RAPPORT VAN BEVINDINGEN Kwaliteitsonderzoek Primair Onderwijs bij de Watapanaschool
Plaats BRIN-nummer Onderzoeksnummer Datum schoolbezoek Rapport vastgesteld te
: Bonaire : 30GT : 124668 : 21 november 2011 Tilburg op 14 februari 2012
Inhoud 1
Inleiding 5
2
Bevindingen 7
3
Conclusie en afspraken 11
Pagina 3 van 11
1
Inleiding De Inspectie van het Onderwijs heeft op 21 november 2011 een onderzoek uitgevoerd op de Watapanaschool in Rincon, Bonaire, naar aspecten van de kwaliteit van het onderwijs en de naleving van wet- en regelgeving. Het betreft een eerste kwaliteitsonderzoek sinds de scholen in Caribisch Nederland op 10 oktober 2010 onder toezicht van de Inspectie van het Onderwijs zijn gekomen. De conclusies van dit onderzoek kunnen daarom worden beschouwd als een eerste integrale beoordeling op basis waarvan de scholen en hun besturen kunnen werken aan het consolideren en borgen van bestaande kwaliteit, alsmede gerichte maatregelen kunnen treffen om geconstateerde tekortkomingen op te heffen. De inspectie zal over een periode van vijf jaar (2011-2016) jaarlijks op alle scholen aspecten van de kwaliteit van het onderwijs beoordelen en de verbeteractiviteiten nauwgezet volgen. Uiterlijk in 2016 zal de school aan alle aspecten van basiskwaliteit moeten voldoen. Toezichthistorie In de aanloop naar de staatkundige verandering van 2010 waarbij Bonaire een bijzondere gemeente van Nederland zou worden, heeft de Inspectie van het Onderwijs in 2008 de kwaliteit van de school onderzocht. Deze was, evenals die van de andere basisscholen in Caribisch Nederland van een significant lager niveau dan in Europees Nederland. Op basis van de doelstellingen van de kwaliteitsagenda voor het onderwijs in Caribisch Nederland en aan de hand van een analyse van de schoolkwaliteit door de in 2011 aan de school toegewezen schoolcoach heeft de school een verbeterplan voor haar onderwijs opgesteld voor de periode 2011-2016. Na de formele aanwijzing tot toezichthouder heeft de Inspectie van het Onderwijs op 16 mei 2011 een kennismakingsbezoek aan de school gebracht. Tijdens dit bezoek gaf de schoolleiding een presentatie van de ontwikkeling van het onderwijs op de school en gaf de inspectie een toelichting op het komende toezicht. Met het onderhavige onderzoek heeft de school voor het eerst sinds lange tijd weer een actuele kwaliteitsbeoordeling van de toezichthouder. Toezichtkader De inspectie heeft zich bij haar onderzoek gebaseerd op het document De Basiskwaliteit van het Primair en Voortgezet Onderwijs in Caribisch Nederland (Inspectie van het Onderwijs, Utrecht, maart 2011). Dit document sluit aan op het Toezichtkader po/vo 2011. Beide documenten zijn te vinden op www.onderwijsinspectie.nl. Opbouw rapport In hoofdstuk 2 staan de bevindingen uit het onderzoek naar de onderwijskwaliteit en de wettelijke vereisten. Hoofdstuk 3 geeft de conclusies en afspraken met de school weer. Onderzoeksopzet Tijdens het onderzoek beoordeelde de inspectie de kwaliteit van de volgende kwaliteitsdomeinen: Leerstofaanbod, Onderwijstijd, Schoolklimaat, Pedagogischdidactisch handelen, Zorg en begeleiding, Leerprestaties en Kwaliteitszorg. 1
1
Kwaliteitsdomeinen zoals beschreven in De Basiskwaliteit van het Primair en Voortgezet Onderwijs in Caribisch Nederland, Inspectie van het Onderwijs, Utrecht, maart 2011
Pagina 5 van 11
Het onderzoek bestond uit de volgende activiteiten: Een controle op de aanwezigheid van het schoolplan bij de inspectie. Een controle op de onderwijstijd die de school heeft gepland. Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. Schoolbezoek, waarbij de onderwijspraktijk is geobserveerd door het bijwonen van lessen in alle groepen. Gesprekken met de directie en de intern begeleider over de kwaliteit van verschillende aspecten waaronder kwaliteitszorg en leerlingenzorg. Een gesprek met leraren en een gesprek met ouders. Een eindgesprek met de directie, een vertegenwoordiging van het bevoegd gezag en de schoolcoach, na afloop van het schoolbezoek.
