Projectenboek. Beheer- en ontwikkelingsplan Nationaal Park Weerribben - Wieden. Vastgesteld in de vergadering van het Overlegorgaan op

Projectenboek

Beheer- en ontwikkelingsplan Nationaal Park Weerribben - Wieden

Vastgesteld in de vergadering van het Overlegorgaan op 5-10-2011.

Projectenboek BOP Nationaal Park Weerribben - Wieden

Pagina 1

Inhoud

0.

Inleiding ........................................................................................................................................... 3

1.

Programmalijn Natuur ..................................................................................................................... 6

2.

Programmalijn Bezoekersmanagement ........................................................................................ 15

3.

Programmalijn Profilering ............................................................................................................. 35

4.

Programmalijn Innovatie en gebiedsontwikkeling ........................................................................ 42


Pagina 2

0.

Inleiding

Dit projectenboek behoort bij het Beheer- en Ontwikkelingsplan dat in oktober 2011 door het Overlegorgaan Nationaal Park Weerribben - Wieden is vastgesteld. In het BOP zijn vier programmalijnen geformuleerd: • • • •

Natuur. Bezoekersmanagement. Profilering. Innovatie en gebiedsontwikkeling.

Elk programmalijn heeft een primaathouder. De primaathouder van de programmalijn neemt het initiatief voor uitwerking van de projecten en is verantwoordelijk voor de planning en organisatie van de uitvoering van de deelprojecten. De primaathouder zorgt ervoor dat de projecten die in het Projectenboek zijn opgenomen tot uitvoering komen. Daarbij kan de primaathouder prioriteiten stellen en in overleg met de partners in het Overlegorgaan het werkprogramma aanpassen en actualiseren. De werkorganisatie wordt rondom de programmalijnen georganiseerd. Daarnaast is er een belangrijke relatie met de Stichting ‘Samen voor Nationaal Park Weerribben – Wieden’. In onderstaand organogram is de voorgestelde organisatiestructuur te zien. Per programmalijn komt er een werkgroep die bestaat uit 3 tot 5 kernleden. De werkgroep staat onder leiding van de primaathouder. De primaathouder roept de werkgroep bijeen en bewaakt de voortgang van de uitvoering van de programmalijn.

F IGUUR 1: O RGANISATIE UITVOERING BOP N ATIONAAL P ARK W EERRIBBEN - W IEDEN


Pagina 3

In dit projectenboek zijn per programmalijn de deelprojecten nader uitgewerkt. De deelprojecten kennen een verschillend niveau van uitwerking. Het projectenboek geeft de stand van zaken voor de deelprojecten per datum van verschijning weer. Het is daarmee een dynamisch document dat regelmatig zal worden bijgesteld. Het schema op de volgende pagina geeft de samenstelling van de werkgroepen weer.


Pagina 4

Overlegorgaan NP Weerribben-Wieden Voorzitter Secretaris Ministerie EL&I Provincie Overijssel Staatsbosbeheer Natuurmonumenten Gemeente Steenwijkerland Gemeente Zwartewaterland IVN Vereniging KopTop Waterschap Reest & Wieden Gebruikers rietlanden de Weerribben Gebruikers rietlanden de Wieden Particuliere grondeigenaren de Weerribben Particuliere grondeigenaren de Wieden Plaatselijk Belang de Weerribben Plaatselijk Belang de Wieden LTO afd. Steenwijkerland PM PM PM

Programmalijn A Natuur

Programmalijn B Bezoekersmanagement

Programmalijn C Profilering

Programmalijn D Innovatie ++ ++

++ ++


++ ++

Pagina 5

1.

Programmalijn Natuur

Natuur is de kern van het Nationaal Park Weerribben – Wieden. De Weerribben en de Wieden vormen samen het grootste laagveenmoerasgebied in West Europa, met bijzondere plant- en diersoorten. Beheer en ontwikkeling van de natuur zijn dus belangrijke doelen voor het Nationaal Park. In het BOP zijn de volgende deelprojecten benoemd: 1. Samenhangend en efficiënt beheer door terreinberende organisaties (TBO’s), boeren en rietsnijders. 2. Realiseren cyclisch beheer (inrichting): graven petgaten, plaggen rietlanden. Nieuwe financieringsmethoden onderzoeken voor zowel regulier als cyclisch beheer. (o.a. Europese middelen) 3. Realiseren EHS: Via gebiedsprocessen, grondverwerving, particulier beheer, samenwerking. 4. Verbinden gebied via fauna-passage bij Muggenbeet. (Kernproject) 5. Uitwerken mogelijkheden biomassa (logistiek, marketing, afzet), kan mede drager worden voor financiering natuurbeheer. (Kernproject) 6. Doorlopende monitoring natuurresultaten (schept draagvlak) via proces van Natura 2000. (Deze eventueel bij beheer onderbrengen) 7. Overige projecten: jaarlijkse ad-hoc projecten.


Pagina 6

1.1 Samenhangend en efficiënt beheer door TBO’s, boeren en rietsnijders Kerngegevens Startdatum: Realisatietermijn: Trekker:

TBO’s

Samenwerkingsverband:

Omschrijving De hoofduitdagingen zijn: a. om het Nationaal Park vanuit een samenhangende visie te beheren. Deze actie is inmiddels in gang: Op basis van de gezamenlijke visie Natuurmonumenten (NM) en Staatsbosbeheer (SBB) m.b.t. Weerribben en Wieden koersen we voor wat betreft de lange termijn op afwisselend landschap dat deels nog cultuurhistorisch wordt bepaald door menselijk ingrijpen zoals maaien en afvoeren van cultuurrietland, trilveen, veenmosvegetaties en dotterbloemhooilanden. Deels zal er ook meer procesbeheer gaan plaatsvinden m.b.t. broekbosontwikkeling en hoogveenvorming. De TBO's werken meer en meer samen m.b.t.: visievorming, tactisch en operationeel beheer, maatschappelijke en bestuurlijke netwerken b. een duurzaam vervolg te geven aan de rietimpuls t.b.v. de synergie tussen TBO’s, rietsnijders, natuurdoelen en streekinkomen. Dit is in belangrijke mate de uitvoering van de rietimpuls (SNL invoering voor NM en SBB; uitvoering acties ondernemerschap, uitvoering project biomassa). Opschaling van de rietlandbeheersector. Inzetten op sterke professionele bedrijven. Versterking en ontwikkeling van deze bedrijfstak: • vaktechnische scholing • ondernemerscursussen • promotie en marketing • communicatie. Versterken samenwerkingverbanden door bijvoorbeeld coöperaties of natuurbeheerverenigingen. En: De rapporten over gebruik en afzet alsmede de testprogramma's in het kader van de rietimpuls moeten leiden tot een pragmatisch programma van aanpak m.b.t. biomassa. • •

vinden en verbinden van structurele afnemers op de markt rietlandbeheerders inrichten op een efficiënte manier van afvoeren van biomassa uit het gebied


Pagina 7

•

aannemers als mogelijke contractpartijen voor het uitvoeren van het werk die hiertoe zijn ingericht.

Dit loopt al. c. een beheervergoedingensysteem waarbij Staatsbosbeheer op SNL niveau wordt gebracht (wellicht even apart naar voren halen). Zodat voor rietsnijders en boeren niet twee verschillende werkelijkheden ontstaan. Voor het dagelijks beheer is het van belang dat er een structurele vergoeding komt die de kosten van het beheer dekt voor zowel de TBO's als ook de groene diensten die door de pachters worden geleverd. Nog nader af te wachten en actie te nemen


Pagina 8

1.2

Realiseren cyclisch beheer

Kerngegevens Startdatum: Realisatietermijn: Trekker:

TBO’s


Omschrijving project Beoogd resultaat : •

Essentieel voor de biodiversiteit is om jaarlijks in het kader van het herstel van de verlandingscyclus een deel open water te maken. Voor de Weerribben uitgaande van het ijkjaar 1950 betekent dit dat er jaarlijks gedurende 25 jaar 27 ha open water gemaakt moet worden (doelstelling Natura 2000). Verkend zal worden welke geldstromen daartoe aangeboord kunnen worden om e.e.a. haalbaar te maken, waaronder Life 3. Uitvoeringsprojecten zullen worden opgestart.

•

Voor de financiering van het cyclisch beheer zijn we vooralsnog aangewezen op de vergoeding via SNL of op basis van het nog vigerende contract EL&I - SBB. In tijd zullen naast eenmalige fondsen uit Europa voor herstelprojecten, andere middelen gevonden moeten worden voor het beheer en onderhoud van het gebied. Te denken valt dan aan: o streekrekening, o participatie door ondernemers, o ‘vrienden van’-bijdrage, o verschuiven van publieke middelen (toeristenbelasting), o betalen voor gebiedsdiensten zoals waterberging via de Waterschapslasten.

•

Daarnaast is de ambitie om ook via voortgang met plagwerkzaamheden winst te boeken voor zowel natuur als rietsnijderij. Daarvoor zullen komend jaar plannen worden gemaakt.

•

Nieuw in het beheer zal de afvoer en het aanwenden van biomassa zijn. Het verbranden neemt een einde. Op basis van de resultaten van de onderzoeken in de afgelopen jaren en de praktische testmodellen in het veld wordt biomassa op kostenefficiënte wijze afgevoerd en afgezet aan structurele marktpartijen zowel regionaal als lokaal. De Weerribben produceert per jaar circa 3500 ton aan biomassa. SBB en NM werken hier nauw in samen. SBB Dienstverlening kan mogelijk voor beide partijen hier een markt-ontwikkelaar-rol op zich nemen en tevens de afzet ter hand nemen.


