Rapport. BOUWHISTORISCHE VERKENNING GVB architecten. Landhuis Nijenstede (Paffendorff)

Rapport

1 BOUWHISTORISCHE VERKENNING

GVB architecten

Landhuis Nijenstede(Paffendorff)

BOUWHISTORISCHE VERKENNING

Landhuis Nijenstede (Paffendorff) te Wassenaar

Projectgegevens:

LANDHUIS NIJENSTEDE (PAFFENDORFF), WASSENAAR Werknummer: 2009-1247 Adres: Schouwweg 107 • 2243 BP Wassenaar Monumentnummer: 524626 Opdracht: New Zealand Embassy Opgesteld door:

GVB ARCHITECTEN BV Architectenbureau BNA – erkend restauratiearchitect GEAR Veerpolder 2a • 2361 KV Warmond Tel. 071-5237347 • Fax 071-5237345 E-mail: [email protected] Internet: www.gvbarchitecten.nl Rapportage:

ir.H.F.Götz Datum:

November 2011

GVB architecten

2

Inhoudsopgave A

VOORAF

Vraagstelling en conclusie

B

2

HISTORIE

Historie

C

3 ARCHIEF

Materiaal uit archief

D

OPNAME

6 EN

WAARNEMINGEN

De bestaande toestand

E

CONCLUSIES

22 EN

AANBEVELINGEN

Historische waardestelling

43

BRONNEN

44

BIJLAGEN

45

NOTEN

58

B O U W H I S T O R I E

L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

A Vooraf

Van Paffendorff naar Nijenstede

E

en karakteristiek landhuis met bijgebouwen ontworpen in 1915 door de bekende Haagse architect J.J. ‘Co’ Brandes1 met belangrijke (maar deels niet meer aanwezige) bijdragen in het interieur van kunstenaar F.Tergast, in het exterieur van keramist W.C.Brouwer en een tuinaanleg van tuinarchitect D.F.Tersteeg. Destijds bekende namen bij elkaar met de bedoeling een samenhangend totaalontwerp te leveren van architectuur, interieur en directe omgeving. De opdrachtgever van Brandes was de duitse immigrantenzoon Hermann Ewald Behle die in Rotterdam het bakkersbedrijf van zijn vader2 voortzette bestaande uit meerdere winkels van de aldaar bekende ‘Duitsche en Hollandsche bakkerij’3. Het huis in Wassenaar kreeg de naam Paffendorff4, genoemd naar de familienaam van zijn moeder. Architect Brandes had blijkbaar een goede band met de familie Behle want hij ontwierp voor hen enkele jaren later een grafmonument5 te Rotterdam. Een paar jaar na het overlijden van Behle werd het huis verkocht waarbij het huis de huidige naam Nijenstede6 verkreeg. Deze naamswisseling markeert een moment in de tijd waarbij het huis op ingrijpende wijze werd verbouwd. Met het het opstellen van een restauratieplan voor het interieur als ook de noodzaak tot het vervangen van installaties en leidingwerk zijn er vragen gerezen omtrent de authenticiteit en ouderdom van zowel de huidige indeling als ook van de huidige vloer-, wanden plafondafwerkingen. De redengevende omschrijving van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (zie bijlage) spreekt van ‘ een oorspronkelijk bewaarde indeling van het interieur’, vermeldenswaardige elementen van het interieur en waardeert het pand om de gaafheid van de hoofdvorm, materiaalgebruik en detaillering. Na verkennend onderzoek kan echter gesteld worden dat die omschrijving nuancering behoeft. De indeling van het huis is op belangrijke punten niet meer oorspronkelijk. Het gehele en oorspronkelijke door Co Brandes ontworpen interieur is niet meer aanwezig. Alle interieuronderdelen zoals beschreven door de rijksdienst dateren uit 1956 of later. Ook het exterieur is belangrijk gewijzigd in 1956 en door het uitbouwen van de beganegrond, het slopen van de oude schoorstenen en het vergroten, wijzigen en vernieuwen van dakkapellen en vensterkozijnen.

GVB architecten

2


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

B Historie

Eigendoms- en bewoningsgeschiedenis

Een samenvattende geschiedenis van eigenaren en bewoners van het huis vanaf 1916 is hier weergegeven in een kort overzicht. Nader onderzoek van kadastrale gegevens, bevolkingsregister of andere bronnen is niet gebeurd. Voor zover thans bekend kan het volgende worden gesteld: 1. 1916 – ca.1955

Het huis en de garage worden gebouwd in 1916 in opdracht van dhr.H.E.Behle die er gaat wonen. Kort na het overlijden van Behle in 1953 wordt het huis verkocht. 2. ca.1955 - 1971

Na het overlijden van H.E.Behle wordt het huis verkocht en na een grondige verbouwing in opdracht van D.H. Pasman bewoond. 3. 1971 - heden

Het pand wordt rond 1971 aangekocht door de Nieuw Zeelandse overheid om het pand na een verbouwing in gebruik te nemen als residentie voor de ambassadeur van de Nieuw Zeelandse ambassade te Den Haag.

Bouwgeschiedenis

Voorlopige en herkenbare bouwfasen met betrekking tot het landhuis vanaf de bouw van het huis in 1916: 1. Datering: 1916

Bouwdatum van het huis en de garage. In 1917 wordt naar ontwerp van Brandes nog een thans niet meer aanwezig ‘hoenderhok en hondenkennel’ gebouwd. Zie tekening bijlage. 2. Datering: 1956/1957

Met de aankoop van het huis geeft de nieuwe eigenaar opdracht voor een grondige verbouwing. Een jaar eerder in 1955 is Co Brandes overleden. De architect G.B.Audier tekent voor de verbouwing. Het uitgevoerde plan betekende de sloop van het gehele Brandes-interieur en behoorlijke wijzigingen aan het exterieur. Het wat donkere, zware

