RAPPORT PERIODIEK KWALITEITSONDERZOEK DE HORIZON
School Plaats BRIN-nummer Onderzoeksnummer
: : : :
De Horizon Rotterdam 17SL 56729
Datum schoolbezoek Datum vaststelling
: 20 mei 2005 : 26 september 2005
INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING ................................................................................................... 5 2 KWALITEITSPROFIEL................................................................................... 7 3 BESCHOUWING ......................................................................................... 11 4 VERVOLG VAN HET TOEZICHT................................................................. 17
PKO rapport De Horizon, 20 mei 2005
3
1 INLEIDING
Op 20 mei 2005 bezocht de Inspectie van het Onderwijs De Horizon in het kader van een pilot periodiek kwaliteitsonderzoek (PKO). Daarbij heeft een onderzoek plaatsgevonden naar de kernindicatoren van een aantal kwaliteitsaspecten, op grond van het door de inspectie gehanteerde concept van het nieuwe waarderingskader. Bij dit PKO doet de inspectie onderzoek naar de kwaliteit van het onderwijs door zich te richten op de kern van goed onderwijs op de school. Het gaat hierbij om kernindicatoren die betrekking hebben op kwaliteitszorg, leerstofaanbod, onderwijstijd, onderwijsleerproces (pedagogisch handelen, didactisch handelen, afstemming, actieve rol leerlingen), sfeer, leerlingenzorg en opbrengsten. Op grond van het kwaliteitsoordeel dat bij een vorig inspectiebezoek is gegeven of op basis van de informatie die door de school is toegestuurd, kan de inspectie besluiten om bij bepaalde kwaliteitsaspecten niet alleen de kwaliteit van de kernindicatoren te onderzoeken maar alle indicatoren die betrekking hebben op dat kwaliteitsaspect. Dit is bij uw school niet aan de orde geweest. Indien de school over een bepaald kwaliteitsaspect voldoende valide en betrouwbare gegevens heeft verzameld in het kader van zelfevaluatie kan in overleg tussen school en inspectie besloten worden om de oordelen uit de zelfevaluatie alleen te verifiëren. Zo sluit de inspectie niet alleen aan bij de specifieke situatie van de school, maar wordt de school bovendien niet onnodig belast. Uw school heeft naast de schoolgids en het schoolplan enkele relevante documenten ingestuurd die op uw zelfevaluatie-activiteiten betrekking hebben. Dit betreft: • Overzicht veranderingsactiviteiten 2003-2007 • Analyse vragenlijst team • Analyse vragenlijst ouders • Analyse vragenlijst leerlingen • Toetskalender 2004-2005 • Intern aanmeldingsformulier voor remedial teaching en/of interne begeleiding • Model handelingsplan. De opzet van het onderzoek Het periodiek kwaliteitsonderzoek bestond uit de volgende activiteiten. 1. Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. 2. Analyse van andere documenten die de school voorafgaand aan het schoolbezoek heeft toegestuurd. PKO rapport De Horizon, 20 mei 2005
5
3. Schoolbezoek waarbij in ongeveer de helft van de groepen van de school de onderwijspraktijk is geobserveerd door het bijwonen van lessen Nederlandse taal en rekenen en wiskunde. 4. Bovendien heeft de inspectie over de kwaliteit van de kernindicatoren gesprekken gevoerd met de directie en de interne begeleider(s). 5. Op uw school is een gesprek gevoerd met leerlingen 6. Aan het eind van het schoolbezoek heeft de inspectie de kwaliteitsoordelen en de conclusies van het schoolbezoek besproken met directie en team. Daarbij was een vertegenwoordiging van het bevoegd gezag aanwezig. De inhoud van het rapport. Het onderzoek naar de kwaliteit van het onderwijs levert een kwaliteitsprofiel van de school op (hoofdstuk 2). In hoofdstuk 3 wordt een beschouwing gegeven over de geconstateerde kwaliteit en wordt deze onder andere bezien in relatie tot de context of uitgangssituatie van de school. In hoofdstuk 4 is het vervolgtoezicht aangegeven en worden, indien noodzakelijk, aanwijzingen vermeld met betrekking tot wettelijke bepalingen waaraan de school niet voldoet.