Pagina 9

1.3

Realisering EHS


TBO’s


Omschrijving project Voor de natuurkwaliteit van het park is realisering van de in- en omliggende EHS van wezenlijk belang. Er is een nieuw elan nodig in de samenwerking tussen TBO’s, boeren, landinrichting en het Nationaal Park. Mogelijk kan, in samenhang met de herijking, een nieuw gebiedsperspectief worden gemaakt, waarbij zowel proces als resultaat veel aandacht moet krijgen. In overleg met diverse partijen zullen uitvoeringsmodules of gebiedsprocessen herijkt en opgezet moeten worden.


Pagina 10

1.4 Verbinden Weerribben en Wieden via faunapassage bij Muggebeet Kerngegevens Startdatum: Realisatietermijn: Trekker:

TBO’s


Omschrijving project Opname van Weerribben en Wieden in één Nationaal Park maakt de verbinding tussen beide gebieden tot een noodzakelijk icoon-project, zowel voor de natuur zelf als vanuit de bestaansgrond van het park. De verbinding Weerribben - Roomsloot - Wieden moet er komen vanuit het oogpunt van een goede verbinding tussen de biotopen en de daaraan verbonden soorten (biodiversiteit). Ook moet de verbinding Weerribben - Rottige Meente in het kader van de landinrichting nog worden gerealiseerd. Er moeten mitigerende maatregelen worden genomen voor de otter om deze te beveiligen tegen het verkeer (Provinciale wegen). De aanvoer van basenrijk water via de Drentsche beken/plateau moet via de Steenwijker Aa goed geregeld worden. Levensader voor het gebied. De Robuuste verbindingszone Weerribben, Steenwijk, Drenthe maakt hier onderdeel van uit. Beoogd resultaat is tweeledig: • Realisering faunapassage N333. • Inrichting gebied rond Muggebeet t.b.v. natuur (EHS) en recreatie (verbinding, gastheerschap).


Pagina 11

1.5

Kernproject biomassa.


TBO’s


Omschrijving project (biomassaimpuls uitschrijven)


Pagina 12

1.6

Monitoring natuurresultaten


TBO’s


Omschrijving project Door zowel de TBO's alsmede vrijwilligers en natuurverenigingen wordt er zeer veel geïnventariseerd in de Weerribben en Wieden. In het kader van wat nodig is binnen N2000 en de SNL-regeling een adequaat monitoringprogramma inrichten en afstemmen. Er is een nationale databank voor monitoringgegevens die voor iedereen openbaar is. In de beperking wordt de hand van de meester gekend, geldt zeker voor monitoring en inventarisatie. Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten maken daartoe later een planning, afgeleid van SNL enerzijds en Natura 2000 anderzijds, en ook conform afspraken met de provincie.


Pagina 13

1.7

Overige projecten: Elk jaar plek voor enkele ad-hoc projecten


TBO’s


Omschrijving project Financiering voor ad hoc-zaken zoals projecten dienen afgewogen te worden of deze na inrichting ook exploitabel zijn. Te denken valt aan: • Europese fondsen (LIFE, Interreg). • Nationaal Park gelden. • Innovatiesubsidies (Leader). • Streekfondsen.


Pagina 14

2.

Programmalijn Bezoekersmanagement

Duurzaam Toerisme is een hoofddoel en belangrijke pijler voor het Nationaal Park WeerribbenWieden. Het Nationaal Park versterkt de samenwerking tussen (recreatie)ondernemers, waardoor arrangementen, een goed gastheerschap en een goede ontwikkeling van verblijfs- en omgevingsrecreatie gewaarborgd worden. Daarnaast is geleiding en zonering van de recreatie in het gebied en het doorontwikkelen van routes, vaarmogelijkheden en recreatievormen belangrijk. In het BOP zijn de volgende deelprojecten benoemd: 1. Ontwikkelen nieuwe arrangementsvormen/evenementen voor beleving van de natuur. (denk aan relatie stad/land) 2. Ontwikkelen arrangementsvormen rondom landschap, cultuur en historie. (dorpsgezichten, markante gebouwen e.d.) 3. Ontwikkelen recreatieve voorzieningenniveau, met nadruk op in stand houden infrastructuur NP, Waterreijk WW en Stichting Samen voor NP WW; Inventariseren of behoefte is aan uitbreiding van voorzieningen. (bijvoorbeeld kades, aanlegsteigers, strandjes e.d.) 4. Versterking samenwerking met en tussen recreatieondernemers; gastheerschap blijvend doorontwikkelen. 5. Masterplan Giethoorn als poort naar het Nationaal Park. 6. Stimulering streekproducten in relatie tot merk NP. 7. Stimulering duurzame vormen van vervoer. 8. Doorlopende monitoring ontwikkelen m.b.t. ‘beweging’ in het gebied (varen, fietsen, wandelen) en algemeen: verder invullen/uitwerken doelstellingen visitormanagementplan.


Pagina 15

2.1 Ontwikkelen nieuwe arrangementsvormen/evenementen beleving natuur Kerngegevens Startdatum: Realisatietermijn: Trekker:

Gemeente Steenwijkerland


Omschrijving project Specifiek: • Wat willen we bereiken? o 1 x per 2 jaar ontwikkelen van een cultuur(historisch) project (vgl. trillend riet (2011) en ‘broedplaats (2005) en turfplaggen bij voorkeur koppelen met de Open Dag Nationale Parken die jaarlijks in heel Europa plaatsvindt). o Tijdens evenement worden 4 arrangementen ontwikkeld met locale en regionale ondernemers met het doel meer bezoekers die meerdaags verblijven • Wie zijn erbij betrokken? o SBB, NM, kunstenaarscollectief, RBT, ondernemers, gemeente • Wanneer moet het doel bereikt zijn? o Eerstkomend project uitvoeren in 2013 • Welke delen van de doelstelling zijn essentieel? o helder, onderscheidend concept voor het evenement o aantoonbare mogelijkheden voor arrangementen o organisatiestructuur • Waarom willen we dit doel bereiken? o NP profileert zich als gebied waar kunstzinnigheid en natuurbeleving elkaar Meetbaar: • Bepaal hoe vastgesteld kan worden of het doel bereikt is. Wat is het resultaat als het doel bereikt is. o evenement is georganiseerd, arrangementen zijn opgezet • Beschrijf de huidige situatie (nulmeting). o er is nog geen evenementconcept, o er is nog geen organisatiestructuur o er zijn nog geen middelen Acceptabel: • Is er draagvlak voor het deelproject? o nader te onderzoeken • Wie zijn belanghebbenden / betrokkenen en op welke wijze moeten deze bij het deelproject betrokken worden? o Betrokkenen: zie bij specifiek, daarbij aandacht geven aan aantoonbaar maken van ieders belang bij het evenement


Pagina 16

Realistisch: • Wat is nodig om de doelstelling te bereiken: geld, mensen, expertise, bevoegdheden, etc.? o organisatiestructuur, en daarbinnen een startmotor: wie initieert? o geld, • Zijn deze middelen beschikbaar, of kunnen deze beschikbaar gemaakt worden? o Nog niet bekend • Wat zijn belangrijke uitgangspunten en randvoorwaarden? o commitment o middelen • Wat betekent dit voor de doelstelling? o Beschikbaarheid is bepalend of doel wordt gehaald. Tijdgebonden: • Wanneer starten we en wanneer moet het deelproject klaar zijn? o Start: voorjaar 2012 o Uitvoering evenement 1: zomer 2013


Pagina 17

2.2 Ontwikkelen arrangementsvormen rondom landschap, cultuur en historie (dorpsgezichten, markante gebouwen e.d.). Kerngegevens Startdatum: Realisatietermijn: Trekker:



Omschrijving project Specifiek: • Wat willen we bereiken? o NP zal anticiperen op en participeren in cultuurhistorisch project ‘Friese waterlinie’ Moerasgebied als onderdeel van het historische verhaal van de Spaanse belegering vanuit Steenwijk op Friesland en de strijd van ‘Bommen Berend om de macht over Friesland. Schansen langs de Linde en Tjonger worden hiertoe in ere hersteld. Zie ook toeristisch profiel van Steenwijk en Blokzijl. • Wie zijn erbij betrokken? o Landschapsbeheer Friesland o Gemeente Steenwijkerland o CHC o KCO o Oudheidkundige vereniging o Stuurgroep toeristische ontwikkeling Steenwijkerland • Wanneer moet het doel bereikt zijn? o Niet bekend, initiatief ligt bij derden • Welke delen van de doelstelling zijn essentieel? o Initiatief ligt bij derden, NP is volgend, afwachten of ontwikkeling gaat starten • Waarom willen we dit doel bereiken? o mogelijkheden voor beleving van bezoekers door verhalen over toegankelijkheid moerasgebieden Meetbaar: • Bepaal hoe vastgesteld kan worden of het doel bereikt is. Wat is het resultaat als het doel bereikt is. o één of meerdere verhalen zijn in toeristische setting ontwikkeld (routes, infopanelen, arrangementen e.d.) • Beschrijf de huidige situatie (nulmeting). o Nu geen aandacht voor dit onderwerp Acceptabel: • Is er draagvlak voor het deelproject? o Niet bekend


Pagina 18

•

•

Wie zijn belanghebbenden / betrokkenen en op welke wijze moeten deze bij het deelproject betrokken worden? o Recreatieondernemers o historische bezoekerscentra o Gemeente o NP moet direct betrokken enthousiasmeren om plan nader uit te werken Wat betekent dat voor de doelstelling? o Is voorwaarde voor realisatie.

