd over het totale grondbeleid via de jaarlijkse begrotingen en jaarrekeningen, diverse informatieve raadsbijeenkomsten en de tussentijdse rapportages van de stuurgroep Ruimtebalans. Voor beide aankopen hebben we verzuimd de procedure op grond van artikel 169 lid 4 Gemeentewet te volgen. Uw raad is hierover, naast de genoemde informatie over het totale grondbeleid, geïnformeerd over deze aankopen: • • • • • •

Op 3 december 2009 besloten bijeenkomst ruimtelijke ontwikkelingen Gerwen Via het witboek van februari 2010 en de toelichting op 13 maart 2010 Op 21 september 2010 tijdens een informatieve bijeenkomst van de raad Via een memo over het project Gerwen-Kerkakkers van 24 september 201088 In de raadsvergadering van 13 januari 2011 over de verplaatsing van autobedrijf van der Heijden, naar aanleiding van een vraag van J. Leemans Besloten raadsvergadering van 3 februari 2011 over de risico-analyse ruimtebalans

Uit onze interne controle blijkt dat de het college in 2010 strategische gronden heeft aangekocht conform de nota Grondbeleid. 3.

Wat willen we bereiken?

Dat de genoemde grondaankopen alsnog financieel rechtmatig hebben plaatsgevonden. In juridische zin zijn de overeenkomsten volkomen in die zin dat wij conform de bevoegdhedenverdeling in de Gemeentewet bevoegd waren tot het aangaan van deze overeenkomsten. Belangen van de externe partijen in deze overeenkomsten zijn op geen enkele wijze in het geding of geschaad. Voor de financiële rechtmatigheid is het voldoende dat u kennis neemt van de volgende strategische grondaankopen in 2010: • •

Berg Intratuin Diversen opstallen en gronden Gerwen

De raad is over de laatste aankoop geïnformeerd zoals eerder vermeld onder punt 1. Het college heeft hiermee invulling gegeven aan het vooraf vragen aan de raad om zijn wensen en bedenkingen kenbaar te maken. Het was beter geweest als voor beide aankopen deze vraag expliciet aan u was voorgelegd via de procedure op grond van artikel 169, lid 4 Gemeentewet. Het raadsbesluit luidt als volgt: De raad van de gemeente Nuenen c.a. Gezien……. Gelet op…..

88

Hier wordt gedoeld op de tijdslijn opgesteld door het projectbureau

69

BESLUIT: Kennis te nemen van de gedane strategische grondaankopen in 2010: • •

Complex Intratuin aan de Berg inclusief twee woningen voor een bedrag van € 2.375.000; Diverse gronden en opstallen voor de realisatie van het complex Gerwen woningbouw voor een bedrag van € 3.050.000;

In het kader van de financiële rechtmatigheid 7.7.

Wat te doen naar aanleiding van de accountantsverklaring?

Algemeen Betekent een goedkeurende verklaring dat de gemeente(raad) niet meer naar de verklaring of het verslag van bevindingen van de accountant hoeft te kijken, terwijl een afkeurende verklaring betekent dat de gemeente een groot probleem heeft? De accountantsverklaring en het verslag van bevindingen zijn instrumenten ter ondersteuning van de controlerende taak van de gemeenteraad. De verklaring is dus niet te zien als een papiertje dat gehaald moet worden, waarna het “goed” is. Het is zeer aan te bevelen dat de gemeenteraad de verklaring en het verslag leest en beziet wat er wordt geconstateerd en wat het college van plan is met de constateringen te doen. Dit is overigens bij alle verklaringen aan te bevelen. Zo kan er ook bij een goedkeurende verklaring sprake zijn van fouten of onzekerheden die moeten worden opgelost. Dat kan omdat wordt gewerkt met toleranties: bij fouten onder de 1% van de omvangbasis (balanstotaal) en onzekerheden onder de 3% van de omvangbasis wordt er een goedkeurende verklaring afgegeven. Ook bij een afkeurende verklaring moet natuurlijk worden gekeken naar wat er is geconstateerd. Het kan dan gaan om één grote misser, waarbij het ambtenarenapparaat al aan de slag is geweest om een dergelijke fout in de toekomst te voorkomen. Het kan ook zijn dat er sprake is van ernstige gebreken in de organisatie, die nog nader moeten worden opgelost. Kortom: een accountantsverklaring en verslag van bevindingen kunnen belangrijke signalen geven aan de gemeenteraad over het reilen en zeilen van de financiële bedrijfsvoering. Indemniteitsprocedure De accountant rapporteert over onrechtmatigheden. De gemeente gaat aan de slag deze onrechtmatigheden op te lossen. Er kunnen echter gevallen zijn waarbij de raad oordeelt dat bepaalde onrechtmatigheden “politiek” zijn en de vaststelling van de jaarrekening in de weg staan. Het gaat hierbij vaak om uitzonderlijke gevallen op basis van een politieke weging door de raad. In die gevallen kan de zogenaamde indemniteitsprocedure worden gestart. Het is een misverstand dat de raad standaard en dus altijd een indemniteitsprocedure zou moeten starten over alle door de accountant gevonden onrechtmatigheden. De indemniteitsprocedure is nadrukkelijk bedoeld voor die onrechtmatigheden die de raad van politiek belang acht en de vaststelling van de jaarrekening in de weg staan.

