Raads informatiebrief

gemeente Eindhoven

Raadsnummer 09.R2944.OOI Inboeknummer ogbstooo8g Dossiernummer SoS.4og zx januari zoog

Raads informatiebrief De kredietcrisis en de gemeente Eindhoven.

Inleiding De wereldwijde financiele crisis heeft ook in en om Eindhoven gevolgen: voor onze burgers, bedrijven en de gemeente. Met deze brief informeren wij u over onze inspanningen in verband met de financiele crisis en de gevolgen daarvan voor de economische ontwikkeling en de arbeidsmarkt in Eindhoven en regio en voor de Eindhovense burgers. Wij ondernemen al het mogelijke om de gevolgen voor de burgers en bedrijven te beperken. We richten ons daarbij onder meer op de woningmarkt en we zijn op zoek naar onze mogelijkheden om juist nu te investeren in de stad. Voor wat betreft de gevolgen voor de gemeentelijke financien houden we de vinger aan de pols. De crisis is begonnen als een uitsluitend financiele crisis die na de zomer vorig jaar in Nederland uitdrukkelijk merkbaar werd. In september en oktober 2008 heeft de Rijksoverheid ingrijpende maatregelen genomen om Nederlandse banken te ondersteunen. De financiele crisis is er de oorzaak van dat minder middelen

beschikbaar komen voor investeringen en het consumentenvertrouwen afneemt. Sinds oktober 2008 zijn de gevolgen daarvan voor de economische ontwikkeling duidelijk merkbaar. Dat geldt in het bijzonder voor een aantal grote bedrijven in de maakindustrie in onze regio. De orderportefeuilles van een aantal van deze bedrijven zijn de laatste maanden snel en ingrijpend teruggelopen. De toeleveranciers merken dat inmiddels ook. Veel bedrijven hebben maatregelen genomen om de kosten te reduceren, zoals minder uitbesteden, werktijdverkorting en beeindiging van flexibele arbeidscontracten. Inmiddels zijn de eerste grote ontslagrondes aangekondigd. Naar aanleiding van de eerste signalen over effecten van de crisis voor de bedrijven in en om Eindhoven hebben wij samen met de Stichting Brainport contact gelegd met deze bedrijven en organisaties en zijn we samen opgetrokken, bijvoorbeeld in de contacten met het Rijk over de werktijdverkorting. De meeste burgers ondervinden nog niet of nauwelijks gevolgen van de crisis. Ook in Eindhoven hebben echter al wel mensen hun baan verloren. De toestand is nu

Raadsnummer 09. R2 944. OOI

niet alarmerend, maar heeft onze bijzondere aandacht. De vraag naar bijstand en WW is de laatste weken niet gegroeid, iets wat mede verklaard kan worden door de werktijdverkorting die aan veel bedrijven in de regio is toegekend. Op 13 januari 2009 was voor 5.100 mensen in de regio Zuidoost-Brabant werktijdverkorting toegekend. Dat is 30’/o van het landelijke totaal van 16.745. Op 20 januari 2009 was dat aantal in Zuidoost-Brabant opgelopen tot 5.878 (bij 41 bedrijven). Landelijk is het totaal in die week sterk gestegen. De partners in Werkplein Mercado houden elkaar gestructureerd op de hoogte om de ontwikkelingen te volgen en de inzet aan te passen aan veranderende

omstandigheden. Verkopers en kopers op de woningmarkt merken wel uitdrukkelijk gevolgen. De woningmarkt stagneert al langer en, voor het eerst sinds vele jaren, zijn in het laatste kwartaal van 2008 de woningprijzen gedaald (in Eindhoven met 1,9o/o ten opzichte van het derde kwartaal van 2008). Het aantal woningverkopen is laag. Oorzaken daarvan zijn het verminderde consumentenvertrouwen en strengere financieringsvoorwaarden. Wij verwachten dat de komende tijd meer Eindhovenaren in de knel raken, omdat ze met dubbele woonlasten komen te zitten. De stagnatie in de woningmarkt werkt door in de bouwsector. Diverse projecten voor koopwoningen worden uitgesteld of gefaseerd. De verwachting is dat de recessie gevolgen gaat hebben voor de inkomsten van de gemeente Eindhoven. Wanneer dat merkbaar wordt en in welke mate is nog niet te voorzien.

De financiele crisis en de doorwerking daarvan in de reele economie vragen van ons ten eerste dat we alert zijn op de mogelijke consequenties voor onze burgers, bedrijven en onze eigen financiele huishouding. Als zich ernstige gevolgen aankondigen zullen wij ons maximaal inzetten op het beperken daarvan. En als daar ook maar enigszins aanleiding voor is willen en zullen we onze nek uitsteken om Eindhovense burgers en bedrijven te ondersteunen. Samen met onze partners in stad en regio, als college schouder aan schouder, hebben we de daadkracht voor de adequate aanpak van de crisis. Wij zullen uw raad periodiek informeren over de ontwikkelingen en steeds snel en adequaat maatregelen nemen c.q. de raad daartoe voorstellen doen.

Economie en arbeidsmarkt Het Centraal Planbureau verwacht in 2009 economische krimp van ’/4o/o. Dat is voor het eerst sinds 1982. De daling van de werkloosheid is in de laatste maanden van het jaar gestopt en omgezet in een groei met 7.000 werklozen. In de eerste weken van 2009 is het aantal WW-aanvragen landelijk opgelopen tot 13.000. In dezelfde periode vorig jaar waren dat er 5.000. Het aantal ingeschreven werkloze werkzoekenden is in Eindhoven over heel 2008 weliswaar nog gedaald, in de periode oktober-december 2008 is de werkloosheid gestegen met 120 personen.


Het UWV-werkbedrijf heeft nog geen lokale cijfers beschikbaar over de eerste weken van 2009. Het Economisch Instituut voor Midden- en Kleinbedrijf verwacht dat in het Nederlandse bedrijfsleven in 200960.000 tot 80.000 banen verloren gaan, vooral in het Midden- en Kleinbedrijf (MKB). De verwachting is dat Zuidoost-Brabant zeker geen gunstige uitzondering vormt op deze tendens.

Sinds begin november vorig jaar hebben wij op ons initiatief periodiek overleg met vertegenwoordigers van grote industriele bedrijven in Eindhoven en omgeving. Zij geven aan dat in hun sector de orders met soms meer dan 50a/o zijn teruggelopen en dat zich dat in 2010 vooralsnog voortzet. Met deze bedrijven en bijvoorbeeld ook de Brabants-Zeeuwse Werkgeversvereniging, de Stichting Brainport, TNO en het ROC zijn we een actieve en proactieve lobby gestart, gericht op het behoud van de kracht van Brainport Eindhoven: de technologische industrie. In onze brief van 17 december 2008 hebben wij u voor het eerst geinformeerd. Wij richten ons op kabinetsmaatregelen met als eerste doel het in bedrijf houden van de industrie. Werktijdverkorting (inmiddels verlengd tot 1 maart 2009) en de uitbreiding van de exportkredietverzekeringfaciliteiten waartoe het Kabinet op 16 januari 2009 besloot dragen daar aan bij. Daarnaast bepleiten we maatregelen gericht op het behoud van de R%D-capaciteit bij de bedrijven in de regio. We denken daarbij aan maatregelen als de verhoging van de vergoedingen aan bedrijven ingevolge de Wet bevordering speur- en ontwikkelingswerk en het versnellen en intensiveren van de investeringen van het Rijk in technologische vernieuwing en innovatieprogramma’s. Behoud van een sterke kennisbasis is voor de toekomst van de regio van wezenlijk belang. Daarvoor vragen we steeds aandacht, zoals onlangs aan de minister-president bij zijn bezoek aan de regio. Een idee dat wij de komende tijd uitdragen is de investering in een instituut waarin kenniswerkers onderzoek doen naar innovaties rondom de thema’s duurzaam, schoon, veilig. Wij verwachten dat het Rijk bij gelegenheid van de Voorjaarsnota ruimte zal maken voor dergelijke investeringen. Het gezamenlijk overleg heeft inmiddels geleid tot een overleg van de HRM-directeuren van de bedrijven en een initiatief voor overleg met vertegenwoordigers van de vakbonden. In onze brief van 17 december 2008 hebben wij u geinformeerd over de start van het Mobiliteitscentrum Zuid-Oost Brabant, het eerste in Nederland, gericht op het garanderen van werk (in plaats van een baan) in Brainport Eindhoven. Inmiddels blijkt ook een toename van het aantal inschrijvingen van werkzoekenden op het Werkplein Mercado. Het management van het Werkplein ontwikkelt scenario’s om bij de toename, die later dit jaar verwacht wordt, de capaciteit van het Werkplein te vergroten. De gemeente Eindhoven stelt daar extra formatie voor beschikbaar. Inmiddels hebben wij ook overleg met vertegenwoordigers van het MKB. Ook voor deze bedrijven ontwikkelen we samen met onze partners in de regio initiatieven.


De Kamer van Koophandel heeft speciale voorzieningen voor de ondersteuning van en informatie aan het MKB. Ook de N.V. REDE en de grote banken ondersteunen de bedrijven met hulp en voorlichting over financiele kwesties. De N.V. REDE, de BOM en de Provincie bereiden maatregelen voor om het MKB-bufferfonds uit te breiden

waarmee MKB-bedrijven economische tegenvallers beter kunnen opvangen.

Inwoners van Eindhoven Onze belangrijkste aandachtspunten in deze tijd zijn het verlies van werk en inkomensverlies. Wij zetten ons ten eerste in op behoud van werk. Dat doen we met onze inspanningen gericht op behoud van de werkgelegenheid in de regio en met het nieuwe Mobiliteitscentrum. Samen met onze partners in het Werkplein Mercado bereiden we ons voor op een toename van het aantal werkzoekenden en dus ook een toename van de inspanningen om werklozen te scholen en te begeleiden en bemiddelen naar ander werk.

We houden rekening met een hoger aantal werkzoekenden dat, al dan niet in vervolg op een WW-uitkering, dat een beroep moet doen op de bijstand. Op dit moment is dat nog niet het geval en wij kunnen ook nog niet voorspellen of en hoeveel Eindhovenaren dit jaar in deze situatie terechtkomen. Ook het beroep op

bijzondere voorzieningen voor inkomensondersteuning (schulddienstverlening, bijzondere bijstand, langdurigheidstoeslag e.a.) zal naar verwachting toenemen. In welke mate en wanneer is nog niet te voorzien. Wij zullen ons uiterste best doen om het inkomen van mensen die werkloos worden en een beroep op de bijstand moeten doen boven de armoedegrens te houden. Wij zullen bovendien ook maximaal inzetten op re-integratie van werklozen. Met het Participatiebudget hebben wij daarvoor voldoende middelen, niet alleen om in te zetten op behoud en ontwikkeling van vakmanschap, maar ook voor gerichte aandacht aan de groep aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Wij vinden het van belang dat ook zij bemiddelbaar zijn als de economie weer aantrekt.

Financien gemeente Eindhoven Wij verwachten dat we op enig moment geconfronteerd worden met de gevolgen van de financiele crisis voor de gemeentelijke financien. De VNG berekent nu nog een beperkte daling van de uitkering van het Gemeentefonds in 2009 als gevolg van een lagere prijsontwikkeling. Wij zien geen reden om daar nu voorzieningen voor te treffen. Voor 2010 zijn de vooruitzichten onduidelijk en wordt de meicirculaire afgewacht. Ook de doorwerking van de financiele crisis in de specifieke uitkeringen kan niet of nauwelijks worden voorspeld. De opbrengsten aan belastingen, heffingen en leges kunnen enigszins onder druk komen te staan, maar naar verwachting heeft dat dit jaar geen ingrijpende gevolgen. Wij verwachten wel vertraging in de afzet van grond met gevolgen voor de opbrengsten van het Grondbedrijf. Een en ander verwerken wij in het Meerjaren


Prognose Grondbedrijf die wij u binnenkort voorleggen. Wij kiezen er voor om het strategisch verwervingsbeleid aan te passen aan de actuele situatie om daarmee bij te dragen aan de economische ontwikkeling. In het voorstel voor de Kadernota verwerken wij de actuele situatie.

De financiele crisis heeft geen directe gevolgen voor de omvang van de weerstandscapaciteit die de gemeente moet aanhouden. De huidige weersta ndscapaciteit van 6 150 miljoen is ruim voldoende om niet begrote kosten te dekken. Wij hebben voor wat betreft de banktegoeden en beleggingen van Eindhoven bij langere looptijden voor een hogere rating (AA en AAA) gekozen en lopen daardoor slechts een klein risico geld kwijt te raken wegens een faillissement van een bank. De gemeente Eindhoven neemt deel in het eigen vermogen van aantal vennootschappen (zoals Eindhoven Airport, N.V. REDE) die mogelijk geraakt worden door de crisis. Het totaalbedrag dat hiermee gemoeid is bedraagt 6 87 miljoen. Wij zien op dit moment geen aanleiding te veronderstellen dat deelnemingen zo door de crisis worden geraakt, dat wij voor het ingebrachte kapitaal moeten vrezen. De gemeente Eindhoven heeft voor ruim 6 100 miljoen geldleningen verstrekt aan woningbouwcorporaties. Het risico voor het overgrote deel van deze leningen hebben wij overgedragen aan het Waarborgfonds Sociale Woningbouw en is daarmee in voldoende mate gegarandeerd. De gemeente heeft voort 45 miljoen aan leningen gegarandeerd voor partijen als woningbouwcorporaties, ziekenhuizen, culturele instellingen en sportverenigingen. We hebben geen signalen dat deze partijen als gevolg van de crisis niet aan hun verplichtingen kunnen voldoen.

Woningmarkt Op de woningmarkt zien we twee relevante ontwikkelingen’. Allereerst loopt het consumentenvertrouwen sterk terug. De huizenkoper en -eigenaar zijn zich in toenemende mate bewust dat een waardestijging van het huis niet meer vanzelfsprekend is’. Ook is de huizenkoper terughoudend bij het kopen van een nieuwe woning, omdat de verkoop van de huidige woning lastig is. iedereen is beducht voor dubbele lasten. Dit afnemend consumentenvertrouwen wordt versterkt door het feit dat hypotheekverstrekkers scherpere condities stellen bij de financiering van hypotheken. Samengevat betekent dit dat kopers en verkopers langer wachten dan voorheen voordat tot een aankoop- en verkoopbeslissing wordt overgegaan en/of

’ De woningmarkt staat al geruime tijd onder druk. De kredietcrisis kan gezien worden ais de

bekende druppel, maar zeker niet de enige oorzaak van de huidige situatie. ’ Enige relativering is echter wel op z’n plaats. De prijsontwikkelingen in de woningmarkt van de afgelopen jaren is dusdanig geweest dat enige neerwaartse correctie op z’n plaats is. Zowel

in nieuwbouwprijzen als in de bestaande voorraad.


dat potentiele kopers de hypotheek niet meer rond krijgen. Dit leidt ten eerste tot vele langere wachttijden voordat een woning wordt verkocht. Ten tweede wordt de vraag naar koopwoningen minder groot, waardoor de prijsstijging op de woningmarkt terugloopt en het aantal transacties daalt. Dit heeft vanzelfsprekend ook effect op de toekomstige nieuwbouwproductie (vaak wordt de bouw pas gestart als 60-70’lo van woningen verkocht is). De verkoop in het goedkope segment en van woningen met koopconstructies’ blijft nog redelijk. De vraaguitval doet zich met name in het middeldure en dure segment voor.

We verwachten een (tijdelijke) toenemende druk op de huursector, als gevolg van bovenstaande ontwikkelingen. Daarnaast geven de corporaties in Eindhoven aan dat ook het aantal mutaties in de huurwoningen afneemt. Ook huurders stellen de verhuisbeslissing in deze marktomstandigheden uit. Hierdoor nemen de wachttijden voor een huurwoning toe en stokt de doorstroming waardoor de huurmarkt verder op slot raakt. Vooralsnog heeft dit geen nadelige consequenties voor afspraken over het huisvesten van Urgenten en Statushouders. Samen met de corporaties houden we de vinger aan de pols.

Ten tweede is het door de kredietcrisis duidelijk lastiger voor bouwers en ontwikkelaars om projecten financieel rond te krijgen. Nieuwe bouwplannen worden daarom door de initiatiefnemers extra kritisch getoetst en de gehele projectenportefeuille wordt onder de loep genomen. Ook banken financieren projecten minder snel als voorheen, omdat ze minder risico’s aan willen gaan. Dit leidt tot vertragingen en fasering (plannen niet in een keer maar in fases bouwen). De eerste signalen hiervan zijn ook in Eindhoven merkbaar. Uw raad wordt binnenkort geinformeerd over de actuele planning van de woningbouwproductie. Mogelijk leidt dit fenomeen ook tot het schrappen van bouwplannen door initiatiefnemers. Er is nu enkel sprake van vertraging. Uitval van projecten is vooralsnog niet aan de orde in Eindhoven, maar voor de (nabije) toekomst niet uit te sluiten.

Algemeen kan gesteld worden dat lopende bouwplannen gewoon doorgaan. De effecten van de kredietcrisis voor de woningbouwproductie zullen dan ook pas na 2009 zichtbaar worden. Overigens worden de lange termijn prognose en ambities met betrekking tot woningbouw nadrukkelijk aangehouden. Er is ons inziens sprake van een tijdelijke vraaguitval. Het is niet mogelijk, en wenselijk, om als lokale overheid te intervenieren in de vorm van het vergroten van het consumentenvertrouwen of het financieren van projecten (althans zeker niet op grote schaal). Momenteel bekijken we, in overleg met de woning bouwcorporaties, enkele grote beleggers en ontwikkelaars of, en zo ja waar, er prioriteiten gesteld moeten

’ Slimmer kopen, slimmer financieren, koopgarant.


worden. Onze prioriteit ligt bij de herstructureringsopgave en projecten gecombineerd met (sociaal-maatschappelijke) voorzieningen. Maatwerk per project is hierbij van belang. Nadrukkelijk is het naar beneden bijstellen van de kwaliteitseisen voor ons geen begaanbaar pad. We bouwen woningen voor de toekomstige generatie. We hebben bij de crisis in de jaren ’80 kunnen zien wat toegeven aan mindere kwaliteit betekent. Ook maatregelen, zoals het (tijdelijk) omzetten van koopwoningen naar huurwoningen, is hierbij aan de orde. Wij zien in de financiele crisis kans om, juist nu, meer werk te maken van duurzaam bouwen (mogelijke uitbreiding van de energieleningen), Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (de komende maanden meer ruimte voor CPO creeren) en van intensivering van de voorzieningen voor starters (meer ruimte voor de startersleningen). Wij zijn momenteel met de BS en Gedeputeerde Staten in overleg om te bezien of ook de Provincie hierin een bijdrage kan leveren.

Gemeentelijke investeringsprojecten. Wij zijn van mening dat in een periode van recessie anticyclisch investeren door de overheid een belangrijke impuls kan zijn voor de werkgelegenheid. Waar mogelijk zullen we dat dan ook doen.

In deze collegeperiode hebben wij al een grote investeringsimpuls gerealiseerd, met de inzet van NRE-middelen. Op dit moment zijn een groot aantal projecten in uitvoering dan wel in voorbereiding. Wij hebben eerder deze maand voor 17 projecten ter verbetering van de fysieke infrastructuur en de openbare ruimte uit de NRE-middelen ruim 6 18 miljoen beschikbaar gesteld. Onder die 17 projecten vallen onder andere het actieprogramma fiets, de Karel de Grotelaan, de Leenderweg, de Zwaanstraat, de vernieuwing dynamisch verkeersmanagement VRI en de Kruisstraatl Woenselsemarkt. Ook voor de besteding van de bijna C 60 miljoen die onlangs voor Eindhoven beschikbaar is gekomen op grond van onze afspraken met de Provincie over Samen Investeren in BrabantStad wordt de komende tijd de uitvoering gestart of voorbereid.

Wij zien er op toe dat ook in deze tijd de projecten goed voorbereid worden en het besluitvormingsproces zorgvuldig verloopt. De mogelijkheden voor additioneel werk op korte termijn zijn dan ook beperkt. Deels doordat we afhankelijk zijn van externe financiering. Veel meer echter nog omdat er nog zo veel werk in de pijplijn is. Dat neemt niet weg dat wij de komende tijd in overleg gaan met de provincie om onze gezamenlijke investeringen in de 2’ HOV-lijn, Strijp S en de stationsomgeving extra naar voren te halen. Als wij reele kansen zien, zullen we die nemen en aan uw raad voorleggen. Zo


onderzoeken we of het mogelijk is om gebruik te maken van een regeling van het Rijk gericht op het naar voren halen van bouwprojecten.

Vervolg Wij trekken in de aanpak van deze crisis gezamenlijk op, met onze partners in de stad en de regio. Onze inwoners en bedrijven moeten er op kunnen vertrouwen dat wij ons maximaal inzetten om de gevolgen van de crisis te beperken. Wij hebben de gemeentesecretaris verzocht om ons intensief te informeren over de financiele crisis en de gevolgen daarvan voor Eindhoven. Wij zullen uw raad actief op de hoogte houden van de ontwikkelingen en onze interventies. In de loop van februari zullen wij uw raad al informeren over de cijfers over de werkloosheid in Eindhoven in januari. In het raadsvoorstel voor de Kadernota verwerken wij de actuele financiele ontwikkelingen. Besluit van college van burgemeester en wethouders Wij hebben besloten u te informeren over de gevolgen van de financiele crisis voor Eindhoven, zoals die zich op dit moment voordoen.

Ter inzage gelegde stukken 1 Kabinetsbrief, d.d. 21 november 2008. 2 Quick sean kredietcrisis gemeente Eindhoven, d.d. 13 december 2008. 3 Brief Brainport Eindhoven aan Tweede Kamer, d.d.4 december 2008. 4 Brief aan de gemeenteraad, d.d. 17 december 2008. 5 VNG-ledenbrief, d.d. 17 december 2008. 6 Brief Brabants Zeeuwse Werkgeversvereniging, d.d. 19 december 2008. 7 Flyer met de zes maatregelen van Brainport Eindhoven. 8 Brief Brainport Eindhoven aan de rijkscommissie Kredietgaranties, d.d.14 januari 2009. 9 Kabinetsbrief, d.d. 16 januari 2009. 10 Beslissing BRW betreft Begrotingswijziging uitvoering DSOB besteding NREmiddelen 2008-2010, 20 januari 2009.

Burgemeester en wethouders van Eindhoven,

A. Brunninkhuis, secretaris


EE09000181

Tweede Kamer der Staten-Generaal Vergaderjasr 2008-2009

31 371

Nr. 64

Kredietarisis

BRIEF VAN DE MINISTER PRESIDENT, IIIINISTER VAN ALGEMENE ZAK%N

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Statengeneraal Oen Haag, 2’l november 2008

Hierbij treft u san de brief van het kabinet inzake de gevolgen van de kredietcrisis voor da reele eoonomie waarnaar door de g.s. mevroUw Kant is gevraagd bij de regeiing van werkzaamheden.

De minister-president, Minister vsn Algemene Zaken, J. P. Balkenende

KST1 24886

1311.54

SQ4 Dal - 7371 s du Uitg evere

’sgravenhage 209s

Tweede Kamer, vergaderjaar 2008-2009, 31 371, nr. 64

De economische vooruitzichten baren mensen zorgen. En dst is begrijpelijk en terecht. Het gaat om werk vsn mensen, bedrijven van ondernemers en aandeelhouders, en de houdbaarheid van sociale voorzieningen van ons allemaal. Het kabinet wil met een beschrijving en een analyse vsn de situatie en een pakket aan gerelateerde maatregelen de mensen zekerheid en vertrouwen in een gezonde toekomst bieden.

Internationaal gecoordineerd heeft het kabinet de afgelopen weken de dreiging van een ernstige benkcrisis en het mogelijk stilvallen van het. geidverkeer voorkomen, wat in ieders belang is. De aandacht van het kabinet is er nu op gericht te voorkomen det een dreigende economische recessie tot grote, vermijdbare maatschappelijke schade leidt blaast het voor de economie zo cruciale bankwezen. moet ook de contfnuiteft van publieke instellingen en nutsvoorzienlngen worden geborgd. Tevens verdienen bedrijven en hun werknemers de aandacht. Voor de dynamiek en innovatiekracht van de Nederlandse economie,is het in stand houden en versterken van het menselijk kapitaal van eminent belang. Sommige grote bedrijven in de industrie komen reeds zichtbaar in de problemen, maar minder zichtbaar zijn de vete bedrijven in het midden- en k}einbedrijf die in de problemen komen. Ondernemers zien zich geconfronteerd met een abrupte en onvoorziene vrsaguitvel. Werknemers zien zich geconfronteerd met toenemende onzekerheid over de toekomst ven hun been. Het kabinet heeft ook oog voor de moeilijke positie waarin pensioenfondsen terecht zijn gekomen en voor de lsngetermijnzekerheid ven de fondsen.

Overheden kunnen een economische neergang niet ombuigen, wel kunnen zij met verstandig beleid - samen met sociale partners, nationaal en intemstionaaf ÃćâĆňâĂİ ernstige maatschappelijke en sociale schade en het

doorschieten in een negatieve spiraal voorkomen en een en ander beheersbaar houden.

f Reoenta oetwlkkefmgen ee prognoses De wereldeconomie fs ln snel tempo tot stilstand gekomen. Ne een aantal jaren vsn economische voorspoed krimpt de economie momenteel m de Verenigde Staten, Japan en in grote delen van de Europese Unie. De wereidhandel zakt volgens het ffVIF in naar een groeipercentage van 2,1% in 2009. in 2008 wss dit ncg 9,4%. Wat de situatie uniek maakt is dat ean

reeds ingezette conjuncturele afkoeling van de economie samenvalt met een serieuze financiefe crisis die de financffffe markten over de hele wereld raakt en zijn doorwerking kent naar de rsele economie. Tot begin september werden de effecten van de financiele crisis op de Europese economie beperkt geacht. Daarna zijn de ontwikkelingen echter in esn stroomversnelling geraakt, In de Verenigde Staten gingen de grote zakenbanken ten onder en moesten grote hypotheekverstrekkers door de overheid te hulp geschoten worden. Ook in verschillende Europese landen kwamen grote financiele instelfingen in acute problemen. Nederfsnd bleef hier niet van gevrijwaard. De ontwikkelingen rond Fortis zijn bekend. ln ds

kem gezonde finencifife fnstellingen ondervonden eveneens de n van de turbulentie op de financiele markten en opgeschroefde eisen ten aanzien van kapitaalbuffers. In dat licht hebben in Nederland inmiddels INQ, EGON en SNS Aeaaf een beroep gedaan op het door de Staat ter beschikking gestelde fonds ten behoeve van herkapitalisatie van de finsnciefe sector, Op de aandefenmarkten leidden de ontwikkelingen op de financiele arkten ln eerste instantie vooraf tot daling van de asndelsnkoersen ven nancisle instellingen. Naarmate de signalen toenamen over ds doorwerking vsn de financiele crisis naar de refffe economie groeide de vrl voor een recessie, waarmee ook de koersen van niet-financiefe instellingen


LELri’ ’a’4:a’ z liK:iiYi III "’ ’ – I >3EiQRElirvloi rl201lill25%EIJII rlr rl:I::Âż%JRgggL%%5llhlgllgWIMIIFillllrrt

begonnen te dalen. De angst voor een recessie is gevoed door de reeks van bedrijven die prognoses naar beneden hebben bijgesteld. Begin september stond de AEX nog boven de 400 punten, In minder dan twee maanden kwam de Amsterdamse beursindex onder de 250 punten uit. Een dergelijke dagng van de aandelenkoersen impliceert een forse afname van de vermogenswaarde vsn beursfondsen. Ter illustratie; alla fondsen genoteerd aan de Amsterdamse Euronsxt kenden eind 2007 (stand AEX 615.77) een beurswaarde van 6’ 554 mld. Dat was eind oktober 2008 istand AEX 287,89) nog 6 311 mld. DO gebeurtenisben in de maanden september en oktober hebben de inzichten in de effecten voor de ree)e economie danig veranderd. Hst Centraal Plsnbureau (CPB) raamde op Prinsjesdag nog een groei van 1,25% in 2009. Het cPB komt op 8 december a,s. mct een aangepaste raming. De Europese Coinmissie kwam enkele weken gsieden ai uit op 0,4% groei voor Nederland in 2003. De ramingen van het IMF zijn echter misschien nog wel het meest illustratief voor de veranderde inzichten ten aanzien van da gevolgen voor de Iinanciele crisis. Raamde het IMF in oktober In haar worid Economie Out)ook 2008 nog een economischs groei vsn 0,2% voor 2009 in de eurozone. Een maand later heeft het IMF de raming bijgesteld naar een krimp van 0,5% m 2009. De neergang van de economische groei is wereldwijd. Waar de Verenigde Staten en verschillende Ianden in de Europese Unie een negatieve groei laten zien, vertonen ook de nog altijd indrukwekkende groeicijfers in ianden als China en India een dalende trend. lbbei 1 B roei 2000-201 0 voleese rarnlneee EC IS eeoenaberL BBF le nrnrernbeal e{e OBBO l1S raeeernber)

2000 EC 2008 IMF 2009 OESO 2098 EC 2009 liMF 2009 OESO 2010 EC 2010 OESO Nederhnd

2.3

eb

Doiaaland

1,7

VK

0.9

04

Frankrlik EU Errroyabrod

O.a 1,4

OP

VS

1,2 1.5

1 r7

1A

nb nb nb nb nb

OP

nb

0.0 - 1.0

-0,8

0,0 , OA

-Og -0,2 -0,5

0.1

1M

1,4

1,4

-ch

ÃćâĆňâĂİ lg

- 0.7

nb nb

nb nb nb

-0,5 -0.9

021

1P 0.4 OP

nb nb nb nb

nb

1,1 0 rr

1+

1,0

1+

De impact van esn wereldwijde economische neergang zal zwaarder zijn naarmate een nationale eu>nomie er zwakker voor staat en meer verweven is met de mondiaie economie. Daarmee is Nederland ensrzi)ds kwets baar. Onze open economie zal hoe dan ook de gevolgen gaan ondervinden van een wereldwijd inzakkende economische groei. Dat is de prijs die wordt betaald voor een openheid, die structureel en op langere termijn leidt tct hogere welvaart. De openheid van Nederland draagt in belangrijke mate bij aan de goede uitgsngsposltle van de Nederlandse economie. Om dit te bewerkstelligen is wel continue aandacht nodig voor de concurrentiepositle en arbeidsmarkt. hetgeen ook betekent dat soms moeilijke politieke en maatschappelijke keuzes geinaakt moeten worden. Dit betekent dat sr een consistent beleid gevoerd dient te worden dat de Nederlandse economie structureel sterker maakt. Dit beleid, dat in NederIand sinds de jaren tOChtlg ia gevoerd, heeft zowel betrekking Op het verbeteren vsn de overheidsfinsnci9n, het versterken van ds concurrenfiepositie als het verbeteren van de werking van markten. Niet in de laatste plaats de arbeidsmarkt. Dit heeft ertoe geleid dat de Nederlandse economie er structureel goed voor staat. Da concurrsntiepcsitie is goed, de werkloosheid laag en de overheidsfinancisn zijn gezond. Hierin hebben qyk de sociale partners een belangrijke rol gespeeld. Da mate waarin ds economische groei in Nederland in 2009 zal terugvallen, valt volgens de ramingen vsn de Europese Commissie ten opzichte vsn landen sls Frankrijk, Duitsland of het Verenigd Koninkrijk nog mee. Daarbij zij wel opgs-

Tweede Kamer, vergader)aar 2008-2009, 31 371, nr. Sri

merkt dat voor de economische situatie van Nederland in 2010 relevant is dat de wereldwijde economische neergang vermoedelijk met enige vertraging zijn effect za vinden op de Nederlandse economie en voorts nog zeer onzeker Is. Tabel 2 elseld. tneaua an 508lbaetd!s 20OMZ000

Werkloosheid Inflatie

EMO-eeldo

2009 2009 2009 2M9 2009 2009 Nedradend Ouirelend VK

Frankrlik

EU-sam

Eurogebie d m VS

3A 3P3.0 j5 2.1 3.0 0,0 52 0- 02 !1 79 75

5.7 7,1 ri -- 4,2 5.6 8.0 9,0 3,7 3P ’I1!5 3P -- 3,5 7,0 7’ 9,9 2A ÃćâĆňâĂİ 1,8 ÃćâĆňâĂİ 2,8 7.9 9,4 9,5 2> - 14 - 1.9 5,7 70 4!4 1,5 ÃćâĆňâĂİ 64 -7,2

Bron: EC (november 2009)

l3it neemt niet weg dst de Nederlandse economie geraakt wordt door de finsnciele cdlsis. De economische groei is in het tweede kwartaal stiige. veilen en de meest reCente internatienale prOgnoses voor de economische groei in 2009 zijn fors naar beneden bijgesteld. Nederlandse bedrijven melden teruglopende vraag naar hun producten en zoeken reeds naar mogelijkheden om de kosten van personeel terug te brengen. De kcrnende kWartalen Zal meeten blijken in hOeVerre het aenSCherpen Van ds kredietVOO1Waarden en de rente-eisen Van banken dOOrzet en Welke gevolgen dit gaat hebben voor de kredietverlening aan bedrijven, instellingen en huishoudens, Daarnaast zijn er onzekerheden over de omvang van de effecten van het verlnogensverlies dst huishoudena en pensioenfondsen op de financiÃńle markten hebben geleden. De verslechtering van de economische ontwikkeling zorgt voor een roep om overheidsingrijpen. Sij een eventueel ingrijpen zal rekening moeten worden gehouden met de grote onzekerheden waarmee de prognoses zijn omgeven. De mate waarin het IMF zijn groeirslningen in een maand tijd heeft moeten bijstellen, maakt dat duidelijk. Het is bovendien nog in grote mate onduidelijk wat de precieze gevolgen voor de reele economie precies zuren zijn en in welke mate die afwijken van een ÂńnormaleÂż conjuncturele neergang. Dat vereist derhalve een zorgvuldige, nuchtere, maar adequate en alerte reactie op de problemen die op ons af kolnen.