Realistisch: • Wat is nodig om de doelstelling te bereiken: geld, mensen, expertise, bevoegdheden, etc.? o planontwerp ligt klaar (initiatief van Landschapsbeheer Friesland) o proces voor draagvlakontwikkeling is gaande, NP kan instappen o primaat dient bij derden te liggen, NP stimuleert en anticipeert • Zijn deze middelen beschikbaar, of kunnen deze beschikbaar gemaakt worden? o Nog niet beschikbaar Tijdgebonden: • Wanneer starten we en wanneer moet het deelproject klaar zijn? o Nog niet aan te geven


Pagina 19

2.3

Ontwikkelen recreatieve voorzieningenniveau.

Nadruk op in stand houden infrastructuur NP, Waterreijk WW en Stichting Samen voor NP WW en inventariseren of behoefte is aan uitbreiding van voorzieningen.




Omschrijving project Ontwikkelen recreatieve voorzieningenniveau Specifiek: • Wat willen we bereiken? o Recreatieve beleving van NP door varen fietsen en wandelen wordt gestimuleerd. Daarvoor dienen goede routestructuren en rustvoorzieningen aanwezig te zijn. Veel voorzieningen zijn aanwezig. De gemeente werkt nog aan een wandelnetwerk. Overigens dient ingezet te worden op kwaliteitshandhaving en verbetering. Acties daartoe zijn gaande voor het recreatief varen: kwaliteitsverbetering aanlegplaatsen recreatietoervaart, opwaardering /uitbreiding toeristische overstappunten • Wie zijn erbij betrokken? o NM en SBB o Provincie Overijssel o Gemeente Steenwijkerland o NP WW o Stichting waterrecreatie Steenwijkerland o Stuurgroep toeristische ontwikkeling gemeente Steenwijkerland. • Wanneer moet het doel bereikt zijn? o Kwaliteitsverbetering is een continu proces. Binnen het kader van BOP focussen op een aantal deelaspecten dat binnen de looptijd van OP realiseerbaar zijn. Prioriteiten worden gesteld in toeristische agenda van Stuurgroep toeristische ontwikkeling. NP participeert in de agendastelling • Welke delen van de doelstelling zijn essentieel? o Betrokkenheid van NP binnen Stuurgroep toeristische ontwikkeling • Waarom willen we dit doel bereiken? o Meer kwaliteit betekent betere tevredenheid van onze bezoekers. Meetbaar: • Bepaal hoe vastgesteld kan worden of het doel bereikt is. Wat is het resultaat als het doel bereikt is. o Aantal verbeterde recreatieve voorzieningen • Beschrijf de huidige situatie (nulmeting).


Pagina 20

o

Voorzieningen: op onderdelen voldoende kwaliteit, op onderdelen onvoldoende kwaliteit.

Acceptabel: • Is er draagvlak voor het deelproject? o Ja, zie toeristische agenda van Stuurgroep. • Wie zijn belanghebbenden / betrokkenen en op welke wijze moeten deze bij het deelproject betrokken worden? o Leden Stuurgroep Realistisch: • Wat is nodig om de doelstelling te bereiken: geld, mensen, expertise, bevoegdheden, etc.? o Planning en organisatie via Toeristische Agenda waarin NPWW participeert.

Tijdgebonden: • Wanneer starten we en wanneer moet het deelproject klaar zijn? o Continu proces. Loopt al. Wordt voortgezet. Zie Toeristische Agenda. Inventarisatie uitbreiding voorzieningen Specifiek: • Wat willen we bereiken? o Recreatieve basisvoorzieningen zijn essentieel voor deze programmalijn. Tal van voorzieningen zijn al aanwezig en worden verder gerealiseerd (zie ook deelpoject 3) Continu zal ook bewaakt moeten worden of het voorzieningenniveau nog voldoet aan de recreatieve vraag. Alle partners in het gebied • Wie zijn erbij betrokken? o De leden van de Stuurgroep (NPWW, SBB, NM, KopTop en overige ondernemers, RBT Vechtdal-IJsseldelta, Cultuur Historisch Platform en gemeente Steenwijkerland. • Wanneer moet het doel bereikt zijn? o Dit is een continu proces. • Welke delen van de doelstelling zijn essentieel? o Zorgen voor een voldoende voorzieningenniveau voor het type gasten waar wij ons op richten. • Waarom willen we dit doel bereiken? o Dit doel willen we bereiken om te zorgen dat onze gasten en onze eigen inwoners mogelijkheden hebben zich te vermaken zodat ze tevreden terug kunnen kijken op een bezoek aan de regio. Meetbaar: • Bepaal hoe vastgesteld kan worden of het doel bereikt is. Wat is het resultaat als het doel bereikt is? o De onderwerpen die worden aangedragen worden opgenomen in de Toeristische Agenda. Op deze Toeristische Agenda staat vermeld wat we realiseren, op welke termijn en zo mogelijk hoe de financiering is geregeld. • Beschrijf de huidige situatie (nulmeting). o De Toeristische Agenda is openbaar en staat vermeld op de website van de gemeente Steenwijkerland. Acceptabel:


Pagina 21

• • •

Is er draagvlak voor het deelproject? o Ja, maakt al deel uit van toeristische agenda van Stuurgroep toeristische ontwikkeling gemeente Steenwijkerland Wie zijn belanghebbenden / betrokkenen en op welke wijze moeten deze bij het deelproject betrokken worden? o Stuurgroepleden Wat betekent dat voor de doelstelling? o Positief

Realistisch: • Wat is nodig om de doelstelling te bereiken: geld, mensen, expertise, bevoegdheden, etc.? o Eerstkomende jaren wordt nog volop gewerkt aan al uitgezette plannen. Na 2014 zal opnieuw geprogrammeerd moeten worden. Dit gebeurt in het kader toeristische agenda. • Zijn deze middelen beschikbaar, of kunnen deze beschikbaar gemaakt worden? o Voor zover geprogrammeerd: beschikbaar, voor daarna: geen duidelijkheid • Wat zijn belangrijke uitgangspunten en randvoorwaarden? o Commitment van en urgentie bij partners • Wat betekent dit voor de doelstelling?


Pagina 22

2.4

Versterking samenwerking met en tussen recreatieondernemers




Omschrijving project Versterken samenwerking recreatieondernemers Specifiek: • Wat willen we bereiken? o Meer ondernemers bij duurzaam toerisme • Wie zijn erbij betrokken? o WWW, TBO’s, gemeente, ondernemers, KOPTOP • Wanneer moet het doel bereikt zijn? o 2012 e.v. • Welke delen van de doelstelling zijn essentieel? o Certificering van ondernemers in het kader van het Handvest voor Duurzaam Toerisme • Waarom willen we dit doel bereiken? o Certificering is blijk van duurzaam ondernemen en onderscheidend naar consument en markt Meetbaar: • Bepaal hoe vastgesteld kan worden of het doel bereikt is. Wat is het resultaat als het doel bereikt is. o Criteria zijn vervat in de voorwaarden voor certificering in het kader van het Handvest voor Duurzaam toerisme • Beschrijf de huidige situatie (nulmeting). o Op dit moment is NPWW al gecertificeerd in het kader van het Handvest voor Duurzaam Toerisme, individuele certificering is een logische vervolgstap (die feitelijk ook al is ingezet) Acceptabel: • Is er draagvlak voor het deelproject? o Ja, gegeven het feit dat 10 ondernemers (de kopgroep) hiermee al bezig zijn • Wie zijn belanghebbenden / betrokkenen en op welke wijze moeten deze bij het deelproject betrokken worden? o Ondernemers, KOPTOP, gemeente, NPWW • Wat betekent dat voor de doelstelling? o Haalbare doelstelling


Pagina 23

Realistisch: • Wat is nodig om de doelstelling te bereiken: geld, mensen, expertise, bevoegdheden, etc.? o beperkte middelen, tijd van ondernemers en een trekker (gemeente) • Zijn deze middelen beschikbaar, of kunnen deze beschikbaar gemaakt worden? o ja • Wat zijn belangrijke uitgangspunten en randvoorwaarden? o Zie bolletje hierboven • Wat betekent dit voor de doelstelling? o Accepteren dat er een kopgroep is, een groep volgers en een groep achterblijvers Tijdgebonden: • Wanneer starten we en wanneer moet het deelproject klaar zijn? o 2011 en verder.


