Projectverslag: Professionalisering van docenten: ICT-leerprojecten

Projectverslag: Professionalisering van docenten: ICT-leerprojecten

Projecttitel: Projectcode: Faculteit: Projectperiode: Opdrachtgever:

Professionalisering van Docenten: ICT-leerprojecten 2003-1 ACTA september 2003 – augustus 2004 ACTA

Opgesteld door: Riet Kulk Janneke van der Hulst Evie Goossen Datum: 8 oktober 2004

Contactadressen: ACTA Werkgroep ICT&O Louwesweg 1 , kamer 201 1066 EA Amsterdam www.onderwijs.acta.nl tel. 020 - 5188534 [email protected]

ICT&O

Onderwijscentrum VU Afd. ICT&O De Boelelaan 1105, kamer 1G 30 1081 HV Amsterdam www.icto.vu.nl tel. 020 – 4445493 [email protected]

Onderwijscentrum VU

Projectverslag 2003-1

Inhoudsopgave Samenvatting........................................................................................................................................ 1 1 Inleiding, projectdoelstelling en projectorganisatie......................................................................... 2 2 Beschrijving van de uitgevoerde activiteiten en resultaten............................................................... 3 2.1 Start van het project: inventarisatie en bijstelling projectdoelen ............................................... 3 2.2 Workshops en cursussen ......................................................................................................... 3 2.3 Het starten van leerprojecten of ontwikkelgroepen .................................................................. 4 2.3.1 Ondersteuning bij geïntegreerde blokken ......................................................................... 4 2.3.2 Ondersteuning van groepen rond bepaalde vorm van ICT&O............................................. 4 2.4 Overige activiteiten ................................................................................................................. 5 3 Evaluatie van de activiteiten en van de resultaten............................................................................ 6 4 Conclusies en aanbevelingen.......................................................................................................... 7 Literatuur.............................................................................................................................................. 8 Bijlage 1: Originele projectaanvraag ...................................................................................................... 9 Bijlage 2: Plan van Aanpak ICTO-professionalisering ACTA .................................................................. 14 Bijlage 3: Overzicht mogelijke workshops en cursussen....................................................................... 18 Bijlage 4: Verslag “workshop Blackboard en activerend onderwijs” ....................................................... 21

ICT&O

Onderwijscentrum VU


1

Samenvatting Sinds september 2002 wordt bij ACTA stapsgewijs een vernieuwd curriculum ingevoerd. De verwachting bestond dat door onderwijsvernieuwing ook voor docenten die tot nu toe weinig ICT gebruikt hadden, de behoefte aan goede ICT-vaardigheid voor studentactiverende werkvormen en begeleiding zou toenemen. Om aan deze behoefte tegemoet te komen is in de ICTO-projectenronde 2003 het project ‘Professionalisering van Docenten: ICT-leerprojecten’ aangevraagd bij het Onderwijscentrum VU. In dit project (september 2003- augustus 2004) is door ca. 80 docenten en ondersteuners van ACTA deelgenomen aan professionaliseringsactiviteiten op gebied van ICT in het onderwijs. Deels waren dit docenten die nog geen ervaring hadden met gebruik van ICT in hun onderwijs. De professionalisering had voornamelijk de vorm van cursussen en workshops, waarin onderwijskunde en ICT-vaardigheden gecombineerd werden aangeboden. Als startbijeenkomst voor leerprojecten is een workshop ‘Blackboard en activerend onderwijs’ gehouden met docenten die al enige ervaring met vernieuwende onderwijsvormen en met ICTgebruik hebben. Hoewel dit een geslaagde workshop was, bleek het inzetten van leerprojecten, waarbij veel zelfstandigheid en initiatief van docenten gevraagd wordt, op dat moment niet haalbaar. In september 2004 is een vervolgproject gestart, waarin diverse workshops gepland staan en gekeken wordt of leerprojecten of ontwikkelgroepen op dat moment wel mogelijk zijn.

1


1

2

Inleiding, projectdoelstelling en projectorganisatie

Inleiding Sinds september 2002 wordt bij ACTA stapsgewijs een vernieuwd curriculum ingevoerd. De veranderingen houden in dat ook de rol van de (tandarts)docent verandert. Naast de rol als inhoudsdeskundige wordt van docenten verwacht dat ze als rolmodel, als mentor of begeleider en als ontwerper van een rijke leeromgeving optreden (zie Opleidingsplan 2004). De verwachting bestond dat door deze onderwijsvernieuwing ook voor docenten die tot nu toe weinig ICT gebruikt hadden, de behoefte aan goede ICT-vaardigheid voor studentactiverende werkvormen en begeleiding zou toenemen. Om aan deze behoefte tegemoet te komen is in de ICTO-projectenronde 2003 het project ‘Professionalisering van Docenten: ICT-leerprojecten’ aangevraagd bij het Onderwijscentrum VU. Projectdoelstelling In de projectaanvraag was als doelstelling geformuleerd: “Dit project beoogt een aantal leerprojecten op te zetten waarbij het uitgangspunt een grote zelfwerkzaamheid van docenten is en de leeractiviteiten zijn afgestemd op de behoefte van de docent. In een leerproject werkt een team van docenten onder begeleiding van een leeradviseur aan de eigen professionalisering. Concreet doel van het project is dat een behoorlijk aantal docenten (± 60) zich professionaliseren op ICT-gebied. Met name docenten die tot nu toe professionalisering op het gebied van ICT&O ontbeerd hebben.” De volledige tekst van de projectaanvraag is te vinden in bijlage 1. Projectstructuur Verantwoordelijk voor de projectuitvoering waren: projectleider (mw. R. Kulk van de Werkgroep ICT&O van ACTA) en twee onderwijskundigen (mw. J. van der Hulst en mw. E. Goossen van het Onderwijscentrum VU). Daarnaast is aan de uitvoering van professionaliseringsactiviteiten incidenteel meegewerkt door dhr. P. Koopman, ICT ontwikkelaar van de Werkgroep ICT&O van ACTA. Er is getracht een begeleidingscommissie in het leven te roepen, met daarin de onderwijsdirecteur en vertegenwoordigers van het onderwijsbureau en van de facultaire werkgroep docentprofessionalisering. Het is niet gelukt om deze commissie bijeen te roepen. Wel heeft eenmaal een bespreking over de voortgang van het project plaatsgevonden met het hoofd van de Werkgroep ICT&O van ACTA (dhr. G. Sanderink).

2


3

2

Beschrijving van de uitgevoerde activiteiten en resultaten

2.1

Start van het project: inventarisatie en bijstelling projectdoelen

In de maanden oktober – december 2003 is het project gestart met een inventarisatie, waarvoor het projectvoorstel met de idee voor de leerprojecten het uitgangspunt was. Er is a.d.h.v. literatuur en 'good practices' op het gebied van docentprofessionalisering nagegaan wat kenmerken zijn van succesvolle professionalisering. Ook is nagegaan hoe de actuele situatie bij ACTA is en wat hierin de succesfactoren en mogelijke knelpunten zijn. Deze inventariserende fase is afgesloten met een plan van aanpak, dit plan is opgenomen als bijlage 2 bij het projectverslag. De belangrijkste bijstelling ten opzichte van de projectaanvraag, is de conclusie dat de leerprojecten niet voor alle docenten de meest geëigende professionaliseringsvorm zijn. Er werden drie groepen docenten onderscheiden, waarvan aangenomen kon worden dat deze verschillende professionaliseringsbehoeftes hebben: - Docenten die vrijblijvend willen kennismaken met ICT (starters, die nog weinig of niets van ICT in het onderwijs weten). - Docenten die ICTvormen die zich al bewezen hebben (zoals Blackboard of PowerPoint) in hun onderwijs willen toepassen. - Docenten die (in kader van curriculumherziening) hun onderwijs herontwerpen en hierbij ICT willen gebruiken. Voor docenten met nog weinig of geen bekendheid of affiniteit met ICT in het onderwijs, een groep docenten die dit project met name beoogde te bereiken, zou het deelnemen aan leerprojecten een grote stap zijn omdat deze vorm van professionalisering grote inbreng van de deelnemers vraagt. Vooral voor de derde groep docenten was de vorm van leerprojecten geschikt. Om de diverse groepen docenten iets te bieden werd besloten een mix van professionaliseringsactiviteiten te organiseren. Naast de leerprojecten is gekozen voor cursussen en workshops als laagdrempeligere vormen van scholing. Er is een lijst met 16 mogelijke workshops en cursussen opgesteld (zie bijlage 3).