PKO rapport De Horizon, 20 mei 2005
6
2 KWALITEITSPROFIEL
Het kwaliteitsprofiel geeft een overzicht van de waarderingen die de inspectie heeft toegekend aan kernindicatoren die betrekking hebben op de belangrijke kenmerken van goed onderwijs. In de waardering is tot uitdrukking gebracht in welke mate de indicatoren bijdragen aan de kwaliteit van het onderwijs: 1. 2. 3. 4. 5.
draagt niet of nauwelijks bij; draagt onvoldoende bij; draagt voldoende bij; draagt in hoge mate bij; niet te beoordelen.
In het kader van dit onderzoek is de inspectie nog niet in staat om een gefundeerd oordeel te geven over de sfeer op school. Adequate inspectieinstrumenten ontbreken daartoe op dit moment. Dat is de reden dat de inspectie de sfeer op deze school niet heeft beoordeeld. Kwaliteitsaspect: Kwaliteitszorg
1
2
1.3 de school evalueert systematisch de kwaliteit van leren, onderwijzen en begeleiden. 1.5 de school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten. 1.7 de school borgt de kwaliteit van het toetssysteem.
Kwaliteitsaspect: Leerstofaanbod
3.1 het feitelijke leerstofaanbod is dekkend voor de kerndoelen. 3.4 het leerstofaanbod wordt aangeboden tot en met het niveau van groep 8. 3.6 het leerstofaanbod maakt afstemming mogelijk op de onderwijsbehoeften van individuele leerlingen. 3.8 de school heeft een leerstofaanbod bij nederlandse taal dat past bij de onderwijsbehoeften van taalzwakke leerlingen.
PKO rapport De Horizon, 20 mei 2005
3
4
l l l
1
2
3
4
l l l
l
7
Kwaliteitsaspect: Tijd
1
2
4.1 de geplande onderwijstijd voldoet aan de wettelijke vereisten. 4.5 de leraren maken efficiënt gebruik van de geplande onderwijstijd. 4.6 de school varieert de hoeveelheid tijd voor leren en onderwijzen bij nederlandse taal en rekenen en wiskunde, afhankelijk van de onderwijsbehoeften van leerlingen.
Kwaliteitsaspect: Pedagogisch handelen
l
l
1
2
8.1 de leerlingen zijn actief betrokken bij de lessen. 8.4 de leerlingen leren verschillende leerstrategieën te gebruiken.
PKO rapport De Horizon, 20 mei 2005
4
1
2
3 l l
4
1
2
3
4
7.1 de leraren bepalen systematisch de vorderingen van hun leerlingen. 7.3 de leraren stemmen de instructie af op de verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 7.4 de leraren stemmen de verwerking af op de verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen.
Kwaliteitsaspect: Actieve en zelfstandige rol leerlingen
3 l
6.1 de leraren realiseren een productieve werksfeer. 6.3 de leraren geven een duidelijke uitleg.
Kwaliteitsaspect: Afstemming
4
l
5.2 de leraren gaan op een respectvolle wijze met de leerlingen om.
Kwaliteitsaspect: Didactisch handelen
3
l l l
1
2
3 l
4
l
8
Kwaliteitsaspect: Sfeer op school
1
2
9.3 de ouders tonen zich betrokken bij de school. 9.5 de leerlingen en het personeel voelen zich veilig op school.
Kwaliteitsaspect: Begeleiding
1
2
12.1 de resultaten van de leerlingen aan het eind van de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 12.2 de resultaten van de leerlingen voor nederlandse taal en rekenen en wiskunde tijdens de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 12.4 de sociale vaardigheden van de leerlingen liggen op een niveau dat mag worden verwacht.