Pagina 24

2.5

Masterplan Giethoorn als poort naar het Nationaal Park




Omschrijving project Specifiek: • Wat willen we bereiken? o Het nationaal park heeft diverse poorten: fysieke en informatieve locaties over het gebied: de bezoekerscentra van NM (ST. Jansklooster) en Ossenzijl (bezoekerscentrum SBB. Een derde locatie waar veel gasten van het gebied of af komen is Giethoorn. Daar ontbreekt een goed gebiedsgericht toeristisch informatiepunt Gestreefd moet worden naar het opzeetenv en inrichten een informatiepunt bij Giethoorn Daartoe dient eerst een haalbaarheidsplan worden ontwikkeld • Wie zijn erbij betrokken? o Stuurgroeppartipanten • Wanneer moet het doel bereikt zijn? o Haalbaarheidsplan gereed in 2013 • Welke delen van de doelstelling zijn essentieel? o Opdrachtformulering voor haalbaarheidsplan • Waarom willen we dit doel bereiken? o Informatievoorziening is essentieel voor programmalijn. Meetbaar: • Bepaal hoe vastgesteld kan worden of het doel bereikt is. Wat is het resultaat als het doel bereikt is? o Haalbaarheidsplan is opgesteld • Beschrijf de huidige situatie (nulmeting). o Locatie Giethoorn heeft nu geen direct herkenbaar informatiecentrum, Er zijn wel diverse gefragmenteerde informatiepunten. Vanhier uit kan een nieuw concept uitgewerkt worden. Acceptabel: • Is er draagvlak voor het deelproject? o Moet nader verkend worden • Wie zijn belanghebbenden / betrokkenen en op welke wijze moeten deze bij het deelproject betrokken worden? o Partijen in Stuurgroep toeristische ontwikkeling Steenwijkerland • Wat betekent dat voor de doelstelling?


Pagina 25

Realistisch: • Wat is nodig om de doelstelling te bereiken: geld, mensen, expertise, bevoegdheden, etc.? o Vooralsnog een probleemeigenaar die haalbaarheidsplan wil initiëren • Zijn deze middelen beschikbaar, of kunnen deze beschikbaar gemaakt worden? o Nog niet bekend • Wat zijn belangrijke uitgangspunten en randvoorwaarden? o Zie bij doel van dit deelproject • Wat betekent dit voor de doelstelling? Tijdgebonden: • Wanneer starten we en wanneer moet het deelproject klaar zijn? o Start: 2012 o Gereed: 2013


Pagina 26

2.6

Stimulering streekproducten in relatie tot merk NP




Omschrijving project

Specifiek: • Wat willen we bereiken? o Versterken van de samenwerking tussen tussen NP en agrarische omgeving • Wie zijn erbij betrokken? o NP, gemeente, TBO’s, LTO • Wanneer moet het doel bereikt zijn? o 2015 • Welke delen van de doelstelling zijn essentieel? o Goede organisatie en logistiek • Waarom willen we dit doel bereiken? o Verbeteren van relatie tussen twee belangrijke spelers in het buitengebied, zoeken naar gemeenschappelijke belang ipv belangentegenstelling, meerwaarde voor beide partijen realiseren Meetbaar: • Bepaal hoe vastgesteld kan worden of het doel bereikt is. Wat is het resultaat als het doel bereikt is. o Verkoop van streekprodukten bij bezoekerscentra • Beschrijf de huidige situatie (nulmeting). o Verkoop streekproducten is versnipperd en is niet gekoppeld aan locaties waar veel bezoek komt. Acceptabel: • Is er draagvlak voor het deelproject? o Wordt nader onderzocht n.a.v. een seminar op 13-10-2011 nabij NPWW. • Wie zijn belanghebbenden / betrokkenen en op welke wijze moeten deze bij het deelproject betrokken worden? o LTO, agrarische ondernemers, NPWW, TBO’s • Wat betekent dat voor de doelstelling? Realistisch: • Wat is nodig om de doelstelling te bereiken: geld, mensen, expertise, bevoegdheden, etc.? o trekker • Zijn deze middelen beschikbaar, of kunnen deze beschikbaar gemaakt worden?


Pagina 27

Moet in principe marktconform kunnen plaatsvinden, verder middelen uit duurzaam landbouw beleid Wat zijn belangrijke uitgangspunten en randvoorwaarden? o Zie boven Wat betekent dit voor de doelstelling? o

• •

Tijdgebonden: • Wanneer starten we en wanneer moet het deelproject klaar zijn? o 2012-2015


Pagina 28

2.7

Stimulering duurzame vormen van vervoer




Omschrijving project Specifiek: • Wat willen we bereiken? o We willen bereiken dat onze gasten onze regio bezoeken en beleven door gebruik te maken van duurzame vervoersmogelijkheden. Enerzijds doen we dit door op diverse locaties toeristische overstappunten te realiseren. Anderzijds stimuleren we diverse partijen hierbij. Denk hierbij aan het stimuleren van elektrisch varen door rondvaartboten en particuliere bootjes, een elektrische watertaxi, fietsknooppuntennetwerk, wandelroutenetwerk, elektrische TukTuk’s etc. • Wie zijn erbij betrokken? o Provincie Overijssel, gemeente Steenwijkerland, Nationaal Park Weerribben Wieden, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, WaterReijk Weerribben Wieden , KopTop en overige ondernemers, toeristisch gebiedsregisseur etc. • Wanneer moet het doel bereikt zijn? o Het doel is bereikt wanneer de mogelijkheden aanwezig zijn op een duurzame manier het gebied te kunnen beleven. Eind 2012 zullen de genoemde zaken zijn gerealiseerd. Dit wil niet zeggen dat er daarna niet meer geïnvesteerd wordt in duurzaam vervoer maar dat is mede afhankelijk van de stand van de techniek en de gebruikstoepassingen. • Welke delen van de doelstelling zijn essentieel? o Vervoersvormen die passen bij de aard van het gebied. o Vervoersvormen die aansluiten bij het type toerisme dat we in ons gebied wensen • Waarom willen we dit doel bereiken? o Ook in ons gebied dient geld verdient te worden. Natuur en landschap in de regio lenen zich voor recreatie en toerisme. Dit is een belangrijke economische factor en dat zal alleen nog maar meer worden. Om natuur en landschap te behouden zoeken we wel naar een vorm die hierbij past. Natuur en landschap is één van de belangrijkste redenen voor de huidige gasten om ons gebied te bezoeken. Duurzaam vervoer past binnen het toeristisch profiel dat we als partijen in het gebied willen uitstralen. Meetbaar: • Bepaal hoe vastgesteld kan worden of het doel bereikt is. Wat is het resultaat als het doel bereikt is. o Het doel in de periode van dit BOP is bereikt wanneer 50% van de rondvaartboten en particuliere bootjes in het gebied elektrisch wordt aangedreven, wanneer één of meer elektrisch aangedreven watertaxi’s in het gebied varen, wanneer het


Pagina 29

•

fietsknooppuntennetwerk en wandelroutenetwerk zijn gerealiseerd en wanneer minimaal 10 elektrisch aangedreven TukTuk’s in het gebied rijden. Beschrijf de huidige situatie (nulmeting). o Circa 10% van de huidige rondvaartboten en particuliere bootjes wordt elektrisch aangedreven, het fietsknooppuntensysteem is gerealiseerd, de voorbereidingen voor een wandelnetwerk zijn in gang gezet. Er zijn afspraken tussen gemeente, provincie en ondernemers over de aanschaf van minimaal 10 TukTuk’s.

Acceptabel: • Is er draagvlak voor het deelproject? o Draagvlak is aanwezig bij de partijen vertegenwoordigd in de Stuurgroep Toeristische Ontwikkeling Steenwijkerland maar ook bij de provincie en individuele ondernemers. • Wie zijn belanghebbenden / betrokkenen en op welke wijze moeten deze bij het deelproject betrokken worden? o Partners Stuurgroep, provincie, particuliere booteigenaren maar vooral ondernemers. • Wat betekent dat voor de doelstelling? o Draagvlak is groot en realisatie van de doelstelling lijkt dan ook reëel. Realistisch: • Wat is nodig om de doelstelling te bereiken: geld, mensen, expertise, bevoegdheden, etc.? o Geld, mensen, expertise. • Zijn deze middelen beschikbaar, of kunnen deze beschikbaar gemaakt worden? o Overheidsmiddelen zijn beschikbaar. Voor aanschaf van bijv. elektrische motoren dient het overgrote deel door bedrijven en particulieren bekostigd te worden. Dit is, zeker gezien de financiële crisis, mogelijk een probleem. • Wat zijn belangrijke uitgangspunten en randvoorwaarden? o Duurzaam, passend bij aard gebied en profiel van gasten waar we ons op richten. • Wat betekent dit voor de doelstelling? o Aangezien dit gedeelde uitgangspunten/randvoorwaarden zijn is dit alleen maar positief. Tijdgebonden: • Wanneer starten we en wanneer moet het deelproject klaar zijn? o We zijn al gestart en eind 2012 dient dit deelproject gereed te zijn.


