Profiel. Oorsprong. Innovatief. Relatie met maatschappelijke organisaties. Vereniging en bureau. Ambitieus en strategisch

Op de CD staat de digitale versie van het VEWIN jaarverslag 2005

2

Profiel VEWIN is de brancheorganisatie van de waterbedrijven

• effectieve en efficiënte belangenbehartiging, waar-

in Nederland. Haar belangrijkste taak is het behartigen

mee VEWIN de belangen van de sector onder de

van de (gezamenlijke) belangen van de leden in ‘Den

aandacht brengt in Den Haag en Brussel;

Haag’ en ‘Brussel’. VEWIN behoort met ca. 28 fte en een

• optimale informatie voor de leden door relevante

budget van ca. 6 miljoen euro tot een brancheorganisatie

documenten en bronnen gemakkelijk beschikbaar te

van een gemiddelde grootte. Het VEWIN-bureau is ge-

maken, onder andere op basis van een systeem van

vestigd in Rijswijk (Z-H) met een dependance in Brussel.

monitoring van belangrijke stakeholders en issues.

Oorsprong

Innovatief

VEWIN is opgericht op 18 november 1952. In dat jaar

VEWIN onderzoekt regelmatig hoe het tegemoet kan

telde ons land 198 waterleidingbedrijven, waarvan er

komen aan veranderende behoeften van de leden, de

177 lid waren van de Vereniging. Op 31 december 2005

stakeholders, de consumenten en de maatschappij.

kende Nederland nog 13 waterbedrijven, allen aange-

Innovatie in lobby, in communicatie en in techniek is

sloten bij VEWIN. Naast deze leden heeft VEWIN ook

voor de watersector die in de rest van de wereld tot een

nog een buitengewoon lid in Curaçao.

van de voorbeelden geldt, van groot belang.

VEWIN-leden leveren goedkoop, schoon en veilig drink-

Relatie met maatschappelijke organisaties

water; een eerste levensbehoefte dat in ons land voor

De belangen van de waterbedrijven laten zich in vele

iedereen al decennia lang een vanzelfsprekendheid is.

opzichten combineren met de belangen van andere

Jaarlijks produceren de leden 1,2 miljard m3 drinkwater.

(maatschappelijke) organisaties. VEWIN zoekt dan ook

In 1952 was dat 378 miljoen m .

de samenwerking met zulke stakeholders, onder andere

3

consumentenorganisaties, de telecomsector, vertegen-

Vereniging en bureau

woordigers van de chemische-, bestrijdingsmiddelen- en

VEWIN is een vereniging. De leden bepalen in de

geneesmiddelenindustrie, natuur- en milieuorganisaties

Algemene Ledenvergadering de koers. Het Bestuur

en andere brancheorganisaties om gezamenlijke belan-

bestaat uit drie vertegenwoordigers van de leden plus

gen te onderkennen en uit te dragen.

een onafhankelijke voorzitter. Het VEWIN-bureau staat onder leiding van een directeur die door het Bestuur is benoemd.

Ambitieus en strategisch De waterbedrijven produceren drinkwater dat aan de hoogste kwaliteitseisen voldoet. Zowel de bedrijven als het drinkwater genieten een groot vertrouwen van de consument. De bedrijfstak wil deze positie behouden en waar nodig versterken. De strategie van VEWIN is gericht op het realiseren van:

3

Inhoud Voorwoord Jan Hendrikx

Directieverslag Theo Schmitz

Verslag van activiteiten

Organisatie VEWIN

4 6 9 18

Interviews

Rein Willems

Mathieu Weggeman

Chris Buijink

22 24 26

Innovatie in de praktijk

30

Jaarrekening 2005

39

Beeld 2005

40

Waarderingsgrondslagen

41

Balans

42

Staat van Baten en Lasten over 2005

44

Toelichting op de Balans

45

Toelichting op de staat van Baten en Lasten

50

Overige Gegevens

55

Accountantsverklaring

56

4

Voorwoord Jan Hendrikx

VEWIN als moderne netwerkorganisatie

voorzitter Bestuur VEWIN

Het jaar 2005 was voor de Nederlandse drinkwatersector een jaar van innovatie en internationalisatie. Ook de branchevereniging VEWIN kiest voor vernieuwing en zal zich de komende tijd omvormen tot een moderne en professionele netwerkorganisatie. In bestuurlijke zin wordt daarbij rekening gehouden met de voortgaande consolidatie van bedrijven binnen de sector. Voorts speelden in 2005 veel internationale zaken vanuit Brussel. Tenslotte was er in 2005 ook bijzondere aandacht voor de noden van de derde wereld. Het beeld van het jaar 2005 blijft onverbrekelijk verbonden met de start ervan: de enorme natuurramp die Zuidoost-Azië trof. In een gezamenlijke actie hebben de Nederlandse waterbedrijven en waterschappen initiatieven getroffen om de tsunami-nood op Noord Sumatra te ledigen. Zij deden dit samen met een aantal provincies, gemeenten en Belgische zusterbedrijven in de Stichting H2O-Partners voor Sumatra.

Bestuur Het Bestuur en de Algemene Ledenvergadering zijn in

In het Bestuur en de Algemene Ledenvergadering

2005 regelmatig bijeen geweest. De eigen VEWIN-

kwamen daarnaast veel inhoudelijke toekomstvraag-

organisatie en het type belangenbehartiging vormden

stukken aan de orde. Een daarvan is de op stapel staande

daarbij twee belangrijke onderwerpen van overleg.

nieuwe Waterleidingwet, die tijdens een bijzondere

Na een eerste evaluatieronde werd op voorstel van de

algemene ledenvergadering (met externe experts) in

Commissie van Dijk II (2005) een aantal richtinggevende

Utrecht besproken werd. Staatssecretaris van Geel gaf

besluiten genomen. Om goed op ontwikkelingen in Den

daarbij met zijn aanwezigheid blijk van het gewicht van

Haag en Brussel in te kunnen spelen zal VEWIN zich in

dit onderwerp.

het komend jaar omvormen tot een moderne netwerkorganisatie die namens de sector adequaat en flexibel

Coalities

kan opereren. Het VEWIN-bureau zal daartoe focussen

VEWIN hecht grote waarde aan het goed onderhouden

op belangenbehartiging; uitvoerende taken zullen

van (inter)nationale netwerken met andere stakeholders

worden afgestoten.

met als doel: het bouwen van coalities en mogelijker-

Wat betreft interne besluitvormingsprocessen is een

wijs ook creëren van win-win-situaties voor meerdere

aantal nieuwe spelregels bekrachtigd en werd besloten

partijen. Daartoe wordt regelmatig op bestuurlijk

tot versimpeling van de bestuurlijke structuur nu het

niveau overleg gevoerd met onder andere de Unie van

aantal VEWIN-leden verder slinkt. Nadere besluiten over

Waterschappen, VNG, IPO, Energiened en VEMW alsmede

een nieuwe bestuursvorm zullen in 2006 plaatsvinden in

met bedrijven en vertegenwoordigers uit andere landen

samenhang met een nieuwe strategische visie op de

(Groot-Brittannië, Verenigde Staten).

toekomst van de watersector.

5

Een all hazard approach staat daarbij voor ogen, die in samenwerking met de ministeries van Binnenlandse Zaken & Koninkrijksrelaties en Justitie ook in Europa wordt uitgedragen. In een bilateraal bestuurlijk overleg bij Binnenlandse Zaken heeft minister Remkes zijn waardering voor de VEWIN-activiteiten op dit gebied uitgesproken.

Jaarverslag 2005 Conform de eisen van een goede corporate governance bevat dit Jaarverslag 2005 naast verantwoording van de inhoudelijke lobbydossiers ook het financieel overzicht van de verenigingsactiviteiten. Gezien de veelheid van (nieuwe) wettelijke regels en eisen op dit terrein gold het opstellen van deze jaarrekening als een bijzondere uitdaging. Beter dan ooit geeft het financieel jaarverslag 2005 inzicht in het financiële reilen en zeilen van de

Brussel/Europa

VEWIN. De accountant van Deloitte heeft op 4 april 2006

De toegevoegde waarde van de eigen vertegenwoordi-

een goedkeurende verklaring afgegeven.

ging in Brussel (met de Unie van Waterschappen) werd in 2005 steeds duidelijker, dat wil zeggen zowel bij het

Externe communicatie

Europarlement als richting de EU-commissie.

