Programma. Energie Made in Arnhem Op volle kracht halverwege

Programma Energie Made in Arnhem 2012

Op volle kracht halverwege

Programma Energie Made in [Arnhem] 2012

onderwerp

Op volle kracht halverwege

1

Energie Made in Arnhem 2012

pagina

Programma

2

pagina


onderwerp

Installatie van zonnepanelen op particuliere woning

3. Uitvoering en voortgang van programma en convenant 9 3.1 Stand van zaken 9 Doelstelling 1: 3% energiebesparing per jaar 9 Doelstelling 2: 7% duurzame energie opwekking in 2014 13 Doelstelling 3: een toonaangevend economisch cluster 13 3.2 Stand van zaken inspanningen 14 Algemeen 14 Gemeentelijke projecten 15 Projecten van convenantpartners 16 4. Conclusie en vervolg 17 Bijlage 1 Samenvatting van motie en amendementen 20 Bijlage 2 Gedetailleerde data hernieuwbare energie

21

Bijlage 3 Factsheet Topsector Energie in Oost-Nederland

23

Bijlage 4 Stand van zaken projecten programmaplan Arnhem Energiestad

25

Bijlage 5 Stand van zaken projecten partners Energie made in Arnhem

28

Bijlage 6 Bronnen en verantwoording van de cijfers

37

onderwerp

2. De ambities van Energie made in Arnhem 7 2.1 Programmaplan en convenant 7 2.2 Doelen 7 Hoofddoelen 8 Nevendoelen 8 2.3 Energietransitie nader belicht 8


1. Inleiding 5

3

Inhoudsopgave 3

pagina

Inhoudsopgave

4

pagina


onderwerp

Het programma Energie made in Arnhem is qua looptijd op de helft, een goed moment om de balans op te maken, te bezien hoe ver we zijn en of er opgaven liggen die de komende tijd andere of meer aandacht moeten krijgen. In 2011 en 2012 zijn twee amendementen en een motie aangenomen, die betrekking hebben op het programma Energie made in Arnhem. Deze geven mede aanleiding tot de voorliggende rapportage. Het gaat om het Amendement Uitwerking Duurzaam Energiebedrijf van 7 november 2011, de Motie Energie van 25 juni 2012 en het Amendement Arnhem Groene en Duurzame Stad van 26 juni 2012 (zie bijlage 1) In mei 2012 is de raad al via een speciale themasessie geïnformeerd over de stand van zaken en voortgang in het programma. Zowel de gemeentelijke projecten als die van de partners zijn aan de orde geweest via presentaties en verder was er de mogelijkheid om themagewijs nader met elkaar van gedachten te wisselen over de voortgang. Ook externe partners van het convenant Energie made in Arnhem waren aanwezig en hebben bijgedragen aan de informatieuitwisseling. Regeerakkoord Het nieuw afgesloten regeerakkoord 2012 bevat een uitgebreide paragraaf over duurzaamheid, klimaat en energie. De doelstellingen en acties in het convenant Energie made in Arnhem sluiten grotendeels aan op de punten uit het regeerakkoord. De uitspraak van het rijk te streven naar een volledig duurzame energievoorziening in 2050 zal een leidraad moeten zijn voor de Arnhemse energiedoelstellingen na 2014. Verwacht wordt dat door de fiscale stimulering van kleinschalige opwek van zonne-energie coöperatieve initiatieven in Arnhem (zoals de Rijn en IJssel Energie coöperatie) zullen helpen businesscases voor zonnepaneelparken of zonnepanelen op daken van verenigingen van eigenaren sneller rendabel te maken. Dit kan een versnelling van het toepassen van zonne-energie bewerkstelligen.

1

Inmiddels gebruiken we de benaming Programma Energie made in Arnhem

onderwerp

In Arnhem bestaat sinds 2011 het programma Arnhem Energiestad 2011-20141 . Dit vormt het kader waarbinnen Arnhem werkt aan de besparing van het energieverbruik, de productie van duurzame energie, een toonaangevend economisch cluster, duurzaam bouwen, millenniumdoelen, duurzaam inkopen, schoon vervoer en een klimaatbestendige stad. De gemeente Arnhem doet dit samen met een groot netwerk van partners in en buiten de stad. De doelstellingen en afspraken zijn vastgelegd in het medio 2011 ondertekende convenant Energie Made in Arnhem.


Energie biedt ook kansen voor groene economie. Berekend is dat wereldwijd miljarden aan investeringen gemoeid zijn met de transitie naar een groene en meer duurzame samenleving. Maar ook dichterbij, bijvoorbeeld in Gelderland en Overijssel, gaat het om grote bedragen die nodig zijn om de klimaat- en energietransitiedoelstellingen te halen. De economische ambitie is dat de regio Arnhem in die ontwikkeling niet alleen als klant meedoet, maar ook als leverancier – als deel van een toonaangevend economisch cluster, voortbouwend op de historische kracht als elektriciteitsstad en de onderscheidende nieuwe innovaties die de regio voortbrengt.

5

Naar aanleiding van het protocol van Kyoto zijn wereldwijd en ook in Nederland afspraken gemaakt over het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen en over het duurzaam opwekken van energie. Bij de ontwikkeling en uitvoering van dit energiebeleid spelen lokale en regionale overheden een sleutelrol, zo ook Arnhem.

pagina

1. Inleiding

6


onderwerp

Leeswijzer De voor u liggende rapportage Programma Energie made in Arnhem 2012, op volle kracht halverwege, is als volgt ingedeeld. Hoofdstuk 2 geeft een korte schets van programmaplan en convenant en gaat in op eerdere besluitvorming en de al genoemde amendementen en motie. In hoofdstuk 3 van dit rapport leest u hoe ver we zijn met de doelstellingen. Ook vindt u in dit hoofdstuk de stand van zaken op de resultaten van het programmaplan Arnhem Energiestad en de projecten van de partners uit het convenant Energie made in Arnhem. In hoofdstuk 4 trekken we hieruit conclusies en bevelen we aan waar in de resterende tijd van de coalitieperiode de focus gelegd zal moeten worden. In de bijlagen vindt u een samenvatting van moties en amendementen, de gedetailleerde overzichten van de stand van zaken van de doelstellingen en inspanningen uit het programmaplan en het convenant, informatie over de topsector energie Oost-Nederland en bronnen en verantwoording van de cijfers.

pagina

Overzicht belangrijkste punten regeerakkoord - Streven internationaal naar een volledig duurzame energievoorziening in 2050 Inzetten op een ambitieus internationaal klimaatbeleid. - Bijdragen aan snelle ontwikkeling nieuwe energiebronnen Zon, wind, biomassa en geothermie: hoogwaardige chemie, een innovatieve agrarische sector, grote havens en een sterke energiesector. - Het aandeel duurzame energie in 2020 is 16% Stimuleren innovatie door een optimale mix van subsidies (SDE+) en mogelijk ook de leveranciersverplichting en bijmengverplichtingen. - Energiebesparing krijgt prioriteit De aanpak van de Green Deals uitbreiden met ten minste een besparingsdeal met energiebedrijven en woningbouwcorporaties voor een versnelling in het verduurzamen van de bestaande woningen. Deze vorm van energiebesparing ook bevorderen voor kantoren, scholen en andere gebouwen. - Kleinschalig, duurzaam (zonne)energie opwekken wordt fiscaal gestimuleerd Een verlaagd tarief in de eerste schijf van de energiebelasting op elektriciteit afkomstig van coöperaties van particuliere kleinverbruikers, die aan deze verbruikers geleverd wordt en in hun nabijheid is opgewekt. - Initiatieven om innovatie windenenergie op zee te stimuleren Bedoeld om de kostprijs van windenergie op zee versneld omlaag te brengen. Samenwerken met energiebedrijven en de Nederlandse offshore industrie. Met netbeheerders verkennen hoe de benodigde transportinfrastructuur tot stand kan komen. - Groei elektrisch vervoer verder stimuleren Met netbeheerders, energiebedrijven en lokale overheden afspraken maken over de laadinfrastructuur om de groei van elektrische mobiliteit verder te stimuleren. Biomassa zo hoogwaardig mogelijk inzetten (‘cascadering’) en de duurzame productie en herkomst van biomassa garanderen. - Streven naar een circulaire economie. De (Europese) markt voor duurzame grondstoffen en hergebruik van schaarse materialen stimuleren.


onderwerp

made in Arnhem

2.1 Programmaplan en convenant In mei 2011 heeft de gemeenteraad het programmaplan Arnhem Energiestad vastgesteld. Vervolgens is in juni 2011 met circa 80 lokale en regionale partners het convenant Energie made in Arnhem getekend. Deze partners zijn afkomstig uit onderwijs, onderzoek, ondernemers, overheid en ondernemende burgers. Ook is een Energieadviesraad ingesteld. Deze bestaat uit zeven leden, die zitting hebben op persoonlijke titel en de belangen van alle deelnemende partijen vertegenwoordigen. De Energieadviesraad Arnhem adviseert deelnemende partijen over de toepassing van innovatie en acties op het terrein van energie, nieuwe bedrijvigheid en duurzaamheid, om bij te dragen aan de doelstellingen van het convenant. Het is de taak van de Energieadviesraad Arnhem om gevraagd en ongevraagd te adviseren over de thema’s binnen het convenant. Zij kan adviseren aan één van de deelnemende partijen, of aan het collectief. De ‘energie’ in de stad is hiermee gemobiliseerd. Er zijn en worden coalities gesmeed en de verschillende partners profiteren van elkaars kennis en sterke punten. Programma en convenant zorgen bovendien voor het aanboren van nieuwe creativiteit en het leervermogen in de ‘energieke samenleving’2. Met elkaar weten we veel over de toepassing van innovatie en acties op het terrein van energie, klimaat, technologie en duurzaamheid. De gemeente Arnhem maakt daar samen met de convenantpartners werk van en benut de economische kansen die het biedt. De gemeente stuurt op het mobiliseren van de ‘maatschappelijke’ energie in de samenleving en wil ruimte creëren voor andere partijen. De rol van de gemeente ondergaat hierdoor een verandering van sturend naar faciliterend en stimulerend. 2.2 Doelen In het programma Energie made in Arnhem zijn doelen tot 2014 opgenomen. Deze doelen zijn een eerste stap in de transitie naar een toekomstbestendige energievoorziening met bijbehorende innovatie en (schone) economische groei, en versterking van Arnhem als energiestad. De gemeente Arnhem streeft naar energieneutraliteit en versterking van (schone) economie. De samenhang tussen People, Planet en Profit zijn hierbij leidend. Met het programmaplan Energie made in Arnhem heeft de gemeente het initiatief genomen voor een samenhangend programma. In het plan zijn 43 gemeentelijke acties opgenomen, onder 6 programmalijnen die elkaar beïnvloeden en overlappen. Samen vormen ze de driehoek People, Planet, Profit: energieneutraliteit, een toonaangevend energiecluster, duurzaam bouwen, schoon vervoer, klimaatbestendige stad en duurzaam inkopen en aanbesteden. In het convenant Energie made in Arnhem hebben de convenantpartners ieder één of meer concrete projecten opgenomen, die bijdragen aan de doelstellingen van het convenant en voor 2014 gerealiseerd zullen zijn. In totaal zijn tot eind 2012 137 projecten opgenomen. Het programma staat open voor iedereen die een onderscheidend Arnhemse bijdrage wil leveren aan een van de onderdelen. Het programmateam en medewerkers die hieraan zijn verbonden, moedigen dit aan en ondersteunen dit. Het netwerk van partners helpt elkaar bij het realiseren van resultaten en projecten en communiceert hierover onder de vlag van Energie made in Arnhem.

2

7

pagina

2. De ambities van Energie

Zie ook: M. Hajer, PBL (2011); De energieke samenleving. Op zoek naar een sturingsfilosofie voor een schone economie

De energietransitie heeft vooral zijn weerslag op de energie-infrastructuur. Immers, de infrastructuur gaat dwars door alle sectoren heen en vormt de ruggengraat van het energiesysteem. De toekomstige energie-infrastructuur zal toegankelijk moeten zijn voor meer en nieuwe energiebronnen. Meer partijen gaan van het netwerk gebruik maken. De consument wordt producent. Nu al produceren individuele burgers, coöperaties en bedrijven decentraal energie. Deze ontwikkeling zal doorzetten. Al deze veranderingen kosten veel tijd en geld, maar ze maken eigen initiatief mogelijk van Arnhemse burgers en bedrijven. En laat de energietransitie dat nou juist nodig hebben! In het kader is nadere uitleg gegeven over transitie.

Transitie (Rotmans, Kemp et al. 2001;Loorbach 2007) Een transitie is een lange termijn (een generatie of meer) fundamentele verandering van een deel van de maatschappij. Een verandering in de structuur (institutionele hervorming), cultuur (mentale omslag) en werkwijze (praktische handelingen). Het zijn processen die veelal lange tijd vergen – één generatie en soms zelfs langer – omdat grenzen, belemmeringen en barrières moeten worden geslecht en het overwinnen van die weerstanden veel tijd en energie vergt. Een transitie verloopt in vier fasen in de tijd. Een voorontwikkelingsfase, waarin externe druk en het aantal innovaties toenemen, een take-off fase waarin het regime versneld destabiliseert, een versnellingsfase waarin in relatief korte periode (10 jaar) het regime volledig transformeert, en tenslotte een stabilisatiefase waarin een nieuw regime wordt geconsolideerd (zie figuur). Transities zijn in feite ‘onstuurbaar’: het zijn complexe en onvoorspelbare maatschappelijke processen, maar ze zijn wel degelijk beïnvloedbaar. Uit het samenspel tussen overheden, bedrijven, burgers en maatschappelijke organisaties ontstaan immers allerlei vormen van beslissingen en acties die op termijn de maatschappelijke systemen vormen.

onderwerp

Op de lange termijn streven we naar energieneutraliteit. Energietransitie is om een aantal redenen onvermijdelijk. Fossiele energiebronnen als aardolie, aardgas en kolen raken uitgeput en worden steeds moeilijker winbaar. Dit vertaalt zich in een gestaag oplopende prijs, en vaak flinke schommelingen veroorzaakt door politieke en/of geografische ontwikkelingen. Door van een centrale naar een decentrale energielevering over te gaan worden we minder afhankelijk van energieleveranciers uit andere delen van de wereld.


