Provinciale Staten VOORBLAD

Provinciale Staten VOORBLAD

Onderwerp

Inlichtingen aan Provinciale Staten betreffende aflossing van de achtergestelde lening NV GelreDome

SIS-nummer

PS2012-375

Agendering (advies Griffie)

Commissie AFW 16 mei 2012

Behandelwijze X

vervroegde

Kaderstellen Controleren Adviseren PS (door commissie) Vaststellen (door PS)

Overleg-/ beslispunten Context

Bijgaande notitie is op 24 april jl ter kennis gebracht van de leden van de commissie AFW in het kader van de voorlichtingen vooraf procedure. Binnen de gestelde reactietermijn (vijf dagen) is er geen verzoek tot overleg gekomen. Op 1 mei jl heeft de ChristenUnie aangegeven de notitie in de commissie AFw te willen bespreken.

Opmerkingen Griffie Openbare samenvatting van GS Meer informatie

Dhr. W. Pardijs tel. (026) 359 94 02 mail: [email protected]

Gedeputeerde Staten

STATENNOTITIE

Aan de leden van Provinciale Staten

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH Inlichtingen aan Provinciale Staten betreffende vervroegde aflossing van de achtergestelde lening NV GelreDome HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

Beknopte samenvatting Statennotitie: In deze notitie geven wij een toelichting op ons voornemen om in te stemmen met de vervroegde aflossing door NV GelreDome van de achtergestelde lening tegen een bedrag van € 4,5 miljoen. Daarnaast zal NV GelreDome nog rente vergoeden over de periode 1 juli 2010 tot en met 30 juni 2012, waarmee een bedrag is gemoeid van ruim € 375.000,--. Het nominale bedrag van de lening bedraagt € 11,34 miljoen. De lening is destijds verstrekt tegen zeer zachte voorwaarden. De achterliggende reden van vervroegde aflossing is de overname van de aandelen van NV GelreDome door het Amerikaanse concern Live Nation Worldwide Inc. Omtrent de waarde van de lening is door ons college extern deskundig advies ingewonnen. De vervroegde aflossing van de lening tegen een bedrag van € 4,5 miljoen past binnen de bandbreedte die de externE deskundige heeft aangegeven. Voor de provincie is de ontvangst van een bedrag van € 4,5 miljoen (evenals het rentebedrag) niet geraamd en uit dien hoofde een meevaller. De lening is, in verband met de daaraan verbonden zeer zachte voorwaarden, namelijk op nihil gewaardeerd in de provinciale boekhouding/balans. Het is onze bedoeling om de meevaller toe te voegen aan de Meerjarige Investeringsreserve Gelderland, alwaar ook de rente naar toe gaat. Ons voornemen om in te stemmen met de vervroegde aflossing door NV GelreDome van de achtergestelde lening tegen betaling van een bedrag van € 4,5 miljoen per 30 juni 2012, wordt aan u als lid van Provinciale Staten voorgelegd op grond van de regeling betrokkenheid Provinciale Staten bij privaatrechtelijke rechtshandelingen, rechtsgedingen en civiele verdediging. Wij geven u in overweging deze notitie voor kennisneming aan te nemen. ===== Aan de leden van Provinciale Staten 1

Inleiding

Onze provincie heeft in 1996 - naast onder meer de verlening van een provinciale subsidie van € 1,36 miljoen - de toenmalige Gelderse Ontwikkelingsmaatschappij (GOM) in staat gesteld een 1 achtergestelde lening aan NV GelreDome te verstrekken van € 11,34 miljoen.

1

De overeenkomst d.d. 19 december 2002, waarbij de provincie de contractuele positie van de GOM heeft overgenomen, ligt ter inzage bij de griffie.