De drinkwatersector geldt als een vitale infrastructuur

Met de Unie van Waterschappen zal overleg gestart

voor de Nederlandse samenleving. Voor een zuiver beeld

worden om gezamenlijk tot uitbreiding van deze EU-desk

bij consumenten is adequaat onderhoud van kennis over

te komen, waarvoor dan uitbreiding van de huisvesting

het product(ieproces) van drinkwater van belang. In 2005

nodig is. Een en ander vanzelfsprekend ook in nauw

werd daartoe de campagne ‘Week van het water’

overleg met EUREAU en Belgaqua, waarbij ons een sterk

gevoerd. Een initiatief dat – gezien het succes – in

Europees ‘waterhuis’ voor ogen staat.

2006 herhaald zal worden voorafgaand aan het Wereldkampioenschap Voetbal in Duitsland (juni 2006).

Den Haag/Nederland

Daarbij wordt in het bijzonder aandacht gegeven aan het

VEWIN wordt steeds duidelijker zichtbaar in Den Haag,

thema: ‘water en gezondheid’.

zo mag de conclusie van de belangenbehartiging rondom het Binnenhof in 2005 luiden. Een voorbeeld daarvan is

2006

het beveiligingsdossier, waar VEWIN zich als vitale sector

Ook in 2006 staat VEWIN voor de belangen van de

veel inspanningen getroost om het goed huisvader-

Nederlandse drinkwaterbedrijven. Zowel in Den Haag

schap van de sector inhoud te geven. In bestuurlijke zin

als in Brussel zal daartoe transparant, proactief en

voeren VEWIN-leden met locale en regionale autoriteiten

zelfbewust worden geopereerd.

overleg over de regionale en nationale watervoorziening in geval van calamiteiten en terroristische verstoringen.

Zwolle, maart 2006

6

Directieverslag Theo Schmitz

Transparant, proactief en zelfbewust

directeur VEWIN

De wereld om ons heen verandert steeds sneller. Wie in Europa en Nederland bij wil blijven, moet zelf ook flexibel zijn en een groot adaptief vermogen hebben. Dat geldt voor bedrijven en evenzeer voor belangenorganisaties.

Netwerkorganisatie

complexe vraagstukken op het gebied van liberalisering,

Kon VEWIN vóór 2000 getypeerd worden als gildenor-

modernisering en privatisering van de EU-Commissie via

ganisatie, na de eeuwwisseling vond omvorming plaats

EUREAU en CEEP (the European Centre of Enterprises

naar een brancheorganisatie. Dit gebeurde als uitvloeisel

with Public Participation and of Enterprises of General

van de Commissie van Dijk I (2000). In de daaropvolgende

Economic Interest) aan de orde.

periode 2000-2005 werden bestaande serviceactiviteiten beëindigd en kwamen een aantal uitvoerende taken en

Belangrijk in Europese besluitvorming is coalitievorming

belangenbehartiging meer en meer centraal te staan.

met andere landen en sectoren. EUREAU vormt in dat opzicht een goed platform, waar nuttige contacten met

Na de werkzaamheden van de Commissie van Dijk II in

andere landen (Scandinavië en Groot-Brittannië) en

2005 zal VEWIN zich verder omvormen tot dé netwerk-

sectoren (chemie en landbouw) kunnen worden opgezet.

organisatie van de Nederlandse drinkwaterbedrijven in

Het voorzitterschap van de Commissie EUREAU III

Den Haag en Brussel. Kwaliteit en betrouwbaarheid staan

(P. Jonker, directeur Duinwaterbedrijf Zuid-Holland) is

daarbij samen met effectiviteit en efficiency centraal.

daarbij voor VEWIN een belangrijke steun in de rug.

Proactieve belangenbehartiging zal vanaf heden

Den Haag/Nederland

voorop staan. Nog resterende uitvoerende taken zul-

In regelmatig overleg met de leden heeft VEWIN in 2005

len in 2006 worden afgestoten en lobbywerkzaamhe-

de gemeenschappelijke belangen op een groot aantal

den worden scherper op elkaar afgestemd. Zowel in

beleidsvelden behartigd. De stuurgroepenstructuur bleek

Den Haag als in Brussel zal VEWIN zich met dit nieuwe

daarbij een doeltreffende wijze van intern communiceren.

werk(verdelings)model helder kunnen profileren. Op het vlak van economie en samenleving groeit het be-

Brussel/Europa

wustzijn dat een goed functionerende drinkwatersector

In nauw overleg met de Europese waterkoepel EUREAU

van groot belang is. Het in de sector aanwezige ken-

werd op tal van onderwerpen inbreng geleverd bij de

nispotentieel is een bron van exportmogelijkheden naar

EU-Commissie en het Europarlement, met name rond de

landen in de derde wereld en Oost-Europa. Schoon drink-

dossiers inzake de Kaderrichtlijnen Water en Grondwater

water staat immers voor gezondheid, welvaart en wel-

en de nieuwe Europese Dienstenrichtlijn. Tevens kwamen

zijn. Met het Innovatieplatform (ministerie van Algemene

7

Dergelijke bezoeken aan praktijkvoorbeelden van waterbedrijven bewijzen telkens opnieuw hun waarde.

Pantoscoop ‘Regeren is vooruitzien’: beleidszaken van 2012 zijn nu al ergens ter wereld onderwerp van discussie in onderzoekscentra of politieke denktanks. De hardheid van drinkwater is een voorbeeld: thans in discussie bij de Wereld Gezondheidsorganisatie, over enkele jaren onderdeel van een Brusselse richtlijn. Relevante beleidsvelden moeten daarom nauwlettend wereldwijd gescand worden op toekomstige ontwikkelingen voor de watersector. Reden voor VEWIN om de Pantoscoop op te stellen met een veelheid van beleidsvelden die nu of in de toekomst voor de watersector relevant zijn. Een handzame publicatie met veel toekomstwaarde.

Financieel Zaken) en het ministerie van Economische Zaken wordt

Het afgesloten boekjaar kent naast de projecten van

over deze zaken regelmatig overleg gevoerd. Tijdens

2005 ook nog een aantal overloopprojecten uit 2004

de nationale Innovatiedag eind 2005 in Maarsen heeft

(met een daarvoor ultimo 2004 gecreëerde reserve).

VEWIN dienovereenkomstig het high tech karakter van

Het totaal van deze activiteiten is binnen de beschikbare

de sector met kracht uitgedragen.

middelen afgesloten. Door de waardevermeerdering van de Kiwa-aandelen is zelfs sprake van een aanzienlijk

Successen zijn voorts geboekt op het gebied van be-

eindresultaat ad € 898.000,-. Per saldo stijgt het eigen

veiliging en externe veiligheid van waterbedrijven, het

vermogen van € 9,2 miljoen per eind 2004 naar

convenant Gewasbescherming, het CTB-toelatingsbeleid

€ 10,1 miljoen per eind 2005.

(gewonnen rechtszaak) en de implementatie van de Kaderrichtlijn Water.

Communicatie Communicatie neemt een belangrijke plaats in binnen

In 2005 werden thematische veldbezoeken en werk-

VEWIN. Het gaat daarbij om communicatie met de poli-

excursies georganiseerd, bijvoorbeeld:

tiek en ministeries/directoraten in Den Haag en Brussel, met stakeholders in binnen- en buitenland en met de

• voor minister Veerman aan Wierdense Veld:

lidbedrijven waarvoor VEWIN de belangen behartigt.

waterwinning voor natuur; • naar de Brabantse Wal: verweving waterwinning met landbouw; • voor het Innovatieplatform naar Bereplaat en Harnaschpolder: grootschalige (afval)waterzuivering.

Nieuwe technologieën bieden de mogelijkheid informatie sneller en doeltreffender bij de juiste personen te brengen, respectievelijk het interactief denken en werken te bevorderen. VEWIN heeft in dat kader in 2005

8

Theo Schmitz

een meerjarig moderniseringsplan gestart voor haar

waaraan alle secretarissen van de thematische stuur-

belangrijkste informatiedragers:

groepen deelnemen.

• de nieuwe knipselservice LexisNexis en de digitale

Overleg tussen directie en personeel vond viermaal plaats

VEWIN Actueel nieuwsbrief;

via de ondernemingsraad (tot 1 mei) en de personeels-

• verbetering van de website, en;

vertegenwoordiging (PVT, na 1 mei). Daarbij kwamen

• introductie van een vernieuwd intranet met behulp

onder andere de nieuwe zorgverzekering, de levensloopregeling, de CAO voor de drinkwatersector en het pakket

van het SharePoint-portalsysteem.

bedrijfsregelingen aan de orde. Het uitwisselen van informatie zal hierdoor aanzienlijk

Afsluitend

sneller en eenvoudiger worden.