2.2

Workshops en cursussen

Uit de lijst met mogelijke workshops en cursussen, is een aantal gekozen waarvoor de meeste belangstelling bestond onder docenten. De behoeftepeiling is uitgevoerd d.m.v. enquêteformuliertjes tijdens een tweetal Show & Tell sessies. Docenten zijn via e-mail en éénmaal via het Infobulletin van ACTA benaderd om zich in te schrijven. In het onderstaande overzicht staat welke bijeenkomsten daadwerkelijk georganiseerd zijn en hoeveel deelnemers hiermee zijn bereikt: Tabel 1: Overzicht georganiseerde workshops Titel workshop Blackboard introductie

Aantal deelnemers 8 praktijkdocenten Almere, 5 praktijkdocenten Amsterdam 3 docenten kaakchirurgie

Blackboard voor ondersteuners

5 secretaresses

Blackboard voor informatisering

5 medewerkers

Werken met Blackboard

6 docenten

Blackboard en activerend onderwijs – startbijeenkomst voor leerprojecten / ontwikkelgroepen

9 docenten, allen ervaring met ICT t.b.v. activerend onderwijs. 1 secretaresse.

Publiceren met Acrobat

6 docenten

Digitaal toetsen (2 bijeenkomsten gepland, wegens drukte docenten ingekort tot 1 bijeenkomst)

3 docenten

Groepsopdrachten (2 bijeenkomsten gepland, vervallen bij

0

3


4

afwezigheid van de deelnemers) Instapcursus PowerPoint

12 docenten

PowerPoint inzetten in het onderwijs (2 bijeenkomsten)

6 docenten

PowerPoint inzetten in het onderwijs (2 bijeenkomsten)

15 docenten

Waar mogelijk is voor de workshops gebruik gemaakt van bestaand instructiemateriaal van het Onderwijscentrum VU en de Werkgroep ICTO, wanneer nodig zijn er programma’s en instructiemateriaal ontwikkeld voor dit project.

2.3

Het starten van leerprojecten of ontwikkelgroepen

Voor de leerprojecten is tijdens de inventarisatiefase onderscheid gemaakt in twee soorten: 1. Leerprojecten bij geïntegreerde blokken - Starten van leerprojecten met bestaande groepen docenten. Binnen het vernieuwde curriculum verzorgen docenten van verschillende disciplines gezamenlijke onderwijsblokken waarin meerdere disciplines geïntegreerd worden. Besloten werd de coördinatoren van deze geïntegreerde blokken in het eerste en tweede studiejaar te benaderen met de vraag of ze belangstelling hadden om binnen hun blok werkvormen met ICT te ontwikkelen; het zou hier gaan om het gezamenlijk ontwikkelen voor één studieonderdeel. 2. Groepen te formeren rond bepaalde vormen van ICT&O – Nieuwe groepen vormen van docenten die belangstelling hebben voor een bepaalde vorm van gebruik van ICT in het onderwijs. In deze groepen zou iedere deelnemer in principe voor het eigen onderwijs ontwerpen; de samenwerking zou zitten in het uitwisselen van ideeën en feedback geven. Na afloop van het leerproject zouden de groepen weer ophouden te bestaan. Het projectteam heeft voor beide soorten initiatieven ondernomen om de leerprojecten te starten.

2.3.1 Ondersteuning bij geïntegreerde blokken Er is telefonisch of per e-mail contact gezocht met de blokcoördinatoren van de eerste- en tweedejaars blokken die startten vanaf begin februari. De blokcoördinatoren kregen ondersteuning aangeboden om na te gaan hoe zij met het docententeam dat verantwoordelijk is voor het geïntegreerde blok gebruik kunnen maken van ICT. Verschillende blokcoördinatoren reageerden positief op dit aanbod, maar het heeft in het afgelopen jaar niet geleid tot de start van leerprojecten. Redenen hiervoor waren: - Het contact kwam te kort voor de start van het onderwijs tot stand. - Binnen een aantal blokken bleek er geen overleg met docententeams te bestaan. - De blokcoördinator gaf aan onvoldoende zicht te hebben op de wensen en behoeften van de docenten uit het team. - Docenten legden eerste prioriteit bij het aanpassen van de inhoud van het onderwijs aan het nieuwe curriculum, het gebruik van ICT had op dit moment minder prioriteit. In principe zouden de mogelijkheden van ICT direct meegenomen kunnen worden bij het herontwerpen van het onderwijs, maar in de praktijk werd het door docenten als een onhaalbare verzwaring beschouwd. Een aantal coördinatoren heeft aangegeven voor het komende studiejaar wel op het aanbod te willen ingaan.

2.3.2 Ondersteuning van groepen rond bepaalde vorm van ICT&O Deze vorm van professionalisering leek vooral geschikt voor docenten die al enige ervaring hebben met vernieuwende onderwijsvormen en met gebruik van ICT in het onderwijs. Er is dus voor gekozen om docenten gericht uit te nodigen voor een eerste bijeenkomst. Docenten zijn uitgenodigd voor een workshop ‘Blackboard en activerend onderwijs’. Tijdens deze bijeenkomst is a.d.h.v. een aantal voorbeelden gediscussieerd over de vraag hoe je Blackboard kunt inzetten voor activerend onderwijs, zonder dat het de docent onevenredig veel tijd kost. Daarnaast was de bijeenkomst bedoeld als startbijeenkomst voor te vormen groepen die met een bepaald thema aan de slag zouden gaan. Tijdens de bijeenkomst is de belangstelling van docenten voor deelname aan groepen gepeild en naar welke

4


5

thema’s de belangstelling uitging (zie ook het verslag van de bijeenkomst in bijlage 4). Voor thema’s waaraan de docenten graag verder wilden gaan kwamen naar voren: - Hoe stroomlijn je als docent het geven van feedback en peer review? Hoe houd je het efficiënt? - Werken met groepen. Hoe kun je een goede groepsopdracht formuleren die beheersbaar blijft? - Ervaringen uitwisselen over online toetsen. Hoe kun je digitale toetsen (efficiënt) inzetten in het onderwijs? De discussie tijdens de bijeenkomst wees in de richting dat docenten het prettig vonden wanneer het initiatief voor vervolgbijeenkomsten en –afspraken genomen zou worden door de onderwijskundig ondersteuners. Afgesproken is dat het projectteam vervolgactiviteiten rond de genoemde thema’s zou initiëren en de geïnteresseerde docenten zou samenroepen.

2.4

Overige activiteiten

Samenwerkingskringen voor groepen docenten Er zijn voor verschillende groepen docenten samenwerkingskringen opgezet, waarbij Blackboard werd gebruikt voor onderlinge communicatie. Dit was voor de onderwijspraktijken in Almere en Amsterdam, de vakgroep Endo en de vakgroep CEP. Als docenten op deze wijze vertrouwd worden met de communicatie- en samenwerkingsmogelijkheden van Blackboard kan dit een eerste stap zijn om deze mogelijkheden ook te benutten voor hun onderwijs. Onderwijspraktijken Via de introducties van Blackboard hebben praktijkdocenten kennisgemaakt met ICT als ondersteuning van het praktijkonderwijs. Deze groep werd tot nu niet of nauwelijks bereikt. Een aantal praktijkdocenten zijn ook PowerPoint gaan gebruiken om praktijkcases toe te lichten. Voor nieuwe docenten is een toelichting over ICT-gebruik bij ACTA geschreven. Deze toelichting is opgenomen in het handboek voor nieuwe docenten en het is de bedoeling dat deze groep ook standaard de introductiecursus voor Blackboard volgt. Ondersteuners Naast docenten zijn ook ondersteuners meer betrokken bij StudieWeb en Blackboard. Aangezien zij vaak aanspreek punt voor docenten en studenten zijn, is het wenselijk dat zij een beeld hebben van de mogelijkheden van Blackboard. Ook worden diverse onderwijsondersteunende diensten met behulp van Blackboard georganiseerd. Hiervoor is ook enige Blackboard vaardigheid bij ondersteuners noodzakelijk. Er is een introductiebijeenkomst Blackboard gehouden voor informatisering, en aan secretaresses is een cursus Blackboard gegeven.