2.3 Energietransitie nader belicht Bovenstaande doelen vormen een eerste stap in de transitie naar een toekomstbestendige energievoorziening. Een transitie is geen lineair verlopend proces, integendeel, er zal eerst een lang voortraject zijn waarin de voorwaarden gecreëerd worden om in een latere fase een versnelling te realiseren. Met het programma Energie made in Arnhem zetten we een beweging in gang in de voorontwikkelingsfase van de transitie, waarmee de weg naar de take-off wordt bereid. Vanuit de beweging zijn de eerste resultaten al zichtbaar en meetbaar, deze vindt u in de volgende paragrafen. Maar veel van de acties die nu plaatsvinden zullen pas op middellange termijn zichtbaar effect hebben.

8

Nevendoelen Als nevendoelen zijn beschreven: - Op weg naar energieneutraliteit - Arnhem Millenniumgemeente, millenniumdoelen 7 en 8, respectievelijk “Meer mensen in een duurzaam leefmilieu” en “mondiaal samenwerkingsverband voor ontwikkeling”, in Arnhem toegespitst op duurzaam inkopen en fair trade. - Klimaatadaptatie, Arnhem klimaatbestendige stad: het aanpassen van de stad aan klimaatveranderingen.

pagina

Hoofddoelen De doelen van het programma, waarop met prioriteit wordt gestuurd, zijn: 1. 3% energiebesparing per jaar 2. 7% duurzame energie opwekking in 2014 3. Een toonaangevend economisch cluster (energie- en milieutechnologie)

onderwerp

Doelstelling 1: 3% energiebesparing per jaar Bij het bepalen van de energiebesparingspercentages is 2009 als ijkjaar aangehouden, het jaar voorafgaand aan het lenteakkoord van maart 2010. Het energieverbruik van de stad is opgebouwd uit een aantal onderdelen: het energieverbruik in de gebouwde omgeving, de mobiliteit en de industrie en landbouw. Bij de mobiliteit is het snelwegverkeer niet meegeteld voor Arnhem. Dit is een landelijke afspraak met AgentschapNL. Het verbruik van gas, elektriciteit, warmte en brandstof is omgerekend naar gigajoules (GJ), zodat alle gegevens optelbaar zijn. Het gas- en warmteverbruik per jaar is gecorrigeerd voor het aantal graaddagen (onafhankelijk van strenge winters) en daardoor vergelijkbaar. De gegevens voor 2012 zijn nog een prognose. Uitgangspunten en bronnen zijn van belang voor de transparantie van de berekeningen. Deze zijn uitgebreider weergeven in bijlage 6. Het totale energieverbruik van de stad lijkt zich te stabiliseren en na een stijging in 2010 is er weer een lichte daling. In figuur 1 is het totale energieverbruik van de stad Arnhem opgenomen, onderverdeeld in het verbruik in de gebouwde omgeving, mobiliteit en industrie en landbouw. Het energieverbruik van de totale stad is in 2011 echter nog met circa 1% toegenomen ten opzichte van ijkjaar 2009. Het grootste deel van het energieverbruik vindt plaats in de gebouwde omgeving.

12.000.000

Figuur 1: Energieverbruik Arnhem totaal

10.000.000

energieverbruik (GJ)


programma en convenant

3.1 Stand van zaken In het licht van het verloop van de energietransitieopgave zoals in het vorige hoofdstuk is beschreven, wordt in deze paragraaf aangegeven hoe ver we op weg zijn met het bereiken van de doelstellingen 3% energiebesparing per jaar, 7% duurzame opwek van hernieuwbare energie in 2014 en een toonaangevend economisch cluster (energie- en milieutechnologie).

9

pagina

3. Uitvoering en voortgang van

8.000.000

industrie en landbouw mobiliteit

6.000.000

gebouwde omgeving

4.000.000

2.000.000

prognose

-

2009

2010

2011 jaar

2012

10

pagina


onderwerp

Arnhem is een stad waarvan de bevolking nog groeit. Als de groei harder gaat dan de besparing op energie, zal het totale verbruik stijgen. Daarom zijn hieronder ook het gemiddelde energieverbruik per huishouden en per bedrijf aangegeven. Daaruit blijkt beter hoe het met de energiebesparing gaat. Bij het gemiddelde energieverbruik per huishouden en per bedrijf in de bebouwde omgeving is na de stijging in 2010 een duidelijke daling te zien (zie figuur 2). Het gasverbruik beslaat hierin een groot aandeel. De warmte is restwarmte van de gasgestookte elektriciteitscentrale op de Kleefse Waard. Door het gebruik van deze restwarmte wordt een energiebesparing gerealiseerd van circa 50% ten opzichte van het gebruik van gas. Als in de toekomst een koppeling van het Arnhemse warmtenet met de afvalverbrandingsinstallatie in Duiven gerealiseerd wordt, zal het rendement, en dus de energiebesparing door het gebruik van stadswarmte stijgen tot circa 70%.

Figuur 2: Energieverbruik Arnhem, gebouwde omgeving gemiddeld 500 450 400

300

warmte, particulier en zakelijk, per aansluiting zakelijk electriciteit per bedrijf

250

zakelijk gas per bedrijf

energieverbruik (GJ)

350

200 150

prognose

100

particulier electriciteit per huishouden particulier gas per huishouden

50 0 2009

2010

2011

2012

jaar

Er zit dus progressie in de energiebesparing in de gebouwde omgeving, ten opzichte van 2009. In figuur 3 zijn de percentages energiebesparing bij de huishoudens en bij zakelijk gebruik ten opzichte van ijkjaar 2009 zichtbaar gemaakt.

Figuur 3: Percentage energiebesparing t.o.v. 2009

percentage energiebesparing t.o.v. 2009

6,0 5,0 4,0 3,0 energiebesparing gemiddeld huishoudens t.o.v. 2009

2,0 1,0 0,0

prognose 2010

2011

energiebesparing gemiddeld zakelijk t.o.v. 2009

2012

-1,0 -2,0 -3,0

jaar

In 2011 ligt het energieverbruik per huishouden circa 3% lager dan in 2009. Het verbruik bij huishoudens neemt verder af (de energiebesparing neemt toe) in 2012 (prognose). Naast toenemende isolatiemaatregelen is het gebruik van stadswarmte hierin belangrijk. Het percentage energieverbruik per bedrijf neemt sinds 2010 af en ligt in 2011 rond de 1,5 % lager dan in ijkjaar 2009.


onderwerp

Arnhem laat een stijgende lijn zien in het opwekken van hernieuwbare energie en het ziet er naar uit dat deze lijn zich doorzet. In figuur 4 is aangegeven hoeveel hernieuwbare energie wordt opgewekt in Arnhem, per jaar, verdeeld over hernieuwbare warmte, elektriciteit en energie voor verkeer en vervoer. Opvallend is een boven landelijk gemiddelde bijdrage van bodemenergie in de vorm van warmte-koude opslag die aangelegd is bij een aantal ontwikkelingen in Arnhem. Voor de jaren 2012, 2013 en 2014 is een prognose gemaakt, waarin voor de bodemenergie, zonne-energie en hernieuwbare energie voor verkeer en vervoer de trends van afgelopen jaren voorzichtig zijn doorgetrokken. Ook zijn grootschalige opwekprojecten die we nu in het vizier hebben, meegenomen in de prognose. Bijvoorbeeld het opstellen van 3 windmolens en zonnepanelen op IJsseloord II.

11

Doelstelling 2: 7% duurzame energie opwekking in 2014 Ook bij het bepalen van de percentages duurzame opwek van energie is 2009 als ijkjaar aangehouden, het jaar voordat het huidige college aantrad. In deze rapportage spreken we van opwek van hernieuwbare energie, in plaats van opwek van duurzame energie. Deze term wordt landelijk gebruikt. Hernieuwbare energie is opgebouwd uit 3 hoofdelementen: hernieuwbare warmte, hernieuwbare elektriciteit en hernieuwbare brandstoffen voor verkeer en vervoer. Het streven van Arnhem om op termijn energieneutraal te worden, betekent dat er evenveel hernieuwbare energie moet worden opgewekt als er energie wordt verbruikt.

pagina

De doelstelling 3% energiebesparing per jaar wordt echter nog niet gehaald. Dit zou namelijk betekenen dat er in 2011 6% besparing is gerealiseerd ten opzichte van 2009, en in 2014 15% besparing ten opzichte van 2009. We zien ook landelijk dat het langzamer gaat en dit wordt ook in het regeerakkoord onderkend. De effecten van de ingrepen die woningbouwcorporaties in steeds grotere mate plegen in renovatieprojecten moeten nog zichtbaar worden en worden geïntensiveerd. Ook zal met de industrie het gesprek meer moeten worden gevoerd om energiebesparing op de agenda te krijgen. Daarbij zal de gemeente meedenken over financieel draagbare constructies en instrumenten uit de Wet milieubeheer meer inzetten.

In 2012 rijdt in Arnhem 2,2% van de bedrijfsvoertuigen op schone brandstoffen: groen gas, (waterstof)-electrisch. In 2009 was dit 0%. Dit komt met name door de OV-concessie en aanbestedingen van gemeentelijke diensten, waarbij het gebruik van hernieuwbare energie verplicht is. In 2013 en 2014 wordt een verdere stijging hiervan verwacht door subsidieregelingen en meer aanbestedingen. Naast de totale opwek in figuur 4 is in bijlage 2 in drie aparte figuren te zien in welke mate de verschillende bronnen bijdragen aan hernieuwbare warmte, hernieuwbare elektriciteit en de hernieuwbare energie voor verkeer en vervoer.

550.000

Figuur 4: Opwek hernieuwbare energie Arnhem

500.000 hernieuwbare energie (GJ)

450.000 400.000 350.000

hernieuwbare energie verkeer en vervoer hernieuwbare electriciteit

300.000 250.000

hernieuwbare warmte

200.000 150.000

------ prognose -----

100.000 50.000 2009

2010

2011 2012 jaar

2013

2014


onderwerp

Figuur 5: Energieverbruik en hernieuwbare energie Arnhem

12

pagina

Het verschil tussen het energieverbruik en de opwek van nieuwe energie vormt de ambitie richting energieneutraliteit. Dit verschil is in Arnhem nog groot. Een energieneutrale stad betekent dat er evenveel energie wordt opgewekt als dat er wordt verbruikt. In figuur 5 is het energieverbruik en de opwek van hernieuwbare energie tegen elkaar afgezet.

12.000.000 11.000.000 10.000.000

energie (GJ)

9.000.000 8.000.000 7.000.000

energieverbruik opwek hernieuwbare energie

6.000.000 5.000.000 4.000.000

------ prognose -----

3.000.000

2.000.000 1.000.000 2009

2010

2011

jaar

2012

2013

2014

Het percentage opgewekte hernieuwbare energie in Arnhem is stijgend. Figuur 6 laat dit zien aan de hand van het percentage opgewekte hernieuwbare energie ten opzichte van het energieverbruik in 2009. Tot en met 2012 is hiervan circa 4,8 % gerealiseerd.

8,00

Figuur 6: Percentage hernieuwbare energie t.o.v. 2009

percentage hernieuwbare energie t.o.v. 2009

7,00 6,00 5,00 4,00 hernieuwbare energie t.o.v. 2009

3,00 2,00

------ prognose -----

1,00 0,00 2009

2010

2011

2012

2013

2014

jaar

Als voor 2014 besluitvorming plaatsvindt over grootschalige energie-opwekprojecten waarover nu gesproken wordt (zonnepark IJsseloord II en 3 windmolens), kan de opbrengst ervan meetellen in 2014. In deze rapportage zijn genoemde energie-opwekprojecten geprognotiseerd in 2014. Hiermee kan in 2014 circa 7,2% van het energieverbruik (van ijkjaar 2009) uit hernieuwbare energie worden gehaald. Zonder windmolens wordt het opwekpercentage van hernieuwbare energie in 2014 ingeschat op 5,9%.

Groei van het cluster Het cluster is gegroeid als er meer organisaties en instellingen deel van uitmaken, als hun onderlinge contact en samenwerking toeneemt en als er in (de regio) Arnhem meer werk en bedrijvigheid uit voortkomt. Ook voor dit onderdeel is voortgang te melden: - Energie made in Arnhem begon met 30 partners in 2010, 80 tekenden het convenant in 2011 en eind 2012 zijn zo’n 95 partners aangesloten. - Het netwerk van kiEMT (kennis en innovatie in de EMT sector) –gestart in Arnhem en mede opgericht door de gemeente- is uitgegroeid tot een interprovinciaal netwerk van meer dan 200 bedrijven en instellingen met een sterke basis en concentratie rond Arnhem - De werkgelegenheid in de Arnhemse EMT sector is in 5 jaar met bijna 19% gegroeid tot ruim 6700 banen (6,7% van het totaal). Dit is reden tot tevredenheid, maar het college ziet ook een aspect dat oproept tot blijvende aandacht en inzet: tot 2010 steeg de werkgelegenheid onafgebroken (tot bijna 7300), 2011 was het eerste jaar waarin een daling optrad. Focus Goed gekozen focus. Een cluster of regio kan niet waarmaken dat ze overal goed in is of wordt. De Arnhemse focus ligt op de E van EMT, de E van elektriciteit en energietechnologie. Binnen die focus willen we voor een paar innovaties en toepassingsgebieden onderdeel zijn van een toonaangevend (regionaal) cluster. Motto’s: Energie Made in [Arnhem]! En wat Groningen is voor gas, is Arnhem voor elektriciteit. Erkenning en toonaangevend Hier gaat het om publiciteit en erkenning in dag- en vakbladen en bij publieke en private beslissers die investeringen of andere waarde kunnen toevoegen aan het Arnhemse cluster. Daarnaast kijken we naar voortgang in de schaal: regionaal, provinciaal, nationaal en internationaal. Als kwaliteitsmaatstaf moedigen we aan dat we als gemeente en als cluster toonaangevend willen zijn op drie aspecten: score op duurzaamheid (klimaat/milieu effect), op sociaal-maatschappelijke baten (social return, MVO) en op positieve effecten voor de lokale/ regionale economie (banen, innovatiekracht).

onderwerp

Regionale samenhang In de ambitie zit al dat het bij een cluster gaat om meer dan de stad; het is minimaal de regio die nodig is om deze ambitie in te kunnen vullen. Een sterk cluster vergt uitwisseling en interactie met sterke partners die dicht genoeg bij elkaar zitten om een vertrouwensband op te bouwen, maar dat betekent niet dat ze in dezelfde stad moeten zitten. We gebruiken Arnhem plus of min 15-20 km als praktische invulling van de economische ‘regio’ en daarnaast zoeken we de samenwerking met de Stadsregio Arnhem-Nijmegen en de provincie. Per eind 2012 kunnen we op dit punt als belangrijkste mijlpaal in de voortgang vaststellen dat ook de provincie Gelderland de EMT-sector als speerpunt heeft benoemd en Arnhem als elektrisch centrum daarbinnen, mede door een intensieve gemeentelijke lobbycampagme rond de de Statenverkiezingen.