Het jaar 2005 was een jaar waarin veel inspanningen

Bureau

van de VEWIN-medewerkers gevraagd werden om alle

In het verslagjaar kwamen vier werknemers in dienst

vernieuwingen ook daadwerkelijk tot stand te brengen.

en verlieten vijf medewerkers het bedrijf, onder andere vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde

Ik dank hen voor de getoonde inzet en het bereikte

leeftijd. Voor alle medewerkers worden persoonlijke

resultaat.

opleidingsplannen (pop’s) samengesteld. Inmiddels is een meerdaagse, intensieve toplobbyistentraining gestart

Rijswijk, maart 2006

VEWIN heeft in 2005 ervoor gekozen om de werkzaamheden in Den Haag en Brussel op te delen in de volgende thema’s en stuurgroepen: Innovatiebeleid; Beveiliging & crisismanagement; Watersysteem & ruimtelijk beleid; Drinkwaterkwaliteit; Waterketen; Doelmatigheid, transparantie & benchmark; Infrastructuur; Belastingen & subsidies.

Kader beleidsvorming VEWIN ALGEMENE LEDENVERGADERING

BESTUUR

Stuurgroepen SG

SG

SG

SG

SG

SG

SG

SG

9

Verslag van activiteiten

Een beknopte beschrijving van de door VEWIN in 2005 uitgevoerde activiteiten.

Watersysteem & ruimtelijk beleid, waterketen, infrastructuur, belastingen & subsidies. Het zijn enkele van de onderwerpen waar VEWIN zich mee bezighoudt. Het behartigen van de belangen van de leden op (inter)nationaal niveau en het informeren van de leden zijn daarbij de kerntaken. De belangenbehartiging van VEWIN beperkt zich niet alleen tot Nederland, maar gaat over de grenzen heen. De inzet voor wederopbouwactiviteiten na de tsunami is daarvan een voorbeeld. Iets dichter bij huis krijgt de drinkwatersector steeds vaker te maken met Europese regelgeving die invloed heeft op de Nederlandse situatie. VEWIN is daarom zeer actief in Europa. In 2005 was dat vooral rond de onderwerpen Dienstenrichtlijn, Kaderrichtlijn Water en aansluitend de Richtlijn Prioritaire Stoffen en de Grondwaterrichtlijn VEWIN bevindt zich in het netwerk van waterbedrijven, overheden, stakeholders en consumenten. De brancheorganisatie VEWIN transformeert naar een netwerkorganisatie.

1. Innovatiebeleid

heeft VEWIN bij EZ gepleit voor de oprichting van een Technologisch Topinstituut (TTI) Waterzuiveringstechno-

Water is door het Innovatieplatform onder leiding van

logie. Met de instelling van de nieuwe subsidieregeling

minister-president Balkenende betiteld als één van de

IOP/TTI (Innovatiegerichte Onderzoeksprogramma’s en

sleutelgebieden ter vergroting van de concurrentiekracht

Technologische Topinstituten) in november 2005 lijkt een

van Nederland. Het ministerie van Economische Zaken

dergelijk TTI dichterbij te zijn gekomen.

(EZ) heeft onlangs deze aanbeveling overgenomen en water een speciale plaats gegeven binnen de herijking

In samenwerking met de bedrijven ontwikkelde VEWIN

van haar financieel instrumentarium. Reden voor VEWIN

het ‘Visiedocument Innovatiebeleid’. Dit document is een

om vertegenwoordigers van het Innovatieplatform en

gemeenschappelijk uitgangspunt van het innovatiebeleid

het ministerie van EZ uit te nodigen voor een werkbe-

van de drinkwatersector. De waterbedrijven ondernemen

zoek aan de drinkwatersector.

ook in toenemende mate activiteiten in het verlengde

In het kader van de begrotingsbehandeling van het

van hun kerntaak. Niet alleen in Nederland, maar ook

ministerie van EZ heeft VEWIN gepleit voor maximale

daarbuiten. Voorbeelden daarvan zijn projecten op het

openstelling van de stimuleringsinstrumenten voor

gebied van industriewater, afvalwater, ontwikkelingssa-

de publieke drinkwatersector. Met de introductie van

menwerking, rioleringszorg en internationale research.

de Omnibusregeling lijkt dat verzekerd. Daarnaast

10

Ve r s l a g v a n a c t i v i t e i t e n

Internationalisering In het ‘Visiedocument Innovatiebeleid’ spreken de waterbedrijven uit dat ook internationalisering bijdraagt aan innovaties in de drinkwatersector. Wel speelt daarbij de discussie over de legitimiteit van marktactiviteiten door publieke bedrijven: draagt het bij aan de kerntaak en welke risico’s lopen de gebonden klanten? Mede naar aanleiding van het visiedocument hebben de ministeries van EZ en VROM inmiddels uitgesproken dat bestaande wetten en statuten daartoe de ruimte bieden. Mits deze activiteiten transparant en gescheiden van de publieke taak worden uitgevoerd, en voldoen aan mededingingsregels. Het ministerie van EZ heeft daarbij aangegeven dat, daar waar het exportkansen vergroot, zij bereid is om eventuele financiële belemmeringen weg te nemen.

Internationale lobby Via het Water Supply and Sanitation Technology Platform lobbyen Eureau en VEWIN om water ook op de agenda te

2. Beveiliging & crisis management

krijgen van het ‘Zevende Kaderprogramma Onderzoek en Technologieontwikkeling (2007-2013)’. Met behulp van

De aanslagen in New York en Madrid hebben het gevoel

dit Kaderprogramma beoogt Europa in 2010 de meest

versterkt dat beveiliging tegen (terreur)aanslagen en

concurrerende en dynamische kenniseconomie ter wereld

grootschalige crises noodzaak is. Ook de drinkwater-

te worden. Door het totale budget daarvoor ten opzichte

sector bekijkt sindsdien haar beveiliging en crisisma-

van 2006 jaarlijks met 7,5% te verhogen (naar uiteinde-

nagement bewust vanuit deze invalshoek. Inzet is het

lijk € 12,6 miljard in 2013) wil de Europese Commissie de

realiseren van een samenhangend pakket aan technische

gewenste groei aanjagen.

maatregelen gebaseerd op een risicomethodiek, alsmede

VEWIN pleit ervoor dat Nederland op dit terrein in

het realiseren van een adequate beveiligingscultuur.

Europa een voortrekkersrol gaat vervullen, bijvoorbeeld als trekker van een zogenaamde Joint Technology

VEWIN was in 2005 trekker van het strategisch overleg

Initiative Water.

vitale infrastructuren, als één van de twaalf vitale sectoren van “Vitaal”. “Vitaal” is het overheidsproject dat de vitale infrastructuur in Nederland adequaat wil beschermen tegen een breed scala aan dreigingen. De winst van dit traject is dat de sectoren een helder beeld hebben van hun kwetsbaarheden, onderlinge afhankelijkheden en de issues die voor alle sectoren spelen. De drinkwatersector wordt in Den Haag gezien als een belangrijke speler en partner vanwege de voortvarende wijze waarop ze een


aanpak voor de beveiliging heeft ontwikkeld en momen-

3. Watersysteem & ruimtelijk beleid

teel implementeert. Het ministerie van BZK continueert dit traject in 2006.