II Analyse In de huidige economische ontwikkelingen komen de gevolgen vsn een conjuncturele neergang en de doorwerking vsn de finsnciele crisis naar de reele economie bij elkaar. De flnanciele crisis versterkt de effecten van de conjuncturele neergang op de economie, door de daling van bestedingen enerzijds en in mindere mate door kostenorrtwikkelingen anderzijds, De invloed op bestedingen verloopt via de beperktere kredietverstrekking

san bedrijven en huishoudens, de effecten op vermogens, vermogenaeffecten en via de ontwikkelingen bij handelspartners. De invloed op de kosten en dus de concurrantiepositie hangt vooral af van de mate waarin er een verantwoOrde contractloonontwikkeling zal plaatsvinden en Of mogelijk sprake is van een benodigde stijging van de pensioenpremies. De voliedige doorwerking van beide kanalen neemt enige tijd in beslag, cqdermeer als gevolg van bestaande contracten. In het navolgende wordt getracht een duiding te geven bij de afzonderlijke ontwikkelingen en wst de gevolgen zijn voor de Nederlandse economie. Daarbij wordt ingegaan op:


1. Kredietverstrekking bedrijven, instellingen en huishoudens 2. Dalende vermogensprijzen 3. Inzakkende wereldhandel 4. Ontwikkeling overige macro-economische indicatoren (inflatie, koopkracht, werkloosheid) 6, Vergelijking met eerdere financiele crises Ad 7. Krediefverstrelddng bedrijven, instellingen en huishoudens

Mede vanwege overheidsingrepen is het scenario voorkomen waarin s pas rdeposito’s massaai worden opgenomen bij banken. Daarmee zou (nieuwe) kredietverlening aan bedrijven en huishoudens geheel stilvallen met grote gevolgen voor de economie. Tot op heden is er ÂńslechtsÂż bij de onderlinge kredietverlening tussen banken sprake geweest van een kredietstop. Hu de toegezegde overheidsgaranties op het geldverkeer in werking zijn gesteld en onduldegjkheden over de regeling zijn opgehelderd, treedt er verbetering op in tftt geldverkeer. Wet is de vraag in hoeverre deze problemen bij interbancaire kredietverstrekking en de toegenomen rlsicoaversie bij banken ertoe leidt dat de kredietverstrekking asn huishoudens, instellingen en bedrijven stokt. De ofAci5le statistieken laten nog geen rantsoenering in de kredietverlening zien, Wel is de groei van bedrijfskrsdisten op jaarbasis in septetnber voor het eerst licht gedaald (figuur 1) en ds rente die banken rekenen loopt op. De kredietverlening bevond zich in september echter nog altijd op een hoog niveau. Een afname van de groei van de kredietverlening is ook niet ongebruikelijk in perioden vsn laagconjunctuur, Zo was er gedurende 2002/2003 sprake van vijf kwartalen op rij waarin de omvang van de kredietverlening niet toenam of licht daalde. Tot nog toe wijzen de statistieken derhaive nog niet op een afwijkende ontwikkeling. Uit de statistieken valt verder af te leiden dat banken de voorwaarden voor kredietverlening sinds de start vsn de crisis reeds een aantal malen hebben verscherpt, Dat maakt het voor huishoudens, instellingen en bedrijven wel lastiger aan kapitaal te komen.’ Vooralsnog echter eveneens niet in een mate die uitstijgt boven andere Jaren waarin de economie zich ongunstig ontwikkelde (zoals in 2002/2003). Het kabinet zal ds ontwikkelingen echter nauwlettend blijven

volgen.

t Siseotele eaodaoht beeft het ka biest voor de zorg. Oe zorg kent, lopende de transitie neer meer rnarknvertdng, dideiilk extra onzekerheden. hetgeen kredladnetelltngen krltleotter maakt deo onder kat oude eeobodgeetoorde regime net geval wee.

Tweede Kamer, vergsderjaar 2006-2009, 31 371, nr. Ii4

KIRIRL5t!::PLAt ’14’t"WIIL%B!BrtSK s’ P t"’:t!!g!Bgi(LM14ll!Ledl tl5tIP::RMI5IMltxPtllltg!s ltt!ilMIMIMLRIL!!iKMIP4

Flipttar 1 Saaoalra kradlatvarlaaste ltadarlaadaa MFFa da prlvata aaotor

Maaadegfara, proaaataale laaratltataeaa

10

0

04 05

07 08

ÃćâĆňâĂİ teerste sector

jjjt0ning hypatheken

Nietknencate bednjetn Broeit DNB

Partijert die via de obligatielnarkt geld uitlenen eisen meer rente, vooral bij minder kredietwaardige bedrijven. Ondernemingen met BBB-status betalen sinds september (lij!EV2008i ca 3%-punt lnssr als ze gebruik willen maken van de obligatiemarkt (zis figuur 2i. De re!t(e BB B-rente is in vergelijking met de vorige periode van laagconjunctuur (2002/2003) nog niet veel hoger, maar stijgt wei snel. Fisaetr 2: Raataataadaa la Earoya Iatated te-11 Ca!

10

Bron: CPS

Tweede Kamer, vergaderjasr 2008-2009, 31 371, nr. 54

Zoals gezegd is de situatie de afgelopen maanden drastisch gewijzigd. De meest actuele officieie statistieken gaan vaak tot en met het derde kwartaal. De ontwikkelingen die in oktober verder in een stroomversnelling kwamen zijn daarin derhalve niet verwerkt. Bovendien hebben bedrijven vaak kredietlijnen voor langere tijd overeengekomen, Er zijn signalen dat intussen de kredietverlening naar bedrijven strenger is geworden. Zo is de prijs van bankkrediet sectorbread verhoogd en lijken banken de voorwaarden voor kredietverlenlng weer strakker te hanteren. Een aantal hypotheekverstrekkers heeft de risico-opslag op de rente die banken elkaar onderling rekenen verhoogd al zorgt de concurrentie tegelijkertijd ook alweer voor prijsdallngen. Ook deze signalen zijn nog niet verontrustend, maar de onzekerheid is groot. In de huidige situatie is het dan ook ven belang om de vinger nauwgezet aan ds pols te houden,

Ad 2. Dalende vermogensprijzen ln de MEV 2009 gaat het CPB er, ean de hand van een technische ramingsregel, vanuit dat de AEX- index in 2009 gemiddeld op 420 punten staat. Inmiddels staat de index op ongeveer 260 punten. Een dergelijk veracht in de index staat voor een aanzienlijk verrnogensverHes, zie het rekenvoorbeeld eerder in deze brief. Vermogsnsvarlies kan de economische groei langs meerdere wegen onder druk zetten, Ten eerste zet het de consumptie onder druk. Uit een studie van DNBlCPB blijkt dat de ineerwaartse) Invloed van een daling van effectenkoersen op de particuliere consumptie op korte termijn bijna drie maal zo groot is als het (opwaartse) effect van vermogensstljgingen. Zonder beursherstel moet derhalve rekening worden gehouden met significante effecten op de consumptie.

Ten tweede kunnen de vÂżrmogensveriiezen ook vla pensioenfondsen doorwerken op de rsale economie. hlederland kent sen robuust pensioenstelsel, gebaseerd op kapitaaldekking. Dat impliceert wel dat de ontwikkelingen op de effectenbeurzen van invloed zijn op de dekkingsgraden van pensioenfondsen. Hierbij moet worden opgemerkt dat ten opzichte van de situatie asn het begin van dit decennium er een aantal institutionele hervormingen is doorgevoerd, waardoor de schokbestendigheid van het pensioenstelsel is toegenomen. Volgens DNEgegevens lag de gemiddelde dekklngsgraad eind tweede kwartaal mst 136% nog boven de grens van 130%, waarbij pensioenfondsen verplicht zijn een herstelplsn voor ds lange termijn op te stellen. Op 23 oktober ji. hebben enkele bedrijfstakpensioenfondsen (o.a. ABP en Pensioenfonds Zorg en Welzijn) hun cijfers over het derde kwartaal 2008 bekendgemaakt Idekkingagraden ABP: 118; Pensioenfonds Zorg en Welzijn: 126). Uit die cijfers blijkt dat deze fondsen door de financiÃńle crisis fors zijn geraakt, maar op 30 september 2008 geen dekkingstekort hadden ( ’l06%), De situatie op de effectenbeurzen is daarna wel verder verslechterd. Pensioenfondsen dienen in beginee! binnen enkele maanden vast te Cellen welke maatregelen nodig zijn om de finenciele positie van het pensioenfonds te herstellen. De Pensioenwet biedt daarbij voldoende flexibiliteit om recht te doen aan het lange termijn karakter van de pensioenverplichtingen. Derhalve heeft De hlederlandsche Bank in overleg met de minister ven SZW op 10 november jl. besloten de pensioenfondsen uitstel te verlenen ten aanzien van het indienen van herstelplennen tot 1 april 2009. De volatiliteit op de financi5la markten en de gebrekkige liquiditeit op verschillende deelmarkten maakt op dit moment een goede inschatting van de ts nemen maatregelen moeilijk. Pesalniettemin dient rekening gehouden te worden met een veel beperktere (dan waarmee reeds rekening is gehouden ln de miljoenennota) ’indexatie ven de pensioenuitkeringen en verhoging van de premies. Het ABP, hst Pensioenfonds Zorg en Welzijn en de beide pensioenfondsen in

Tweede Kamer, vergaderjaar 2008 ÃćâĆňâĂİ 2009, 31 371, nr. 84

de metaalsector zullen in december beslissen over de hoogte vsn de premies en de indexatie van de pensioenen voor volgend jaar conform de aanbevelingen van DNB en de Stichting van de Arbeid eerder deze maand, Deze variabelen hebben via de koopkracht gevolgen voor de consumptie en via de ioonkosten voor de concurrentiepositie. Pas in december ontstaat een eerste beeld van de feitelijke gevolgen van de financihls crisis vaor premie- en indexatisbeleid. Dat beeld wordt meer definitief wanneer de pensioenfandsen voar 1. april 2G09 hun herstelplannen hebben ingediend. Ten derde zijn vermogensverliezen ook mogelijk buiten de effectenmarkten. In een aantal ianden zijn recent de huizenprijzen (fors) gedaald. Anders dan ln landen als Spanje en ierland is er in Nederland, volgens hst CPB, geen sprake van structurele overwaardering van de huizenprijzen, doordat de huizenprijs zich in ons land de laatste jaren veel gematigder heeft ontwikkeld. Inmiddels zijn er wel indicaties die duiden op aarzelingen bij het kopen vsn een huis, minder bezichtigingen en het sneller verlagen van de vraagprijs. Deze ontwikkelingen hebben een drukkend effect op de huizenprijzen. in het derde kwartaal zijn de huizenprijzen voor het eerst sinds 18 jaar (gcht) gedaald, zowel volgens cijfers van het CBS als makelaarsvereniging NVM. De NVM rapporteerde over het derde kwartaal 2008 een daling van het aantal verkochte huizen vsn 13%. Het CPB verwachtte (evenals de NVM) in de MEV voor 2009 nog wel een stijging van de huizenprljzen, maar een die achterbgjft bij de inflatie (MEV2009), De huidige situatie lijkt echter volledig anders dsn eind jaren zeventig, begin Jaren tachtig, de laatste keer dat de Nederlandse waningmsrkt geconfronteerd werd met sterk dalende prijzen. Toen ging aan een periode van dalende huizenprljzen jaren vooraf waarin de huizenprijzen per jaar stegen met letterlijk tientallen procenten per jaar. Asn het eind van die periode steeg de rente ook nog eens fors, waardoor mensen in betallngsproblemen kwamen. Wasrborgfondsen, zoals die nu functioneren, waren er in die tijd niet. Dit alles leidde tot serieuze dalingen van de huizenprijzen.

Ad 3, Inzakkende wereldhandel Het CPB raamde in de IVIEV voor 2G09 een volumegroei van de Nederlandse export van 3,25%. Bij die raming wordt verondersteld dat de wereldhandel licht aantrekt in 2009. Het ligt echter in de rede dat de

verdieping van de fins ncieis crisis een tegenvallende groei van de wereklhandel oplevert. De G7, waaronder onze belangrijkste handelspartner Duitsland, importeerde in het tweede kwartaal van dit Jaar al minder dan in het eerste kwartaal. Vanuit sectoren die in grote mate afhankelijk zijn van internationaie handel, zaels de transport, komen signalen van een inzakkende handelsgroei. Het IMF beeft haar raming voor de wereldhandelsgroei inmiddels 2%-punt verlaagd t.o.v. een half jaar geleden. De groei van de wereldwijde invoeivraag zal afnemen in 2008 en 2009 (zie tabel 1), De vraag op tle belangrijkste afzetmarkten voor Nederlandse exporteurs, die van de Eurozone, groeit volgend Jaar met 0,5%. In Duitsland zal de invoervraag volgend jaar zeifs afnemen, De negatieve invoergroei in de VS en het VK uit zich ai in een afnemend aandeel vsn deze landen in de totale Nederlandse uitvoer. De vraag vanuit Azie blijft volgend Jaar wel sterk groeien, zij het met een lager tempa in de landen buite China en india. Tegenover al deze ontwikkelingen staat een dalende koers van de euro ten opzichte van de dollar, hetgeen positief is voor de exportpositie van Nederland.

tWeede Kamer, vergaderjaar 2008-2009, 31 371, nr. 54

sl’ JlgIMII9Lll’ ::r’s1"5WIIIlfkl ”:vr"" "c. ZKIIlli I .:.:..:II. RR%lfL I: kK ’l)! Jlik%%llllgllgfL I8IILIIIIIIII%5R

Ad 4. Verwachte ontwikkelingen overige macro-economische indicatoren (inflatie, koopkracht en werkloosheid) lnffatie Een inzakkende conjunctuur heeft een dempende invloed op de inflatie. Daar staat tegenover dat de verwachting voor de loonstijging slechts beperkt neerwaarts bijgesteld zal worden, omdat veei cao’s voor (een deel van) 2009 sl vastliggen. Tegelijk zijn de energie- en grondstoffenprijzen flink gedaald. De’olieprijs (in de MEV voor 2009 nog geraamd op $125) schommelde half november Jl. rond een koers van $55, De inflatie wordt opwaarts befnvloed door de aanzienlijk lagere koers van de euro dan waar in de IUIEV van uit werd gegaan ($1,57). Koopkracht Ds combinatie ven relatief hoge loonstijgingen en lagere inflatie betekent voor de meeste mensen een koopkrechtverbstering. Vlet de effecten op de koopkracht betreft staan aan ds andere kent de mogegjke negatieve effecten van eventuele onvolledigs indexering van de pensioenen (deels al bij Prinsjesdag in het koopkrachtbeeld verwerkt) en stijgende pensioenprernies. Zoals reeds eerder in deze paragraaf is aangegeven, ontstaat pas in december een eerste beeld van de feitelijke gevolgen ven de financiÃńle crisis voor het premie- en indexatiebeleid van de pensioenfondsen. Met de inzichten van thans moet rekening worden gehouden mst geen of een beperkte indexatie. Een pensioenfonds maakt daarbij een afweging tussen de belangen van de bij het pensioenfonds betrokken deelnemers, gewezen deelnemers, andere eanspraakgerechtigden, de pensioengerechtigden en de werkgever(s). Daarbij wordt ook rekening gehouden met de mogelijkheid det in latere jaren, wanneer de mogelijkheden zich daartoe weer aandienen, herstelindexatie kan plaatsvinden. De Nederlandsche Bank heeft in overleg met de minister van SZW op 10 november jl. besloten de pensioenfondsen uitstel te verlenen ten aanzien van het indienen van herstelplannen tot 1 april 2009. Esn echt compleet beeld van de situatie is derhalve pas mogelijk als de herstelplannen binnen zijn. De zorgpremies lijken zich ondertussen voor de koopkracht positiever te orrtwikkelen dsn in de miljoenennota werd aangenomen. Da gevolgen voor de koopkracht in 2009 sullen naar verwachting sowieso beperkt zijn, omdat belangrijke elementen als de contractloonontwikkeling en de belastingtarieven voor 2009 (met daarin een omvangrijke lastenverlichtlng van 8 1,5 rnld) reeds vastliggen. Per saldo valt vooralsnog de gemiddelde koopkrachtontwikkeling waarschijnlijk niet slechter uit den hetgeen bij Prinsjesdag werd geraamd.

Werkgeiegenheid De arbeidsmarkt reageert altijd met enige vertraging. Bovendien is er nog altijd sprake van een groot aantal vacatures en bevindt de werkloosheid zich op een zeer laag niveau, ’In de meest recente CBS-cijfers loopt de werkloosheid inmiddels licht op. Over het laatste half jaar genomen is de werkloosheid nog wel gedaald. De vertraging waarmee de arbeidsmarkt vaak reageert, betekent tegelijkertijd det waar onder meer de EC er vanuit gaat dat de groei in 2010 weer herstel zal vertonen, de werkloosheid in dat jaar nog sterk ken oplopen. Ad 5. Vergefijhng met eerdere perioden van financiÃńle crisis ÂńThe Graat DepreesionÂż

Door de ontwikkelingen op de financiele markten en de wereldwijde eponomlsche neergang dringt de vergelijking met hst begin van de Jaren dertig zich op. Hoewel er op hat oog parallellen zijn hoeft voor een herhaling niet te worden gevreesd. Ds omstandigheden zijn anders, maar vooral is er vsn de leasen uit de ÂńGraat DepressionÂż geleerd.

Tweede Kamer, vergader)eer 2009-2009, 31 311, nr. 64

Een korte analyse maakt dit duidelijk De depressie van de jaren dertig werd ingeleid door een crash op de aandelenmarkt op Wall Street in oktober 1929. De koersen waren vervolgens lange tijd instabiel tot in Juli 1932 het dieptepunt werd bereikt. Doordat de banken nauw verweven waren met de aandeleninarkt kwamen deze in de probleme, hetgeen leidde tot problemen met de kredietverlening en zogenoemde Âńbank runsÂż. Anders dan nu lieten centraie banken en overheden hst toe dat banken omvielen en kromp de geldhoeveelheid tot een derde van de hoeveelheid in 1929. Er bestond ook geen depositogsrantiestelsel zoals nu. Dit alles heeft de crisis verergerd en ervoor gezorgd dat het herstel lang op zich liet wachten. Van die lessen is geleerd. De centrale banken hebben flinke hoeveelheden liquiditeiten in het financigle stelsel geinjecteerd en via kapitaalinjectiea en garantieatelsels hebben de Centrale banken en overheden voorkomen dat centrale spelers in het finsnciele systeem omvielen en dat de kredietverlening op peil kan worden gehouden. Ook in Europa kwam men in de problemen. West-Europa, verzwakt door de Eerste Wereldoorlog, wss sterk afhankelijk van de export. Die had sterk ts leiden onder de ontwikkelingen in de Verenigde Staten en de protectionistische maatregelen die eerst in de VS en later ook in de rest van de wereld werden genomen. Bovendien hadden veel ianden (o.a. Verenigd Koninkrijk en hlederland} hun munt aan het (steeds duurder wordende) goud vastgeklonken, waardoor men steeds minder concurrerend werd. Vergelijkbare omstandigheden doen zich thans niet voor. Wisselkoersen zijn niet meer vastgeklonken aan goud en da fundamenten onder de eCOnemiebn in het Weaten zijn een Stuk steVlger. Wel mOet erVOOr WOrden

gewaakt dat de verleiding tot protectionisme wordt voorkomen. Van de ervaringen uit de eGreat DepressionÂż is dus het nodige geieerd, Bijvoorbeeld, dat ingrijpen in het bankwezen bij crises wel degelijk noodZakelijk is. BOVendien iS internaticnale SamenWerking in mcnetaire en financiele aangelegenheden een vereiste met de conferentie in Bretton Woods in 1944, waar jaren van voorbere! ding aan vooraf gingen, ais duidelijke markering. We hebben er ook een lange zoektocht naar optimaal begrotingsbeleid aan overgehouden. Ook dat heeft ons veel geleerd. Vele landen zijn door een leerproces gegaan in de mogelijkheden en beperldngen van stabilisatiebelsid met monetaire en budgettaire middelen.

Ffrrancie1e crises na 1970 De ÂńGreet DepresaionÂż vond in een heel ander tijdsgewricht plaats Onder heel andere omstandigheden. Dat maakt de situatie van destijds moeilijk vergelijkbaar. In de afgsiopen decennia hebben zich, zeker na het verlaten van de dollarstandaard in 1972, echter wel andere financMls crises voor-

gedaan, al kenden die geen vergelijkbare wereldwijde schaal.

’ Reinherr, Cerrnen ht, en Kenneth S, Rogofi. h The US sub-Primo F lnsndsl Crisis So Clfrerentf An lnternetlonel Hlstortcsl Ccmperhron, Americen aconornic Review 98, 2098,

De economen Reinhart en Rogoff hebben asn het begin van dit Jaar een analyse gemaakt van financiele crises na 1970’. Zij onderscheiden er achttien, waarvan vijf zeer ernstig. Onder die vijf bevinden zich de crises in het financiHe systeem en de huizenmarkt in Zweden en Finland aan het begin van de jaren negentig en de crisis rond diezelfde periode in Japan. Aan hst begin van dit Jaar was nog onduidelijk in welke categorie de huidige financi5le crisis zou passen. Enerzijds was de daling van de huizenprijzsn relatief fors, maar de terugval in aandelenkoersen en economische groei was nog beperkt. Inmiddels lijkt het er steeds meer op dat de huidige financiele crisis het patroon van een zeer zware crisis volgt. De terugval in de economische groei ia ln esn dergelijk geval gemiddeld 6> BBR Dat betekent dst wanneer bijvoorbeeld de economische groei op zijn hoogste punt 3% bereikt deze als gevolg van een zWare fiinanciels Crisis


10

terugvalt naar ÃćâĆňâĂİ 2%. Het herstel is bovendien langduriger dan in een

normale conjuncturele neergang, Da vergelijking is met de nodige onzekerheden omgeven. Aan de ene kent heeft de vergelijking betrekking op financiÃńle crises die meestal werden ingeluid of gepaard gingen met een daling van de huizenprijzan. Dst doet zich in Nederland niet voor. Tegelijkertijd zijn da door Reinhart en Rogoff bestudeerde financiele crises relatief nationale gevallen. De huidige financiela crisis kenmerkt zich door een wereldwijd karakter. Lessen zijn er uit de individuele crises ook te trekken. De voorbeelden van Zweden, Rnland en Japan maken duidelijk dat een economische cris(s die zijn oorsprong mede vindt door problemen in de financi5(e sector alleen tot herstel kan leiden wanneer die problemen cok grondig worden aangepakt. Zo heeft de Zweedse overheid begin jaren negens banken snel overgenomen en gereorganiseerd. in Japan is een dergelijke aanpak maar mondjesmaat op gang gekomen. Japan trachtte voorei via een monetair ruimhartig beleid en budgettaire stimulansen de economie weer op gang te krijgen. Dat ging met grote moeite en tegen zeer hoge kosten. Japan kende, ondanks een negatieve reele rerrle, een lange periode van deflatie an heeft de staatsschuld inmiddels zien oplopen tot bijna 200% BBR

Conelttsie Financiele crises hebben aitijd een negatief effect o de economische gtoeL Nederland zal daar niet van gevrijwaard blijven. Nederland is immers een open economie die zeer afhankelijk is ven de ontwikkelingen in de rest van de wereld. Oe crisis treft alle handelspartners van Nederland. Vooruitlopende indicatoren wijzen op een fHnke terugval in de groei van de wereldhandel, mogelijk zelfs krimp. Dat is sinds 1976 niet vertoond. Ook de verwachte terugval in de kredietverlening (hogere rentes, strengere voorwaarden) drukt in Nederland de economische groei, evenals de gedaalde aandelenvermogens van gezinnen en pensioenfondsen. Daar staat echter tegenover dat de lagere euro en de goedkopere grondstoffen- en energieprijzen een positief effect zullen hebben op de economische groei. Zij houden de inflatie bovendien per saldo laag, hetgeen ruimte biedt voor lagere officiele rentstarieven. De Nederlandse economie lijkt vooralsnog iets minder hard geraakt te worden dan andere landen. Dat betekent niet dst de situatie onderschat moet worden. Er is zonder meer sprake van een urgent probleem. Daarbij heeft de Nederlandse economie een aantal sterke uitgangspunten. Door een beleid dat decennialang gericht is geweest op economische structuurversterklng ls er sprake van een lage werkloosheid, veel vacatures, relatief gezonde overheidsfinanc(en, een overschot op de betalingsbalans en relatief gezonde balansen en winsten van niet-financiale bedrijven. Bovend(en )s het risico op een substantie(e huizanprijadaling op dit moment ln Nederland gering. De raming van de groei van de Nederlandse economie zal echter naar verwachting volgend jaar flink worden bijgesteld. De meeste internationale instanties voorzien het dieptepunt van de crisis (n 2009. In 2010 zal de groei nog altijd laag liggen, maar volgens de meeste internationale prognoses wel weer een stijgende tendens vertonen (zie ook tabel 1). De arbeidsmarkt zal met enige vertraging op deze ontwikkelingen reageren. Bij dit alles past de waarschuwing dat de (neerwaartse) onzekerheid zeer groot is, zeker ook voor het jaar 2010. Een negatieve groei is in beide jaren r((ttt uit te sluiten. Zeker bij een bsnkencrisis kan het herstel langer op zich laten wachten dan het z(ch aanvankelijk voordeed.


–>a Iiphhhhh!hhlh -.KiQyl ih:IhhhhlgigQi’si’vr : 0 Ih"hlhlhhh!hh’: ib::Irslhighhhlhlghhfil !hh!..hh’ILChIIIMhhiglhihlhhK!%hh%I"

)ll Kader beleklsmaatregehea De aanpak van de gevolgen van de flnanci8e crisis en de dreigende teruggang vsn de economie in de EU vraagt wst betreft Nederland om een beleid gebaseerd op de volgende dr! e hoskpunten. f. Inzetten op san internationale, gecoordinearde (rejactife.

Nederland is een open economie. Dat heeft tot gevolg dat maatregelen die ds economie moeten stimuleren altijd een beperkt effect zullen hebben. Niet alleen door ds schaal van onze economie, maar ook doordat effecten weglekken naar het buitenland. De Nederlandse economie is zeer sterk verweven met hst buitenland. Derhalve verdient een internationale gecoordlneerde (re)actie sltiid ds voorkeur. Daar komt bij dat een internationaal gscoordineerde actie sen duidelijk signaal afgeeft naar markten en dst voorkomen moet worden dat solistisch optreden van landen in combinatie met protectionistische maatregelen leidt tot een verergering vsn de situatie. Het is vsn belang ts waarborgen dst Nsderisndse bedrijven kunnen blijven opereren binnen een gelijk speelveld. Parallel ssn de wijze waarop de acute problemen bij financiele instellingen waar nodig geco5rdineerd werden aangepakt, moet ook de verdere aanpak zoveel mogelijk vis Europese en internationale cocrdinatie plaatsvinden. De mogelijkheden moeten worden verkend om tot enige vorm vsn coordlnatie te komen vsn maatregelen die tot het nationale domein behoren sn te bezien welke mogelijkheden het communautair beleid biedt. Ds bereidheid tot co5rdinstie lijkt er ook te zijn, getuige de uitkomsten vsn de verschillende recente EU-bijeenkomsten en de internationale top van de G20 15 november jl. in Washington. De Europese Unie is eensgezind in de aanpak vsn financiii!e crisis. Het bewijs daarvan werd sl geleverd tijdens de Europese Read vsn 15 en 16 oktober Jl. waar afspraken binnen ds surozone ten aanzien vsn een stevig pakket ter versterking van de kredietwaardigheid van financiele instellingen en het op gang houden van hst geldverkeer naar en tussen de instellingen door de voltallige Europese Unie werden onderschreven. Eerder al waren afspraken gemaakt ten aanzien vsn de bescherming vsn spasrgeiden. Onder leiding van het Frans voorzitterschap is er gekomen tot een gecoordlneerde inzet bij de G20, die de nadruk Isgt op hst verbeteren van het internationale toezicht en het verwijderen van perverse elementen in het ffnanciele systeem. De internationale financiela architectuur zal moeten worden versterkt Op Europees niveau zullen nationale toszichthouders beter moeten gaan samenwerken, Het kabinet is er voorstander vsn dat er op langere termijn een Europese toezichtsstructuur wordt opgebouwd, waarin de nationale tcezlchthoudeis onmisbaar blijven, maar tevens een centraal orgaan nodig is (zie ook paragraaf IV). Het Kabinet is verheugd dat de deelnemers aan de internationale topbijeenkomst vsn 15 november te Washington, die samen 90% van het wereld-BNP vertegenwoordigen, besloten tot een scheve sn gSCOOrdineerde aanpak. geriCht Op het stabiliseren van de financiele markten, het dichten van gaten in toezicht en regelgeving en het beteugelen van de gevolgen voor de reele economie. Zij kwamen daartoe een gezamenlijk sctieprogramma overeen, met maatregelen die door de minister van FinanciÃńn nader uitgewerkt zullen worden. In april 2009 zal een volgende top bijeenkomst gehouden worden.

2. Koersvaste houding en de rust om de zogenaamde automatische stabifisstoran hun werk laten doen. ln een tijd van turbulentie en onzekerheid is het belangrijk dat overheden zorgen voor stabiliteit en vertrouwen. Verschigende overheden, waaronder de Nederlandse, hebben ingegrepen in het financiÃńle systeem toen

Tweede Kamer, vergsderjssr 2008-2009, 31 371, nr. 54

12

de stabiliteit van het financiele systeem in gevaar kwam. Vertrouwen en stabiliteit betekent ook dst er niet te snel moet worden gemorreld ssn vastgestelde kaders en regels. Europees en nationaal zijn er spelregels opgesteld omtrent het budgettaire en monetaire beleid, maar ook ten behoeve van een gezond concurrentiebeleid (interne markt, stsatssteunj. Het daaruit voortvloeiende voorspelbare beleid vormt een belangrijke waarde in zichzelf, omdat het zekerheid en vertrouwen biedt ssn de markt. Het zijn kaders die rekening houden met slechtere tijden. Denk bijvoorbeeld aan de ruimte die wordt geboden san automatische stabigsstoren. Wanneer er druk ontstaat om sf te wijken van vaste regels en kaders moeten de (vooral korte-termijn)voordelen daarvan worden afgewogen tegen de nadelen op de vooral langere termijn,

Derhalve is het respecteren van de begrotingsregels en vsn de uitgavenkaders van belang. Zeker nu moet niet worden afgeweken van het trendmstige groeiscenario vsn de economie en moeten san de inkomstsnkant van de begroting de automatische stabilisatoren de ruimte krijgen. Zolang het EMUwaldo zich boven ds signsalwaarde uit het coalitieakkoord van ÃćâĆňâĂİ 2% BBP begeeft, is ombuigen vanwege tegenvallers ssn ds inkomsten-

kant om zo het EMU-saldo te verbeteren, onverstandig. Het is dsn ook van belang vast te houden aan de investeringssgenda van het kabinet’, zoals vastgelegd in coslitieakkoord en beleidsprogramma. Dst geldt eveneens voor ds bij miljoenennota gepresenteerde lsstenverlichting. Ook deze lastenveriichting zsl gegeven de huidige vooruitzichten een stabiliserende werking hebben. Tegelijkertijd komt het nu ook aan op hst respecteren van de regels vsn Stabiliteits- en Groelpact (SGP) en het monetaire beleid. Hst SGP biedt ruimte voor bijzondere omstandigheden. Die kunnen worden toegepast sts dat nodig is, maar mogen niet worden misbruikt. Helzelfde geldt voor de regels ten aanzien van stsatssteun. De naleving daarvan moet ook in mindere tijden gewaarborgd blijven. Economische neergang msg geen excuus vormen voor nationaal protectionisme of klassieke industrlepolitiek.