70

De indemniteitsprocedure is een procedure waar de raad het college bepaalde zaken rond onrechtmatigheden nader uit te leggen en/of verbetervoorstellen te doen. Deze procedure vindt vaak zijn aanleiding in de accountantsverklaring en verslag van bevindingen. De procedure kan echter bij iedere soort verklaring worden gestart, dus ook bij een goedkeurende verklaring. De procedure heeft geen gevolgen voor de uitgebrachte accountantsverklaring of het verslag van bevindingen. Het is alleen bij financiële onrechtmatigheden mogelijk een indemniteitsprocedure te starten (zie artikel 198, lid 2 Gw). Indien de indemniteitsprocedure wordt gestart wordt de vaststelling van de jaarrekening opgeschort. De raad kan vervolgens genoegen nemen met dit besluit en het besluit (en de jaarrekening) vaststellen. Het is ook mogelijk dat de raad vindt dat er dusdanige fouten zijn gemaakt dat het wegsturen van een wethouder opportuun is. Ook dan kan de raad het indemniteitsbesluit (en de jaarrekening) vaststellen. De raad kan ook beslissen het besluit (en daarmee de jaarrekening) niet vast te stellen, In dat geval doet de toezichthouder (provincie) dat. Ondanks dat deze mogelijkheid er is, is deze niet aanbevelenswaardig. Essentie van de procedure is de uitleg van het college en de politieke weging ervan door de raad.

71

DEEL C: BIJLAGEN

72

Bijlage 1: Geïnterviewde personen Dhr. W. Ligtvoet

Burgemeester

Dhr. A. Mulder

oud wethouder

Dhr. A. van Beek

oud wethouder

Mw. A. van der Velden

wethouder

Dhr. M. Jansen

wethouder

Dhr. Pero

wethouder

Mw. A. van Laarhoven

gemeentesecretaris

Dhr. F. van de Gevel

hoofd projectbureau

Dhr. Th. Broekman

juridisch controller

73

Bijlage 2: Geraadpleegde stukken Algemeen Briefwisseling PvdA in het kader van artikel 43 RvO Raadsvoorstel en –besluit tot kennisnemen van de strategische grondaankopen in 2010 in het kader van de financiële rechtmatigheid d.d. 28 april 2011. Notulen raadsvergadering dd. 28 april 2011. Verbeterpunten verwerving onroerend goed, vastgesteld door college dd. 3 mei 2011. Platform Rechtmatigheid Provincies en Gemeenten (PRPG): Kadernota 2010. Raadsvoorstel tot het vaststellen van de nota grondbeleid (dd. mei 2005) Nota grondbeleid (gewijzigd exemplaar) Handvest actieve informatieplicht dd. februari/maart 2004 Controleprotocol 2010. Verslag van de gecombineerde vergadering van de cie ABZ, Financiën, gehouden op woensdag 20 april 2011. Vragen ex. art. 43 dd. 30 maart 2011. Beantwoording door college van de vragen van het CDA dd. 20 april 2011 Vragen van de PvdA inzake art. 43 RvO dd. 30 april 2011. Raadsinformatiebrief 17 dd. 26 april inzake onderzoeksopdracht voor de externe accountant. Motie van de VVD betreffende voorstel tot kennisnemen van de strategische grondaankopen. Betreft voorstel om onderzoek te laten uitvoeren door de rekenkamercommissie. Dossier Gerwen Brieven Helpt Elkander dd. 24 mei 2011 inzake gronden Gerwen nr. 11-340 en 11-341 Verslag bestuurlijk overleg met Helpt Elkander dd. 26 april 2011 Kort verslag gesprek gemeente met Helpt Elkander dd. 23 dec. 2010 Verslag bestuurlijk overleg Gemeente met Helpt Elkander dd. 9 dec. 2010. Globale tijdslijn project Gerwen woningbouw-sport en project Kerkakkers dd. 14 sept. 2010.