GVB architecten

3


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

en ambachtelijke interieur in Engelse landhuisstijl van Brandes maakte plaats voor een interieur in een slecht te definieren mengelmoes-stijl van klassieke elementen, details en jaren 1950-1960 mode. De nog bestaande kweekkas laat Pasman in 1963 neerzetten. De bouwtekeningen uit 1956 documenteren prima de wijzigingen aan het huis. Hier volgt een letterlijke opsomming van de belangrijkste ingrepen aan interieur en exterieur: Kelder: Het maken van een ruimte in de bestaande kelder voor de centrale verwarming. De uitbreiding van de bestaande kelder met een brandstoppenberging en kolenstort. Het maken ven een koekoek met raam voor licht in de gang. Het inrichten van een provisieruimte en wijnberging. Het maken van een nieuwe keldertrap. Begane grond: Het vergroten van de hal. Het maken van een open toilet en garderobe. Het veranderen van de vestibule. Het maken van een nieuw trap naar verdieping. Het vormen van een open bijkeuken. Het maken van een zitkamer voor het personeel. Het aanbouwen van een eetkamer. Het vergroten van de tussenkamer door het slopen van de bestaande achtergevel tot op peil. Het vergroten van de woonkamer door het slopen van de bestaande achtergevel op peil. Het maken van twee nieuwe terrassen met gemetselde bloembakken. Het maken van een ruimere keukeningang. Het verlagen de terrasmuur aan de voorgevel en het plaatsen hierop van een laag rekje. Verdieping: Het verruimen van de hal en het vormen van een zitje. Het slopen van de separatie en de schoorsteen tussen de twee linker slaapkamers. Het maken van een nieuwe trap naar de zolder verdieping. Het veranderen en opnieuw indelen van de badkamer Het maken van twee kleedkamers met geventileerde kleerkasten. Het maken van twee balkons. Het wegbreken van de schoorsteen in de rechter slaapkamer. Alle gevelmuren blijven intact, alleen komen er in de zijgevels twee en in de midden- achtergevel drie nieuwe raamdeurkozijnen. Zolderverdieping: Het verbeteren van de indeling, voornamelijk aan de voorgevel, waardoor er meer licht op het protaal komt. Het slopen van twee schoorstenen. Het vergroten (in de hoogte) van de dakkapellen. Het vergroten (in de hoogte) van de lichtkozijnen in de topgevels. Diversen: Het maken van een nieuwe schoorsteen aan de achterzijde, waar de kanalen van de kelder, keuken en tussenkamer in zijn gebundeld. Deze schoorsteen gaat rechtop naar de zolderverdieping, waar hij iets wordt omgehaald om hem van de gevel los te houden. Alle bestaande rookkanalen en schoorsteenmantels worden gesloopt Het verplaatsen van de binnendeurkozijnen, het stellen van nieuwe, het dichtmetselen van ontstane openingen, het maken van diverse kasten. Het leggen van een balklaag + vloer in de eetkamer en het uitbreiden

GVB architecten

4


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

van de balklagen in tussen- en woonkamer begane grond. Het leggen van nieuwe balken en balkstukken in de balklagen 1e en zolderverdieping, in overeenstemming met het bestaande. Het storten van betonplaten boven de eetkamer, de kamer personeel en de uitbreiding van de woonkamer. Het restaureren van die gevelgedeelten waar nieuwe kozijnen in worden geplaatst. Het maken van twee pergola’s. Het plaatsen van luchtkanalen in kelder rond 25/25. Wanden in beton, dik 7 cm. Het plaatsen van rook- ontluchtings- en wasemkanalen rond 22/22. 3. Datering: 1971 - 2011

Met de aankoop van het pand door Nieuw Zeeland vindt er rond 1971 een volgende verbouwing plaats. De laatste oorspronkelijke indeling van de hal op de beganegrond, de vestibule met toilet, wordt gesloopt en de huidige witmarmeren vloer wordt gelegd. De aanbouw ter plaatse van de voorgevel met de huidige toiletten wordt gerealiseerd en de oude bijkeuken wordt garderobe. De huidige indeling van de keuken alsook het bestaande goederenliftje dateren ook uit deze tijd. Zowel de trap als ook de kamers van de beganegrond worden gestoffeerd met tapijt. Op de verdiepingen vinden meerdere kleine en grote wijzigingen plaats. De bestaande kleine badkamer aan de voorzijde wordt gerealiseerd en de oude badkamer wordt gemoderniseerd. De indeling van de oude zitkamer met gang die in 1956 werd opgedeeld wordt nogmaals gewijzigd. Op de kapverdieping verschijnt de bestaande badkamer aan de voorzijde en de noordelijke slaapkamer wordt gedeeld in 2 slaapkamers. In weer latere tijd (jaartal niet bekend) zijn veel deuren en ramen op de beganegrond vernieuwd waarbij men ook dubbel glas heeft geplaatst. Helaas zijn daarbij de oude detailleringen verloren gegaan met dikke houten roeden als gevolg.

GVB architecten

5


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

C Archief

Materiaal uit archief

AFBEELDING C1 Een portret bij de entree ca.1917-1920 (foto ongedateerd) met waarschijnlijk het echtpaar Behle, chauffeur en hulp. Detail; de auto is voorzien van het kenteken H61677. Kaartje inzet (op bouwtekening 1915); de Schouwweg heette destijds nog Achterweg. [ collectie GA Den Haag ]

GVB architecten

6


AFBEELDING C2 collectie GA Den Haag ]

L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

Reproductie van een schilderij van W.A.Grondhout8 gedateerd 1917. [

AFBEELDING C3 Deze foto is duidelijk als onderlegger gebruikt voor het schilderij van W.A.Grondhout. Het onderschrift van de foto vermeld dat D.F.Tersteeg9 uit Naarden verantwoordelijk is voor het ontwerp van de tuinaanleg. [ collectie GA Den Haag ]

GVB architecten

7


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING C4 De meest beeldbepalende hoek van het pand; zuidwest- en noordwestgevel met hoofdentree ca.1917-1920. [ collectie GA Den Haag ]

AFBEELDING C5 Noordoost- en noordwestgevel ca.1917-1920. Linksboven op de foto nog net zichtbaar de dakgoot van de garage. Op de voorgrond de nog bestaande oude tuinmuur met inmiddels vernieuwde poort. [ collectie GA Den Haag ]

GVB architecten

8


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING C6 Uitsnede van afb.C4 om bepaalde verdwenen of gewijzigde elementen beter zichtbaar te maken. Bijvoorbeeld; de verdwenen aanduiding van de oorsponkelijke naam van het huis, Paffendorff, als ook de fraaie maar niet meer aanwezige oude lantaarn en glas-inloodbeglazing op bepaalde vensters van beganegrond en verdieping. De huidige bordestrap is niet oorspronkelijk. Hier zichtbaar is de oude opgemetselde borstwering en de gemetselde traptreden. [ collectie GA Den Haag ]

GVB architecten

9


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING C7 De voordeur vol in beeld ca.1917-1920. Details die opvallen zijn; de oude vloerafwerking van het bordes met tegels in specifiek legpatroon, de oude messing trekbel midden in het gevelornament, wederom de oude lantaarn en de donker(groen?) geverfde deur. [ collectie GA Den Haag ]