PKO rapport De Horizon, 20 mei 2005
3
4
l
1
2
11.2 de school analyseert de aard van de zorg die de zorgleerlingen nodig hebben, op basis van de verzamelde gegevens. 11.3 de school voert de zorg planmatig uit.
Kwaliteitsaspect: Opbrengsten
4
l
10.1 de school gebruikt een samenhangend systeem van instrumenten en procedures voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen.
Kwaliteitsaspect: Zorg
3 l
3
4
l l
1
2
3
4
5
l
l
l
9
3 BESCHOUWING
In dit hoofdstuk wordt een beschouwing gegeven over de kwaliteit van het onderwijs op de school. De inspectie typeert de school, geeft aan welke ontwikkeling de school doormaakt, legt zo mogelijk verbanden tussen de kernindicatoren en geeft de relatie aan met de uitgangspositie van de school. Beschouwing De kwaliteit van het onderwijs is op basisschool De Horizon op alle onderdelen ten minste van voldoende niveau. De wijze waarop de leraren de beschikbare onderwijstijd benutten verdient zelfs de beoordeling 'goed'. Toch zijn er enkele verbeteringen nodig. De school is, ondanks de positieve waarderingen, op een aantal aspecten kwetsbaar. Hiermee doelt de inspectie niet op het leerlingenaantal - het ziet er immers naar uit dat de school in dit opzicht de gevarenzone zal verlaten - als wel op de noodzaak meer planmatig te gaan werken. Met name de zorg voor de eigen kwaliteit en de leerlingenzorg zouden hierbij gebaat zijn. Planmatig werken op het gebied van kwaliteitszorg vereist allereerst meer duidelijkheid over de relatie tussen de sterkere en zwakkere kanten van de school enerzijds en de veranderingsactiviteiten anderzijds. Ten tweede kan de kwaliteitszorg verbeteren als de school de eigen doelstellingen nauwkeuriger omschrijft, bij voorkeur in concrete en meetbare termen, en op basis van vooraf vastgelegde criteria de effecten van de verbeteractiviteiten vaststelt. Aan de hand van deze evaluaties dienen zo nodig de doelstellingen en de planning daarvan bijgesteld te worden. Ook op het gebied van zorg en begeleiding kan winst geboekt worden door meer planmatig te gaan werken. Door handelingsplannen te voorzien van meetbare doelstellingen en voor leerlingen met een eigen leerlijn concrete ontwikkelingsperspectieven te formuleren, ontstaan mogelijkheden de effectiviteit van de zorg te bepalen. Ook is meer aandacht nodig voor meerjarige ontwikkelingslijnen binnen het onderwijs. Leerlingprofielen en trendanalyses op verschillende niveaus stellen de school beter in staat de kwaliteit van het eigen onderwijs te analyseren en, waar nodig en/of gewenst, te verbeteren. De inspectie constateert dat basisschool De Horizon over een goede basis beschikt om met succes deze verbeteringen te kunnen realiseren. Uitgangssituatie De rooms-katholieke basisschool De Horizon ligt in de Rotterdamse wijk Ommoord. Het schoolgebouw, waarvan een deel door een andere basisschool wordt gebruikt, staat in een rustige omgeving. De Horizon telde 184 leerlingen op 1 oktober 2004. Het aandeel leerlingen met een extra gewicht steeg in de periode 1999-2004 van 11 tot 23 procent. Deze cijfers maken niet zichtbaar dat de school een toename van het aantal probleemleerlingen en van de ernst van de problemen ervaart. Het aantal leerlingen neemt na een daling gedurende de afgelopen jaren weer toe. De school verwacht op 1 oktober 2005 rond de tweehonderd leerlingen te tellen. PKO rapport De Horizon, 20 mei 2005
