onbewaakte kopie Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Lichaamsverzorging en observatie 19
Basis mondverzorging Mondverzorging bestaat uit het poetsen van het gebit en tandvlees met tandpasta, ook uit het reinigen van de mondholte 1 . Met een goede mondhygiëne blijven tanden, kiezen en tandvlees gezond. Als het gebit niet goed schoon blijft, kunnen klachten optreden zoals ontstoken tandvlees en cariës (gaatjes). Mondverzorging voorkomt pijn aan tanden en tandvlees en ook een slechte adem. Cariës wordt voorkomen door goed op de voeding te letten (weinig tussendoortjes, kleverige producten vermijden) en goed te poetsen. Tandvleesproblemen worden voorkomen door, naast poetsen, de ruimten tussen de tanden en kiezen goed schoon houden. Gezond tandvlees bloedt niet als het wordt gepoetst. Een goed verzorgd gebit oogt prettig en vergemakkelijkt het contact met anderen. Schakel bij problemen rond de mondverzorging de mondhygiëniste in; bij tand- of kiespijn en bij problemen rond de prothese wordt de tandarts ingeschakeld 2,3 .
Gezonde mondconditie 4 Onder mondconditie wordt de conditie van de mondslijmvliezen, de tanden, het tandvlees en de tong verstaan. De kenmerken van een gezonde mondconditie zijn: de mond oogt gezond; de kleur is normaal roze; er zijn geen laesies noch bloedingen; het slijmvlies is vochtig; er is geen sprake van oedeem en/of infecties; de cliënt ervaart geen ongemak met betrekking tot de mond.
Doel mondverzorging 5 De verzorging van de mond is gericht op: het gebit schoon en intact houden; de mondslijmvliezen schoon, vochtig en intact houden; de tong vrij houden van beslag; overvloedige secretie of korstvorming tegen te gaan; de lippen soepel te houden; de kauwfunctie bevorderen en de voedselopname vergemakkelijken; de cliënt een gevoel van welzijn geven. Aandachtspunten: voor een adequate mondverzorging is het noodzakelijk een (gedeeltelijke) gebitsprothese uit te doen; overweeg het gebruik van een (persoonsgebonden) elektrische tandenborstel;
1
2
3 4
5
© Vilans 14-08-2011
Werkgroep Infectiepreventie. Lichaamsverzorging van de cliënt. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. Maart 2004 (www.wip.nl; november 2006). Nederlandse maatschappij tot bevordering der tandheelkunde (NMT), www.tandartsennet.nl, november 2006. Ivoren kruis, www.ivorenkruis.nl, trefwoorden keuzemenu, november 2006. WVC. Protocol ‘Mondverzorging’, verpleegkundig protocol mondverzorging bij oncologische patiënten met een verhoogd risico op beschadigd mondslijmvlies, 2006. WVC. Protocol ‘Mondverzorging’, verpleegkundig protocol mondverzorging bij oncologische patiënten met een verhoogd risico op beschadigd mondslijmvlies, 2006. Achtergrondinformatie Basis mondverzorging: 1 (van 5)
onbewaakte kopie Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Lichaamsverzorging en observatie 20
Mondverzorging De basis mondverzorging bestaat uit: mondinspectie tandenpoetsen reining tong reinigen tussen tanden en kiezen (interdentaal reinigen) mondspoelen lipverzorging
Mondinspectie Met mondinspectie kunnen vroegtijdige mondslijmvliesproblemen opgespoord worden en wordt de cliënt actief betrokken bij het voorkomen dan wel beperken van beschadiging van het mondslijmvlies. Benodigdheden voor de mondinspectie: zaklampje niet steriele handschoenen (tong)spatels gaasje De tongspatels + gaasjes worden onder de kraan nat gemaakt om verkleving met het mondslijmvlies te voorkomen 1 . Voor de mondinspectie kan gebruik gemaakt worden van een mondinspectielijst.
