Vlaamse Vereniging voor Schoolpsychologie
Profiel van de schoolpsycholoog Achtergrond Door tal van maatschappelijke, beleidsmatige en onderwijskundige ontwikkelingen is het uitzicht van de leerlingenbegeleiding in Vlaanderen de laatste jaren sterk veranderd (zie De Beuckeleer & Verschueren, 2004 voor een bespreking van deze ontwikkelingen). Deze veranderingen waren een aanleiding voor de Vlaamse Vereniging voor Schoolpsychologie (VVSP) om het profiel van de schoolpsycholoog te (her)evalueren en te expliciteren. Aan het voorbereidende overleg namen zowel vertegenwoordigers van het schoolpsychologische werkveld als van de academische opleiding (school)psychologie deel. Een explicitering van het profiel van de schoolpsycholoog is o.i. belangrijk om duidelijk te kunnen maken aan ouders, scholen, overheid, werkgever welke competenties zij mogen verwachten van een schoolpsycholoog. Ook voor de discipline zelf is een dergelijke explicitering van belang. Op die manier kunnen schoolpsychologen zich bewuster worden van hun professionele identiteit, of nog, van hun (meer)waarde voor een school en voor het multidisciplinaire team in een Centrum voor leerlingenbegeleiding. Wie zijn schoolpsychologen ? Bij het opstellen van het profiel van de schoolspsycholoog werd niet alleen rekening gehouden met de recente ontwikkelingen in de Vlaamse leerlingenbegeleiding, maar ook met de internationaal gangbare definities en invullingen van schoolpsychologisch werk. Hieronder volgt een kort overzicht van enkele belangrijke definities. De International School Psychology Association (ISPA) ziet schoolpsychologen als “professionals prepared in psychology and education who are recognized as specialists in providing psychological services to children and youth within the context of school, families and other settings that impact their growth and development” (Cunningham & Oakland, 1998). De National Association of School Psychologists (NASP), de Amerikaanse beroepsvereniging voor schoolpsychologen, stelt eveneens dat schoolpsychologen specialisten zijn op het raakvlak van psychologie en onderwijs (“School psychologists have specialized training in both psychology and education.”, zie http://www.nasponline.org). Aan de University of Berkeley (één van de universiteiten waar een PhD programma in schoolpsychologie wordt aangeboden) worden schoolpsychologen gedefinieerd als “professionals trained to work with preschoolers, children, adolescents, and their teachers and families. They work with all school personnel to help make education for students a positive and rewarding experience.” (zie http://www-gse.berkeley.edu/program). Tevens wordt benadrukt dat een schoolpsycholoog een gedragswetenschapper is of een “scientistpractitioner”. Meer bepaald stelt men: “the school psychologist is the cognitive, social and behavioral scientist in the school setting who designs, administers and /or participates in a school psychological services delivery system.” Het doel van schoolpsychologisch werk wordt omschreven als “the promotion of academic and social development and school succes for all children”. Ons baserend op deze definities en rekening houdend met de Vlaamse onderwijscontext, worden schoolpsychologen door ons als volgt gedefinieerd.
Schoolpsychologen zijn gedragswetenschappers in de onderwijscontext. Zij stellen zich tot doel om de ontwikkeling en het functioneren van kinderen en jongeren in de schoolse context te bevorderen. Daarbij wordt aandacht besteed zowel aan de individuele ontplooiing van de leerlingen als aan hun maatschappelijke aanpassing en participatie. Deze optimalisatie gebeurt door interventies te richten op de leerlingen zelf en/of op (risico- of protectieve factoren in) hun school- en thuisomgeving.