11
In 2003 begon een nieuwe directie aan de ontwikkeling van een visie op pedagogisch, onderwijskundig, didactisch en maatschappelijk gebied. Hierbij werd ook aandacht aan de identiteit besteed. De langdurige ziekte van de intern begeleider betekende een bedreiging voor de ontwikkelingen van het onderwijs op de school. Samen met het team zijn de gevolgen hiervan zo goed mogelijk opgevangen. Inmiddels is besloten een van de zittende leraren volgend schooljaar te belasten met de coördinatie van de leerlingenzorg. Kwaliteitszorg en toetsing Op het gebied van kwaliteitszorg beschikt de school over informatie over de eigen kwaliteit aan de hand van peilingen onder het team, de ouders en de leerlingen. Als onderdeel van het kwaliteitszorgsysteem KMPO (Kwaliteitsmeter Primair Onderwijs) is daarnaast een zogenoemd WOT-profiel opgesteld. De school beschikt daarmee over voldoende informatie over de kwaliteit van leren, onderwijzen en begeleiden. De school werkt eveneens gericht en aantoonbaar aan verbetering (en borging) van de eigen kwaliteit. Dit gebeurt aan de hand van het overzicht veranderingsactiviteiten 2003-2007. Centrale onderdelen uit dit overzicht zijn dit schooljaar de visieontwikkeling, de implementatie van de nieuwe rekenmethode, de ontwikkelingen rond differentiatie, zelfstandig werken en samenwerkend leren. Voor het schooljaar 2005-2006 staat onder meer de implementatie van een nieuw kleutervolgsysteem op het programma. Vooralsnog is het overzicht van de veranderingsactiviteiten nog tamelijk globaal van aard. Het bevat geen doelstellingen op het gebied van de leerlingresultaten en is te weinig in concrete en meetbare termen geformuleerd om eenduidige aanknopingspunten te bieden voor effectmetingen. De in het schooljaar 2004-2005 uitgevoerde zelfevaluaties heeft de school nog niet vertaald in een nieuwe meerjarenplanning. Hier wreekt zich ook het feit dat een schoolplan voor de komende jaren ontbreekt. Met de directie is afgesproken dat de school de inspectie uiterlijk op 1 september 2005 een schoolplan zal sturen dat voldoet aan de wettelijke vereisten. De inspectie heeft de school gewezen op de wenselijkheid het schoolplan regelmatig bij te stellen aan de hand van (jaarlijkse) evaluaties van het meerjarenplan. Met een losbladig systeem voor het schoolplan kan dit eenvoudig gerealiseerd worden. Op De Horizon voldoet de kwaliteit van de toetsing aan de belangrijkste eisen. Daarmee beschikt de school tevens over belangrijke basisinformatie over de kwaliteit van het eigen onderwijs. Op twee onderdelen is verbetering bij de toetsing gewenst. Ten eerste tweede gebruikt de school de beschikbare gegevens niet om trendanalyses op te stellen. Evenmin beschikt men over opbrengstprofielen op groeps- en leerlingniveau. Hierdoor mist de school kansen om zichzelf extra inzicht verschaffen in de ontwikkelingsprocessen van leerlingen en de sterkere en zwakkere onderdelen van het eigen onderwijsleerproces en het leerstofaanbod te signaleren en zo nodig te vertalen in schoolbeleid.