Compleetheid van het cluster In een compleet cluster zitten alle verschillende ‘spelers’ die nodig zijn om de innovaties en nieuwe bedrijvigheid in een bepaald toepassingsgebied voor elkaar te krijgen. We zoeken naar Maatschappelijke Combinaties tussen 6 groepen die met elkaar Energie opleveren en tot resultaten komen: ondernemers, overheden, onderzoeks- en kennisinstellingen, toonaangevende organisaties die als klant willen optreden en financiers in de EMT-sector. Per eind 2012 is deze ‘compleetheid’ kwalitatief volledig gerealiseerd, via de circa 95 partners die het convenant Energie made in Arnhem hebben ondertekend en via netwerken als KiEMT(kennis en innovatie in de EMT sector).

13

De belangrijkste te meten parameters zijn: - Compleetheid van het cluster - Regionale samenhang - Groei van het cluster - Focus - Erkenning en toonaangevend

pagina

Doelstelling 3: een toonaangevend economisch cluster De doelstelling wordt als volgt omschreven. In 2015 heeft (regio) Arnhem een compleet, gegroeid en internationaal toonaangevend en erkend EMT- cluster opgebouwd rond enkele specifieke innovatietechnologieën en toepassingsgebieden. De focus ligt op de E van elektriciteit en duurzame, schone, efficiënte energiesystemen.

Watt Connects, demonstratie- en leercentrum voor slimme energienetten. Op 5 oktober 2012 geopend in Arnhem (Arnhems Buiten) (www.wattconnects.com)

3.2 Stand van zaken inspanningen Algemeen In paragraaf 2.3. stelden we al dat transitie geen lineair verlopend proces is. Integendeel, er zal eerst een lang voortraject zijn waarin de voorwaarden gecreëerd worden om in een latere fase een versnelling te realiseren. En in dit traject maken we met Energie made in Arnhem meters. In totaal zijn inmiddels 49 projecten afgerond, veelal met zichtbare resultaten zoals: realisatie van groene daken en wanden, laadpunten voor elektrische auto’s, toename van duurzame auto’s. Maar ook samenwerkingsverbanden zoals de evenementen Roofgarden, het Future City Festival en Watt Connects. Daarnaast zijn in een aantal projecten haalbaarheidsonderzoeken gedaan of zijn instrumenten ontwikkeld die de basis zijn voor verdere stappen en realisatie van projecten. Voorbeelden van uitgewerkte instrumenten zijn de zonatlas en de hittekaart. De zonatlas heeft veel navolging in andere gemeenten. Verder is op veel plaatsen zichtbaar dat Arnhem millennium- en fairtradegemeente is en zijn in samenwerking vele zichtbare projecten gerealiseerd met o.a. scholen en maatschappelijke ondernemingen, gestoeld op de principes die horen bij een millenniumgemeente. Uit de voortgang van de projecten blijkt dat er in Arnhem veel gebeurt en veel partijen actief zijn. Er zijn convenantpartners bijgekomen en er melden zich nog steeds nieuwe partners aan. Door als gemeente partijen te faciliteren en verbindingen te leggen wordt het voor alle partijen steeds vanzelfsprekender en makkelijker om aan de gang te gaan met duurzaamheid. Door het programma Energie made in Arnhem is een groot netwerk ontstaan, met partners uit bedrijfsleven, onderwijs, maatschappelijke instellingen, stichtingen en overheid. De partners weten elkaar te vinden en helpen elkaar in het realiseren van projecten en bij het opzetten van nieuwe projectideeën.

onderwerp

Het college wil in de komende periode vooral verder werken aan focus, toonaangevend en erkenning: met (grootschaliger) innovatieprojecten op ‘made in Arnhem’ technologie’ reputatie vestigen op smart grids en mobiliteit en tegelijkertijd – met de partners als ambassadeurs – verder werken aan marketing en lobby voor het uitdragen en versterken van Arnhem als deel van een toonaangevend energiecluster in de regio.


Energy Valley heeft op de schaal van Nederland verhoudingsgewijs veel meer invloed in Den Haag en de EU, met 3 provincies en de kop van Noord-holland, een Energy academy i.o. plus 25 fte en goede politieke connecties voor een geoliede lobby machine. Brabant heeft met een zeer actieve automotive en hightech campus rond Helmond Eindhoven en een claim in zonneenergie ten opzichte van de regio Arnhem(-Nijmegen) het nodige te bieden. In de Randstad timmert het Rotterdam Climate Initiative met Clinton en Lubbers aan de weg en in Amsterdam opereren Amsterdam Smart City en de Amsterdam Innovatie Motor ook op geduchte schaal in de energiesector.

14

Echter, ten opzichte van andere regio’s is voortdurende aandacht nodig om voldoende ‘schaal en kracht’ te laten zien en te bewijzen welke unieke of complementaire toegevoegde waarde de regio te bieden heeft. Ter illustratie:

pagina

Voortgang - Gelderland staat volgens CBS in de top 3 van provincies die economisch het sterkst presteren in duurzame economie. Daarbinnen geldt de stadsregio Arnhem- Nijmegen als sterkste regio. - De gemeente heeft – met provincie Gelderland - kiEMT in staat gesteld een sterke lobby te voeren bij het rijk voor erkenning van Oost-Nederland als top regio. - De ministeries van EL&I en I&M krijgen Arnhem meer en meer op het netvlies als regio met toonaangevende kennis en (eerste) innovatieprojecten op het gebied van elektriciteit (smart grids) en mobiliteit (waterstofelektrisch rijden).

- - - - - -

Stadhuis: groen dak. Sporthal De Pas, Rijkerswoerd: aanbrengen LED-verlichting en plaatsen brandstofcel. Energiebesparing binnen Stadskantoor door wijze van afstelling van verlichting, computers en klimaat. Kenniscluster: veel aandacht voor duurzaam bouwen, o.a. WKO en zonnepanelen. Stimuleren van verduurzamen van de Arnhemse basisscholen. Gemeentelijk wagenpark: verminderen van aantal dienstauto’s, aanschaf elektrische scooters en inmiddels 11 voertuigen op groengas.

onderwerp

Panorama van 230 zonnepanelen op sporthal Elderveld


Gemeentelijke panden en gemeentelijk vervoer zijn verduurzaamd, waaronder: - De Koppel: isolatie: vernieuwen van dak en aanbrengen van nano-folie bij ramen. - Valkenhuizen: aanbrengen LED-verlichting. - Sporthal Elderveld: 230 zonnepanelen (55 kWp) aangebracht.

15

Een greep uit de voorbeelden van gemeentelijke projecten die zijn afgerond: - De gemeente heeft bij de inkoop en aanbesteding duurzaamheid en social return als gunningscriteria opgenomen. Daarnaast is bij de catering focus gelegd op fair trade. - In het programma van eisen voor renovatie en nieuwbouw van gemeentelijk vastgoed is duurzaamheid opgenomen, zoals duurzaam bouwen volgens de GPR-systematiek, instrumenten zoals zonatlas e.d.. - Vanaf eind 2010 wordt subsidie verstrekt aan woningeigenaren die hun woning isoleren. Er is inmiddels aan bijna 600 woningeigenaren voor in totaal circa e 225.000,- aan subsidie uitgekeerd voor het aanbrengen van in totaal circa 35.000 m² aan isolatiemateriaal. Hiermee wordt jaarlijks circa 400 ton CO2 bespaard. Aan nog eens 150 woningeigenaren is op basis van hun aanvraag (voor circa 7.500 m² aan isolatiemateriaal) subsidie toegezegd voor in totaal e 50.000,-. - In de winter van 2011 zijn infrarood-beelden gemaakt van vrijwel alle woningen in Arnhem. De beelden met warmtelekken zijn per adres (en directe omgeving) te bekijken op de web site van de gemeente Arnhem. Om woningeigenaren te stimuleren isolatiemaatregelen te treffen is er een directe koppeling met de woningisolatiesubsidie. Daarnaast is er een advies- loket en een bedrijvencollectief opgericht om woningeigenaren te ‘ontzorgen’ in het nemen van de juiste maatregelen. - Vanaf 2012 wordt fasegewijs LED-verlichting aangebracht in de openbare ruimte. - Er zijn een hittekaart en een hitte-attentiekaart met aanbevelingen opgesteld. - Het aantal starters en nieuwe innovaties ligt op peil (kiEMT, EMT incubator Greenhouse), het effect in arbeidsplaatsen blijft nog achter. - De gemeente heeft een succesvolle lobby naar provincie (statenverkiezingen) opgebouwd; energie- en milieutechnologie (EMT) is speerpunt geworden in het provinciale programma Energietransitie. - Diverse demonstratieprojecten en promotie-acties zijn uitgevoerd (Hymove waterstofelektrisch rijden, Ecomarathon, Loloo’s, Energetic city 2050, energiebeurs Brabanthallen, aanbesteding van de groenste OV-concessie van Nederland); de gemeente stond aan de wieg van het initiatief of heeft partners ondersteund met geld, deskundigheid en advies. - Op het gebied van versterken van de factor kennis heeft de gemeente nieuwe voor zieningen (mede) mogelijk gemaakt: van MBO tot WO-niveau, o.a. 5 oktober j.l. opening smart grid demo en ontwikkelcentrum “Watt Connects” op Arnhems Buiten, in 2011 het HAN valorisatieprogramma Energie (ca. 12,5 mln.) en in januari dit jaar de E-garage (ROC Rijn IJssel, centrum voor vakmanschap en innovatie, garage van de toekomst).

pagina

Gemeentelijke projecten In bijlage 4 is een overzicht gegeven van de 43 projecten uit het programmaplan met daarbij de stand van zaken. Hieruit blijkt dat 6 projecten inmiddels succesvol zijn afgerond. De overige projecten zijn in uitvoering. Een aantal projecten gaat voorspoediger dan verwacht, een aantal projecten loopt inmiddels wat vertraging op. En enkele projecten zijn inmiddels anders ingestoken vanwege gewijzigde inzichten.


onderwerp

Projecten van convenantpartners In bijlage 5 is een overzicht gegeven van alle 137 projecten van convenantpartners met daarbij de stand van zaken. Van de 137 projecten zijn er 33 nieuw ten opzichte van de ondertekening van het convenant op 24 juni 2011. Uit deze lijst blijkt dat: - 43 projecten inmiddels zijn afgerond - 9 projecten niet zijn doorgegaan, om diverse redenen (zoals: niet haalbaar, bedrijf failliet). - de overige projecten in uitvoering zijn, soms op iets andere wijze dan vooraf verwacht, door gewijzigde inzichten.

16

Marktpartijen hebben zich geïnteresseerd getoond in het realiseren van windenergie op basis van locatiestudie van de gemeente. Hiermee wordt mede invulling gegeven aan de voor de programmadoelstelling noodzakelijke inspanning op lokaal hernieuwbare energieopwekking. Het raadsvoorstel voor het faciliteren van marktinitiatieven van windenergie is ingebracht. De markt zal hierbij zelf initiatief nemen om te komen tot een haalbare businesscase. Een positieve grondhouding van de gemeenteraad over windenergie is hiervoor wel een vereiste. Besluitvorming hierover volgt begin 2013.

pagina

Een belangrijke gerealiseerde ambitie is de oprichting van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie. Deze coöperatie is de invulling van ‘het gemeenschappelijk duurzaam energiebedrijf’, actiepunt uit het Lenteakkoord en benoemd in het programmaplan Arnhem Energiestad. De coöperatie zal door projectontwikkeling en ondersteuning aan burgers en ondernemingen mede invulling geven aan de doelstellingen ‘3% energiebesparing en 7% opwek van lokale duurzame energie’. De energiecoöperatie ondersteunt veel initiatieven van partners van Energie made in Arnhem vanuit 4 takken: het energieservicepunt “De Kas”, de energieleveringstak, de projectontwikkelingsorganisatie en het duurzaamheidsfonds.

Enkele projecten zijn wel afgerond, maar uit haalbaarheidsonderzoeken blijkt dat ze niet haalbaar zijn (zoals het aansluiten van Rijnstate ziekenhuis op warmtenet, verduurzamen warmtekrachtcentrale Nuon). Een greep uit de voorbeelden van convenantpartners die zijn afgerond: - Tennet, KEMA, TCN, Allliander hebben Watt Connects opgericht. - Een EMT-incubator voor bedrijven op Industriepark Kleefse Waard geopend. - LED-verlichting in personeelsparkeergarage en enkele operatiekamers Rijnstate Ziekenhuis. - 1000 woningen van Volkshuisvesting zijn 2 labelstappen zuiniger. - Opening van het HAN Automotive Center. - Opening van de E-garage (Garage van de Toekomst). - Plaatsen van 20 laadpalen voor elektrische auto’s, samen met Stichting E-laad. Ook zijn laadpalen geplaatst bij Arnhems Buiten, Industriepark Kleefse Waard en Ziekenhuis Rijnstate. - Lancering van de zonatlas, samen met Klimaatverbond en Tetraeder.solar. - Fair-trade ontbijt georganiseerd bij scholen en Burgers’ Zoo door Stichting Fair Trade Arnhem - Opening van Theeschenkerij Mariëndaal in juli 2012 door Hoeve Klein Mariëndaal. Verbouwing en exploitatie is duurzaam, ook een groen dak aangelegd. - Realisatie van een mobiele daktuin ‘Roofgarden’ door Aswespeak. - In oktober 2012 heeft het Future City Festival plaatsgevonden en zijn rondom het festival diverse activiteiten uitgevoerd (Energetic City 2050, diverse activiteiten met scholen), een samenwerking met gemeente, Alliander, Aswespeak en i-Link. - Opening van duurzame nieuwbouw van Fair trade ontbijt in Burgers’ Zoo Dirkzwager advocaten en notarissen in juli 2012. - Realisatie van tijdelijke groene wanden en daken op 3 plekken door Groenesteden.nl. - Door groene aanbesteding komen er 7 voertuigen bij SITA die rijden op groengas en LNG. - De groendiensten die onlangs zijn aanbesteed, zijn goed voor 1 groengasvoertuig per kavel. - De OV-concessie is op 9 december van start gegaan met 218 bussen op groengas (75 % reductie van fossiel CO2).