Pagina 6 van 11
2
Bevindingen In dit hoofdstuk beschrijft de inspectie tot welke bevindingen het onderzoek heeft geleid. Per kwaliteitsdomein, met uitzondering van het domein leerprestaties, wordt beschreven hoe de kwaliteit zich verhoudt tot de Nederlandse inspectienormen. Deze bevindingen worden vooralsnog niet weergegeven in de vorm van een score maar in een beschrijving van de aangetroffen kwaliteit. Voor de leerprestaties geldt een andere benadering. Hiervan geeft de inspectie aan of de school naar haar oordeel bij de meest recente opbrengstmeting door middel van landelijk genormeerde toetsen, voldoende vooruitgang heeft geboekt ten opzicht van de beginsituatie (zoals vastgesteld tijdens het eerste inspectieonderzoek in 2008) en ten opzichte van de vorige toetsafname. Een definitieve inspectienormering voor de leerprestaties in Caribisch Nederland wordt nog ontwikkeld. Algemeen beeld De Watapanaschool was tot voor kort een school voor speciaal onderwijs. Zij verzorgt onderwijs voor leerlingen die niet op andere basisscholen op Bonaire terecht kunnen vanwege hun leerstoornissen en/of hun gedragsproblematiek. Sinds de transitie van oktober 2010 staat de Watapanaschool te boek als een reguliere basisschool. De leerlingenpopulatie is echter niet gewijzigd en uit recent onderzoek van de leerlingen door het Expertisecentrum Onderwijszorg blijkt dat het merendeel van hen te kenschetsen is als (zeer) moeilijk lerend. De school spant zich in om deze leerlingen goed onderwijs te bieden maar kent daarbij belangrijke beperkingen. Zo is de inrichting van de school nauwelijks afgestemd op de leerlingenpopulatie. Het onderwijs op de Watapanaschool is wat de domeinen onderwijstijd en schoolklimaat betreft overwegend van voldoende kwaliteit. Wat betreft de overige domeinen is de kwaliteit wisselend en voldoet ze niet aan de kwaliteitseisen die de inspectie daaraan stelt. Van het pedagogisch-didactisch handelen heeft de inspectie vastgesteld dat de kwaliteit van de instructie en het klassenmanagement, alsmede structuur en taakgerichtheid voldoende zijn. De afstemming van het onderwijs op de verschillen tussen leerlingen (differentiatie) is echter voor verbetering vatbaar. In het leerstofaanbod en de leerlingenzorg zijn zowel tekortkomingen vastgesteld die vlot kunnen worden opgeheven, als tekortkomingen die een langere verbeterperiode zullen vergen. De ervaring leert dat verbeterpunten die de professionaliteit van het team betreffen, de nodige tijd in beslag nemen. De opbrengsten zijn niet goed te beoordelen omdat er (nog) geen betrouwbare gegevens beschikbaar zijn van de meest recente toetsafnames. Op basis van de gevoerde gesprekken en het onderwijsverbeterplan stelt de inspectie vast dat het team en de directie bereid zijn de inspanningen te leveren om de noodzakelijke verbeteringen te bereiken. De inhoud van het onderwijsverbeterplan is bovendien in lijn met de door de inspectie geconstateerde tekortkomingen. Tijdens het onderzoek is echter ook gebleken dat er ongunstige contextfactoren zijn die de school tijdens haar verbetertraject parten zouden kunnen gaan spelen. Zo houdt het personeelstekort de directeur en de intern begeleider af van hun specifieke taken (zij moeten vaak zieke leraren vervangen) en zorgen de frequente personeelswisselingen ervoor dat tijdens bijscholingen opgedane kennis en vaardigheden voor het team verloren gaan. Gezien het bovenstaande beschouwt de inspectie de Watapanaschool als kwetsbaar. Zij acht het van groot belang dat het bestuur de context van de school nauwlettend in de gaten houdt en, indien nodig, krachtig ingrijpt om stagnatie van het verbeterproces te vermijden. Hieronder volgt een toelichting per kwaliteitsdomein.