Pagina 30

2.8 Doorlopende monitoring ontwikkelen m.b.t. ‘beweging’ en verder uitwerken doelstellingen visitormanagementplan Kerngegevens Startdatum: Realisatietermijn: Trekker:



Omschrijving project Ontwikkelen doorlopende monitoring m.b.t. beweging (varen, fietsen, wandelen) Specifiek: • Wat willen we bereiken? o We willen onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om de aantallen vervoersbewegingen in het gebied te monitoren. Hierbij gaat het niet zo zeer om de exacte aantallen maar nog meer om de positieve of negatieve trends. • Wie zijn erbij betrokken? o Nationaal Park Weerribben-Wieden, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, RBT Vechtdal-IJsseldelta, (recreatie)ondernemers, provincie Overijssel, gemeente Steenwijkerland • Wanneer moet het doel bereikt zijn? o In 2012 dient dit te zijn onderzocht. • Welke delen van de doelstelling zijn essentieel? o Kennis over het aantal vervoersbewegingen in het gebied. • Waarom willen we dit doel bereiken? o Deze informatie is van belang aangezien het aantal vervoersbewegingen een indruk geeft over het aantal recreanten en toeristen en de spreiding hiervan over het jaar en het gebied. Deze informatie kan worden gebruikt om te kijken of onze inspanningen gevolg hebben en of er behoefte is het beleid aan te passen. Informatie is tevens van belang in relatie toto N2000: goede monitoring kan voorkomen dat ontwikkelruimte van T+R sector bij voorbaat teniet wordt gedaan. Het samen kunnen gaan van T+R ontwikkeling en instandhouding N2000 doelen ligt ten grondslag aan de motivatie om vanuit NPWW een visitormanagementplan te ontwikkelen. Meetbaar: • Bepaal hoe vastgesteld kan worden of het doel bereikt is. Wat is het resultaat als het doel bereikt is? o Het doel is bereikt wanneer er afspraken zijn hoe we de informatie gaan verzamelen (of wanneer duidelijk wordt afgesproken dat we dat niet gaan doen). • Beschrijf de huidige situatie (nulmeting). o Er wordt niet structureel geteld. De telslangen die aanwezig waren in de Weerribben zijn verwijderd gezien de hoge kosten van het verwerken van de informatie die werd verzameld. Projectenboek BOP Nationaal Park Weerribben - Wieden

Pagina 31

Acceptabel: • Is er draagvlak voor het deelproject? o Er is zeker draagvlak om meer informatie te krijgen over toerisme en recreatie in dit gebied. Het RBT Vechtdal-IJsseldelta krijgt hier naar verwachting meer budget voor van de provincie (in het kader van de MITO regeling). Dit betekent overigens niet automatisch dat vervoersbewegingen worden bijgehouden. • Wie zijn belanghebbenden / betrokkenen en op welke wijze moeten deze bij het deelproject betrokken worden? o Nationaal Park Weerribben-Wieden, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, RBT Vechtdal-IJsseldelta, (recreatie)ondernemers, provincie Overijssel, gemeente Steenwijkerland. • Wat betekent dat voor de doelstelling? o Het belang wordt breed gedeeld. Het periodiek verzamelen van gegevens is kostbaar. Dat zal naar verwachting de voornaamste drempel zijn. Er dient daarom zoveel mogelijk gebruik te worden gemaakt van bestaande informatie. Realistisch: • Wat is nodig om de doelstelling te bereiken: geld, mensen, expertise, bevoegdheden, etc.? o Geld en mensen. • Zijn deze middelen beschikbaar, of kunnen deze beschikbaar gemaakt worden? o Er lijken gelden beschikbaar te komen voor monitoring (doordat het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme wordt opgeheven en de verantwoordelijkheid bij de Regionale Bureaus voor Toerisme wordt gelegd). Hoe deze te verwachten gelden ingezet zullen worden is nog niet duidelijk. • Wat zijn belangrijke uitgangspunten en randvoorwaarden? o Informatie over aantallen recreanten en toeristen. • Wat betekent dit voor de doelstelling? o Wanneer er geen geld beschikbaar dient te worden bekeken of er andere manieren zijn om een onderzoek te financieren om de aantallen recreanten en toeristen te kunnen meten. Tijdgebonden: • Wanneer starten we en wanneer moet het deelproject klaar zijn? o Uiterlijk in 2012 zou een onderzoek gereed moeten en kunnen zijn.

Invullen en uitwerken visitormanagementplan Specifiek: • Wat willen we bereiken? o Het Visitormanagementplan verwijst voor de recreatiedoelen naar het Beheer- en Ontwikkelingsplan 2008 waarin wordt gesproken over kwaliteitsrecreatie. Dit moet bijdragen aan meer bestedingen zonder dat het aantal bezoekers per se toeneemt. De ‘Visie Toerisme & Recreatie; kwaliteit en samenwerking’, als opgesteld door de gemeente Steenwijkerland ondersteunt dit. Het nationaal park onderschrijft deze visie en maakt deel uit van de Stuurgroep Toeristische Ontwikkeling Steenwijkerland. De leden van deze stuurgroep ondersteunen allen de uitgangspunten van genoemde beleidsvisie.


Pagina 32

•

• • •

Het invullen en uitwerken van de doelstellingen die staan genoemd in het kader van het Visitormanagementplan zullen in samenwerking met de partijen in de Stuurgroep worden opgepakt. Wie zijn erbij betrokken? o Nationaal park Weerribben-Wieden, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, RBT Vechtdal-IJsseldelta, Koptop en overige ondernemers, Cultuur Historisch Platform Steenwijkerland, gemeente Steenwijkerland. Wanneer moet het doel bereikt zijn? o Dit is een continu proces. Welke delen van de doelstelling zijn essentieel? o Kwaliteit, samenwerking, toename bestedingen. Waarom willen we dit doel bereiken? o Met kwaliteitsrecreatie willen we de bestedingen laten toenemen zonder dat dit per se betekent dat het aantal bezoekers toeneemt.

Meetbaar: • Bepaal hoe vastgesteld kan worden of het doel bereikt is. Wat is het resultaat als het doel bereikt is. o De inspanningen van de Stuurgroep worden opgenomen in de Toeristische Agenda. • Beschrijf de huidige situatie (nulmeting). o We beginnen niet bij nul. Er is al veel kwaliteitsrecreatie in het gebied maar dit kan altijd beter. Acceptabel: • Is er draagvlak voor het deelproject? o Dit is het geval. De partijen in de Stuurgroep Toeristische Ontwikkeling Steenwijkerland ondersteunen dit in ieder geval. • Wie zijn belanghebbenden / betrokkenen en op welke wijze moeten deze bij het deelproject betrokken worden? o Nationaal Park Weerribben-Wieden, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, RBT Vechtdal-IJsseldelta, Koptop en overige ondernemers, Cultuur Historisch Platform Steenwijkerland, gemeente Steenwijkerland. • Wat betekent dat voor de doelstelling? o Dit betekent dat de randvoorwaarden voor kwaliteitstoerisme worden geschapen. De recreatieondernemers zullen hier gebruik van maken (bijvoorbeeld door het aanschaffen van een elektrische rondvaartboot). Realistisch: • Wat is nodig om de doelstelling te bereiken: geld, mensen, expertise, bevoegdheden, etc.? o Geld, mensen, breder kijken dan naar je eigen bedrijf etc.

•

Zijn deze middelen beschikbaar, of kunnen deze beschikbaar gemaakt worden? o Er zijn middelen beschikbaar maar dit staat op dit moment wel onder druk (zeker bij de natuurpartijen).


Pagina 33

•

•

Wat zijn belangrijke uitgangspunten en randvoorwaarden? o Het vergroten van de bestedingen door onze gasten ten behoeve van de lokale economie met respect voor natuur en landschap. Wat betekent dit voor de doelstelling? o Aangezien dit een gedeelde visie is betekent dit dat de doelstelling reëel is.

Tijdgebonden: • Wanneer starten we en wanneer moet het deelproject klaar zijn? o Dit is al opgestart en is een meerjarig proces dat nooit helemaal zal zijn afgerond.


Pagina 34

3.

Programmalijn Profilering

Profilering van het Nationaal Park is belangrijk. De derde programmalijn draait om communicatie; het creëren van draagvlak bij de lokale bevolking en bij de bezoekers van het park, het profileren van het Nationaal Park, het verstrekken van informatie en het aanbieden van educatieve activiteiten waardoor de beleving van het Nationaal Park Weerribben-Wieden versterkt wordt. In het BOP zijn de volgende doelen opgenomen die uitgebreid zijn beschreven in het Strategisch Meerjarenplan Communicatie Nationaal Park Weerribben-Wieden, 2010-2015: 1. Ambassadeurschap. Versterking van het ambassadeurschap voor het nationaal park van de lokale bevolking (bewoners, bestuurders, ondernemers, lokale organisaties) en vergroting van hun kennis over het nationaal park; vergroten draagvlak en dorpsbelangen. 2. Profilering. Sterkere profilering van het nationaal park als ‘topnatuur’ en als onderdeel van het stelsel van nationale parken in Nederland ten behoeve van behoud van biodiversiteit (bijv. communiceren van monitoringsresultaten). 3. Kennis. Vergroting van de kennis en belangstelling bij bezoekers voor natuur en water, cultuurhistorie en het nationaal park, met het accent op de beleving van die natuur. 4. Betrokkenheid. Grotere betrokkenheid van jongeren; sterk in blijven zetten op jeugd en educatie. 5. Efficiency. Versterking van de effectiviteit en efficiency van de communicatie door de interne communicatie beter te stroomlijnen.


Pagina 35

3.1

Ambassadeurschap

Versterking van het ambassadeurschap voor het nationaal park van de lokale bevolking (bewoners, bestuurders, ondernemers, lokale organisaties) en vergroting van hun kennis over het nationaal park; vergroten draagvlak en dorpsbelangen.


IVN


Omschrijving project Wat

Hoe

1. Uitvoering geven aan landelijk basispakket

-

Diverse middelen, activiteiten en/of voorzieningen genoemd in het basispakket

2. Lopende, succesvolle zaken zetten we voort en bouwen we verder uit

-

2.1 Doorgaan met gastheerschap,

-

2.2 digitale en papieren nieuwsbrief,

-

2.3 schoolprogramma

-

2.4 Evaluatie van activiteiten

3. Investeren in de zichtbaarheid van het nationaal park conform het zichtbaarheidkader

-

3.1 Invoering van de nieuwe bebording

-

3.2 Aandacht betekenis nationaal park voor leefbaarheid kernen, in (digitale) nieuwsbrieven en/ of nationaal parkpagina in Steenwijker Express.