Energie made in Arnhem timmert ook economisch aan de weg. Gelderland staat volgens het CBS in de top 3 van provincies die economisch het sterkst presteren in duurzame economie. Daarbinnen geldt de stadsregio Arnhem- Nijmegen als sterkste regio. De gemeente heeft –met provincie Gelderland- kiEMT in staat gesteld een sterke lobby te voeren bij het Rijk voor erkenning van Oost-Nederland als top regio. De ministeries van EL&I en I&M krijgen Arnhem meer en meer op het netvlies als regio met toonaangevende kennis en (eerste) innovatieprojecten op het gebied van elektriciteit (smart grids) en mobiliteit (waterstofelektrisch rijden). Echter: ten opzichte van andere regio’s is voortdurende aandacht nodig om voldoende ‘schaal en kracht’ te laten zien en te bewijzen welke unieke of complementaire toegevoegde waarde de regio te bieden heeft. Door de samenwerking met en de betrokkenheid van partners is de energie in de Arnhemse samenleving gemobiliseerd en heeft de gemeente een faciliterende en stimulerende rol op zich genomen. De E-raad heeft hierin vooral betekenis gehad als strategisch klankbord op bestuurlijk niveau. Het verder voornamelijk lokale karakter van Energie made in Arnhem is cruciaal gebleken voor de betrokkenheid. De creativiteit, innovativiteit en inzet van de partners is onmisbaar om de eerste stappen van de energietransitie te doorlopen.

Wethouder Van Gastel sluit elektrische auto aan op laadpaal

onderwerp

Het percentage opgewekte hernieuwbare energie in Arnhem is stijgend. De eerste resultaten van het programma en de autonome ontwikkeling van inzet van koude warmte opslag in Arnhem zijn hier de succesfactoren in geweest. Met het huidig opgesteld vermogen aan hernieuwbare energie ligt het percentage op circa 4,8% (2012).


In 2011 ligt het energieverbruik per huishouden circa 3% lager dan in 2009. Het verbruik bij huishoudens neemt verder af. Het percentage energieverbruik per bedrijf neemt sinds 2010 af en ligt in 2011 circa 1,5 % lager dan in ijkjaar 2009. De doelstelling 3% energiebesparing per jaar wordt echter nog niet gehaald. De effecten van de ingrepen die woningbouwcorporaties in steeds grotere mate plegen in renovatieprojecten moeten nog zichtbaar worden. Dit zien we landelijk ook terug en wordt ook in het regeerakkoord onderkend, maar noodzaakt tot extra inspanningen.

17

Conclusie De programmatische aanpak van Energie made in Arnhem heeft een beweging in de stad én in de gemeentelijke organisatie in gang gezet, waarvan de eerste succesvolle resultaten al zichtbaar zijn.

pagina

4. Conclusie en vervolg

Om ook na 2014 (einde van het programma) de beweging en versnelling door te kunnen zetten zijn doorkijken op het gebied van energie en klimaat voor de langere termijn nodig, waarmee ook na 2014 de richting wordt bepaald op weg naar energieneutraliteit, klimaatbestendigheid/adaptatie, een toonaangevend economisch cluster en het millenniumgedachtegoed. In 2013 zullen een doorkijk en keuzes over beleidsdoelstellingen worden voorbereid.

Wethouder Van Wessem bij waterstofauto

onderwerp

Van belang voor het vervolg is om de energie met de partners vast te houden. De E-raad zal begin 2013 opnieuw focus aanbrengen in haar klankbordrol. Maar ook zullen nieuwe (project) ideeën en ontwikkelingen die zich voordoen worden gewogen, en indien kansrijk, worden opgepakt dan wel gefaciliteerd.


Het college wil in de komende periode vooral verder werken aan focus, toonaangevendheid en erkenning: met (grootschaliger) innovatieprojecten op ‘made in Arnhem’ technologie’ reputatie vestigen op smart grids en mobiliteit en tegelijk – met de partners als ambassadeurs – verder te werken aan marketing en lobby voor het uitdragen en versterken van Arnhem als deel van een toonaangevend energiecluster in de regio.

18

Met besluitvorming over grootschalige energie-opwekprojecten waarover nu gesproken wordt zoals zonnepark IJsseloord II en faciliteren van windenergie, kan de opbrengst ervan meetellen in 2014. In deze rapportage zijn genoemde energie-opwekprojecten geprognostiseerd in 2014. Hiermee kan in 2014 circa 7,2% van het energieverbruik (van ijkjaar 2009) uit hernieuwbare energie worden gehaald. Zonder windmolens wordt het opwekpercentage van hernieuwbare energie in 2014 ingeschat op 5,9%.

pagina

Vervolg In 2013 zal de focus liggen op het afronden van het grootste deel van de gestarte projecten. Met name op het gebied van energiebesparing zal de inspanning moeten worden geïntensiveerd. Het ingezette beleid van woningbouwcorporaties in combinatie met stimulering van isolatie bij particuliere woningbezitters moet zich verder gaan bewijzen. Ook zal met de industrie het gesprek meer moeten worden gevoerd om energiebesparing op de agenda te krijgen. De gemeente zal daarbij meedenken over financieel draagbare constructies en ook meer instrumenten van de Wet milieubeheer inzetten.

19

pagina


onderwerp

Bijlagen

20


onderwerp

Samenvatting van motie

pagina

Bijlage 1

en amendementen

Amendement Uitwerking Duurzaam Energiebedrijf in 2012 Op 7 november 2011 is een amendement op de MJPB 2012-2015, ingebracht door Groen Links en D66, aangenomen. Besloten is: - In het eerste kwartaal van 2012 komt er een uitgebreide rapportage over de stand van zaken aangaande de overeengekomen ambities, de uitkomsten van het convenant Energie made in Arnhem en de bevindingen van de Arnhemse Energieraad. - In het eerste kwartaal komt er een beleidsplan waarin is uitgewerkt hoe invulling wordt gegeven aan het opzetten van een gemeenschappelijk duurzaam energiebedrijf met een duidelijke afbakening van de rol van de participanten en inclusief een realistische kostenraming. Motie Energie Op 25 juni 2012 is de motie Energie op de Perspectiefnota, ingebracht door Christen Unie, PvdA en D66 aangenomen. Besloten is om: Bij de MJPB voor verdere planning en reservering van middelen in het kader van Arnhem Energiestad nadrukkelijk de focus te leggen op: 1. Verduurzaming van bestaande woningvoorraad 2. Eisen van duurzaamheid bij aanbesteding van nieuwbouwprojecten 3. Energiebesparende maatregelen gemeentelijke panden (gemeente geeft goede voorbeeld) Motie is reeds afgedaan via de MJPB 2013-1016 Amendement Arnhem Groene en Duurzame Stad Op 26 juni 2012 is een amendement op de Perspectiefnota, ingebracht door Groen Links en D66 aangenomen. Dit amendement houdt het volgende in: - Prioriteit 1: Sturing op 3% energiebesparing per jaar en 7% productie van duurzame energie in 4 jaar. → Opzetten monitoringsmechanisme waardoor goed te volgen is in welke mate acties bijdragen aan de doelstellingen. - Prioriteit 2: Ondersteunen gemeenschappelijk energiebedrijf en het opzetten van een loketfunctie voor duurzame energie en energiebesparing voor burgers, bedrijven en instellingen. - Prioriteit 3: Het versterken van het imago Arnhem Energiestad. Amendement is reeds afgedaan via de MJPB 2013-1016

21


onderwerp

Gedetailleerde data

pagina

Bijlage 2

hernieuwbare energie In onderstaande figuur is aangegeven uit welke bronnen hernieuwbare warmte wordt gewonnen, en welk aandeel die bron heeft per jaar. Duidelijk is dat het aandeel bodemenergie, warmte koude opslag groot is in de hernieuwbare warmte.

Hernieuwbare warmte Arnhem 300.000

hernieuwbare warmte (GJ)

250.000 warmte uit net gemolken melk zonnewarmte houtketels bedrijven houtkachels buitenluchtwarmte stadswarmte bioWKK bio-energie bodemenergie, warmtepomp bodemenergie, wko

200.000

150.000

100.000

------ prognose ----50.000

2009

2010

2011

2012

2013

2014

jaar

In onderstaande figuur is aangegeven uit welke bronnen hernieuwbare electriciteit wordt gewonnen, en welk aandeel die bron heeft per jaar.

hernieuwbare electriciteit (GJ)

Hernieuwbare electriciteit Arnhem 90.000 85.000 80.000 75.000 70.000 65.000 60.000 55.000 50.000 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0

zon op gemeentelijke gebouwen zon op IJsseloord 2 en afvalbult wind zon, particulier opgewekt

------ prognose -----

2009

2010

2011

2012 jaar

2013

2014

22

pagina


onderwerp

In onderstaande grafiek is aangegeven uit welke bronnen hernieuwbare energie voor verkeer en vervoer is opgebouwd, en welk aandeel elke bron heeft per jaar.

hernieuwbare energie (GJ)

Hernieuwbare energie verkeer en vervoer Arnhem 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 -

hernieuwbare electriciteit voor wegverkeer hernieuwbare electriciteit voor vervoer excl. wegverkeer biobrandstoffen

------ prognose ----2009

2010

2011

2012 jaar

2013

2014

23


onderwerp

Factsheet Topsector

pagina

Bijlage 3

Energie in Oost-Nederland

(bron kiemt, Goldmine) ➢ 60.000 personen werkzaam in de sector • 800 bedrijven, waarvan ruim 130 bedrijven met meer dan 100 FTE • 3 universiteiten, 7 hogescholen en 9 ROC’s met voor de sector relevante en toonaangevende specialisaties USP’s in downstream technologie-ontwikkeling: biobased economy, smart grids, smart solar & smart gas applications, brandstofceltechnologie en zero- emissievervoer, waterbehandeling en duurzame bouw • Organiserend vermogen 4 O’s en bewezen valorisatie infrastructuur met bedrijven-participatie (St. kiEMT): − 180 bedrijven en kennisinstellingen actief en meefinancierend participant in innovatienetwerk − > 200 bedrijfsideeën gescout, 25 seedleningen verstrekt sinds 2009 − 80 nieuwe bedrijven ondersteund, waarvan 65 nieuw gestart sinds 2007 • De sector legt actief verbindingen naar topsectoren Food en HTSM • Groot productie- en exportpotentieel (van Duitsland tot China)

Vraagt Investeer in de toekomst door in te zetten op innovatie in groene energie/grondstoffen en hergebruik. Om de kansen ten volle te benutten vraagt de sector om investeringen in de kennisvalorisatie infrastructuur (kennis-kunde-kassa) en ondersteuning van enkele majeure toepassingsprojecten. Motto; laat hier groot zien wat je elders wilt ‘verkopen. Voorbeelden: smart grids en smart energytoepassingen in combinatie zon, wind en nieuw gas, biobased economy, nulemissiemobiliteit en duurzame wijken; thema’s waar de sector in Oost Nederland bij uitstek kan bijdragen aan de maatschappelijke uitdagingen waar we voor staan. Daarnaast willen we investeren in de verdere ontwikkeling van excellente EMT-engineering- en maakindustrie locaties en een (nationaal) centrum slimme energiesystemen.

onderwerp

Biedt De kracht én potentie van de groene energiesector in Oost-Nederland draagt bij aan een toekomstbestendige energievoorziening, een toonaangevend energiesector in Nederland en een schoner milieu. Lokale, regionale en provinciale overheden onderschrijven dit en vervullen in het netwerk een actieve stimulerende en faciliterende rol. Door het onderscheidende profiel van bedrijven, in combinatie met de strategische ligging van Oost-Nederland, een hoog opgeleide beroepsbevolking en het aantrekkelijke woon- en leefklimaat, draagt investering in de groene en innovatieve energiesector in deze regio in hoge mate bij aan de concurrentiekracht van Nederland.


Verbindt Sinds 2005 organiseerden 180 van dit type bedrijven en kennisinstellingen zich bottom up in de Stichting KiEMT, hét netwerk in Oost-Nederland voor Kennis en innovatie in de Energie- en MilieuTechnologie. Mede dankzij deze Stichting beschikt Oost-Nederland over een onderscheidende kennisvalorisatie infrastructuur voor groene innovaties. De 4 O’s zijn op alle bestuurslagen in het netwerk aanwezig en werken samen aan de opschaling van het cluster. Vanuit deze basis legt het cluster nu al verbindingen naar de andere topsectoren – vooral Food en HTSM, maar ook Water en Chemie - en completeert activiteiten in andere regio’s in binnen- en buitenland, zoals Noord-Nederland (Energy Valley), Brabant en Limburg (automotive, solar), Duitsland (NRW) en China.