Drinkwaterbelangen in de waterwetgeving In 2005 kwam de implementatie van de Kaderrichtlijn

De VEWIN-waterbedrijven vormen samen met regionale

Water (KRW) in Nederland in een stroomversnelling.

en nationale overheden een belangrijk netwerkonder-

Hoewel de discussie over de hoge kosten nog steeds

deel van het ‘Beleidsplan Crisisbeheersing 2004-2007’.

speelt, zette VEWIN in op de kansen die de KRW biedt

Met dit beleidsplan geeft het kabinet vorm aan een

en de innovatieve oplossingen die nodig zijn. Voor

nieuwe crisisstructuur voor Nederland. Door gezamenlijk

de drinkwaterwinning is de KRW een kans: zowel om

te oefenen leren de organisaties met elkaar samen te

bovenstroomse vervuiling van de Rijn en Maas aan te

werken en worden goede afspraken gemaakt.

pakken als voor de verdere ontwikkeling en verspreiding van waterkennis en -technologie. VEWIN (nationaal) en

Sinds juni 2005 is de drinkwatersector samen met drie

de afzonderlijke waterbedrijven (regionaal) hebben in

andere sectoren als eerste op het Alerteringssysteem

2005 volop geparticipeerd in diverse overlegstructuren

Terrorismebestrijding aangesloten. Het rijk waarschuwt

rond de KRW met als inzet een adequate bescherming

via dit systeem cruciale sectoren bij een verhoogde ter-

van de drinkwaterwinning uit grond- en oppervlaktewa-

reurdreiging, zodat de sector en de overheid passende

ter op Europees niveau. VEWIN was in het kader van de

maatregelen kunnen nemen. De drinkwatersector draagt

behandeling van de Grondwaterrichtlijn in het Europees

hierdoor bij aan de verdere verdieping van dit systeem.

Parlement actief, onder andere ook via haar Europese

11

12


aangedragen amendementen zijn in de eerste lezing

Hardheid ter discussie bij Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)

door het Europees Parlement overgenomen. Tenslotte

Binnen de WHO is (opnieuw) een discussie gestart over

heeft VEWIN er bij de opstelling van de concept-

de relatie tussen hardheid van drinkwater en de kans

Waterwet met succes voor gepleit dat de vergunningver-

op hart- en vaatziekten. Aanleiding is het toenemend

lening voor drinkwaterwinningen bij de provincie blijft.

gebruik van zeewater als bron voor de drinkwatervoor-

koepelorganisatie EUREAU. De meeste door EUREAU

ziening. Innovatieve zuiveringstechnieken maken dat

Kwaliteit natuur in waterwingebieden hoog

mogelijk. Het water bevat door deze behandeling echter

Waterwinning en natuur gaan uitstekend samen. Dat is

te weinig mineralen als calcium en magnesium (“hard-

in 2005 geëtaleerd in een veldsymposium voor ambte-

heid” van het water). Opnieuw toevoegen van deze

naren en politici op waterwinlocatie Brabantse Wal van

mineralen is dan ook noodzakelijk.

waterbedrijf Evides en in een werkbezoek van minister Veerman (LNV) aan locatie Wierden van waterbedrijf Vitens. Dat waterbedrijven bij het ministerie van LNV steeds meer worden gezien als partners in natuurbeheer werd bevestigd door de overhandiging door minister Veerman van het LNV-rapport ‘De betekenis van de waterwinsector voor de natuur in Nederland’ aan VEWINbestuursvoorzitter Hendrikx. Uit het rapport blijkt dat de kwaliteit van de natuur in waterwingebieden (23.000 ha) zeer hoog is: 60-80% van alle Nederlandse plant- en diersoorten komt er voor. De WHO overweegt op basis van epidemiologisch onderzoek hogere minimale grenswaarden voor hardheid

4. Drinkwaterkwaliteit

aan te bevelen. Deze ontwikkeling zou onbedoeld ook consequenties kunnen hebben voor het Nederlandse

Drinkwater in Nederland is van onbesproken kwaliteit en

onthardingsbeleid. Het Nederlandse onthardingsbeleid

de waterbedrijven willen die kwaliteit blijvend garande-

is gebaseerd op een bredere afweging dan de huidige

ren. Naast preventieve maatregelen en nieuwe concepten

WHO-insteek. Om de discussie te faciliteren, organiseerde

zoals “Water Safety Plans”, dragen watertechnologische

VEWIN een succesvol werkbezoek voor de WHO op een

innovaties bij aan ‘high quality’ kraanwater. Ook VEWIN

Nederlandse drinkwaterlocatie. Dat leidde bij de WHO

besteedde in 2005 veel aandacht aan de kwaliteitsaspec-

tot meer inzicht. Daarnaast organiseerde VEWIN een

ten van water, zoals bijvoorbeeld het hardheidsvraag-

sectorstandpunt en agendeerde het onderwerp bij het

stuk. Gezond en veilig drinkwater vormt de basis van het

ministerie van VROM en de Europese koepelorganisatie

grote consumentenvertrouwen: meer dan 97% van de

EUREAU. De discussie loopt ook in 2006 nog door.

Nederlanders geeft aan zeer tevreden te zijn over het Nederlandse drinkwater.

Managen risico’s ‘van bron tot kraan’ De WHO introduceerde in 2004 een nieuwe benadering voor beheersing van risico’s in de drinkwaterketen:


Water Safety Plans (WSP’s), zijnde een risicobenadering

voor de Toelating van Bestrijdingsmiddelen (CTB) had

van bron tot kraan. Nieuw is dat in deze ketenbenade-

bij de toelating namelijk niet gekeken naar de gevolgen

ring strategische partners betrokken worden die een rol

voor de drinkwaterwinning. Grote winst is dat voortaan

spelen bij het voorkómen van risico’s voor de drinkwater-

bij de toelating of verlenging van álle bestrijdingsmidde-

voorziening. Bij de bron zijn dat landeigenaren, de land-

len aan het drinkwatercriterium getoetst moet worden.

bouwsector, natuur- en milieuorganisaties en overheden.

(woningbouwverenigingen en particulieren).

Samenwerking op gebied van bestrijdingsmiddelen

De Europese Commissie beraadde zich in 2005 over

In september 2005 werd ook een belangrijk samenwer-

mogelijke verankering van Water Safety Plans in de

kingsproject op het gebied van bestrijdingsmiddelen

Europese Drinkwaterrichtlijn. VEWIN organiseerde samen

afgerond: de Barometer Duurzaam Terreinbeheer.

met EUREAU een succesvol werkbezoek in Nederland

Bestrijdingsmiddelen gebruikt op verharde oppervlakken

om de Europese Commissie inzicht te geven in de wijze

e.d. vormen een groot probleem voor de waterwinning.

waarop Nederlandse waterbedrijven met Water Safety

Terreinbeheerders die hun terrein duurzaam beheren

Plans omgaan.

door in beginsel geen chemische bestrijdingsmiddelen

En aan de kraan zijn dat de verschillende huiseigenaren

te gebruiken, komen in aanmerking voor een certificaat Staatssecretaris Van Geel (VROM) introduceerde in 2005

Duurzaam Terreinbeheer. Op 14 september 2005 werden

de discussie over de ‘Toekomstagenda Milieu’, opvolger

de eerste certificaten uitgereikt. De ontwikkeling van

van het vierde Nationaal Milieubeleidsplan. VEWIN

deze certificering is het product van de samenwerking

slaagde erin om de aanpak van bedrijfsoverstijgend

met een fabrikant van onkruidbestrijdingsmiddelen

risicomanagement waterkwaliteit in de toekomstagenda

(Monsanto), een waterschap (Hollandse Delta), twee

te brengen. Met name ‘nieuwe’ stoffen zoals medicijn-

onderzoeksinstituten (Plant Research International en

resten die via het rioolwater in het oppervlaktewater

Alterra), een adviseur (Centrum voor Landbouw en

terechtkomen verdienen aandacht. Netwerksamenwerking

Milieu), een criteriabeheerder (Milieukeur) en een cer-

met natuurlijke partners zoals de ministeries van VROM

tificerende instelling (Kiwa Certificatie en Keuringen).

en V&W, het RIVM, Riza, RIWA en de waterschappen leidt tot een structurele aanpak van dergelijke risico’s. Op

Een ander samenwerkingsproject beleefde zijn hoog-

basis van een wetenschappelijk onderbouwde risico-

tepunt op 1 december 2005 toen de uitkomsten van

analyse vindt een beoordeling van de aanvaardbaarheid

het project ‘Schone bronnen, nu en in de toekomst’

van het risico plaats. Daarnaast wordt gekeken naar de

bekend werden gemaakt. Partijen uit het Convenant

perceptie van risico’s. Samen met genoemde partners

Gewasbescherming (landbouw, bestrijdingsmiddelenindu-

realiseerde VEWIN in 2005 gedragscodes en een risico-

strie en de watersector) hebben samen naar oplossingen

analyse die ervoor zorgen dat risico’s beter zijn afgedekt.

gezocht voor knelpunten rond waterkwaliteit. Door vanuit verschillende invalshoeken gezamenlijk in te zoomen

Toetsing aan drinkwatercriterium verplicht

op problemen en oorzaken was het mogelijk nieuwe

Samen met Duinwaterbedrijf Zuid-Holland, Water-

oplossingen te bedenken. In 2006 wordt gewerkt aan

leidingbedrijf Amsterdam en Evides heeft VEWIN het

implementatie. Daarnaast lijkt de ontwikkelde aanpak

beroep gewonnen tegen de verlengde toelating van het

goede perspectieven te bieden om ingezet te worden

bestrijdingsmiddel Roundup Ready to Use. Het College

voor het halen van de doelen van de Kaderrichtljn Water.