4. Ondersteuning concrete projecten voor leefbaarheid kernen

-

Verkennen ondersteuning kleinschalige concrete projecten. Hiervoor actief verzamelen ideeën van de bevolking

5. Toelichten en uitleggen van het beleid van en rond het nationaal park

-

5.2 Tijdige communicatie naar omgeving over ontwikkelingen zichtbaar in het veld: via persberichten, bewonersbrieven, infoavonden.

-

5.3 Visie nationaal park op gevoelige zaken (Natura 2000, plaatsing windmolens) lichten we toe in bijv. PB-groepen of


Pagina 36

speciale infoavond

6. De doelgroep lokale bestuurders krijgt prioriteit

7. Versterken betrokkenheid van lokale ondernemers

-

6.1 Tweejaarlijks een vaarexcursie, met evt inhoudelijk debat

-

6.2 Presentatie in de raad(scommissie)

-

6.3 Bestuurders voorzien van deskundig advies, op verzoek en ongevraagd.

-

7.1 Voorzetting cursus Gastheerschap, aanbieden aan wijdere groep ondernemers

-

7.2 Jaarlijks opfrisbijeenkomst gastheren

-

7.3 Samen met ondernemers mogelijkheden van productontwikkeling onderzoeken


Pagina 37

3.2

Profilering

Sterke profilering van het nationaal park als ‘topnatuur’ en als onderdeel van het stelsel van nationale parken.


IVN


Omschrijving project Wat 8. Uitvoering geven aan Landelijk Basispakket 9. Gebruik van de kernboodschap in alle communicatie-uitingen. 10. Uitstralen dat het nationaal park deel uit maakt van een stelsel van nationale parken. 11. Goede profilering van het nationaal park binnen het WaterReijk WeerribbenWieden. 12. Zoeken van (nieuwe) wegen om te vertellen over de grote waarde van de WeerribbenWieden Toegevoegd: beter communiceren monitoringsresultaten

Hoe - Diverse middelen, activiteiten en/of voorzieningen genoemd in het basispakket - 9.1 Aanpassen bestaande middelen en activiteiten aan kernboodschap - 9.2 ‘toolkit’ vrijwilligers en gastheren met info over het nationaal park - 10.1 Implementatie richtlijnen van (SNP) - 10.2 Huisstijl gebruiken voor alle producten; met steeds melding dat het nationaal park onderdeel van nationaal stelsel is. - 11.1 Profilering via deelname NP in Stuurgroep Recreatie en Toerisme gemeente Steenwijkerland - 11.2 Formuleren visie op eigen profiel en positie nationaal park t.o.v WaterReijk - 11.3 Actieve bijdragen aan de website en brochures WaterReijk - 12.1 Via de media (ook ledenbladen) meerwaarde van het keurmerk nationaal park onder de aandacht brengen - 12.2 Gastheren en recreatieondernemers van geschikte info voorzien [toolkit ] -

via website, digitale nieuwsbrief, twitteraccount


Pagina 38

3.3

Kennis

Het vergroten van kennis en belangstelling bij bezoekers voor natuur en het nationaal park, met het accent op het kunnen beleven van de natuur.


IVN


Omschrijving project Wat 13. Uitvoering geven aan landelijk basispakket 14. Het aanbod van middelen en activiteiten vernieuwen en up-to-date houden 15. Oprichten projectgroep monitoring

16. De website krijgt een centrale plaats in de communicatie.

Hoe - Diverse middelen, activiteiten en/of voorzieningen genoemd in het basispakket - 14.1 Ruimte en tijd voor scholen en oriëntatie - 14.2 Samenwerking met HBO-opleidingen voor communicatie - 14.3 Verkennen inzet digitale middelen - 15.1 Tweejaarlijkse bezoekersenquête - 15.2 Vertaling uitkomsten naar aanbod middelen en educatieve activiteiten -

17. Versterken van de aandacht voor de recreatieve mogelijkheden in het gebied. 18. Aanbieden van een jaaroverzicht van alle activiteiten in het nationaal park. 19. Instellen van een aanmeldpunt voor excursies van de IVN-afdeling

-

-

16.1 Actueel houden website 16.2 Combinaties maken berichten website WaterReijk. 16.3 Opzet speciale pagina met Weerribben-Wieden-youtube filmpjes met accent op natuur. Plaatsing webcam in het gebied, te volgen via deze pagina. 16.3 Twitteraccount van het nationaal park. 16.4 Toevoegen informatie over toegankelijkheid nationaal park voor mensen met beperkingen Extra info in bezoekerscentra en infopunten, en folders bij de kanoverhuurder Na onderzoeken naar beste vorm, uitgave van jaaroverzicht. Ook digitale versie.


Pagina 39

3.4

Betrokkenheid jongeren


IVN


Omschrijving project Wat 20. Uitvoering geven aan landelijk basispakket 21. Inzet op bestaande en nieuwe jongerenactiviteiten

22. Opstellen plan van aanpak om scholieren uit het voortgezet onderwijs meer te betrekken

23. Zoeken van een 'ambassadeur' van het nationaal park voor jongeren 24. Aantrekken van extra vrijwilligers voor jongerenwerk

Hoe - Diverse middelen, activiteiten en/of voorzieningen genoemd in het basispakket - 21.1 Bestaande Jeugdnatuurclubs en Junior Rangers continueren - 21.2 Extra aandacht betrekken jongeren via sport, rietbeheer, en nieuwe activiteiten zoals iPod routes, blote voetenpad, 'vision-quest' - 22.1 Opstellen plan voor maatschappelijke stage en technasium - 22.1 Contact met leerkrachten en leerlingen en studenten van opleidingen communicatie voor verzamelen ideeën - 22.3 Aangaan van coalities/arrangementen - 23.1 Ambassadeur zoeken en inzetten

-

24.1 Naast de voorlichtingsbijeenkomsten ook via publiciteit in schoolkranten, huis-aan-huiskrant, roulerende portretten van vrijwilligers op de website(s)


Pagina 40

3.5

Efficiency

De effectiviteit en efficiency van de communicatie versterken door de interne communicatie beter te stroomlijnen


IVN


Omschrijving project Wat 25. Uitvoering geven aan landelijk basispakket 26. Afspraken vastleggen over wie met externen communiceert over het nationaal park en op welke manier 27. Voor de benadering van de pers stellen we een persprotocol op. 28. Evaluatie van de werkwijze van de werkgroep Communicatie en Educatie, 29. Inbreng leveren vanuit het nationaal park bij het opstellen van de landelijke (communicatie)kaders.

Hoe Diverse middelen, activiteiten en/of voorzieningen genoemd in het basispakket - Uitwerkingrolverdeling tussen nationaal park, TBO’s en provincie , bij o.a. beheermaatregelen, Natura 2000, landinrichting, ‘grote projecten’

-

Opstellen persprotocol

-

Korte evaluatie van het functioneren van de werkgroep en zo nodig aanpassen werkwijze

-

Bepalen deelname aan landelijke projecten: welke en wie


Pagina 41

4.

Programmalijn Innovatie en gebiedsontwikkeling

Een nieuw programmalijn in het geactualiseerde BOP is Innovatie & Gebiedsontwikkeling, kortweg innovatie genoemd. Het is een bijzonder programmalijn omdat het dwarsverbanden heeft met de andere programmalijnen. Innovatie vindt plaats op alle onderwerpen waar het Overlegorgaan zich mee bezig houdt en staat voor doorontwikkeling van het Nationaal Park, het aanboren van nieuwe mogelijkheden en het doorontwikkelen van het Overlegorgaan. Gebiedsontwikkeling gaat over de vraag of het Nationaal Park kan dienen als platform voor regionaal overleg over de ontwikkeling van het gebied. Omdat partijen in het Overlegorgaan gelijkwaardig zijn en de besluitvorming is gebaseerd op consensus, kan het Nationaal Park een goed platform vormen om te praten over de ontwikkeling van het gebied in de toekomst. In het BOP zijn de volgende deelprojecten opgenomen: 1. Samenwerking NP, Waterreijk WW, Stichting NP WW om te komen tot één sterk merk vanuit oogpunt van marketing, bezoekers en bewoners. 2. Ontwikkeling visitor-paybacksystem. (Toerist levert bijdrage aan beheer van natuur en onderhouden recreatieve voorzieningen) 3. Onderzoek naar zelfstandigheid NP. (via pilotproject ministerie EL&I) 4. Actieve fondsenwerving via Stichting ‘Samen voor NP WW’. 5. Zoeken naar mogelijkheden voor integrale monitoring. 6. Onderzoek of NP als klankbord kan dienen voor regionaal overleg over de ontwikkeling van het gebied i.t.t. nu verschillende bestaande overlegstructuren. 7. Zoeken naar Europese mogelijkheden voor status, kennis en financiering. (Interreg, Life enz.) 8. Behoefte/kansen nagaan voor samenwerking NP in Noord Nederland. 9. Aandacht besteden aan veranderende eigendomsverhoudingen - TBO’s en particuliere grondeigenaren n.a.v. afronding EHS.