Juist in een periode waarin de economie tegenzit is het van groot belang om te blijven werken aan de verbetering vsn de economische structuur. Het verbeteren vsn de economische structuur betekent niet alleen aanpassingen op het gebied van arbeidsmarkt en sociale zekerheid. Dit kabinet heeft de accenten binnen de structuurverbetering verlegd naar maatregelen die een omschakeling naar een innovatieve en duurzame economie bevorderen, Ook de ruimtelijke investeringen dragen bij aan de economische structuurversterking. Het kabinet heeft hiertoe via het MIRT, de nota ruimte sn de mobiliteltsagenda, een ambitieuze agenda neergelegd. Tevens is sen ambitieus nieuw programma ten aanzien van de reductie vsn regeldruk neergelegd. Op het gebied van de sociale zekerheid hebben vorige kabinetten forse stappen gezet. hetgeen de Nederlandse economie duidelijk heeft versterkt. Dit Iaat onverlet de uitdagingen die er nog iijn ten aanzien van het verhogen vsn de participatie, het inschakelen van het onbenut srbeidspotentieel en het functioneren van de arbeidsmarkt. Zoals ook door de commissie Arbeidsparticipatie naar voren is gebracht zei de beroepsbevolking de komende jaren afnemen, terwijl da dynamiek tussen sectoren toeneemt en daarmee de inzetbaarheid vsn werknemers cruciaal is voor het op peil houden van de werkgelegenheid. Om die reden zijn er, met sociale partners, belangrijke verdere stappen geest om de arbeidsparticipatie te bevorderen. Het is dsn ook vsn groot belang vast ts houden aan hetgeen in het beleidsprogramma is neergelegd en in het najaaraakkoord met sociale partners is overeengekomen. De sociale partners hebben zich in dat najaarsakkoord gecommitteerd aan een verantwoorde loonontwikkeling. Relevant aspect daarbij is dat de inflatievsrwschting inmiddels lager lijkt uit te vallen dsn bij miljoenennota nog werd aangenomen. Dit is in het belang vsn de concurrentiepositis van Nederland.


13

:;i s’.I444<%L%4f ’ uni &4 Âń4’::4g444lh snrA! ’ 4I JRPJJII44l ""0 I igMMII%I 4it’ ihg ia444fiK%k!44IF !4LIII!g!III 4Ii4igglhii5gRRIR44%%i’

Een koersvssts houding dient er ook te zijn ten aanzien van problematiek mst een langere tijdshorizon. Het kabinet heeft er binnen ds Europese Unie bijvoorbeeld voor gepleit dat ds financlsls crisis niet most worden misbruikt om de ambities die sr zijn bij de aanpak van de klimsstproblematiek naar beneden bij te stellen. De problematiek van het klimaat is van een heel andere orde dan ds financiele crisis, maar er is geen sprake van sen rangorde, De aanpak van het klimaat vergt sen structurele oplossing voor ds langere termijn. Die oplossing staat los van de stand van de conjunctuur. Ds aanpak vsn de financ! I!s crisis insg er ook niet toe leiden dat het opvangen van de kosten van de vergrijzing wordt verwaarloosd. De kosten vsn de aanpak van ds financiele crisis moeten niet in onevenredig grote mate worden doorgeschoven naar toekomstige generaties. Het kabinet geeft hier bijvoorbesid inhoud aan door de eventuele opbrengsten vsn de ingrepen in ds finsnciele sector ten goede te laten komen aan de staatsschuld.

3. Een baleidsraactle primair gericht op de ooizaak vsn de problemen: dus aanpakken van 6nanciele instabiliteit en voorkomen dat de huidige financiele crisis zich uitstrekt tot beperking van de krsdietveriening aan gezonde instellingen an bedrijven

Een bsleidsresctis moet zich primair richten op de wortel vsn de problernsn, Ds huidige financisls crisis vindt zijn oorsprong in structurele problemen op ds financiele markten, dis aan de oppervlakte kwamen toen er problemen ontstonden met ds zogenoemde ÂńsubprimeÂż hypotheken in

ds Verenigde Staten. Hst dom!n dst daardoor ontstond maakte duidelijk dat er veel mankeerde aan het toezicht en er sprake wss van perverse elementen In het financiIls systeem. Esn internationaal gecoordineerde aanpak vsn die problemen heeft prioriteit, zodat de krsdietvsrlening aan gezonde bedrijven, instellingen en particulieren geen gevaar loopt. Esn adequate ssnpsk vsn ds finsncisls sector zal uiteindelijk vsn cruciaal belang zijn voor de rest vsn ds economie. In ds paragraaf V wordt hier nader op ingegaan,

hfeatregelan in andere landen Bij de mondiale topbijssnkomst in Washington van 15 november 2008, waarop ianden vertegenwoordigd waren dis gezamenlijk 90% van de wereldeconomie (uitgedrukt in BBP) voor hun rekening neinsn, bleek een belangrijk aantal aanwezige regeringsleiders van tanden dis geconfronteerd zijn met esn sterk terugvallende groei ds bereidheid te bestaan om budgettaire maatregelen te treffen om de binnenlandse vraag ts stimuleren. Tegelijkertijd werd nadruk gelegd op de noodzaak de langs termijn houdbaarheid van de overhsidsbudgstten ts bewaken. Tevens werd duidsgjk dat er bslangnjks verschillen bestaan in ds uitgangssituaties van landen en van de voorgestane beleidreactiss. In de afgelopen weken heeft een aantal!enden in meer of minder concrete termen bsleidsrnaatrsgelen aangekondigd (zie ook de bijlage). Het beeld vsn deze maatregelen is dat in sen groot aantal gevallen ds precieze uitwerking van de maatregelen nog niet vast staat, sr aanzienlijke verschillen zijn tussen het gekozen instrumentarium an dat niet altijd duidelijk is of het bij de genoemde bedragen gaat om werkelijk nieuwe allocaties. Ook door de Europese Commissie wordt gewerkt aan een hoofdlijnenplan cm de gevolgen van de financ!8e crisis san ts pakken (zis ook paragraaf V). Het kabinet zal de maatregelen uit Europa vanuit hetzelfde kader beoordelen. Toatsingskader bij te nemen maatregelen ln het licht van ds huidige Inzichten tsn aanzien vsn de economische ontwikkelingen, heeft het kabinet op basis van de drie genoemde hoek-

Tweede Kamer. vergadsrjaar 2008-2009, 31 371, nr. 54

punten een voorlopig kader ontwikkeld om eventuele beleidsrnaatregelen af te wegen. Deze dienen te voldoen aan de volgende voorwaarden: 1. Wet probIeem waarop de maatregel is gericht, dient aantoonbaar en direct gerelateerd te zijn aan de financiels crisis en de gevolgen ervan, de maatregel dient bij te dragen aan sen substsntiele vermindering daarvan, draagt bij aan het vertrouwen in de Nederlandse economie en is niet! enger van kracht dan nodig. 2. De maatregel dient te passen b)nnen’de begrotingsregels en budgettaire kaders iuitg ave n- en Iastankader). 3. De maatregel is effectief en draagt bij aan versterking van de structuur van de Nederlandse economie. Tevens worden niet onnodig private verantwoordelijkheden en risico’s bij de ovsrhe)d neergelegd (toets op rnarktfalen).

In paragraaf V wordt ingegaan op de concrete maatregelen die voortvloeien uit het voornoemde toetsingskader,

lV Aanpak problematiek ffnanoi5fe markten Het kabinet hecht eraan in deze brief kort stil te staan bij de aanpak van de problematiek in de financiele markten. Zoals in de vorige paragraaf reeds beargumenteerd is de aanpak van de problematiek op de tinancigls markten cruciaal voor de mate waarop er doorwerking plaatsvindt naar de reele economie. Wet is derhalve dsn ook essentieel dat op het Ingezette pad voort wordt gegaan.

EUwoorriinatie: herkapitalisatie en liquiditeitssreun Op ds topbijeenkomst van landen van de Eurozone op 12 oktober jongstleden in Parijs werd een omvangrijk, onderling samenhangend en dekkend pakket maatregelen overeen gekomen. Het betreft maatregelen ter versterking van de kredietwaardigheid van de financiale instellingen (solvabl)iteit) en maatregelen om hst geldverkeer naai de insteiiingen en tussen de instellingen weer op gang te brengen {liquiditeit). Ook is gedurende de topbijeenkomst overeengekomen dat het gegeven de uitzonderlijke situatie, aan financieie instanties moet worden toegestaan hun activa te waarderen op basis van Âńdefault assumptionsÂż, in plaats van tegen de actuele marktwaarde. Tot slot zijn er afspreken over betere informatieuitwissegng en afstemming gemaakt. De afspraken vsn de regeringsleiders van de Eurolanden werden enkele dagen later, bi) de Europese Raad van 16-16 oktober door de voltaliige Europese Unie onderschreven. Zij vormden daarmee een aanvulling op de eerder in de Raad Economische en Financieie Zaken lEcofin) overeengekomen bescherming van hat spaargeid van burgers (depositogarantiestelssls).

Hst kabinet, dat reeds in een vroeg stadium heeft gepleit voor sen geco5rdineerde Europese aanpak, met name inzake de kapitaalinjecties, is ermee ingenomen dat de EU landen binnen enkele weken konden besluiten tot esn goed afgestamde aanpak, waarbij tevens afspraak werden gemaakt over de randvoorwaarden voor ds overheidsmaatregelen (o.m. rnarktconformiteit, borging publiek belang, rsspecterlng staatssteunregals etc.). Op die wijze werd esn veel krachtiger vsrtrouwemvekkend signaal gegeven, en tevens voorkomen dat ernstige marktverstoringen konden optreden. De aanpak die in Europa werd gevolgd, in beisngrijke mate geÃŕnspireerd oR de aanpak van de Scandinavische bankencrises in de jaren negentig van de vorige eeuw, vond in de afgelopen weken ook navolging in onder meer de VS en enkele Aziatische landen, De topbijeenkomst over de financi5)e markten en de wereldsconomie van 15 november 2008 onder-


16

:.:i. O’Ifillllll’l5L.’ zr!!,".-.IRKI1QFir’F;-’ z!" <’.JMligglglh!!,".:x’IhiglglMMLzrllllhl:akl588RI5%llgiK"

streepte hst belang van deze ingrepen van nationale overheden in de finsnci els sector.

Aanpakin Nederisnd Over het door het kabinet - ais uitwerking van bovenstaande gecoÃűrdineerde beleidsaanpak ÃćâĆňâĂİ gehanteerde beleidskader gericht op ds stabili-

satie van de finsnciele sector in Nederland en de concrete uitwerking hiervan is uw Kamer uitvoerig en meerdere malen geinformeerd; Verwezen ksn worden naar o.a, de brieven van de minister-prssident en/of de minster van Financien van 10 sn 21 oktober en 6 november jL. De omvangrijke maatregelen vinden hun noodzaak en rechtvaardiging in het essentiÃńle belang van een goed functionerende f!nanciele sector voor de economie van een land, Zonder goed lopend geldverkeer en beschikbaarheid van kredieten zou de economie vogsdig tot stilstand komen. Gecor! stateerd kan worden dat door de ondersteuning door middel van herkapitalisatie en de garantievsrstrekklng op bancaire kredietverlening, waarop deze week voor het eerst door een instelling een beroep is gedaan, hel vertrouwen ÃćâĆňâĂİ eok onderling ÃćâĆňâĂİ voorzichtig aan het groeien is.

Dit geeft ook vertrouwen in hst vermogen van de financiele instellinger! em de kredietverlaning aan bedrijven en instellingen op peil te houden.

Waar in de sfeer van krsdietverlening en herfinanciering desalniettemin sprake mocht blijken van bijzondere problematiek, dan is hat streven van het kabinet om die problematiek zo aan te pakken dat de gezonde sn levensvatbare financiele instellingen hun rol blijven spelen. Verbetering feeZi Cfl t VerSterking finaneiefe aref! fteetuur

Teneinde een herhaling van de huidige crisis ta voorkomen acht hst kabinet het van groot belang om met voorrang te werken aan een versterking van ds internationale flnanciele architectuur. Op Europees niveau betreft het dan onder meer het toezicht ep de fmanciele sector. Nederland staat daar een twee stappen benadering voor. Nu direct kan da samenwerking tussen de nationale teezlehthouders worden verbeterd, Door middel vsn speer reviewÂż kunnen de lidstaten elkaar scherp houden. Daarbij is Alsderland ervoor om het toezicht langs functionele lijnen te organiseren. Ook kan direct een impuls worden gegeven aan de vorming van colleges van toezichthouders voor alle grensovsrschrijdende finaneisle instellingen. De Ecofin heeft hiertoe besloten. En nationale toezichthouders dienen de Europese dimensie meer in hun werkzaamheden te betrekken. En de arrangementen voor crisismanagemsnt kunnen worden verbeterd, in lijn met de conclusies van ds Europese Raad van 15-16 oktober jl, Voor ds iets langer termijn is het Kabinet voorstander van een echte Europese toezichtstructuur. Daarin zullen de nationale toezichthouders esn essentlels rol moeten spelen, maar er is ook een sterk centraal orgaan nodig. Belangrijke input aan de uitwerking van daze beginselen kan worden geleverd door de groep onder leiding van oud-IMF-toprnan De Larosiihre. Ook oud-minister van Rnancl5n Rudlng zal, zoals bekend, zitting nemen in deze groep. Op de top van Washington van 1S november jongstleden bestond brede overeenstemming dat de gaten in regelgeving en toezicht op da financiele markten moeten worden gedicht. In het actieplan dat aan de slotverldaring is gehecht wordt ean groot aantal deelonderwerpen genoemd, zoals transparantie en verantwoording, herziening van de wetgeving, bevorde@ng van de integriteit in de finaneiale sector, en versterking van de internationale samenwerking, De nationale overheden leggen er zich op vast

Tweede Kamer, vergaderjsar 2008-2009, 31 371, nr. 54

1B

cm op deze punten actie te ondernemen. Voor de EU-landen betreft hetâĂđ

zoals ook in het bovenstaande bleek, dikwijls actie op gemeenschappelijk niveau. Daarnaast bestond in Washington overeenstemming dat de internationale financiele architectuur herzien moet worden. Een aantal landen, waaronder Nederland, pleitte voor een verbreding van de activiteiten ven het internationaal Monetair Fonds, rodat die organisatie ook een centrale rol zou krijgen bij het versterken van de stabiliteit van de financihle sector. In de tweede plaats bepleitten met name de opkomende economieen een verbreding van het Hdmaatschap ven het Flnancial Stebility Forum en een versterking van de legitimiteit ven IMF en Wereldbank. Voorts was er brede overeenstemming dat het IMF en de Wereldbank ven voldoende middelen verzekerd moesten zijn om in de huidige omstandigheden hun rcl te kunnen spelen.

V Aenvutlettd beleid Het kabinet realiseert zich det de omstandigheden waarin ons land zich thans bevindt uitzonderlijk zijn. Het kabinet wes genoodzaakt stevig in te griJpen in de financiele sector om de stabiliteit te garanderen. Oe economische vooruitzichten vergen nu, in de ogen van het kabinet, ook een stevig beleidsreactie. DaerbiJ komt het kabinet in aanvulling op de reguliere begrotingscyclus met concrete maatregelen. Gelet op de grote onzekerheden over de doorwerking van de onrust op de financiele markten cp ds regale economie ÃćâĆňâĂİ internationaal en nationaal ÃćâĆňâĂİ hebben kabinet en

sociale partners in het vroege voorjaar met elkaar afgesproken de economische ontwikkelingen nauwlettend te volgen en elkaar voortdurend te informeren, Oe laatste weken zijn de gesprekken die plaatsvinden begrijpelijkerwijs gefntensiveerd. De inzet van het kabinet is om met sociale partners in goed overleg te blijven om zo ÃćâĆňâĂİ naar vermogen ÃćâĆňâĂİ tijdig en

adequaat op de huidige economische omstandigheden, en zich mogelijk nog aandienende nadere economische ontwikkelingen, te kunnen reageren, Wet kabinet heeft mogelijke maatregelen beoordeeld aan de hand van het tpetsingskeder, zoals beschreven in paragraaf 3. In de visie van het kabinet is het derhalve noodzakelijk maatregelen te nemen op de volgende terreinen: 1. Verdere ondersteuning kredietverlening en liquiditeitsprobiematiek. 2, Arbeidsmarkt. 3. Mogelijke intensivering en versnel! ing van investeringen in duurzame groei.

Reeds getroffen maatregelen. In de huidige omstandigheden ligt de weg vooruit naar de maning van hst kabinet in koersvastheid en in een in de eerste plaats bestendig uit te voeren begrotingsbeieid. Het trendmatige begrotingsbeleid houdt voor de komende Jaren via de werking van de automatische stabilisatoren aen de inkomstenzijde van de begroting een stevige impuls ln. Dit komt tot uiting in een verslechtering van het feitelijke EMU-saldo. Daarenboven kent het beleidsprogramrna van het kabinet sen stevige investeringsagenda gericht op economische structuurversterking en duurzame groei. Uitvoering hiervan legt aen stevig fundament onder econornlqphe activiteit voor de komende jaren, en houdt op termijn een verstevigjng van de economische structuur en groeimogelijkheden in. Het kabinet zal alles op alles zetten om vertraging bij de uitvoering te voorkomen, en om zekerheid te bieden over de verdere planning.

Tweede Kamer, vergadsrjaar 2008-2009, 31 371, nr. 54

Tot slot zal de lastenondersteuning van 6 1,5 mId zoals die in de begroting voor volgend jaar besloten ligt, zijn uitwerking hebben. Waarbij esn verantwoorde loonontwikkeling inmiddels alleen maar verder san belang heeft gewonnen, Het kabinet is dsn ook verheugd over de afspraken met en tussen sociale partners hierover tijdens het laatste najaarsoverleg. Het kabinet heeft hier haar bijdrage aan geleverd door de BTW niet te verhogen en de WW premies voor werknemers tot nul te reduceren. En heeft er vertrouwen in dat naar de toekomst tce sociale partners rekening houden mst ds lagere inflatisverwachting. Dit komt onze concurrsntiepositie ten goede. Met de financiele sector werkt het kabinet thans in de eerste plaats san het noodzakelijke barste! van vertrouwen ln de financiele markten, waarin gezonde financisle instellingen hun functie om het bedrijfsleven van kredieten en de burger van bijvoorbeeld hypotheken te voorzien vervullen. De inzet van het kabinet om dit te bewerkstelligen is in paragraaf IV van deze brief reeds toegelicht. De genomen maatregelen grijpen aan bij financihie instellingen zelf. De effectiviteit van deze maatregelen zal de komende tijd worden bezien.

Een betere governance waaronder aandacht voor evenwichtige beloningsverhoudlngen kan ook structureel een belangrijke bijdrage leveren aan een verantwoord ris(coma nagsment sn vsrtrouwenshsrstel. Internationaal draagt het kabinet bij san de gedachtevorming en besluitvorming over een versterking van de f ina nciele architectuur. Het kabinet kan zich ook

goed voorstellen dat op Europees niveau tot afspraken wordt gekomen om de mogelijkheden tot strafrechtelijk optreden tegen financisle criminaliteit verder aan ts scherpen,

Aanvullende maatregelen waartoe thans is besloten.

Verdere ondersteuning kredistveriening en iiquiditeitsprobismatiek yYillekeurige of vervroegde afschrijving De liquiditeiten 5nancieringsbehosfte van bedrijven die voor vervangingof uitbreidingsinvesteringen staan, kan worden gemitigeerd door eenmalige (her)introductie van hst instrument van willekeurige of vervroegde afschrijving beperkt tot bepaalde activa. Het kabinet kan zich goed voorstellen dat in de huidige shustie de voorkeur van het bedr()fa(even uitgast naar gerichte fiscale ondersteuning. Het kabinet is bereid de middelen die beschikbaar zijn voor de zogenaamde rente-box indien deze vrijvallen in 2009 en 2010 (deels) hiervoor aan te wenden. Het voorstel houdt in dat da afschrijving in twee jaar plaatsvindt, dus ten hoogste 60% in een kalenderjaar, Het voorstel is relevant voor alle bsdrijfsmiddelen met enkels uitzonderingen. Samenloop met willekeurige afschrijving voor startende ondernemers en willekeurige afschr(jv(ng milisubedrijfsmiddelsn is niet mogelijk. Deze maatregel leidt tot een incidentele vermindering vsn de afdracht van belastingen (tijdelijke en incidentsie belastingverlaging) in 2009-2010 sn hiermee tot een directe Iiquiditeitsimpuls voor het bedrijfsleven van een kleine 2 mld euro. Het resterende budget van de rsnteboxgelden 2009 en hst totale budget van de renteboxgeldsn 201 0 worden Ingezet voor verlaging van het MKB-tarief vsn de tweede schijf in ds vennootschapsbelasting van 23% tot 20% voor de jaren 2009 en 2010. Dit tarief geldt tot sen bedrag tot 6 200 000. Daarmee zijn in beide Jaren de eerste en tweede ,schijf aan elkaar gelijk. Gegeven het tijdelijke karakter van het effect op het feitelijke EMU-saldo 2009-2010 van deze maatregel zal het eventuele bereiken van de signaslwaarde van 2% tekort uit dien hoofde op zichzelf geen aanleiding zijn tot nadere maatregelen.

Tweede Kamer, vsrgaderjaar 2008-2008, 3’I 371, nr, 54

18

Vervroeging van bete gngstermij nen door de overheid

Vervroeging van betalingstermijnen door de overheld kan eveneens een bijdrage leveren aan een geringere financieringsbehoefte bij het bedrijfsleven. Ook hiertoe is het kabinet bereid en zal het een beroep doen op medeoverhedsn om eveneens waar mogelijke betalingstermijnen te verkorten. Risico-aversie financiÃńle insteilingen De inzet van het kabinet is dat banken en verzekeraars hun functie als kredietverstrekker aan burgers en bedrijven en overige organisaties en instelgngen (kunnen) blijven vervullen. De inzet van het kabinet om dit te bewerkstelligen is in paragraaf IV van deze brief reeds toegelicht. Het kabinet volgt nauwlettend of, als direct gevolg van de onzekerheden bij banken en verzekeraars, de financiele markten nu voldoende open staan voor bedrijven. Hierbij is het van belang om in ogenschouw te nemen dat het aanscherpen van acceptstiecriteria door banken direct samenhangt met de terechte herwaardering van risico’ s. Terecht, aangezien met de kredletcrisis juist is aangetoond dat er te vesi risico’s zijn genomen in ds Anancikie sector. Zodra blijkt dat de aanscherping van acceptatiecriteria niet een gevolg is van een reele herwaardering van risico’s maar van doorgeschoten risico-aversie, dan overweegt het kabinet aanvullende maatregelen, binnen de uitgangspunten dat de risico’s door de financiele sector worden getoetst en de financiÃńle risico’s in elk geval deels door de sector gedragen. Het kabinet zal op basis van input van DNB monitoren in

hoeverre sprake is van doorgeschoten nsico-sversie. Groeifaciiiteit Een mogelijke maatregel die den aan de orde kan komen betreft uitbreiding van de bestaande grosifaciliteit, waarbij uitgegaan wordt van een regeling met sen vangnetkarakter, kostendekkende premie met re5le risico-opslag en een maximaal garantleplafond van 6 1,5 mld. Gelet op het voorgenoemde principe dat de overheid niet zelf overgaat tot kredietverlening en kredietbeoordeling overweegt het kabinet geen maatregelen die gericht zijn om directe financiÃńle banden aan te gaan met het bedrijfsleven, buiten de financfge instellingen om, bijvoorbeeld door middel van het rechtstreeks verwerven van securities als commercial paper. Onderzocht wordt of er een tijdelijke rol voor de Staat kan liggen in segmenten vsn de exportkredletverzekeringsmarkt voor handel met het buitenland die tot voor kort door de markt bediend konden worden. Verder blijkt dat de door de Staat verzekerde exportkredieten moeilijk te financieren zijn, Onderzocht wordt of dit door een Juridische aanpassing kan worden ondervangen. Het moeilijk beschikbaar komen van ieverancisrskredieten voor binnenlandse handel heeft onze aandacht.

Zorg ln de zorg zal de minister van VWS in overleg traden met zorginstellingan, banken waaronder de BNG en het Waarborgfonds voor de Zorg om na te gaan of er in deze sector ÃćâĆňâĂİ lopende de gefaseerde invoering van meer

marktwerking in de curabeve zorg en de zorgzwaartsbekostiging in da hele langdurige zorg ÃćâĆňâĂİ sprake is van extra onzekerheden en onduidelijk-

heden en of dat aanleiding geeft tot eventuele maatregelen. Esn en ander zai plaatsvinden tegen de achtergrond van de motie-Van dsr Veen os. jfizake ds immateriele vaste activa. Een soortgelijke verkenning zal plaatsvinden door de minister voor Jeugd en Gezin op zijn domein.


19

Spearioon De staatssecretaris vsn FinanciÃńn zal de wensel(jkheld bezien om op enig moment, in het Ncht van de ontwlkkeiing van de consumentenbestedingsn, ingelegde gelden uit hoofde van de spaarloonrsgeling te deblokkeren.

Arbeidsmerfrt Afobiliteitscentre De huidige arbeidsmarkt kent, ondanks de omslag die nu zichtbaar is, nog steeds sen zeer groot aantal vacatures. In diverse sectoren hebben werkgevers ook nu nog moeite om gekwalificeerd personeel te vinden. Het lijkt voor de komende periode onvermijdelijk dat de conjuncturele terugval zsl resulteren in ontslagen en een werkloosheidspercentsge dat zsl oplopen ten opzichte van het zeer Iage niveau nu. Onveranderd is er echter de onderliggende, structurele trend waarbij het arbeidsaanbod als gevolg van een verouderende beroepsbevolking onder druk staat. Voorei daardoor zal ook in de komende periode in een aantal sectoren, met name een aantal publieke sectoren en sectoren die te maken hebben met een relatief oud personeeibestend, behoefte blijven bestaan aan nieuw personeeh ln die context-oplopende werkloosheid en structurele krapte- is het van het grootste belang dat de arbeidsmarkt goed blijft werken en het aanpassingsprocas optimaal verloopt. Alleen dan wordt bereikt dat mensen die hun baan verliezen snel doorstromen naar bedrijven of sectoren waar grote behoefte bestaat aan hun inzet. Hierbij valt ook te denken aan voor de publieke dienstverlening belangrijke sectoren ais de zorg, het onderwijs, de politie of de krijgsmacht. Dat is goed voor de arbeidsmarkt, maar ook voor de mensen om wie het gaat. Gegeven die context verdient het aanbeveling om versterkt in te zetten op werkzekerheid. De actuele ontwikkelingen benadrukken alleen maar het belang van het huidige kabinetsbeleid dat daarop gericht is, Mensen die door de huidige economische ontwikkeling werkloos (dreigen te) reken, moeten zo snel mogelijk aan een nieuwe baan worden geholpen. De huidige arbeidsmarktsituatie biedt voldoende ruimte om mensen van werk nssr werk te begeleiden. Het kabinet wil dit beleid nu extra ondersteunen door de inzet van mobiliteitscentra. De positie van flexwerkers verdient hierbij bijzondere aandacht. Mobiliteitscentra zijn tijdelijke publiek-private samsnwerkingsvormen met ais doel snel en tijdig de dienstverlening te kunnen intensiveren om gedwongen ontslagen zo veel mogelijk te voorkomen. Met werkloosheid bedreigde werknemers worden begeleid naar nieuw werk of tijdelijk gedetacheerd bij andere werkgevers. Ook het bieden van scholing vergroot hat perspectief op een nieuwe baan. De basisinfrastructuur van mobiliteitscentra moet snel kunnen worden toegespitst op iedere situatie. Hierbij is het onderscheid tussen verschillende niveaus (lokaal, regionaal, landelijk en sectoraal) van belang maar eveneens de koppeling tussen deze niveaus.

Op basis vsn reeds opgedane ervaringen zul’Ien gericht op de situatie van het bedrijf of de grotere regio mobiliteitscentra worden ingericht met de betrokken partners op lokaal, regionaal, landelijk of sectoraal niveau. Het UWV en CW! is gevraagd de organisat!e van de mobiliteitscentra op zich te nemen in samenwerking met alle relevante partners (publiek en privaat). De minister van SZW zal in een aparte brief nader ingaan op de uitwerking van de mobiiiteitecentra. Werkti/dverkor5ng /Wilg Hat belangrijkste uitgangspunt van het beleid blijft dus ook de komende periode het bevorderen vsn werkgelegenheid en werkzekerheld door het

Tweede Kamer, vergedarjaar 2008-2009, 3t 871, nr. 64

stimuleren van doorstroming op de arbeidsmarkt. Het kabinet realiseert zich echter dat de huidige situatie gepaard gaat met esn mate van onzekerheid over ds economische ontwikkeling die -zeker op korte terrnijnÃćâĆňâĂİ

aanmerkelijk groter is dan normaal. Gegeven deze zeer grote onzekerheid, dreigen overreacties in de economie. Daarbij kunnen cok gezonde bedrijven in problemen komen, doordat zij te maken krijgen met cumulatie van ÃćâĆňâĂİ acute en zeer grote ÃćâĆňâĂİ vraaguitval en een terughoudende kredietverstrek-

king door finenciele insteliingen. Bij een terughoudende kredietverstrekking is het voor bedniven moeilijk een tijdelijke terugval te financieren. Dit zou onder meer kunnen betekenen dat bedrijven meer mensen ontslaan dan uiteindelijk nodig blijkt te zijn, Om zulke overreacties, en het daarmee gepaard gaande verlies aan werkgelegenheid en menselijk kapitaal te helpen voorkomen, wordt de bestaande WTV-regeling eenmalig, tijdelijk en onder voorwaarden opengesteld. Op deze wijze worden werkgevers in de gelegenheid gesteld de eerste periode van acute vraaguitval te overbruggen. Het oogmerk is dat werkgevers op deze manier een meer duurzame reactie kunnen bepalen ln termen van bedrijfsomvang en werknemersbestsnd, zonder dat daarbij de tijdsdruk en de gebrekkige informatie die samenhangen met ds invloed van een directe calamiteit, een verstorende rol hoeven te spelen, De regeling is nadrukkelijk niet bedoeld om structurele aanpassingen te voorkomen, maar uitsluitend om het bepalen van de juiste structurele aanpassing te accommoderen. Zo blijft het normale bedrijfsrisico liggen waar hat hoort, bij bedrijven. Mocht blijken dat sen bedrijf te maken heeft met een structurele omzetdaling, dan zullen de normale aanpassingsmechanismen in de economie hun werk moeten kunnen doen. Het kabinet stelt hiervoor 6 200 min beschikbaar. De minister van Sociale Zaken en Werkgeiegenheid zal zorg dragen dat misbruik wordt voorkomen en de regeling binnen het beschikbaar gestelde plafond blijft. De minister vsn SZW zai in eerder genoemde brief ook ingaan op de nadere invulling van de opengestelde WTV-regeling.