5


3

6

Evaluatie van de activiteiten en van de resultaten

De kwantitatieve doelstelling van het project, het professionalisering van ca. 60 docenten op gebied van ICT en onderwijs, is gerealiseerd. Er is een scala aan workshops georganiseerd, die zijn bezocht door in totaal ca.80 docenten en ondersteuners. In deze workshops stond steeds de onderwijskundige potentie van ICT-toepassingen voorop. Omdat tot dusverre de ICTO-scholing die binnen ACTA verzorgd is voornamelijk op de ICT-vaardigheid van docenten gericht was (‘knoppencursussen’), is dit een stap in de gewenste richting van integratie tussen onderwijskundige scholing en ICT-scholing. Ongevraagd gaf een aantal docenten aan de combinatie van onderwijs en ICT-vaardigheid erg te waarderen. Als we kijken welke docenten bereikt zijn in dit project, dan blijken dat met name de docenten te zijn die nog niet of nauwelijks met ICT werkten (bijv. in de bijeenkomsten over gebruik van PowerPoint in de onderwijsleerpraktijken). Daarnaast zijn de koplopers bereikt, die gericht uitgenodigd zijn voor workshops en wie iets nieuws geboden werd door de combinatie van ICT en onderwijskundige vraagstukken. De groep docenten die hier tussenin zit is minder goed bereikt. De ondersteuners waar veel docenten uit de laatste groep op terugvallen is wel bereikt. De doelstelling om een methodiek voor ICT-leerprojecten te ontwikkelen en in praktijk te brengen, is in het afgelopen jaar nog niet gerealiseerd. Hiervoor zijn een aantal oorzaken / aantal problemen: - Door de hoge werkdruk aan het begin van het studiejaar is het projectteam trager van start gegaan dan gehoopt was. Met name het leggen van contact met de blokcoördinatoren heeft onder het tijdsgebrek geleden. Er is meer doorlooptijd nodig om het idee van een ontwikkelproject met de blokcoördinatoren te bespreken en een geschikt moment af te spreken om met een bepaald blok aan de slag te gaan. - De projectleider heeft veel tijd moeten besteden aan hele praktische uitvoerende taken (zoals het plannen van data en bespreken van trainingsruimtes) door het ontbreken van secretariële ondersteuning. - Van de betrokkenheid van het onderwijsmanagement bij dit project is weinig zichtbaar geworden. Hiermee is niet gezegd dat deze betrokkenheid ontbreekt, maar wel dat het te weinig is uitgedragen; wellicht bestond er zo’n groot vertrouwen in de uitvoerders van het project dat het management meende dat het vanzelf wel zou lopen. Dit betekende echter dat er weinig stimulans uitging naar docenten om deel te nemen aan het project. Deelname van docenten aan de professionaliseringsactiviteiten werd niet gefaciliteerd (bijv. door er tijd voor vrij te maken), waardoor deelname afhankelijk bleef van de goede wil van individuele docenten en van de goede contacten van de projectleider binnen de organisatie. Uit de literatuur is bekend dat uitgesproken commitment van het management en van de direct leiding gevende een belangrijke voorwaarde voor het succes van leerprojecten is (Bergenhenegouwen, 2002). - Veel docenten moeten voor de curriculumherziening hun onderwijs aanpassen en, met name docenten voor wie het gebruik van ICT in het onderwijs nog niet vanzelfsprekend is, ervaren het als extra belasting wanneer zij hierbij ‘ook nog’ moeten nadenken over de potentie van ICT voor hun onderwijs. - Leerprojecten zijn een professionaliseringsvorm die veel initiatief en verantwoordelijkheid van deelnemers verwacht. Deze houding van zelfverantwoordelijkheid voor ICTO-professionalisering is tijdens het project niet voldoende uit de verf gekomen (zo verscheen bijvoorbeeld op een bijeenkomst waarvoor geen herinnering gestuurd werd geen van de aangemelde docenten). Mogelijk komt dit omdat het een nieuwe vorm van professionalisering is en we in het project onvoldoende duidelijk geweest zijn over de mate waarin we initiatief van docenten verwachtten. Het is ook mogelijk dat het concept van leerprojecten met zelfverantwoordelijk leren binnen de huidige context van ACTA niet realistisch is omdat onvoldoende wordt voldaan aan de noodzakelijke voorwaarden. In dat geval moet er gekozen worden voor een vorm waarin ontwikkelgroepen sterker gestimuleerd worden door de onderwijskundigen, wat zal betekenen dat een kleiner aantal ontwikkelgroepen ondersteund kan worden.

6


4

7

Conclusies en aanbevelingen

Conclusies In dit project is door een flink aantal docenten van ACTA deelgenomen aan professionaliseringsactiviteiten op gebied van ICT in het onderwijs. Deels waren dit docenten die nog geen ervaring hebben met gebruik van ICT in hun onderwijs. De professionalisering had voornamelijk de vorm van workshops, waarin onderwijskunde en ICT-vaardigheden gecombineerd werden aangeboden. Om een aantal redenen (zie hoofdstuk 3) bleek het in het afgelopen jaar nog niet haalbaar om het leerproject als nieuwe vorm van docentprofessionalisering van de grond te krijgen. Wel is er in het afgelopen jaar het nodige voorwerk gedaan waardoor komend jaar het opzetten van leerprojecten haalbaarder is: - er zijn contacten gelegd met blokcoördinatoren die komend studiejaar voor hun blok vormen van ICT-gebruik willen ontwikkelen - er is informatie verkregen over de thema’s waarvoor onder docenten interesse bestaat - er zijn nieuwe groepen docenten bereikt, bijv. de onderwijspraktijken, waarbij ook ideeën ontstaan zijn voor gebruik van ICT in het onderwijs, zoals bijvoorbeeld ter ondersteuning van de dagelijkse werkbesprekingen in de onderwijspraktijk. Aanbevelingen Komend jaar zal er een vervolgproject worden uitgevoerd, waarin alsnog de methode voor docentprofessionalisering in de vorm van leerprojecten of ontwikkelgroepen zal worden toegepast. Voor dit vervolgproject doen we de volgende aanbevelingen: -

-

-

-

Begin het project met een projectplan met daarin een analyse van de slaagkans van leerprojecten / ontwikkelgroepen. Een dergelijke analyse is snel te maken a.d.h.v. documenten die geschreven zijn in het afgelopen projectjaar en een korte literatuurstudie. Organiseer een scala van professionaliseringsactiviteiten dat voldoet aan de behoeften van diverse groepen docenten (docenten die laagdrempelig willen kennismaken met ICT in het onderwijs, zij die vormen van ICTO die zich in andere vakken al hebben bewezen willen overnemen en zij die nieuwe onderwijsvormen willen uitwerken). Organiseer voor al deze groepen activiteiten, voorkom dat zoveel energie gestoken wordt in de ‘beginners’ dat dit ten koste gaat van de andere groepen. Stel een begeleidingscommissie in waarin sleutelfiguren uit de organisatie zitting hebben en bespreek daarmee het projectplan en spreek regelmatig over de vordering van de projectuitvoering. Betrek de begeleidingscommissie en (onderwijs)management nauw bij de uitvoering van het project. Vraag hen om hun commitment ten opzichte van het project uit te dragen binnen de organisatie (bijv. door alle blokcoördinatoren en afdelingsvoorzitters te vragen om mee te werken) Ga in overleg met de begeleidingscommissie na hoe de deelname van docenten aan leerprojecten gefaciliteerd kan worden (mogelijk kunnen docenten die binnen het project een ‘good practice’ ontwikkelen hiervoor op enige wijze beloond worden). Vraag ondersteuning voor de praktische organisatie zoals bespreken van trainingsruimtes en maken van afspraken. Wees vanaf het begin heel duidelijk over verwachtingen die er bestaan van de deelnemers aan leerprojecten en check bij de deelnemers of dit realistische verwachtingen zijn. Maak duidelijke en realistische afspraken met de deelnemers aan leerprojecten over het nemen van initiatief en de verdeling van verantwoordelijkheid tussen de deelnemers en de onderwijskundige ondersteuner. Spreek ook duidelijk af met de groep over welke onderwerpen deze begeleiding krijgt van de onderwijskundig ondersteuner. Zorg dat de professionaliseringsactiviteiten heel direct relevant zijn toegesneden voor het onderwijs van docenten, zodat het direct toepasbaar is.

7


8

Literatuur Onderwijscommissie (2003). Opleidingsplan 2003. Amsterdam: ACTA Bergenhenegouwen, G. (2002). Strategisch opleiden en leren in organisaties. Groningen: Wolters Noordhoff. (3e druk). Jong de, R. (2003) Docent in beeld. Nijmegen: IOWO Poell, R. (2001). Veelzijdig organiseren van leerprojecten. In: R. Poell & Kessels (red.), Human Resource Development, organiseren van het leren. Alphen a/d Rijn: Samson. (pp. 137–148). Verstelle, M. & Benthem, I. (2002). Knoppen, kneepjes en didactiek. Acht praktijkvoorbeelden van docentprofessionalisering rond ELO’s. Utrecht: SURF.