GVB architecten

10


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING C8 De hoek van achter- en zijgevel, zuidoost/noordoost, ca.1917-1920. In de oude toestand van het huis bevonden zich aan weerszijden buitenterrassen aan de achterzijde op het niveau van de beganegrond. Het hier zichtbare terras betreft het oude keukenterras. Thans bevindt zich hier de eetkamer van de uitgebouwde beganegrond. Ook duidelijk zichtbaar zijn de verdwenen markante oude schoorstenen. De rondboog (spaarboog?) onder het balkon ziet er uit als de open zijde van een gemetseld gewelf of onderdoorgang. Zie voor een functionele duiding hiervan de volgende 2 foto’s van de achterzijde. Kan het zijn dat er sprake was van een waterpartij (fontein) langs de achtergevel van het huis als onderdeel van de tuinaanleg? De oude bouwtekeningen laten niets zien van zo’n gegeven. Dat zegt echter niet veel daar het tuinontwerp zoals we weten door iemand anders is gemaakt en waarschijnlijk apart op tekening is gezet. [ collectie GA Den Haag ]

GVB architecten

11


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING C9 De andere hoek van achter- en zijgevel, zuidwest/zuidoost, ca.19171920. De oude dakkapellen lijken niet op de huidige exemplaren. Zowel in grootte, aantal ramen als ook ruitverdeling wijken de huidige dakkapellen af van de hier zichtbare toestand. Dat blijkt ook uit de bouwtekeningen van 1956 waarop aangegeven staat dat de dakkapellen zijn vernieuwd en vergroot. Het buitenterras was aan deze zijde groter dan op de andere hoek. Dit terras was toegankelijk vanuit de toenmalige woonkamer. [ collectie GA Den Haag ]

GVB architecten

12


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING C10 De oude achtergevel in ca.1917-1920. Het huis maakt aan alle kanten een tamelijk gesloten indruk. Eigenlijk resteert er niet veel meer van dit oorspronkelijke aanzicht. De terrassen zijn gesloopt; de beganegrond is aan de gehele achterzijde uitgebouwd waarbij de gevel is doorgebroken; de vensters op de verdieping zijn allemaal vermaakt tot terrasdeuren. Zie ook de opmerkingen bij afb.C8 met betrekking tot de gemetselde rondbogen. [ collectie GA Den Haag ]

AFBEELDING C11 Een goed zicht op de oude gevel van de vrijstaande garage, ca.19171920. De linker vensterpartij is later gewijzigd in een 2e poort. [ collectie GA Den Haag ]

GVB architecten

13


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING C12 De oude bouwtekeningen, gedateerd 1915, laten zien dat de structuur van het huis op punten belangrijk is gewijzigd in de loop van de tijd. Op de beganegrond is bijvoorbeeld de indeling met vestibule en toilet niet meer aanwezig. Ingrijpend was zeker de sloop van het oude trappenhuis. Zoals nog gebruikelijk in de bouwtijd liep de ‘mooie’ trap enkel door naar de eerste verdieping. Een tweede eenvoudige trap draaide verder naar de kapverdieping. [ collectie GA Den Haag ]

GVB architecten

14


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING C13 De zijgevel, zuidwest ca.1917-1920. De oude tuinaanleg aan deze zijde van het huis is niet meer aanwezig. Dat geldt ook voor de tuinpoort links. Ook voor deze gevel geldt dat meerdere onderdelen zijn gewijzigd en verdwenen in de loop van de tijd. De oude vier- en zesruitsverdelingen van de ramen op alle verdiepingen zijn gewijzigd andere verdelingen. Het drielichtvenster van de tweede verdieping is verlaagd en vergroot. Het deurkozijn van het balkon op der verdieping is in latere tijd verbreed met een zijlicht ten koste van de penanten aan weerszijden met de metselwerk gevelornamenten. Links op het dakvlak van de voorzijde prijkt de enig overgebleven oude schoorsteen van het huis.[ collectie GA Den Haag ]

GVB architecten

15


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING C14 Een beter zicht op de oude zuidwestgevel in ca.1917-1920. De onderdorpels van de vensters van de erker zijn met een ruithoogte verlaagd. Zie ook opmerkingen vorige afbeelding met betrekking tot een vergelijk van de oude en de huidige toestand. Zoals reeds gezegd maakte het oude huis een gesloten indruk door de relatief kleine vensterkozijnen met hoge borstweringen. Met de latere verbouwing in 1956 had men duidelijk de intentie om meer licht en zicht in het huis te brengen. [ collectie GA Den Haag ]

GVB architecten

16


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING C15 De oude schouwpartij in de oude eetkamer (middelste kamer achterzijde), ca.1917-1920 met details van de oude haard, wandbetimmering, parketvloer en beschilderd cassette-stucplafond. Met de grote verbouwing van het huis in 1956 zijn al deze karakteristieke Brandes-onderdelen van het interieur gesloopt. [ collectie GA Den Haag ]

GVB architecten

17


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING C16 De schouwpartij in de oude woonkamer in ca.1917-1920 met wederom details van haard, kastenwand, parketvloer, plafonniere en beschilderd stucplafond. Blijkens een onderschrift10 van de foto moet het ontwerp van het bijzondere sjabloon-schilderwerk van de plafonds toegeschreven worden aan de kunstenaar Frans Tergast11 uit Den Haag. [ collectie GA Den Haag ]

GVB architecten

18


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING C17 Mooi zicht op de directe omgeving, kijkend richting Schouwweg vanuit de Stoeplaan. Foto gedateerd 1923. [ collectie GA Wassenaar ]

AFBEELDING C18 Tijdsbeeld; Advertentie gevonden in een oude krant van het Vaderland12 dd 26 juni 1926. Alhoewel de oude garage duidelijk bedoeld was voor het stallen van een moderne koets, de auto, waren er toch ook blijkens de oude bouwtekening 2 paardenstallingen in gemaakt. [ collectie GA Den Haag ]

GVB architecten

19


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING C19 Dezelfde kijkhoek als de foto van afbeelding C17 maar dan gedateerd op ca.1925. Het huis is weelderig begroeid met hedera. [ collectie GA Wassenaar ]