Tanden poetsen In het algemeen geldt twee keer per dag ongeveer twee minuten poetsen. De voorkeur gaat uit naar poetsen volgens de ”Basstechniek”. Poetsen volgens de Bass-methode (zie figuur 1) reinigt de tanden en kiezen en de overgang naar het tandvlees:
Figuur 1. De Bass-methode
De haren van de tandenborstel worden schuin onder een hoek van 45 graden tegen de tandvleesrand aangezet, zowel aan de tong- als wangzijde. Vervolgens worden korte, heen-enweer-gaande horizontale bewegingen gemaakt, waarbij de haren van de borstel telkens twee of drie elementen tegelijk bestrijken. Hanteer een vaste volgorde: eerst het ondergebit (binnenkant, buitenkant, bovenkant) en dan het bovengebit (binnenkant, buitenkant, bovenkant), zie illustraties 2 .
1
2
© Vilans 14-08-2011
WVC. Protocol ‘Mondverzorging’, verpleegkundig protocol mondverzorging bij oncologische patiënten met een verhoogd risico op beschadigd mondslijmvlies, 2006. illustraties overgenomen van de website van de NMT: www.tandartsennet.nl, trefwoord mondverzorging (november 2006). Achtergrondinformatie Basis mondverzorging: 2 (van 5)
onbewaakte kopie Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Lichaamsverzorging en observatie 21
Ondergebit:
1: binnenkant
2: buitenkant
3: bovenkant
5: buitenkant
6: bovenkant
Bovengebit:
4: binnenkant
Aandachtspunten bij het poetsen 1 : Trek bij het poetsen van de ondertanden de onderlip weg met duim en wijsvinger. Plaats de borstel bij het poetsen van de kiezen aan de binnenkant van de onderkaak zonodig onder de tong. Zo wordt de overgang van de kies naar het tandvlees het beste bereikt. Poets ook de achterkant van de laatste kies. In de onderkaak gaat dat het beste vanaf de zijkant; in de bovenkaak vanaf de tegenover gelegen kant, ofwel kruiselings, zie illustratie.
Het hanteren van een verkeerde poetsmethode, te krachtig poetsen of een sterk schurende tandpasta kan tandvlees en tandglazuur beschadigen.
Hygiënische aandachtspunten 2 : na gebruik wordt de tandenborstel uitgespoeld en met de borstel omhoog bewaard; een versleten tandenborstel dient vervangen te worden; om slijtage te voorkomen is in de regel vervanging om de drie maanden gewenst.
Reiniging van de tong Bij witte aanslag op de tong deze poetsen met een zachte borstel en schoon water of met een tongschraper 3 .
Interdentaal reinigen Plaque tussen de tanden en kiezen moet één keer per dag verwijderd worden, in ieder geval als er sprake is van ontstoken tandvlees 1 . De tandarts of mondhygiëniste adviseert over de techniek van het interdentaal reinigen en de materialen. De verschillende technieken zijn: 1 2
3
© Vilans 14-08-2011
Ivoren kruis, www.ivorenkruis.nl, trefwoord tanden poetsen, november 2006. Werkgroep Infectiepreventie. Lichaamsverzorging van de cliënt. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. Maart 2004 (www.wip.nl; november 2006). WVC. Protocol ‘Mondverzorging’, verpleegkundig protocol mondverzorging bij oncologische patiënten met een verhoogd risico op beschadigd mondslijmvlies, 2006. Achtergrondinformatie Basis mondverzorging: 3 (van 5)
onbewaakte kopie Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Lichaamsverzorging en observatie 22
flossen: flossdraad (tandzijde) is geschikt om de ruimten tussen tanden en kiezen te reinigen waar deze heel dicht op elkaar staan. Er bestaan verschillende diktes en uitvoeringen van floss. Flossen is voor het oudere gebit vaak geen oplossing als de ruimten tussen de tanden en kiezen te groot is 2 ; met tandenstokers: een tandenstoker is geschikt wanneer de ruimte tussen tanden en kiezen relatief groot is. Een goede tandenstoker is van hout, driehoekig van vorm met een platte kant. De tandenstoker wordt met de platte kant aan de zijde van het tandvlees in de ruimte tussen de tanden gestoken; met ragers: een rager wordt gebruikt als tandenstokers en flossdraad onvoldoende werking hebben. Een rager is een klein (spiraal)borsteltje (zie illustratie 3 ). Een rager moet met enige moeite tussen de tanden en kiezen door kunnen. Het moet een beetje klem zitten; de metalen kern mag de tanden niet raken.