8


9

Bijlage 1: Originele projectaanvraag I

ALGEMENE GEGEVENS (in te vullen op maximaal één vel A4)

1. Administratieve gegevens • Faculteit/Dienst: ACTA • Afdeling: werkgroep ICT&O • Contactpersoon bij de faculteit/dienst: Dr. G.C.H. Sanderink • Contactpersoon bij het ICT Onderwijscentrum: Drs. G.J. Los 2. Titel van de aanvraag Professionalisering van Docenten: ICT-leerprojecten 3. Samenvatting van de aanvraag Binnen ACTA is een begin gemaakt met meer studentgecentreerd onderwijs. Verdere flexibilisering, de invoering van de BaMa en de implementatie van het opleidingsplan 2003 zijn volgende stappen naar competentiegericht onderwijs. Deze veranderingen houden in dat ook de rol van de (tandarts)docent verandert. Naast de rol als inhoudsdeskundige zal van docenten verwacht worden dat ze als rolmodel, als mentor of begeleider en als ontwerper van een rijke leeromgeving optreden. Binnen ACTA is de afgelopen jaren regelmatig ICT ingezet om het proces van onderwijsvernieuwing te ondersteunen. Tevens zijn geïnteresseerde docenten in de gelegenheid gesteld om hun kennis over ICT-gebruik voor het onderwijs te ontwikkelen. Door de geplande onderwijsvernieuwing zal ook voor docenten die tot nu toe weinig ICT gebruikt hebben de behoefte aan goede ICT-vaardigheid voor studentactiverende werkvormen en begeleiding toenemen. Dit project beoogt een aantal leerprojecten op te zetten waarbij het uitgangspunt een grote zelfwerkzaamheid van docenten is en de leeractiviteiten zijn afgestemd op de behoefte van de docent. In een leerproject werkt een team van docenten onder begeleiding van een leeradviseur aan de eigen professionalisering. Concreet doel van het project is dat een behoorlijk aantal docenten (± 60) zich professionaliseren op ICT-gebied. Met name docenten die tot nu toe professionalisering op het gebied van ICT&O ontbeerd hebben. 4. Welke personen zijn betrokken bij de uitvoering van het project? Faculteit: naam

titel

G.C.H. Sanderink J. Buis P. Koopman R. Kulk

Dr. Drs. Drs. Ing.

functie

afdeling

fte/week

Projectleiding ICT ontwikkelaar ICT ontwikkelaar ICT ontwikkelaar Docenten

ICT&O ACTA ICT&O ACTA ICT&O ACTA ICT&O ACTA ACTA

0.05 0.10 0.10 0.20 1.20

Onderwijskundige

ICT-Onderw.centrum

0.25

ICT Onderwijscentrum:

Begeleidingscommissie De werkgroep ICT&O-ACTA is de facultaire begeleidingscommissie. In deze werkgroep zijn vakinhoudelijke, onderwijskundige en technische expertise aanwezig. De werkgroep is tevens verantwoordelijk voor het resultaat van het project en waakt over de resultaten. 5. Wat is de beoogde startdatum? 1-9-2003

9


10

6. Wat is de totale looptijd van het project in maanden? 12 maanden II

PROJECTBESCHRIJVING (maximaal 4 vel A4)

7. Geef een uitwerking van de inhoud van het project waarvoor een beroep wordt gedaan op het Onderwijscentrum. Vermeld hierbij expliciet de geoperationaliseerde projectdoelen en de beoogde resultaten. Professionalisering van Docenten: ICT-leerprojecten In 2002 is met het invoeren van de onderwijspraktijk voor het klinisch onderwijs een begin gemaakt met meer studentgecentreerd onderwijs. Verdere flexibilisering, de invoering van de BaMa en de implementatie van het opleidingsplan 2003 zijn volgende stappen naar competentiegericht onderwijs. Deze veranderingen houden in dat ook de rol van de (tandarts)docent verandert. Naast de rol als inhoudsdeskundige zal van docenten verwacht worden dat ze als rolmodel, als mentor of begeleider en als ontwerper van een rijke leeromgeving optreden. Binnen ACTA is de afgelopen jaren regelmatig ICT ingezet om het proces van onderwijsvernieuwing te ondersteunen. Tevens zijn geïnteresseerde docenten in de gelegenheid gesteld om hun kennis over ICT-gebruik voor het onderwijs te ontwikkelen door deel te nemen aan diverse trainingen (bij ACTA, VU en UvA) of door gerichte ondersteuning tijdens projecten. Door de geplande onderwijsvernieuwing zal ook voor docenten die tot nu toe weinig ICT gebruikt hebben de behoefte aan goede ICT-vaardigheid voor studentactiverende werkvormen en begeleiding toenemen. Met dit project wil ACTA bereiken dat een behoorlijk aantal docenten (± 60) zich professionaliseert op ICTgebeid, door middel van leerprojecten. Dit project beoogt een aantal leerprojecten op te zetten waarbij het uitgangspunt een grote zelfwerkzaamheid van docenten is en de leeractiviteiten zijn afgestemd op de behoefte van de docent. Globaal is de opzet van een dergelijk leerproject als volgt: - Aan een leerproject nemen docenten deel die een gelijksoortige leervraag hebben of aan een deelcompetentie willen werken. Daarbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan: mentoren die studenten op afstand willen begeleiden, tandartsdocenten die een digitaal portfolio willen inzetten, docenten die gebruik willen maken van digitale toetsvormen of docenten die naast de collegestof opdrachten aanbieden via de digitale leeromgeving. In het laatste geval zullen docenten bijvoorbeeld niet alleen hun vaardigheid met het bedienen van het programma uitbreiden, maar ook werken aan het ontwerpen van onderwijs en het begeleiden daarvan. - In een leerproject werkt een team van docenten onderbegeleiding van een leeradviseur aan de eigen professionalisering. Als voorbereiding krijgen docenten en leidinggevende een schriftelijke uiteenzetting van het idee projectmatig leren. Daarna wordt elk project gestart met een workshop of studiedag waarin de leerbehoefte of het probleem wordt geïdentificeerd. In onderling overleg worden doelen gesteld en activiteiten worden gepland. Vervolgens komt het team regelmatig bijeen om de doelen te realiseren, leerervaringen uit te wisselen, te reflecteren en verbeteringsactiviteiten uit te voeren. - Na de eerste stappen blijft stimulering en begeleiding van het proces nodig. Indien nodig worden werkvormen aangeboden, kennisbronnen beschikbaar gesteld en een team kan in- of externe trainingen volgen, die bij de leerbehoefte aansluiten. Na een vooraf bepaald aantal weken worden de leerprojecten afgesloten. Bij de afsluiting presenteert elk team de ervaringen en de toepassing van het geleerde in de eigen onderwijspraktijk. Het project is onderverdeeld in een viertal fasen; een ontwikkelfase, een testfase, een uitvoeringsfase en een afrondingsfase. In de ontwikkelfase van de leerprojecten worden eerst de mogelijkheden onderzocht. Om een idee te krijgen waar de leerbehoefte liggen vindt er overleg plaats met de betrokken afdelingen. De trainingsgebieden worden in beeld gebracht en op basis hiervan wordt een werkwijze voor de leerprojecten ontworpen. Er wordt een opzet gekozen voor de begeleidingsstructuur en de benodigde ondersteunende documenten worden geschreven.

10


11

In het project worden voorzieningen opgenomen die het samenwerken en uitwisselen van ervaringen tussen docenten bevorderen. Welke vorm dit krijgt hangt sterk af van de opzet van de leerprojecten, maar er kan bijvoorbeeld gedacht worden aan gebruikersgroepen of een kennisnetwerk. Belangrijk in het traject is de projectmatige aanpak aan het leren. Dit betekent dat docenten verantwoordelijk zijn voor het leerproject en doelgericht aan ICT-vaardigheid, en toepassing hiervan in het eigen onderwijs, werken. Het betekent ook dat in de leerprojecten duidelijke afspraken worden gemaakt over de faciliteiten zoals tijd, ruimte en materiaal en dat van het management wordt verwacht dat de leeractiviteiten ondersteund worden. De uiteindelijke opzet van de leerprojecten wordt vastgelegd en opgenomen in het projectverslag. Aansluitend worden in de testfase twee kortlopende leerprojecten met elk 5 tot 6 docenten uitgevoerd. Aan de hand van de testfase worden een aantal praktische zaken zoals optimale groepsgrootte, duur van het leerprojecten, intensiteit van de begeleiding, enz. afgestemd. Waar nodig wordt ondersteunend materiaal aangepast. In de uitvoeringsfase wordt twee keer een serie leerprojecten opgestart. De duur van een leerproject kan variëren afhankelijk van de leerbehoefte, maar is maximaal 3 maanden. Er wordt naar gestreefd om per serie ongeveer 5 leerprojecten op te starten, zodat ca. 60 docenten bereikt worden. De mogelijkheid om in de tweede serie leerprojecten ook vervolgtrajecten te starten wordt open gehouden. Schematisch ziet een serie leerprojecten er als volgt uit: Input: onderwijsprogramma + kenniselementen (trainingen, literatuur, expert , begeleiding)

Leerproject 1

Leerproject 2

Leerproject 3

Leerproject 4

Leerproject 5

Output: onderwijstoepassingen + kennisuitwisseling

In de afrondingsfase wordt de werkwijze geëvalueerd en vindt de projectrapportage plaats. Verder wordt onderzocht op welke wijze gebruikersgroepen en/of kennisuitwisseling kunnen worden voortgezet. Er wordt tevens een beslissing genomen over het al dan niet voort zetten van de leerprojecten. Bij de keuze voor het opzetten van leerprojecten zijn een aantal afwegingen gemaakt: - Ten eerste sluit het geïntegreerd leren en werken aan bij de onderwijsvisie in het nieuwe curriculum. In dit geval wordt ook van docenten verwacht dat zij zelf richting geven aan het eigen leerproces. - Een deel van de docenten die voor dit project de doelgroep vormen hebben in het verleden geen gebruik gemaakt van cursussen en trainingen die op ICT-gebied aangeboden zijn. Door de directe koppeling met de werkzaamheden van de docenten en het aanbieden van maatwerk wordt verwacht dat deze groep nu wel bereikt wordt. Een andere factor die deze verwachting verstrekt is dat de veranderingen in het curriculum er voor zorgen dat de behoefte aan nieuwe werkvormen en methoden zal toenemen. - Er wordt voorkomen dat alleen knoppencursussen gevolgd worden, die weinig meerwaarde opleveren op onderwijskundig gebied. Als bijvoorbeeld enkele docenten geïnteresseerd zijn in digitaal toetsen zullen ze zich in een leerproject richten op de toetsmogelijkheden van Blackboard, maar ook de didactische implicaties bespreken, de toets ontwikkelen en de randvoorwaarden regelen. Door het direct toepassen van het geleerde in de praktijk vindt ook borging plaats en wordt het rendement en de transfer van de training verhoogd. - De beoogde zelfwerkzaamheid van docenten houdt tevens het risico in dat een leerproject verwatert of vastloopt. Hiermee zal bij het opzetten en begeleiden van de leerprojecten rekening gehouden moeten worden.