Pagina 42

4.1

Beeldmerk: samenwerking NP, Waterreijk WW, Stichting NP WW


Voorzitter / secretaris


Omschrijving project Specifiek (wie, wat, waar, wanneer, waarom). Het merk Nationaal Park moet leidend worden voor het gebied. Centraal staan de programmalijnen Natuur, Bezoekersmanagement en Profilering. Daar om heen moet de organisatie gebouwd worden en dat betekent heroriëntatie van de bestaande overleggen en structuren zoals die nu rondom de drie werkvormen opereren. Alle partijen die betrokken zijn bij de drie bestaande werkvormen moeten meedoen. Streefdatum is medio 2013. Essentieel dat er éém organisatievorm komt met daar omheen of daaronder werkvormen als werk- of projectgroepen. Meetbaar Van nu diverse, soms overlappende en bij verschillende organisaties bestaande groepen en overleggen naar één duidelijke organisatiestructuur. Acceptabel Binnen OO is er draagvlak, daarin is ook de gemeente vertegenwoordigd die Waterreijk Weerribben Wieden (WWW)/RBT aanstuurt. Niettemin zal in brede zin gezocht moeten worden naar draagvlak aangezien het de positie aangaat van zowel ‘jonge’ (WWW , Stichting Waterrecreatie en Stichting Sámen voor NP WW) als ‘oude’ organisatievormen (NP). Realistisch. Er moet een gezamenlijk besef zijn van nut en noodzaak, er moet een efficiënte werkorganisatie ontstaan die de doelstellingen van het NP ten goede komt en vooral meer versterkt als nu het geval is. Qua output moeten er uiteindelijk meer middelen worden gegenereerd waardoor meer projecten kunnen worden gerealiseerd om het behoud en het beheer van het NP te versterken. Uitgangspunt is ‘een proces in eigen beheer’ maar zowel NP als gemeente zouden een budget kunnen reserveren voor de processing. Tijd Na vaststelling BOP maar inmiddels ook al via deelproject ‘op eigen benen’. Nb; zie ook directe link met D3.


Pagina 43

4.2

Ontwikkelen visitor-paybacksystem




Omschrijving project Specifiek Doel is dat bezoeker gaat meebetalen aan inrichting, beheer en onderhoud van het NP. Iets wat gratis wordt aangeboden kan niet duurzaam zijn. Systeem moet ontwikkeld worden i.s.m. gemeente (stuurgroep). Er moet een ‘omslag’ komen waarbij de middelen niet (enkel) worden gekoppeld aan de toerist maar aan het park dat wordt bezocht. Uitgangspunt is een eenvoudig systeem waarbij een directe relatie wordt gelegd tussen bezoekers en het NP. Streven is dat systeem in werking treedt m.i.v. toeristenseizoen 2013. Meetbaar Toeristenbelasting wordt in de regel gebruikt voor (her) investeringen binnen de R+T sector (deels ook binnen NP) en dus niet voor natuurbeheer –en onderhoud. Doel is bereikt als er substantieel middelen worden gegenereerd die vervolgens rechtstreeks ten goede komen aan de ontwikkeling en instandhouding van het park. Er moet een grove indicatie komen van de percentuele toedeling aan de 3 programmalijnen. Acceptabel Binnen OO –waarin ook de gemeente is vertegenwoordigd- lijkt hier draagvlak voor te bestaan. Acceptatie is vooral een politiek item aangezien er een systeem moet komen die de toeristenbelasting vervangt dan wel daaraan koppelt. Belangrijk is dat de politiek meegenomen wordt in de gedachte dat het NP anders/prominenter moet worden gepositioneerd en dat dat het bedrijfskapitaal of de ruggengraat vormt waardoor het gebied wordt bezocht of toeristen trekt. Het is een omslag in denken m.a.w. ‘ out of the box’ denken. Een vergelijk met andere , vooral buitenlandse, succesvolle aanpakken is voorhanden en is snel in een korte notitie samen te vatten. Realistisch Samen met gemeente een laagdrempelig, eenvoudig paybacksysteem uitwerken. Middelen zullen vervolgens gedoneerd worden naar de Stichting “Samen voor Nationaal Park Weerribben-Wieden” die, na overleg en met instemming van het Overlegorgaan voorstellen kan doen voor financiering t.b.v. Natuurbeheer- en onderhoud en Recreatie. Besef dat inkomsten niet enkel meer terug worden geïnvesteerd in R+T activiteiten maar ook in natuurbeheer- en onderhoud en profilering. Zo nodig kortstondig specifieke expertise inhuren (middelen reserveren via TRAP-gelden en NP middelen ‘algemeen’). Tijd toeristenseizoen 2013.


Pagina 44

4.3

Onderzoek naar zelfstandigheid NP

via pilotproject ministerie EL&I




Omschrijving project Zie onderzoeksplan ‘ Nationaal Park Nieuwe Stijl’. Kort samengevat: Hoofddoelen van het onderzoek en kaders: 1. welke concrete mogelijkheden zijn er voor NPWW om (mede) met privaat geld de instandhoudingsdoelen van het NP (omschreven in het BOP) adequaat uit te voeren. 2. Welke samenwerking en organisatievorm past daar het beste bij. 3. welke beleidsaanpassingen zijn (op basis van de uitkosmten van de punten 1 en 2) nodig. Qua meetbaarheid moet er medio 2013 één of andere overeenkomst bestaan i.v.v. convenant of gebiedsakkoord.


Pagina 45

4.4

Actieve fondsenwerving via Stichting ‘Samen voor NP WW’




Omschrijving project Dit deelproject is reeds gestart (als onderlegger ligt er een werkdocument). Doel is private middelen te genereren voor het kunnen uitvoeren van projecten die bijdrage leveren aan de doelstellingen voor het NP (bescherming en ontwikkeling van Natuur en landschap, natuurgerichte recreatie, natuurgerichte educatie- en voorlichting en onderzoek). Dit kan d.m.v. een vrij besteedbare bijdrage, bijdrage voor een specifiek project, bijdrage door het gratis beschikbaar stellen van diensten, of via sparen door inleg op de streekrekening. De Stichting “Samen voor Nationaal Park WeerribbenWieden” is inmiddels opgericht (juridisch vastgelegd), er is een stichtingsbestuur die reeds bijeen is geweest, er word gewerkt aan een wervingsfolder, website en een (Rabobank) streekrekeningfolder, er worden wervingsacties (-richting bedrijfsleven-) uitgewerkt en voorbereid evenals, praktische zaken als briefpapier, logo, visitiekaartjes enz. Een kleine werkgroep werkt het onderdeel ‘tegenprestaties’ uit in de vorm van drie arrangementsvormen. In 3e of 4e kwartaal 2011 zal een gericht persmoment worden gekozen. Het is aan het Stichtingsbestuur om te bepalen hoe intensief de werving en haar strategie wordt ingezet. Er zijn enige aanloopkosten (t.l.v. post ‘ algemeen’ NP bestedingenplan). Voorlopig zijn in de opstartfase secretaris en coördinator C+E als adviseurs betrokken. Belangrijk aandachtspunt is de administratieve folluw-up. (zowel de kosten als inzet)


Pagina 46

4.5

Zoeken naar mogelijkheden voor integrale monitoring




Omschrijving project Specifiek Monitoring en onderzoek is één van de hoofddoelstellingen die algemeen gelden voor de nationale parken. De praktijk is echter dat er de afgelopen jaren niet of nauwelijks projecten voor/vanuit ons park geïnitieerd. Wel is bekend dat er (op ad-hoc basis) door de TBO’s afgelopen jaren verschillende deelonderzoeken zijn verricht binnen de programmalijnen Natuur (w.o. ook Rietlandbeheer enz.) en Bezoekersmanagement binnen evenzo vele verschillende organisaties (bv. gemeente, RBT enz.). De informatie is er misschien wel maar verbrokkeld, niet universeel verzameld en toegankelijk en dus versnipperd waardoor het zijn (meer)waarde snel kan verliezen. Bovendien is veel materiaal erg specialistisch (jargon), dit zal ‘omgewerkt’ moeten worden naar informatie dat voor breed publiek toegankelijk, informatief en interessant is. Algemeen bestaat het beeld dat ‘ de staat van het NP’ oftewel inzicht hoe het park (in de breedste zin van het woord) er voor staat , niet bekend is of niet goed genoeg bekend. Actuele monitoring en gegevensbeheer kan echter een belangrijke factor zijn in ‘ de staat van dienst’ van ons park en zijn profilering. ‘Minimum- en n maximum’-variant In de minimumvariant worden in de breedste zin van het woord feiten en cijfers verzameld (denk aan populatie-aantallen, omzetcijfers, bezoekersaantallen, ha.’s en soorten natuur, km’s fiets-vaarwegen, onderhoudsgegevens zoals x..ha. greppelen, x…ha. baggeren enz. ) Deze worden vervolgens gepresenteerd op de site van het NP onder de rubriek ‘feiten en cijfers’. In de maximumvariant wordt er een Atlas of databank met kerngegevens van het gebied ontwikkeld waarbij doorgelinkt kan worden naar onderzoeksgegevens(bv. digitaal oproepen van het baggerplan of andere beschikbare onderzoeksrapporten). In beide varianten kunnen bestaande bekende gegevens worden opgevoerd maar ook nieuwe gegevens of upgraden van oude gegevens. Ook is het streven ruimte te bieden aan nieuwe- en vernieuwende onderzoeksprojecten. Alle betrokken instanties rondom het NP zullen participeren. Meetbaar. Een digitaal toegankelijk bestand met feiten en cijfers dan wel databank met die inzicht of ‘ waardering’ kunnen geven aan de ‘ staat van het NP’. Acceptabel Uitgangspunt is dat alle betrokkenen nut en relevantie inzien van een dergelijke aanpak en vervolgens volop de mogelijkheid bieden binnen hun organisatie om gegevens ‘ ontsloten’ te krijgen.

Realistisch. De minimumvariant is relatief eenvoudig op te zetten.