Inlichtingen bij dhr. W.L. Pardijs, telnr. (026) 359 94 02 e-mailadres: [email protected]

De risicodragende participatie door de GOM is destijds, evenals de subsidieverlening voor het stadion door de provincie, ingegeven door de verwachting dat de bouw van een multifunctionele accommodatie van allure leidt tot een stevige impuls aan allerlei economische en sociaal culturele activiteiten en tevens kansen biedt om Gelderland steviger op de Nederlandse en Europese kaart te zetten. De economische en publicitaire spin-off die GelreDome voor de provincie heeft gegenereerd en nog steeds genereert, voldoet naar onze opvatting aan de doelstelling van de beschikbaarstelling van de gelden. 2

Verzoek directie NV GelreDome en bestuur Stichting GelreDome om medewerking aan vervroegde aflossing

De door de GOM verstrekte lening is in 2002 overgegaan op de provincie. Bij brief van 29 maart 2012 verzoeken de directie van NV GelreDome en het bestuur van de Stichting GelreDome om 2 medewerking aan een vervroegde aflossing tegen betaling van in totaal € 4,5 miljoen per medio dit jaar. Tevens is in de brief aangegeven dat er nog een bedrag aan rente zal worden betaald tot en met 30 juni 2012. De rentebetaling zal ruim € 375.000,-- bedragen. In voornoemde brief is een uiteenzetting gegeven van de strategische ratio van de transactie. In de kern komt die erop neer dat middels onderbrenging van een meerderheidsbelang bij een partij die opereert in de entertainmentwereld, de continuïteit van de onderneming aanzienlijk beter wordt geborgd. Met name met het oog daarop staat het bestuur van de stichting positief ten opzichte van de overname van de aandelen van NV GelreDome en ondersteunt zij het verzoek van de directie van NV GelreDome om in te stemmen met een vervroegde aflossing van de lening tegen een bedrag van € 4,5 miljoen. De brief van de directie van NV GelreDome/bestuur Stichting GelreDome is ter inzage gelegd bij de griffie. 3

Structuur GelreDome

Relevant voor het doel van deze notitie is te vermelden dat de juridische structuur van de vennootschap bestaat uit twee (hoofd)entiteiten, te weten NV GelreDome en BV Exploitatiemaatschappij GelreDome. In de bv zijn alle operationele activiteiten ondergebracht. De aandelen van de bv berusten bij de nv. De aandelen van de NV GelreDome zijn in handen van de Stichting GelreDome. In de statuten van de stichting is bepaald dat het bestuur van de stichting bestaat uit vier personen. Twee daarvan worden benoemd door het college van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Arnhem. De bevoegdheid tot benoeming van de overige twee bestuursleden berust bij ons college. Het voorzitterschap wordt volgens de statuten uitgeoefend door een door de provincie benoemd bestuurslid. De door ons college benoemde bestuurders handelen zonder last. In lijn met het protocol voor door de provincie voorgedragen commissarissen bij nv's vindt als regel tweemaal per jaar overleg plaats met de bestuurders. De door ons benoemde bestuurders zijn momenteel de heren M. Prins en Th. Peters. Met het oog op het aflopen van hun zittingstermijn per 31 maart 2012 hebben wij in onze vergadering van 27 maart 2012 - mede met het oog op de continuïteit van de afwikkeling van deze transactie en conform het bepaalde in de statuten van de stichting - de heren Prins en Peters herbenoemd.

2

Het betreft gedeeltelijk een vervroegde aflossing vanwege het feit dat de eerste aflossingstermijn is vervallen per 1 juli 2010. Eind maart 2011 is door ons college vastgesteld dat een contractuele basis om een eerste aflossingstermijn van de lening te kunnen verlangen, ontbreekt.