AFBEELDING C20 De zuidwestzijde van het huis gezien vanaf de Stoeplaan. Een markies is aangebracht bij het deurkozijn van het balkon op der verdieping. Ook bij het balkon van de beganegrond lijkt iets van zonwering aangebracht te zijn. Foto gedateerd ca.1930. [ collectie GA Wassenaar ]

GVB architecten

20


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING C21 Een (niet uitgevoerd?) ontwerp van Co Brandes uit 1939 voor de realisatie van serre-achtige uitbouw ter plaatse van het oude balkon van de woonkamer aan de achterzijde. [ collectie GA Den Haag ]

GVB architecten

21


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

D Opname

Opname en waarnemingen

D

D C

A D

B

AFBEELDING D1 Noordwestgevel, zijde Schouwweg. Met de verbouwingen in 1956 en 1971 ondervond het huis aan deze zijde de volgende belangrijke wijzigingen; een aanbouw links van de erker (A), grotendeels nieuw trapbordes (B), nieuwe naamsaanduiding gevelsteen (C), verwijdering glas-in-loodruiten (D) erker en badkamerkozijn, vernieuwing en vergroting dakkapellen, sloop schoorsteen nok. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

22


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

H G

F

E

AFBEELDING D2 Zuidwestgevel, zijde Stoeplaan. Met de verbouwing in 1956 ondervond het huis aan deze zijde de volgende belangrijke wijzigingen; het uitbouwen van de gehele beganegrondverdieping aan de zuidoostzijde (E), het vergroten (9- naar 12-ruitsverdeling) van de vensters van de 7-kantige erker (F), het vergroten van het balkonkozijn op de 1e verdieping (G), het verlagen en vergroten van het vensterkozijn op kapverdieping (H). [ Foto GVB architecten, 2011 ]

AFBEELDING D3 GVB architecten

Zuidoostgevel, zijde Beukenlaan. [ Foto GVB architecten, 2011 ] 23


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

H

A E

E

AFBEELDING D4 Noordoostgevel, zijde buurpand. Uit 1956 dateert de uitgebouwde beganegrond (E) met dakterrassen, het tot terrasdeur vermaakte vensterkozijn, het verlaagde en vergrootte vensterkozijn van de kapverdieping (H), de aanbouw rechts (A). [ Foto GVB architecten, 2011 ]

AFBEELDING D5 Zuidwestgevel van het bijgebouw; de oude garage met beknopte dienstwoning en stallingsruimte voor een auto en 2 paarden. De oude gevel bestond uit een symmetrische indeling met een dubbele poort in het midden en een vensterkozijn links en rechts daarvan. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

24


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING D6 Van het trapbordes bij de entree is alleen nog het metselwerk oorspronkelijk. De balustrade alsook de traptreden en de bordesvloer zijn in 1956 aangebracht. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

AFBEELDING D7 Boven de voordeur prijkt in een zandstenen tableau de naamsaanduiding van het huis zoals deze in 1956 de oude naam Paffendorff heeft vervangen. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

25


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING D8 Detail top zuidwestgevel. Al het metselwerk van het oude huis is uitgevoerd in een zogeheten noors verband cq kettingverband. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

AFBEELDING D9 Detail zuidwestgevel. Indien men aandachtig kijkt is te zien hoe men het oude balkonkozijn in 1956 heeft verbreed ten koste van een gedeelte van de metselwerkversieringen aan weerszijden. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

26


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING D10 Van de oude zuidoostgevel is niet veel bewaard gebleven. Deze gevel is met de verbouwing in 1956 ingrijpend weggebroken en gewijzigd. Zie afb.C10. Later zijn deuren en ramen nog eens compleet vernieuwd, voorzien van dubbel glas en grof gemaatvoerde glasroeden. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

AFBEELDING D11/12 Details van de uitbouw uit 1956. De betonnen onderdelen laten plaatselijk veel schade zien als gevolg van roestende wapening. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

27


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING D13 Een van beide dakterrassen ( boven huidige eetkamer ) op de uitgebouwde beganegrond. De oude vensters zijn in 1956 vermaakt tot terrasdeuren. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

AFBEELDING D14/15 Staand op het dakterras, kijkend richting Stoeplaan, en detail hekwerk met schade aan de muurafdekkers als gevolg van roestvorming. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

28


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING D16 Detail erker nooroostgevel (uitbouw 1956) en hoek noordoost/noordgevel met huidige zijentree keuken (aanbouw 1971). [ Foto GVB architecten, 2011 ]

AFBEELDING D17 Zuidoostgevel bijgebouw (oude garage). Momenteel in gebruik als garage en dienstwoning. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

29


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING D18 Detail van de fraaie metselwerkversiering van de gevel. De elementen bouwceramiek zijn van de hand van W.C.Brouwer13 (NV Fabriek van Brouwers aardewerk). In meerdere panden14 van Brandes kan men dergelijk bouwaardewerk van Brouwer aantreffen. Waarschijnlijk was de bouwceramiek voorzien van een kleurglazuur om details extra uit te laten komen. Deze is echter niet meer aanwezig. Wellicht als gevolg van een bewuste actie ( 1956? ) of als gevolg van een te grondige schoonmaakbeurt in latere tijd. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

30


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING D19 Detail van de zandstenen ornamenten in de gevel. Hier goed te zien is de schuin gezette frijnslag van de randen. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

31


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING D20 Detail van de dakgoot en de leidekking uitgevoerd in zogeheten maasdekking. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

32


AFBEELDING D21 GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

Detail van de de top van de enig overgebleven oude schoorsteen. [ Foto

33


AFBEELDING D22

L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

Grote hal entree met zicht op voordeur. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

AFBEELDING D22 De trap uit 1956 met smeedijzeren hekwerk wentelt geheel door naar de kapverdieping. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

34


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING D23 De oude eetkamer met links de deur naar de oude woonkamer. Kastenwanden, deuren, plafonds etc. dateren uit 1956. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

AFBEELDING D24 De schouw in de oude eetkamer eveneens uit 1956. Vergelijk afb.C15 waarop de oorspronkelijke toestand is te zien. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

35


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING D25 De oude woonkamer kijkend richting schouwplaats. Vergelijk ook hier met afb.C16 waarop de oorspronkelijke toestand met het Brandes-interieur is te zien. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

AFBEELDING D26 De oude woonkamer kijkend richting tuin. De oude achtergevel is hier (portaal omtimmerd; stippellijn) in 1956 doorgebroken tbv de uitgebouwde beganegrond. [ Foto GVB architecten, 2011 ] GVB architecten