Iklogelijke intensivering en versnelling van investeringen in duurzame groei.

investeringen en versnelling van investeringen in duurzame groei Om tijdig voorbereid te zijn op de eventuele wenselijkheid van een mogelijke intensivering en versnelling van investeringen ÃćâĆňâĂİ in de loop van 2009 en volgende jaren ÃćâĆňâĂİ in ds sfeer van infrastructuur en overige versterking

van duurzame economische ontwikkeling waaronder investeringen in innovatie en energiebesparing zal het kabinet hiertoe de technische mogelijkheden inventariseren. Dit alles binnen de bsgrotingsregels, bijvoorbeeld indien door onderuitputting ruimte onder het uitgsvenkader ontstaat. zich Het kabinet onderkent verder dat in ds huidige economische situatie het wegnemen van procedurele belemmeringen van extra betekenis is met het oog op het versnellen van prhrate investeringen. Concreet betreft het hier o.a. de uitvoering van de aanbevelingen van de Commissie Elverding en voortvarende uitvoering vsn de motie Van Geel en het mogelijk naar voren halen van onderhoud aan (vaartwegen en het versneld aanbesteden van infrastructurele werken. Het kabinet roept de decentrale overheden op ook op hun terrein de mogelijkheden voor versnelling van investeringen te bezien. (Inwoning)bouw g.t

Het Beleidsprogramma van het kabinet kent een ambitieuze bouwtaekstelling. Bijzondere aandacht verdient den ook de bouwen woningsector. ln ds eerste plaats omdat in deze sector kredietfinanciering, vertrcuwens-

Tweede Kamer, vsrgaderjaar 2008-2009, 31 371, nr. 54

21

effecten en een grote conjunctuurgevoellgheid samenkomen. Tegelijkertijd echter is in de bouw nog steeds ÃćâĆňâĂİ zeker op des)markten ÃćâĆňâĂİ sprake van

sen overspannen arbeidsmarkt en een overwegend nog goed gevulds orderportefeuille. kst kabinet zsl ds ontwikkelingen in deze sector op de voet volgen en tegelijkertijd gemeenten oproepen om woningbouwprocedures te versnellen/minder gecompliceerd ts maken. kst ligt in de rede om als aanvullende beleid onder ogen moet worden gezien sls eerste ÃćâĆňâĂİ binnen verantwoorde kaders ÃćâĆňâĂİ ts kijken naar de effecti-

viteit van mogelijk verscherpte inzet vsn het huidige instrumentarium in de woningsector. Europese en internationale trajecten

De Europese Commissie werkt asn een voorstel voor een hoofdlijnenplsn ten aanzien van de gevolgen vsn de gnanciele crisis voor ds resls economie, Dat zsl op 28 november a.a. worden gepresenteerd. Ds inhoud van het voorstel staat nog niet vast. Vooralsnog heeft de Commissie laten weten dst element worden overwogen als: t. Het benadrukken van het belang vsn het Stabiliteits- en Groei pact sn ds rsndvocrwsarden voor de flexibiliteit dis het Pact biedt bij uitzonderlijke ornslandigheden. 2. Een versnelling van de besteding van delen van de structuur- sn cohesiefondssn, zonder daarbij de Finsncisie Perspectieven ter discussie te stellen,

3) Speciale faciliteiten bij de Europese investerbsgsbanir. Voorts zsl op Europees niveau het beleid gericht op economische structuurvsrstsrklng (Lisssbonstrstegie) en duurzaamheid krachtig moeten worden voortgezet. Ds Commissie heeft hierbij nadrukkelijk aangetekend dat het door haar voorgestelde pakket nog in beweging is, ook gezien het tempo vsn de internationale economische ontwikkelingen. Wanneer de Commissie eenmaal haar vcorstelien heeft gedaan, zsl daarop sen discussie tussen ds lidstaten volgen. Dit geldt temeer omdat esn belangrijk deel van het beleidsinstrumsntarium tot de nationale bevoegdheden behoort. Vermoedelijk zullen de Europese Raad van 1 f-$2 december en de Europese voorjaarsraad in maart 2008 belangrijke bssllsmomsntsn zijn, ket kabinet juicht internationale coordinatie op dit punt toe. Behalve binnen de EU worden ook noodzskegjke besprekingen gevoerd binnen bijvoorbeeld de G20 sn de WTO (in het kader vsn de Dohs-ronde). Uiteindelijke maatregelen in Europees verband dienen recht te deen aan het beginsel van subsidiarlteit, aan te sluiten bij de Lissabonstrategie en in lijn ts zijn met het SGP.

8iet De reeds genomen en thans te nemen maatregelen worden in hoge mate gekenschetst door wst sen liquiditeitsim puls mag worden genoemd. h/ist deze maatregelen, passend binnen de regels van het trendmatig begrotingsbelsid, alsmede met het nauwlettend volgen vsn de sconomischs situatie sn de te verrichten verkenningen, hoopt het kabinet bij te dragen aan herstel van vertrouwen en het in stand houden van blijvend perspectief op werkzekerheid. ket kabinet kan dit niet alleen. Allen die een eigen verantwoordelijkheid hebben voor een gezonds economische ontwikkeling vsn ons land, burgers, bedrijven, sociale partners, mede-

Tweede Kamer, vergsdsrjasr 2008-2009, 31 311, nr. 54

22

overheden, dragen hieraan bij. Het streven moet erop zijn gericht om eog sterker uit deze huidige moeilijke economische situatie te komen.


Sijiage

5laatzegelen ia aadere lenden ln Ouitslaad is begin november voor 2009 en 2010 een pakket aan maatregelen vastgesteld. Maatregelen zijn financiering en garanties voor het MKB (onder meer door vervroegde afschrijving voor investeringen in outillage), beperkte (fiscale) ondersteuning ven de autoindustrie en bescherming van banen (via vsn-werk-naar-werktrajecten) en een beperkte uitbreiding van de zogenoemde regeling ÂńKurzarbeitergeldÂż. Het begrotingstekort neemt in deze jaren met 0,5% BNP tos,

Frankrijk heeft maatregelen genomen om onder meer bedrijven te ontlasten, bijvoorbeeld door het toestaan van het later afdragen van

belastingen en sociale premies. Met banken en veizekersars zijn afspraken geinaakt dst kredietaanvragen van bedrijven mst voon ang worden behandeld en dat banken die gebruik wglen maken van (stssts)garanties op interbsncsire leningen worden verplicht hun kredietverlening uit te breiden. Het Verenigd KonittkrijR maakt volgende week haar pre-budget report bekend, waarin naar verwachting een aantal maatregelen ter ondersteuning van de reele economie is opgenomen. Begin november is door lteiiii de hoofdlijnen van een plan gepresenteerd. Het gaat om een garsntiefonds van C 850 miljoen voor leningen aan het MKB, het versneld uitvoeren van het innovatieprogramma lndustria2015, waarbij in de sectoren duurzame mobiliteit en energieefficientie tussen nu en hat eind van dit jaar C 380 miljoen beschikbaar komt, en het vrijgeven ven subsidies voor energiebesparingen in huishoudens en de bouw ter waarde van 4 750 miljoen. In BelgiÃń zijn ondernemingsklimaat, innovatie sn axpoitbevordering gewestelijke bevoegdheden. De Vlaamse regering verruimt de waarborgregeiing voor hst MKB (vergelijkbaar inst de Nederlandse Bbmkb) en versnelt en verruimt weer mogelijk investeringsplannen, Spanje heeft begin november een steunpakket voor de re%Ie economie aangekondigd. De overheid neemt vanaf 1 januari 2009 twee jaar lang de helft van de hypotheeldastsn over van Spaanse huizenbezitters met economische problemen, waaronder zelfstandige ondernemers die hun zaak hebben moeten sluiten. De hu! p is beschikbaar voor mensen met een hypotheek lager dan < 170 000, Daarnaast heeft Spanje een plan gepresenteerd om de arbeidsmarkt te stimuleren, met o.a. een maatregel waarbij werkgevers een bonus van 6 1500 ontvangen voor elke werknemer met esn gezin die ze aannemen. De Verenigde Staten hebben in september al 6 25 miljard toegezegd san de autossctor, m.n, ln de vorm van leningen voor meer energieeffici ante auto’ s. Wet duurt echter enige tijd voordat deze leningen beschikbaar zijn i,v.m. met vereiste regelgeving. Gezien de acute problemen heeft de autosector om nog eens $25 mld. gevraagd, gefinancierd uit het financiÃńle noodfonds ven $700 mld. Hierover is nog geen besluit genomen, maar dit zou een vsrruiining van de reikwijdte van dit noodfonds betekenen van louter financi5le instellingen naar bedrijven in de reele economie. Daarnaast hebben de VS eind oktober de Commerciai Paper Funding Facility (CPFF) ingesteld, een garantiestelling door de FED voor leningen van gezonde bedrijven die moeilijk aan krediet kunnen komen. In China is een investeringspakkat t.w.v. $589 inld. aangekondigd, met name gericht op infrastructuur en de energie- en staalsector. Belangrijkste doel is behoud van werkgelegenheid. Daarnaast tracht de Chinese overheid de concurrentiepositie te waarborgen d.m.v. export’ subsidies (export tax rebates).

Tweede Kamer, vergaderjsar 2008-2008, 31 371, nr. 64

QuiâĎćck Sean ’Gevolgen Kredietcrisis’ gemeente Eindhoven

Xnhoud I nhoUd e I 0 Samenvatting .. 1. Aanleiding en doelstelling .......,..............................................âĂđ............,. 2, Nogelljke gevolgen en maatregelen op macro-economische terreinen ......... 3. Gevolgen en maatregelen kredletcrisis Eindhoven..............................âĂđâĂđ,.

e o

.........2 .........5 .........6 e8

Samenvatting Conclusie Uit de Qu)ck Sean ’Gevolgen Kredietcrisis’ komt naar voren dat de maatregelen van gemeente Eindhoven, gerelateerd aan de gevo)gen van de financiele crisis, zich moeten richten op de volgende drie onderwerpen:

1. Arbeidsmarkt 2. Woningbouw 3. Investeringen / projecten

Arbeidsmarkt Maatregelen samengevat

Op het gebied van de arbeidsmarkt is het noodzakelijk de volgende maatregelen te treffen: 1. Scholing; versterken arbeidsmarktpositie 2. )v)obi))teltscentra; begeleiden van werk naar werk 3. Informatiepunt voor werkgevers Scenario’ s

De verwachting is dat het aantal niet-werkend werkzoekenden (nww) in 2009 oploopt

met 10% tot 15%. Vanwege de economische structuur van Eindhoven ligt de

conjunctuurgevoeligheid zo’n 10% boven het landelijke gemiddelde. Nog niet goed te voorspellen is echter welke impact de financid)e beperkingen hebben op

de productiecapaciteit van bedrijven (producenten en toelevering kapitaalintensieve goederen; export georienteerd) c.q. ontslag medewerkers en het verdwijnen van arbeidsplaatsen. Mogelijke maatregelen De arbeidsmarktposit)e versterken door te investeren in scholing. Hierdoor wordt het

perspectief op een nieuwe baan voor met werk)oosheid bedreigde werknemers vergroot. Door terughoudende kredietverstrekking Is het mogelijk dat bedrijven meer mensen ontslaan dan nodig is. Door gebruik te maken van de Werk Tijd Verkorting (WTV) kunnen werkgevers hun vraaguitval overbruggen. Daarnaast kan de gemeente

Eindhoven faciliteren in het ontwikkelen van een passend scho)ingsaanbod door kennisinstellingen, bijvoorbeeld inzet COP / Servlcepunt Leren 5 Werken. De

lntensiveringen in scholing hebben een tweeledig effect: mensen zijn langer

uitkeringsafhankel)jk, maar er moet ook meer betaald worden aan schollngskosten. Voor dit laatste staat het re-integratiebudget ter beschikking. De uitkeringen komen ten )aste van het I-deel en de gemeente))jke algemene middelen voor zover het Ideel niet toereikend is. Vanuit Werkplein Nercado i.s.m. partners mobiliteitscentra opzetten en begeleiden

van met ontslag bedrelcpJen van werk naar werk binnen sector of aanpalende

branches. De gemeente E)ndhoven kan zich hierin proactief opstellen en careercenters faciliteren en co5rd) neren.

Inforrnatiepunt voor werkgevers organiseren voor vragen m.b.t. WTV, scholing, dienstverlening Werk naar Werk, kredletverstrekking etc. Doorverwijsservice naar organisaties die op die onderwerpen diensten kunnen verlenen. Financ/8/e gevolgen

B)j een aanname van 1S% meer nww, is de verwachting dat de nww popu)at)e met ca. 900 zai toenemen. Een derde deel, 300 personen, zal in de loop van 2009 voor eeg i)ajf jaar een appel doen op de wwb. De f)nanc)6)e consequentie Is d an als volgt: 309 + g 5 : .’ ’ C 13.000,- = 4 1.950.000,"

)]

yllna iuv;.".g; I’Re iilll%1Rt: a ."zaL-%TIRLMRRrrr.".h;;".K;55ELt &ll: l%Il%. a’,I:llMWRMR15K ;MI%55R%%hRR JLI5IWWIIR

Het is zeer waarschijnlijk dat het WWB-bestand zal toenemen. Dit betekent dat de ambitie van gemeente Eindhoven om het bestand in 2011 met 1700 WWB-ers te doen afnemen (ten opzicht van 2007) vertraging oploopt. Aangezien deze ambitie is afgeleid van de ambitie van het kabinet, en hiermee in de financiering rekening is gehouden, loopt de gemeente Findhoven hier (ook) een financieel risico. Het daadwerkelijk risico hangt mede af van de bereidheid van het kabinet gemeenten tegemoet te komen in de

extra kosten van de WWB. Gezien de ontwikkeling wordt de kans op bovenstaande vrij hoog ingeschat. De impact ls op korte termijn hoog, m.n. financieel, en de beheersbaarheid laag.

IVoningbouw Maatregelen samengevat Het is noodzakelijk te zorgen voor doorstroming op de woningrnarkt en het creÃńren van werkgelegenheid door: l. Aankoop starterswoningen te stimuleren door middel van een starterslening / woonfonds 2. ’Extra investeren in sociale woningbouw 3. Stimuleren van aankoop van woningen door huurders 4. Grondprijsbeleid tijdelijk aanpassen aan de financiele situatie 5. Overieg voeren met corporaties en andere bij woningbouw betrokken partijen over de wonin bouw ro ecten waaraan rloriteit e even moet worden. Scenario’ s

Binnen het programma Wonen is de woningbouwproductie een van de bestuurlijke speerpunten. Het is waarschijnlijk dat de woningproductie na 2010 terugloopt.

Er zullen bij bouwen aannemersbedrijven, projectontwlkkelaars, adviesbureaus, architecten, makelaars en notariskantoren ontslagen gaan vallen. In de bouwsector vinden op dit moment al ontslagen plaats in de makelaarsbranche. Het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB) heeft de ramingen voor aankomende jaren naar beneden bijgesteld. De verwachting ls dat in 2009 en 2010 de werkgelegenheid in de bouw daalt met bijna vijf procent.

Mogelijke maatregelen Door de kredietcrisis zijn banken terughoudender geworden in het verstrekken van hypotheken en is de rente het afgelopen jaar gestegen. Daarnaast dreigt de productle van nieuwbouwwoningen te stagneren. Dtt bemoeilijkt starters een huis te kopen en huurders zullen terughoudender zijn in het aankopen van een woning. De gemeente Eindhoven kan de aankoop van (starters)woningen stimuleren door middel van het verstrekken van startersleningen en woonfondsen. Hierdoor wordt de doorstroming in de woningmarkt bevorderd en dat biedt starters en huurders de gelegenheid een huis

te kopen. Bovendien kunnen de betreffende huisbezitters hun woning verkopen, waardoor zij weer een nieuwe aankoop kunnen doen. Als gevolg van stagnatie in de woningmarkt is de kans op stagnatie in de bouwsector

groot en kunnen er ontslagen vallen. Hierbij is het van belang dat de gemeente Eindhoven extra investeert ln de sociale woningbouw, zodat de werkgelegenheid binnen de bouwsector in gang blijft.

Grondprijsbeleid tijdelijk aanpassen en/of grondprijzen bevriezen en na een aantal maanden opnieuw de eventuele noodzaak van prljsaanpassing bezien. Door de 9rondprijzen niet te laten stijgen, zullen de huizenprijzen minder hard stijgen. Op die manier kan de stagnerende huizenmarkt in beweging blijven. Dit geldt ook voor kantoor- en bedrijfsruirntes.

In overleg met corporaties en andere bij woningbouw betrokken partijen bepalen welke WOningbOuWprejeCten ingeZet meet WOrden zOdat de geVOlgen V@n,’Qe kredletcrisis geminimaliseerd worden. Hierbij moeten ook de BOR-afspraken ter discussie worden gesteld.

Financiele gevolgen Terugloop in de inkomsten van leges. Terugloop in de inkomsten van grondverkopen. Terugloop in de rijksbijdragen voor woningbouwproductie.

Investeringee / Projecten

Toelichting Orn de economische activiteit te bevorderen is het van belang te blijven investeren in projecten en indien mogelijk projecten versneld uit te voeren. Hierbij kan gedacht worden aan het naar voren haien van onderhoud aan wegen/ wijken en het versneld aanbesteden van projecten. Het is van belang dat de in voorbereiding zijnde investeringsprojecten doorgelicht worden op mogelijkheden tot versnelde uitvoering. Voorwaarde is dat de projecten binnen het beleid passen en dat er een aantoonbaar effect is op de lokale markt.

l. Aanleiding en doelstelling Met College van Burgemeester en Wethouders (8&W) van de Gemeente Eindhoven heeft aan de concerndirectie gevraagd een Quick Sean uit te voeren naar de gevolgen van de kredietcrisis voor de gemeente Eindhoven.

Voor de analyse van de kredietcrisis is een aantal doelstellingen geformuleerd:

wat zijn de mogelijke gevolgen van de kredietcrisis (eventueel economische recessie) ;

welke risico’s loopt de gemeente qua kans en impact op ten opzichte van haar beleidsdoelstellingen, dienstverlening en wettelijke taken; welke beheersrnaatregelen (aanvullend) moeten getroffen worden om deze risico’s tot een acceptabel niveau terug te brengen.

Het college van B&W van gemeente Eindhoven wil op basis van de verkenning naar de gevolgen van de kredietcrlsis keuzes kunnen maken en {eventuele) maatregelen treffen om de risico’s ervan te kunnen beheersen. De Quick Sean vormt een basis om een eerste

richting te bepalen en hierop de aanpak af te stemmen. De notitie is als volgt opgebouwd. Aanleiding en doelstelling (hoofdstuk 1)

Inleiding en mogelijke gevolgen en maatregelen op macro-economische terreinen (hoofdstuk 2) Mogelijke gevolgen en maatregelen voor gemeente Eindhoven (hoofdstuk 3)

Voor deze Quick Sean is gebruik gemaakt van de bijdragen vanuit het strategisch overleg

en is een aantal documenten bestudeerd, waaronder de brief van het kabinet aan de Tweede Kamer op 21 november jl. inzake de gevolgen van de kredletcrisis voor de reele economie.

@nick Sean ’Gevolgen Krecgetcriaia’

L Samcnvatgug

I

I

l

1

I

, 2. Gevolgen cn maatregelen macro-

’, ceo c terreinen I I I I

Schema: Quick Sean ’Gevolgen Kredietcrisis’

3. Gevolgd en moahegclcn hreRetcaish Elndturvcn;

- Jeugd eu Sociaal - RllhAk cn Wonen

- Werk en Inh’ - lieerde fnuiken

I

- Burger en Bnnuur

I I

2. Nagelijke gevelgen en maatregelen ep macro-eeanemische terreinen Samenvatting Uit onderstaande analyse en op basis van de brief van het kabinet aan de Tweede Kamer op 21 november jl., inzake de gevolgen van de kredietcrisis op de reele economie, is het voor gemeenten noodzakelijk maatregelen te treffen op de volgende drie terreinen :

l. Richten op arbeidsmarkt en sociale zekerheid; stimulering en doorstroming arbeidsmarkt

2. Versterken economische structuur door (versneld te) Investeren In innovatie en duurzame groei en wegnemen van procedurele belemmeringen 3. Woningbouw; woningbouwprocedures versnellen en minder complex maken

inleiding De financiele crisis is veroorzaakt door structurele problemen In de financiele markten in de zogenoemde ’subprime’ hypotheken in de Verenigde Staten. De financiÃńle crisis versterkt de effecten van de conjuncturele neergang op de reele economie, maar is vaak

moeilijk in te schatten. Om die reden is het van groot belang de (economische) ontwikkelingen samen met partners nauwlettend te volgen, zodat adequaat en zorgvuldig gehandeld wordt en een mogelijke economische recessie voorkomen kan worden.

De kredietcrisis heeft gevolgen voor onder andere de houdbaarheid van de sociale voorzieningen, de arbeidsmarkt, bedrijfsinvesteringen, economische ontwikkelingen zoals inflatie en koopkracht en investeringen in de ruimtelijke sector zoals woningbouw en

stedelijke ontwikkeling. De belangrijkste aandachtspunten worden genoemd op de volgende vier (macro-economische) terreinen: sociaal, economie, cultureel en ruimtelijk.

Sociaal Hier gaat het met name om de werkgelegenheid en behoud van sociale voorzieningen. Gevolgen De arbeidsmarkt zal met enige vertraging reageren op de economische ontwikkelingen.

In Nederland is nog sprake van een groot aantal vacatures en is de werkloosheid nog beperkt Daarbij zij wel opgemerkt dat indien de economische groei in 20%0 weer herstelt, de werkloosheid in dat jaar in het algemeen nog sterk kan oplopen. Dat geldt minder voor branches als de uitzendbranche.

Mogelijke maatregel(en)

Bij economische neergang is het van belang te blijven investeren in de economische structuur, met name op het gebied van de arbeidsmarkt en sociale zekerheid. Het belangrijkste aandachtspunt is het bevorderen van werkgelegenheid en werkzekerheld door stimulering van de doorstroming in de arbeidsmarkt. Mogelijke maatregelen zijn: lvlobiliteitscentra Wet arbeidsaanbod staat onder druk als gevolg van verouderende beroepsbevolking.

Daarnaast is het onvermijdelijk dat ln de komende periode door de conjuncturele neergang ontslagen zuilen vallen. in deze context ls het van eminent belang dat de mensen die hun banen verliezen snel kunnen doorstromen naar sectoren waar grote

behoefte is aan hun inzet. Mobiliteitscentra hebben als doel snel en 4jjjfig dienstverlening te intensiveren om gedwongen ontslagen zo veel mqyellijk, Q

voorkomen. Wet kabinet heeft UWV en CWI gevraagd de orga

mobiliteitscentra samen met partners op zich te nemen. De minister va6’ : a

Zaken en Werkgelegenheid zal in een aparte brief nader ingaan op de uitvoering van de mobiliteitscentra op lokaal, regionaal en landelijk niveau. Werktijdverkorting (WTV)

Bij terughoudende kredletverstrekking is voor bedrijven lastig de tijdelijk terugval te

kunnen financieren. Dit betekent dat sommige bedrijven onnodig meer mensen moeten ontslaan. Om dit te kunnen voorkomen wordt de bestaande WTV-regeling

eenmalig, tijdelijk en onder voorwaarden opgesteld. Dit biedt werkgevers de gelegenheid hun tijdelijk acute vraaguitval op te vangen. De minster van Sociale Zaken en Werkgelegenheid zal ingaan op de nadere invulling van de opengestelde WTV-regeling.

economie Gevolgen

Gezien het relatief open karakter van de Nederlandse economie, maakt deze in het algemeen wat gevoeliger voor de conjunctuur dan de gemiddelde economie. De cijfers over de Nederlandse economie vallen in Europees opzicht nog mee. In september. 2008

heeft het Centraal Planbureau de economische groei geraamd op iV4% in 2009.

Inmiddels is de raming verder naar beneden bijgesteld. Op 8 december 2008 komt het Centraal Planbureau met een aangepaste raming. De verslechterde verrnogenspositie van banken heeR tot gevolg dat hun mogelijkheden tot het verstrekken van krediet afnemen. Dit kan de bedrijfsvoering en investeringen van gezonde ondernemingen bemoeilijken. Mogeljike maatregel(en) Voor de versterking en versteviging van de economische structuur is het van belang te investeren in duurzame groei. Een mogelijk maatregel om de economische structuur te

versterken is intensivering en versneld investeren in duurzame economische

ontwikkelingen, zoals infrastructuur, innovatie en energiebesparing. Het kabinet roept ook alle decentrale overheden op de mogelijkheden voor versnelling van investeringen te

bezien. Daarbij dient ook te worden gekeken naar het wegnemen van eventuele procedurele belemmeringen, met het oog op versnelling van private investeringen.

Cuftumel Gevolgen De gevolgen van de kredietcrisis bereikt ook de culturele sector. Het ziet ernaar uit dat sponsoren en private fondsen, zoals VSB, SNS Reaal en het Oranjefonds, volgend jaar minder te besteden hebben. Het VSB Fonds heeft al aangekondigd volgend jaar de helft minder te besteden, Mogelijke maatregel(en)

Samen met partners van sport- en cultuurinstellingen nauwlettend en in overleg de (economische) ontwikkelingen volgen en, indien noodzakelijk, tot een adequate aanpak komen.

Ruimtelijk Gevolgen

De bouwen woningsector heeft een nauwe relatie met conjunctuurgevoeHgheid, kredletflnanciering en vertrouwenseffecten. Dit betekent dat de kredietcrlsis een behoorlijke impact kan hebben op deze sector met als gevolg dat onder andere de woningbouwproductie terugloopt en de huizenmarkt stagneert. Volgens het Centraal

Planbureau is in Nederland, in tegenstelling tot andere landen, geen sprake van structurele overwaardering van de huizenprljzen. Inmiddels zijn er wel signalen die duiden op aarzelingen bij het kopen van een huis, minder bezichtlgingen en verlagen van de prijs van het huis. Mogelijke maatregel(en)

De ontwikkelingen in deze sector dienen met partners nauwlettend te worden gevolgd, Het kabinet roept gemeenten op de woningbouwprocedures te versnellen en minder gecompliceerd te maken.

3. Gevolgen en maatregelen kredietcrisis eindhoven Samenvatting Gemeente Eindhoven wil maatregelen treffen om de economische neergang in de regio

zoveel mogelijk te voorkomen. De maatregelen moeten aantoonbaar en direct

gerelateerd zijn aan de (gevolgen van de) financiÃńle crisis, passen in het

begrotingskader en effectief bijdragen aan het versterken van de economische

structuur.

Uit onderstaande analyse komt naar voren dat de maatregelen van gemeente Eindhoven zich moeten richten op de volgende drie belangrijkste terreinen:

l. Arbeidsmarkt 2. Woningbouw 3. Investeringen / Projecten

Gemeente Eindhoven is niet in staat om voor a//e risico’s adequate beheersmaatregelen

te nemen, maar de weerstandscapaciteit (6 l50 miljoen) ls ruim voldoende om de belangrijkste risico’s op te vangen en de niet begrote kosten te kunnen dekken.

Inleiding

De kredietcrisis heeft ook gevolgen voor Eindhoven. Het College van B5W wil

maatregelen treffen waarin de risico’s terug worden gebracht tot een acceptabel niveau. In het strategisch overleg is een aantal aandachtsvelden benoemd verdeeld onder de volgende vijf thema’ s: Burger en Bestuur, Werk en Inkomen, 3eugd en Sociaal, Ruimte en Wonen en Financiele positie.

Gezien het feit dat de kredietcrisls een breed waagstuk betreft is het van belang te focussen op de oorsprong van de problemen en hierop de maatregelen te treffen. In de samenvatting zijn de belangrijkste terreinen genoemd waarop maatregelen getroffen moeten worden op de korte termijn. In onderstaand overzicht worden ook in brede zin aandachtsvelden die gevolgen kunnen ondervinden van de kredietcrisis.

Hieronder volgt een kort overzicht van de verschillende aandachtsvelden per thema met de daarbij behorende risico’ s.

Burger en Bestuur Bij dreigende werkloosheid’is opvang en scholing een belangrijk aandachtspunt. Daarnaast is het van belang dat voor de leetbaarheid van wijken de beslissingen en investeringen van de gemeente extra aandacht is voor duurzaamheid en kwaliteit.

Mferk en Inkomen Zuidoost Brabant zit qua conjunctuurgevoeligheid l0% boven het landelijk gemiddelde. Een waarschijnlijk scenario op het gebied van de arbeidsmarkt is 15% toename van het aantal niet-werkend zoekenden (nww). Het is op dit moment moeilijk te voorspeHan welke impact de financiÃńle beperkingen hebben op de productlecapaciteit van bedrIjven.

Indien het aantal ontslagen toeneemt, zullen ook de uWceringsaanvragen gele toenemen.

Jeugd en Sociaal Voor Jeugd en Kwetsbaren is het risico dat er extra druk komt op de opvangen ondersteuningsvoorzieningen. Voor de gemeente is het van belang de ontwikkelingen

met maatschappelijke hoofdrolspelers nauwlettend te volgen en hieraan tijdelijk, doelgerichte en actieve programmering te koppelen. Dit geldt ook voor de sport- en cultuurinstellingen, die door het wegvallen van sponsoring in de problemen kunnen

komen. Een aantal evenementen kan hierdoor ook op de middellange termijn in de problemen komen.

Rulmteen IVonen Als gevolg van de kredietcrisis is extra aandacht nodig voor de mogelijke risico’s binnen de bedrijfskolorn (de keten) : Stedelijke Ontwikke/ing en Beheer. De ’triggers’ voor de werking van de bedrijfskoiorn/keten c.q. de optimale bezetting van

de (co-)producenten zijn de opgaven voor woningbouwproductie en voor aanleg/ herstructurering bedrjiventerreinen. Een domino-effect is denkbaar wanneer een of meerdere elementen binnen deze keten niet op sterkte zijn.

Binnen het programma Wonen is de woningbouwproductie een van de bestuurlijke speerpunten. ket is waarschijnlijk dat de woningproductie na 2010 terugloopt. De gemeente kan de volgende maatregelen in ogenschouw nemen : zelf projecten ontwikkelen en hiermee anticyclisch investeren, prioriteren van projecten, geen gemeentelijke capaciteit inzetten op weinig kansrijke projecten, grondprijsbeleid tijdelijk

aanpassen, inzetten van gemeentelijke financiele bronnen/instrumenten zoals

starterleningen en woonfondsen. Voor wat betreft de economische ontwikkeling zijn mogelijke maatregelen focussen op exploratie van nieuwe markten, nieuwe innovatieve methodieken, promotie en acquisitie, huisvesting van doelgroepen als kenniswerkers, grondprijspolitiek en op ’verdichting’ bij stedelijke ontwikkeling, bij voorkeur op eigen grondposlties.

Op het gebied van de kantorenmarkt is de verwachting dat de kantooropname in Eindhoven zal terugvallen naar een niveau van 50.000 rn2 per jaar. Net name voor de nieuwbouwlocatie Flight Forum (kantorencluster) heeft dit gevolgen. Het is reeel om te veronderstellen dat de komende 2 tot 3 jaar niet of nauwelijks grondverkopen zullen plaatsvinden. Ook voor de bedri jventerreinen is de verwachting dat de vraag de komende

jaren naar nieuwe bedrijventerreinen zal gaan verminderen naar ongeveer 2-4 hectare

per jaar. Gemiddeld wordt in Eindhoven 8 hectare per jaar aan bedrijventerreln uitgegeven.

De bestedingen in de detailhandel, horeca en vrjie tijd sector lopen wat terug. In de bouwsector vinden op dit moment al ontslagen plaats in de makelaarsbranche. Het ls van belang dat de bouwsector op gang wordt gehouden, door onder andere te investeren in

de openbare ruimte en het maken van strategische keuzes met betrekking tot het woningbouwprogramma en de formulering van selectiecriteria, contractafspraken, etc. Terugloop van leges is het directe financiÃńle gevolg voor de gemeente.

Flyanciele positie Gemeentelijke belastingen De gemeente Eindhoven kent op dit moment 13 verschillende gemeentelijke heffingen, Een aantal van deze heffingen (onroerend zaakbelasting, toeristenbelasting, bouwieges,

etc,) is min of meer conjunctuurgevoelig. In die ztn heeft de kredietcrisis mogelijk negatieve gevolgen voor de realisatie van de begrote opbrengsten van deze heffingen.

Reserves Het weerstandsvermogen van de gemeente bestaat uit enerzijds de weerstandscapaciteit (de middelen en mogelijkheden waarover de gemeente kan beschikken om niet begrote kosten te dekken) en anderzijds alle financiÃńle risico’s (die niet middels voorzieningen

zijn afgedekt) die de gemeente loopt. Naar aanleiding van de kredietcrisis ii de actueel of de weerstandscapaciteit toereikend is als gevolg van de nieuwe risico’s.

De weerstandscapaciteit wordt bijna volledig bepaald door de algemene reserves. Algemene reserves zijn in principe vrij te besteden. Volgens de begroting 2009 bedragen

de algemene reserves plusminus 6 150 miljoen. Het grootste deel van de algemene reserves vormt de beleggingsreserve van C 100 miljoen. Deze is ingesteld om structurele

inkomsten die zijn vervallen door de verkoop van de NRE te compenseren. Voor de structurele positie is het dus niet gewenst te tornen aan deze beleggingsreserve. Het andere bestandsdeel van de algemene reserve is het "Eigen Kapitaal". Dit bedraagt plusminus 6 50 miljoen volgens de begroting 2009.

Het meest waarschijnlijke scenario is dat de gemeente Eindhoven niet in staat is om voor

aiie risico’s adequate beheersmaatregelen te nemen, maar de weerstandscapaciteit is voldoende om deze risico’s op te vangen.

De begroting 2009 is vanuit de traditie van solide financieel beleid opgesteld. In de begroting zijn intensiveringen op een verantwoorde wijze van dekking voorzien. De riante weerstandscapaciteit is het gevolg van de verkoop van de NRE. De algemene reserve die voorheen voor het overgrote deel bestond uit het Eigen Kapitaal en schommelde rond de

50 miljoen is door deze transactie toegenomen met 6 100 miljoen (de

beleggingsreserve). Deze 6 100 miljoen is te beschouwen als een extra buffer voor de risico’s die de gemeente Eindhoven loopt.

De kredietcrisis heeft geen directe gevolgen voor de omvang van de weerstandscapaclteit die de gemeente moet aanhouden. De weerstandscapaciteit van C 150 miljoen is ruim voldoende om niet begrote kosten te dekken. Financiering en beleggingen

De gemeente heeft geld uitstaan bij financMle instellingen die mogelijk door de kredietcrisis worden geraakt; per 31-12-2007 K 148 miljoen.