PKO rapport De Horizon, 20 mei 2005
12
Leerstofaanbod en leertijd Het leerstofaanbod voor Nederlandse taal en rekenen en wiskunde dekt de kerndoelen in voldoende mate. De inspectie heeft niet kunnen vaststellen of dit voor de overige leer- en vormingsgebieden ook het geval is. Het leerstofaanbod wordt, behalve aan de leerlingen voor wie een eigen leerlijn is vastgesteld, aangeboden tot en met het niveau van groep 8. Dit schooljaar gold voor meer dan de helft van de leerlingen in groep 8 dat bij rekenen het leerstofaanbod beperkt bleef tot het eindniveau van groep 6. De inspectie heeft geconstateerd dat er in dit geval al langer sprake was van een groep met bijzondere problemen. In de gesprekken met de directie is verkend welke mogelijkheden er in het verleden zijn geweest de omvang van dit probleem te beperken. Gezien de ervaren toename van gedragsproblemen onder de leerlingen ligt het in de rede ook op het gebied van de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen een gericht leerstofaanbod te gaan verzorgen. De school heeft plannen om gebruik te gaan maken van het Taakspel, maar heeft die voornemens dit jaar nog niet kunnen realiseren. Er zijn voldoende mogelijkheden het leerstofaanbod af te stemmen op de onderwijsbehoeften van de leerlingenpopulatie en verschillen daarbinnen. Door differentiatie tijdens de lessen en de ontwikkelingen op het gebied van zelfstandig werken weet de school die mogelijkheden te benutten. Basisschool De Horizon heeft voldoende onderwijstijd geprogrammeerd en in de groepen benutten de leraren die tijd bijzonder effectief en efficiënt. Het systeem van weektaken dat de school hanteert, biedt de school mogelijkheden de leertijd af te stemmen op de verschillende onderwijsbehoeften van de leerlingen. Tijdens de geobserveerde lessen heeft de inspectie daarvan overigens geen voorbeelden gezien. Pedagogisch-didactisch handelen en schoolklimaat Tijdens alle door de inspectie geobserveerde lessen gingen leraren respectvol met hun leerlingen om. De leerlingen toonden eveneens voldoende respect voor elkaar. Voor een goed verlopend onderwijsleerproces is dit een belangrijke voorwaarde. Op De Horizon is sprake van een productieve werksfeer, waarbinnen leraren de leerstof duidelijk uitleggen. Door de vorderingen van de leerlingen systematisch te volgen, zijn zij goed op de hoogte van de mogelijkheden en beperkingen van hun leerlingen. Van die informatie maken de leraren ook in de praktijk gebruik door bij voorbeeld zwakkere leerlingen aanvullende instructie aan te bieden. Tijdens de verwerkingsfase kregen de leerlingen voldoende ruimte in hun eigen tempo en op hun eigen niveau te werken. De inspectie pleit ervoor de handelingsplannen voor leerlingen die extra hulp behoeven te voorzien van concrete doelen en evaluatiecriteria. Het stelt de leraar in staat doelgerichter te werken en eenduidig vast te stellen of de extra hulp de gewenste effecten sorteert. Leerlingen tonen zich tijdens de lessen actief betrokken en taakgericht. De leraren zorgen voor afwisselende werkvormen en nodigen hun leerlingen uit hun leerstrategieën te verwoorden. In dit opzicht is versterking mogelijk door met de leerlingen verschillende strategieën naast elkaar te zetten en te vergelijken.