13

14


5. Waterketen

In 2005 hebben de VNG, de Unie van Waterschappen en VEWIN een gezamenlijke stap gezet naar het uitwisselen

De zorg voor drinkwater, riolering en afvalwaterzuive-

van kennis en best practises rond de waterketen met de

ring ligt in Nederland respectievelijk bij waterbedrijven,

brochure ‘Samenwerken aan water’. Een volgende stap

gemeenten en waterschappen. De politiek vindt het

is de ontwikkeling van een gezamenlijke website. Deze

belangrijk dat deze partijen doelmatigheidswinst en

activiteiten versterken de samenwerking tussen de koe-

vergroting van de transparantie nastreven.

pelorganisaties, stimuleren de bottom-up invulling van

VEWIN neemt deel aan het Bestuurlijk Overleg

regionale samenwerkingsinitiatieven en vergroten het

Waterketen (BOW) onder voorzitterschap van de

inzicht bij de politiek.

staatssecretaris van VROM. Het BOW adviseert het ministerie van VROM over het rijksbeleid op het gebied van de waterketen. Het ministerie van VROM heeft in 2005 haar eerste voortgangsrapportage naar de Tweede

6. Doelmatigheid, transparantie & benchmark

Kamer gezonden aangevuld met de brochure ‘Samenwerken aan water’, die is ontwikkeld door de koepel-

Herziening Waterleidingwet

organisaties VNG, Unie van Waterschappen en VEWIN.

VEWIN heeft in 2005 met regelmaat overleg gevoerd over

De Tweede Kamer vindt het huidige bottom-up beleid

de herziening van de Waterleidingwet. Op 25 februari trad

te vrijblijvend en heeft de staatssecretaris van VROM

een onderdeel van de Waterleidingwet, de Eigendomswet,

opgeroepen meer stimulerend op te treden. VEWIN zet

in werking. Deze regelt het publieke eigendom van de

samen met de VNG en de UvW in op regionale samen-

waterbedrijven. De herziening van de Waterleidingwet

werking en bottom-up invulling van verbetering van

is daarmee een stap verder, maar nog niet geheel afge-

transparantie en doelmatigheid in de waterketen.

rond. Belangrijke onderdelen in de nieuwe Drinkwaterwet worden doelmatigheid en transparantie, waarbij voor de

Onderzoeksprogramma

waterbedrijven het uitgangspunt van decentraal toezicht

De onder het BOW ressorterende Stuurgroep Drinkwater-,

voorop staat. Dit is mede door de inzet van VEWIN in de

Afvalwater- en Rioleringsbeleid (DRAB) is een gezamenlijk

wet opgenomen. In de toekomstige Drinkwaterwet is ook

onderzoeksprogramma ‘Waterketen’ gestart. Naast eva-

een verplichte benchmark opgenomen. Deze zal gebaseerd

luaties van experimenten met smal en breed waterspoor

zijn op de huidige vrijwillige VEWIN-Benchmark.

wordt onderzoek gedaan naar effecten van variabilisering

In 2005 is het VEWIN-standpunt door het kabinet bevestigd

van een waterketentarief. Verder is onderzoek gestart

dat de verplichte benchmark en het decentrale toezicht

naar de kosten en baten van samenwerkingsopties in de

verkozen worden boven centraal toezicht.

waterketen en naar facturering van waterketendiensten. Tevens heeft het ministerie van VROM de wens om samen

Alle waterbedrijven namen in 2005 deel aan de smalle

met de waterketenpartners een monitoringsysteem te

VEWIN-benchmark voor het onderdeel Financiën &

ontwikkelen voor meting van de voortgang van verbe-

Efficiency. Deze bedrijfsvergelijking werpt haar vruch-

tering van transparantie en doelmatigheid in de water-

ten af. Uit cijfers van bureau SEOR-ECRI van de Erasmus

keten. Inzet van VEWIN is geen toetsingsinstrument,

Universiteit Rotterdam blijkt dat de drinkwatersector

maar een stimuleringsinstrument te ontwikkelen.

sinds de introductie van de benchmark aantoonbaar efficiënter ging werken.


Mededinging en liberalisering

Internationale benchmark

In Nederland en in Europa vinden ontwikkelingen plaats

In 2005 moderniseerde VEWIN haar benchmark. Nieuwe

op het terrein van mededinging en liberalisering. Europa

methodes en modellen werden ontwikkeld en de bench-

vernieuwt regelgeving om zijn concurrentiedoelstellingen

mark werd uitgebreid met een pilot waaraan buitenland-

te realiseren. In 2005 is met name de Dienstenrichtlijn aan

se waterbedrijven deelnemen. Twee Deense bedrijven

de orde geweest. Deze moet vrij grensoverschrijdend ver-

(Kobenhavens Energy en Odense Vandelskap AS) en een

keer van diensten gaan bevorderen. Via de Tweede Kamer

Zweeds bedrijf (Stockholm Vatten) werden toegevoegd.

en het Europees Parlement heeft VEWIN zich ervoor

Op deze manier kunnen de waterbedrijven zich interna-

ingezet om de watervoorziening uit te zonderen van deze

tionaal vergelijken en kunnen de Nederlandse waterbe-

Richtlijn, omdat deze invloed kan hebben op de publieke

drijven leren van de buitenlandse bedrijven en vice versa.

wijze waarop de drinkwatervoorziening in Nederland is geregeld. Het Europese Parlement heeft met enkele hon-

Leveringsonderbrekingen

derden amendementen de Richtlijn inmiddels ingrijpend

Samen met Kiwa en de waterbedrijven heeft VEWIN

gewijzigd. De Raad en de Commissie zullen vervolgens

een methode ontwikkeld om leveringsonderbrekingen

bezien welke consequenties zij trekken aan de hand van

uniform te meten en te vergelijken. Daarnaast startte

de besluiten van het Europees Parlement.

de ontwikkeling van een activamodel, waarmee behalve

In het Europees Parlement is onder meer bepaald dat de

operationele kosten ook afschrijvingskosten eenvormig

Richtlijn niet van toepassing zal zijn op diensten van alge-

aan processen kunnen worden toegewezen. Hierdoor

meen belang (DAB), zoals bepaald door de lidstaten zelf.

krijgen de waterbedrijven een nieuw inzicht in de finan-

Het land-van-oorsprong-beginsel is afgezwakt. Diensten

ciële prestaties.

van Algemeen Economisch Belang (DAEB) vallen onder de werkingssfeer van de Dienstenrichtlijn. Door het ‘compro-

Cross-sector benchmark

mis’ van het Europees Parlement worden effecten voor

Er is een start gemaakt met de cross-sector benchmark

de Nederlandse drinkwatersector nagenoeg uitgesloten.

waarbij processen van drinkwaterbedrijven worden ge-

De Richtlijn zal de vrijheid van lidstaten om te bepalen

benchmarkt met processen bij andere sectoren. De pilot

hoe deze diensten georganiseerd worden niet inperken.

startte met deelactiviteiten van het distributieproces. De

Niettemin blijft VEWIN waakzaam op het vervolgpro-

kosten van de waterbedrijven worden vergeleken met

duct: een nieuwe versie van de Dienstenrichtlijn van de

de kosten bij uitbesteding aan externe partijen in de

Europese Commissie.

installatiebranche, zoals aannemers, meterfabrikanten en andere utility-bedrijven.

In vervolg op het ‘Groenboek PPS’ heeft de Europese Commissie eind 2005 aangekondigd dat ze een richtlijn voor concessies voorbereidt die het beleid voor publieke

7. Infrastructuur

diensten op Europees niveau zal vastleggen. Via Eureau en CEEP draagt VEWIN opties aan voor modernisering

Ondergrondse netten

van de drinkwatersector en een transparante evaluatie

VEWIN heeft in 2005 via het ministerie van Economische

van publieke dienstverlening, als alternatief voor ver-

Zaken inbreng geleverd bij de opstelling van de wet

plichte aanbesteding van deze diensten.

informatie-uitwisseling ondergrondse netten. Deze zal in 2006 het politieke besluitvormingstraject doorlopen.