Ragers zijn er in verschillende maten.
Mond spoelen Spoelen met water vóór het tandenpoetsen helpt om eventuele voedselresten te verwijderen. Het krachtig spoelen van de mond na het poetsen vermindert de aanhechting van bacteriën aan het mondslijmvlies. Er kan gespoeld worden met NaCl 0,9 % of met zout water (één afgestreken theelepel zout op een glas lauw water) 4 . Het spoelen van de mond (met een mondspoelmiddel) is bedoeld als een aanvulling op het dagelijkse tandenpoetsen of, als tandenpoetsen niet goed mogelijk is, als tijdelijke vervanging voor het tandenpoetsen. Er zijn veel verschillende mondspoelmiddelen. Sommige zijn vrij verkrijgbaar, zoals fluoride-mondspoelmiddelen. Andere gaan via een recept, zoals chloorhexidine. Ook zijn er middelen met plantenextracten en enzymen (tegen tandvleesontstekingen), middelen met peroxiden die worden voorgeschreven bij kortdurende ontstekingen van het tandvlees of ter voorkoming van infecties na het trekken van een tand of kies. Ten slotte zijn er middelen met fenolverbindingen tegen tandplaque. De tandarts of mondhygiënist adviseert hierin 5 . Als de cliënt niet zelf goed kan spoelen, is het het beste om het hoofd schuin naar voren te houden, naar rechts en naar links gericht, waardoor het weglopende vocht uit de mond kan worden opgevangen 6 . Het dagelijks spoelen van de mond met chloorhexidine 0,2% is onaangenaam, kan leiden tot smaakverlies en verkleuring van de tanden. Alleen als de tandarts dit voorschrijft en als de cliënt de vloeistof niet inslikt kan gespoeld worden met chloorhexidine 7 .
1
2 3
4 5 6
7
© Vilans 14-08-2011
Nederlandse maatschappij tot bevordering der tandheelkunde (NMT), www.tandartsennet.nl, trefwoord ontstoken tandvlees (november 2006). Ivoren kruis, www.ivorenkruis.nl, trefwoord ouderen, november 2006. Illustraties overgenomen van de website van de NMT: www.tandartsennet.nl, trefwoord mondverzorging. Integrale Kankercentra. Palliatieve zorg: richtlijnen voor de praktijk, 2006. Ivoren kruis, www.ivorenkruis.nl, trefwoord mondspoelmiddelen, november 2006. WVC. Protocol ‘Mondverzorging’, verpleegkundig protocol mondverzorging bij oncologische patiënten met een verhoogd risico op beschadigd mondslijmvlies, 2006. Werkgroep Infectiepreventie. Lichaamsverzorging van de cliënt. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. Maart 2004 (www.wip.nl ; november 2006). Achtergrondinformatie Basis mondverzorging: 4 (van 5)
onbewaakte kopie Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen
Lichaamsverzorging en observatie 23
Lipverzorging Na het poetsen worden de lippen en huid rondom de lippen gedroogd en vervolgens met vaseline of lippencrème (bijvoorbeeld cacaoboter gesmeerd). Korsten op de lippen losweken met vaseline 1 . Bronnen: Richtlijn Mondzorg voor zorgafhankelijke cliënt. Beroepsvereniging verpleeghuisartsen en sociaal geriaters. September 2007. Nederlandse maatschappij tot bevordering der tandheelkunde (NMT), www.tandartsennet.nl, november 2006. Ivoren kruis, www.ivorenkruis.nl, november 2006. Werkgroep Verpleegkundige Contactpersonen (WVC), Integrale Kankercentra. (2006). Protocol ‘Mondverzorging’, verpleegkundig protocol mondverzorging bij oncologische patiënten met een verhoogd risico op beschadigd mondslijmvlies, paragraaf 2.4. Te raadplegen via www.ikcnet.nl (november 2006).
1
© Vilans 14-08-2011
WVC. Protocol ‘Mondverzorging’, verpleegkundig protocol mondverzorging bij oncologische patiënten met een verhoogd risico op beschadigd mondslijmvlies, 2006. Achtergrondinformatie Basis mondverzorging: 5 (van 5)