36


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING D27 De ‘ronde’ erker van de oude woonkamer. De vensters zijn in 1956 verlaagd en vergroot met een extra ruit. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

AFBEELDING D28 Detail in de oude eetkamer. Overal ligt tapijt. Daar waar gekeken kan worden is de oorspronkelijke parketvloer niet meer aanwezig. Er ligt een hardhouten vloer zonder patroon of rand. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

37


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING D29 De keuken zonder sporen van het oude huis dateert qua indeling uit 1971. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

AFBEELDING D30 De huidige eetkamer bevindt zich in het uit 1956 daterende gedeelte. Nog weer later zijn de vensters en deuren vernieuwd waarbij modern isolatieglas is geplaatst. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

38


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING D31/32 Op de linkerfoto de overloop op de eerste verdieping. Op de rechterfoto de erker aan de voorzijde eens behorend bij het oude trappenhuis en nu ingericht als kleine badkamer. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

AFBEELDING D33/34 Op de linkerfoto de grote badkamer nog geheel in jaren 1970-1980 stijl. Op de rechterfoto de oude zitkamer op de eerste verdieping die in 1956 verdeeld is in 2 kamers. Een binnenwand sluit precies aan op de middenstijl van het middelste venster. Met de realisatie van de dakterrassen in 1956 zijn vensters vermaakt tot deurkozijnen. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

39


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING D35 De grote slaapkamer op de eerste verdieping met schouwpartij uit 1956. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

AFBEELDING D36 De huidige woonkamer met (nep) schouwpartij op de eerste verdieping is vroeger gerealiseerd door het samentrekken van 2 slaapkamers. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

40


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING D37 De overloop op de kapverdieping. In de wand het goederenliftje dat dateert uit 1971 en dat op elke verdieping een stopplaats heeft. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

AFBEELDING D38 Het traplicht op de vliering geeft middels een daklicht daglicht aan de overloop op de ondergelegen kapverdieping. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

41


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

AFBEELDING D39 De vliering is toegankelijk middels een vlizo-trap vanaf de overloop. De kapconstructie is eenvoudig en bestaat uit simpele spanten met gordingen en verticaal geplaatst dakbeschot waarop de leibedekking is aangebracht. Zowel de dakconstructie als vloer zijn niet geisoleerd. [ Foto GVB architecten, 2011 ]

GVB architecten

42


L A N D H U I S

N I J E N S T E D E

E Waarde

Conclusies

Z

oals reeds gesteld in de inleiding blijkt het huis minder oorspronkelijk te zijn dan op het eerste gezicht kan worden verondersteld. Met name de grote verbouwing/uitbreiding in de jaren 1956/1957 betekende een grove inbreuk op de typische ‘Brandes-sfeer’ van het huis. De latere verbouwingen en wijzigingen naar aanleiding van de ingebruikname als residentie voor de ambassade van Nieuw-Zeeland hebben ook gezorgd voor verdere teloorgang van details. Het oude huis van Brandes in cottage-style; tamelijk gesloten, intiem, hokkerig, donker en enigszins ‘ zwaar’, heeft de modes en tijdgeest niet overleefd en is getransformeerd in een lichter , opengewerkt en tuingericht huis. Het exterieur van het huis is als gevolg van de vele uitbreidingen en wijzigingen aan geen enkele gevelzijde meer oorspronkelijk. Vooral de achterzijde van het huis lijkt in niets meer op de oude gesloten achtergevel. Raamvensters in achter- en zijgevels zijn of vergroot en/of vermaakt tot balkondeuren. Alle dakkapellen zijn vervangen en tevens vergroot. De trappartij met bordes bij de hoofdentree is vervangen en gewijzigd. Van de oude kloeke en karakteristieke schoorstenen resteert nog maar 1 exemplaar. Van het oude interieur van het huis is feitelijk niets bijzonders meer aanwezig. Een enkele oude paneeldeur in de kelder heeft de moderniseringen overleeft. Gezien de rigoreuze vernieuwingen van alle afwerkingen in het verleden is het ook niet te verwachten dat het huis in de toekomst nog geheimen zal blootgeven. Het bestaande interieur dateert grotendeels van de verbouwing uit de jaren 1956-1957.

Aanbevelingen De bovengenoemde wijzigingen aan het exterieur van het huis zijn vooral voortgekomen uit functionele wensen en eisen uit het verleden die echter ook in het heden nog gelden. Het terugrestaureren van het oude huis is daarmee niet aan de orde. Daarbij kan gesteld worden dat het interieur uit de jaren 1950 ook een zekere waarde vertegenwoordigt door de consequente aanwezigheid in het gehele huis. Met name in het binnenhuis bestaan relatief eenvoudige kansen ter verbetering van het monumentale huis. Denk aan het terugrestaureren van de grote middenkamer op de verdieping, kleurgebruik, inrichting, stoffering en bijvoorbeeld het vervangen van al het tapijt door parketvloeren. Verder; niet onderzocht maar beslist nader onderzoek waard betreft de historische tuinaanleg die waarschijnlijk voor een belangrijk deel nog aanwezig is! GVB architecten

43

Bronnen AFBEELDINGEN Collectie Gemeentearchief Den Haag Collectie Gemeentearchief Wassenaar Foto’s GVB architecten, Warmond Literatuur divers (zie onder)

LITERATUUR Onder andere: Blok, E./Lang B., Villatuinen in Nederland 1900-1940. ( Uitgave RACM, Amersfoort/SB4, Wageningen, 2008 ) Blok, E./e.a., Villa Maarheeze. ( Uitgave TasT, Hollandse Rading, 2008 ) Blok, E., Nederlandse tuinarchitectuur : tuinen van Th.J. Dinn, C. Brandes, H. Roeters van Lennep, R.T. Boon, Cath. Polak Daniels.. ( Uitgave Thoth, Bussum, 1997 )

OVERIGE INFORMATIE Internet: Nederlands Architectuur Instituut; collectie informatie systeem; http://zoeken.nai.nl/informatie/pagina/1 Wikipedia

GVB architecten

44

Bijlagen OUDE TEKENINGEN 1. Tekening plan 1915; gevels en plattegronden (blz.46) 2. Tekening plan 1915; situatie, doorsneden en balklagen (blz.47) 3. Tekening plan 1915; garage (blz.48) 4. Tekening plan 1917; dierenverblijf (blz.49) 5. Tekening plan 1956; gevels en plattegronden (blz.50) 6. Tekening plan 1956; doorsneden en details (blz.51) 7. Tekening plan 1972; plattegronden (blz.52) 8. Tekening bestaande toestand 2011; plattegronden (blz.53) 9. Tekening bestaande toestand 2011; gevels en doorsneden (blz.54) 10. Tekening bestaande toestand 2011 + historische waardestelling; plattegronden 11. Tekening bestaande toestand 2011 + historische waardestelling; gevels / doorsneden