Pagina 7 van 11
Toelichting Leerstofaanbod In de jaren van het Funderend Onderwijs was de Watapanaschool een school voor speciaal onderwijs. Desondanks is in deze periode het leerstofaanbod aanzienlijk veranderd. Sinds ongeveer 2006 is er geen aanbod en zijn er geen faciliteiten meer voor meer praktische vaardigheden, zoals handenarbeid/handvaardigheid, techniek en dergelijke. Het aanbod werd volledig gericht op de cognitieve vaardigheden. Dit is nog steeds het geval. Door het ontbreken van lesruimtes, leermiddelen en materialen voor praktische vaardigheden kan niet gesproken worden van een uitdagende leeromgeving die past bij de onderwijsbehoeften van het type leerlingen dat de Watapanaschool bezoekt. Bij het betrokken houden van de leerlingen hebben de leraren last van het eenzijdige, op de cognitieve vaardigheden gerichte, leerstofaanbod. Het gaat om moeilijk lerende kinderen (MLK) en zeer moeilijk lerende Kinderen (ZMLK) voor wie de afwisseling van cognitieve en praktische leergebieden belangrijk is. Bij de voorgenomen verhuizing van de school in 2012 ligt het voor de hand dat hiermee nadrukkelijk rekening wordt gehouden. 1 Afstemming van de leeromgeving is zowel onmisbaar om in passend onderwijs voor de doelgroep te kunnen voorzien, als een belangrijke factor bij het laten slagen van het verbetertraject van deze school. Gezien de leerlingenpopulatie vindt de inspectie hernieuwde aandacht voor praktische activiteiten en vaardigheden uitermate wenselijk. Sinds kort zijn voor de basisvaardigheden verschillende nieuwe methodes en materialen aangeschaft. De inspectie stelt vast dat de implementatie daarvan nog niet is afgerond. Leraren proberen volgens de leerlijnen te werken maar putten selectief uit het beschikbare materiaal. Daardoor voldoet het leerstofaanbod voor de basisvaardigheden (Nederlandse taal en rekenenwiskunde) nog niet aantoonbaar aan de kerndoelen en is er nog onvoldoende sprake van doorgaande lijnen. Er is tevens sprake van grote taalachterstand in het Nederlands. Slechts een kleine minderheid van de leerlingen moet in staat worden geacht de leerstof voor de basisvaardigheden tot en met het niveau van groep 8 te kunnen verwerken. Het is niet vast te stellen of de school haar leerstofaanbod hier op een accurate manier op afstemt. Op grond van het bovenstaande beoordeelt de inspectie de kwaliteit van het leerstofaanbod en de fysieke leeromgeving als onvoldoende. In haar onderwijsverbeterplan heeft de school het ontwikkelen van een leerstofaanbod voor rekenen-wiskunde en Nederlandse taal prioriteit gegeven voor 2012. Onderwijstijd De inspectie waardeert de kwaliteit van de onderwijstijd over het geheel genomen als voldoende. De school heeft voldoende tijd gepland en deze is evenredig verdeeld over de verschillende leer- en ontwikkelingsgebieden. Als de school voor de basisvaardigheden een beredeneerd leerstofaanbod heeft geïmplementeerd, is het gemakkelijker om ook in de leertijd per vak te differentiëren, al naar gelang de onderwijsbehoeften van de leerlingen. Er is nauwelijks lesuitval of lesverzuim door leerlingen. Schoolklimaat In de school heerst een prettige sfeer en de kwaliteit van het schoolklimaat wordt als voldoende beoordeeld. De ouders met wie de inspectie heeft gesproken, toonden zich betrokken bij de school. Leerlingen en personeel ervaren de school over het algemeen als een veilige werk- en leeromgeving en de schoolleiding heeft aandacht voor de sfeer op school. Er is nog geen (sociaal) veiligheidsbeleid vastgesteld. Pedagogisch-didactisch handelen
1