74

Raadsinformatiebrief nr. 5 inzake toelichting dossier / project Gerwen woningbouw/sport dd. 20 mei 2010. Akte van levering Notaris dd. 1 oktober 2010 Overeenkomst garagebedrijf Gerwenseweg dd. 15 juli 2010, getekend 22 juli 2010 (inclusief bijlagen) Verkennend bodemonderzoek Gerwenseweg 24 Gerwen dd. 25 mei 2010 Anterieure ontwikkel- en realisatieovereenkomst Gerwen dd. 9 maart 2010, getekend door gemeente op 22 juli 2010. Aantekeningen juridische control met vraag of Helpt Elkander zich kan terugtrekken dd. 25 april 2011. Collegebesluit (rondvraag) doorschuiven Gerwen naar nieuw college dd. 23-3-2010. Stukken jaarverslag/rekening 2009 Verslag bestuurlijk overleg gemeente met Helpt Elkander dd. 9-12-2009. Juridisch advies Houthoff Buruma dd. 25-11-2009 inzake aanbesteding alsmede diverse mailwisseling met de PvdA over deze advisering. Diverse portefeuillehouderverslagen A. Mulder eind 2009, begin 2010. Presentatie gemeenteraad over Gerwen dd. 3 dec. 2009 Collegevoorstel en –besluit dd. 24 november 2009 inzake Gerwen/Kerkakkers. Kadastraal uittreksel Gerwenseweg 24 Plankaart Gerwen Taxatierapport april 2009 inzake Gerwen/Kerkakkers. Collegevoorstel en –besluit dd. 3 feb. 2009. Collegebesluit dd. 24 mei 2005 inzake grondverkoop Kerkakkers: onderhandelingsmarge tot € 35.300. Verslag bestuurlijk overleg met Helpt Elkander dd. 26 april 2011. Dossier Intratuin Plattegrond Terrein Intratuin m.b.t. mogelijke huisvesting gemeentehuis Jaarstukken 2009 P-staten intratuin jaarrekening 2010/begroting 2011.

75

Intern juridisch onderzoek Intratuin-Berg dd. 24 januari 2011. Chronologisch schema verwerving dd. december 2010. Eigendomsbewijs/notariële akte intratuin-Berg 60 dd. 8 maart 2010. Eigendomsbewijs/notariële akte intratuin-Berg 58 en grond dd. 8 maart 2010. Besluit ten behoeve van notaris dd. 27 januari 2010. Collegevoorstel en –besluit dd. 8 december 2009 inzake verwerving. 2e taxatierapport Berg 58 en 60 en grond, oktober 2009 1e taxatierapport (idem) Koopovereenkomst Berg 60 incl. bijlagen Koopovereenkomst Berg 58 incl. bijlagen Mail 17 november 2009 van taxateur verkoper aan gemeente. Collegebesluit van 24 mei 2011 inzake voorgenomen besluit tot het opstarten verkoopprocedure locatie Intratuin/Berg.