2

4

Positie GelreDome en ontwikkelingen in de evenementenmarkt

Het bereiken van de positie die GelreDome nu heeft is één zaak; een andere zaak is deze te behouden en uit te bouwen. Uit de hiervoor aangehaalde brief van GelreDome valt op te maken dat jaarlijks meer dan één miljoen mensen een bezoek brengt aan GelreDome. Het grootste deel hiervan is concertbezoek. GelreDome zorgt voor ongeveer 100 fte aan directe en indirecte werkgelegenheid. Onderzoek waarop GelreDome in haar brief duidt, wijst op een jaarlijkse spin-off van meer dan € 200 miljoen. Behoud en doorontwikkeling is de uitdaging waarvoor de directie van GelreDome zich inzet. Programmering is haars inziens de sleutel voor succes. De missie van GelreDome is om de beste grootschalige indoorevenementen-accommodatie van Europa te zijn, met het beste wat betreft: comfort voor de bezoeker; toegankelijkheid voor de huurder/evenementenorganisator en bezettingsgraad. De markt waarin GelreDome opereert is een sterk concurrerende markt. De evenementenmarkt is zowel nationaal als internationaal voortdurend in beweging. Om in die markt(omstandigheden) succesvol stand te kunnen houden en continuïteit van de onderneming te kunnen blijven borgen, heeft de vennootschap de afgelopen periode de mogelijkheden onderzocht van een strategische alliantie. De Nederlandse markt voor grootschalige optredens van (inter)nationale topartiesten wordt in belangrijke mate aangestuurd vanuit een zeer beperkt aantal concertorganisatoren. In Nederland is Mojo Concerts (onderdeel van het Amerikaanse concern Live Nation Worldwide Inc.) als marktleider te duiden. Voor een commercieel verantwoorde bezettingsgraad is GelreDome afhankelijk van hoe de concertorganisator optredens toedeelt aan de beschikbare accommodaties. De exploitatie van GelreDome is voor circa 85% afhankelijk van (grootschalige) concerten/verhuur en voor circa 15% van voetbalgerelateerde activiteiten (Vitesse). De marktomstandigheden in Nederland zijn aan het veranderen, onder andere als gevolg van 3 het beschikbaar komen van nieuwe accommodatie (Ziggo-Dome in Amsterdam) en de btwverhoging op concertkaarten van 6 naar 19% per 1 juli 2011. Zonder een strategische alliantie verwacht de directie van de vennootschap, daarin gesteund door het bestuur van de Stichting GelreDome, dat de exploitatie van de onderneming marginaliseert en de continuïteit ernstig gevaar loopt. In de brief van directie en stichtingsbestuur van 29 maart 2012 valt te lezen: "Bij voortzetting van de huidige "stand alone"-positie zal GelreDome dan ook naar verwachting onvoldoende in staat zijn om haar sterkten en kansen ten volle te benutten en zullen de zwakten en bedreigingen overheersen. Met als gevolg een dalende bezettingsgraad, dalende bezoekersaantallen, minder inkomsten, achterwege blijven van noodzakelijke investeringen, verwaarlozing van het gebouw en onzekerheid over de continuïteit." 5

Strategisch partnerschap en overname aandelen NV GelreDome door Live Nation c.s.

De directie van GelreDome, daarin gesteund door haar aandeelhouder de Stichting GelreDome, heeft in de afgelopen periode contacten gelegd met verschillende partijen voor de beoogde stra4 tegische alliantie. 3

4

Ziggo Dome is gelieerd aan Live Nation en heeft een capaciteit van bijna 16.000 bezoekers. Aanvankelijk was het plan om ook de eigendom van de accommodatie (in handen van Eurocommerce) in de beoogde deal te betrekken. Echter de onderhandelingen tussen GelreDome en Eurocommerce hebben niet tot overeenstemming geleid. Opgemerkt wordt volledigheidshalve dat de grond rondom het accommodatiegebouw in eigendom is en blijft van de gemeente Arnhem.