11


12

8. Verantwoording aansluitend bij de criteria die als bijlage 1 bij de brief zijn gevoegd: 8.1. Facultair commitment 8.2. Projectstructuur 8.3. Onderwijskundig kader 8.4. Kwaliteit en disseminatie Binnen ACTA maakt men zich sterk voor professionalisering van de organisatie, zoals dit beschreven wordt in een aantal richtinggevende documenten binnen de organisatie. De behoefte aan professionalisering van docenten wordt gedragen door de medewerkers van de werkgroep, directie en het Onderwijs Instituut.

Door het kenmerk professionalisering van docenten past het project bij de geformuleerde speerpunten. Het project schept voorwaarden die toekomstig gebruik van ICT-leerprojecten bevorderen. Binnen de draagwijdte van het project liggen alle afdelingen binnen de faculteit. De ICT-leerprojecten zijn van belang voor het toekomstige scholings- en professionaliseringsbeleid. Tevens kan het als voorbeeld dienen voor andere ICTO werkgroepen. 9. Welke kosten zijn er met de uitvoering van het project gemoeid? Geef in een tabel volgens onderstaand schema aan welk deel van de kosten ten laste komt van de betrokken faculteit(en), voor welk deel een beroep wordt gedaan op personele ondersteuning door het Onderwijscentrum VU en wat de totale kosten zijn. Fac. in fte

# mnd

Projectleiding

0.05

12

onderwijskundige expertise

0.2

expertise ICT&O

0.2

12

Docent

1,2*

12

Fac. In KEuro

ICT in fte

# mnd

0.25**

12

PERSONEEL

MATERIEEL/SCHOLING Advisering HRD-deskundige

2

Verbruiksmateriaal en workshop

1

Cursusmateriaal, software

2

TOTAAL

1.65

0.25

* Gemiddeld 3 uur p/w gedurende een leerproject **Verwacht wordt dat er in de uitvoeringsfase (jan. t/m juni) behoefte is aan 0.3 fte en in de overige fase 0,2 fte.

12


13

10. Projectplanning Geef een globale planning van het project in maanden, met een overzicht van het type activiteiten, de voortgangsbeslissingen, voortgangsrapportages, implementatie en eindevaluatie. Ontwikkelfase In de eerste 3 maanden worden de mogelijkheden onderzocht, er vindt overleg plaats met de betrokken organisatieonderdelen en de trainingsgebieden worden geïnventariseerd. Op basis hiervan wordt de werkwijze voor de leerprojecten ontworpen en gedocumenteerd. Testfase Alvorens de leerprojecten op te starten wordt een pilot uitgevoerd met een kleine groep docenten. Het model wordt geëvalueerd en waarnodig bijgesteld. Verwacht wordt dat de pilot in de 4e en 5e maand van het project wordt uitgevoerd Uitvoering en evaluatiefase In de 6e maand wordt de eerste serie leerprojecten gestart. De leerprojecten hebben een maximale looptijd van 3 maanden, zodat in de 9e maand een twee serie leerprojecten gestart kan worden. De laatste maand wordt gebruikt voor kennisdisseminatie, projectevaluatie en rapportage.

11. Ondertekening en datum. De aanvraag dient door of namens het faculteitsbestuur of het diensthoofd ondertekend te worden, alsmede voor akkoord door het Onderwijscentrum VU.

13


14

Bijlage 2: Plan van Aanpak ICTO-professionalisering ACTA Inventarisatie Met als uitgangspunt het projectvoorstel is een inventarisatie gemaakt. Daarin is gekeken hoe anderen succesvolle professionalisering hebben aangepakt. Wat op het gebied van literatuur houvast kan geven. Hoe de situatie bij ACTA is en wat hierin succesfactoren of knelpunten zijn. Uit deze inventarisering zijn voor het plan van aanpak de volgende punten van belang: Situatie bij ACTA ICTO-ACTA heeft eerder Blackboard en PowerPoint cursus gegeven. Er zijn ook een aantal lunchbijeenkomsten geweest om uitwisseling tussen docenten te bevorderen. Het afgelopen jaar is professionalisering vooral op individuele basis uitgevoerd. Onderwijsvernieuwing en de invoering van Ba/Ma spelen een belangrijke rol. Mede hierdoor is er een gedifferentieerde behoefte aan ICT-trainingen. Dit blijkt ook uit vragen en reacties van docenten. Er is door IOWO een onderzoek gedaan naar het docentschap bij ACTA. Ook is er een commissie professionalisering actief. Door deze cie is een inventarisatie van wensen voor professionalisering uitgevoerd en door het Centrum voor Nascholing, Carla Laan, UvA is een voorstel geschreven. Er is behoefte aan individuele opleiding, maar ook aan samenwerking en integratie. Belangrijke succesfactoren zijn dat er commitment is bij management en er is een vraag bij docenten. Een knelpunt is dat docenten (te)weinig tijd hebben voor onderwijsvoorbereiding c.q. vernieuwing. (zie ook bijlage 1B: inventarisatie) Conclusie inventarisatie Voor sommige docenten zijn leerprojecten een geschikte vorm, voor anderen zijn andere vormen van professionalisering geschikter. Een mix van professionaliseringsactiviteiten organiseren lijkt de beste oplossing.

Geplande activiteiten Activiteit

Trainingen (BB, ppt, pdf)

Leerprojecten (blokken)

Vorm

Cursussen Zie bijlage 3

Doel

Leren

Onderwijskundig ontwerp Zie methodiek leerprojecten Product en leren

Begeleiding

Pepijn, Jaap, Evie Bestaand materiaal Max 16

Riet, Janneke, Evie

Meerdere dagdelen Vragenlijst

Lesmateriaal Groepsgroot te Tijd Kwal. criteria

Interesse gebieden (toetsen, portfolio, video, PICO-vraag) Workshop

Netwerken, evaluaties, publicaties Lunch bijeenkomsten

Toepassen in het onderwijs Allen

Kennis verbreiding Riet, Pepijn

Just in time training of maatwerkcursus 2-6

Maatwerk

Blok voorbereiding en uitvoering Gezamenlijk product (blok cursus)

1 dagdeel

Presentaties en producten Max 16 (mobile classroom) 1 a 1.30 uur

4-6

div. producten

Nieuwe initiatieven

14


15

Methodiek leerprojecten

Voor de leerprojecten maken we een vragenlijst die dient als voorbereiding van het leerproject. De vragen hebben betrekking op het blok en dienen om de situatie te beschrijven en wensen van docenten in kaart te brengen. Bij leerprojecten uitgaan van eenvoudig stappenplan voor ontwerpen: 1. Analyse situatie en formuleren (ontwerp)doelstelling we maken een vragenlijst voor analyse, we begeleiden bespreking met het team van het blok. 2. Ontwerp: bekijk bestaande voorbeelden, overweeg mogelijke oplossingen, kies oplossing we dragen voorbeelden aan, denken mee over ideeën, 3. Realisatie: uitwerken van opdrachten, inrichten BB-site, formuleren spelregels / afspraken studenten, etc. We verzorgen waar nodig instructie over ICT, geven commentaar op opdrachten, etc. 4. Evaluatie: gesprek met docenten: zijn de verwachtingen uitgekomen? Evaluatie met studenten? Wat zijn voornemens voor volgend jaar? we helpen bij opstellen vragenlijst, begeleiden een afsluitende bespreking met het docententeam,

Communicatieplan

Voordat het projectvoorstel werd ingediend is het voorgelegd aan enkele leden professionaliserings commissie. Tijdens de voorbereiding zijn de ideeën ook besproken en hieruit kwam de aanbeveling iets te organiseren voor de “Blokdocenten” ICTO-prof activiteiten worden afgestemd met andere activiteiten, o.a. door het plan van aanpak te bespreken met diverse mensen (begeleidingscommissie). Er zijn twee “Show & tell sessies” georganiseerd die de activiteiten van de ICTO-werkgroep onder de aandacht van docenten gebracht hebben. Communicatie met docenten Er wordt geen onderzoek gedaan naar opleidingsbehoeften of individuele ICT-vaardigheden. Er is al veel inventariserend werk gedaan binnen ACTA waarvan we gebruik kunnen maken. Zonodig wordt er tijdens de trainingen geïnventariseerd. De doelgroepen worden individueel benaderd. Dit betekend bijvoorbeeld dat voor de projecten de blokcoördinatoren per mail op de hoogte gebracht worden en telefonisch uitgenodigd worden voor een bespreking. Ook worden de OWP-coördinatoren benaderd zodat een afspraak gemaakt kan worden voor de hele staf, bijvoorbeeld voor een kennismaking met Blackboard of een PowerPointcursus. Docenten die eerder een cursus Blackboard gevolgd hebben worden uitgenodigd voor een vervolgworkshop. Het hele activiteitenplan wordt gepubliceerd op Blackboard. Voor de netwerk of lunchbijeenkomsten worden alle docenten uitgenodigd.