De gemeente heeft leningen opgenomen en een op een doorgeleend aan

woningbouwcorporaties, die als gevolg van de kredletcrisls mogelijk niet meer aan hun betallngsverplichtingen kunnen voldoen; per 31-12-2007 6 117 miljoen. De gemeente heeft leningen gegarandeerd voor partijen ( woningbouwcorporaties,

ziekenhuizen, culturele instellingen,sportverenigingen), die als gevolg van de kredietcrisis mogelijk niet meer aan hun betalingsverplichtingen kunnen voldoen; per 31-12-2007 6 45 miljoen. De gemeente neemt deel in het Eigen Vermogen van vennootschappen (bv Eindhoven Airport, NV Rede) die mogelijk geraakt worden door de kredietcrisis; per 31-12-2007 6 87 miljoen.

Er zijn nog geen signalen dat de woningbouwcorporatles, ziekenhuizen of verbonden partijen door de crisis niet meer aan hun verplichtingen kunnen voldoen. Het meest waarschijnlijk is dat de gemeente geen (of beperkt) schade lijdt.

Gevolgen voor beleidsontwikkefiny/riskcebeperkiny De kredietcrisis en de naar alle waarschijnlijkheid daarop volgende recessie heeft mogelijk ingrijpende consequenties op de woningrnarkt, de afzet van bedrljfsterreinen, de bouw van kantoren en commerciÃńle functies. Dit betekent dat zal moeten worden bezien of het bestaande en in ontwikkeling zijnde beleid op genoemde terreinen zal moeten worden aangepast. Concreet gaat het op dit moment over de volgende lopende zaken:

Het BOR-convenant: inzake de bouw van woningen en de aanleg van bedrijfsterreinen in het kader van de verstedelijkingsafspraken tot 2010. De bonus-malus regeling moet, onder de gegeven omstandigheden, tegen het licht worden gehouden. De Fes-versneiiingsprojecten: Meerenakkerweg/Beemdstraat en aansl@tlrrg

Eindhoven Airport/ BeA2 (Innovatiecam pus Brain port Eindhoven) w8arveor gezamenlijk 6 22.5 mlo is gereserveerd. Nagegaan moet worden of de vero ndersUylde

bijdrage uit de exploitatie van de te ontsluiten gebieden wel kan worden waargemaakt.

Voor wat in ontwikkeling zijnd beleid betreft kan gewezen worden op: De verstedelij kingsafspraken 202 0-2020

In de afspraken zal op zijn minst een ontbindende voorwaarde voor onvoorziene gevolgen van de crisis moeten worden opgenomen. Verwacht mag worden dat de eerste jaren een heel ander beeld zuilen geven dan oorspronkelijk op basis van prognoses en wensen mocht worden verwacht. Het is de vraag of de afwijking in de daarna volgende jaren kan worden goedgemaakt. Ook zal moeten worden bezien of en zo ja welke nieuwe locaties in voorbereiding moeten worden genomen nu onzeker is of ze volledig kunnen worden afgezet. Het bereikbaarheidsplan Zuidoost-vleugel/de pilot-mirt-verkenning

Ook in dit kader is voorzichtigheid geboden met betrekking tot co-financierings arrangementen op basis van grondexploitaties of eigen investeringsrniddeien Het’A2-zone project dat thans in de fase zit van MKBA-verkenning verkeert: Idem als voorgaand.

Hieuwe beleidsmoyeliykheden/ pesitieve impulsaverkin g Uit de quick sean komen de volgende opties naar voren:

Anti-cyclisch investeren; Aanbevolen wordt een task-force in te stellen die alle in voorbereiding zijnde lnvesteringsprojecten gaat doorlichten op mogelijkheden tot versnelde uitvoering. Tijdelijke belastingverlaging om de consumptie te stimuleren Actiever stimuleren van beginnend ondernemersschap. 3ongeren waarvoor geen werk beschikbaar is, langer laten studeren Een intensief energiebesparingsprogramma in samenwerking met de corporaties en met als doei het besteedbaar inkomen te vergroten Actiever stimuleren van particulier opdrachtgeverschap in de woningbouw, ook door omzetting van locaties.

Extra subsidiering van evenementen ter compensatie van tegenvallende

sponsorbijdragen, maar ook vanwege het multipller-effect. Actiever uitvoeren van de voorziening gehandicapten en mogelijk die ook inzetten voor ouderen. Opdrachten van de gemeente zoveel mogelijk naar het lokale bedrijfsleven

Promotie van gebruik voorzieningen sport, cultuur en onderwijs (om mogelijke terugloop te voorkomen). Beloning voor goede ideeen uit de samenleving Beloning voor scheppen nieuwe banen

Conclusie Op basis van de bovenstaande analyse kiest het strategisch overleg voor het ln

eerste instantie inzetten ’op de onderwerpen arbeidsmarkt, woningbouw en investeringen / projecten.

8 Mf fjPOlft

gtod e @goede Kam@"der Qs/ep-@s ppr de [email protected],sri le-vcord e55e@4reA(@A Pg@tbgs-gg0$$ 2500 EA DEH HAA6

pjis m 9761. & i@AR, TiRjFmagAvvh@jkh,

teest@Pj@)rigor%.ht (040) 284 99 90 Oeukmhe

Ayqpyg kpygetcriqig- Sryjnpet

Ge bedifjven, Reiets1nstelfi+8rr 8rr overh8dim Ig Begrip ;gpgnye. +p Ie jg q@r

t@lgg lgrte vap tra) +fscheppergte verrpogeA ek I%8MhhM6 ’ 0 ifA%5

j%en. 6ltvedient p ’ ef rrio .4y Q> e+’ @. M

ljgvcy +m ds R86dHga jende%.d biicltiPhm. lake 5 @1 &e- 84 -4gettyee, . R u, :mreeri@e%@e da-

Wmin ererrrt.. . *M.M indeey w, - @ eg+>rokee4 ld dlt88h fgr&Oi80@f e4j f’je pWtyA @lp g@[email protected]@ $0@QAQPrll@l@’@HM

gdqgepd de aaAdeditverdiwen Vief fbjkieveA5kl, , ) gQ@@fgg ypg@%4 gis- g+igiyggggjfig vgl Qg,’g@gkr8geiep ,het Qlg : 4M 54M45R 8’ aa@mil5j 6e p bm,’rle@5kWQW’.OA ek48MA58k8W. &l@ Halgfi@4 Qp 1(p& eg l8@Qm

Qpy+ ppr.g hy+byn’„

5jggg g[:je%air Kif 4WAFT&ihMIkgaiiier vhiK25 5ej@i)W). @) p+)

mi erWQ& e rteergeye@Wya efpp;qg A @ > ’@@@*

e{j4iiijrrgejir.’ nrhkkdt @Bief 5A trteeF 05p@kWA’ tl 4%5@AC/II5 pAL ki W g@@pdgr da +rgypggfjpirj@e@plp4 )eutqeielgUe) ie@a’jtrtttiQ5%k @t ggfibg@55.

W4jjee@i8’.i/5>L .88 Mri@@W4&b (@&M+ . yypr j[g @ngapg 5elaAQ @-teetQRf5glMhk fel ’ ’ ’ki+@ qebferj; / ge)@ibJeg a ug., .......... 8yygp A’ +venegae h ii8ii Ajgo R AAM5e: ’ ’ ... f%k& Ngk pyrjpege@gggq .-a0p r@phgr M,

Pe hg1@ge ygdsiling fp cb qyrt’be4@ggkW ’986 l@@)HM@f8",5%A t@i4 8k

gj teetj Iri m:iebarmle keA @W de eee mgs .

alterg@ jp pyrrjgy >yg@1 &5.serlkeA [email protected] ki8&kf @glijd

n imig* egt fig 0 8JMng M4e e

pe;, fgggkt Van grafapprtedpufft’lp’ friternatfpnq@1 qyfefr ’inrleva8e=eqoeyeteerif arlA geheRi,wmkl@kiten In da.nrrftle is’.-’& fcI:: MtA hJAHh@MRW 1@aiarQti kkoftinA4 4At’,

Ontvtreryan,-rnggeg an.verkopen RED-6’ fjygy yermen baia+rifkahairwiMrrm 4@d< eeghystkde, Eeerjo@ggihe o@ggairj en’vrqa@oitval dwfggyn begrijvsrr te angqn Inh@n. kos feq. sf bedrijven dh: erg at4@zijn iri RSD endsekxlan t)lei’efte@gaypvekp van. Zlj

lueiien V&lal afk’@, .Fgg=pa el beguirrigenâĂđqlndaf: iqqoyqge’en hehrelqge inst geer. rrrra rdt agga r4,. Vmr d5-.5on rrabtlekrgckt:yao d8ge beÃńrf]ggd fe’Iglo

jCsf’Hlaognjg datej bil fnvsrs&yn.’in 88pen juist R89 personeel aan WNierk houden. Eiinrnaaf.afgsehmgs 88KNepaelta% kan 4it mmarar Sreal arrey vgWn OpQ85CLfwCt;

Qiy Qpgffe jy kan er’@gijs’tea M&rvd5t hit INrleva 4yaiH@i vgjA Q@liAp

A I I...I ., I:.eW

t4sdarfand. Vigjfjem. g tafelen, Igjegjijg@irigi ljgaIa.g en fgg% Q r@8g@ pyopt-d het versnekl dgapg A rran etirn heg@h@@y5I’xfe n@Ansrte: itlali:

1 5@8 ’ " niii "’h. E@p. geqnaaf. Agyfgncth it& ktetf MRkfrg hi JMR dj @g+g4gj IAHWA8:- [email protected] >r@ gLA 48 Qx$g fgjhg te’-figgggQ vsI69I ; 98>v8fvf58QW

giaehnjirfhj eniMiM:.i%&85ki@95$ k

rAI8@AQO@Q WCIAHHpkMOkg ’Ig Wg,bglhll, :!’ A, -’" ": ’ L"’W’"-".

kyhijilkerid vMiAegiiakkCb&nj , 5i kg8t’k yaAAfegg p hggajfhstelieri eR54en Qal5ritiakiiklt’-,i@%i+ f+i(.if&g ffeefl fjgfseAy),’fan i @ <@=-

Cnan 945 i@ ’taW%-

voetMe5riW fA5 IIO, M

qgkaee.

. HC 6g. TQ @vyp lf.lgg;-,’

jnze(.Q g :.

Q op gqgytgqjljn eppafj.’heden pan...,’ fkqjfyliar iraitdiijifgg Va. 885-65 5gk@K ’. li..@454654CWg@h :$48

gfyy g, . epyglgjgy gf„ ’ - ’. ’ ’RWEMfilr4%5tsl55:%553Rlj55.,

@ i tarri kj%f880 Q aier irai.:- .. ee gqg@e=tril

: -..I,hO 5 h ’: IIC ht I.’&Il:: .

ers M ghf IIM . : "".iM@ M l%, - iik e Abgqae mgy. vyegm er,@ +0), iirkMa.bij4 iawielt4ek5’ ’: ’01htwtgkiwltlolwlW<5w .. ItoA580. qp g. ta jyqchpâĂđgij )g ’h@ gaytg jifijkigh55,i(jf<%08lik4@444 80@@Nl@fc k@o g„@A

qy@rrrjy

KQ@ZiM :

kyif+5jt8fjg @) Q

inuRelk- ’naanfA .- ’44, ’"’ d fgedkgarisis fs g@rr@e)d,ygygerpar@ ehS M6 reit i@kefiik. Op j!ia fffarger Miti 88-RchMlegis548 flMQ55fle’sgef it@p8terj Op aanbyl5 g y jqfschs

g%er en Cp term)n gqargpqsfffe yArinen; De 5jdefijke Q’. jdverkaitlifg @in git Qertjirig een golf beg/n. 5y inkgt.fQ ggjjgltgp:

Uftlyrejding,yen gy fijcfel)Wfejeiinj ]dLtEAcArig ig cimvagg (rrfear vmkrernars)err4ogr em-kep@g)’+@+eer 4e bihoeffen ven het.bedhjMeven ’/jets aahliiding.geilden. ’

Bgg goo hey.:-imretcy ge Tqsgqxce Teqfjp. -, QeMrwi)s jdffea@t pQp

iggerikqg@’.girrfffr’"ffeey’ f@t Q, q+ fn gtipg p

,bet eeqgjpjegfm pmfjei de rligie.

8tiklng rfpartgetheh p f pfyf eu )g eprlpg)gjeyert-’te. nerffeh, fa, HRM-, greetsuren eViHefi ki re jfotihfe:jtgl âĂđ- gpAgh5* :ijgrf )gg gqgjggyg + Cgf@gg t>n + jfag yrba@mebjli yg; en yarjveye " 4eljfhliih’ogfj@eidAn, ,AUj itt%g ttjgt4er [6QQoppgrffrrfMabgerf+f 9p: Hts

gc jgcprorjmiie,

@fch@@ gq jt ndqfar,firijg@atetaternent-Van:ffet k% M dii8;4@t’%5Ck+QAM84 0@

Iremeti& @k 4e 8e Ae;mq egefeqt qg ffr
+ Qsfan@ t’Qyh6tMon@n’Wek kh:A)5 18;,A445ti@g d8f eejj++rf maf 5y ’ 4pr. geq4e rfagr ggrinfeeh h yjjglafttff

er5eicfgea&fen W5tk t68fg&56,

gtfgjngf;pijp/e r y@r4ae55655 UAQgk8i@ri circa 6jj e%n

Wllgig g:

-848eA&5 A 6 . 9@ee arrfef Q = qp taferitaeAOAj+5 HiQheRI

,ig."’6 ’0 4" "::”’ ”I""5" &" ’ :" I b4

qe@fg@,

gffghtiyg pryhyert reepjes;@soa566afe-y&ffijek 6$4h’m@5beg g 4j

fmnrerf aeqje Ai/k<

ff&lefariA. ijiarfffa fa fattitfgj

.W/l- .. I, b...l, :A

g egtlffleii-mrjyrfi W4fif o -fietg...P ..

yparljtpppgy Ifffrf,pingelt, DeQA445e W " ’ . AM

jf@Fienk + n >+reyar’ Mk@f+ Ae@ 0@ vAe,8effj4 gee4

Braigpqrt

Be

Bfjlagy hijehoort t6tda top van.Bgrqpa en Ijsde a+mrreyen roet tCenqfsefgsters rond Munchsn, Stockhofm,.Helsinki.

M kriAt. yam Bra(nport sehgffi. Ig,.het ’e; skeerA’ wye6n de efe ytear4 eten; Iy de

regio fs: veranker; An fundageetele research tR % rfet,hit@A% .%@keg

, ggderfypp beschikt met 8rafnpeC,dvsr. ;58a@gffi: feM@i@g Voo> )@gr

$5tj grtsle gmg@rrinti e en- p g gg @1’ "-pertaf te-’.Eurejjg"- j’-

@igjnfsfp@@g 5eglrjfv "erf R8Q,. De gjgry jj.;yhn QMppog sater Nh an4se

lnhcea5iRe:ht staaR A

in-
Mt OR iA 55jAboy 8@(fnfljg L’ s;gA :AAQsi48- ,&WAD=

sgggenej.yfdgig @i f hiQ5j5 erf„ gglt+f g 5@@4fl’ c gl8 isff.kgkgg’alg

g. van, Qf by egeesteq,.8qmgyq@ 8eghavep

iia, ’

il’. H.3.8, Hen’dikke . v4WW< k . P5%$@8@ % drs. A.L.N. gelissen vee r.%HAP %5=%Mj@i54&f 8(84i@t

@’.

yy g @g ’ rffsik8 QriMf8kk@858fiiHRi5 .drs; 3:PLf.hf,..., h0Qsss @eCQ+8@ 6 drs, 0 3-.3.-’M. SiiWA&lii, W5@ ’ & 8 "RSV

-g . g,’gi,.g. +4ggyoy, voorsfthir G&ll jak van-MittfMMK GMA5V&

r,. g;)+: j+

fgeg ..ges ’f– Reg i@h

N.N.c.N. :Ai Qo k, @ki 64 .’AqâĂđ @’- -,...„ . Eg

.onr..H.C.KN. de,%fgrs&45@„ jibfk@f@QQAW4& SeeQ@l4@%

f@g. Wt.6’.S.M,.

dis."Leeg@> A@e@Mr.’%94’ .

e’Pjfirddt.r.:x::ddzglgll4llggWLLi’.f-,;z .i:;i;:.,djdLXMLMLL%.I: EL,";r.:"-LLJMMMIMRRah

gemeente Eindhoven

dms Postbus ggo, SSoo AZ Eindhoven

Aan de leden van de gemeenteraad

Sector Economische Zaken Behandeld door drs. K. Duygun Telefoon (oeo) aSS Sp rr

ons kenmerk oSbstnrrsr xr december sooa

Betreft aanpak kredietcrisis op nationaal en regionaal niveau

Geachte raadsleden, De doorwerking van de kredietcrisis op de regale economie is aanleiding geweest voor verschillende acties gericht op beYnvloeding van de nationale politiek. in de bijlage vindt u de brief die namens de Brainpoit regio aan de Tweede Kamer der StatenGeneraal is verstuurd. Op 22 december aanstaande overleggen wij voor de derde keer met vertegenwoordigers van de directie van grote bedrijven in de regio. Daarnaast is er ook op regionaai niveau richting het MKB het k&n en ander ondernomen om de gevolgen van de kredietcrisis op te vangen, Zo is er een lobby gestart om garantstelling voor zowel het grootbedrijf als het MKB mogelijk te maken en wordt er onderzoek gedaan naar financleringsmogelijkheden voor het MKB. Verder is in samenwerking met de Kamer van Koophandel de communicatie naar het MKB versterkt om financi(l(e ondersteuning zoals beschikbare fondsen en specifieke regelingen met betrekking tot kredieten onder de aandacht te brengen. Daarnaast vindt op dit moment een consultatie plaats van het college van

burgemeester en wethouders en vertegenwoordigers van provincie en bedrijfsleven om investeringen naar voren te halen, Medio januari willen wij hierover concreet inzicht bieden. Naast garantsteliingen en kredieten, heeft de Gemeente Eindhoven vanuit Werkplein Mercado met het Werkbedrijf UWV (en CWI) in nauwe samenwerldng met gemeente Helmond verleden week reeds invul!ing gegeven aan het mobiliteitscentrum (MC) Eindhoven c.q. Zuidoost Brabant, Eindhoven is aangewezen als Rn van de 30 vestIgingen waartoe minister Donner opdracht heeft gegeven. Minister Donner heeh maandag 15 december als eerste in Nederland het MC Eindhoven geopend. ".I

Besoekadres Kennedyplein soo operdngstijden van ma t/mvr

Postndrea Postbus 99o SSOO hZ Eiadhamn

Ons kenmerk o8bsto

Het MC is een regionale voorziening. Vanuit de groeiende samenwerking tussen de gemeenten en de Werkpleinen Heimond en Eindhoven zijn er met het management praktische afspraken gemaakt over hoe gezamenlijk vorm en inhoud gegeven kan worden aan een mobiliteitscentrum voor Zuidoost Brabant als regionale voorziening. Kern is het garanderen van werk in plaats van een baan binnen de Brain port (sectoren) in de vorm van het permanent organiseren en aanbieden van werk naar werk activiteiten gecombineerd met scholing. In januari 2009 leggen wij onze analyse betreffende de gevolgen van de kredietcrisis voor de gemeente Eindhoven aan de gemeenteraad voor.

Met vriendelijke groet, burgemeester en wethouders van Eindhoven,

secretaris

Bijlage: Brief Stichting Brainport aan Tweede Kamer, 4 december 2008,

kdu/BK08023820

veresratM:ean-

’ ftkiiaie’sieseeicen

Bief aan de leden E.s.v, het college en de raad

+) (070) 373 8020

1

Gevolgen van de economische

E C G F/U200802225

recessie

Lbr. 08/200

17 december 2008

Samenvatting Wereldwijd zijn de economische vooruitzichten in een snel tempo verslechterd. Ook de sterke economie van Nederland ontkomt niet aan neerwaartse bijstelling van de groeicijfers. Het Centraal Planbureau (CPB) heeft op 8 december jl nieuwe ramingen bekend gemaakt over de ontwikkegng .van de Nederlandse economie. Het beeld dat het CPB schetst is niet rooskleurig en bepaald somberder dan de prognoses die op Prinsjesdag 2008 zijn gepubliceerd, De economische groei voor 2009 wordt thans geraamd op min 0,75%, waar in september jl. nog werd gerekend met plus 1,25%. De werkloosheid neemt toe, terwijl de inflatie juist weer lager uitkomt. Overigens merkt het CPB op dat de onzekerheden rond de nieuwste ramingen zeer groot zijn.

De verslechterde economische vooruitzichten hebben consequenties voor de gemeentelijke inkomsten en uitgaven. In deze ledenbrief worden de mogelijke consequenties gefnventariseerd en kort beschreven. Aan de orde komen bijv. de mogelijke gevolgen voor het accres van het gemeentefonds, de eigen inkomsten van gemeenten en de bijstandsultgaven. De inventarisatie is meer kwalitatief dan kwantitatief van aard. Het uitdrukken van de effecten voor de gemeentefinancian in concrete bedragen is in dit stadium slechts in beperlde mate mogelijk, Genoemde bedragen moeten in alle gevallen met de nodige voorzichtigheid woeien gebruikt, zij kunnen over enkele maanden weer anders zijn.

Aan de leden

Inf nbum tel. mr lrennmrk

bghge(n)

(070) 373 8020 datum

Gevolgen van de economische ECGF/U200802225

recessie Lbr. 08/200

17 december 2008

Geacht college en gemeenteraad, - 0. IkLEIDING

Wereldwijd zijn de economische vooruitzichten in een snel tempo verslechterd. De groeiprognoses zijn herhaaklelljk verlaagd. Opmerkelijk is met welke snelheid de groei in veel landen afneemt en de Intensiteit waarmee de neergang doorwerkt in het bedrijfsnieuws van eike dag. Veel bedrijven stellen investeringprograrnma’s uit en laten personeel afvloeien. Ook de sterke economie van Nederland ontkomt niet aan neerwaarlse bijstelling van de groeicijfers. Op 8 december jl. heeft het Centraal Planbureau (CPB) nieuwe ramingen gepresenteerd. De Nederlandse economie komt in 2009 in een recessie. Er wordt een krimp verwacht van 0,75%. Ter illustratie; drie maanden geleden, op Prinsjesdag, raamde het CPB nog een economische groei voor 2009 van plus 1,25%. in 2010 volgt licht herstel. De werkloosheid zal fors oplopen. Eind 2010 worden 200.000 meer werklozen verwacht dan op dit moment. Enig lichtpurrtje is de inflatie; die daalt. Hierdoor is er in 2009 nog sprake van koopkrachlverbetering voor de huishoudens. Het CPB merkt daarbij op dat de ramingen zijn omgeven met zeer grote onzekerheden. Het lijkt bij de prognoses om dagkoersen te gaan, die elk moment kunnen worden bijgestekl. Het is onzeker hoe intens de neergang is en hoelang hij duurt. ln deze ledenbrief wordt een inventarisabe gemaakt voor de moge/ijke gevolgen van een economische recessie voor de gemeentelijke inkomsten en uitgaven. De inventarisalie is meer kwalitatief dan atief van aard. Het Is al niet eenvoudig om uitspraken ts doen over de aard en richting van de gevolgen voor de gemeenten. Het uitdrukken van die gevolgen in concrete bedragen is in dit stadium echt onmogelijk. Daarom moeten de in deze brfef genoemde bedragen met de nodige voorzichtigheid worden gebruikL Deze bedragen zijn gebaseerd op de ramingen zoals we die op dit moment kennen. Gezien de ontwikkelingen kunnen zij over enkele maanden anders zijn.

t. GKMEENTELtdKE tNKOMIBTEN.

De gemeentelijke inkomsten zijn onder te verdelen in gemeentefonds, specifieke uitkeringen en eigen middelen. De eigen middelen zijn weer onder te verdeien in belastingen, heffingen en overige eigen middelen (rente, dividenden, grondopbrengsten etc.). In de volgende paragrafen geven wij een kwa! itatieve indicatie van de gevolgen van de recessie voor deze inkomstenbronnen.

Gemeentefonds Sinds 1995 is de groei (het accres) van het gemeentefonds gekoppeld aan de groei van de rijksuitgaven volgens de normeringssystematiek of de systematiek van gelijke trap op, gelijke trap af. Het gaat daarbij niet om de totale rijksuitgaven, maar om de zgn. netto gecon1geerde rijksuitgaven, Om te beginnen is de omvang van de zgn niet-belastinginkomsten van het Rijk van belang. Hoe groter de omvang, hoe lager het accres, Het gaat om alle begrotingsontvangsten van het Rijk die niet tot de belastingen worden gerekend, zoals ontvangen dividenden. Een hogere winstuitkering van De Nederlandsche Bank leidt daarom tot een lager accres. Verder doet een aantal uitgavenposten op de rijksbegroting niet mee bij de berekening van het accres, bijvoorbeeld uitgaven voor ontwikkelingssamenwerking, bijdragen aan Europa en bijstandsuitgaven. Een lagere bijdrage aan Brussel heeft daarom geen effect op het accres. De ontwikkelingen cp de rijksbegroting zijn dus bepalend voer de groei van het gemeerrtekede. Daarbij zijn de afspraken die bij het regeerakkoord zijn gemaakt van belang. Bij aantreden heeft het kabinet afgesproken te werken met een strilde scheiding tussen rijksuitgaven en -inkomsten. Voor de uitgaven geklen uilgavenkaders die werken als een plafond. Tegenvallers in uitgaven moeten onmiddellijk worden opgevangen door compenserende besparingen elders in de uitgavensfeer. Voor de inkomstenkant werkt het kabinet daarentegen met zogenaamde rlchtpunten. Zijn er tegenvaBers in de fijksinkomsten dan hoeft niet direct te worden gecompenseerd via bezuinigingen of belastingverhogingen, Tegenvallers in de belastingeninkomsten worden in eerste instantie opgevangen door verhoging van het financieringstekort. Dit wordt de automatische stabilisatie genoemd. Automatische stabilisatie betekent dat het kabinet geen aanvullend beleid voert als het conjunctureel tegen zit. Dit is echter niet onbeperkt Volgens afspraken moet het kabinet in actie komen als het financieringstekort hoger wordt dan 2,0% van het Bruto Binnenlands Product (BBP). Met gaat hier om de zgn. sfgnaalwaarde van het financieringstekor: bij een tekort van 2,0% zai het kabinet tekortverkleinende maatregelen nemen of voorbereiden. Voor 2008 gaat het CPB nog uit van een financieringsoverschot van 1,3 %. Hierdoor kan de rijksbegroting en stootje hebben. Wet BBP wordt in 2009 geraamd op ruim 4 600 miljard. Tussen een overschot van 1,3% en een tekort van 2,0% zit een bedrag van bijna C 20 miljard. Het kabinet heeft zo gezien de nodige financiÃńl speelruimte. Op grond van de ahpraken is het kabinet dus niet gedwongen om aanvullende bezuinigingsmaatregelen te nemen. Tot op dit moment wijst ook niets in die richting. Verwachting 2009: Dit betekent dat naar verwachting de uitgavenkaders van de rijksbegroting in 2009 niet zullen wijzigen. Betekent dit ook dat de groei van het gemeentefonds ook ongewijzigd blijft? Nee. De uitgavenkaders van de rijksbegroting zijn rsfile kaders, Deze worden aangepast aan de ontwikkeling van de Ionen en prijzen. Dat gebeurt op twee momenten.

De eerste keer bij Prinsjeedag voorafgaand aan de het begrotingsjaar en de tweede keer bij de Vooijaarsnota tijdens het begrotingsjaar. Voor de loon- en prijsontwikkeling hanteert het kabinet de prijsontwikkeling van het Bruto Binnenlands Product (pBBP). Bij Prinsjesdag was de pBBP voor 2009 3,58% (zie september-circulaire 2009, pagina 2). Het CPB raamt nu voor 2009 een pBBP van 1,75%. Dat betekent dat de nominale uitgavenkaders van de rijksbegroting naar beneden worden bijgesteld. De nominale groei van de rljksbegroting wordt kleiner en dus de nominale groei van het gemeentefonds ook. Hoeveel? Gebaseerd op de huidige inzichten berekenen wij een daling van 6 300 miljoen, Dit is als volgt te berekenen. In de septembercircuiaire is uitgegaan van een re8le groei van 4,54% en een inflatie van 3,58%. Oit levert een accrespercentage op van 8,28%, namelijk 1,0454 ’ 1,0358 = 1,0828. Zoals verwacht wijzigen de re8le kaders op de rijksbegroting niet, wel de inflatie. Dat levert een accres op van 6,35%, namelijk 1.0454 * 1,0175. Ondanks dat het kabinet in 2009 waarschijnlijk niet bezuinigt, zal door de dalende inflatie het gerneentefondsaccres, gebaseerd op de huidige cijfers die in maart zeker anders zullen zijn, dalen met bijna 2% Dit komt overeen met 6 300 miljoen. Zoals opgemerld. heeft deze daling heeft slechts nominale achtergronden. Of gemeenten dit merken in hun huishoudboekje hangt af van de mogelijkheden die ze hebben om de dalende prijzen ook daadwerkelijk in hun uitgaven door te laten werken. Voor de materi8le uitgaven moet dit zeker lukken. Onzeker is hoe de salarissen van het gemeentepersoneel zich zullen ontwikkelen. Oe onderhandelingen over een nieuwe CAO per 1 Juni 2009 starten in maart Verwachting 2010. Voor het jaar 2010 zijn de verwachtingen erg onduidelijk Het CPB raamt nu een licht herstel van de economische groei. Niettemin stijgt het financieringstekort naar -2,4%. Er is geen enkele voorspelling te doen cf door het kabinet in 2010 aanvullend zal worden bezuinigd.

Factoren die een rol spelen zijn: Hoe ontwikkelt zich de economie? In 2011 zijn er verkiezingen gepland voor de Tweede Kamer. Kiest het kabinet ervoor om hieiaan voorafgaand te bezuinigen? Hoe sterk zal de Europese Comniissie hechten aan de criteria van Maastncht (maximaal financieringstekort van 3,0 %) in het licht van de huidige economische situatie? Voor de ontwikkeling van het gemeentefonds in 2010 en latere jaren zal de meicirculaire 2009 moeten worden afgewacht.

De ervaring leert overigens wel dat de groei van het gemeentefonds een aantal jaren na-ijlt bij de groei van de economie. In ondersbaande grafiek wordt het verloop van het nominale en re8le accres gegeven sinds de start van de normeringssystematiek in 1995. Het nominale accrse is het werkelijk ontvangen meerbedrag in euie’s. Het re8le accres is wat overblijft ns bekoe5ging van de loon- en prijsstijgingen. Tussen nominaal en re8el zit de prijsontwfkkefing van het Bruto Binnenlands Product. Oe werkelijke loon- en prijsstijgingen vallen voor de gemeenten meestal wat hoger uit. Verder moet uit het re8le accres de groei van het areaal van de gemeenten worden bekostigd (groei bevolking, groei wegennet etc.). Dat kost jaarlijks ongeveer een half procent van het aocres.

onderwerp van deeeeomiseha eoessie chaua 17 2008

In de grafiek wordt verder de groei van het Bruto Binnenlands Product weergegeven. Deze cijfers worden gebruikt als we spreken over de economische groei van Nederland. Uit de grafiek blijkt dat tijdens de vorige economische neergang (rond de eeuwwisseiing) de daling van accres in tijd achterliep bij de daling van de economische groei. Het is niet onmogelijk dat deze beweging zich opnieuw zal voordoen Dat zou betekenen dat het accres 2010 en latere Jaren fors lager uitkomt dan in 2008 en 2009,’ ln de grafiek is voor 2009 overigens nog gerekend met een economische groei van 1,25%.

Vernnldine ren ntenertnrntne Gemeenten

Accres en BBP 1995 ÃćâĆňâĂİ 2009 9%

Nominaal Refiel ÃćâĆňâĂİ Groei BBP

In dit kader is verder belangrijk dat in het bestuurlijk overleg financiOle verhoudingen van 21 oktober jl. met het kabinet is afgesproken dat al’Ie uitgaven en inkomsten die samenhangen met

het oplossen van de financiale crisis (kapitaalinjecties voor financi5le instellingen, ren itgaven van de hiervoor noodzakelijke leningen, rente-inkomsten, dividenden en premies voor garantstellingen) buiten de berekening van het gemeentefcndsaccns bfijven (zie ook de bijhrge bij deze Isdenbrief). Inmiddels heeft het kabinet besloten tot het treffen van aanvullende beleidsmaatregelen. Op 21 november jl. heeft de minister-president in een brief aan de Tweede Kamer Inzicht gegeven in het totaalpakket aan maatregelen dat het kabinet heeft genomen’. Tot dat pakket behoort bijv. de mogelijkheid voor bedrijven tot vervroegde afschrijving op investeringen en meer soepelheid bij toepassing van de regeling arteidstijdverkorting. Hoewel in de brief geen totaalbeslag op de rijksbegroting is genoemd, staat dit pakket inmiddels bekend ais ’het pakket van zes miljard.’