76

Bijlage 3: Stukken en vergaderingen die vooraf gingen aan dit onderzoek Vragen CDA-fractie 30 maart 2011 Op 30 maart worden door de CDA-fractie vragen ex artikel 43 RvO gesteld, onder andere met betrekking tot de aankoop van het voormalig terrein Intratuin aan de Berg te Nuenen. Een van de vragen terzake luidde: “Hoe luidde het ambtelijk advies met betrekking tot deze aankoop op zich, en met betrekking tot de prijs die betaald is?” Het antwoord van het college luidde als volgt: “het ambtelijk advies was akkoord gaan met aankoop. In het advies is opgenomen dat dit een stevige prijs betrof. Het college heeft opdracht gegeven om de externe accountant onderzoek te laten doen naar de aankoop van locatie Intratuin alsmede de aankoop in Gerwen”. Extra commissie-vergadering ABZ/Financien van 20 april 2011 Op 20 april 2011 wordt het “voorstel financiele rechtmatigheid van strategische grondaankopen 2010 behandeld. In dit voorstel wordt aan de raad voorgesteld: Kennis te nemen van de gedane strategische grondaankopen in 2010: • •

Complex intratuin aan de Berg, inclusief twee woningen voor een bedrag groot € 2.375.000 Diverse gronden en opstallen voor de realisatie van het complex Gerwen woningbouw, voor een bedrag van € 3.050.000,

in het kader van de financiële rechtmatigheid. Doel van dit besluit is te bereiken dat deze grondaankopen alsnog financieel rechtmatig hebben plaatsgevonden, zodat de accountant een positieve rechtmatigheidverklaring kan geven bij de jaarstukken 2010. Tijdens de commissievergadering ontstaat een debat, onder andere over het feit dat het college buiten haar mandaat heeft gehandeld. De raad wenst uitleg hierover. Besloten wordt dat het voorstel als bespreekstuk in de raad wordt behandeld. Raadsinformatiebrief 17 van 26 april 2011 In de raadsinformatiebrief 17 van 26 april 2011 is te lezen dat het college voornemens is de accountant te verzoeken onderzoek te doen naar de grondaankopen. Het onderzoeksvoorstel luidt als volgt: Onderzoek de aankopen door de gemeente Nuenen c.a. van Intratuin aan de Berg, inclusief twee woningen, akte van levering van 8 maart 2010 en de gronden en opstallen in Gerwen, akte van levering 1 oktober 2010. Na dit onderzoek zijn de volgende vragen beantwoord:

77

1. Wat is de feitelijke gang van zaken vanaf het initiatief tot en met de ondertekening van de notariële akte 2. Op welk beleid zijn de beslissingen in de feitelijke gang van zaken gebaseerd 3. Op welke basis zijn de taxaties tot stand gekomen 4. Wat zijn de leermomenten voor bestuur en organisatie in de procesgang Raadsvergadering dd. 28 april 2011 In de raad van 28 april wordt het “voorstel financiële rechtmatigheid van strategische grondaankopen 2010 behandeld. Het voorstel wordt aangenomen, waarbij de fracties PvdA en VVD tegenstemmen. Na stemming wordt de motie inzake inschakeling van de rekenkamercommissie in stemming gebracht. Deze luidt als volgt: “De raad van de gemeente Nuenen c.a. in vergadering bijeen op 28 april 2011 Gelet op: Het verzoek van het college van BenW in de raadsinformatiebrief 17 dd. 26 april 2011 tot het betrekken bij de behandeling van genoemd agendapunt van een voorstel tot een onderzoeksopdracht aan een externe accountant De beraadslagingen in de extra cie vergadering abz/financien en ruimte van 20 april 2011 Overwegende dat: Het zeer wenselijk is de feitelijke procesgang in bestuurlijk en ambtelijk opzicht bij genoemde grondaankopen te onderzoeken Een dergelijk onderzoek mede tot vaststelling van leermomenten voor de toekomst moet leiden Besluit: De Rekenkamercommissie de Groene Rand te verzoeken op korte termijn een onderzoek uit te voeren naar de feitelijke procesgang in bestuurlijk en ambtelijk opzicht, de overschrijding van het mandaat en al dan niet rechtmatig handelen bij de grondaankopen van de locaties Intratuin (voormalig) en Gerwen (T. v.d Heijden) en de gemeenteraad van Nuenen zo spoedig mogelijk te rapporteren over de uitkomsten van genoemd onderzoek en advies uit te brengen in leermomenten”. Alle partijen zijn akkoord, met uitzondering van W70, D66 en Nuenens belang. Mail Ernst van der Ley (PvdA) aan griffier dd. 29 april 2011 Op 29 april 2011 ontvangt de griffier van de fractie PvdA een mail die, blijkens de tekst onderaan de mail, moet worden opgevat als “vragen ex art. 43 RvO”. In de mail wordt een vraag gesteld betreffende het verzoek van de PvdA om het collegebesluit te kunnen lezen behorende bij de overeenkomst inzake T van der Heijden, gedateerd op 15 juli 2010, ondertekend op 22 juli 2010. Brief PvdA Nuenen dd. 30 april 2011 aan het college In deze brief worden, in het kader van art. 43 RvO, de volgende vragen gesteld:

78

1. Klopt de constatering dat de raad bij de behandeling van de begroting 2011-2014 expliciet heeft ingestemd met de actualisatie van de bouwgrondexploitaties per 1 juli 2010? 2. Klopt het dat ook de locatie Intratuin Berg hiervan deel uit maakte? 3. Klopt het dat de grondexploitatie Intratuin Berg ter inzage heeft gelegen in het kader van de behandeling van de begroting? 4. Klopt het dat de grondaankopen passen binnen de geactualiseerde bouwgrondexploitatie per 1 juli 2010? 5. klopt het dat voor het project Intratuin Berg de verwerving, met een expliciet besluit van de raad, in dit geval bij de behandeling van de begroting rechtmatig is geworden? 6. klopt het dat het deel betreffende Intratuin Berg uit het raadsvoorstel, zoals behandeld in de raadsvergadering van 28 april, overbodig was? 7. hoe is de verwerving van de grond van T vd Heijden in de bouwgrondexploitatie van 1 juli 2010 opgenomen? Beantwoording mail en brief PvdA-fractie Bij brief geeft het college aan de door de PvdA-fractie gestelde vragen door te spelen naar de rekenkamercommissie. Reden daarvan is dat “het van weinig respect zou getuigen als het college, terwijl het externe onderzoek nog moet starten, allerlei standpunten gaat innemen over wat nu juist de essentie is van de reden waarom de raad besloot tot een onafhankelijk onderzoek”. Brief van de Rekenkamercommissie begin mei De Rekenkamercommissie heeft de motie van de raad beoordeeld en geconfronteerd aan de criteria die zij, volgens haar reglement van orde, hanteert bij de beantwoording van de vraag of een (voorgesteld) item, object van onderzoek kan zijn. Deze criteria zijn: • • • • • • •

Substantieel belang (financieel/maatschappelijk) Risicoprofiel Beleidsrelevantie Spreiding / evenwicht tussen beleidsterreinen Lengte beleidsperiode Leren voor de toekomst Bijsturingsmogelijkheden

De vet afgedrukte criteria waren voor de Rekenkamercommissie doorslaggevend om het onderzoek met betrekking tot de grondaankopen uit te voeren. Met een brief van 4 mei 2011 heeft de rekenkamercommissie aan het college (en indirect aan de raad) kenbaar gemaakt het verzoek van de raad te honoreren en over te willen gaan tot een rekenkameronderzoek. Verder valt in deze brief te lezen: “Om dubbel onderzoek te voorkomen stellen wij u de volgende vraag: Volgt u het verzoek van de raad en conformeert u zich aan een onderzoek door de rekenkamercommissie of wenst u (daarnaast ook) zelf een onderzoek uit te voeren?

79

Vanzelfsprekend zullen wij voordat ons onderzoek start met u van gedachten wisselen over de centrale probleemstelling en de daarvan afgeleide onderzoeksvragen. Hiermee zijn wij dan mogelijk in staat om eventuele specifieke vragen van uw kant bij ons onderzoek te betrekken”. Daarop volgde een gesprek tussen rekenkamercommissie en burgemeester (als voorzitter van de raad) op 18 mei jl. In dit gesprek zijn procedurele afspraken gemaakt. Kort daarna is de Rekenkamercommissie met haar onderzoek gestart.

80

Bijlage 4: collegevoorstel/besluit dd. 24 november 2009 inzake Gerwen.

81