Planning 1e activiteiten serie Datum

Tijd

Activiteit

Voor wie

Vanaf 18/1

Gedurende blok

coördinatoren en docenten

Op afspraak Week 2/2

16.30-18.00

Projecten: blok Mond&G1 skillslab Mond&Z1 blok Mond&Z2 Introductie Bb Introductie Bb

Week 5/2

2 dagdelen

Basiscursus Bb

specifiek voor OWP Alg. en ondersteunend personeel starters

Locati e ACTA

ACTA ACTA VU

15

Projectverslag 2003-1 Week 9/2

Ca 2 uur

Week 19/2 Week 16/2

Ca. 2 uur

Vanaf 1/3

Gedurende blok

Week 1/3 Week 8/3 Week 22/3 Week 29/3 Week 29/3

Ca 2 uur 1 dagdeel 2 dagdelen 2 uur

16 Workshop Herhaling bb Basiscursus Bb Workshop efficiënt Bbgebruik Projecten: blok Mens&Z1 blok Mens&Z2 skillslab F1 Intro PowerPoint Didactisch gebruik ppt Basiscursus Bb Basiscursus Bb Workshop naar keuze

diverse

ACTA

starters gevorderden

VU ACTA

coördinatoren en docenten

ACTA

starters algemeen starters starters gevorderden

ACTA ACTA ACTA ACTA ACTA

Bijlage 1B: Inventarisatie Succesfactoren:

Zorg dat het project voor docenten meer oplevert dan alleen beter onderwijs, bijv. een publicatie (artikel of good practice beschrijving op een website). We kunnen docenten helpen bij verzamelen evaluatiegegevens die verwerkt kunnen in een publicatie. Begeleiden richt zich niet alleen op inhoudelijke aspecten of op goed afgebakende vaardigheden, maar vooral op de onderliggende leerprocessen (systematisch ondersteuning van het leren) Er is behoefte en bereidheid om te leren en het leerproject is relevant voor de beroepsuitoefening Er is commitment van het management en er zijn middelen (tijd, geld en plaats) beschikbaar. Ook de directe leidinggevende staat positief tegenover het leerproject De lerende kan over (kennis)bronnen beschikken De opleider heeft voldoende beslissingsbevoegdheid

Mogelijke knelpunten:

Uitloop in tijd; het project is niet heel snel van start gegaan. o Duidelijke werkplanning maken en snel aan de slag. Overigens zijn tijdens onze discussies al veel ideeën besproken, waarvan we profijt hebben bij het uitwerken van het plan. Risico dat we docenten onvoldoende bereiken Docenten hebben te weinig tijd voor onderwijsvoorbereiding en vernieuwing o Zorgen dat er een goed afstemmen met anderen zoals de werkgroep professionalisering, degene die invoering portfolio gaat begeleiden, onderwijsdirecteur etc. Goede begeleidingscommissie instellen en deze regelmatig raadplegen, plan van aanpak voorleggen aan begeleidingscommissie

Samenvatting IOWO Docenten in beeld (april 2003)

Het rapport brengt de positie van de docent in kaart omdat er nog geen docentprofiel was (taakvervulling, competenties, ambities en ontwikkeling docentschap). De resultaten zijn bestemd voor verbeteringsacties Docenten willen meer tijd voor onderzoek, daarna komt onderwijs, dan zorg en management.

16


17

Takenpakket wordt als te zwaar ervaren en er wordt meer gewerkt dan de aanstelling. Men stelt zelf prioriteiten in de onderwijstaak en de beschikbare tijd wordt grotendeels besteed aan het geven van onderwijs. Men zou liever meer tijd aan onderwijsvoorbereiding en ontwikkeling besteden. Docenten beleven het meeste genoegen aan interactief onderwijs in kleinere groepen en aan individuele begeleiding. Toetsen maken wordt niet leuk gevonden en wordt weinig gewaardeerd. Op coördinatie van cursussen of blokken voelt men zich het minst competent. In dit verband wordt ook coaching en overleg tussen docenten als een weinig gewaardeerde deeltaak genoemd. Stimulerend voor de ontwikkeling van het docentschap wordt gevonden: leren door zelf te doen en regelmatige zelfevaluatie, dan komt feedback van studenten en daarna didactische opleidingen. Initiatieven voor de eigen ontwikkeling komen overeen met bovenstaande opsomming. Het bij wonen van facultaire onderwijsbijeenkomsten ervaren docenten niet als stimulerend, maar het is wel een initiatief dat redelijk scoort. Een toekomst wens is meer multidisciplinair en meer in teamverband werken. Men is ontevreden over de mate waarin docenten betrokken worden bij de besluitvorming over onderwijsvernieuwing en er is onduidelijkheid over kwaliteitszorg. Hoogleraren weten het beste de ondersteuning voor didactisch ontwikkeling te vinden, klinische docenten het minst. Advies: Aandacht voor onderwijsvoorbereiding (ondersteuning bij competentieontwikkeling m.b.t. leerdoelen, toetsen, leeractiviteiten) Aandacht voor onderwijsorganisatie (waardering, ruimte voor overleg, coaching)

17


18

Bijlage 3: Overzicht mogelijke workshops en cursussen Blackboard

Door gebruik te maken van een standaard Digitale Leeromgeving, afgekort als DLO, kunt u op eenvoudige wijze een Internetsite maken bij uw onderwijs. Zo'n DLO biedt veel mogelijkheden, denk bijvoorbeeld aan het beschikbaar maken van opdrachten of korte studieteksten, het doen van actuele mededelingen zoals roosterwijzigingen of de mogelijkheid om studenten te laten samenwerken aan opdrachten.

Blackboard introductie – ca. 1 ½ uur U maakt kennis met het StudieWeb en de digitale leeromgeving (Blackboard). De introductie is bedoeld voor medewerkers en docenten die Blackboard niet direct in het onderwijs gebruiken, maar wel op de hoogte willen zijn.

Blackboard basiscursus – ca. 2 dagdelen In deze cursus leert U het StudieWeb en Blackboard gebruiken als docent. U zult leren hoe u met behulp van een standaard digitale leeromgeving (Blackboard) een site maakt die past bij uw onderwijs en hoe deze site op een goede manier inzet binnen uw onderwijs. De basiscursus is bedoeld voor docenten die in een onderwijs blok met Blackboard willen werken.

Workshop ‘Werken met Blackboard’ – ca. 2 uur Na een introductie over de nieuwe versie van Blackboard gaat u zelf aan de slag met uw onderwijswebsite in Blackboard. Hierbij kunt u waar nodig een korte demonstratie krijgen over de werking van Blackboard. Er zijn voorbeelden beschikbaar en u kunt begeleiding krijgen bij het verbeteren van uw cursuswebsite. Deze cursus is geschikt voor docenten die eerder een cursus volgde of zelf enige ervaring met Blackboard hebben opgedaan.

Workshop ‘Hoe kan ik als docent Blackboard efficiënt gebruiken?’ – ca 2 uur U wilt Blackboard gebruiken in uw onderwijs en u wilt er méér mee doen dan alleen mededelingen en uw collegesheets publiceren. Maar hoe houdt u de tijd die dit van u vraagt binnen de perken? Als u vooraf een plan maakt voor Blackboardgebruik kan u dat later veel tijd besparen. Ook helpt het als u duidelijke afspraken maakt met uw studenten over het gebruik van Blackboard. In deze workshop maakt u kennis met een aantal strategieën die u helpen om efficiënt onderwijs te geven met behulp van Blackboard en ziet u voorbeelden van opdrachten die studenten aanzetten tot actief studeren zonder dat het de docent veel (nakijk)tijd kost. Deze workshop is geschikt voor docenten die eerder een Blackboard cursus hebben gevolgd of zelf enige ervaring met Blackboard hebben opgedaan.