’ ln de rreptstnbercirculaire gemeentefonds 2008 worden voor 2010 en krter fors lagere accresparcentages vearspeld, terwijl de gevOlgen van de eCOnemiache neergang trog niet Zijn varWerkt in de rrtaaljartertraming Vart het Rijk, lagere aCCrerraert vOOr latere jaren IS een gebruiketjk beeld in ahuttlairrrrt. Illaarrrtala hel

iregroiingsjaar dichlerbij komt, gaan de a n I verdsr orrthocg. Het kr nu de vraag of pit vertrchijnrrel zich cck zal voordoen in 2010 en later. Brief vart 21 november 2008, stuk 31 3T1, nr. 54.

onderwerp Cenoltren uen de enonornfentw reonrete datum t’T 2MB

In het pakket zitten overigens geen uitgaven of niet-beiastinginkomsten die via de normeringssystematiek doorwerken in het accres gemeentefonds (zie bijlage). Nog een laatste opmerking in deze paragraaf. Budgettaire krapte bij het Rijk kan er toe leiden dat discussies over toepassing van artikel 2 Financihle-verhoudingswet (het boter bij de vi rlikel bij taakwijzlgingen voor gemeenten) moeizamer gaan lopen.

Specifieke uitkeringen In hoeverre de economische neergang doortikt in de specifieke uitkeringen Is op voorhand niet eenvoudig te bepalen, met uitzondering van het inkomensdeel van de Wet werk en bijstand (daarover straks meer). Bezuinigingen worden in 2009 nog niet voorzien, maar dat beeld kan In latere jaren natuurlijk omslaan, In de tijd aflopende specifieke uitkeringen worden mogelijk niet verlengd en de bedragen komen niet via een ander kanaal (gemeentefonds) naar de gemeenten. Nieuwe uitkeringen of verhoging van bestaande bedragen zullen achterwege blijven, Gemeentelijke claims zullen niet eenvoudig worden gehonoreerd (bijv. voor een verhoging van het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing). Initiatieven vanuit de Tweede Kamer voor nieuw beleid en nieuw gekl voor de gemeenten zullen afnemen, omdat het voor de Kamer lastiger wordt om dekking voor hun voorsteilen aan ’te geven. Voor de ontwikkeling van het macrobudget inkomensdeel Wet werk en Bijstand zijn in het Bestuurakkoord Rijk ÃćâĆňâĂİ VNG afspraken gemaakt op basis van verwachte volumeontwikkeiingen.

Daarin is het macrobudget voor de algemene bijstand vastgelegd, op basis van de in het najaar van 2007 gepubliceerde middeliangetermijn l}fers van het CPB. Het door het CPB geraamde WWB-volume ziet er ais volgt uit. Het gaat om jaargemiddelden, voor de ieeltljdscategorie jonger dan 65 jaar.

Tabel WWB-volume basis voor meerjarenbudgetten (volume x 1000) 2007 2010 2008 Volume 260

292 276 267

259

Er is in het Bestuursakkoord afgesproken dat de cijfers niet tneer worden aangepast voor de realisaties van gemeenten,’ Hierdoor wordt de winst (maar cok het eventuele verlies) als gevolg van gemeentelijke inspanningen macro niet afgeroomd. Verder is afgesproken dat er gedurende de looptijd geen oorrecties op de aantallen worden toegepast, tenzij het bijstandsvolume door conjttncttttete ontwikkelingen meer dan 12.500 bijstands-huishoudens (plus of min) afwijkt van de verwachting die is opgesteld op basis van de CPB-raming. AOeen de overschrijding van de bandbreecke wordt gecorrigeerd in het budget. Is de door de conjunctuur bepaalde volumeontwikkeling bijv. 13.500 bijstandshuishoudens hoger dan in de tabel genoemd, dan wordt het budget dus verhoogd met 1.000 bijstandshuishoudens. Bij een jaarbedrag van 6 13.(60 per uitkedng bedraagt het eigen risico voor de gemeenten 6 163 miljoen (12.500 x 5 13.000). Belangrijk ls dat in een evt. discussie over het eigen risico goed onderscheid wordt gemaakt tussen effecten op het volume door de conjunctuur en door gemeentelijke uitvoering van de bijstand (bijv, bevordering uilslroom).

Da aantallen worden wel aangepast wanneer ontwijkingen cp aanpalende balaidstarrsinan leiden fat een hoger of lager bilsandavoluma (btiv. toegang WSW, WW). Verder wcttfart da budgetten jaatfiika aantfal aan da inflatie.

eeletuettt um de eaeeematae reces& datum t r 2008

IJps.:ddd I;S;.sJ sv.glllvs rd sJ 14;haivikv IKI7Âż w@f IIIIMl1UIr s P ldldHIRIIIRIMIILs()ll!IfilnagIMIRGIRRga5lnlRMII8fihib.

Bedacht moet worden dat een verminderde werkgelegenheid met enige vertraging doorwerkt in de volumes, omdat dikwijls andere, tijdelijke vangnetten bestaan (zie daarover ook hoofdstuk 3). Om de gedachten te bepalen: het bijstandsvolume bedraagt per 1 augustus 2008 circa 265.000. Omdat het budget 2008 wordt berekend op een volume van 276.000 gemiddeld, behalen de gemeenten in dit dossier dit jaar een voordeel, Zoals het er nu naar uitziet zullen gemeenten zowel in 2009 als 2010 geconfronteerd worden met het eigen risico van 6163 miljoen bij het inkomensdeel van de bijstand.

Eigen Inkomsten: belastingen en heffingen Belastingen Gemeenten halen in 2M6 6 3,5 miljard op aan belastingen. ln het plaatje hieronder wordt het bedrag uitgesplitst over de verschi’liende belastingen.

De onroerende zaakbelasting is met voorsprong de belangrijkste gemeentelijke belasting. De

inkomsten zijn beperkt gevoelig voor conjuncturele ontwl en. Een eventuele waardedaling van onroerend goed kan worden goedgemaakt door overeenkomstige tariefstijgingen. De te ontvangen bedragen blijven daarmee gelijk. Hier passen twee opmerkingen. In februari 2009 zuilen de nieuwe WOZ-waarden bekend worden gemaakt aan de huiseigenaren en de eigenaren en gebruikers van niet-woningen. Deze waarden zijn gebaseerd op peildatum f januari 2008 Nu de prijzen van onroerend goed her en der beginnen te dalen, Q er onbegrip kunnen ontstaan over de hoogte van de taxaties. Een goede communicatie is van belang. De OZB-tarieven 2009 zijn in veef gemeenten opgehoogd met een inffatfepercentage. De inflatieverwachting voor 2009 fs inmiddels fors lager dan bij de opstelling van de begroting nog werd verondersteld. Ook dit kan tot onbegrip bij de belastingbetaler leiden.

Gemeenten worden bij de he@ng van OZB beperkt door de zgn. macronorm het totaal aan OZBopbrengsten in enig jaar mag een zeker bedrag niet overschrijden.

Waardedaling van onroerende zaken levert hier geen exlra probkgrnen op, omdat de norm wordt berekend aan de hand van de opbrengst van een voorgaand jaar, De norm wordt jaarlijks verhoogd aan de hand van de groei van het Bruto Binnenlands Product (een re@e index) en van de prijsstijging Nationale Bestedingen (een nominale index). Voor 2009 gaat het om resp. 2,00% en 2,99% (opgeteld dus 4,99%") op basis van cijfers uit het Centraal Economisch Plan 2008 van het CPB. Voor 2009 voorzien wij geen probleem Als het kabinet echter de macronorm ook in 2010 wil toepassen zou die wel eens bijzonder laag kunnen uitvallen (lage groei, wellicht negatief, en een lage inflatie).

De economische neergang zal mogelijk leiden tot grotere leegstand. Een toename in leegstand leidt tot lagere opbrengsten uit de gebruikersheftlng voor niet-woningen. Een leegstand van 5% kost de gemeenten al gauw een bedrag van tussen de C 25 en 0 30 miljoen per jaar. Verder geldt dat de kosten van kwijtschelding kunnen toenemen, omdat de particuliere inkomens kunnen dalen in tijden van economische slapte, Voor de toeristenbeiasting en parkesrbeiasting verwachten wij geen grote effscten. De inkomsten uit de toeristenbelasting kunnen wat stijgen voor binnenlandse vakantiebestemmingen omdat Nederlanders in de vakantie dichter bij huis blijven. De internationale toeristencentra leveren waarschijnlijk in, evenals de steden met congresfaciliteiten.

Heffingen Oe opbrengst aan gemeentelijke heMngen bedraagt in 2008 6 3,7 miljard. ln het plaatje hieronder wordt het bedrag uitgesplitst over de verschillende heffingen.

Itt dit percetttttge fs geen rekening gehouden met hel e5Kt op de mactoootm vsn de afschafttttg ttao de precarkkeiasting op outsksbels-ett ktidlngett. Ittctusiel dit e5sct is de ootttt 6,11%.

oodetwettt Gevolgen eeo de ecooomleotm datum tr deaencm 200S

&/f5 :;

De Inkomsten uit de milieuheffingen (riool en alval) zijn weinig conjunctuurgevoelig. Minder afval lekft gedeeltelijk tot minder kosten. Ook hier geldt dat de kwijtschelding kan toenemen en dus de inkomsten minder worden

Bij de leges gaat de belangstelling vooral uit naar de bouwleges. Het gaat om grote bedragen. In 2007 is in totaal C 438 miljoen aan bouwleges opgehaald, de raming voor 2008 bedraagt 0 482 miljoen. Tien jaar geleden (1998) ging het nog om 6 187 miijoen. Sindsdien stijgt de opbrengst met gemiddeld 10% per jaar. Dit zijn macrocijfers. Per gemeente kunnen Inkomsten van jaar op jaar fluctueren, oindat de bouwactiviteiten dat ook doen. Economische teruggang leidt ongetwijfeld tot verminderde bouwactiviteit en minder inkomsten uit bouwleges. Dit kan grote eflecten hebben. In hoeverre deze lagere opbrengsten kunnen worden gecompenseerd door minder kosten bij de gemeentelijke dienst-, bouwen woningtoezicht is afhankelijk van de situatie in de gemeente.

Eigen inkomsten: overige eigen inkomsten Onder de overige eigen inkomsten vallen alle inkomsten die niet in de hiervoor genoemde categoneen vallen. Grote posten zijn bijvoorbeeld rente, dividend, grcndexploitatie, verkoop van aandelen en ander bezit. De ontwikkeling van de rente is heel belangrijk voor de gemeenteiinanci5n, Per saldo hebben de gemeenten grote bedragen opgenomen, waardoor een procentpunt hogere of lagere tarieven al grote effecten heeft. Daarbij moet onderscheid worden gemaakt in het renteniveau voor kort geld (looptijd maximaai een Jaag en lang geld, Een renteverandering voor kort geld tikt al snel door in de begroting. Voor eik geleend miljard betekent 1% stijging of daling van de renie 6 10 miljoen meer of minder inkomsten en uitgaven. Ultimo tweede kwartaal 2008 hadden de gemeenten C 28 miljard aan lang geld opgenomen en 6 3 miljard uitgezet De kortlopende schuld bedroeg 6 6 miljard. Aan ’kortlopende vorderingen en uitzettingen’ stond 0 11 miljard in de boeken.’ Het is niet gemakkelijk om de renteontwikkeling te voorspellen, De Centrale Banken voeren een goedkoop geldpolitiek, maar de banken lijken niet erg bereid om de lage tarieven door te berekenen, Wanneer de conjunctuur weer aantrekt, is er het risico van inllatie en hoge rente omdat er recent veel liquiditeiten in de markt zijn gevloeid. Er ksn dan spoedig een grote koopkrachtige vraag ontstaan. Het staat wel vast dat de netto-inkomsten uit de bouwgrgndexploitatie fors zullen delen als gevolg van de economische neergang. De vraag naar koopwoningen stagneert. Dat iikt door in de ontwikkeling van nieuwbouwlocaties. Ook de ontwikkeling van nieuwe bediijventerreinen zal vertragen. Het is niet eenvoudig om in kaart te brengen wat hieivan de financiÃńle consequenties voor de gemeenten zijn. Er lopen hier twee lijnen; via de balans en via de exploitatie. In de begroting worden de verwachte baten en lasten van dat jaar opgenomen. In 2007 ging het om 0 5,9 miljard aan baten en 6 5,4 miljard aan lasten, Per saldo bedroegen de baten dus 0 0,5 miljard. Voor 2008 ls eenzelfide saldo geraamd. En dan is er de lijn via de balans. Veel gemeenten hebben gronden inbezit om deze te ontwikkelen. De waarde daarvan is op de balans terug te vinden. Wanneer de bouw stokt, zijn eerder verwachte opbrengsten niet realistisch meer. Verder leidt uitstel van orrtwikkeling tot hogere rentekosten. Ultimo tweede kwartaal staat er ’gronden en taneinen’ 6 7,8 miljard op de gemeentelijke balansen. Hat gaat hier Om meer paaien dan u kort geklieningen. OOk belaagngdebgaaren van de gemeenten Vallen hier bijv. onder,

onderwera van de eoooomiaehe reaeA daaaa 17 deeenHm 2Ma

in deze post zitten ook de in erfpacht uitgegeven gronden (het is niet eenvoudig te achterhalen voor we)k deel, waarschijnlijk voor meer dan de helft van het bedrag), Ook lijkt het realistisch te veronderstellen dat dividenden van publiek bezit in 2009 zullen tegenvallen. Ook de bedrijven waarvan gemeenten aandeelhouder zijn, zullen in 2009 de economische crisis aan den lijve ondervinden en dat zal een negatief effect hebben op de winst

2. GEMEENTEUJKE UITGAVEN

De economische recessie heeft ook gevolgen voor gemeentelijke uitgaven, Op deze plaats wordt geprobeerd om de uitgavenposten te onderscheiden, die geraakt worden door de recessie. In veel gevallen geldt dat de uitgaven zullen stijgen, maar er doen zich naar verwachting ook uitgavendalingen voor. Het gaat niet om een complete inventarisatie, wei om posten die het eerste In het oog springen. Het is ie vroeg om in dit stadium bedragen (plus of min) aan de posten te koppelen. Die zijn ook sterk afhankelijk van de iniensitei{ en de duur van de recessie. Ontwikkelingen die zich niet onmiddellijk verlaien in geldbedragen worden hier niet genoemd. Het gaat bijv. om het effect op de luchtkwaiiteit doordat het autopark gemiddeld veroudert De inventarisatie gaat aan de hand van drie thema’ s: afnemende werkgelegenheid, afnemende bouwactiviteit en ovedige ontwikkelingen.

Effecten afnemende werkgelegenheid Op dit moment is de arbeidsmarkt nog steeds gespannen, maar dat zal waarschijnlijk niet lang meer duren. Ondanks genomen maatregelen op het punt van de werkgelegenheid (bijv. flexibele omgang met regels rond arbeidstijdverkorting) zal de werkloosheki toenemen. Het CPB raamt een stijging van 200.000 werklozen eind 2010. De dalende werkgeiegenheid maakt het moeilijker om mensen van werk naar werk te heipen, zonder een tussenstop in baanioosheid of bijstand. Op dit punt ligt er een belangrijke rol voor UWV en CWI, maar ook voor het refntegratiebeleid van gemeenten, In ongeveer de helft van de gemeenten wordt het refntegratiebudget (het werkdeel van de Wet werk en bijstand) uitgeput. Met welke snelheid en intensiteit de groei van de werkloosheid doortikt in een groei van het bijstandsvoiume laat zich niet eenvoudig becijferen. Dat hangt af van de vraag ln hoeverre de nieuwe werklozen gebruik kunnen maken van de geldende WW-regelingen (de baslsultkering WW, de verlengde WW-uitkenng en de onlangs ingestelde bijzondere nsgellng werktijdverkorbng). Het is bijna zeker dat de bijstandsvoiume fors zal toenemen. Dat heeft niet alleen gevolgen voor de bijstandsuitgaven (zie hierover ook hoofdstuk I), maar ook voor de uitvoeringskosten van de bijstand. De gemeenten zullen deze kosten moeten opvangen uit de gemeentefondsuitkering. Ondanks het feit dat de gemeentefondsuitkering re6el gelijk blijft (hoofdstuk I) zal door het eigen risico in de bijstandsultgaven en de gestegen uitgaven voor de uitvoering van de bijstand mogelijk niet ontkomen kunnen worden aan bezuinigingen op andere beleidstsirelnen.

Doordat mensen eerder in de bijstand komen worden ze geconfionteerd met de eisen die de bijstand stelt ten aanzien van eigen vermogen (bijvoorbeeld het bezit van een eigen woning). Dit kan leiden tot toenemende aanspraken op bijzondere bijstand/armoedebeleid en schuldhulpverlening. Door mondiale ontwikkelingen kan de asielproblematiek toenemen, met stijgende uitgaven voor inburgering en ielntegralie. Door een toename in de armoede kan het algeineen welbevinden van de burgers afnemen, waardoor de gang naar gemeentelijke Ioiu{tten toeneemt (bijv. voor Wmo-voorzieningen).

omierwerp Geeoliien een de economlecim recessh darm 17 2008

Vanuit financieel oogpunt heet een ontspannen arbeidsinarkt ook voordelen. Gemeentelijke vacatures zijn eerder te vervullen en er kan afscheid worden genomen van dure interim-krachten. Dat is goed nieuws, nu het ambtenarencorps vergrijst. Wel kunnen de pensioenpremies stijgen door mindere belegglngsresultaten van pensioenfondsen, het ABP voorop, De kosten voor huishoudelijke verzorging kunnen in de hand worden gehouden en het potentieel aan rnantelzorgers en vrijwiiligers groeit, De personeels- en huisvestingskosten voor gesubsidieerde instellingen groeien niet meer of nemen af.

Effecten van verminderde bouwactivjteit Minder bouwen betekent minder woningen. Het kan zijn dat de publieke voorzieningen in een dorp of stadsdeel reeds zijn ingericht inet het oog op de stijgende inwoneraantajjen, Het draagvlak voor de voorzieningen ls dan te klein (al dan niet voorlopig) en de kosten lopen op. Herstructurering van wijken kan vertraging oplopen en het is mogelijk dat operaties die paraliel zouden lopen met die herstructurering apart moeten worden aangepakt (bijv. vervanging riolering) en duurder uitpakken. De regio-afspraken die het ministerie van VROM op djt inoment maakt over de wonlngbouwproductie in de komende Jaren zullen vertraging oplopen. Het zal vooral gaan om projecten waarover nog schriftelijke afspraken moeten worden gemaakt. Met de nodige creativiteit en aanpassingsvertnogen van gemeente en ontwikkelaar moet het mogelijk zijn om veel projecten toch uit te voeren. Veel hangt ook af van de beschikbaarheid van hypotheken en de uitkomst van de lopende discussie op aanpalende terreinen, zoals de hoogte van de overdrachtsbejatttjng, de verhoging van de kostengrens voor het Waarborgfonds Sociale Wbnjngbouw (mel 6 20.000 naar 6 220.000) voor de Nationale Hypotheek Garantie (met 0 85.000 naar 0 35Q,Q00 ). s

Er kleven ook goede kanten aan de verminderde bouwacAiteit. De bouw van scholen wordt wellicht goedkoper, alsmede de bouw van sport- en cuttuurvootzieningen, Ook rekeningen voor het onderhoud van de wegeninfrastructuur komen lager uit.

Overige ontwikkelingen Op het tertein van sport, cultuur en recreatie zal de druk op de gemeenten voor ujtgavenverhogingen toenemen. Veel activiteiten (festivals, concerten, spoitevenementen etc.) die door de gemeenschap (vaak particuliere verenigingen en stichtingen) worden georganiseerd zijn naast een gemeentelijke subsidie afhankelijk van sponsoring door bedrijven en vaak van landelijke en provinciale fondsen (zoals het VSB-fonds en het Prins Bemhardfonds). Een aantal donerende fondsen heeft een groot deel van hun vermogen de afgelopen maanden zien verdampen. De verwachting is dat de bijdragen van derden (ook bedrijven) voor allerlei activiteiten in de gemeenten zullen droog vallen in 2009, Dat legt een druk op de gemeenten die dan voor de vraag komen te staan hun subsklies te verhogen om de activiteit alsnog dooigang lts laten vinden of te kiezen voor verschraling van het culturele en sportieve aanbod.

Er zijn tal van gemeentelijke uitgavenposten die worden be7nvloed door de recessie. Stirnuleringsgelden van het Rijk voor de ontwikkeling van nieuw beleid of pHols zullen schaarser worden. Hetzelfde kan geiden voor de beschikbaarheid van cofinancierlngsgelden. Dan is de be verhoging vsn de kostengrens voor de Neaonale Hypoateek Garende ksn in da ogen van de VN6 niet piatdsttktden

zonder een fvndenvsntele discussie over de hoogte ven de ptende die het Vtktetttotgktnds Hgen Woningen De VNG pleit ai jaren voor een verhoging vsn de premie, omdat die ai bij de ttuidtge kosiengrens ontoereikend kt otn de tkdco’s te dekken.

otvferwtvp Gevofgen van de eeonmtvsttvt retaesls datum 17 20tts

10/15

IIWWWbaarraer W WWWW rr :> ureieielailn :n"line.":!ummmu." rr rereir lmuemluealee

vraag hoe moet worden omgegaan met convenanten die gemeenten met Rijk of provincie hebben afgesloten. Worden gemeenten gehouden aan de uitvoering daarvan, ook als dat financieel bezwaarlijk is’f De vraag gekit te meer voor de afspraken die in het Bestuursakkoord Rljkgerneenten zijn gemaakt over de inzet van het accres gemeentefonds voor de gezamenlijk vastgestelde beleidsprioriteiten (jeugd en gezin, armoedebeleid en onderwijs). Wat als de accressen over deze gehele kabinetsperiode achterblijven bij de eerdere prfognoses? Hoogachtend, Vereniging van Nederlandse Gemeenten

mr. R.J.J.M. Pans, voorzitter directieraad

acne iedenbrief afaaf eok op w ww.vn .ni onder brieven.

... In:,::f’::t

(’r("’. 7’.

-’ttttatrt stt+rttt QftttttttttttttrrleAdt

Reiteephgn 5

Poslbus M164 5000 LG Tilburg

Telefoon D13 5944ssi

Telefax 018 4639%6

College van B 4 W Gemeente Eindhoven Postbus 90150 5600 RB EINDHOVEN

E-mejl - odÂż[email protected] internet www.bzw.ni

Ref.: bzw.alg.2008.634ho/ib Ond.: maatregelen kredietcrisis

Bijl.: 1

Xlburg, 19 december 2008

Geachte mevrouw, mijnheer,

ldwi’de kradietcrisis voor onze economie zijn aauzienlij ’cali k. D age hjks " staan zorgwekkende berichtene ingroo de t. kran Het ang en bedrijfsleen de handen belvan dgroo tgroot overheid ers van ineen slaan om te voorkomen ome dat de economie stilvait en om herstel van consumenten- en producentenvertrouwen te bewerksteKgen.

t het g p ij ’ pges

i een notitie opgesteld met eeu aantal aanbevelingen, die de econonne

noo om

dzaak m snel tot resultaten te komen toegespitst e o en middegange termijn es itst o op de korte U txeit onze notitie (bzw.alg. 2008378) als ij ag ’e urr t aan egeVen Wie naar OnZe metung aCtnren Zouden mOeten Ztln. ti b,’j; âĂđpâĂđâĂđg g âĂđ, n âĂđ tenzln

Vo Or de VOlgende aCttepunten utt g ag

en van investeringen in achterstallig o e ou van snel worden opgepakt, oxzetten van de herstructurering van bedrijventerretnen (daarvoor heeft het rijk 400 miljoen euro extra beschikbaar gestel Doorgaan met de dereguieringsaanpak; VersneOen woningbouw en xenovatieyrojecten; r ver r""en van gerneenteBjke belastingen en heffmgen;

h den Versneld invoeren van duurzaam inkopen waartoe de over e m2012 h zijn. Sen dergelij-ke beleidskeuze stimuleert ook de innovatie van bedrijven. van u %’ij hopen u metdeze aan bevelingeu van dienst te njn en vernemengraag beleid zult betrekken.

voorzitter

d

hoe u die in uw

IIlf directeur

De Brabenls-Zeeuwse lhferkgsversvereniging BZVrfVertegsnWoardly ds Uerenigirrg UNCMCgV In Qyrrerirrgss re in BZVlf

85*BAhf75 XFAPA KB WERK+ > VERS V IBIS ig te@

Maatregelen kre@etcrisis m Noonl-Brabant aanbevelingen Brabants-Zeeuwse %erkgeversvareniging BX%

Meiding De kredietcrisis, die begonnen is in de bancaire sector in de Vereuigde Staten, beeft zich vanaf eind september/begin oktober aanzienlijk verhevigd en de gevolgen hebben xicb als een olieviek over de wereld verspreid. Door deze ontwikkehng werd een reeds begonnen conjuncturele afkoeling van de wereldeconomie versterkt, met consequenties voor de Nederlandse economie via de kredietmarkt en via terugval van de effectieve vraag in de economie.

De effecten van de mondiale crisis voor de Nederlandse economie zijn aanzienlijk: Restrictieve kredietverlening van banken aan bedrijven, waardoor de economische crisis (onnodig) wordt verdiept. Snelle daling van het consumenten- en het producentenvertmuwen. Binnen hele industrie en dienstverlening sterk teruglopen van de orderportefeuiHes omdat intensieve kapitaalgoederen niet meer worden verzekerd en geBaanciexd met als gevolg teruglopende winsten en noodzaak tot saneringen. pit speelt met name bij de producenten van duurzame consmnptiegoederen en exyortbedrijven, waaronder de autoruotive sector. Terugloop consumentenbestedingen. Negatieve consequenties voor de woningmarkt en de daarmee verbonden economische sectoren, versterkt door stroevere hypotheekverstrekking door banken. De meeste landen van Buropa verkeren inmiddels in een recessie. De OPSO voorziet voor de Nederlandse economie in 2009 een beperkte krimp van 0,2%, maar verwacht ook, en dat is belangrijk, dat voor Nederland de crisis in tijd beperkt zal zijn.

Het is belangrijk vast te steDen dat de huidige crisis niet is veroorzaakt door disfunctioneren van de economische sector in Nederland. Nederland staat er economisch en budgettair relatief juist goed voor. Nederland gaat relatief sterk de crisis in en dat gaat zeker op voor Noord-Brabant We moeten dus zowel op nationaal niveau als dat laa de provincie Noord Brabant aHes op aHes zetten om vanuit die sterke uitgangsyositie sterker en gezonder nog uit de crisis te komen. Daarop moeten de

gelen gericht zijn.

Die maatregelen mogen’geen goed bedoelde ’losse flodders’ zijn, maar moeten logisch bijdragen aan een in Brabant gemeenschapyehjk gedragen ambitie voor de lange termijn. Essentieel is dat de gekozen aanpak wordt ondersteund door een uitstekende coaunnnicatie. Niet als dekmantel, maar oxn de producent en de consument dujdeHjk te mah sn dat we opereren vanuit een krachtige en pcrspectiefvoHe positie en dat we onder handhaving van

ons hoge ambitieniveau via snelle en adequate gelen zo n dat we op koam hijjven en per saldo nog sterker mt de strijd komen, Hierdoor draym we bij aan het hru yp; vau het producenten en consumentenvertrouwen, hetgeen een kritische succasfactnr.@ %cor onze aanpak.

jnrojddejs heeft de nationale overheid in goed overleg met sociale partners een maatregelenpakket ontwikkeld. Het kabinet toont daadkracht. Het recente besluit om, onder condities, werktijdverkorting toe te staan is daarvan een voorbeeld. Het is uitstekend dat in Noord-Brabant het initiatief js genomen om in aansluiting daarop als overheid en bedrijfsleven de koppen bij elkaar te steken om met elkaar tot aantal doelgerichte maatregelen te komen. Die aanpak is veelbelovend. Ten tijde van eerdere crises immers is het vermogen tot doelgerichte samenwerking een grote kracht van deze provincie gebleken. Met het oog op die samenwerking doet de BZW de volgende aanbevelingen, die, gezien de noodzaak om snel tot resultaten te komen, vooral toegespitst zijn oy de kortere en middellange termijn.

De maatregelen kunnen als volgt worden gernbrjceerd: Korte en middellange termijn: Het bevorderen van investeringen zodat de economie in beweging blijft; Het behoud en het versterken van kennis en valanmschap; Lange termijn: Het versterken van de positie van Brabant ajs internationale Brainport.

L Maatregelen gericht op het bevorderen van investeringen l.l FinanciÃńle fmstellingee moeterr, kredieten bob en verstekken ggn begKyven ea bergers:

Het is voor bedrijven lastiger om krediet te krijgen van banken. Het is wenselijk Provincie/

dat de provincie/ de BOM een gnrantievooniening Ixeffen waar bedrijven, BOM uiteraard onder voorwaarden, een vorm van garantjef borgstelljng kunnen krijgen, waardoor banken gemakkelijker over de brug komen. Een dergelijk centraal ’loket’ zou uitstekend bjj de BOM passen. De BOM zou dan ook de borgstellingmogelijkheden van BZ daarbij moeten kunnen betrekken.

eenschappejjjk appel oy jakaje banjrdireetjes bij hun hoofdkantoren aan te provincie i dringen op ’normale’ kredietverlening aan bedrijven. Van een vastgelopen BOM l BZiV economie worden jxnmers ook de banken niet wijzer.

I2 Bevorderen van investeringen im infmshvufnur en woningbouw’

lu 2007 heeft bet bureau Transpute in opdxacht van RWS eu de provincie Noord Brabant en op initiatief van de BZW een onderzoek uitgevoerd naar verkeersknelyunten en verkecrspatrouen in de provincie. Interessant aspect was dat de traditionele indeling naar wegbeheerder werd verlaten, Hct rapport gaf inzicht in knelpunten en gaf zicht op xnogelijkheden om hieruit via zgn. quick vyms te dcstillercu. Deels zijn of worden deze uitgevoerd. Het verdient aanbeveling dat de provincie nagaat wsax vutraging en vervolgens maatxegelen neemt. Het gaat erom dat dit situaties zijn die zoudex al te veel procedures, bezwaren en dergelijke redelijk snel zijn op te lossen,

Met het oog op de korlc termijn wordt aanbevoieu achterstallig onderhoud van de gexncentelijke eu provinciale infrastructuur versneld aan te pakken eu daar met creativiteit xniddelen voor te vinden. Voor die maatregelen leveren wettelijke procedures immers geen vertragingsfactor op;

Stimuleren vsn investeringen in energiebesparing door het beschikbaar maken van subsidies voor euexgiebeperking (samen met energiebedrijven) ; Versnelling van de hexutrncturedngsoparatie bedrijventerreinen, door inzet vau additionele middelen vanuit de investeringsixupuls (400 mio euro) voor de herstructurering van bedrijventerreinen (op advies van de commissie Noordanus). Provincies en gemeenten zette zich in voor een substantigle toewijzing van die rijltsmiddelea aan Brabant (relatief meeste verouderde bedrijvecterxeinen iu Nederland) ;

Investeren in de positie vsn de High Tech Campus als eeu esseutiele hetkm vsn de regionale economie.

Versnelling van de besluitvorming over het vliegveM Eindhoven, zodat een verdere groei vau het aantal vtiegbestcmmingeu mogelijk is. Op die wijze kan het vliegveld een noodzakehjke bijdrage levereu aan de positionering van ZmdNededand als internationale industriÃńle brainport;

Versnellen woniugbonw en renovatiepxojectcn; verzoeken voor woningbouw en utjliteitsbouw zo snel mogelijk, met zo min mogelijk bureaucratie, afhandelen. De toepasbaarheid onderzoeken van het initiatief in de regio Eindhoven om via garandcstcillng de continvitcft van woniugbouwprojecten te waarborgen,

I.3 Bevorderexx van iuvestenagen in injasiruchucr en wenixrgboutv: tu overleg mct bedrijfsleven stevig doorgaan mct dereguleriugsaanpak;

Geen verho n en eu zo mo "k vcrla n lokale belas6n n en

via@ie /

retributies;

waterschapy eef

vincie Oprichten vsn een subsidieloket Bedrijven laten subsidies door onwetendheid Provincie / en (vaak terechtel angst voor bureaucratie liggen. Het subsidieloket biedt BOM informatie maar helpt (tegen vergoeding) bedrijven ook door de bureaucratische rompslomp heen.