Na het inspectieonderzoek is duidelijk geworden dat de voorgenomen verhuizing geen doorgang zal vinden in verband met financiële overwegingen. Wel is per 1 januari 2012 in een van de leegstaande lokalen van het Kolegio Reina Beatrix een MLK-groep van de Watapana School gestart met ongeveer tien leerlingen in de leeftijd van 4 tot en met 7 jaar. Pagina 8 van 11
De inspectie heeft in alle groepen lessen geobserveerd. Zij heeft daarbij kunnen vaststellen dat de instructie voldoende duidelijk is, dat de lessen een herkenbare structuur hebben en dat er een taakgerichte werksfeer is. De lessen hebben wel een overwegend klassikaal karakter; van differentiatie in instructie en verwerking van de lesstof is weinig sprake en de betrokkenheid van de leerlingen neemt dan snel af. Er is betrekkelijk weinig afwisseling en variatie van werkvormen te zien. Bij de (zeer) moeilijk lerende leerlingen van de Watapanaschool heeft dit haast onvermijdelijk een negatieve invloed op de effectiviteit van het leren en de leerprestaties. Hoewel de basis, klassenmanagement en kwaliteit van de instructie, voldoende is, is het pedagogisch-didactisch handelen op schoolniveau naar inspectiemaatstaven onvoldoende. Op deze school is veel meer differentiatie nodig en zijn afwisselende, uitdagende werkvormen zeer wenselijk. Het verbeteren van het pedagogisch en didactisch handelen staat daarom terecht centraal in het onderwijsverbeterplan van de Watapanaschool. Zorg en begeleiding De zorgstructuur, het geheel van afspraken, procedures en documenten (formats) in het kader van de zorg, staat op de Watapanaschool duidelijk nog in de kinderschoenen. De coördinatie van de zorg is pas sinds kort in handen van de intern begeleider. Tot voor enkele maanden was er binnen de school geen capaciteit beschikbaar. De werkzaamheden van de intern begeleider worden ook momenteel gehinderd door personeelstekort, waardoor zij regelmatig moet lesgeven. Voor technisch lezen (Nederlands) en voor rekenen-wiskunde neemt de school landelijk genormeerde toetsen af. Analyse van de toetresultaten is nog heel beperkt en vormt nog niet de basis voor kortlopende, curatieve zorg die in de klas wordt uitgevoerd. De eerstelijnszorg is dan ook nog voor verbetering vatbaar. Leerlingen met ernstige leer- of ontwikkelingsproblematiek - op deze school feitelijk alle leerlingen - kunnen via het Expertisecentrum Onderwijszorg (EOZ) worden onderzocht door specialisten. Sinds de oprichting van het EOZ is een grote inhaalslag gemaakt met het testen van leerlingen en het bepalen van hun cognitieve capaciteiten en hun leerbelemmeringen. De groepsplannen die daarop kunnen worden gebaseerd, zijn nog niet opgesteld, op een enkele uitzondering na. Dat geldt ook voor de leerlijnen/ontwikkelingsperspectieven, die - in samenwerking met het EOZ- nog zullen worden opgesteld. De uitvoering van de zorg in de dagelijkse praktijk is gezien het bovenstaande, naar de maatstaven die de inspectie hanteert, nog niet van voldoende kwaliteit. Leerprestaties De inspectie heeft over de toetsafname van juni 2011 geen informatie van de Watapanaschool ontvangen. Daarom doet zij geen waarderende uitspraak over de leerprestaties. Op basis van eerdere toetsafnames rapporteerde de inspectie voor het laatst in april 2011 over de leerprestaties. De conclusies waren toen dat het gemiddelde resultaat van de getoetste groepen voor technisch lezen nog ver achterloopt bij het Nederlandse niveau. Dat is overigens ook een gevolg van de normering, die gebaseerd is op leerlingen uit het reguliere basisonderwijs en niet op leerlingen met specifieke zorgbehoeften, zoals de leerlingen van de Watapanaschool. De prestaties van de leerlingen van de Watapanaschool bleven in het begin van 2011 voor rekenen niet achter bij de andere scholen in Caribisch Nederland, hetgeen de