3

Met Live Nation Worldwide Inc. (hierna: Live Nation) heeft de vennootschap een principeakkoord bereikt over de wijze waarop een strategische alliantie en overname van de aandelen NV GelreDome vorm kunnen krijgen. De entiteiten die in Nederland Live Nation vertegenwoordigen zijn Black Box Operations BV en Mojo Concerts BV. Met die partijen hebben NV GelreDome en de Stichting GelreDome een zogenaamde Letter of Intent gesloten. Live Nation is een beursgenoteerde onderneming en is een toonaangevende wereldspeler in de entertainmentbranche. De onderneming is actief in live muziekevenementen, kaartverkoop, verzorging van het management voor artiesten en accommodatiebeheer. Het concern bezit, exploiteert en/of heeft boekingsrechten in ruim 125 accommodaties, verspreid over circa 40 landen. In Nederland is de Heineken Music Hall te Amsterdam onderdeel van Live Nation. Het concern organiseert wereldwijd jaarlijks meer dan 21.000 evenementen en produceert diverse tournees 5 van wereldsterren. Mojo Concerts is circa 40 jaar geleden in Delft opgericht en is (één van) de bekendste en grootste concertpromotors in Nederland. Black Box is een Nederlandse onderneming die zich bezig houdt met het opzetten van exploitaties van concertlocaties, zoals het dit jaar te openen Ziggo Dome in Amsterdam. Onder verwijzing naar de ter inzage liggende brief van NV GelreDome/Stichting GelreDome komt het strategisch partnerschap in essentie erop neer dat de Nederlandse groep van Live Nation de meerderheid van de aandelen NV GelreDome verwerft met minderheidsbelangen voor Black Box en het management van GelreDome. Live Nation c.s. koppelt aan de verkrijging van het meerderheidsbelang de conditie dat de NV schuldenvrij wordt opgeleverd voor wat betreft de achtergestelde lening. Daarvoor zijn zij en NV GelreDome bereid een bedrag van € 4,5 miljoen te betalen aan provincie. De beoogde aandelentransactie leidt ertoe dat het aandeelhouderschap van de Stichting GelreDome in NV GelreDome eindigt. De belangrijkste factor van het bestaansrecht van de stichting komt daarmee te vervallen. Een besluit tot opheffing van de stichting is - met inachtneming van hetgeen daaromtrent is bepaald in de statuten - een bevoegdheid van het bestuur van de stichting. Van het bestuur hebben wij begrepen dat het voornemen bestaat om de stichting te liquideren. Behoudens de aandelen heeft de stichting geen andere bezittingen en/of schulden. Tot slot van deze paragraaf merken wij nog op dat op de eigenaar van het stadion (Eurocom6 merce) een kwalitatieve verplichting/een kwalitatief kettingbeding rust, waaruit voortvloeit dat de naam GelreDome moet worden gehandhaafd evenals het multifunctionele gebruik van het stadion. Bovendien is doorverkoop van het stadion aan een betaalde voetbalorganisatie of daaraan gelieerde onderneming niet toegestaan. In deze kwalitatieve verplichtingen komt geen verandering. 6

Achtergestelde lening

Zoals gezegd heeft de provincie in 1996 via de GOM een lening verstrekt aan NV GelreDome van € 11,34 miljoen. De lening, die een looptijd heeft tot 31 december 2020, is tegen zeer zachte 7 voorwaarden verstrekt. Zo is zij niet alleen achtergesteld jegens alle overige schuldeisers van GelreDome, maar door een aantal bijzondere bepalingen in feite ook jegens de vennootschap zelf. Het leningcontract bevat verder zachte voorwaarden ten aanzien van de aflossingsverplichtingen van de schuldenaar en diens verplichting tot betaling van rente. 5

Gegevens ontleend aan "Annual Report 2010 Live Nation" Eurocommerce heeft het stadion in 2006 gekocht van de gemeente Arnhem die het in 2003 had gekocht van NV GelreDome. 7 Een exemplaar van de leningsovereenkomst ligt ter inzage bij de griffie. 6