Vervolgcursus: Video in Blackboard - ca. 1 dagdeel In deze cursus leert u hoe u videofragmenten uit de web-based videobibliotheek van ACTA kunt selecteren voor Blackboard en hoe u deze videofragmenten in Blackboard kunt plaatsen. Ook wordt bekeken wat de mogelijkheden van video in het onderwijs zijn. Deze cursus is geschikt voor docenten die eerder een Blackboard cursus hebben gevolgd of zelf enige ervaring met Blackboard hebben opgedaan.

Vervolgcursus: Samenwerking via Blackboard - ca. 1 dagdeel Blackboard bevat mogelijkheden voor samenwerkingsopdrachten, zoals de ‘Group Pages’ en het ‘Discussion Board’. In de praktijk kan er van alles misgaan als u studenten met elkaar laat samenwerken, sommige problemen hebben met de techniek te maken, maar de meeste problemen zijn didactisch van aard. In deze cursus gaan we in op: waarom en wanneer kiest u voor samenwerkingsopdrachten, het onderscheid tussen groepswerk en ‘peer feedback’, een aantal gouden regels voor goede samenwerkingsopdrachten, wat is de rol van de docent bij het begeleiden van

18


19

samenwerkingsopdrachten. Aan de hand van voorbeelden krijgt u een indruk van de mogelijkheden van Blackboard bij samenwerkingsopdrachten, meestal in combinatie met bijvoorbeeld werkcolleges. Deze cursus is geschikt voor docenten die eerder een cursus hebben gevolgd of zelf enige ervaring met Blackboard hebben opgedaan. Er wordt van de deelnemers enige voorbereiding gevraagd.

Vervolgcursus: Toetsen in Blackboard – ca 1 dagdeel Met Blackboard is het redelijk eenvoudig om toetsen af te nemen met de computer. Dit is nog wel problematisch voor tentamendoeleinden in verband met de beveiliging, maar voor het maken van instaptoetsen, tussentoetsen of oefentoetsen is de toetsmodule heel geschikt. In deze cursus leert u enige algemene voor- en nadelen van toetsen met ICT kennen. We gaan in op verschillende toetsvormen en welke eisen daaruit voortvloeien voor de feedback-, vraag- en toetsconstructie van een dergelijk toets. Vervolgens leert u hoe u in Blackboard een vraag aan kan maken, wijzigen en beschikbaar kan maken voor studenten. U leert op welke wijze u de toetsen af kan nemen, hoe u resultaten terugkrijgt en hoe u deze kunt verwerken. Deze cursus is geschikt voor docenten die eerder een cursus hebben gevolgd of zelf enige ervaring met Blackboard hebben opgedaan.

Vervolgcursus: Afbeeldingen in Blackboard - ca. 2 ½ uur U leert elementaire technische begrippen rondom bestandsformaten voor plaatjes (o.a. GIF, JPEG) uitgelegd en u leert hoe u (digitale) afbeeldingen op verschillende wijzen kunt manipuleren voor eigen doeleinden. Hierbij oefent u bijvoorbeeld met het verkleinen van de bestandsgrootte van plaatjes, het bewerken van een digitale foto en het maken van geanimeerde en aanklikbare afbeeldingen. Deze cursus is geschikt voor docenten die eerder een cursus hebben gevolgd of zelf enige ervaring met Blackboard hebben opgedaan.

PowerPoint introductiecursus - ca. 2 uur In deze cursus leert u hoe u met PowerPoint een presentatie kan maken. U leert basisvaardigheden, zoals het maken van nieuwe dia’s, het plaatsen van teksten en plaatjes. Deze cursus is bedoeld voor docenten die nog geen ervaring met PowerPoint hebben. Na het volgen van deze introductiecursus kunt u deelnemen aan de cursus didactisch gebruik PowerPoint.

Didactisch gebruik PowerPoint - ca. 1 dagdeel In deze cursus leert u hoe u het computerprogramma PowerPoint kunt gebruiken om de kwaliteit van uw (hoor)colleges te vergroten. In deze cursus gaat het niet om het leren werken met het programma, maar juist om het "goede" gebruik ervan in het onderwijs. Hierbij valt te denken aan het maken en bespreken van presentaties voor het eigen onderwijs, waarbij goede en verbeterenswaardige punten van presentaties en het presenteren aan bod komen. U wordt gevraagd een eerder gemaakte presentatie mee te nemen; deze zal tijdens de cursus besproken worden, waarna u de presentatie verder verbetert. Deze cursus is bedoeld voor docenten die al vaardig zijn met het programma PowerPoint.

Pdf-bestanden maken - ca. 1 ½ uur In deze cursus leert u hoe u van tekstbestanden, Worddocumenten, roosters of PowerPoint presentaties Pdf-bestanden kunt maken. U leert bijvoorbeeld hoe u in Pdf-formaat een rooster maakt dat zonder verlies door studenten in Blackboard kan worden bekeken of geprint. Deze workshop is geschikt voor docenten die eerder een cursus hebben gevolgd of zelf enige ervaring met Blackboard hebben opgedaan.

Digitale toetsvragen maken met Respondus - ca. 1 ½ uur Met het programma Respondus kunt u off-line op een efficiënte manier toetsvragen maken of importeren. Ook kunt u gemakkelijk plaatjes invoegen. De toets kunt u daarna eenvoudig in Blackboard zetten. Voor het leren werken met Respondus is het prettig als eigen toetsvragen heeft. Deze workshop is geschikt voor docenten die eerder een cursus hebben gevolgd of zelf enige ervaring met Blackboard hebben opgedaan.

19


20

Workshop DigiCol - ca. 1 dagdeel In deze workshop staat de werkwijze bij video-opname van colleges of presentaties centraal. U kunt DigiCol gebruiken voor opnamen van colleges die u meerdere keren per jaar moet geven, een college met een gastspreker of een congres. Er zijn voorbeelden beschikbaar en naast uitleg over de techniek krijgt u een overzicht van de onderwijskundige aspecten. Voor het de video-opname en het materiaal in Blackboard plaatsen is ondersteuning van de werkgroep ICT&O beschikbaar. (Op de VU is nog weinig ervaring met WebQuests en digitaal portfolio. Voor de onderstaande cursussen zoeken we dan ook docenten die een pioniersrol willen vervullen. Deze lijst fungeert voor deze twee cursussen als een eerste inventarisatie van geïnteresseerden.)

Workshop WebQuests - 2 x ca. 2 ½ uur Met WebQuests kunt u studenten gericht laten werken met bronnen op internet, bijvoorbeeld in het kader van evidence based dentistry. In deze workshop leert u in de eerste bijeenkomst hoe u een WebQuest kunt opzetten en hoe u een dergelijke opdracht in uw onderwijs kunt vorm geven. Hierna kunt u verder zelf een opdracht voor uw onderwijs uitwerken. De tweede bijeenkomst wordt de gemaakte WebQuest bekeken en besproken welke onderdelen goed zijn en welke verbeterenswaardig.

Digitaal portfolio - ca. 1 dagdeel In deze cursus leert u hoe het digitaal portfolio werkt. Naast technische aspecten worden ook de mogelijkheden in het onderwijs bekeken. Deze cursus is bedoeld voor docenten die het digitaal portfolio voor hun onderwijs gaan gebruiken.

20


21

Bijlage 4: Verslag “workshop Blackboard en activerend onderwijs” donderdag 25 maart 2004, 9.30 – 12.00 uur Programma: 1. Voorstelronde, ervaring met ICT en onderwijs kort aangeven. Tevens wensen en/of verwachten van deze workshop kenbaar maken. 2. Ter inleiding een gesprek over activerend onderwijs. Wat verstaat een ieder hieronder. 3. Vervolgens in tweetallen 8 voorbeelden van onderwijs met ICT bekijken, en indelen op basis van mate van activering van studenten en tijd die het voor docent kost om te maken en geven. 4. Nabespreken indeling in kwadranten. Tevens tips en strategieën afleiden voor efficiënter werken. 5. Bespreken rond welke thema’s interesse is om onderwijs te ontwikkelen en ervaringen uit te wisselen. Cursusleiders: Riet Kulk (ICTO-werkgroep ACTA) Janneke van der Hulst (onderwijskundig adviseur, Onderwijscentrum VU) Evie Goossen (onderwijskundig adviseur, Onderwijscentrum VU) In kader van een project organiseren de ICTO-werkgroep van ACTA en het Onderwijscentrum VU samen professionaliseringsactiviteiten voor docenten op het gebied van ICT-gebruik in het onderwijs. De nadruk ligt hierbij op de onderwijskundige kant van gebruik van ICT. Deelnemers: Irene Aartman

Ad van Andel

Rene Gruythuysen Anneke Hannema Ron Knevel

Joep Laverman

Beknopt ervaring onderwijs en ICT: Geeft cursus Statistiek & Methoden en Mens & Wetenschap info in Bb in introductieblok fora Interactieve opdrachten bij orale functieleer

(kon pas later komen) Werkt op secretariaat kindertandheelkunde, ondersteunt Bb gebruik / Rene Gruythuysen Gebruikt Bb bij Mond & Gezondheid, o.a. video, internet incl. videoconferencing, dropbox, disc. Fora Stagebegeleiding via Bb Heeft +/- 5 jaar geleden digitale syllabus voor orale functieleer ontwikkeld. Gebruikt Bb met name organisatorisch

Thiany Ong

1e en 2e jaar studenten, PowerPoint en opdrachten via Bb

Gerard Sanderink

Is voorzitter ICTO ACTA Heeft radiologie cursus met Blackboard ondersteunt Doet onderzoek naar onderwijs en beoordelingsmethoden Gebruikt Bb voor cursus 3e jaar parodontologie.