inspectie, gegeven de kenmerken van de leerlingen, een goed resultaat vindt. Of de school dit niveau tot dusverre heeft weten te handhaven is echter vanwege het ontbreken van recente gegevens niet te bepalen. Kwaliteitszorg De kwaliteitszorg is naar inspectiemaatstaven nog niet van voldoende niveau. Daarvoor ontbreekt het nog aan een vaste cyclus van evaluatie, verbetering en borging van kwaliteit. De kwaliteitszorg heeft echter nadrukkelijk de aandacht van de school. Men richt zich op evaluatie van het onderwijsleerproces via kwaliteitskaarten en wil daar nog dit jaar mee beginnen. De inspectie stelt vast dat de school een accurate analyse heeft gemaakt van de eigen kwaliteit. Voorts is de planmatigheid van de verbeteractiviteiten volgens de criteria van de
Pagina 9 van 11
inspectie in orde. Het onderwijsverbeterplan biedt naar het oordeel van de inspectie een goed kader voor integrale kwaliteitsverbetering. Wel is het plan erg ambitieus wat betreft de planning van verbeteracties in de tijd: er lijkt een opeenstapeling van verbeteractiviteiten in een korte periode te ontstaan, die de vraag oproept of deze realiseerbaar is. De inspectie geeft de school daarom in overweging om de fasering in de tijd nog eens in ogenschouw te nemen en te zien of het mogelijk is daarin iets meer ruimte te scheppen. Van de schoolleiding wordt verwacht dat zij de verbeteractiviteiten aanstuurt en dat zij dit doet op basis van een breed draagvlak in het team. De directie werkt naar vermogen aan dit draagvlak maar ook hier is het gebrek aan vervangers bij ziekte van personeelsleden een belemmerende factor. Voor het inzicht in de kwaliteit van de school is het bestuur afhankelijk van de analyse in het onderwijsverbeterplan en de expertise van de onderwijskundig medewerker en de schoolcoach.
Pagina 10 van 11
3
Conclusies en afspraken Onderwijskwaliteit Op de Watapanaschool is op het merendeel van de kwaliteitsdomeinen verbetering nodig en wenselijk. Dat geldt in meer of mindere mate voor het leerstofaanbod, het pedagogisch-didactisch handelen en voor zorg en begeleiding. De school onderkent dat en heeft een onderwijsverbeterplan opgesteld dat zich richt op verbetering van bovengenoemde kwaliteitsdomeinen. De kwaliteit van het schoolklimaat en de onderwijstijd op de Watapanaschool is in orde. Ofschoon alle betrokkenen willen werken aan het verbeteren van de kwaliteit is dat geen garantie voor succes. In de contextfactoren zijn belangrijke risico’s aan te wijzen voor het welslagen van het verbetertraject: de personeelswisselingen, de infrastructuur en de wenselijkheid van extra voorzieningen in verband met de kenmerken van de leerlingenpopulatie. Met name het bevoegd gezag zou hier alert op moeten zijn. Tevens is er het risico dat men op grond van het onderwijsverbeterplan te veel in te korte tijd wil. Niettemin verwacht de inspectie dat de school de komende tijd belangrijke stappen vooruit kan maken. Het beeld van de kwaliteit van het onderwijs zoals blijkt uit dit inspectierapport vormt voor de inspectie het uitgangspunt voor het opstellen van een toezichtplan. Hierin zijn de onderwerpen opgenomen waaraan de inspectie tijdens de schoolbezoeken in 2012 specifieke aandacht zal schenken. Zo weet de school voor deze periode op welke onderwerpen de nadruk zal liggen in voortgangsgesprekken en kwaliteitsonderzoeken en waarover zij vooraf informatie aan de inspectie aan moet leveren. Naleving In het kader van het programmatisch handhaven controleert de inspectie op dit moment standaard de onderwijstijd en de aanwezigheid van het schoolplan. Bij deze controle zijn geen tekortkomingen geconstateerd in de naleving van wettelijke voorschriften.
Pagina 11 van 11