4

De mate waarin en het tempo waarmee GelreDome gehouden is tot aflossing van de lening is volgens de leningsovereenkomst afhankelijk van de liquiditeit, de cashflowverplichtingen en de solvabiliteit van de vennootschap (artikel 5.3, onderdeel c). Voorts spelen een rol de kosten van investeringen die door GelreDome noodzakelijk worden geacht met het oog op een blijvend gezonde (toekomstige) exploitatie van het stadion (artikel 5.3, onderdeel d). Door deze voorwaarden is aflossing alles behalve vanzelfsprekend. Met name de bepaling die de beoordeling van noodzakelijke investeringen geheel bij GelreDome legt, maakt het in theorie mogelijk dat de schuldenaar deze tot in lengte van dagen vooruitschuift. Het risicoprofiel van de lening vanwege de leningcondities heeft ertoe geleid dat voor de provinciale balanspositie geen waarde is toegekend aan de achtergestelde lening aan NV GelreDome. De lening is destijds ineens afgeschreven ten laste van het Fonds Majeure Investeringsprojec8 ten. In maart 2011 heeft, conform de leningvoorwaarden, op basis van de Jaarrekening 2009-2010 van NV GelreDome, voor de eerste maal een beoordeling plaatsgevonden over de mogelijkheid van aflossing. Dat heeft tot de conclusie geleid dat, gezien de financiële situatie over dat jaar, geen aflossing kon worden verlangd. Bij brief van 23 maart 2011 hebben wij dit aan de directie 9 van de vennootschap medegedeeld. Het feit dat er niet is afgelost, heeft tot gevolg dat de looptijd van de lening is verlengd tot 1 juli 2021. Sinds het seizoen 2004-2005 is door NV GelreDome rente betaald op de lening. Gebaseerd op de bepalingen uit de leningsovereenkomst is sprake van een gemitigeerd renteniveau. Ons college heeft vorig jaar voor een periode van drie jaar het rentepercentage vastgesteld op 1,66%. Het tot en met het boekjaar 2009-2010 ontvangen bedrag aan rente bedraagt ruim € 1,5 miljoen. De ontvangen rente is overeenkomstig de beheersregels een van de inkomsten van de Meerjarige Investeringsreserve Gelderland (MIG). 7

Beoordeling verzoek directie NV GelreDome/bestuur Stichting GelreDome voor vervroegde aflossing tegen een bedrag van € 4,5 miljoen

Onze provincie heeft financiële medewerking verleend aan de totstandkoming van GelreDome. Aan te nemen valt dat, indien destijds (circa 15 jaar geleden) geen actieve overheidsbemoeienis en financiële participatie had plaatsgevonden, GelreDome als multifunctionele accommodatie niet tot stand zou zijn gekomen. Als provinciale overheid hebben wij geen invloed op de bezettingsgraad voor evenementen. Ook GelreDome heeft dat maar in heel beperkte mate. Een levensvatbare exploitatie als basis voor continuïteit moet daarom vooral gevonden worden door partnerschap met een organisatie die wel voor het aanbod van evenementen kan zorgen. Met Live Nation c.s. heeft GelreDome naar onze opvatting een solide partner gevonden met een toegevoegde waarde voor wat betreft de continuïteit, met een extra borging voor een blijvend multifunctioneel gebruik van de accommodatie. De actuele waarde van de lening wordt mede bepaald door de condities die aan de lening zijn verbonden. Zoals hiervoor gemeld, is de lening tegen zeer zachte voorwaarden verstrekt en is terugbetaling van de lening vanwege het risicoprofiel in hoge mate ongewis. Gegeven de leningvoorwaarden, inclusief renteniveau, is er voor NV GelreDome ook geen directe financiële prikkel om de achtergestelde lening af te lossen.

8

9

Het Fonds Majeure Investeringprojecten is te kwalificeren als voorloper van de huidige MIG. Een exemplaar van deze brief ligt ter inzage bij de griffie.