Pagina 47

Voor de maximumvariant kan (-met een geringe aanzetsubsidie-) een studieonderzoeksopdracht bij een onderwijsinstelling worden overwogen. Tijd. Start eind 2011, oplevering uiterlijk eind 2012.


Pagina 48

4.6

Nationaal Park als klankbord?

Onderzoek of NP als klankbord kan dienen voor regionaal overleg over de ontwikkeling van het gebied i.t.t. nu verschillende bestaande overlegstructuren




Omschrijving project Specifiek Er zijn vele overlegstructuren voor NWO. Bekende zijn het BGO (bestuurlijk gebiedsoverleg), Natura 2000, Landinrichting, Nationaal Park maar ook werkstructuren rondom specifieke onderwerpen als rietlandbeheer (de Rietimpuls), water (baggerplan NWO), recreatie (KOPTOP) enz. Daarnaast zijn er reguliere afstemmingsmomenten tussen bv. De TBO’s en de gemeente, de afstemming binnen de R+T sector (stuurgroep toeristische ontwikkeling SWland, WWW/RBT) en zijn er verschillende werk/projectgroepen (bv. Werkgroep C+E, werkgroep Beheer binnen NP). De lijst is waarschijnlijk nog langer. Doel is een inventarisatie van alle lopende/bestaande overlegstructuren om een beeld te krijgen van de bestuurlijke en ambtelijke drukte en de overlappen. NP is geïnteresseerd in de vraag of er: 1. behoefte is aan -en zo ja 2. er een klankbord gecreëerd kan worden die fungeert als overlegorgaan voor de regio/het gebied NWO en 3. in welke vorm en met welke taak Denk in dit verband aan een mogelijke werkvorm zoals de Veluwecommissie . De Veluwecommissie is een samenwerkingsverband van partijen die streeft naar een kwaliteitsverbetering van het Veluwse landelijk gebied. De commissie is een adviescommissie van de provincie Gelderland, haar werkgebied is Veluwe, randmeerkust en IJsselvallei. In de commissie zitten vertegenwoordigers van onder meer gemeenten, ministeries, waterschappen, kamer van koophandel en organisaties op het gebied van landbouw, natuur en milieu en recreatie. Onderdeel van die structuur zou dus ook het NP kunnen zijn. Meetbaar. Er is - t.o.v. de huidige situatie waarin er een veelvoud zijn - één overlegforum voor de regio die zich bezig houdt met gebiedsontwikkeling. Acceptabel. Is er een wens of de behoefte om voor de regio één overlegforum te hebben die vele andere bestaande overlegstructuren vervangt. Uiteraard zal binnen een dergelijke opzet ook sprake zijn van hulpstructuren (werkgroepen, projectgroepen). Acceptatie is vooral afhankelijk van politieke wil,


Pagina 49

noodzaak (efficiency) en vorm (bv. de vraag of sprake moet zijn van een adviescommissie of anderszins). Realistisch. NP schetst de behoefte om de discussie hierover op te starten, een eventueel initiatief hiertoe gaat echter buiten de kaders van het NP maar het NP kan wel als één van de direct betrokken partijen in deze worden gezien en kan, indien daartoe opdracht (wie…PM) wordt gegeven, een aanzet leveren. Randvoorwaarden zijn dan wel de beschikbaarheid van middelen, menskracht ,(externe) expertiseinzet en mandaat. Tijd. NP kiest in eerste aanleg haar eigen positie (zie de deelprojecten D1 t/m D5) wat naar schatting 1-2 jaar vergt. Daarnaast zou een ‘stap verder’ kunnen worden gemaakt in de vorm van ‘regionale gebiedsontwikkeling’.


Pagina 50

4.7 Zoeken naar Europese mogelijkheden voor status, kennis en financiering (Interreg, Life enz.) Kerngegevens Startdatum: Realisatietermijn: Trekker:



Omschrijving project Specifiek. Verkennen of de huidige ‘Nederlandse status’ (EHS, meest duurzame bestemming, gecertificeerd als gebied met duurzaam toerisme) en ‘Europese status’ (Natura 2000, wetland, erkend natuurbeheer) mogelijkheden biedt voor Europese subsidies dan wel nieuwe erkenningen waarmee tegelijk middelen kunnen worden gegenereerd. Achtergrond is minder overheidsgeld wat de noodzaak vergroot om te bezien of dit deels kan worden opgevangen met Europese middelen/subsidies. Meetbaar. Er is resultaat als er met succes beroep kan worden gedaan op Europese middelen. Er moet van ‘twee kanten’ verkend worden. 1) welke subsidiemogelijkheden/regelingen zijn mogelijk van toepassing op ons gebied. 2) Zijn er concrete projecten voorhanden die getoetst kunnen worden op cofinanciering vanuit Europa. Belangrijk aandachtspunt; er zal altijd in overwegende mate eigen cofinanciering moeten worden ingebracht. Acceptabel. Direct betrokkenen zijn in 1e aanleg de TBO’s voor wat betreft (grootschalige) ingrepen/projecten in de Natuur en eventueel de gemeente in het kader van projecten rondom Bezoekersmanagement. Ook Profilering kan getoetst worden (o.a. uitwisselingsprojecten op gebied van jeugd, educatie enz.). Realistisch. De verkenning kan vrij eenvoudig ‘in eigen beheer’ binnen het NP verricht worden door de secretaris. Twee acties zullen worden ingezet ; 1) een gesprek met het Europees servicepunt (gemeente SWland betaalt hiervoor contributie, reeds afgesproken om gezamenlijk de mogelijkheden voor het NP te verkennen). 2) een verkenning met het Europaloket Overijssel. Tijd. Ca. ½ jaar. (nb: de verkenning is redelijk snel te organiseren maar er moet voldoende ruimte zijn voor het uitschrijven naar mogelijkheden voor ons park) Nb: directe relatie met A3 en A4.


Pagina 51

4.8 Behoefte/kansen nagaan voor samenwerking NP in Noord Nederland Kerngegevens Startdatum: Realisatietermijn: Trekker:



Omschrijving project Tweetal invalshoeken. 1) Gemeente Weststellingwerf en provincie Friesland hebben zich in 2010 ‘actief’ gemeld met de wens om het natuurgebied Rottige Meenthe (op termijn) te laten aansluiten bij het NP. (-het rijk heeft eerder aangegeven dat er geen nationale parken bijkomen, vandaar de wens/gedachte om dan aansluiting te zoeken met het bestaande park WW-). Van provinciezijde (Friesland en Overijssel) is de zaak vooralsnog stulgezet. De gemeente Weststellingwerf is nog wel enthousiast. Mocht de wens weer ‘actueel’ worden dan is het voorstel om eerst voorrang te geven aan uitwerking van ons BOP met zijn programmalijnen en deelprojecten. (kortom, ‘niet alles tegelijk’). 2) Er is op projectniveau een 1e initiatief tot samenwerking van de 7 noordelijke NP (Schiermonnikoog, Lauwersmeer, De Alde Feanen, Weerribben-Wieden, Drents Friese Wold, Dwingelerveld, Drentse Aa-). Het betreft het project ‘Alle tijd’, een Fries idee ‘rondje noordelijke parken’. Projectuitvoering is sterk afhankelijk van bijdrage van 4 provincies en 7 parken. Het is een 1e proeve van samenwerking. Afhankelijk van het succes van dit project is verdere samenwerking een optie maar dit is nog op geen enkele wijze nader besproken of uitgewerkt binnen de desbetreffende parken. Het voorstel is dat ons park zich vooralsnog niet zelf ‘actief’ inzet voor nieuwe samenwerkingsverbanden/projecten maar wel aansluiting houdt als zich initiatieven voordoen. Dit is mede ingegeven door de aandacht en de tijd die we moeten geven aan de eigen ontwikkeling die we nu als park voorstaan.


Pagina 52

4.9

Veranderende eigendomsverhoudingen

Aandacht besteden aan TBO’s en particuliere grondeigenaren n.a.v. afronding EHS




Omschrijving project Aandacht besteden aan veranderende eigendomsverhoudingen - TBO’s en particuliere grondeigenaren n.a.v. afronding EHS. Bij de afronding van de EHS speelt het volgende: 1. Welke grond is reeds aangekocht of juridisch verplicht door DLG namens de provincie, 2. Is er geld voor de inrichting, 3. Moet die grond doorgeleverd worden aan NM/SBB of aan boeren ten behoeve van particulier/agrarisch natuurbeheer (ook SNL vergoeding), 4. Grond - binnen de EHS- die nog niet is aangekocht wordt in principe boerenland, 5. Kunnen ruilgronden buiten de EHS bijdragen aan problemen binnen de EHS (boerenland met te veel stikstof/ammoniak uitstoot), 6. Het eventueel 'ruilen' met (potentiële) natuurgrond buiten de EHS (vraagt om herbegrenzingsbesluit PS). 7. NP WW wil (bijvoorbeeld samen met de landinrichtingcommissie) het initiatief nemen om samen met alle betrokken partijen in het gebied een zogenaamd gebiedsakkoord te ontwikkelen. Geen kosten aan verbonden (gemeente faciliteert vergaderkosten e.d.) Initiatiefnemers: voorzitter en secretaris samen met Natuurmonumenten en staatsbosbeheer


Pagina 53

Projectenboek. Beheer- en ontwikkelingsplan Nationaal Park Weerribben - Wieden. Vastgesteld in de vergadering van het Overlegorgaan op

Recommend Documents