GVB architecten

45

GVB architecten

46

GVB architecten

47

GVB architecten

48

GVB architecten

49

GVB architecten

50

GVB architecten

51

GVB architecten

52

GVB architecten

53

GVB architecten

54

REDENGEVENDE OMSCHRIJVING RCE - COMPLEX Complexnummer: 524625

Status : Beschermd Aanwijzingsbesluit : 19-10-2001 Inschrijving register : 15-04-2002 Kadaster deel/nummer : 18113/16

_____________________________________________________________________________________________ _____ Complexnaam:

Nijenstede

Aantal complexonderdelen: Monumentnummers van complexonderdelen:

3 524626, 524627, 524628 Gemeente: Provincie:

Wassenaar Zuid-Holland

Hoofdadres van hoofdobject:

Schouwweg 107 2243 BP Wassenaar Complexomschrijving:

Inleiding WOONHUIS 'Nijenstede' (1) van het type landhuis met GARAGE (2) gebouwd in 1915 in opdracht van Ewald Behle naar tekeningen van de architectencombinatie J.T. Wouters en J.J. Brandes. Beide panden zijn vormgegeven in een overeenkomstige stijl geïnspireerd op de Engelse Landhuisstijl. De TUIN die eveneens uit de bouwtijd stamt is aangelegd in Nieuw Architectonische stijl en is omgeven door MUUR met TOEGANGSHEK (3). Het complex ligt in het villapark Oud Wassenaar dat aan het begin van de 20e eeuw ontstond toen N.V.Exploitatiemaatschappij Park Groot Haesebroek een groot deel van het voormalige landgoed "Oude Wassenaar" kavelgewijs begon uit te geven. De ruime percelen werden in de trant van het naastgelegen Park Groot Heasebroek" met landhuizen en bijgebouwen in historiserende stijlen bebouwd. Vooral het architectenbureau van Z. Hoek en J.T. Wouters, die eveneens samenwerkte met C.C. Brandes, heeft hierbij een grote rol gespeeld. De villawijk met het in fasen ontwikkelde stratenpatroon en de verspreid liggende bebouwing, heeft zijn landschappelijke, lommerrijke atmosfeer, die doet denken aan het karakter van het voormalige landgoed, behouden. Omschrijving In het villapark Oud Wassenaar gelegen woonhuis met garage waarvan het woonhuis iets teruggerooid, met de langsgevel evenwijdig aan de Schouwweg ligt. De garage staat direct aan de straat en sluit aan op een bakstenen muur die parallel aan de weg het perceel omgrenst. Aan de achterzijde van het huis (oost) is de tuin aangelegd. Het huis kan bereikt worden via een smeedijzeren hek naast de garage dat tussen twee uitgemetselde hekpijlers geplaatst is of via een tweede ingang aan de zuidelijke zijde van het perceel die gemarkeerd wordt door twee uitgemetselde pijlers waarop twee lantaarns geplaatst zijn. Waardering Uit 1915 daterende complex Nijenstede is van algemeen belang vanwege de cultuur- en architectuurhistorische waarde - als vroeg twintigste eeuws voorbeeld van een villacomplex in Engelse Landhuisstijl, als voorbeelden uit het oeuvre van de architectencombinatie J.T. Wouters en C.C. Brandes en kenmerkend voor de ontwikkeling van Wassenaar tot villadorp. De onderdelen van het complex zijn gaaf in hoofdvorm, materiaalgebruik en detaillering. Het complex heeft ensemblewaarde vanwege de historisch ruimtelijke, functionele en stilistische eenheid. Actualiteit gegevens: 09-09-2011

GVB architecten

55

REDENGEVENDE OMSCHRIJVING RCE - HUIS Monumentnummer: 524626

Status : Beschermd Aanwijzingsbesluit : 19-10-2001 Inschrijving register : 15-04-2002 Kadaster deel/nummer : 18113/16

_____________________________________________________________________________________________ _____ Complexnummer: Complexnaam:

524625 Nijenstede

Gemeente: Provincie:

Wassenaar Zuid-Holland Plaatselijke aanduiding: Schouwweg 107 2243 BP Wassenaar

Kadastrale gemeente: Sectie: Kad.object: App: Grondperceel:

Wassenaar F 9755 Omschrijving:

Inleiding complexonderdeel 1 Hoofdonderdeel van het complex Nijenstede wordt gevormd door het WOONHUIS van het type landhuis, gebouwd in 1915 in opdracht van Ewald Behle naar tekeningen van de architectencombinatie J.T. Wouters en J.J. Brandes in een op de Engelse Landhuisstijl geïnspireerde bouwstijl. Omschrijving Vrijstaand tweelaags pand met een rechthoekige plattegrond vanaf een trasraam, afgesloten door een natuurstenen sierband, opgetrokken in rode baksteen (kettingverband). Het overstekende zadeldak met dwars- en steekkappen is gedekt met leien in Maasdekking. Boven de voor- en de achtergevel bevindt zich een hoge, vierkante uitgemetselde schoorsteen. De vensters van het pand zijn voorzien van een roedenverdeling en bezitten natuurstenen lekdorpels. Langs de onderdorpels van de vensters op de verdieping loopt een uitkragende deels natuurstenen, deels bakstenen sierband langs de gevels. De gevels zijn verder rijkelijk voorzien van siermetselwerk, bouwkeramiek en natuurstenen sierbanden. Voorgevel aan de straatzijde (west) met middenrisaliet waarin de entree geplaatst is. Deze bestaat uit een rondboogvormige teakhouten deur met ruitjes en traliewerk, omgeven door een natuurstenen omlijsting waarboven in een natuurstenen plaquette de naam van het pand "Nijenstede" in haut-reliëf gehakt is. De entree is bereikbaar via een bordestrap omgeven door een met siersmeedwerk ingevulde, natuurstenen balustrade. Rechts naast de entree een dubbel vierruits venster, op de verdieping een driedelige meerruits vensterpartij tussen penanten met siermetselwerk. Boven dit venster bevindt zich een dakkapel met een samengestelde vensterpartij. Links naast de entree een tweelaagse driezijdige uitbouw die deel uitmaakt van het risaliet. Op de begane grond zijn de vierruits vensters die in de drie zijden geplaatst zijn omgeven door een natuurstenen omlijsting die overgaat in de omlijsting van de deur. Op de verdieping zijn in de drie zijden negenruits vensters geplaatst. In het terugliggende bouwdeel rechts van het risaliet zijn op de begane grond twee vierruits vensters geplaatst, de verdieping bezit twee zesruits vensters met daartussen siermetselwerk. Het linker geveldeel volgt de rooilijn van het risaliet maar wijkt op de verdieping terug zodat een balkon ontstaat. Ter plaatse van de begane grond enkele en dubbele vierruits vensters, de verdieping bevat een meerruits dubbele balkondeur met aan weerszijden siermetselwerk. De kopse gevel aan de rechter zijde (zuid) is een puntgevel met een zevenzijdige serre-achtige uitbouw voorzien van twaalfruits venster in de gevelzijden. De borstwering van het balkon dat op de verdieping van de uitbouw geplaatst is, is gedecoreerd met siermetselwerk, verticale natuurstenen banden en een natuurstenen afdekking. Het balkon is bereikbaar via een meerruits balkondeur, geflankeerd door siermetselwerk. In de top een driedelig meerruits venster, siermetselwerk, natuurstenen banden en een natuurstenen topinvulling. De achtergevel (oost) heeft een middenrisaliet dat als vleugels, geflankeerd wordt door eenlaagse uitbouwen. De balkons op deze beide bouwdelen, worden door middel van het balkon op de verdieping van het risaliet, met elkaar verbonden. Op beide verdiepingen zijn in het middenrisaliet drie meerruits vleugeldeuren geplaatst. Daarboven bevindt zich een dakkapel met een samengestelde vensterpartij. De linker vleugel heeft in de oostzijde een meerruits vensterpartij en in de beide zijgevels meerruits