5

Al die facetten hebben een drukkend effect op de waardering van de lening en leiden ertoe dat de markt-/contante waarde van de lening ruim onder de nominale waarde (€ 11,34 miljoen) ligt. Het voorstel dat GelreDome heeft verwoord in de brief van 29 maart 2012, houdt in dat de lening vervroegd wordt afgelost door betaling van € 4,5 miljoen per uiterlijk 30 juni 2012 tegen finale kwijting. Een oordeel over de vraag of bij een aflossing ineens tegen een bedrag van € 4,5 miljoen sprake is van een reële/marktconforme waarde is onlosmakelijk verbonden aan de leningcondities en de vele ongewisse variabelen, waaronder de looptijd, die hierbij een rol spelen. Gegeven alle onzekerheden beoordelen wij een betaling van € 4,5 miljoen, gekoppeld aan finale kwijting, als een overeenkomst die een reële weerspiegeling vormt van de marktwaarde van de lening. Voor de provincie ontstaat een situatie dat een hoogst onzekere terugbetaling wordt omgezet in de zekerheid van een ontvangst van € 4,5 miljoen. Inzake de (contante) waarde van de achtergestelde lening hebben wij extern deskundig advies ingewonnen. Op basis van dit advies kan de conclusie worden getrokken dat een vervroegde aflossing tegen betaling van € 4,5 miljoen valt binnen de bandbreedte die als reële waarde is gekwalificeerd. Het gegeven dat GelreDome een als marktconform te kwalificeren prijs betaalt voor de lening betekent dat de onderneming geen economisch voordeel geniet. Er is naar onze mening dan ook geen sprake van staatssteun. Ons voornemen is om in te stemmen met de vervroegde aflossing door NV GelreDome van de achtergestelde lening tegen betaling van een bedrag van € 4,5 miljoen per uiterlijk 30 juni 2012. Omdat de lening voor nihil in de provinciale boekhouding is opgenomen, betekent de ontvangst van een bedrag van € 4,5 miljoen een meevaller. Evenals dat voor de rente plaatsvindt, zal de meevaller wegens aflossing, mede gelet op het feit uit welke middelen de lening destijds is gedekt, worden toegevoegd aan de MIG. In de eerstkomende actualisatie van de MIG zal een en ander worden verwerkt. 8

Beëindiging gebruik businessloge

De provincie heeft sinds de opening van GelreDome (maart 1998) de beschikking over een businessloge waarvoor geen huurbedrag verschuldigd is. Hoewel in formele zin niet gestoeld op de leningsovereenkomst, is het om niet-gebruik van de loge in de praktijk gerelateerd aan het bestaan van de achtergestelde lening. Met ons voornemen om in te stemmen met vervroegde aflossing van de lening eindigt ook het om niet-gebruik van de businessloge. 9

Bevoegdheidsverdeling GS - PS

Beëindiging van de vigerende leningsovereenkomst en finale kwijting op basis van een te sluiten overeenkomst met NV GelreDome kwalificeert als een privaatrechtelijke rechtshandeling. Ingevolge artikel 158, eerste lid, aanhef en onder e, van de Provinciewet berust de bevoegdheid tot het aangaan van dergelijke overeenkomsten bij ons college. Uw Staten hebben regels vastgesteld met betrekking tot de betrokkenheid van Provinciale Staten bij privaatrechtelijke handelingen, rechtsgedingen en civiele verdediging (PS2004-856 d.d. 26 januari 2005). Volgens deze regels dienen wij de leden van Provinciale Staten van tevoren inlichtingen te verschaffen over het aangaan van een overeenkomst indien deze een contractswaarde heeft van meer dan € 1 miljoen. Het contractsbelang dat met de overeenkomst inzake de vervroegde aflossing van de achtergestelde lening is gemoeid, overschrijdt dit grensbedrag. Wij informeren u daarom bij deze notitie over ons voornemen tot het aangaan van de overeenkomst.

6

Qua procedure voorzien wij de volgende stappen: mogelijkheid tot bespreking van deze Statennotitie in de vergadering van de Commissie Algemeen bestuur, Financiën en Welzijn d.d. 16 mei 2012; mogelijkheid voor een eventueel gewenst debat in de PS-vergadering van 30 mei 2012; besluitvorming door ons college en kennisgeving daarvan aan de directie van NV GelreDome en het bestuur van de Stichting GelreDome. Zoals gemeld is het de bedoeling om vóór 1 juli 2012 tot afronding te komen. 10

Slot

Wij geven u in overweging deze notitie voor kennisgeving aan te nemen. Arnhem, 24 april 2012 - zaaknummer 2011-000204 Gedeputeerde Staten van Gelderland J. Markink - plv. Commissaris van de Koningin drs. P.P.L. van Kalmthout - secretaris

-----

7