Wat doen schoolpsychologen ?1 In de VS maakte de NASP een inventarisatie van de voornaamste taken van schoolpsychologen, of nog van de kerntaken waarvoor schoolpsychologen competent zijn. Voortgaande op dit takenpakket en rekening houdend met de Vlaamse onderwijscontext, onderscheiden wij vijf kerntaken van schoolpsychologen. Hoewel elke schoolpsycholoog in principe competent moet zijn om die taken uit te voeren, zijn er accentverschillen mogelijk in het reëel opgenomen takenpakket, afhankelijk van de specifieke werkcontext en functie (bv. schoolextern versus -intern). In het algemeen kan worden gesteld dat schoolpsychologen actief zijn op drie domeinen (a) onderwijsleerprocessen en cognitieve ontwikkeling van kinderen en jongeren, (b) psychosociale ontwikkeling en functioneren (m.i.v. gezond gedrag), en (c) onderwijsloopbaan. Elk van de hieronder vernoemde taken kan betrekking hebben op deze drie inhoudelijke begeleidingsdomeinen.
1. Psychodiagnostiek Psychodiagnostiek is een eerste kerntaak van de schoolpsycholoog. Met deze term wordt niet enkel verwezen naar het “afnemen van psychologische tests”, maar naar het doorlopen van de ganse diagnostische cyclus, gaande van intakegesprek tot en met advisering en eventuele opvolging. De diagnosestelling gebeurt volgens een wetenschappelijk verantwoord, gesystematiseerd model dat tegelijk ook cliëntgericht is. Het proces van diagnostische besluitvorming kan worden ondersteund door het gebruik van een brede variëteit van methoden en technieken (psychologische tests, observaties, vragenlijsten, …). Van de schoolpsycholoog wordt verwacht dat hij of zij de nodige competentie heeft om deze diagnostische instrumenten zelfstandig en professioneel te kunnen afnemen, verwerken en interpreteren. In het diagnostisch onderzoek gaat de aandacht naar het in kaart brengen van (de interactie tussen) relevante kindkenmerken (bv. cognitieve vaardigheden of beperkingen) én omgevingskenmerken (zowel binnen school als gezin) (bv. leerkracht-leerlinginteracties). 2.Directe interventies Schoolpsychologen voeren directe interventies uit bij kinderen of jongeren. Meestal gaat het om counseling (kortdurende psychologische begeleidingen) of om interventies vanuit een leertheoretisch kader. Van schoolpsychologen wordt dan ook verwacht dat zij de nodige (basis)gespreksvaardigheden hebben ontwikkeld en kennis hebben van de theoretische kaders waarop die interventies gebaseerd zijn. 1
Het beschreven schoolpsychologische werk of onderdelen daarvan kunnen ook door niet-schoolpsychologen worden uitgevoerd. Om de titel van schoolpsycholoog te dragen, moet men echter geregisteerd zijn als psycholoog bij de Psychologencommissie en aan de daarvoor geldende voorwaarden voldoen.
3. Indirecte interventies Om het functioneren van een leerling te bevorderen, gaan schoolpsychologen vaak op indirecte wijze te werk. Met name begeleiden of helpen zij het kind of de jongere via samenwerking met en ondersteuning van hun nabije omgeving: ouders, leerkrachten, ander schoolpersoneel, … Deze vorm van onrechtstreeks werken noemt men ook “consultatief werken”. Het consultatief werken heeft niet alleen een remediërend doel (het helpen optimaliseren van het functioneren van de betrokken leerling(en)), maar ook een preventief doel (bv. leerkrachten helpen om toekomstige gelijkaardige problemen te begrijpen en adequaat aan te pakken). 4. Preventie en Educatie Het ontwikkelen, implementeren en evalueren van groepsgerichte preventieve of educatieve programma’s wordt eveneens als een kerntaak van schoolpsychologen beschouwd. Dit gebeurt in samenwerking met partners in de school en het hulpverleningsnetwerk rond de school. 5. Onderzoek en beleidsvoering Van schoolpsychologen mag men verwachten dat zij kunnen meedenken met en bijdragen aan het (zorg)beleid van een school. Vanuit hun gedragswetenschappelijke en methodologische achtergrond enerzijds en hun kennis van het onderwijsveld anderzijds zijn zij goed geplaatst om nieuwe kennis i.v.m. leren of gedrag op kritische wijze te verzamelen, te genereren en te helpen implementeren in de school. Hun functie kan er ook in bestaan de effectiviteit van bepaalde maatregelen, programma’s, interventies in de school te evalueren.