24

Maakt De groene en innovatieve energiesector in Oost -Nederland heeft aanzienlijke economische potentie op nationaal en Europees niveau. Vele mondiale spelers en een sterk vertegenwoordigd MKB bieden een stevige basis, met onderscheidende kwaliteiten in elk onderdeel van de energieketen: van duurzame opwekking (zon, biomassa) via slimme energienetten tot zuinige en schone systemen in mobiliteit en gebouwde omgeving. Enkele boegbeelden uit Oost-Nederland zijn KEMA, BTG-BTL (biomass to liquid), Remeha, Stork, Tauw, Twence Afvalverwerking. Toonaangevende kennis- en onderwijsinstellingen zijn Wageningen University & Researchcentre, Radboud Universiteit Nijmegen en Universiteit Twente – waartussen al intensieve samenwerking plaatsvindt - en de HAN en Saxion. Samen met bedrijven zoals Stork Air, Akzo Nobel, Hygear, Nedstack, Ubbink, Alliander, Kiwa Gas Technology, Vitens, BASF, Royal Haskoning, Arcadis, IF Technology, Nedap, Bredenoord Aggregaten), Host (bio-energie), Norske Skog Parenco (bioraffinagepark), Thomassen, Exendis, Teijin Aramid, Vestas enz kunnen we stellen: de sector in Oost Nederland maakt het.

pagina

Toelichting op topsector energie Oost-Nederland

25


onderwerp

Stand van zaken

pagina

Bijlage 4

projecten programmaplan Arnhem Energiestad

Bijlage 4 Stand van zaken projecten programmaplan Arnhem Energiestad Toelichting tabellen met projecten: Stand van zaken nov 2012 Afgerond

Loopt

Niet doorgegaan

Toelichting Project is afgerond. Dit kan betekenen: - realisatie van wat vooraf afgesproken is - haalbaarheidsstudie is afgerond (hieruit kan ook blijken dat iets niet haalbaar is) Project loopt. Hierin is onderscheid te maken in: - project loopt zoals vooraf verwacht - project loopt voorspoediger dan verwacht - project loopt vertraging op - project is anders ingestoken vanwege gewijzigde inzichten. Project is niet doorgegaan. Dit kan zijn om diverse redenen (zoals: niet haalbaar, bedrijf failliet).


onderwerp

Resultaat

26

Nr.

pagina

1 2

19

18

17

16

15

14

12 13

8 9 10 11

7

3 4 5 6

2.1

Businesscase opstellen omtrent ruimtelijke en financiële haalbaarheid windenergie in Arnhem. Laten plaatsen van 1.000 m2 zonnepanelen of zonnefolie – met een vermogen van 60 kWp – op bestaand en/of nieuw gemeentelijk vastgoed (bijvoorbeeld sportcomplexen en scholen). De gemeente verhuurt gemeentelijke daken aan bedrijven die zonnepanelen plaatsen en exploiteren. Preferente partners zijn Arnhemse bedrijven. Bij gemeentelijk Vastgoed op zoek gaan naar innovatieve duurzame ontwikkelingen en die toepassen: - Zonne-panelen Elderveld/ Brandstofcellen 2 panden / nano-folie De Koppel / LED verlichting De Pas - Op zoek gaan naar financieringscontructie voor duurzame investeringen. De gemeente vraagt bij iedere gebiedsontwikkeling van 200 of meer woningequivalenten om een energievisie. Deze norm wordt verlaagd naar 50 woningequivalenten. Onderzoek ledverlichting in openbare ruimte en bijbehorende investerings- en exploitatiekosten Realiseren duurzame winkelstraat (Bakkerstraat) Uitvoeren 150 energiescans bij bedrijven (middelgrote en kleine energiegebruikers, kosteloos tot maximaal € 250,- per scan), waaruit het bedrijf kan zien waar het kan besparen en wat de terugverdientijd van de maatregelen zijn. Energiezuinige bedrijventerreinen. Bestaande en nieuwe bedrijventerreinen worden energiezuiniger, bijvoorbeeld door uitwisseling restwarmte en/of duurzame opwekking van energie. Gemeente geeft voorlichting en stimuleert aansluitend op initiatieven van bedrijvencontactgroepen, Stichting OKA Services en parkmanagementorganisaties. Seweex, realiseren van warmteterugwinning uit het riool in Rijnboog Isolatie particuliere woningen. Binnen de provinciale regeling verstrekken van subsidie aan Arnhemse woningeigenaren. Realisatie lokaal duurzaam energie(diensten)bedrijf Minimaal vijf startende nieuwe bedrijven ondersteund met op maat gesneden advies voor bedrijfsplanontwikkeling, industrieel eigendom, selectie van partners en toeleveranciers, keuze huisvestingslocatie en andere voorkomende bedrijfsvragen Voor zeven starters wordt een starterslening van 25.000 beschikbaar gesteld en wordt een financierbaar bedrijfsplan opgesteld Minimaal 20 innovatie-ideeën van bestaande bedrijven of kennisinstellingen zijn ondersteund door korte begeleiding, gericht op aanscherping van het idee en/of openstaande vragen en vervolgens initiatiefnemers in contact te brengen met andere partijen in het netwerk die het antwoord of een deel daarvan kunnen leveren. Minimaal 10 bijeenkomsten voor EMT bedrijven en instellingen gehouden in Arnhem of de regio, waar partijen met innovatieve ideeën met elkaar in contact komen. Hieronder vallen workshops voor specifieke bedrijfsvragen, grotere netwerkbijeenkomsten en specifieke innovatiebijeenkomsten waarin een bepaald innovatie-idee met hulp van experts verder uitgewerkt kan worden. Stimuleren van een ʻEnergie-broedplaatsʼ voor nieuwe EMT-bedrijvigheid. Deze broedplaats of ʻincubatorʼ is een bedrijfsverzamelgebouw met ʻextraʼsʻ waardoor starters er makkelijker terecht kunnen, zich meer kunnen concentreren op hun ondernemerschap en makkelijker toegang hebben tot extra hulp bij vragen. De gemeente heeft samen met kiEMT diverse acties ondernomen en er is een aantal private initiatieven en mogelijke locaties bekend. We kunnen ondersteunen en versnellen met kennis, informatie, contacten, promotie. Op vijf markante locaties biedt de stad een podium aan onderscheidende lokale of regionale energietechnologie. Opties waar we rekening mee houden: zonnecelfolie (Helianthos), nulemissie waterstofelektrische voertuigen voor bijvoorbeeld afvalinzameling (NedStack, SilentMotor Company, HAN), Arnhemse Loloos als laadpunt voor elektrisch vervoer. We helpen zoeken en bewegen mee in beleid en regelgeving om de technologie op ʻde beste plekʼ in de stad en op de meest effectieve manier zichtbaar te maken. Toepassing op grote schaal van ʻArnhemseʼ energietechnologie. Samen met partners willen we Arnhemse of regionale energietechnologie toepassen op grotere schaal in Arnhem en/of in nationale of Europese projecten. Hier hoort onderzoek naar kansrijke opties bij, maar we willen dus ook de volgende stap naar daadwerkelijke toepassing. Minimaal één van de onderscheidende technologieën willen we ook op grote schaal zichtbaar maken in Arnhem of nabije omgeving. Opties waarop vooral willen inzetten zijn: - ontwerp en aanleg van slim energienetwerk in combinatie met duurzame lokale energieopwekking voor enkele honderden woningen of vergelijkbare omvang. - nulemissie waterstofelektrisch vervoer. Bijvoorbeeld in regionale of Europese openbaar vervoerconcessies of concessies voor regionaal doelgroepenvervoer (scholen, mensen met een beperking) of afvalinzameling (zie ook programmalijn schone mobiliteit). Ook hier verwachten we dat Arnhemse partners nog andere kansen en mogelijkheden naar voren brengen. De gemeente steunt initiatieven voor versterking van het opleidingsaanbod en/of onderzoeken ontwikkelmogelijkheden op het gebied van energietechnologie. Naast het luisteren en eventueel helpen concretiseren van ideeën gaat het ook om (co-) financiering en/of bestuurlijke of ambtelijke inzet en lobby om de uitvoering mede mogelijk te maken. Voorbeelden van Arnhemse initiatieven en partners waar we op inzetten zijn: HAN (landelijk Automotive Centre of Expertise & valorisatieprogramma ʻambities in duurzame energieʼ), ROC Rijn & IJssel (realisatie ROC Garage van de Toekomst) en stichting kiEMT (vestiging Gelders Transitiecentrum, definitie ʻdoorbraakprojectenʼ). Locatieontwikkeling Kleefsewaard/Koningspleij. De gemeente realiseert in samenhang met Industrie Park Kleefsewaard een onderscheidende vestigingslocatie voor EMT – bedrijven op Kleefsewaard/Koningspleij. Nadat het ingediende bestemmingsplan onherroepelijk is – verwacht medio 2011 – wil de gemeente de volgende resultaten bereiken: Vaststellen stedebouwkundig plan en uitwerkingsplannen, uitvoeren marketingacties, ophogen gebied Koningspleij en grondafvoer Oude Veerweg. Dit alles afgestemd op de doelgroep van EMT-bedrijven. De gemeente ondersteunt het cluster bij de promotie en bij de acquisitie van nieuwe deelnemers en wil o.a. de volgende resultaten bereiken, bij voorkeur samen met anderen: - Opstelling en uitvoering van marketing- en acquisitieplan.

20

Stand van zaken nov 2012

Afgerond Loopt

Loopt

Afgerond Afgerond Loopt Loopt

Loopt

Loopt Loopt Loopt Via kiEMT, ligt op koers. Ligt op koers Ligt op koers

Ligt op koers

Succesvol, voor op schema

Loopt

Loopt

Op koers, meer initiatieven dan verwacht

Bestemmingsplan is niet onherroepelijk. Daardoor vertraagd.

Loopt

22

27


onderwerp

Stand van zaken nov 2012

Zoeken naar vorm Loopt Loopt Nagaan: nog zinvol?

Resultaat

- Uitbreiding van het promotiemateriaal over beschikbare locaties en vestigingsklimaat. - Hoofdsponsorschap voor het HAN Hydromotive studententeam bij deelname aan de jaarlijkse Shell ecomarathon. - Sponsoring van het HAN Solarboat team voor deelname aan de (Inter-) nationale Frysian Solar challenge. Dit is een jaarlijkse elfstedentocht voor zonneboten. Nieuwe GPR-ambities realiseren, te beginnen met bij Fluvium/Rijnwijk nieuwbouw. Meerkosten voor het bereiken van streefwaarden blijven beperkt door bewuste keuzes te maken. Op het thema Energie zal de streefwaarde de eerstkomende jaren nog leiden tot een kostenverhoging van 5-10%. Daar staan lagere energiekosten in de exploitatie tegenover. Het vastgoedbedrijf gaat in 2011 investerings- en beheerbudgetten bundelen, zodat levensduur kostenberekeningen kunnen worden gemaakt. Voorbeeldproject De Grote Koppel. Energieonderzoek, maatregelen uitvoeren. Kosten maken onderdeel uit van onderzoek. Uit te voeren maatregelen vragen investering, verdienen zich vanaf vijf jaren terug. Energieverbruik gemeentelijk vastgoed monitoren en maatregelen uitvoeren dit te verlagen. Kosten maken onderdeel uit van onderzoek. Uit te voeren maatregelen vragen investering, verdienen zich vanaf vijf jaren terug. Stimuleren dat particuliere woningeigenaren en VVEʼs hun woningen gaan isoleren Warmtebeelden, door gebruik te maken van infra-rood beelden isolatie van gebouwen stimuleren. Toetsen en handhaven binnen- en buitencontrole energiescore bij nieuwbouw. De gemeente heeft licentie op GPR en verleent marktpartijen, op verzoek, toegang tot licentie. Belonen beste prestatie duurzaam bouwen met positieve publiciteit Naast de trolleybussen rijden 15 groen gas bussen en 10 waterstofbussen in de stadsdienst en nog eens 80 groen gas streekbussen in Arnhem. Dat betekent een groei van de inzet van duurzame brandstof (groen gas uit afval) van 54% ten opzichte van het huidige wagenpark en een reductie van 15% van fijnstof en stikstofdioxide. We realiseren in het gemeentelijk wagenpark een energiebesparing van minimaal 12% ten opzichte van 2009 door slim om te gaan met het ter beschikking stellen van passend vervoer (afhankelijk van afstand en gebruik) en de vervanging van personenautoʼs en bestelautoʼs door A-labelautoʼs, groen gas autoʼs, elektrische scooters en (waterstof)elektrische autoʼs. Daarmee realiseren we groei van de inzet van duurzame energiebronnen van minimaal 30%. Stapsgewijs schakelt het gehele gemeentelijk wagenpark over op duurzame brandstof. Voertuigen schaffen we bij voorkeur aan bij regionale dealers. Het ophalen van huisvuil realiseert inzet van 30% duurzame energie ten opzichte van het totaalgebruik. In 2015 wordt het GFT-contract opnieuw aanbesteed. Dit geeft een kans om deze vrachtwagens te laten rijden op het afval dat ze ophalen. Bij aanbesteding voor 2014 van andere diensten, zoals groen onderhoud, leerlingenvervoer en aangepast vervoer, wordt de eis gesteld dat minimaal 30% van het wagenpark op duurzame brandstof moet rijden. Jaarlijks stelt de gemeente aan ondernemers gratis 10 wagenparkscans ter beschikking. Doel is het verduurzamen van het wagenpark van ondernemers Stimuleren van het realiseren van groen gas tankstations, vloeibaar groen gas stations (vrachtverkeer), het plaatsen van elektrische laadpunten voor personenautoʼs en het opschalen van het waterstoftankstation (Kleefsewaard). Arnhem stelt een milieuzone voor vrachtverkeer en bestelverkeer in, ondersteund door flankerend beleid (stadsdistributie, privileges rondom venstertijden). Doel is een reductie van de uitstoot van fijn stof en stikstofdioxide (5%), energiebesparing (10%) ten opzichte van het huidige verkeer in de binnenstad en toename (5%) van duurzame brandstof. Hittekaart opstellen Opstellen ontwerprichtlijnen Klimaatbestendige Van Muijlwijkstraat. In de periode 2011 t/m 2013 wordt in en rond de Van Muijlwijkstraat gemeten op stadsklimaat, luchtkwaliteit, binnenklimaat, energie-effecten en gezondheidseffecten. Uitvoering door consortium van universiteiten en kennisinstituten. Opstellen inspiratieboek goede voorbeelden. Opstellen maatregelenboek goede voorbeelden. Aanleg groene daken en gevels, voorbeeldfunctie gemeente door toepassing op (minimaal) één pand. Bovendien adviseren we externe partijen bij deze aanleg. Onderzoek mogelijkheden energie-opwekking buitenruimte.

Afgerond

Nagaan: nog zinvol? Afgerond

Afgerond Loopt Loopt

Loopt

Loopt, met Stadsregio Loopt

Loopt

Loopt

Loopt

Loopt Loopt Loopt Loopt, met Stadsregio Loopt

Loopt

Loopt

Loopt

Onderzoek mogelijkheden energie-opwekking ʻgroenʼ. 90% Duurzaam inkopen op alle aanbestedingen en andere inkoopprocessen. De gemeente stimuleert deelname van lokale en regionale aanbieders aan inkoop- en aanbestedingsprocessen. Sociale duurzaamheidcriteria (fair-trade) in aanbesteding en andere inkoopprocessen.

pagina

Nr.

21 22 23 24 24.1 25 26 27 28

29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43

23

28


onderwerp

Stand van zaken

pagina

Bijlage 5

projecten programmaplan Arnhem Energiestad

Bijlage 4 Stand van zaken projecten programmaplan Arnhem Energiestad Toelichting tabellen met projecten: Stand van zaken nov 2012 Afgerond

Loopt

Niet doorgegaan

Toelichting Project is afgerond. Dit kan betekenen: - realisatie van wat vooraf afgesproken is - haalbaarheidsstudie is afgerond (hieruit kan ook blijken dat iets niet haalbaar is) Project loopt. Hierin is onderscheid te maken in: - project loopt zoals vooraf verwacht - project loopt voorspoediger dan verwacht - project loopt vertraging op - project is anders ingestoken vanwege gewijzigde inzichten. Project is niet doorgegaan. Dit kan zijn om diverse redenen (zoals: niet haalbaar, bedrijf failliet).