PKO rapport De Horizon, 20 mei 2005
13
Voor een goed schoolklimaat is meer nodig dan een prettige omgang tussen leraren en leerlingen in de klas. Ook de sfeer in het gebouw en op het schoolplein, professionele contacten binnen het team en goede contacten met ouders, zijn hiervoor noodzakelijk. De leerlingen met wie de inspectie sprak, gaan graag naar school en voelen zich daar veilig. De school bestrijdt pesten op school, beschikt over een pestprotocol en kent duidelijke groepsregels. Weliswaar betekent dit niet dat er op school geen sprake meer is van pesten, maar de leerlingen weten dat hun leraren er in voorkomende gevallen adequaat tegen optreden. Naar het oordeel van de inspectie verdient het aanbeveling het pestprotocol in een breder verband te plaatsen en daarbinnen ook aandacht te besteden aan zaken als omgang met leerlingen van de andere sekse en van andere culturen. De afgelopen jaren heeft de school veel geïnvesteerd in goede contacten met ouders. De resultaten van de oudertevredenheidspeiling wijzen op positieve effecten van die investering. Zorg en begeleiding Ondanks de langdurige afwezigheid van de intern begeleider is de kwaliteit van de zorg en de begeleiding van voldoende niveau. Niettemin bestaat er op De Horizon ruimte de planmatigheid ervan te versterken. Nadere afspraken over inhoud en concreetheid van handelingsplannen en over het opstellen van ontwikkelingsperspectieven voor leerlingen met een eigen leerlijn, kunnen hieraan bijdragen. Bovendien kan hierdoor meer zicht verkregen worden op de effecten van zorg en begeleiding. Een tweede, al eerder genoemde, mogelijkheid tot versterking ontstaat als de school de beschikbare gegevens op leerling-, groeps- en schoolniveau vertaalt in profielen en gebruikt om trendanalyses op te stellen. Naar het oordeel van de inspectie behoren goed uitgewerkte trendanalyses deel uit te maken van het zorg- en begeleidingssysteem. Zorg en begeleiding moeten immers niet uitsluitend worden gedefinieerd in termen van problemen van individuele leerlingen, maar ook in de vorm van professionele reflectie op groeps- en schoolniveau. Leerresultaten De inspectie beoordeelt de opbrengsten aan het eind van de basisschool zo mogelijk aan de hand van de resultaten van de laatste drie jaren op een landelijk genormeerde eindtoets. De afgelopen jaren lagen die resultaten op De Horizon steeds wat hoger dan op scholen met een vergelijkbare leerlingenpopulatie. In 2005 lag de standaardscore aanmerkelijk lager dan gezien de samenstelling van de leerlingenpopulatie zou mogen worden verwacht. In de paragraaf over leerstofaanbod en leertijd is aan de problemen in de huidige groep 8 al aandacht besteed. Bij de toetsen uit het leerlingvolgsysteem concentreert de inspectie zich op de resultaten bij technisch lezen in de groepen 3 en 4, rekenen en wiskunde in de groepen 4 en 6 en begrijpend lezen in groep 6. Bij technisch lezen en rekenen en wiskunde in groep 4 blijft het aantal uitvallers beperkt. In groep 3 scoort zelfs geen enkele leerling op de toets voor technisch lezen lager dan op cniveau. Het aandeel uitvallers in groep 6 op de toetsen voor rekenen en wiskunde en voor begrijpend lezen ligt wat hoger, zo rond de 20 procent.
PKO rapport De Horizon, 20 mei 2005
14
De inspectie beschikt niet over voldoende betrouwbare informatie om het niveau van de sociale vaardigheden van leerlingen te kunnen beoordelen. De subjectieve ervaringen die tijdens het schoolbezoek zijn opgedaan, geven overigens geen reden tot zorg.
PKO rapport De Horizon, 20 mei 2005
15
4 VERVOLG VAN HET TOEZICHT
Bij dit PKO heeft de inspectie ook een onderzoek gedaan naar de naleving van een aantal wettelijke voorschriften. Dit betrof in ieder geval het voldoen van de geplande onderwijstijd aan de wettelijke voorschriften en het kunnen beschikken over een door het bevoegd gezag vastgestelde schoolgids en schoolplan. Op basis van dit PKO heeft de inspectie de volgende aanwijzing gegeven met betrekking tot wettelijke bepalingen waaraan de school niet voldoet. De directie zal de inspectie uiterlijk op 1 september 2005 een schoolplan sturen dat voldoet aan de wettelijke vereisten.
De bevindingen in dit pilotbezoek PKO leiden tot de volgende conclusie over het vervold vanhet toezicht (toezichtsarrangement). Het volgende onderzoek zal bestaan uit een jaarlijks onderzoek. Dit zal plaatsvinden in 2006.
PKO rapport De Horizon, 20 mei 2005
17