In principe kunnen de interventies van schoolpsychologen dus in onderstaand schema worden ingepast. In de rijen worden de drie inhoudelijke domeinen weergegeven waarop schoolpsychologen actief zijn, in de kolommen vindt men de vijf kerntaken op die respectievelijke domeinen. Uiteraard kunnen activiteiten in de praktijk ook in verschillende cellen tegelijk thuishoren.
Psychodiagnostiek
Directe interventies
Indirecte interventies
Preventie en educatie
Onderzoek en beleidsvoerin g
Onderwijsleerproc essen en cognitieve ontwikkeling Psychosociale ontwikkeling en functioneren Onderwijsloopbaa n
Dit uitgebreide takenpakket vereist een doorgedreven, gespecialiseerde opleiding met aandacht voor het verwerven van: (a) inhoudelijke kennis m.b.t. de genoemde
begeleidingsdomeinen (onderwijsleerprocessen en cognitieve ontwikkeling, psychosociaal functioneren, onderwijsloopbaan); (b) diagnostische vaardigheden en begeleidingsvaardigheden nodig voor directe, indirecte en preventieve interventies in de schoolse context; (c) een basiskennis m.b.t. de organisatie van het onderwijs, en (d) een algemeen gedragswetenschappelijke en methodologische kennis.
Referenties Cunningham, J., & Oakland, T. (1998). International School Psychology Association guidelines for the preparation of school psychologists. School Psychology International, 19, 19-30. De Beuckeleer, M., & Verschueren, K. (2004) Interne en externe leerlingenbegeleiding: Het plaat(s)je van de schoolpsycholoog. Bijdrage aan het colloquium ‘Maatschappelijke relevantie van het beroep van psychologen’ van de Belgische Federatie van Psychologen, Brussel, 9 december.
FLEMISH FEDERATION FOR SCHOOL PSYCHOLOGY Profile of school psychologists Klik hier om een PowerPoint presentatie in dit verband te bekijken Background A number of social, political and educational develpments have quite changed the prospective of student support in the Belgian Flemish Community during the last years ( info: De Beuckeleer & Verschueren, 2004) These changes were the reason for the Flemish Federation for School Psychology (VVSP) to evaluate and explain the profile of the school psychologist. An explanation of the profile of the school psychologist is important in order to make clear to parents, schools, administration, employers which competences they can expect from a school psychologist. Also for psychologists themselves such an explanation is significant. Thus school psychologist become more aware of their professional identity or also of their added value for a school and the multiprofessional team of a Centre for student support (CLB). Who are school psychologists ? Establishing a profile of a school psychologist not only recent development in the Flemish student support were taken into account, but also internationally common definitions and contributions of school psychological work. Here comes a short overview of some important definitions. The International School Psychology Association (ISPA) looks at school psychologists as “professionals prepared in psychology and education who are recognized as specialists in providing psychological services to children and youth within the context of school, families and other settings that impact their growth and development” (Cunningham & Oakland, 1998). The National Association of School Psychologists (NASP), the American professional federation of school psychologists, states that school psychologists are bridging psychology and education (“School psychologists have specialized training in both psychology and education.”, http://www.nasponline.org). At the Berkeley University (one of the universities where a PhD program in schoolpsychology is offered) school psychologists are defined as “professionals trained to work with preschoolers, children, adolescents, and their teachers and families. They work with all school personnel to help make education for students a positive and rewarding experience.” (http://www-gse.berkeley.edu/program). It is also pointed out that school psychologists are behavioral scientists or “scientist-practitioner”. Further on it is
stated that: “the school psychologist is the cognitive, social and behavioral scientist in the school setting who designs, administers and /or participates in a school psychological services delivery system.” The task of school psychological work is described as “the promotion of academic and social development and school success for all children”. Our profile is based on these definitions and the Flemish educational context and we define school psychologists as such: School psychologists are behavioral scientists in the educational context. They have the task to support the development and functionning of children and adolescents in a school context. Thereby attention is paid as to individual personal development of students as well as to their social adaptation and participation. This amelioration is achieved by interventions adressed to students themselves and/or to (risk or protective factors in) their school and home environment.