15

16


Veiligheidsmanagement rond leidingbeheer Waterbedrijven hebben hun veiligheidsmanagement voor leidingen op risicovolle locaties verbeterd. De Onderzoeksraad voor Veiligheid bracht hierover advies uit naar aanleiding van de bijna dijkdoorbraak bij Stein. Leidinglekkage kan in specifieke situaties tot ernstige externe effecten leiden. Het is wenselijk om dergelijke situaties vooraf te identificeren en hierop passende beheermaatregelen te treffen. Hiervoor zijn in 2005 door VEWIN instrumenten voor de bedrijfstak ontwikkeld, waarmee risicovolle situaties kunnen worden geïdentificeerd. Vervolgens kunnen de juiste maatregelen worden gekozen. Het veiligheidsmanagement rond het leidingbeheer wordt hiermee verder verbeterd. In 2006 brengt Het ministerie van EZ wil met de wet graafschade aan

VEWIN in beeld hoe de sector dan heeft ingespeeld op de

kabels en leidingen verminderen. De wet verplicht

verbeteradviezen van de Onderzoeksraad.

netbeheerders via een online systeem ligginggegevens van kabels en leidingen te verstrekken aan partijen die graafwerkzaamheden verrichten. VEWIN bepleit om,

8. Belastingen & subsidies

naast informatie-uitwisseling, ook zorgvuldig graven te bevorderen. Daarnaast moet de wet de juiste balans

Het aantal gemeenten dat precario op waterleidingen

vinden met gegevensuitwisseling uit het oogpunt van

heft, nam in 2005 gestaag toe. Zowel met juridische mid-

terrorismebestrijding. In het voorbereidingstraject van

delen als via belangenbehartiging is deze tendens vanuit

het wetsvoorstel werkten de netbeheerders nauw samen.

VEWIN bestreden. PWN won het proces dat tegen de

Behoud van zeggenschap over de informatie-uitwisseling

gemeente Zaanstad werd aangespannen.

is een belangrijk aandachtspunt.

VEWIN heeft in 2005 uitgedragen dat precarioheffing op waterleidingen een voor de burger onzichtbare en

Verlegvergoedingen

inefficiënte manier is om extra gemeentelijke belasting

Om nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen mogelijk te

te innen. Landelijke politici en vertegenwoordigers van

maken kan het verplaatsen van bestaande drinkwater-

gemeenten, provincies en consumentenorganisaties

infrastructuur noodzakelijk zijn. Daar moet wel een

zijn hierop met succes aangesproken. Nadat zich in de

redelijke en billijke vergoeding voor verlegkosten

Tweede Kamer eerder al een meerderheid aftekende

tegenover staan. VEWIN heeft daarom samen met de

voor een precarioverbod op nutsleidingen, besloot het

Gasunie en EnergieNed overleg gevoerd met het

Kabinet de mogelijkheid van precarioheffing in de loop

Interprovinciaal Overleg (IPO) voor een evenwichtige

van 2006 te gaan afschaffen.

modelverordening ter vervanging van een tijdelijke regeling.


Grondwaterwinning

9. Ontwikkelingssamenwerking

Het Belastingplan 2006 stelt grondwaterwinning voor beregening of bevloeiing vrij van belastingheffing.

De waterbedrijven en VEWIN werken in ruime mate mee

Hiervan profiteert de landbouwsector. VEWIN heeft

aan de verwezenlijking van Millennium-doelstelling

geijverd tegen de inconsequente benadering van grond-

nr. 7 van de Verenigde Naties om in 2015 wereldwijd

wateronttrekkers. Het is namelijk niet verdedigbaar dat

1,2 miljard mensen toegang tot drinkwater en 2,6 miljard

een laagwaardige grondwatertoepassing (beregening en

mensen toegang tot sanitaire voorzieningen te laten

bevloeiing) wordt vrijgesteld van belasting, terwijl een

krijgen. Nederland zal hiervan 50 miljoen mensen voor

hoogwaardige toepassing, zoals drinkwater, wel belast

haar rekening nemen, aldus minister Van Ardenne van

blijft. Daarnaast betwist VEWIN de effectiviteit van de

Ontwikkelingssamenwerking. De waterbedrijven en

grondwaterbelasting als instrument om verdroging tegen

VEWIN leveren hun bijdrage afzonderlijk of in samen-

te gaan. De staatssecretaris van Financiën heeft daarop

werkingsverband zoals Aqua for All, Aquanet en Water

toegezegd de grondwaterbelasting door Rijk en provin-

Fonds Indonesië. Ten behoeve van het Wereld Water

cie te zullen onderzoeken.

Forum in Mexico in 2006 is een Waterspiegel special in voorbereiding met een overzicht van internationale

Subsidies

initiatieven op dit gebied. Naast de bijdrage aan de ont-

Het jaar 2005 liet op het gebied van subsidies een

wikkelingssamenwerking en de bijdrage aan het imago

verdergaande verschraling van bestaande regelingen

van het waterbedrijf als Maatschappelijk Verantwoorde

zien. Kansen voor de drinkwatersector liggen op het

Onderneming (MVO), zorgen deze activiteiten voor een

gebied van innovatiesubsidies. Het thema water heeft

interessante werkomgeving. De kennis en ervaring die

prioriteit bij het Rijk en de Europese Unie. Er worden in

daarbij wordt opgedaan komen ook ten goede aan de

dat kader diverse onderzoeksprogramma’s ontwikkeld

publieke taak van het waterbedrijf.

en budgetten gereserveerd. Daarnaast is het ministerie van EZ bezig met een herijking van zijn subsidieinstrumentarium. Er is een beweging te zien naar minder strak ingerichte subsidieregelingen met allerlei voorwaarden en vereisten. Ook bestaat een tendens naar de beoordeling van subsidieaanvragen op basis van de toegevoegde waarde van de innovatie voor de Nederlandse economie. VEWIN brengt drinkwater onder de aandacht bij het ministerie van EZ, zodat het op de innovatieagenda blijft staan.

17

18

Organisatie VEWIN

Doelstelling Bureau

van de Vereniging. Het Bestuur, dat door de Leden-

VEWIN draagt er als netwerkorganisatie aan bij dat de

vergadering wordt benoemd, bestaat uit drie vertegen-

leden hun strategische doelstellingen kunnen realiseren.

woordigers van de leden plus een onafhankelijk

Daartoe behartigt VEWIN de belangen van haar leden en

voorzitter. Het Bestuur leidt de Vereniging en heeft

fungeert als communicatie- en informatiecentrum. De

voor de dagelijkse leiding van het VEWIN-bureau een

belangenbehartiging richt zich op de weten regel-

directeur aangesteld.

geving van de nationale en Europese overheden, die voor de sector van belang is. Daarbij wordt gestreefd naar

Organisatiestructuur bureau

coalities met andere maatschappelijke groeperingen.

Ultimo 2005 is het VEWIN-bureau conform onderstaand organogram georganiseerd. De afdeling Beheer, alsmede

Besluitvorming

de EU-desk Brussel, vallen onder rechtstreekse aansturing

In de Algemene Ledenvergadering bepalen de water-

van de directie.

bedrijven (de leden van VEWIN) de strategische koers

ALGEMENE LEDENVERGADERING

BESTUUR

DIRECTIE

BEHEER

BRON TOT KRAAN

EU-DESK BRUSSEL

COMMUNICATIE & INFORMATIE

WATER & ECONOMIE

19

Management Team per 01-01-2006

Bestuur

Drs. T.J.J. Schmitz, directeur

De samenstelling van het Bestuur was in 2005 als volgt:

Mr. D.W. Zwart, directiesecretaris

• Mr. J.A.M. Hendrikx,

Drs. A. Frentz / unit Water & Economie

oud-Commissaris der Koningin in de provincie

Ir. L.T.A. Joosten / unit Bron tot Kraan

Overijssel / voorzitter

C.G. Sleddering / unit Communicatie & Informatie

• Mw. C.M. van de Wiel, directeur Waterleidingbedrijf Amsterdam /

Samenstelling personeel

vice-voorzitter (t/m 31 december 2005)

Op 31 december 2005 waren er 32 mensen in dienst bij VEWIN, te weten 16 mannen en 16 vrouwen. In totaal is dit 28,575 fte.