Meta Schoonheim Marcel v/d Zwet

Verwachtingen / wensen: Nieuwe ideeën opdoen, niet specifiek Zorg: in nieuwe curriculum staat de cursus 2 keer per jaar, op zoek naar vereenvoudiging. 4e jaars cursus gaat naar het 3e jaar: opfriscursus nodig in 4e jaar.

Efficiënter leren werken

Ervaringen delen met collega’s Efficiënter organiseren met ICT om gebrek aan mankracht op te vangen Hoe delegeren? Heeft iemand een vragenlijst om de cursus te evalueren? Wat zijn de afspraken rond mededelingen? Hoe is werken in groepen aan een opdracht te stroomlijnen? Creatieve ideeën krijgen Efficiënter ICT gebruiken Automatisch feedback

21


22 Soms te veel tekst digitaal, met als gevolg veel geprint.

Resultaten van discussie over de vraag wat verstaat een ieder onder activerend onderwijs • Studenten activeren om te leren/ leerproces activeren • Tegenovergestelde van klassieke, frontale hoorcollege • Dialoog tussen student en docent • Student actief informatie laten zoeken • Tentamen activeert op zich ook, maar studenten gaan vaak pas op het laatst studeren. Verschil is nu al eerder in onderwijs actief leerproces uitlokken. Toetsen is meer verweven met leerproces • Student gestuurd, uitgaande van de vraag • Levenslang leren, attitude, reflectie en vaardigheden om te leren. Van docent actief naar student actief Uitgangspunten instructiegericht onderwijs activiteiten van docenten centraal leerstof / aanbod van docenten kennisoverdracht activiteiten van docenten lesuren / lestaken sterke sturing / controle door docent

Uitgangspunten leerprocesgericht onderwijs activiteiten van studenten centraal vraag / (toekomstige) taak / vraag van studenten kennisconstructie en leervaardigheden activiteiten van studenten studie-uren / studietaken toenemende verantwoordelijkheid studenten

Bekijken voorbeelden van ICT en onderwijs

In tweetallen zijn acht voorbeelden van ICT gebruik in het onderwijs bekeken, en ingedeeld in onderstaand kwadrant op basis van twee criteria, namelijk hoeveel tijd kost het voor de docent ter voorbereiding en uitvoering, hoe activerend is het.

22


23

veel tijd voor docent (voorbereiden / begeleiden)

4

1

6 4

8

weinig activerend voor studenten

2 3 2 6

3

Weinig tijd voor docent (voorbereiden / begeleiden)

8

7 4

zeer activerend voor studenten

5 1

Figuur. De nummers in het kwadrant verwijzen naar de nummers die voor voorbeelden staan. Sommige voorbeelden komen meerdere keren in het kwadrant voor. In dit geval verschillende de meningen over de hoeveelheid tijd die het de docent kost en de mate van student activering. Dit leverde interessante discussies op. Zo lijkt voorbeeld 6 (toetsjes bij leesteksten) in eerste instantie activerend. Alleen zijn de vragen waarschijnlijk (te) simpel gesteld waardoor de mogelijkheden van activering tenietgedaan worden.

Onderstaande acht voorbeelden zijn bekeken. Deze voorbeelden zijn nog in te zien via de docentenwebsite >> Workshops Bb>>Bb en activerend onderwijs. 1. Opdrachten bij (streaming) video via een DLO Gebruik van streaming video bij een practicum Meten & Testen: Project van Faculteit Psychologie en Pedagogiek van de Vrije Universiteit Amsterdam. De docent wil studenten leren systematisch te observeren. In de oefeningen wordt gebruik gemaakt van observaties op (streaming) video en gedetailleerde opdrachten. Fragmenten en opdrachten zijn in een digitale leeromgeving geplaatst en kunnen dus altijd bekeken worden. De gedane observatie worden ingevuld in een online toets in de digitale leeromgeving, zodat de docent zicht houdt op de vorderingen van de studenten. 2. MSC Endodontology Gebruik van organisatorische en logistieke mogelijkheden van Blackboard. 3. Voorbeeld van een PowerPointpresentatie 4. Radiologie vijfde jaar Gebruik van Blackboard als ondersteuning van een leertaak. 5. Oral health in an international perspective Voorbeeld OHM. Internationale samenwerken tussen twee opleidingen met gebruik van Virtual Classroom en Discussion Board. 6. Historische pedagogiek Bekijk de toetsjes in de eerstejaarscursus 'Historische Pedagogiek I'. In de rubriek Assignments, Toetsen heeft de docent per hoofdstuk een toets gemaakt waarmee studenten na het bestuderen van het hoofdstuk hun kennis kunnen toetsen. 7. COO-voorbeeld Geneeskunde Programma voor het COO-programma Anatomie en beeldvorming: Abdomen.

23


24

8. Prothetische tandheelkunde Voorbeeld van gebruik van Discussion Boards.

Strategieën voor efficiënt werken

Tijdens de bespreking van de voorbeelden zijn een aantal tips en strategieën voor efficiënter werken naar voren gekomen. Deze staan hieronder ingedeeld bij de fase van onderwijs waarop ze betrekking hebben.

Tijdens onderwijs voorbereiding •

•

Vragen afvangen door informatie digitaal aan te bieden. Vooral organisatorisch dus. [denk wel goed na over de indeling van materiaal] Gebruik een standaard indeling voor bijv. PowerPoint presentaties

Tijdens onderwijsperiode •

• • • • •

minder college-uren door gebruik van filmpjes [kost qua voorbereiding meer tijd, namelijk digitaliseren van videomateriaal] Vragen afvangen door informatie digitaal aan te bieden. Vooral organisatorisch dus. Voorstructureren zelfstudietijd m.b.v. opdrachten / vragen (vb. Radiologie), kan contacttijd terugbrengen. [kost wel voorbereidingstijd, daarna hergebruik materiaal mogelijk] (opfris)toetsen met automatische feedback. Studenten toetsvragen laten bedenken. [gebruik lijstje met eisen waaraan vragen moeten voldoen] Studenten elkaars werk laten nakijken [hier leren studenten van. Docent hoeft niet al het commentaar te bekijken, maar bijvoorbeeld alleen het eindresultaat of per feedback-groepje een student over de discussie een korte rapportage laten maken en die als docent bekijken. Student de gekregen feedback laten samenvatten en presenteren in het werkcollege.]

Vervolgactiviteiten Thema’s voor vervolgactiviteiten

Tijdens een gesprek over vervolgactiviteiten, onderwijsinnovatie, ICT en efficiënt werken bleek dat er interesse is om onderwijs te ontwikkelen en/of ervaringen uit te wisselen met name over de volgende thema’s: • Hoe stroomlijn je als docent het geven van feedback en peer review? Hoe houd je het efficiënt? • Werken met groepen. Hoe kun je een goede groepsopdracht formuleren die beheersbaar blijft? • Ervaringen uitwisselen over online toetsen. Hoe kun je digitale toetsen (efficiënt) inzetten in het onderwijs? Als er na de bijeenkomst nog andere thema’s te binnen schieten, kan men die doorgeven aan Riet.

De vorm van vervolgactiviteiten

In het kader van het project is het mogelijk om groepen te starten waarin docenten rond een thema ervaringen uitwisselen of onderwijs ontwikkelen. Die groepen kunnen door Riet, Janneke en Evie worden begeleid (en zo nodig technische ondersteuning krijgen). De docentengroep kan aangeven welke ondersteuning ze nodig heeft. De groep kan het ‘eindresultaat’ presenteren tijdens een bijeenkomst voor een grotere groep. Deelname aan zo’n groep vraagt, gedurende een afgebakende tijd, een nader af te spreken tijdsinvestering. Een andere vorm is dat Riet, Janneke en Evie een aantal bijeenkomsten organiseren. Per bijeenkomst kan rond een bepaald thema voorbeelden worden gegeven en ervaringen uitgewisseld. Of er kan een bepaald voorbeeld worden gepresenteerd. Het bijwonen van zulke bijeenkomsten hoeft verder niet ‘verplichtend’ te zijn. Een combinatie van beide vormen is mogelijk. Daarnaast kunnen docententeams die gezamenlijk een blok geven als team ondersteuning krijgen. Riet, Janneke en Evie zullen een plan ontwikkelen om met de genoemde aan de slag te gaan.

24

Projectverslag: Professionalisering van docenten: ICT-leerprojecten

Recommend Documents