What do school psychologists do ?
2
NASP has made an inventaris of the most prominent tasks of school psychologists and also of the competence key areas of school psychologists. Based on this task package and taking the Flemish educational context into account, we differentiate five key competence areas of school psychologists. How basically competent should be each school psychologist in order to do the tasks, are focal points shifts possible in the task package, depending on the specific work context and function (e.g. inside vs outside of school). Generally it can be stated that school psychologists are activ in three areas (a) learning processes and cognitive development of children and adolescents (b) psycho social development and functionning (incl. Healthy behavior), and (c) school career counselling. Each of the following mentionned tasks can be related to these three support areas. 1. Psychological Assessment Psychological Assessment is the first key task of school psychologists. It is not meant to do only ‘psychological testing’, but the entire assessment cycle from the initial intake to counselling and eventual follow up. The diagnosis is made according to scientific responsability, a systematic client centered model. The process of diagnostic desicion making can be supported by using a large variety of methods and technics ( psychological tests, observation, questionnaires...). The school psychologist is expected to have the necessary competence to handle (to pass, process, interprete) these diagnostic tools independently and professionally In the diagnostic process attention is paid to the integration and interaction of relevant characteristics (e.g. skills or challenges) and environmental characteristics ( inside school or family), (e.g. teacher-student-interaction). 2.Direct interventions School psychologists intervene directly with children or adolescents. In most of the cases it is counselling (short term psychological support) or interventions in a learn theroetical framework. School psychologists are also expected to have the necessary basic communication skills and knowledge of the theoretical frame on which the interventions are based upon. 3. Indirect interventions In order to support the functionning of a student school psychologists often work indirectly. The child or adolescent is supported by teamworking with a supporter in his/her near environment: parents, teachers, other school staff,.. This form of indirect working is also called ‘consultative working’. Consultative working does not have only a remediating goal ( the help ameliorates the functionning of the concerned student), but aims also at prevention (e.g. helping teachers to understand and handle adequately similar problems in the future).
2
The described school psychological work or parts of it can also be done by non-psychologists. In order to carry the title of a school psychologist you have to be registered in Belgium with the Commission of Psychologists according to the requested conditions.
4. Prevention and Education The development, implementation and evaluation of group directed prevention or educational programs is also seen as a key task of school psychologists. This happens teamworking with school partners and ressource networks around the school. 5. Research and vocational training You can expect from school psychologists that they think about and contribute to taking care in schools. Because of their behavioural scientific and methodological background on one hand and their knowledge of the educational field on the other hand, school psychologists are well placed in order to collect critically , generate and help implementing in schools new knowledge e.g. about learning or behaviour. Their function can also be to evaluate the efficiency of applied regulations, programs, interventions in schools. In principal the interventions of school psychologists can be integrated into the follwoing table. In the lines the three key activity areas are presented, in the columns you will find the five key task areas. Practically activities can also be done at the same time across different cells.
Psychoassessment
Direct interventions
Indirecte interventions
Prevention and education
Research and vocational training
Learning processes and cognitiv development Psycho social development and functionning School career counselling The complex task package demands a profound, specialised training with special attention to the integration of : (a) contentbased knowledge esp. in the named support areas (learning processes and cognitiv development, psycho social functionning, school career counselling); (b) diagnostic skills and support skills needed for direct, indirect intervention and prevention in the school context; (c) basic knowledge of the educational system and (d) a general behavior scientifical and methodological knowledge. References Cunningham, J., & Oakland, T. (1998). International School Psychology Association guidelines for the preparation of school psychologists. School Psychology International, 19, 19-30. De Beuckeleer, M., & Verschueren, K. (2004) Interne en externe leerlingenbegeleiding: Het plaat(s)je van de schoolpsycholoog. Bijdrage aan het colloquium ‘Maatschappelijke relevantie van het beroep van psychologen’ of the Belgian Federation o f Psychologists, Brussels, 9 december.