GVB architecten

56

terrasdeuren die toegang geven tot het aan de oost- en de zuidzijde gelegen terras. De rechter vleugel is eveneens voorzien van een meerruits vensterpartij in de oostgevel, heeft een meerruits terrasdeur in de linker zijgevel en loopt rechts om de hoek naar de noordelijke zijgevel van het pand. Aan weerszijden van het risaliet voor de achtergevel zijn op de verdieping dubbele meerruits terrasdeuren geplaatst. Boven de gevel aan iedere zijde een dakkapel. De kopse noordzijde is een puntgevel die deels schuil gaat achter de aanbouw van de achtergevel waarin een meerruits vensterpartij geplaatst is en een driezijdige erker met meerruits venters. Op de begane grond, rechts van de aanbouw is een meerruits venster geplaatst, op de verdieping twee zesruitsvensters en in de top een driedelig meerruits venster, siermetselwerk en natuurstenen elementen. Interieur De oorspronkelijke indeling is bewaard gebleven. Vermeldenswaard zijn onder meer de met marmer uitgelegde hal, de bewerkte schouwen, stucplafonds, de lambrisering met, in sommige vertrekken, daarin opgenomen kasten en de trap met een smeedijzeren, gebogen balustrade. Waardering Uit 1915 daterend landhuis Nijenstede, hoofdonderdeel van het gelijknamige complex is van algemeen belang vanwege de cultuur- en architectuurhistorische waarde: - als vroeg voorbeeld van een landhuis op de perceelsgewijs uitgegeven grond die als nieuw te stichten villapark van het voormalige landgoed "Oud Wassenaar"was afgekaveld. - als voorbeeld van een landhuis gebouwd in een op de Engelse Landhuisstijl geïnspireerde bouwstijl. Daarnaast is het pand een voorbeeld uit het oeuvre van de architectencombinatie J.T. Wouters en C.C.Brandes die een groot deel van het ontwerpen van de nieuw te bouwen landhuizen in het villapark op zich namen. Het pand is gaaf in hoofdvorm, materiaalgebruik en detaillering. Het interieur bevindt zich in de oorspronkelijke staat en bezit enkele bijzondere interieuronderdelen. Het pand heeft ensemblewaarde als stilistisch en historisch en ruimtelijk functioneel onderdeel van het complex en vanwege de ligging in het villapark met een overwegend gelijksoortige, in historiserende stijlen gebouwde landhuizen. Actualiteit gegevens: 09-09-2011

GVB architecten

57

Noten 1

2

J.J. Brandes (1884-1955) Jacobus Johannes ("Co") Brandes werd op 27 december 1884 in 's-Gravenhage geboren als zoon van Teunis Brandes (1856-1918), een biljardmaker en winkelier in manufacturen, en Cornelia Vellekoop (1853-1889), woonachtig aan de Trompstraat 248 in 's-Gravenhage. Uit dit huwelijk, gesloten in juni 1878, kwamen vier kinderen voort. Het leven van Brandes werd gekenmerkt in een groot aantal verhuizingen. In 1915 vestigde Brandes zich in Wassenaar. Brandes' verantwoording voor zijn werk luidde: Bouwen is dienen. Door zijn productie, ongeveer vijfhonderd ontwerpen voor hoofdzakelijk villa's en landhuizen, heeft hij 's-Gravenhage en Wassenaar voorzien van een geheel eigen karakter. Hij was een van de voornaamste vertegenwoordigers van de Nieuwe Haagsche School, een stroming die wordt beschreven als een kubistische uitwerking van de baksteenarchitectuur van de Amsterdamse School. Brandes over interieur; Een goede interieurkunst wordt volgens Brandes bereikt door een nauw overleg tussen opdrachtgever en kunstenaar. Brandes geeft de voorkeur aan handgemaakte meubelen en andere toegepaste kunstvoorwerpen boven machinaal geproduceerde omdat deze het individuele en persoonlijke karakter missen. Brandes over tuinarchitectuur; De tuin was voor Brandes een door mensenhanden gemaakt kunstwerk dat de bedoeling had het huis in zijn omgeving te plaatsen. De tuin is meer dan alleen een overgangszone. De meeste nadruk legde Brandes op een goeie verbinding tussen huis en omgeving. De tuin moest duidelijk zijn ontworpen en niet een namaak- of schijnnatuur lijken. Het moet een kunstwerk zijn met een eigen vormgeving dat duidelijk aansluit op de architectuur en de vormentaal van het gebouw. De Architectonische Tuinstijl van D.F. Tersteeg was voor Brandes de grondslag voor zijn tuinontwerpen. (tekstdelen overgenomen van beschrijving website NAI) Vader Hermann Gottfried Behle kwam vanuit Barmen (D) naar Nederland. Hij was gehuwd met Emma Paffendorf. De kinderen geboren in Barmen (D) waren Hermann Ewald Behle (02-09-1869 / 23-10-1953 Wassenaar) en zijn zus Emma Emilie Behle (??-??-1872 / ?).