• Drs. G.J. van Nuland, algemeen directeur Brabant Water / secretaris-penningmeester • Ir. J.C. van Winkelen,

De verhouding fulltime : parttime is 15 : 17 (47% : 53%).

voorzitter Raad van Bestuur Vitens / bestuurslid

In 2005 zijn vier personen in dienst getreden bij VEWIN; vijf personen zijn uit dienst getreden.

Per 1 januari 2006 is de samenstelling (na een bestuurswisseling) als volgt:

Verzuimcijfers

• Mr. J.A.M. Hendrikx,

In totaal bedroeg in 2005 het ziekteverzuimpercentage kort + middellang 1.7%. Dit is een daling van 33% t.o.v. het percentage in 2004 dat toen 2.6% bedroeg.

oud-Commissaris der Koningin in de provincie Overijssel / voorzitter • Drs. G.J. van Nuland, directeur Brabant Water /

Ziekteverzuimcijfers 2004 – 2005*

2004

2005

Ziekmeldingsfrequentie

2.32

1.34

Kort (% aandeel t/m 7 dagen)

1.6

0.9

voorzitter Raad van Bestuur Vitens /

Middellang (% aandeel 8 t/m 42 dagen)

1.0

0.8

secretaris-penningmeester

Lang (% aandeel 43 t/m 365 dagen)

8.5

5.8

vice-voorzitter • Ir. J.C. van Winkelen,

• Ir. M.G.M. den Blanken, directeur PWN / bestuurslid (vanaf 1 januari 2006)

* Berekening volgens standaard voor verzuimregistratie (Projectgroep Uniformering Verzuimgrootheden [1996]. Berekening van ziekteverzuim: Standaard voor verzuimregistratie. Amsterdam: Nederlands Instituut voor Arbeidsomstandigheden).

VEWIN-bestuursleden (v.l.n.r.) • Mr. J.A.M. Hendrikx • Drs. G.J. van Nuland • Ir. J.C. van Winkelen • Ir. M.G.M. den Blanken

20

Organisatie VEWIN - Overzicht leden

Waterbedrijf Groningen Waterleidingmaatschappij Drenthe

PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland

Hydron Flevoland

Vitens

Waterleidingbedrijf Amsterdam Hydron Midden-Nederland

Duinwaterbedrijf Zuid-Holland Oasen tot 1-12-05 Hydron Zuid-Holland

Brabant Water Tilburgsche Waterleiding-Maatschappij

Evides

Waterleiding Maatschappij Limburg Naast deze leden heeft VEWIN ook nog een buitengewoon lid in Curaçao:

Aqualectra Distribution

Kerncijfers waterbedrijven 2005


Het bij ‘Afzet drinkwater in voorzieninggebied’

Werknemers

507 vte

genoemde getal is de afzet aan de eindgebruiker

Administratieve aansluitingen

716.000

(exclusief lekverlies). De peildatum voor de gegevens is

Netlengte

31-12-05. De cijfers zijn aangeleverd door de waterbedrijven.

Zuiveringsstations drinkwater

5

Inwoners voorzieningsgebied

1.623.000

Afzet drinkwater in voorzieningsgebied

Waterleidingbedrijf Amsterdam

10.038 km

101.829.000 m3

Waterbedrijf Groningen

Werknemers

554 vte

Werknemers

208 vte


478.000


272.000

Netlengte

2.920 km

Netlengte

4.766 km


2


6


891.000


574.000


66.380.000 m

3


42.057.000 m3

Organisatie VEWIN - Overzicht leden

Waterleidingmaatschappij Drenthe

Hydron Midden-Nederland

Werknemers

162 vte

Werknemers

329 vte


190.000


553.000

Netlengte

4.228 km

Netlengte

6.426 km


12


23


432.000


1.199.000


28.381.000 m

3

Duinwaterbedrijf Zuid-Holland


73.167.000 m3

Tilburgsche Waterleiding-Maatschappij

Werknemers

464 vte

Werknemers

61 vte


581.000


93.000

Netlengte

4.478 km

Netlengte

842 km


7


1


1.185.000


200.000


70.457.000 m

3

Oasen


12.710.000 m3

Evides

Werknemers

228 vte

Werknemers

517 vte


320.000


975.000

Netlengte

3.980 km

Netlengte

12.575 km


10


9


747.000


1.952.000


46.708.000 m

3

Vitens Werknemers Administratieve aansluitingen Netlengte


158.307.000 m3

Waterleidingmaatschappij Limburg 958 vte 1.643.000 36.340 km

Werknemers

427 vte


517.000

Netlengte

8.691 km


72


29


3.820.000


1.136.000


238.600.000 m

3

Hydron Flevoland Werknemers Administratieve aansluitingen Netlengte


72.594.000 m3

Brabant Water 89 vte 126.000 2.249 km

Werknemers

638 vte


946.000

Netlengte

16.975 km


3


33


307.000


2.150.000


18.939.000 m

3


151.840.000 m3

21

22

Rein Willems president-directeur Shell Nederland

‘Een beetje gember onder de staarten’

Kennis, kunde en kassa. Daar gaat het om bij innovatie, aldus Rein Willems, president-directeur van Shell Nederland en lid van het Innovatieplatform. Met name de laatste factor is volgens hem van belang. Want in Nederland is er kennis en kunde in overvloed, het leidt alleen nog onvoldoende tot nieuwe bedrijvigheid. Willems: “We hebben een tijdje last gehad van gemakzucht, waardoor we zijn ingehaald door andere landen. Nu zit er weer beweging in. Maar het mag van mij allemaal nog wat sneller.”

Bij multinational Shell is innovatie een prominent thema.

Shell ontwikkelde dit concept samen met het kennis-

Regelmatig draagt de onderneming bij aan de ontwikke-

instituut Kiwa, dat hiervoor vorig jaar de ‘innovatieaward

ling van nieuwe technieken, bijvoorbeeld op het gebied

voor water’ van het ministerie van Economische Zaken

van ‘duurzame’ oliewinning. Voorbeeld is het recente

kreeg. “Zeker de laatste tijd besteedt Shell fors meer

project ‘Greening the Desert’, waarbij met olie opge-

aandacht en geld aan research”, zegt Rein Willems.

pompt water wordt ontzout en gebruikt als irrigatie-

“Voorheen hadden we de neiging om ons te veel te

water voor de landbouw in droge woestijngebieden.

focussen op onze concurrenten, en als we ongeveer in dezelfde lijn presteerden, waren we tevreden. Maar inmiddels zijn we tot de conclusie gekomen dat het veel belangrijker is om te weten waar we onze olie op de langere termijn vandaan halen en hoe we die willen produceren. We zijn afhankelijk van wat er de komende dertig, veertig jaar aan nieuwe technologieën wordt ontwikkeld.”

Rein Willems: “We zijn afhankelijk van wat er de komende dertig, veertig jaar aan nieuwe technologieën wordt ontwikkeld.”

23

Stofkam

vraag hebben we voorgelegd aan allerlei groepen in de

Toch hoeft innovatie niet per definitie van grote bedrij-

samenleving, bedrijven, brancheorganisaties, noem maar

ven te komen, benadrukt Willems. “Jonge academici en

op. De uitkomst is dat, naast bijvoorbeeld agro-food,

hbo’ers met een technische achtergrond die klaar zijn

chemie en high tech, ook de watersector als sleutelge-

met hun opleiding, willen vaak het liefst bij een grote

bied is aangemerkt. Dan denk je bijvoorbeeld aan de ci-

onderneming aan de slag. Bedrijven als Shell willen die

viele waterbouw, maar ook in de drinkwatersector liggen

talenten graag hebben. Maar voor de BV Nederland zou

goede mogelijkheden. Ik vind dat de waterbedrijven de

het niet verkeerd zijn als een deel van die jonge mensen

ruimte moeten krijgen om commerciëler te opereren. Het

de kans grijpt om een eigen bedrijfje op te starten; stu-

zou goed zijn als er een Technologisch TopInstituut komt

denten die een geweldig mooi, innovatief idee hebben

dat de coördinatie houdt van nieuwe innovatieve ontwik-

en dat op de markt willen brengen. Aan de opleidingen

kelingen op het gebied van water.”

zal het niet liggen, die zijn in ons land op uitstekend niveau. Maar het leidt nog te weinig tot nieuwe bedrij-

Excelleren

vigheid. Gelukkig zien we nu dat een aantal universitei-

Cruciaal voor innovatie is volgens Willems dat er een cultuuromslag in Nederland tot stand komt. “Hoe krijgen

‘Klimaat creëren waarin de besten van de klas gaan excelleren’

we het bijvoorbeeld voor elkaar dat de beste van de klas niet meteen ook wordt gezien als de nerd van de klas? In Angelsaksische landen maken ze zelfs lijstjes van de prestaties van leerlingen, en de nummer 1 gaat naar huis met

ten bezig is om zogenoemde incubators neer te zetten,

een prijsje. Dat is in het Nederlandse gelijkheidsdenken

broedplaatsen waar nieuwe initiatieven kans krijgen om

onacceptabel. We hebben de neiging om alles wat boven

tot wasdom te komen.”

het maaiveld zit, af te kappen. Dat moet veranderen. We

“Een bijkomend probleem is dat de regelgeving in

moeten een klimaat creëren waarin de besten van de klas

Nederland zo’n dikke erwtensoep is geworden, dat die

echt gaan excelleren en voor ons geld gaan verdienen.

niet meer te eten is. Je lepel blijft er rechtop in staan.