2. Maatregelen gericht oy het behoed van kenuis en ervarmg f arbeidsmarkt Iu de regio is de afgelopen jaren een solide basis opgebouwd van bedrijven met goed opgeleid en gemotiveerd personeel. Ais de crisis doorzet dreigt afvloeiing van personeel met als gevolg een structureel verlies aan kennis en menskracht. Ais die onhvMeiing zou optreden zal er een lange periode nodig zijn om weer op eenzelfde kennisniveau te komen, waarbij de vergrijzing en ontgroening van de arbeidsmarkt dat proces zullen bemoeilijken. Het is dan ook uitstekend dat het kabinet werktijdverkorting mogelijk maakt Dat biedt voor bedrijven in de regio mogelijkheden om tijdelijk mensen ’in de wacht’ te zetten en hen in die periode opleidingen te bieden. De betrokken bedrijven en hun brancheorganisaties maken daarover per regi,o afspraken met 8e opleidingsinstitutea in die regio’s (maatwerk per regio). De provincie kan dat proces faciTiteren.

ROCs l

Het kabinet begrenst vrer3ctijdverkorttug tot memaasl 20.000 voMjdbauea. Dat is te weimg. De regeling staat open voor bedrijven met gedurende twee maanden achtereen minimaal 30% omzetdaling. Dat percentage zou naar 20%. En tenslotte bedrijven uiterlijk eind. dit jaar hun aanvragen indienen. Dat is een volstrekt willekeurige datum die geen relatie heeft met de problematiek van bedrijven. Aanbevolen wordt verruiming van de op zich lovenswaardige aanpak bij het kabinet te bepleiten.

BZ%f/

branches

provincie

Provincie/ Het is van groot belang om de high-tech RAD competentie in Btsbant vast te BZ%f/ houden. Deze is dus een essentiÃńle factor voor het onderscheidend (en dus concurrentie) vermogen van de kennisintensieve maakindustrie; ASMIâĂđPhilips Bminyort Healthcare, Philips Lighting, NXP, FBI, DAF, Vanderlande en dergelijke. Het kost gemiddeld I5 jaar om gekwalificeerde %%D medewerkers op te leiden. Als die medewerkers noodgedw en zouden moeten afvloeien, dreigt die know how de6aitief uit de regio te verdwijnen ten gunste van Azi5 of Oost Europa. Het is dan ook cruciaal dat de R8Q> projecten bij genoemde bedrijven doorgezet kunnen worden (met positief effect ook voor hun toeleveranciers). Dit pleit ondermeer -voor het loslaten van het maxinmm per bedrijf in het kader van de VIB$0 regeling. Hierover loopt discussie tussen de ministeries van FinanciÃńn en van Economische Zaken. Aanbevolen wordt dat bedrijfsleven en provincie de beoogde vemuming in ’Den Haag’bepleiten.

Inzetten mobiliteitsceutra op basis van het diabolomodel met job-matehers als taQt d’union tussen vraag en aanbod ter bevordering van de mobiliteit op de re ’anale arbeidsmarkt, Mobiliteitscentra xijn ericht o het van werk naar werk

Ma"’1KJLhIWPa,":g%hhahlllka hhhh

ehhhhsS’hh’ 498R%84> hhhSSahhhiihhlhahhSLS I."1hRWNM Ih5%Saahhihhshhh8I84

3. Maatregelen gericht oy het versterken vhhn de conearrentjeposjtie van hehjrijven Versterkt van kennisnetwerkenl lerende netwerken zoals: Versnelling van de realiserjng van jhhternatiohhhhle scholen in Ejndhoven en Breda; Kn 20l2 WOrden prOVinCies, gemeenten en WaterSChappen Verplicht dnhhrzaam hh

te kopen. Voorgesteld wordt die aanpak zonder ingewikkelde bureancratie en Onpraktische VOorwaarden VerShhelhj in te VOeren alS impulS mede van het

innovatief vermogen vau bedrijven.

erCl atrategiegreepehh Voor induatrie, HRM-mauagera e.d., GOede jOketfhmctjeldoorverWijzing

4. Maatregelen gericht oy het versterken van hje posjtje hhjs jhhterhhatjhhhhaja Brajhhphhrt

Voortgaan op een ambitieuze koers: de regio ajs een attractieve topregio van jnternationaai niveau. De keuzes, ook die voor de korte termijn, moeten bij die ambitie passen. Tot die ambities horen de volgende maatregelen die effectief zijn op de langere termijn: Versterken van de positie van het Brahhhhhts Orkest en andere culturele U oorzienmgen. Steun VOOr de ambitie: Brahhhnt Culthhreje hOOfhjatad 2018;

Ervoor zorgen dat het logistjeR topjnstjtnnt naar Brabant komt {concurrenten zijn Amsterdam en Rotterdam) ;

In het kader vau Maintenance Val jey werd recent het program office majntenance opgericht (Breda). Dat is een belangrijke stap.’Doorzetten van’de ’ . ontwikkeling van de regio als internatjonaai (kennis) centrum op het gebied van majntenance;

Ren emeensclh li’k ro

van rovincie en ntes om do hnh sthhhj .

gg qhp’C! : ’g gg

r’ghh h’iiillLlrhr"hl’-’J g ha."; gl."JP JJhhhhghra l05ICPPLWI5llk

te ’hhygradeu’ tot eea niveau dat past bij de ambitie van Brabant als een attractieve agglomeratie van internationaal niveau (raeerpohge parkstad) ;

Vanuit het besef dat wind- en zoane-eaergie maar beperkt bijdragea aan de energiebehOefte de bOuW Van kernenergleCehhtralee in Zmd-Nederland Serieua onderzoeken. %e willen toch niet afhankelijk zijn van Rusland en het Midden Oosten;

Provincie/

Lobbyen voor een Academisch Ziekenhhhis Srabahht ia aansluiting op de reeds aanwezige bedrijven op het gebied vau medische technologie;

Provincie/ gemeente

Hsseut

De mogelijkheid van een lightrailverbinding msaen de Brabantse steden onderzoekea en daartoe tenminste de planologische voorzieningen reserveren. 5. Cenhhnhhnieatje

Hr is sprake van een vertrouweascrisis bij zowel de producenten aia de consnraentea, xnet het grote risico dat men uit angst niets doet. Daardoor bHjven investeringen uit en komt de economie tot stilstand. De maatregelea landelijk en op provinciaai niveau beogen de economie weer in beweging te krijgen. Het is buitengewoon belangrijk die maatregelen ea de positieve effecten daarvan te coranntniceren met burgers en bedrijven.

OntwikMeu en uitvoeren van een zorgvuldige en breed gedragea AQea comhnhhhhicatiechhmpague om de (eKectea van) de gekozen maatregelen goed over bet voetlicht te brengen.

hohb/coH.: 2 december 2MS

bzw&g.2008.578/ho/ib

RECESSIE? BRAINPORT STROOPT DE MOUWEN OP We werken samen in Srainport: bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid. In goede, maar ook in minder goede tijden. Daarom wisten we elkaar snel te vinden nu de gevo/gen van de kredietcrisis merkbaar worden voor bedrijven en werknemers in onze regio.

Samen houden we de vinger

economie kunnen we ervoor zorgen, dat Nederland sterker uft de kredietcrfsis karnt.

aan de pols en brengen we probfemen en verwachtingen in kaart, We stropen de

stichting erafnport roept de nationaie pogtiek op maatregelen te treffen die het innovatie-ecosysteem van Brainport maxfmaaf onder-

mauwen ap en gaan aan de slag met korte termijnaplos-

steunen, zodat de technologische industrie op termijn aan marktpositie kzn winnen,

Dat werpt z’n vruchten af.

sfngen am door de cdsis heen te komen, Zoah de ’van werk

Ons appel aan de rfjksoverheid gaat gepaard met onze inzet om ook zelf

naar werk’-aanpak, waarbij mobiliteitscentra de spilf vormen. fufaar tegelijkertijd ontwikkelen we initiatieven die op de middellange termijn

afs Brain port regio alles te doen wat mogelijk is om de crisis te weerstaan,

van een bedreiging een kans maken, Voorop staat het behouden van wat ons onderscheidt: de kerncornpetenties van mensen dfe In onze

kennisindustrie al meer dan ioo jaar kenmerkt. f n om het perspectief ap de toekomst van Nederland dst daaruit voortvloeit. Wij formufeerdsn zes

mgfo wonen en werken, en het unieke innavatie-ecoysteem. We verankeren onderzoek en (technologische) ontwikkeling. Want fn Brainport betekent deen baan ie Research fk Development een veelvoud aan banen fa de toefeveranciersketen van de maakindustrie, Zo bouwt Brainport

maatregelen en roepen u van harte op om die fn uw contacten uit te

asn een ’new economy’. Als een van de drie pijlers van de nationale

OVER BRAINPORT

oan gaat het om het vernfeuwingsvermogen dat de Zuf*Nederfandse

dragen, Welficht ten overvloede: urgentie is daarbij gebodenl

Rob van Gfjzel Burgemeester Eindhoven

BRA frearrri Pl]ssa vAN as HKDEREANasz acQN aso s

acmv.

zoos

@ Naderhand Btabyort (ceglo fi

Brainport, Europese toptechnofogferegfo van formaat, is de spil van een netwerk dat zich uitstrekt over Zuidoost-Nederland en de lands-

grenzen. Kern is de regio Eindhoven. Bralnpart vormt een belangrijke

pijler van de Nederlandse economie, naast Rotterdam (seapart) en Amsterdam (afrport). Speerpuntsectaren in Brain part zijn HighTech Systems 4 ffhaterials, Food, Automotfve. Llfotec en Design,

Bedrijfsleven, onderwijs- en kennisinstellingen en de overhefd werken als Triple Hellx nauw samen vanuit de ambitie am de internationale cancurrentfepasftfe van Brainport, en daarmee van Nederland, verder te versterken. fvtet een gunstig ondernemersldimaat tat gevolg, Zowel voor grata internationale bedrijven als voor het midden. en klefn-

bedrijf. Ook betekent dat een blijvend prettig , werken leefklimaat voor bewoners,

Stichting Brain part ontwikkelt, binnen de Triple Hellx sarnenwerkfng, de strategie om genoemde concurrentiepasitie verder te ver sterken Het programma ’Brafnport Navigator zatB, Lissabon voorbfjf’

vormt hiervoor de basis en omvat de gebieden people, Technology, Business en Basics, Koersbepafend is hae Brainport presteert In

CREATIHG THE INDUSTRIES OF THE FUTURE

Europa en fn de wereld. Stichting Bralnport volgt dat op de voet en vervult bovendien een facfliterende rol in marktgedreven projectontwfkkeffng en programmamanagement. Daarnaast zet Stichting Brein port zich fn om de herkenbaarhefd en de zichtbaarhefd van Brainpart te vergroten.

ZES MAATRE(pEI EN Stichting Brainport voert een sterke lobby met de overheid om de belangen van Brainport bekend te maken. We maken ons in Oen Haag hard voor onderstaande zes maatregelen en bouwen daarmee aan een voorsprong voor de toekomst. Met de voorgestelde maatregeten kunnen we de innovatie- en concurrentiekracht van Nedertand behouden. Zo kan Nederland er direct van profiteren zodra hel economisch weer beter gaat. Wij vragen vertegenwoordigers van bedrijven, kennisinstellingen en lokale overheden met kiem deze maatregelen in hun contacten uit te dragen.

Herstel kmdhrtveriening om export op peil te houden Bedrijven uit de regio zien veel expoftorders teruglopen vanwege het

Verstevig de overheldslnvesterlngen in de nationale kennisinfrastructuur

uitblijven van exportkredieten. In landen als Zweden springt de rijksoverheid in de bres mot garanties voorde exporterende industrie,

De voor de komende jaren door het Kabinet in het vooruitzicht gestelde rijksmiddelen voor kennis en innovatie zijn ontoereikend om succesvolle Innovatfeproipamma’s in onze regio voort te zetten zoals Point Ono, HTAS en Holst Centre.

gflaatregeh stel een ga rantiefonds In vraarop bedrijven uit de (technolo

gi sche) industrie een beroep kunnen doen bij exportleveranties, lfflaatregel a: verhoog de bijdrage van de Nederlandse overheid aan Innovatieprogramrna’s tijdelijk van naar Sonf

ggaak gebr fdk van WTV als spraloe is van substantieie vraaguitval Een flexibel arbeidsmarktbeleid.is.meer.dan.ooit. noodzakelijk, omdat

de technologische industrie snel moet kunnen inspelen op markt.

pataatregel z: verhoog en versnel de investeringen in kennisprogramma’s om de kennisinfrastructuur op middegange termijn op volle sterkte te houden,

OntWikkellngen. De tijdelijke regeling WerktijdVerkurting (VfffV) IS in

dit verband een goed begin. gdaacregel: breid de tijdelijke regeling werktijdverkorting uit, Verleng de looptijd en maak de regeling voor meer bedrijven en werknemers

toegankelijk

intensiveer de branding van Nederland afs innovatief land Brainport maakt Nederland aantrekkelijk als vestigingsplaats voor kennisintensieve bedrijven, De kennisindustrie van Zuidoost-Brabant moet een speerpunt zijn in het nationale marketingprogramma van de Economische voorlichtingsdienst (’Holland Branding, Een sterk inter-

Verstrek meer Rtko loonkostensubsldie om innovatiekracht te behoudefa R8,D is de pijler onder de concurrentiekracht van innovatieve bedrijven en van Bra inport. De recessie dwingt innovatieve bedrijven te snijden in

nationaal gepositioneerd Brainport biedt Nederland een voorsprong bij een upiift van do economie. ggaatregel: intensiveer juist nu de ’Holland Branding’ om de cornpetitiviteit van Nederland internationaal te laten zien.

hun Rfko uitgaven. Dit kan voorkomen worden met een verruiming van de Wet Bevordering Speur. en Ontwlkkelingswerk (WBSO).

ffgaatregelz verhoog het vergoedingspercentage op ltLD-activiteiten ln de WkfSO-regeling. verlaat het plafond.

Kies voor technologische vernieuwing als antwoord op maatschappelijke vraagstukken Er is een sterke politieke wg om de kredietcrisis aan te grijpen om

duurzaamheid in Nederland te ren. Dit vefeist een onderEen publicatie van Stilchting Brainport

nemende overheid, die Nederland internationaal wil neerzetben als

Stichting Brainport

proeftuin voor innovatie. Een overheid die bereid is bedrijven in Nederland uit te dagen om te komen met technologisch vernieuwende

Kennispoort, john F. Kennedylaan z, Eindhoven,n POStbus pfy, S6OO fkX EindhOven

z czdo zfug cfp Bo z infoebrainportnl www.brainport.nl frf do za ma natog fng van daan pubffcaua fa gahruf k gaanaakf van dfna fan

bronnen ao da fnrorruaua dfa door aan aantal organfaauaa Ia nanuakf. Stfchung grafnporf kan achlar do iufathald of nauaakaurlghafd van da fn daza ultgava aoorkoamnda gogauans, faloraudfa of me ofngao, noch aan t hatrak k ing fok do gnachfkthal d daaraan voor enig d out a afga ahuaua of onfga ton paufng gzzandaran, Sf f chuog arafapon fa daa ook nfot aan aprahdfik voer eventuele ach ad a. verliezen of andere gevolgen dfa zoudan kunnen voortvloalan uuhof gebruik vzo do fn deze uftgano unodanfna ndu . fafunoaafa Or rnau fa ga n.

4 eralopun Oparauuna LV.. Sfndhoaan, aOO8

f:REATtNG THE jNDUcjTRIES OF THE FUTURE

antwoorden op maatschappelijke vraagstukken. Bedrijven in Brainport bewijzen deze innovaties te kunnen aandragen. Voorbijen zijn energlÂżzuinige verliChting van de openbare ruimte en mobirfteitaoplOSSingen (zoals de Phileas).

ggaatregeh versnel investeringen in de technologischÂż vernieuwing vhn Nederland.

8/l kAhdllfHg hlL8%

Geaaid heer’ChWs@iHJk,

Bedd]geri, RSwlhlna erte@ lgdgn: > ’ > pj@@M@44M : en@j ye ebt...Uk:hekk@W55d gjQgp 3h-8 eye485xl8+Vie

5/ij/g.Wgijt n@bge@j+ggp.’.komen venlo hn Q glfye l@g [email protected] Ds-Aci@8ciqgghtk@ hi@%ig:v5qp 68:Nhglg y piilnfs.zljh - @r l

’8g’@eg derep<j < +p <4-@Ai@: 45hl m@ijygg,q qpy :+. A tit@ie 3ee. gr. @ deze hj%ifmk 44n4eiA@l. je@ey,

Hg,RcJlf@t 4AfoF4+b8 v/g kf84 8’ iggorlggifRAg g@f. g cgfj @’qp Igg

bldrelgiig Vbir dih ACM j@gl vgg ese g 4i45ch k4CljM8

„I WIII;.1J04F.. - .. d,:::: ::I..WWIIO,.We

heksitghjke oggiig+ jTpgy cpgeeri @iS@een ge>liefgig4gir g@jpyf Q -yepy hdd afi. Bti&jj5jC EMjeg@0. g+fg +3$0 %004@@W9"4g% ,

t@

QKigf V4t@kijg ihwieg e@)i@, q yqpvgp,’g+

ife gei+ g Gene y rsqpag niei Ml ’8’ y jf jjg liq dgg peee, ’ Whlechibieo gjy’âĂđ $gf gpq l mt n hlee n jy fymii fipj g o ygrjp )e&im hlgeh+tegfg jg@g+ sytene aeW eiii weeCmi ei wom @ m ia ceii > > h h

hetmiielgen wn aggePgyqmgiys’uA+udiiw. iaki’:xeei::ieinli llkj wger lie44wegx

" 1" ’.,’" .’MIMICI IMAff1II:....., -hC :II8N54II

5 ", Ig""Alg CBS.’IPM’ .A,-bglM ’: - ::Rrtl(glll11 ,ICWI Bt., . MI8llt: %ki m": ’!lig", ’ .kW iglo yeee5en

Q@ g fpl@gig%@ etf kPg < gg Jeefy emjie ;@j eerheQmMliee-eees en eefm .. pyfj@.@ 4@8Wfyy& - Hiosejyigj 8 5 : QOgPPg-

M d te, VgoAcHeon pletten 4cg he4pjfaleven, kereisinsteliingen eh 4kela 545rNMeh.

verenigd in 85chtlng Brafnpaik vaor de’vafgeadg:nea im: - 85iqgaer ’han dakredieâĂđ’Lvqrage@kg’.weer op niveau,brengen-, in’bet hgzondar tnet het,"oog op het beperkehvan vraagirktai en het op nhreag hyvdan van de Nederlandse irtduitrlq!e export

- Vq kapecifeyke ggranfiesMIirige@ vaAuit, de id ten aanzien Van,/Auditie -de vo@rnralij8 Nadadqtgfaa, Cryd rpkerincp gxgsehappij - of andita:

’4’.”gMI ’O’ ’I’. MIC Ig

te. egiden,

De ge e-trlaa yianatjn Aced jk.org fM@kh’,l8v@gkglf+ QN )IT%Qfagk 4

kma. Pi eegrel fjsrl Legeg de:b e, lg tieratkqqnayrra >e’inbed

en-:

xta kelijp da tkeithal k.f@4atrfe @,bfitfoijri @@ 15a ff+ Q n

laten Qnrr@). 9@@eeumynti@= ey;’- avaghfcraeht van NiMOHiiM MM@g f5e jMA

Dhr.. FL van Gjjiet

:cc; gr,. dra, QâĂđW+jj

8!ja e’ bjjdragq-van Breinpertmp de Nederlandse Inne&gekkieht Bralnpgrt 8+hgVen vormt de innevatle ho@pet vari blederfand kn clearing een belangrijke pijler p@n le natfoge(e ecengrpje> Een gebjed waarin vqortbonfurend op een ’meer dan 0dydaj’@afga tra>tie V80 rpeajdncItfsUfe aan kennlsygqrspr gng ie qpgebguvKL, .H@t resultaat h aen kemifseluster dat beheert.tot de top van EurOpa eo kan cqncurr&fen met. kerm’lsciusters rond MGnchen, Stockholm, Hefiinki,

De jcrach) yyn B rt built ]n het’em+ rn’ vgayrjn de gehele eraa rdeke4m in de rytlio,.is ve keg : 0@n fUntlyrhMtele rhea tgt, cri me) ynbyerpen,- -magen qn Verkopen. N@derieh5 bhschjkt met BriiWp44 War +W’ helen Zossi3%4%C uosir h8Ar

iqtepiytlaqyle cqneurrenti aitie en positionering aiS’-p f tO Eoiepe’ Q4 kann{slntensfj8y4- +6ji)ven ’en 4+5. be bi]djyge van Brsirqaortqyan NmfailanLqe .jnyqv@tlekr@cht :atayit rgegevqn 1n -gnderjtaanjhy figaau;

gL . > u’s , ÃćâĆňâĂİ , e ’.k%a Qtia@ik iWOWum

M bk8isal @ 85j5tkg ky y qyn ;g @figiegjhi888rjjj : 5etiig KA> & 5@e(llhg45 W4@g5 ., ’4ia @%4@It’.,W k.’yam +gelâĂđ.bagyymeester, ;8erneeete.’SncRoiaah (vihi585jgk)

BW>.3>@.Hari v +r+ Ph, . @... @pffiM 4%.A.L.N; Nktf8886 VjkQ@5er- AC%’Wti .

die=.,A,A’;K M@fbi, igrg5’ tii Shag Heli@

fnilii A.Q, ten ,vooizR4er 5Mbhge 8@kLf5i %kWHy&skgfliliii

:,Llt!48:;„ ,:- eel W14, ...

[email protected],N, Qghf58+ %4@ 4, . ’ .Qi

&K, C A.R, Vkt&FA@> 444M&kf C51 +%% M F>A

mr. K3.6. is - fzRMf @ihdk&i 8e

g.P,t,g. veq::5g ’veeW@er Gpl . me 8eabmr Vc 545IR ’7 j

. Wa%, ’Ailhc SAi..:.. : . :lage

ing, VLC;5+l. van der Leegte,854st@kboss&if VGL

Ministerie vart Financien

> Rctcnradrea Poctbac 20201 2500 EE Oan Haag

De VoOrzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag

Directie Alerwnnne Rnnncitae en sconcrnrccnc pottttck Korte Voorhout 7 2511 CW Den Hetrg Postbus 20201 2500 EE Dcn Haag w ww.minlin.nl

Ons kenererk AFEP/2009/ U 12

Stiletten Rapport werkgroep

Datum 16 januari 2008 Betreft Fellow- up acties kredietcrisis: Stand van zaken kredietmarkt

Geachte Voorzitter,

in de brief van het kabinet aan de Tweede Kamer d.d. 21 november (Kamerstuk 2008-2009, 31371, nr. 54) is aangegeven dat het kabinet de kredletverlening van

banken aan bedrijven nauwlettend zou blijven volgen en indien nodig met maatregelen zal komen. Het scherp volgen en functioneel houden van de kredietrnarkt kan gezien worden als een logische tweede stap in het proces oin de doorwerking van de financiÃńle crisis te beperken. Als eerste stap in dit proces heeft het kabinet ingegrepen in de bancaire sector om zo de stabiliteit van het financiÃńle systeem te waarborgen. In deze brief werkt het kabinet de stand van zaken op de kredietmarkt Uit en kondigt een aantal maatregelen aan om deze markt te ondersteunen. Deze inaatregelen zijn in de brief van 21 november al aangekondigd. Het gaat hierbij om maatregelen die aangrijpen bij de kredietverlenlng aan bedrijven, woningbouwcorporaties en zorginstellingen. Daarnaast verkent het kabinet de mogelijkheden om de innovatie-inspanningen van het Nederlandse bedrijfsleven te ondersteunen.

Kredietverlening Is, voor zowel bedrijven als burgers, de belangrijkste bron van externe financierIng. Als deze kredietverlening beperkter beschikbaar Is in termen van prijs en volume heeft datâĂđongeacht de oorzaak, zijn weerslag op de gehele economie.

Bedrijven kunnen via verschillende wegen aan kredieten komen, deze brief concentreert zich op de bancaire kredletverlening. Het bankwezen heeft een sleutelpositie. Zij trekt gelden aan, beoordelen risico’s en verlenen voor eigen

trrerttetverlentng

risico kredieten. Hierbij is het de taak van banken om op verantwoorde wijze krediet te verstrekken en risico’s adequaat te wegen. Dat banken deze

verantwoordelijkheid ook op zich nemen, is in december door de organisaties van banken en bedrijven (VNO-NCW, MKB Nederland en NVB) in een gezamenlijke

Directie Algemene Hnaaclsle en Eaonomlscha Po5tlok Ons kanmerk AFEP/2009/ U12

verklaring bevestigd’. Het kabinet ziet deze gezamenlijke verklaring als een belangrlJk signaal dat partijen hun verantwoordelijkheid nemen. De bedrijven en banken geven in hun verklaring eveneens aan dat de overheid - in de huidige uitzonderlijke situatie ÃćâĆňâĂİ een rol kan spelen om de kredletverstrekking op gang te

houden. Het kabinet onderkent dit.

De minisl;erics van Economische Zaken en Rnanci6n en De Nederlandsche Bank

hebben de afgelopen weken in een expertgroep een analyse gemaakt van de situatie op de kredietmarkt. Een belangrijk probleem bij de analyse van de kredietmarkt vormde het identificatieprobleem. Zowel vraag- als aanbodeffecten hebben invloed op de omvang van de kredietverlening. Aan de vraagkant werkt bijvoorbeeld de verslechtering van de wereldhandel door, De wereldhandel daalt wereldwijd en daarmee zal ook de uitvoer van Nederland onder druk komen te staan. Dit leidt ertoe dat bedrijven minder zullen investeren. Hiermee daalt ook de vraag naar bedrljfskredleten. Aan de aanbodkant speelt bijvoorbeeld het feit dat de rlsicopremies die banken, en ook andere bedrijven, betalen voor hun funding flink zijn gestegen, Deze gestegen fundlngskosten bij banken leiden op hun beurt vervolgens weer tot minder kredietverlening aangezien de bank voor haar dure funding ook een hogere vergoeding van bedrijven en consumenten wenst te zien. Niet alle bedrijven en consumenten zijn bereid deze hogere kosten te betalen. Zo zijn er meerdere vraag- en aanbodeffecten. In hoeverre welk type effect bijdraagt aan de vertraging van de groei van de kredietverlening (zie tabel 1) is niet te bepalen.

2007 2008

Tabe/ 1: Kredietvedening aan niet-ifnandlie bedrijven in Nederland in procenten

nov dec ’an feb mrt a r mei uni uli au se olC nov -0.2 1.3 1.7 1.4 2.5 1.2 1.7 1.3 1.5 0,2 0.1 0.3 0.1 8.0 11.0 10,6 12,9 13.8 14,7 14.8 15.8 16.4 15.7 15.2 13.6 14 Sron. ONS ’ www.vno-nov,nl

aiaeCee Algemene Reaeaee

Daarbovenop komt dat het beeld van een vertragende kredletgroei ln een periode van laagconjunctuur niet ongebruikelijk is. In hoeverre de kredietcrlsis hier een zelfstandig en versterkend effect op heeft, bovenop de standaard conjuncturele ontwikkeling, ls lastig te onderscheiden. Voor het Kabinet zijn met name extra aanbodrestricties die direct een gevolg zijn van de kredietcrisis, relevant. Uit het vertragen van de groei van de kredietverlening aan bedrijven, tabel 1, kan niet direct worden afgeleid of er io de huidige sltuat! e sprake is van extra restrlddes aan de aanbodzijde als gevolg van de kredietcrisis. Wei zijn in het rapport een aantal andere ontwikkelingen te onderscheiden die duiden op enige aanbodrestricties bij de banken: banken worden geconfronteerd met hogere buffereisen door de markt, met moeifjker verkrijgbare en in ieder geval duurdere funding en met minder vraag vanuit de markt voor securitlsatie,

Banken scherpen, wellicht mede hierdoor, hun kredletvoorwaarden aan, zie figuur bhn. ln figuur hdn Is te zien in hoeverre financiÃńle instellingen hun

acceptatieaitena bij het verschaffen van nieuwe kredietverlening versoepelen dan wel aanscherpen. Het kan hier gaan om zowel pecuniaire voorwaarden (rentes) als niet-pecuniaire voorwaarden (onderpandsverelsten, maximale looptijd, maximale omvang lening etc.). De resultaten geven altijd een saldo van alle antwoorden die gegeven worden weer. Als bijvoorbeeld 60% van de banken aangeeft de acceptatiecriteria te verscherpen, 3.0% houdt de criteria gelijk en 30% versoepelt de criteria, dan is er sprake van een netto-aanscherplng van 3p . Rguur 1. Ontwikkeling acceptatiecriteria voor in Neder/and gevestigde finand8e instellingen.

Bron: DN8

en Rcenemleche Pest4ek

Ons kenmerk AFEP/2009/ U12

aaecue Alyemene Fieeeefale Alhoewel de cijfers geen bewijs leveren voor een credit crunch, Immers er is nog e acenomhsche palluek steeds sprake van een lichte groei van de kredletverlening, zijn zojuist genoemde One kee msrR ontwikkelingen wel aanwijzingen dat de markt voor kredietveriening AFEP/20O9/ Ulz geconfronteerd wordt met enIge aanbodproblemen bij banken. Dit strookt met de verklaring van de Nederlandse Vereniging van banken (NVS) in combinatie met het VNO-NCW en MKB Nederland, waarin wordt gesteld dat de kredietverlenlng door banken, behalve door de verslechterende conjunctuur ook zelfstandig negatief wordt beinvloed door de kredietcrisis. Er is het kabinet veel aan gelegen om de kredietmarkt gezond te houden, Concreet betekent dit dat het kabinet de genoemde aanwijzingen van enige aanbodrestricties bij banken serieus neemt. Hieronder volgt een overzicht van de maatregelen die het kabinet naar aanleiding van deze signalen neemt om een bijdrage te leveren aan het functioneren van de kredietmarkt, Daarnaast wordt de actuele stand van zaken weergegeven rond het gebruik van het zogeheten garanUeloket.

Acties In de brief van het kabinet van 21 november zijn een aantal acties aangekondigd. Deze worden nu in concrete maatregelen uitgewerkt 2. Uitbreiden exportkred/etverzeker/ngfac//ite/t (EKV)

De EKV heeft ais doel tot een completere markt te komen voor verzekering van betalingsrlsico’s die zijn verbonden aan export en aan investeringen in het buitenland . Naar voren is gekomen dat door de kredietcrisls de markt zich voor bepaalde exportgereiateerde risico’s sterk heeft teruggetrokken. Het ligt in de lijn

van de doelstelling van de EKV om dergelijke knelpunten waar mogelijk op te lossen. Uit diverse gesprekken met banken, exporteurs en kredietverzekeraars is

gebleken dat het gaat om twee knelpunten die door enkele aanpassingen ln de faciliteit, binnen het huidige wettelijke EKV kader, kunnen worden opgelosL

Ten eerste is de markt voor exportkredietverzekering op een aantal landen weggevallen. Het gaat op dit moment met name om Rusland, Kazachstan de Baltische staten en enkele andere EU-lidstaten in Oost-Europa. De lijst is echter niet geheel statisch, er kunnen nog landen bijkomen of afvallen, al naar gelang de marktontwikkellngen. Nu de particuliere kredletverzekeringsmarkt zich (tijdelijk) terugtrekt, ligt het in de lijn voor de EKV om dat deel tijdelijk over te nemen tot de

’ Begroting IX$2009, paragraaf 2.2.5

markt zich herstelt. Er zal wel nog steeds afzonderlijk worden beoordeeld of sprake okacuaAaFameaa Fiaancfsla aa seaaomiacka FoMek is van een voor de Staat acceptabel betalingsrisico. Oaa kenmerk AFEP/2009/ U12

Daarnaast is er een probleem met de funding van grotere exporttransacties omdat banken de iange financIering voor dergelijke transacties in de huidige rnarktomstandigheden steeds moeilijker rond krijgen omdat beleggers sterk risicoavers zijn geworden. Dit probleem wordt ook niet door het garantiestelsel opgelost omdat de afgegeven garanties maximaal 3 jaar duren, terwijl voor exporttransacties 8-10 jaarstermijnen noodzakelijk zijn, Binnen de huidige faciliteit bestaat voor de verzekerde een klein restrlsico dat uiteindelijk toch niet wordt uitgekeerd onder de verzekering, waardoor ook met exportkredietverzekering marktfundlng problematisch blijft. Indien de faciliteit wordt uitgebreid met een overheidsgarantie voor uitbetaling is rnarktfunding eerder mogelijk. Voor het Ideine restrlsico dat de overheidsgarantie afdekt verkrijgt de overheid tegelijkertijd wel een verhaalsrecht (regres) op de bank. Hierdoor loopt de Staat slechts een beperkt additioneel risico. De Duitse exportkredfetverzekeraar Euler-Hermes heeft deze garantie overigens al jaren in haar assortiment. Er dient voor de overheidsgarantie voor uitbetaling nog wel het nodige juridische

werk worden gedaan, De uitbreiding van de dekkingsmogelijkheden op landen kan al op zeer korte termijn worden gerealiseerd. Voor beide maatregelen geldt dat deze actief blijven totdat de markt zelf weer in staat is om deze risico’s te dragen. Wet afgeven van garanties ln plaats van verzekeringen voor de funding heeft geen budgettaire gevolgen, het risico blijft nagenoeg hetzelfde als ln de huidige situatie. Het uitbreiden van de dekking met een aantal landen in Dost-Europa kan wel een lichte toename van de te verwachten schade betekenen, maar daar staan ook premie-inkomsten tegenover. Conform de internationale afspraken moet de EKV kostendekkend zijn, gemeten over een langere tljdsperlode. Naar verwachting zal deze uitbreiding daarom binnen de huidige budgettaire ruimte ingevuld kunnen worden. 2. Uftbretden groeifacflltelt

In de brief namens het kabinet d.d. 21 november ls aangegeven dat een mogelijke maatregel die aan de orde kan komen uitbreiding van de bestaande groelfacjliteit betreft, waarbij uitgegaan wordt van een regeling met een vangnetkarakter, kostendekkende premie met regale risico-opslag en een maximaal garantieplafond van 1,5 miljard euro,

EZ heeft een aantal instrumenten om knelpunten die bedrijven ondervinden bij toegang tot de kapitaalmarkt te beperken, met name voor het midden- en kleinbedrijf. Zo richt te huidige groeifaclliteit zich op het toegankelijk maken van eigen en achtergesteld vermogen bij het NKB tot C 5 min. De eind vorig jaar verruimde borgsteilingsregeling voor het MKB (BBNKB) richt zich op vreemd vermogen voor het MKB tot C 3 min. Er lijken zich nu ook knelpunten in de kapltaalmarkt voor te doen bij grotere kredieten en bij grotere bedrijven. Om de knelpunten in dit deel van de kapitaalmarkt weg te nemen, wordt de groeifacillteit tijdelijk uitgebreid.