3

Een spaarmuntje van bakkerij Behle. Datering 1918-1940. Omschrift "10 STUKS GELDIG VOOR EEN BROOD À 15 CENTS". Collectie Museum Rotterdam. 4

5 6

7

De familienaam wordt gespeld Paffendorf. De gevelsteen spelt de naam echter met dubbel f aan het eind. Moest het iets deftiger klinken? Het grafmonument (1919) bevindt zich op begraafplaats Crooswijck in Rotterdam.

De nieuwe eigenaar D.H.Pasman geeft het huis de naam Nijenstede en laat die naam aanbrengen boven de voordeur ter vervanging van de oude naam Paffendorff. Er heeft geen verder onderzoek plaats gevonden naar Pasman en de herkomst van de naam Nijenstede. Het kan zijn dat Nijenstede verwijst naar een bestaand pand elders dat betekenis had voor Pasman. Navraag bij kenners van auto’s uit die tijd leert dat de auto gezien de uiterlijke kenmerken of van het merk Adler of van het merk Hispano Suiza kan zijn. In de allereerste jaren van het automobilisme hadden auto’s nog geen kenteken. Het verhaal gaat dat de behoefte aan kentekens voor het eerst werd gevoeld

GVB architecten

58

toen veldwachters op de fiets een automobiel in overtreding niet meer konden bijhouden. De eerste kentekens bestonden alleen nog uit vier cijfers, in 1906 werd bijvoorbeeld nummer 2065 uitgereikt. Maar dat was meteen ook de laatste, daarna kwamen de provinciale kentekens. Die bestonden uit een letter die de provincie aangaf, en daarachter een aantal cijfers. De kentekenplaat was blauw met witte letters. Het provinciale kenteken was persoonsgebonden, de eigenaar schroefde zijn nummerplaat dus steeds op zijn volgende auto. Provinciale kentekennummers : A-Groningen B-Friesland D- Drenthe E- Overijssel M- Gelderland L - Utrecht G en GZ - Noord Holland H en HZ - Zuid Holland K - Zeeland N - Noord Brabant P - Limburg

8

9

W.A. Grondhout (*1878 - †1934) Leerling van de Academie van Beeldende Kunsten te Den Haag onder leiding van Frits Jansen. Schilderde landschappen en stadsgezichten van onder meer Londen en Parijs, waar hij meerdere malen een tijd verbleef. Was lid van Arti et Amicitiae te Amsterdam. De landelijke bekende tuinarchitect Dirk Frederik Tersteeg (1876-1942) uit Naarden was een aanhanger van de zogeheten architectonische tuinstijl die in de bouwperiode begin 20e eeuw veel navolging kreeg.

10

11

De oude foto’s komen uit het Brandes-archief van het Haagse Gemeentearchief. Brandes maakte er een (voor ons onderzoekers) goede gewoonte van om zelf zijn opgeleverde werken te fotograferen. De foto’s zijn door hem voorzien van een onderschrift en jaartal. Het jaartal betreft bij alle foto’s 1916 en zal niet het jaar van fotograferen zijn maar van het bouwjaar van het pand. Vermoedelijk dateren de foto’s van 1 tot 2 jaar na bouw van het pand. Hij wilde immers ‘mooie’ foto’s maken van het pand met een ingericht interieur en een fraaie aangelegde tuin. Frans ter Gast (Amsterdam, 28 november 1880 - Geldrop, 8 september 1970) volgde zijn opleiding aan respectievelijk de Rijksnormaalschool voor Kunstnijverheid te Amsterdam (1 jaar)), School voor Kunstnijverheid te Haarlem (2 jaar), Luton School of Art te Londen (2 jaar) en Académie Colarossi te Parijs (1 jaar). Na zijn opleiding vestigde hij zich te Den Haag waar hij op 12 januari 1911 in het huwelijk trad met beeldend kunstenares Bertha, Susanna (SUZE) Rosse; geb. Den Haag 1 september 1884, overl. Den Haag 17 april 1968.

Frans ter Gast beschikte over o.s. de volgende kwalificaties: kunstnijveraar, knipkunstenaar, wandschilder, decoratieschilder, grafisch ontwerper, illustrator, textielkunstenaar (stofdruk) ontwerper van affiches (bekend is het affiche van de 4e Nederlandsche Jaarbeurs te Utrecht uit 1920) en ontwerper van decors. Samen met zijn echtgenote Suze Rosse was hij actief lid van de Haagsche Kunstkring. [ bron: wikipedia ] 12

13

14

Het Vaderland is de naam van een Nederlandse krant die werd uitgegeven van 1869 tot en met 1982 in Den Haag en aldaar gevestigd was aan de Parkstraat 25. [ bron: wikipedia ]

Willem Coenraad Brouwer (Leiden, 19 oktober 1877 - Zoeterwoude, 23 mei 1933) was een Nederlandse keramist en beeldhouwer. Brouwer volgde een opleiding aan de Teekenschool in zijn geboorteplaats. Van 1894 tot 1898 werkte hij er in het atelier voor boekversiering en lettersnijden van zijn zwager Loebèr. Hij vertrok vervolgens naar Gouda, waar hij ging pottenbakken bij Goedewaagen. Hij sloot zich rond 1900 aan bij de kunstenaarsgroep rond 't Binnenhuis. In 1901 richtte Brouwer een eigen keramisch bedrijf op in Leiderdorp onder de naam Fabriek van Brouwer's Aardewerk. Vanaf 1906 maakte hij ook bouwaardewerk en tuinkeramiek, een voorbeeld hiervan is het architecturale keramiek dat hij maakte voor het Vredespaleis in Den Haag. Hij wordt beschouwd als vernieuwer op dit gebied. Hij werkte samen met architecten als Berlage, Oud, Dudok en Wils. Hij was lid van de Nederlandse Kring van Beeldhouwers. [ bron: wikipedia ] Bijvoorbeeld Villa Maarheeze (bouw 1914-1916) aan de Rijksstraatweg 675 Wassenaar.

59

Rapport. BOUWHISTORISCHE VERKENNING GVB architecten. Landhuis Nijenstede (Paffendorff)

Recommend Documents