29


onderwerp

Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) Duurzaamheidshuis St. Marten: partners zoeken om tot een mooi voorbeeldhuis van duurzame renovatie te komen. Verduurzamen kluswoningen St. Marten naar label A of B o.a. uitwisseling ervaring Huis in de watten/Apeldoorn (TK10) Opgedane ervaring inzetten bij meerdere projecten: olievlekprincipe Verduurzamen Bakkerstraat: energiezuinige winkels (warmte, electra, koeling) duurzame producten groene marketing vergroenen panden (inclusief bovenwoningen  zie 4) verduurzamen van de winkelstraat / buitenruimte: gevels, balkons, straat zelf  ook link met Groene Agenda Arnhem en citymarketing (groen en creativiteit) Verduurzamen Bakkerstraat: betrekken bewoners en relatie leggen met ʻwonen boven winkelsʼ. Daarbij ook kijken naar wooncomfort en geluidoverlast. Inventarisatie van wensen / ideeën van bewoners door HAN-studenten Duurzaam en klimaatbestendig Centrum: opschalen project 3 / 4 naar andere delen van de binnenstad (en vervolgens wellicht andere winkelcentra / buurtcentra) Eerste stap: opzetten informatiecentrum Bakkerstraat, opstellen plan van aanpak op basis van resultaten 3 en 4 Realiseren pontje/voet-fietsveer over de Rijn bij Malburgen op zonnePV: - Eerst een varend fiets-voet-pontje exploiteren - Daarna proberen een zo duurzaam mogelijk pontje te exploiteren Onderzoek haalbaarheid verduurzaming energie-opwek Industriepark Kleefse Waard Onderzoek haalbaarheid koppeling AVR Duiven met de WKC Kleefse Waard Na koppeling AVR Duiven met WKC Kleefse Waard onderzoek koppelen van KWO op IJsseloord 2 met stadswarmtenet (eventueel invoering en lokale buffering van warmte) Ijsseloord 2, uitbreiding parkmanagement met o.a. benutten zonne-energie via afvalberg: opgewekte energie goed bestemmen, waar gaat de stroom naar toe? Toevoeging koudenet aan warmtenet Ijsseloord 2 + opslag van koud water van de Ijssel in de winter op Ijsseloord 2 Visieontwikkeling koppeling stadswarmtenetten Arnhem met Nijmegen (via A15 en A325) Haalbaarheidstudie aansluiten Centrum Oost op stadswarmte Ontwikkelen Centrum oost met EPL 8 Haalbaarheidsonderzoek energieneutraliteit en schone mobiliteit Burgers Zoo Duurzame nieuwbouw KEMA hoofdkantoor met hoge Breeam ambitie + benutten restwarmte Arnhems Buiten en koeling door oppervlaktewater Rosandepolder voor nieuwbouw hoofdkantoor KEMA Onderzoeken haalbaarheid smart-grid netwerk op Arnhems Buiten Realisatie van 1 of 2 laadpalen voor electrische autoʼs op businesspark Arnhems Buiten Bouw nieuw hoofdkantoor op Arnhems Buiten, met duurzame toepassingen en inpassing: de nieuwbouw wordt niet hoger dan de bestaande bomen. Het gebruik van duurzame, natuurlijke materialen moet de wisselwerking tussen het pand en het landschap verder versterken. Verduurzamen bedrijventerrein ʼt Broek, zowel op gebiedsniveau als op kavelniveau Realiseren EMT broedplaats (incubator) voor bedrijven

pagina

Nr. 1 2 3

4

5

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

20 21

Tussenresultaat november 2012 Vertraagd, wel nog mee bezig.

Volkshuisvesting Arnhem

Stg. Duurzame Winkelstraat

Stg. Duurzame Winkelstraat

Stg.Duurzame Winkelstraat

Haalbaarheid is onderzocht. Conclusie: Niet haalbaar. Haalbaarheidsstudie opgestart. Zie 8.

Haalbaarheid van fiets-voetpontje bekeken. Voorlopig niet haalbaar.

Dit project is opgenomen in het energiedienstenbedrijf en zal dus geen apart resultaat hebben.

Idem project 3

Loopt, momenteel in afrondende fase. Uitvoering beperkter dan vooraf verwacht.

Kennis uitgewisseld met de kopers via de gemeente

Nuon Industry Parks Nuon Warmte Nuon Warmte

Trekker Stg. Kom op voor een duurzame wijk Nexit

Giesbers

- Vaststellen businesscase voor panelen en de af te nemen partijen - Verkennen mogelijkheden oprichten energiebedrijf Ijsseloord 2 Inventarisatie van kansen voor positieve businesscase Giesbers Nuon Warmte

Eerst duidelijkheid over status en temperatuurregime stadswarmte Nijmegen Gaat niet door, wordt zelfstandig warmtenet in Centrum Oost Loopt loopt Voorbereidingen voor de bouw hoofdkantoor zijn gereed.

Loopt. 2 laadpalen vanuit TCN zijn al gerealiseerd. Ook DNVKEMA en TCN plaatsen laadpalen. TCN verwacht dat er per eind 2012 15-20 staan. Bouw gaande

Nuon Warmte Volkshuisvesting Imtech KEMA TCN Arnhems Buiten

TenneT

Plan van aanpak opgesteld Start/opening broedplaats 4e kwartaal 2011

TCN Arnhems Buiten TCN Arnhems BuIten

Arcadis IPKW

25

30


onderwerp

Mogelijkheden onderzoeken voor een betere afvalverwerking met meerdere ziekenhuizen

Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) Dak verduurzamen (groen + zon PV) bij panden van Presikhaaf bedrijven en IPKW; Lokale hoveniers inschakelen Ontwerpen en monitoren (proeftuinen) + proberen coöperatie zonPV te organiseren voor bewoners aanpalende woonwijken + smart energy collective? Opstellen duurzaamheidsvisie voor herstructurering Het Dorp (project 3Noord), waarbij gezondheid en duurzaamheid kwaliteitspijlers zijn Burgerduurzaamheidscentrum in duurzaam gerenoveerd kantoorgebouw (eerste optie: toren Presikhaaf): - Duurzaam renoveren kantoorlocatie (toren Presikhaaf). Eetbare gevel, energieneutraal, mogelijkheid tot broedplaats duurzame bedrijven. Bij succes: vertalen naar andere locaties in Arnhem - In duurzaam gerenoveerd gebouw inrichten van een burgerduurzaamheidscentrum waar burgers geactiveerd en gefaciliteerd worden op het gebied van duurzaamheid tot zelfstandigheid. Loskomen van economische benadering en omschakelen naar een menselijke, gezonde benadering. Samen vormgeven aan een gezonde samenleving, in gezonde gebouwen met verantwoordelijkheid voor de eigen leefomgeving. Kinderspeelnatuur in wijk Presikhaaf en samen met kinderen speeltoestellen ontwerpen die met energie te maken hebben. “Eetbaar Arnhem”: eetbare balkons en vensterbanken inrichten op een aantal plaatsen in Arnhem dmv: - balkoncursussen door “Gezonde Gronden” en trainers die getraind zijn voor verdere verspreiding. Enkele voorbeeldlocaties ingericht, balkons, maar ook een voorbeeldlocatie/trainingscentrum “Eetbaar Arnhem” in Presikhaafpark bij Milieucentrum en HAN - Aanbod advies bij scholen, buurtcentra etc Duurzame renovatie 400 bestaande woningen in Presikhaaf m.b.v. marktpartijen en onderzoek naar aansluiting op lokaal energie-/warmtenet. Welke kansen liggen er voor ons bezit in Presikhaaf op gebied van duurzaamheid. Verduurzamen Ijsseloord 1 door verdieping/uitwerking van in 2010 uitgevoerde energiescan. Studenten denken en doen mee via HAN Smart Business Centre. Verduurzamen De Overmaat door bundeling van specifieke (energie)kennis op het bedrijventerrein en uitwerken voorstellen voor concrete maatregelen. Haalbaarheidsonderzoek naar opzetten van servicepunt voor uitleen van gereedschap en geven van voorlichting over duurzaamheid Onderzoek naar energiebesparende en -genererende maatregelen (incl. opslag) in het Paleis van Justitie Arnhem. Kantoor Volkshuisvesting Arnhem beschikbaar stellen voor promotie duurzaamheid door zichtbare maatregelen op dak en gevel Proef: Personeelsparkeergarage van Rijnstate Ziekenhuis voorzien van LED verlichting gevoed door zonnepanelen op het dak. Ontwikkelen van LED verlichting voor hoogwaardige toepassingen (voldoende kwaliteit voor medisch onderzoek). Onderzoek naar mogelijkheden terugwinning fosfor (eindige grondstof) i.v.m. de realisatie van een vrouw kind centrum in 2013 Pilot scheiding afval, plastic om te bezien of dit structureel voordelen oplevert.

pagina

Nr. 22

23 24

25 26

27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

SIZA Groep

Trekker Nexit

Tussenresultaat november 2012 Nexit en HAN werken idee uit voor de 2 klanten.

OKA Services

Portaal

EVS Ecovrede

EVS Ecovrede

Loopt.

- Second opinion uitgevoerd op 1e energiescan - Plan gemaakt voor het uitwerken van enkele alternatieven

Gestart renovatie eerste 36 woningen

Enkele clusters balkons gerealiseerd. Voorbeeld en trainlocatie ingericht

Eerste resultaten zichtbaar in de wijk

EVS Ecovrede

Duurzaamheidsvisie gereed gekomen in februari 2012. Vervolgtraject loopt i.s.m. Gelders Transitiecentrum en Kema. EVS Ecovrede heeft plan gemaakt voor duurzame renovatie toren Presikhaaf. Deze toren wordt nu echter omgevormd tot studentenhuisvesting.

OKA Services

Veel overlap met doelstelling energiedienstenbedrijf. Daar is Ecovrede ook deels bij betrokken.

Gemeente Arnhem

LED verlichting onderzoekslampen OKC en SEH, 1 onderzoekskamer kaakchirurgie uitgevoerd met LED tl verlichting Onderzoek naar implementatie pharmafilter, waterzuivering bij de bron. Pilot succesvol afgerond, scheiding van plastic doorgevoerd in afvalstoffenplan Mogelijk via pharmafilter winst haalbaar

Dak is groen gemaakt. Diverse partijen maken gebruik van het dak om aandacht te vragen voor hun produkt of evenement. LED verlichting gereed, zonnepanelen nog niet.

Haalbaarheidsonderzoek afgerond. Meenemen in Rijn&IJssel energie cooperatie. Onderzoek gereed Paleis van Justitie Volkshuisvesting Arnhem Rijnstate Ziekenhuis Rijnstate Ziekenhuis Rijnstate Ziekenhuis Rijnstate Ziekenhuis Rijnstate Ziekenhuis

31


onderwerp

gebouw (8000m2) met hoge Breeam ambitie op Industriepark Kleefse Waard. Drie gebouwen die dicht bij elkaar staan waarbij een hoge duurzaamheidsambitie waargemaakt wordt. Initiëren overleg over vormgeving duurzame transformatie, met als doel versnelling. Clustering van duurzame transformatie leegstand, herinrichting kerken en opzetten bedrijfsverzamelgebouw Opzetten broedplaats voor duurzame bedrijven (dienstverlening) rond een stationslocatie Infrastructuur voor kennisopbouw en implementatie energieneutrale nieuwbouw en renovatie Uitstippelen energietour langs bestaande projecten (letterlijk meters maken); verschillende doelgroepen mogelijk: basisschool, middelbare school, vakbroeders Step2Save: Nuon leidt kansarme jongeren op tot energieadviseur. Samen met woningbouwcorporaties en gemeente worden er dan E-adviezen gegeven + een energiebox. (MVO). Afstemmen met overige initiatieven en mogelijk verbreden ʻopdrachtʼ voor de jongeren. - Proeftuin concept voor slim energienetwerk en –diensten op locatie voor 400-500 gebruikers; Smart Energie Collective (SEC) - Parners denken na over conceptontwikkeling behoefte 2020-2025 Uitwerken idee/visie voor EMT museum/ demonstratiecentrum voor groot publiek en/of business to business contacten/faciliteiten N.B.: de gemeente geeft aan dat een smart grid Envision Centre in maart door KEMA als (mogelijk) project is ingebracht; lijkt handig om relatie te leggen. Quick scan van alle gemeentelijke panden waarbij de mogelijkheden worden bekeken op het gebied van duurzame dakontwikkeling (focus: energie, groen en water, maar volgens een integrale aanpak). Deze vervolgens samenvatten in een kansen- en prioriteitenkaart (welke kansen zijn aanwezig, waar hangt het laaghangend fruit?). Naast de directe aanpak op het gebied van energie en de andere duurzaamheidsambities, geeft de gemeente Arnhem hiermee tevens 'het goede voorbeeld' in de uitrol van het beleid. Resultaten kunnen eventueel gebruikt worden in project 55, Groene Solar Atlas. Voor de woningcorporaties, maar ook andere gebouweigenaren (denk ook aan ziekenhuizen, instellingen, onderwijsgebouwen, etc.), kosteloos een aantal van onze

Nieuwbouw (8000m2), renovatie jaren 80 gebouw (3000m2) en renovatie jaren 40

gas zal gebruikt worden door de industrie gevestigd op Industriepark Kleefse Waard. Doel is het zelfvoorzienend worden door productie van gas en besparen fossiele brandstoffen.

Biovergistingsinstallatie realiseren. Doel is het produceren van groen-gas. Het groene

Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) Grondwaterinfiltratie: onderzoek naar ondergrondse stromingen na piekbuien en mogelijkheden voor buffering en infiltratie op eigen terrein. Haalbaarheidsonderzoek koude-warmte opslag: bureaustudie afgerond, binnenkort boring verrichten op locatie Rijnstate Haalbaarheidsonderzoek structurele warmteterugwinning met warmtewielen in luchtbehandelingskast Verkennen haalbaarheid aansluiten Rijnstate ziekenhuis op warmtenet Haalbaarheidsonderzoek en partners zoeken voor geothermie Realisatie groendak en zonne-energie op dak van gemeentehuis Arnhem en publicitair benutten richting een zo groot mogelijk publiek

pagina

Nr. 38 39 40 41 42 43 44

45

46 47 48 49 50

51 52

53

54

Gelderse Milieufederatie

Dubonetwerk Arnhem

MVOplossingen

Duurzame winkelstraat

Industriepark Kleefse Waard

Rijnstate Ziekenhuis Rijnstate Ziekenhuis Frisse Energie Groene Steden Industriepark Kleefse Waard

Rijnstate Ziekenhuis

Loopt

Groeiend netwerk van bedrijven (bouw, installatie, advies), concrete projecten zichtbaar gemaakt, samen aan de slag. Geen prioriteit (geen financiën), daardoor vertraagd.