In lijn met de eerder genoemde uitgangspunten wordt de groeifadliteit op hoofdlijnen uitgebreid op de volgende wijze. Banken kunnen -onder voorwaardenbij de verstrekking van een krediet aan bedrijven een garantstelling van de Staat krijgen van 50’l/e van de verstrekte lening. De bank is risicodragend voor de resterende 504/o. Het rnaximumkredlet dat onder de regeling wordt verstrekt bedraagt per bedrijf 650 min, wat betekent dat de garantie door de Staat maximaal 625 min per krediet bedraagt. Voor de garantsteiling betaalt de bank een marktconforrne, kostendekkende premie. Hiermee wordt het vangnetkarakter van de regeling gewaarborgd, waardoor de regeling niet onnodig wordt gebruikt. De premies die de Staat ontvangt worden gereserveerd om mogelijke schades te dekken. Het moet hierbij gaan om nieuwe kredieten; verlenging van bestaande, reeds uitgekeerde kredieten valt niet onder de regeling. De regeHng is tijdelijk en heeR een looptijd van b4n jaar. Er is een maxirnumgarantieplafond van Ci,5 mld beschikbaar voor de looptijd van de regeling. De groelfaciliteit is aangemeld ter toetsing door de Europese Commissie. De Commissie heeft intussen gereageerd en ls van mening dat op basis van de ontvangen informatie uit Nederland er geen sprake is van staatssteun. De

streefdatum om de regeling ingang te laten gaan is 1 maa*2009, De regeling heeft een looptijd van een jaar en eindigt bij een Ingangsdatum van l maart 2009 op 28 februari 2010. 3. I/I/onirigmarkt

Het kabinet heeft eerder aangegeven de ontwikkelingen op de woningmarkt nauwlettend te volgen, De algemene onzekerheid ten aanzien van de economische ontwikkeling werkt in toenemende mate ook door op de woningmarkt. Hoewel de

Direeee Aleernene Flnencwle ee Seoeorehrehe Feaeek

oee kenmerk AFEP/2009/ U12

woningmarkt niet tat stilstand ls gekomen, is het aantal transacties op de woningmarkt wel sberk gedaald, worden nieuwe projecten geregeid herzien af afgeblazen en raakt de orderportefeullle van bouwondernerningen steeds minder gevuld. Hoewel de onderliggende behoeRe aan nieuwe woningen hoog is en de huidige inkomenspasitie van potentiÃńle kopers op niveau blijft, heeft met name het lage niveau van consumentenvertrauwen geleid tot een terughoudendheid van kopers. Ook zijn er aanwijzingen dat de voorwaarden om financiering te verkrijgen voor consumenten strenger worden toegepast. %n en ander heeft oak een toenemende vraag naar huurwoningen tot gevoig, met name in het duurdere segment van de huurmarkt.

+ e Fieand5le

ee Seoeomhecbe polltfek

Oee aanmerk AFEP/2009/ U%2

Teruglopende vraag van kopers en terughoudendheid bij bouwers, ontwikkelaars en andere professionele partijen op de woningmarkt, leidt er vervolgens toe dat ook de aanbodzljde van de markt te maken krijgt met de gevolgen van de huidige economische situatie. Deels is deze conjunctuurgevoeligheid eigen aan de wonlngmarkt en is de spanning op de woningmarkt verminderd. Het risico bestaat echter dat de teruggang van verkopen dusdanig doorschiet dat de productiecapaciteit ln de sector serieus wordt aangetast. Ej het keren van het economisch tij zal de oplopende vraag dan een extra sterk effect op de prijsontwikkeling tat gevolg hebben (de aanbadelasticiteit zal de kamende jaren nag lager g g gen dan tot nu het geval was).

Het kabinet wil de verantwoordelijkheden van de verschillende partijen ap de woningrnarkt niet ondermijnen, maar wel ondersteunen. Het kabinet ziet het niet als zijn taak am alle rnarktrisico’s over te nemen, maar wel om de woningmarkt ln beweging te houden. Met kabinet wil maatregelen die op karte termijn effect sorteren, en die op langere termijn verstandig zijn. Veel partijen hebben hun visie en voorstelten onder de aandacht van het kabinet gebracht. Het kabinet heeft deze afgewogen en is tat conclusie gekomen dat in de sfeer van garanties een ujdelijke verhoging van de borgingsgrene van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) -’tat een nog nader te bepalen niveau- op dit momen’t geschikter ls dan een verhoging van de Nationale Hypotheekgarantie (NHG). Binnenkort zal de minister voor WWI in een brief aan de Kamer nader ingaan op de WSW-maatregel en andere maatregelen die eerder in het gesprek met de Kamer aan de orde zijn geweest. Een verhoging van de WSW-borglngsgrens maakt het voor corporaties immers mogelijk om delen van projecten (en daarmee de risico’s van deze projecten) van

’ p ’gl

commerci8e partijen welke opereren in het duurdere mlddensegment met een geborgde lening over te nemen en deze (tijdelijk) te verhuren. Als corporaties hiertoe inderdaad overgaan, impliceert dit een ondersteuning van de aanbodzijde (ontwikkeling van nieuwe bouwen herstructurerlngsprojecten) en de vraagzijde (ondersteuning van de verschuiving van koop- naar relatief duurdere huurwoningen). Zo wordt de huidige volumeconjunctuur gedempt. Door op peil biVjven van bouwproductie wordt mogelijke toekomstige oververhitting van woningmarkt voorkomen. Deze ophoging is bedoeld als ultimum remedium om bepaalde projecten vlot te trekken, niet om alle risico bij commerciÃńle rnarktpartljen weg te nemen. Verlening van een uitgebreide borgingssteun zal dus onder voorwaarden gebeuren. Per

project zal in ieder geval moeten worden aangetoond dat woningen niet verkoopbaar zijn; dat marktpartijen niet bereid zijn ’in te stappen’ en dat een corporatie zonder uitgebreide WSW-borging geen financiering kan krijgen om het project van de ontwikkelaar of bouwer over te nemen. Ook zal worden gemonitord in welke mate van de verhoging gebruik gemaakt wordt en wat daarvan de gecumuleerde risico’s voor de achtervang zijn. Het kabinet zal de duur en omvang van de bjdelijke verhoging nader bepalen in overleg met de VNG en gemeenten, gegeven hun functie ais mede-achtervanger van het WSW. Ook zal de maatregel aan Brussel worden voorgelegd in kader van de staatssteun-discussie.

4. Aanpassen tenchmark voor de rentenorm In de zo In het Algemeen Overleg van 22 oktober 2008 heeft de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport toegezegd u nader te informeren over de gevolgen van de kredietcrisis voor de zorgsector en op de resultaten van een nader uit te voeren gevoeligheidsanalyse. Tevens heeft u gevraagd te bekijken of de kredletcrisis leidt tot uitstel van vervangingsinvesteringen. Oe mirdster van VWS heeft in de diverse zorgsectoren quick scans laten uitvoeren ten behoeve van informatie over uitstaande tegoeden, over in waarde vermindmle aandelenportefeuilles en over de (her)ffnancleringsbehoefte van instellingen op korte en langere termijn (hierna: qufck scans). Uit deze quick scans blijkt dat ziekenhuizen, GGZ- en AWBZ-instellingen geen tegoeden hebben bij gefailleerde banken noch dat sprake is van aandeienpakketten die aanzienlijk in waarde zijn gedaald. Daarnaast bRjkt zowel uit de qulck scans, gesprekken roet en ontvangen brieven van zorginsteltlngen, koepelorganisaties en banken als uit de Barometer gezondheidszorg 2008 van Ernst en Young dat op korte termijn sprake is van een aanzienlfjke

DlrecUe Algemene HeeecRle ee Rcenendsche Peetjek Oee kenmerfc AFEP/2009/ Ut2

(her)financieringsbehoefte. Dit wordt bevestigd door de gevoeffgheidsanafyse die oaeaue afiiemeee Piaeaeuiie en EeaaeaSache po}itlek bij ziekenhuizen is uitgevoerd ap het materiaal dat door de Commissie Havermans

is gehanteerd. Aangezien de vanzelfsprekendheid waarmee tot voor kort eaa aeemerk financiering werd verstrekt niet meer bestaat, zal dit naar verwachting leiden tot kostenstijgingen bij insteffingen.

AFEP/2009/ 012

De kostenstijgingen zijn het gevolg van door banken gehanteerde risico- en liquiditeitsopslagen die een discrepantie tussen daadwerkefijke kosten en de budgettaire vergoeding veroorzaken. Risico-opslagen worden door banken gehanteerd wegens de (komende) fnvoering van prestatiebekostiging en risicodragendheid. Uqufditeitsopslagen komen voort uit het beperkter beschikbaar zIjn van kapitaal waardoor de kosten van kapitaal zullen stijgen. Daarbij is het goed om te bedenken dat het niet eenvoudig is om de juiste oorzaak van het afnemen van kredietverschaffing te benoemen doordat beleids- en economische ontwikkelingen parallel lopen; de oorzaak kan in.een individueel geval zowel liggen bij de kredietcrisis, ais voortkomen uit beoogd beleid. Het name in de GGZ dreigden, vanwege de invoering van DBC-bekostiging, problemen met de rekeningcourant financiering. Inmiddefs zijn met verzekeraars afspraken gemaakt over ’bjdelljke bevoorschottfng ln 2009. Voor de korte termijn zijn daardoor ÃćâĆňâĂİ naar het zich laat aanzien ÃćâĆňâĂİ deze financieringsproblemen opgelost

en thans wordt gewerkt aan een meer structurele opiosslng. Doordat banken deze opsiagen hanteren blijkt dat de huidige NZa-norm (Interest Rate Swap pius 0,75%%ua), zelfs voor door het Waarborgfonds zorgsector geborgde

langlopende leningen, niet voldoet om de werkeifjke kosten te dekken. Handhaving van de huidige rentenorm betekent derhalve voor instellingen die nu leningen (moeten) afsluiten dat zij meer rente-uitgaven hebben dan ze in het budget vergoed krijgen. Een zorginstelling die een gebouw heeft neergezet en dat tang wil financieren (hetgeen verstandig beleid is), legt zich op dit moment -zelfs bfj borging door het Wfz - op voorhand vast op een meerjarig tekort op de ffnancferfng in de orde van meer dan 0,5%%ue per jaar. Dit zou een vertragende

werking kunnen hebben op bouwplannen van instellingen die nu nog in ontwikkeling zijn en een uitho! ling van het budget van instellingen tot gevolg kunnen hebben die wel nieuwbouw plegen. Met name de door het kabinet

gewenste aanpak van rode/oranje gebouwen in de gehandicaptenzorg en de ombouw van meerpersoonskamers in de ouderenzorg zou hierdoor vertraging kunnen oplopen.

Pagina 9 van ll

llireale Alyemeae HnancRIe .Daarom is de NZa voornemens de rentenormering’ aan te passen zodat de en Eeonomlsche i5eh liqulditeitsopslag die banken hanteren nauwelijks gevolgen zal hebben voor Ons Renmerk leningen en investeringen in de toekomst, Dit heeft naar verwachting geen AFEP/2009/ Ulz gevolgen voor het BKZ aangezien de ramingsysteinatiek van het BKZ is gebaseerd op de renteontwikkelingen over meerdere jaren. Bovenstaande laat onverlet dat het noodzakelijk fs om de ontwikkelingen in de zorgsector nauwlettend en intensief te blijven voigen. Hierover zijn ook afspraken met de NVB, de NZa, WFz en de betreffende koepelorganisaties gemaakt. Daarbij zal met name aandacht uitgaan naar bouwprojecten die in voorbereiding zijn waarvan de financiering niet van de grond koint. Daarbij zai wei in het oog worden gehouden dat door parallel lopende belelds- en econoinische ontwikkelingen het niet eenvoudig is om de juiste oorzaak van het niet van de grond komen van de financiering te benoemen. De oorzaak kan in individuele gevallen zowel liggen bij de kredietcrisis, de economische teruggang als voortkomen uit ingezet beleid. Eerder heb ik aangekondigd dat ik u in het verlengde van de besluitvorming over de voorjaarsnota nader zal berichten over mogelijke probleinen en eventuele varianten van opiossingsrichtingen m.b.t. de immaterl8e vaste activa in de cure. Het Kabinet zal later nog terugkomen op het ontwikkelen van een early warning systeem4 en de quick sean die thans wordt uitgevoerd bij jeugd en gezin.

5; Vergroten gebruik garanbefokeC Door een gebrekkig functioneren van de kapitaalmarkt voor rniddeHangetermljn financiering kunnen bij financiÃńle instellingen hqulditeits- en fundingsproblemen ontstaan. De 23 oktober 2008 ingevoerde garantieregeling voor uitgifte van middellang schuidpapier door banken moet bijdragen aan het op gang brengen van de financiering van financiÃńle instellingen, zodat de kredietverlenfng aan bedrijven en particulieren wordt gewaarborgd. Leaseplan en NIBC hebben als

eerste gebruik gemaakt van de garantieregeling. Naar verwachting zullen op korte termijn andere Nederlandse banken gebruik gaan maken van de gaiantleregeling. Naast het zogeheten jaareinde-effect (beperkte kapitaalmarkt), heeft het enige tijd geduurd om de juridische detafis van de regeling voldoende duidelijk te maken aan de sector. Het ministerie van FinanciÃńn voert hierover overleg met de Nederlandse Vereniging van Banken en verschillende Nederlandse banken om zorg te dragen voor een optimaal gebruik van de garantieregeling. ’ De rentenorrnerlng is de vergoeding die zorginstellingen krijgen voor rente en afschrijvingen. Deze toezegging is gedaan in de brief over de Ijsselmeerziekenhuizen van 28 november 2008 j.l.

Pagina 10 vip X1

Cencluaie Als eerste stap in het proces om de doorwerking van de financiÃńle crisis te beperken heeft het kabinet ingegrepen in de bancaire sector om de stabiliteit van

het financiÃńle systeem te waarborgen. De uitbreiding van het gebruik van het garantieloket kan hier verder toe bijdragen. Ais tweede stap treft het kabinet nu de eerder aangekondigde maatregelen die bijdragen aan het ondersteunen van een

goed functionerende kredietmarkt. Deze maatregelen grijpen aan bij de kredietverlening aan bedrijven, woningbouwcorporaties en zorginstelllngen en betreffen de uitbreiding van de EKV en de groeifaciiiteit, het verhogen van de borgingsgrens van het WSW en het aanpassen van de benchmark voor de rentenorm in de zorg. Hiermee steunt het kabinet de kredletmarkt bij de vervulling van haar belangrijke rol voor de Nederlandse economie en een aantal cruciale sectoren.

Hoogachtend,

Mede namens de MInister van Wonen, Wijken en Integratie, en de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport,

Wouter Bos

Maria van der Hoeven

Minister van Financien

Minister van Economische Zaken

Oirecun Algemene Flnancrale en Kcnnemieehe Peliuek

AFEP/2009/ u12

J i Mg gemeente Zindhoiren I

aj. QQ Db Sector Strategie, ardeang Stedei!ike oncorlkb eiing Bebandeid daar roer. A. Gripe Telefoon (oeoj zSB So os

Doeeiern omroer

Qgv

inbneknunrrner 08 L 4 Oi )Pg tS januari zoog

38tW-dossier Beslissing sblad fnliggende documenren openbaar Besluit openbaar Betreft Begrotingswljziging uitvoering DSOB besteding NRE middelen 20QB-2010

Voorstel ÃćâĆňâĂİ instemmen met overbrengen van NRE middelen voor een bedrag van

Cl BA91.000,-van de Reserve Strategische impulsen naar de NRE reserves Atobiiiteit, Onderhoudsprojecten, Water en Groen ien behoeve van projecten in de openbare ruimte en fysieke infrastructuur dii bedrag in januari 2009administratfef toevlijzen aan de projecten zoals opgeno men in bijlage 2 - de Lrijgeveeigele begrOtlngswijzlging Vaststellen trio De bestemming van de restantmiddelen (C 3525.000) betrekken in de behandeling van de kadernota

2, Met project’Oversteken Kronehoefstraat’ qua prioriteit ’ruilen’ met het projeÂńt ’Kruisstraathhfoenselseinarkt

Beslissing van het college van burgemeester en wethouders

Ondertekening secretaris datum

agr/BE09000728

l(

" 4

gemeente Zindhoven

Sector Strategie, afdeling Progrernrnering eehandeM door mw. A. Grips Telefoon (oeo} sgg 6s oa

noeelernummer

lnboeknulatner Qg&+V2p

r september sooa

BBeW’-dossier Routingbfad

araa gi f.

Advisering dienst

Datum: Paraaf..

a Chocklht h beoordeeld en verwerkt,

c

b Afstemming met poriefeuiliehouder % Ja C7 Nee plaaisgevondem

c Datum fatale termljm cglik hier voor datum>

Controller.

eg}ik hier voor reden>

Datum:

)9g

i}uridftch, Anancieel of bestuurli k}

d Inbreng andere dienst: Naam dienen

cKIIR hier voor dienst>

Resultaat

J

eg}IR hier voor daiumo

Datum:

cKiik hier voor resultaat

i J/ l’ /o ’

AdVisering mncerncontroi}er en gemeentegecreteris Achdes concemcontroger.

hdvfes gerneentesecretarbs

2< tZ.o

&liz. d Paraaf:

Psrash.

A sntekenln

Aantekeningen:

Best ti tsrjlike gantneidili Naam eerst verantwoordesjke bestuurden

D.t. :,-> J,Âń n Paraaf:

sgriggaeeaSat ’ I’J !

veethouder Rers

Ondertekening directeun

gemeente KindhOVf Tf

Sector Strategie, afdeling Programmeriog Behandeld door mor.A. Cripa Telefoon fo(ioi asg Oz os

Doaaiemummer lr(boe@nummer r september aeus

88eW-dassierlnhoudsoPgavf.’ adviesnota

Mee te sturen/kopierelt stukken

CkeAUMYLo .’I( (i+,(tf u1( (.

Afwerking dossier Ter opbergiog bij Di Datum

Pa(aai behandelergl ambtenaar

gemeente Eindhoven

setter strategie, afdeling Programmering Behandeid door tnw.A. Gripe inboeitnunnner ogbstotsos r eeptember aoo8

AdviesaotaBegrotingswijzigirtg uitvoering DSOB besteding NRK middelen zoo8-zozo inleiding In de programmabegroting 200S-201’I is besloten op weike wijze de NRE middelen ingezet gaan worden, Voor de openbare ruimte is een bedrag van 15 miljoen euro en voor de fysieke infrastructuur een bedrag van 10,05 miljoen euro opgenomen, Bij de Kadernota 2009-201 2 is op verzoek van het college van 8 en W een voorstel voor herprloriterlng gedaan waarbij deze verdeling Is losgelaten. Hier is ln het dossier rekening mee gehouden, In totaal is voor de periode 2008-2011 een bedrag van 622. 016,000,ÃćâĆňâĂİ euro beschikbaar vanuit de Reserve Strategische Impulsen. In dit dossier

wordt het grootste deel van deze middelen (< 18.491.000;) toegewezen aan de uitvoering van een aantal projecten waar de voorbereiding reeds onomkeerbaar is gestart. Het betreft projecten waar besluitvorming (in kadernota, prograrnmabegrotlng of aparte coliegebesluiten) reeds over heeft plaatsgevonden. Om de betreffende projecten te kunnen voorbereiden en uit te voeren dient dit bedrag overgebracht te worden naar de NRE Reserves Mobiliteit, Onderhoudsprojecten, Water en 6roen, Over de resterende projecten en middelen (waaronder Beatrixkanaal, diverse kleinere openbare ruimte ÃćâĆňâĂİ en groen projecten) zal later een dossier worden

aangeleverd,

Doelstelling Wegwerken van de onderhoudsachterstanden in de openbare ruimte en bevorderen van de bereikbaarheid en de verkeersveiligheid door inzet van de NRE middelen. Voorstel

1.1 Instemmen ini)t overbrengen van NRE middelen voor een bedrag van <1 8,491.000,-van de Reserve Strategische Impulsen naar de NRE reserves Mobiliteit, Onderhoudsprojecten, Water en Groen ten behoeve van projecten in de openbare ruimte en fysieke infrastructuur 1.2 dit bedrag In januari 2009 administratief toewijzen aan de projecten zoals opgenomen in bijlage 2

1.3 de bijgevoegde begrotingswijziging vaststellen 1A De bestemming van de restantmiddelen (43.525.000) betrekken in de behandeling van de kademota

2 Het project’Oversteken Kronehoefstraat’ qua prioriteit’ruilen’ met het project ’Kruisstraat/Woenselsemarkt.

Argumenten 1. 1, 1 In het coali tieakkoord Eindhoven Een is voorzien in de inzet van incidentele

middelen NRE voor hei’behalen van de basiskwaliteit van onderhoud in de openbare ruimte en her verbeteren van de verkeersveiligheid en bereikbaarheid (fysieke infrastructuur)

ln het coaiitieakkoord wordt de achterstand in beheer en onderhoud volledig erkend, Vanuit de NRE middelen worden middelen beschikbaar gesteld om de basiskwaliteit in de openbare ruimte te realiseren. ln het mobiliteitsbeieid staat verbeteren van luchtkwaliteit, bereikbaa rheid en fietsverkeer centraal. De NRE middelen worden hiervoor ingezet. 1, 1.2, in de begroting 2008-2011 is rekening gehOuden met de inzet van de middelen ln de begroting 2008 -2011 is opgenomen op welke wijze de NRE middeleri ingezet gaan worden. Voor openbare ruimte is een bedrag van 15 miljoen euro en voor de fysieke infrastructuur een bedrag van 10,05 miljoen euro opgenomen,

1.1.3 1 n de Kadernota 2009-2012is rekening gehouden met deinzet van de.middelen Bij het opstellen van de kadernota 2009-2012 is op verzoek van het college van B en W geherprioriteerd waarbij de verdeling tussen openbare ruimte en fysieke infrastructuur is losgelaten, De projecten in de kadernota 2009-2012 maken onderdeel uit van het totale overzicht van HRE-projecten 2008-2010. In de kadernota 2009-201 2 is rekening gehouden met de dekking van deze projecten. 1.1,4 De projecten dragen bij aan de doelstellingen van de NRE middelen De projecten passen binnen de doelstellingen van de NRE middelen. Door uitvoering van de projecten wordt achterstallig onderhoud op de betreffende locaties weggewerkt en de bereikbaarheid en verkeersveiligheid verbeterd. Daarnaast valt een aantal projecten binnen het actieprogramma mobiliteit en het actieprogramrna fiets. Bij de keuze van het totaal aantal NRE projecten is rekening gehouden met de volgende prioriteiten: Slim investeren om daarmee structureel op onderhoudskosten te kunnen besparen; Nerkenbaarheid/belnvloedbaarheid voor de burger (burgerparticipatiei Actiegebieden vsinuit de buuitthermometer 1.7.5 Om de proj ecten voor te berei den en in uitvoering te nemen dienen de middelen overgeheveld te worden naar de NRE reserves iiiiobili telt, Onderhoudsprojecten, Water en Groen

Orn de projecten verder voor te bereiden en aan te besteden dienen de budgetten overgeheveld te worden van de Reserves Strategische Impulsen naar de NRE reserves Mobiliteit, Onderhoudsprojecten, Water en Groen.

tnboeknummer gag

1, 1.6 Niet alle beschikbare middelen worden in dit dossier aangevraagd In totaal is een bedrag van E 22.016.OOO,– beschikbaar vanuit de Reserve Strategische Impulsen. In dit dossier worden de middelen (E 18.491.000;) aangevraagd ten

behoeve van de uitvoering van een aantal projecten waar de voorbereiding reeds onomkeerbaar is gestart. Verzocht is om voor het bedrag en de projecten die resteren tater besluitvorming plaats te laten vinden, zodat bezien kan worden of herprioritering tot de mogeVijkheden behoort. 2. Het project Kronehoefstraat te ruilen met het project Kruisstraatr Woenselsemarkt’ In de kadernota is ten laste van de NRE-middelen het project ’Oversteken Kronehoeftsraat’ opgenomen. Voorgesteld wordt om dit project te ruilen met het project ’Kruisstraat/ Woenselsemarkt’ (in de kadernota onder het kopje ’vooralsnog ongedekt’). ’Oversteken Kronehoeftstraat’ en ’Krulsstraat/Woenseisemarkt’ zijn beide onderdeei van Masterplan integrale wijkvernieuwing Oud Woensel. De Woenselsemarkt/kruisstraat staat in het uitvoeringsprogramma namelijk eerder ingepland dan de oversteek Kronehoefstraat. Daarnaast zijn er voor het project Kruisstraat/Woenseisemarkt subsidiemogelijkheden

Kanttekeningen De projecten waar de middelen voor zijn bestemd, zijn op grond van besluitvorming in het kader van de programma-/product begroting al in voorbereiding genomen, Dat wil zeggen dat de organisatie al capaciteit heeft ingezet en kosten heeft gemaakt om het project op te starten/voor te bereiden. Communicatie naar belanghebbenden over de projecten (burgerparticipatie) vindt al plaats/heeft ai plaatsgevonden. 1.4. Het nog niet toekennen van bedragen voor groenprojecten projecten openbare ruimte en het Beatr/xkanaa/ genereert een(financiee/ eninhoudelijk) risico, Voor de restant middelen is ook een lijst op gesteld met projecten die hiervan zouden worden uitgevoerd. Het betreft hier projecten als het Beatrixkanaal en enkele groenen openbare ruimte projecten die passen binnen de kaders van de besteding van de NRE middelen. Deze projecten aanmerken voor herprioriterlng kan als gevolg hebben dat de projecten niet uitgevoerd worden, terwijl de noodzaak (vanuit onderhoudsoogpunt) voor uitvoering van deze projecten wel aanwezig Is

Ten aanzien van de groenprojecten (in totaai circa 4 225.000;) lijken mogelijkheden voorhanden om deze onder de Groenreserve te brengen. Ten aanzien van het Seastrixkanaal (in totaal 6 2,5 miijoen voor de periode 2008-2010) geldt, dat een deel van de middelen die eerder benoemd waren voor 2008 reeds verplicht zijn (circa de helft van de jaarschijf NRE 2008, ofwel circa E0,5 mgjoen), Daarnaast is besluitvorming over NRE-middelen voor het Beatrixkanaal op korte termijn noodzakelijk in verband met andere financiÃńle risico’s (het mogelijk niet

kunnen nakomen van door de Gemeente Eindhoven aangegane verplichtingen bij verleende subsidies voor maximaal circa C5,5 miljoen) en technische risico’s (de borging van de doorgang en veiligheid van beroeps- en recreatieve vaart,de veiligheid van aanliggende (deels openbare) terreinen is In het geding). Daarnaast ls

Inboeknummer ecg

deze besluitvorming op korte termijn nodig om lopende activiteiten voor het verkrijgen van dekking uit andere bronnen (bijvoorbeeld andere subsidierege! ingen zoals de Quick Win binnenhavens en Actief Bodembeheer de Kempen, maar ook andere financieringsconstructies) ai dan niet door te laten gaan. Geen besluitvorming af geen toekenning kan leiden tot een bestuurlijk besluit inzake de toekomstige functie van het Heatrixkanaal. De hieruit voortvloeiende kosten kunnen zeer hoag zijn.

Voorgesteld wordt am deze aspecten bij de behandeling van de kadernota te betrekken Kosten in 2006/2007 is voor de periode 2006-20’1 0 een totaalbedrag van 6 41.360.000,ÃćâĆňâĂİ

beschikbaar gesteld voor het behalen van de basiskwaliteit van de openbare ruimte en het uitvoeren van projecten op het gebied van fysieke infrastructuur. Van dit totaalbedrag is in de periode 2006-2007 door DSOB reeds een bedrag van E 16.250.000; opgevraagd voor het uitvoeren van projecten. in 2008 is voor de uitvoering van de projecten Trudaplein, Pastoor Petersstraat en Gratis Openbaar vervoer, DVM/VRI (gedeeltelijk) en aanpassing legesverardening milieuzane 4 3,094.000; middels aparte dossiers overgedragen naar de betreffende projecten. Voor de periode 2008-2010 resteert derhalve een bedrag van 4 22.016.000,ÃćâĆňâĂİ (zie

overzicht in bijlage 1), De benodigde middelen voor de projecten op de NRE-lijst (zie overzicht bijlage 2) bedragen 61 8.491.000; ÃćâĆňâĂİ en kunnen gedekt worden uit het

resterende bedrag dat beschikbaar is vanuit de Reserve Strategische impulsen.

Communicatie In diverse media zal gecommuniceerd worden over de inzet van de NRE middelen.

Planning en uitvoering De projecten zijn ln voorbereiding en worden in 2008, 2009 en 2010 in uitvoering

genomen Evaluatie Evaluatie van de inzet van NRE middelen voor de openbare ruimte en fysieke infrastructuur zal in 2011 plaatsvinden.

ir R.TJ. Rijnen

Sectorhaofd Openbare Ruimte, Verkeer en Milieu

rnboeknummer ers00s

Bijlage 1

Overzicht inzet NRE middelen 2006 -201 0 (openbare ruimte en fysieke infrastructuur)

Beschikbaar 2006-2010

2006’ 5.000.000

2006 1.500,000 Totaal 2006 6.500.000

openbare ruimte fysieke infrastructuur

2007 20,000,000 openbare ruimte

2007 14.S60.000 fysieke infrastructuur Totaal 2006f2007 41,360.000

Reeds beschikbaar gesteld

2006/2007 10.000.000 openbare ruimte 2006/2007 6.250.000 fysieke infrastructuur 2008 30 .000 Pastoor Petersstraat,GradsOV,Yrodopteto

Totaal 19.344,000 Restant 2008-2010

41,360,000 19.344.000 22 016,000

uiboehnummer muis

Bijlage 2

Overzicht inzet NRE middelen 2008 -2010 (openbare ruimte en fysieke infrastructuur) ID-nr

356-00 394-GG

540-00 G50-00

49440 642%0 635-00 647-00 585-00 646-00 643-00 355-00 638-00

05448 590-08-04 651-00 667-00

projectnaam Hasteiweg buiten de Ring Leenclerweg binnen de Ring Petrus Donderstraat Halve Maanstraat Zwaanstraat Hondenlosloopterrein Vernieuwing DVM VRl Luchtkwa liteit (3 keer 227000) Philips de Jonghpark Actieprogramma fiets (3 keer 750000) Bonifatius park

Severijn park KruisstraatfWoenselsemarkt Karel de Grotelaan

Heezerweg binnen de Ring Mensen-wensen budget Herstraten voetpaden Totaal beschikbaar Totale kosten Restant

Kosten 1.000,000 1.400.000 1.300.000 1,000.000 1.500.000 450.000 1.710.000 681.000 500.00O 2.250.000 350.000 250.000 1.900,000 3.200.000 400.000 300.000 300.OGO

22.016.000 18.491.000 3.525.000

Raads informatiebrief

Recommend Documents