Loopt niet.

Geen prioriteit, daardoor vertraagd.

Bezig met renovatie jaren ʼ40 gebouw.

Niet haalbaar: warmtenet vooral in Arnhem Zuid Vooralsnog getaxeerd als niet haalbaar vanwege kosten Groen dak is gerealiseerd in 2012. Dak is ongeschikt voor zonnepanelen. Niet doorgegaan. Niet haalbaar.

Tussenresultaat november 2012 Onderzoek: ondergrond is niet zeer geschikt voor infiltratie; plan wordt uitgewerkt voor ʻoverloopʼ naar wadi aan Parkweg Onderzoek afgerond; KWO is mogelijk, maar complex (4 bronnen), mogelijk voorkeur voor warmtepompen. Huidige warmtewielen worden zeer waarschijnlijk vervangen

Trekker Rijnstate Ziekenhuis

NUON Warmte

Giesbers

Rijnstate Ziekenhuis

Alliander

Locatie proeftuinen SEC bekend, niet gekozen voor Arnhem. Arnhem toch in beeld bij KEMA en Alliander, Rijnboog als eerste locatie verkend. Bij nader inzien geen voorrang aan gegeven (advies: geen actie gemeente nodig). Giesbers blijft actief met zonne-energie Ijsseloord II en overweegt extra activiteit voor verduurzaming Saksen Weimar als nieuw convenantproject ipv EMT museum. Niet doorgegaan, trekker is failliet

Niet doorgegaan, trekker is failliet

27

32


onderwerp

Volkshuisvesting

HAN

TenneT

Gemeente Arnhem

Nexit

Trekker

Laboratorium het nieuwe groene werken staat

23 docenten HAN training gehad tav duurzame energie. Ondanks afname studenten zijn meer studenten bezig met duurzame energie. 1000 woningen gereed

loopt

GPR Stedenbouw geïmplementeerd bij de gemeente Arnhem

Idee voor atlas ligt er en is gepresenteerd aan gemeente en corporaties. Financiën voor het daadwerkelijk maken ontbreken nog.

Tussenresultaat november 2012

Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) workshops 'Anders denken over daken' te verzorgen. In een combinatie van presentatie en workshop leiden we de deelnemers in een dagdeel op inspirerende wijze in op het gebied van daktransitie. We informeren, enthousiasmeren en inspireren. En laten de deelnemers zelf ontdekken op welke wijze zij de tot nog toe onbenutte vierkante meters dakoppervlak kunnen gaan benutten. Inventarisatie Arnhems platte daklandschap opstellen en op basis daarvan Groene solar atlas opstellen (waarin de mogelijkheden van de daken voor duurzame energiewinning en van groen voor waterbuffering, koeling, isolatie, bijdrage aan stedelijk ecosysteem worden aangegeven) Invoering GPR Stedenbouw: een hulpmiddel voor een prestatie gerichte werkwijze duurzame Stedenbouw. Het GPR stedenbouw vervangt het nationaal pakket duurzame Stedenbouw. Het GPR Stedenbouw sluit naadloos aan op het GPR gebouw. Gemeente Arnhem stelt programmalicenties beschikbaar. Met GPR Stedenbouw worden duurzaamheidsscores voor 5 themaʼs in beeld gebracht: Energie, Ruimte & Voorraden, Welzijn & Gezondheidʼ, Gebruikswaarde en Toekomstwaarde. Het GPR Stedenbouw, is eenvoudig te gebruiken en biedt keuze vrijheid. Het geeft duidelijke scores 0 t/m 10 en is hierdoor goed monitoringsinstrument. Duurzame bedrijfsvoering (planning, onderhoud van de hoogspanningsverbindingen) + investeringen in netuitbreidingen voor windparken en tuindersgebieden in Nederland en Duitsland Meer ingenieurs (duurzame) energietechniek op de (Arnhemse) arbeidsmarkt brengen

EVS Ecovrede

Organisatie staat, werkgroepen gevormd, 1e initiatieven geïnitieerd Battle is niet doorgegaan, geen prioriteit Gestart , aanvraag in 2011 gehonoreerd, open voor begeleiding innovatie van kennis en kunde naar kassa.

Loket wordt onderdeel van Rijn&IJssel Energie cooperatie: ʻDe Kasʼ De Groene Vos komt niet onder Rijn&IJssel Energie cooperatie te vallen.

EVS Ecovrede Imtech HAN

Stg. Kom op voor een duurzame wijk

Afgerond.

EVS Ecovrede

Gemeente Arnhem

Bezig met aanbestedingen, rekenmodellen.

Grote overlap met energiecoöperatie Rijn IJssel en energiedienstenbedrijf. EcoVrede is daarbij betrokken. Loopt

Gemeente Arnhem

Stg. Kom op voor een duurzame wijk

Isoleren bestaande woningvoorraad. Minstens 2 labelstappen vooruit. CO2 reductie 20 25 % Jaarlijksbudget ruim €1 mio Realiseren van het nieuwe groene werken: van economisch gericht werken naar mensen motivatiegericht werken. Verlies aan milieukennis in organisaties en bedrijven opvangen door nieuwe manier van werken Initiatief Arnhem Transition Town Organiseren Energie Battle tussen medewerkers van toonaangevende bedrijven Kennisvalorisatieaanvraag: ontwikkeling van een regionale infrastructuur voor kennisvalorisatie, o.a. voor duurzame energie Aanvraag wordt in zomer 2011 beoordeeld en hopelijk goedgekeurd Lokaal organiseren collectieve inkoop van energie / lokale energiecentrales. Bewustwording creëren bij burgers over energie-(on)afhankelijkheid Pilot Arnhem Van Afval Naar Grondstof (AVANG). Pilot in wijk St Marten-Sonsbeekkwartier om de hoeveelheid restafval drastisch te verminderen en tevens in te zetten op preventie en cradle-to-cradle. Met meer gft-afval apart wordt meer groene energie opgewekt. Omslag in denken van afvalstoffeninzameling naar grondstoffeninzameling. Met gescheiden inzameling van al het papier, glas, kunststof en textiel in Nederland kan 20% van de landelijke CO2-doelstellingen worden bereikt (rapport DHV, 2011). Uitbouw De Groene Vos tot stedelijk/regionaal servicecentrum. Intermediair tussen burgers, overheid, bedrijven en onderwijs. Functies: loket, service, faciliteiten, winkel, netwerk, platform. Samenwerking met Het Groene Hert in Nijmegen in stadsregionaal verband. Proeftuinregeling voor groen gas voertuigen tot 3500 kg. Subsidie voor minimaal 3 voertuigen per aanvrager, en max €100.000 per project. De voertuigen mogen pas na goedkeuring van de subsidie worden aangeschaft. Gemeente werft deelnemende ondernemers en faciliteert aanvraag. Groene Hub: groen gas productie uit regionaal groenafval en GFT, gemeenten

pagina

Nr.

55

56

57 58 59 60 61 62 63 64 65

66

67

68

28

33


onderwerp

Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) Arnhem en Nijmegen samen afzetmarkt ontwikkelen Van 200 voertuigen nu naar 1600 voertuigen op groen gas en van 2 naar 8 vulpunten in 2013 (met geld uit Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit NSL) Subsidieregeling voor elektrische scooters

pagina

Nr. 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91

92

Realisatie van 10 laadpunten voor elektrische autoʼs in Arnhem (oa winkelcentra Kronenburg en Presikhaaf, Gelredome, Beekstraat, De Markt, Jansbuitensingel) Aanschaf 3 – 5 groengasautoʼs die in regio Arnhem gaan rijden en meewerken aan haalbaarheidsstudie ombouwen bestelauto naar waterstof; Aanschaf elektrische scooters (al gestart) en kleine elektrische busjes; verder serieus nadenken over grotere bussen op groen gas. Subsidieaanvraag Truck van de Toekomst voor 2 LNG-vrachtwagens (niet kraak/pers). Deze worden vergroend (naar LBG) als groengas beschikbaar is. Wm-aanvraag ingediend voor productie van groen gas in Duiven Sita is één van de mogelijk inschrijvers op het Arnhemse inzamelcontract voor huisvuil en zal desgewenst inschrijven met groengasperswagens. Wm-aanvraag ingediend voor productie van groen gas in Duiven Vergroenen wagenpark gemeente: 30 wagens op duurzame energie NH Rijnhotel gaat een parkeerplaats inrichten voor elektrisch laden Inrichten parkeerplaats met electrische laadpaal bij ziekenhuis Rijnstate voor personenautoʼs Realisatie van 3 electrische laadpalen op Industriepark Kleefse Waard. Internationale wedstrijd Shell Eco Marathon (urban concept) Duurzaam mobiliteitsprogramma en een nieuwe vorm van werken, waarbij autokilometers worden verminderd door stimuleren OV en locatieonafhankelijk werken. Gebruik duurzaam vervoer stimuleren in Arnhem door aanschaf elektrische bedrijfsfietsen en elektrische scooter Garage van de Toekomst, een centrum voor de opleidingen de MBO opleidingenduurzame mobiliteit in Arnhem e.o. Uitbreiding assortiment toepassingen van ons brandstofcelsysteem ZEREX® 10.1 met een 21 persoons lage vloerbus op waterstof een bestelbus 1,5 ton op waterstof Uitbreiding assortiment toepassingen van ons brandstofcelsysteem ZEREX® 10.1 met • een vierpersoons invalidentaxi op waterstof Pilot Schoon Bustaxivervoer Pilotproject Schone Pakketdistributie in stad en regio Project “Invalidenvervoer schoon mobiel” Demonstratieproject Hybride scooters. Electrische voertuigen in het algemeen en electrische scooters in het bijzonder hebben een beperkte actieradius. Het hybridiseren biedt een oplossing voor dit probleem. Bestaande electrische scooters worden uitgebreid met een “range extender” in de vorm van een brandstofcel. Stroom tanken de scooters thuis of op de zaak; waterstof wordt bij het Arnhemse waterstoftankstation getankt. Een vloot van 25 – 100 scooters zal dan gaan rijden op stroom en/of waterstof. 2015 OV in Arnhem 0-emissie / 2023 150 van de 225 bio gas bussen vervangen door brandstofcel bussen “HFC BUS” Stappen: 2010 eerste H2commerciele tank station geopend 2011 eerste HFC bus met naafmotoren op de weg 2011 Consortium gevormd voor de ontwikkeling de bouw en de exploitatie van de HFC Sita

Vivare

Provincie Gelderland / Stadsregio Arnhem Nijmegen Gemeente Arnhem / Stichting Elaad Hectas Bedrijfsdiensten

Hangt af van aanbesteding GFT Afgerond, 5 groengas voertuigen aangeschaft

Loopt

5 groengas autoʼs aangeschaft

5 groengas autoʼs aangeschaft


Sita Sita

Hangt af van aanbesteding GFT Voor eind 2012 vijf erbij Nov-dec 2012 gerealiseerd Laadpaal geplaatst

Trekker

AVR Gemeente Arnhem NH Rijnhotel Rijnstate

Staat 1 laadpaal. 2 laadpalen in planning, waarvan 1 snellaadpunt. Elk jaar een wedstrijd Programma gereed en deels uitgerold

Stadsregio Arnhem Nijmegen

Industriepark Kleefse Waard HAN TenneT

Gereed in 2011

Rekenmodel groengas autoʼs Subsidieregeling november 2012 Start binnenkort

Volkshuisvesting Arnhem

Er rijdt 1 bus en 1 bestelauto Pilot 5 bussen starten als voorbeeldproject

19 palen geplaatst

ROC Rijn IJssel Arnhem

Silent Motor Company

Silent Motor Company

Garage van de toekomst geopend januari 2012. Werkt met partners aan paktijkgericht top-personeel. De bus is gereed, verscheidene offertes zijn in behandeling, o.a. Arnhem Connexxion. Pocedures voor nieuwe technologie duren lang. Bij bestelbussen loopt discussie batterij, waterstof, elektrisch Ervaring HyDoblo: formaat aan kleine kant elektrificatie én brandstofcelgenerator. Taxiwereld is aan het overstappen naar Sprinters. Zie 86 en 87 Zie 86 en 87 Zie 86 en 87 Wegens andere priorieiten staat dit project tijdelijk op een laag pitje. Een herstart vóór 2014 wordt niet verwacht. Silent Motor Company Silent Motor Company Silent Motor Company TotalHy BV

Nedstack

34


onderwerp

Stg. Faire Trade Stg. Ezelshoren Gemeente Arnhem

HAN P-inc

Trekker

Automotive Centre of expertise open sinds 2011. MVO bedrijven Arnhem en Nijmegen staan in Green Guide; Partijen die duurzaam willen aanbesteden gebruiken de Green Guide. Zie Verduurzaming Bakkerstraat (projecten 3 en 4) 19 juni 2011 Training aanbesteden heeft plaatsgevonden


Veel acties van diverse partijen. Loopt goed.

Mogelijkheden cradle tot cradle in aanbestedingen geïnventariseerd 5 aanbestedingen

Diverse partijen, zoals: 2Switch, As we speak, !-link, Milieudefensie Peeze, Stg. Fair Trade Arnhem

Outsmart heeft initiatief voor 3 windmolens op Koningspleij neergelegd via Rijn&IJssel energie cooperatie. Zie 117: Rijn&IJssel energiecoöperatie is opgericht in mei 2012. Verbinding loopt. Streekgala is georganiseerd en was een succes.

Gemeente Arnhem Gemeente Arnhem

Outsmart

Loopt. Al ervaring met GPR-gebouw in recent verleden, er is ook al een Breeam-expert in dienst. De ervaringen hieruit vertalen in een plan van aanpak en plan voor het implementeren van een duurzaamheidsscan op alle projecten.

Paleis van Justitie

Stichting Landwaard BD Architectuur

Theeschenkerij geopend begin juli 2012, nieuwbouw gereed. Groen

- De duurzaamheidsladder is af en wordt door Paleis van Justitie gebruikt als duurzame toets bij inkoop van diensten en producten. - Het is voor medewerkers duidelijk hoe duurzaam de producten/ diensten zijn die wij inkopen. Continu proces Continu proces Loopt

Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) bussen voor de stads regio A&N 2011 financiering meerkosten geregeld 2012 verhuizing en opschaling H2 tankstation 2012 bouw eerste 5 HFC bussen gestart 2013 eerst 5 HFC bussen in exploitatie 2015 alle 25 gas bussen in Arnhem vervangen door HFC Bussen 2015 Vergroening H2 in volle gang 2015 1000kg H2 omzet per dag in H2 tankstation 2015-2023 geleidelijke ingroei van de HFC bussen naar gelang het afschrijvings schema van de gas bussen dat toelaat. Opzetten Automotive Centre of Expertise HAN Fontys (ACE HAN Fontys) Regionale Green Guide met keurmerken en MVO-prestatieladder ISO certificeringen, als hulp en advies bij keuzes in aanbestedingen. Bakkerstraat 1e Faire Trade winkelstraat Luchtkussenfeest Sonsbeek Festival 19 juni 2011 Training opzetten voor en geven aan lokale ondernemers met als onderwerp inschrijven op aanbestedingen, met accent op duurzaamheidscriteria Cradle to cradle meenemen in aanbestedingen als gunningscriterium In een jaar bij 5 aanbestedingen duurzaamheidsadvies betrekken in de voorfase van een aanbesteding. Trachten zo duurzaam mogelijk aan te besteden. Duurzaamheidsladder opstellen die verder gaat dan AgentschapNL-criteria voor duurzame inkoop. De duurzaamheidsladder bestaat uit twee delen. 1. criteria die wij (binnen onze contracten) gebruiken als toets om duurzame producten en diensten in te kopen. 2. het zichtbaar maken in de organisatie dat wij duurzaam inkopen. (bewustwording) Kennis MVO delen, best practises uitdragen en netwerk vergroten Opdrachten aanbesteden bij bedrijven uit de regio Arnhem Verder uitwerken pilot om relatie tussen duurzame bronnen en gebruik in beeld te brengen met een openbaar net er tussen. Bevorderen duurzame samenleving: Werken aan de bevordering van een duurzame samenleving (economisch, ecologisch en sociaal) door mensen te informeren, enthousiasmeren en initiatieven te nemen, te verbinden, te versterken en te versnellen. De partijen doen dat ieder op hun eigen wijze. Het realiseren van grootschalige windenergie projecten binnen de regio Arnhem

Hoeve Klein Mariëndaal

Outsmart Stichting Landwaard

Peeze Volkshuisvesting GPX

Het oprichten van een lokaal duurzaam energiebedrijf Verbinding tussen Boer & Burger en Stad & Platteland, bijvoorbeeld via de organisatie van een Streekgala; uitvoeren van een draagvlakverkenning; Haalbaarheidsonderzoek duurzaam en gezond voedsel uit de regio naar de stad. Invoering van meetmethodes voor het beoordelen van alle projecten (van BD Architectuur) op duurzaamheid. Doel is een eis te stellen op GPR en Breeam, afhankelijk van het project kan een keuze gemaakt worden voor de meest geschikte methode. Voor GPR wordt de eis minimaal: energie 8,0 / Milieu 7,0 / Gezondheid 7,0 / Gebruikskwaliteit 7,5 / Toekomstwaarde 7.0. Hiermee sluiten we ook aan bij de ambitie welke de gemeente heeft. De eis voor Breeam wordt minimaal een twee sterren score, ofwel Good. Deze score t.o.v. bouwbesluit is vergelijkbaar met die van GPR. De aanwezige duurzaamheid wordt hierdoor meetbaar. Daarnaast de kennis welke hierbij wordt opgedaan delen in samenwerkingen met andere partijen Duurzame verbouw en nieuwbouw, alsmede de duurzame exploitatie van onze

pagina

Nr.

93 94 95 96 97 98 99 100

101 102 103 104

105 106 107 108 109

110

30

35


onderwerp

Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) zorghoeve en theeschenkerij op het landgoed Mariëndaal. Realisatie groen dak op Kapschuur Hoeve Klein Mariendaal. Aanbieden van leskisten en projecten aan basisscholen, op het gebied van energie en stadsvervoer. Duurzame nieuwbouw van derde vestiging Dirkzwager aan Velperweg 2. Voor dit pand, dat is gefinancierd door Triodos Bank, wordt o.a. gebruik gemaakt van duurzame materialen en warmte/koude opslag en wordt ingezet op hoge energieprestaties (energielabel A). Het gebouw voldoet aan de eisen van de Maatlat zeer duurzaam utiliteitsgebouw (MIA). Na oplevering wordt getoetst of de Energie Investerings Aftrek van toepassing is. De nieuwe juridische bibliotheek Dirkzwager open te stellen als studie- en ontmoetingsplek voor deelnemers aan het convenant (m.i.v. juli 2012, na opening nieuwbouw). Jaarlijks twee lezingen organiseren over juridische aspecten van duurzame vormen van energieopwekking (bv. WKO, windenergie) voor de deelnemers aan het convenant. “Arnhem zoekt zon”, campagne opzetten en begeleiden van bedrijven en instellingen bij aanschaf van zonnepanelen Solix BV bijdrage in het leveren van zonneenergieproducten en diensten tegen scherpe lokale tarieven en het stimuleren van de lokale werkgelegenheid Oprichting van een energiecoöperatie. De coöperatie bevordert lokale productie en levering van duurzame energie en stimuleert energiebesparing, in de kop van het stroomgebied Rijn en IJssel. Vestiging smart grid expertise en demonstratiecentrum in Arnhem. Hier kunnen politici, bestuurders en energieprofessionals kennis maken met de opzet, inrichting en effecten van ʻslimme energienetwerken en –apparatenʼ. Realisatie van de Energy Club; een laagdrempelige werken ontmoetingsplek voor energieprofessionals en –bedrijven op Arnhems Buiten. De Energy Club is ingericht op het stimuleren van samenwerken, kennisdelen en ontmoeten en is gevestigd op Arnhems Buiten. Verduurzamen van basisscholen door concept ʻSlim opgewekt!ʼ uit te rollen, waarbij zonnepanelen en LED-verlichting worden aangebracht, incl educatieprogramma Zonatlas voor Arnhem: voor elk gebouw in Arnhem is de geschiktheid voor het opwekken van zonne-energie te bekijken. Tevens wordt een indicatie gegeven van de kosten van aanleg en opbrengst Roofgarden – mobiele daktuin Energetic City 2050 - Ontwerpwedstrijd energetisch panorama Arnhem 2050 Future City Festival - voor breed publiek gratis toegankelijk festival met verrassende doorkijkjes naar de stad in 2050 met oa projectpresentaties van EmiA partners, inspirerende lezingen, tentoonstellingen, futuristisch eten en diverse kinderactiviteiten Realisatie van een tijdelijk groen op diverse plekken in de stad: groene achterwand abri Willemsplein, Vijfzinnenstraat en Utrechtstraat ter bewustwording van de meerwaarde van groen voor de stad en specifiek het stadsklimaat. Duurzaamheidsambitie formuleren Participatie in Europees project RES hospitals Aandacht voor duurzaamheid Bronzen medaille Milieu Platform Zorg in 2013 Activiteiten voor 5 basisscholen in Arnhem in aanloop naar en tijdens het Future City Festival (college van de HAN + wedstrijd duurzame voertuigjes) Activiteiten voor 3 middelbare scholen in Arnhem in aanloop naar en tijdens het Future

pagina

Nr. 111 112

113 114 115 116 117 118 119

120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131

Inenergie

Dirkzwager advocaten en notarissen



Natuurcentrum Arnhem

Trekker

Loopt

Per 1 juli bibliotheek opengesteld

Per 1 juli 2012 nieuwbouw geopend

continu

Tussenresultaat november 2012 dak is gerealiseerd.

Solix bv

WaTTConnecTs: Geopend op 5 oktober 2012 op het Energybusiness Park Arnhems Buiten. Uitvoering van diverse activiteiten, zoals workshops en demonstraties in proefopstellingen. De Energy Club is geopend in september 2012 en biedt ruimte aan circa 65 werkplekken voor energie-professionals.

Zonnecellen gepromoot in voorjaar 2012. Vanuit Rijn&IJssel energie cooperatie wordt zonPV één van de eerste campagnes. Collectieve inkoopactie zonnepanelen gestart in mei 2012. Reeds 110 panelen besteld begin juli 2012. Zie ook 106: energiecoöperatie is opgericht in mei 2012. Marketing en lancering van energielevering in oktober 2012 Rijn IJssel Energiecoöperatie DNV KEMA TCN

Nuvoton (nog geen partner)

Groenesteden.nl

Aswespeak Alliander Aswespeak, gemeente Arnhem en Alliander

13-9 besluitvorming op notitie: 50% CO2 reductie in 2020 tov 2006 Stap 1: CO2 footprint opgesteld Website www.rijnstate.nl/duurzaamheid Loopt Heeft plaatsgevonden in oktober 2012

Op 3 plekken zijn tijdelijke groene wanden en daken gerealiseerd

Heeft plaatsgevonden juni-juli 2012, 2013 2e editie Heeft plaatsgevonden in oktober 2012 Heeft plaatsgevonden in oktober 2012

Eind 2012/begin 2013 start pilot, daarna uitrol meerdere Arnhemse scholen Zonatlas is gereed

Rijnstate Ziekenhuis Rijnstate Ziekenhuis Rijnstate Ziekenhuis Rijnstate I-link en gemeente

Heeft plaatsgevonden in oktober 2012

Klimaatverbond, Tetraeder.solar

I-link en gemeente

31

36


onderwerp

Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) City Festival w.o fietstocht door de stad + verbeelden van hun toekomst Kinderactiviteiten tijdens Future City Festival Fair trade ontbijt tijdens Nationaal voorleesdagen voor de groepen 7 en 8 van 2 basisscholen. Tijdens World Fair Trade Day de verzorgers van de giraffen van Burgers Zoo een Fair Trade ontbijt aangeboden, op de savanne met enkele partners van EMiA en topkok Ramon Beuk (ambassadeur Eerlijk Eten) aan een met fair trade producten gedekte tafel gezeten, onder toeziend oog van giraffen stier Waldo Actie om titel Fair Trade gemeente in 2013 te behouden (actieve benadering organisaties, ondernemers, scholen etc) Montessoricollege 1e Faire Trade school in Arnhem Verduurzamen Kunstbedrijf, fair trade, energiebesparen

pagina

Nr. 132 133 134

135 136 137

Stichting fair Trade Arnhem Kunstbedrijf Arnhem (nog geen partner)

Stichting Fair Trade Arnhem

Stichting Fair Trade Arnhem

I-link en gemeente Stichting Fair Trade Arnhem

Trekker

Loopt. Loopt.

Loopt.

Heeft plaatsgevonden in mei 2012

Heeft plaatsgevonden in oktober 2012 Heeft plaatsgevonden in januari 2012


32

37


onderwerp

Bronnen en

pagina

Bijlage 6

verantwoording van de cijfers

Bronnen In 2013 zal de focus liggen op het afronden van het grootste deel van de gestarte projecten. Voor deze rapportage is gebruik gemaakt van data over energieverbruik en hernieuwbare energieopwek uit de volgende bronnen: Liander, Energie in beeld (www.energieinbeeld.nl) : - energieverbruik: gebouwde omgeving, gas en electriciteit. - hernieuwbare electriciteit: zon particulier opgewekt, Nuon (jaarverslag stadswarmte): - energieverbruik: warmte, CO2 besparing warmte - hernieuwbare warmte: stadswarmte bioWKK Klimaatmonitor, Agentschap NL (www.klimaatmonitor.databank.nl): - energieverbruik: data mobiliteit, industrie en landbouw, - hernieuwbare warmte: bodemenergie warmtepompen, warmte uit net gemolken melk, zonnewarmte, houtketels bedrijven, houtkachels, buitenluchtwarmte, bio-energie - hernieuwbare energie verkeer en vervoer Provincie Gelderland en IF Technology: - hernieuwbare warmte: bodemenergie, open warmte-koude systemen Gemeente Arnhem: - hernieuwbare electriciteit: inschatting zon particulier opgewekt op basis van data Liander, zon op gemeentelijke gebouwen, Green Spread: - hernieuwbare electriciteit: zon op Ijsseloord 2 en afvalbult OutSmart en Kema: - hernieuwbare electriciteit: wind Verder hebben de convenantpartners hun input geleverd voor het totaaloverzicht stand van zaken projecten convenantpartners van bijlage 5.

onderwerp

Het energieverbruik van bedrijven met een rechtstreekse electriciteitsaansluiting bij TenneT en/of rechtstreekse gasaansluiting bij Gasunie zijn in deze rapportage niet meegenomen. Het verbruik van deze bedrijven wordt om privacyredenen niet vrijgegeven. Het totale energieverbruik van Arnhem kan hierdoor dus hoger liggen dan in deze rapportage is aangegeven.


1 m3 gas = 0,035 GJ 1 kWh electriciteit = 0,0036 GJ 1 liter benzine = 0,0325 GJ 1 liter diesel = 0,0359 GJ 1 liter propaan/LPG 0,0256 GJ 56 kg CO2/GJ CO2 besparing/vermeden GJ aardgas door restwarmte 1MW opgesteld vermogen wind (windsnelheid 6,2 m/s) 6930 GJ/jaar

38

In Arnhem hebben we doelstellingen op energie (besparing en opwek), niet op CO2-reductie. Daarom is voor de Arnhemse monitoring in deze rapportage gekozen om de database van Agentschap NL te gebruiken waar nodig en mogelijk, maar ook data die geleverd zijn door netbeheerder Liander, provincie Gelderland en Nuon, gezien de grotere betrouwbaarheid die hierboven is aangegeven. De data uit de gebruikte bronnen zijn allemaal omgerekend naar gigajoules, de standaardeenheid voor energie. Daarna zijn de cijfers opgeteld. De omrekenfactoren naar Gigajoules zijn afkomstig uit de eenheden-omrekenmachine van http://www.eenhedenomrekenen.info/eenhedenomrekenmachine.php?type=energie.

pagina

Verantwoording van de cijfers In het algemeen geldt dat het verzamelen van een consistente, betrouwbare en vergelijkbare datareeks voor monitoring van energiedoelstellingen lastig is. In het “Handboek Monitoring broeikasgasemissies en hernieuwbare energie bij lokale overheden”, uitgebracht in 2010 door Agentschap NL met bijbehorende database, is een uniforme monitoringswijze afgesproken over CO2 -monitoring. De database bevat gegevens over energieverbruik en opwek van hernieuwbare energie, die op een landelijk schaalniveau bekend zijn en van daaruit zijn geëxtrapoleerd naar gemeenten. Dit betekent dat deze data een grove benadering zijn. Verder bevat de database ook data die lokaal of regionaal zijn verzameld, deze data vormen een meer betrouwbare benadering.

Programma. Energie Made in Arnhem Op volle kracht halverwege

Recommend Documents