Want daar zit de toekomstige Bill Gates van Nederland

De tijd die je hier nodig hebt om een BV op te richten is

tussen. Ben je wel eens op een paardenmarkt geweest?

gemiddeld 30 dagen, terwijl je in Engeland binnen 24 uur

Als je paarden heel mooi ziet lopen met de staart zo om-

een BV en een firma hebt en dus direct aan de slag kan.

hoog, dan hebben ze gember in zijn achterste gestopt.

Die bureaucratie moeten we gewoon aanpakken. We

Dat mag best in Nederland, een beetje gember hier en

moeten met de stofkam door al die regeltjes heen.”

daar. Om mooier te gaan lopen, om te gaan excelleren.”

TTI Water Willems is lid van het Innovatieplatform, een initiatief van het ministerie van Algemene Zaken om de internationale concurrentiekracht van Nederland weer op peil te brengen. “Een van de dingen die we hebben gedaan, is een aantal sleutelgebieden van de Nederlandse economie in kaart brengen. Welke industriesectoren gaan de welvaart van ons land op de langere termijn bepalen? Deze

24

Mathieu Weggeman ‘innovatieprofessor’

‘Voor innovatie is lef nodig’

aan de TU Eindhoven

Mathieu Weggeman is hoogleraar Organisatiekunde aan de TU Eindhoven, maar staat algemeen bekend als ‘innovatieprofessor’. Hij is onder meer verbonden als chef innovatie van het managementcentrum De Baak van werkgeverskoepel VNO-NCW. Volgens Weggeman staat of valt innovatie bij goed leiderschap binnen een organisatie. “Een innovatievriendelijk bedrijf stimuleert zijn mensen om ‘out of the box’ te denken.”

Weggeman doceert: “Innovatie is, heel simpel gezegd, de succesvolle introductie van iets nieuws in de markt. Je hebt innovaties van producten, van diensten, van een organisatie of van processen. En er zijn twee criteria om te bepalen of een innovatie succesvol is: ten eerste als de opbrengst van een innovatie, na aftrek van alle kosten, hoger is dan één euro. Dan heb je dus gewoon winst behaald. Maar een andere succesfactor kan zijn dat de innovatie weliswaar niets heeft opgeleverd in financiële zin, maar dat je er wel veel van hebt geleerd. Zoals Philips met de mislukte CD-i, waarvan ze heel veel hebben geleerd voor de DVD-markt.”

Ondernemingsgeest De oorzaak van de matige score van Nederland als het gaat om innovatie, is volgens Weggeman cultureel bepaald. “Ons probleem is dat we niet graag risico’s lopen. We hebben hier bijvoorbeeld per persoon veel meer

Mathieu Weggeman: “ Een innovatie is succesvol als de opbrengst, na aftrek van alle kosten, hoger is dan één euro.”

25

verzekeringen dan de gemiddelde Duitser of Fransman.

Langetermijnvisie noodzaak

In die landen is nog veel meer ondernemingsgeest. Voor

Weggeman juicht het toe dat ook in de drinkwatersec-

innovatie heb je lef nodig, om bijvoorbeeld een paar

tor het thema innovatie prominent op de agenda komt.

creatieve mensen bij elkaar te zetten in een lab en hopen

“Dat vind ik echt heel goed. Mijn indruk is dat we in

dat er iets moois uitkomt. Van de tien projecten misluk-

Nederland een geweldige kennis hebben op het gebied

ken er misschien acht, maar slagen er twee. Dat is twee

van water, maar die nauwelijks exporteren. Ook hier gaat

meer dan nul.”

het dus om de uitwerking, de kapitalisering van de kennis. Het risico bestaat dat de valorisatie van die ideeën

Klank- en beeldcultuur

uitblijft omdat er geen ondernemende infrastructuur is

Bij de overheid, zowel in Brussel als Den Haag, mist hij

in de watersector.”

die instelling. “Er heerst nog steeds een krampachtige houding als het om investeren in innovatie gaat. Het is

Een belangrijke randvoorwaarde voor innovatie is goed

een cultuur van wantrouwen. Als je een goed idee hebt,

leiderschap binnen een organisatie, aldus de hoogleraar.

moet je eerst eindeloos formulieren invullen. Als je dan

Ofwel, een management dat openstaat voor creativiteit

eindelijk wat geld hebt gekregen, dan komen er voortdu-

en vernieuwing. “Slechte bedrijfsvoering kan elk inno-

rend ambtenaren op bezoek om te kijken of het geld wel

vatief idee in de kiem smoren. Bijvoorbeeld een mana-

goed wordt besteed. Dat noemen ze dan transparantie.

ger die on the way to the top met de eer gaat strijken

Omdat de burger zogenaamd wil weten wat er met zijn

van het idee van zijn ondergeschikte. Zo jaag je talent meteen weg. Ook moet het management geen last heb-

‘Randvoorwaarden creëren om creatieve ideeën verder te ontwikkelen’

ben van het zogeheten ‘short time business drives out long term business’- syndroom. Dus je research-afdeling beknotten, omdat de wekelijkse targets moeten worden gehaald. Kortom, er is langetermijnvisie nodig.”

belastinggeld gebeurt. Dat wil de burger helemaal niet.

“Een innovatievriendelijk bedrijf weet mensen te stimule-

De burger wil gewoon dat het veilig is op straat, dat zijn

ren om out of the box te denken. Het creëert randvoor-

kinderen goed onderwijs krijgen en dat de gezondheids-

waarden om creatieve ideeën verder te ontwikkelen.

zorg slagvaardiger opereert. En dat de economie goed

Het zorgt voor een soort helpdesk waar inhoudelijke,

draait. En daarvoor is innovatie nodig.”

financiële en personele ondersteuning geboden wordt

“Overigens is het niet alleen de overheid, ook de banken

om er een kleine business van te maken. Het zorgt voor

steken pas geld in een project als het echt niet meer stuk

mogelijkheden voor pilot-projecten, try-outs. Een soort

kan. De talentvolle jonge ondernemers van nu hebben

couveuse dus.”

geen zin in al die rompslomp. Het zijn ´screenagers´, ze

“Heel belangrijk is ook om innovatie zichtbaar te maken.

leven niet in een wereld van formulieren, maar in een

Om showcases te maken van geslaagde innovaties, en

klank- en beeldcultuur. Die hebben geen zin om door

daar seminars en colloquia over te houden en er aan-

allerlei hoepeltjes te springen van de gevestigde orde.

dacht aan te besteden in de bedrijfs- en vakbladen.

Dan doen ze het liever op eigen houtje, dan beginnen ze

Om innovatoren die zich hebben bewezen, als mentor

maar kleiner. Met het gevolg dat veel mooie initiatieven

aan te stellen voor anderen die ook zoiets willen doen.

stranden in de opstartfase.”

Innovatoren moeten rolmodellen worden, een soort helden, aan wie de anderen een voorbeeld kunnen nemen.”

26

Chris Buijink directeur-generaal Ondernemen & Innovatie op het ministerie van EZ

‘Kennis en kunde bij waterbedrijven verzilveren’

Het ministerie van Economische Zaken is binnen de Rijksoverheid de belangrijkste aanjager van innovatie in het bedrijfsleven. Chris Buijink, directeur-generaal Ondernemen & Innovatie op het departement, heeft er een dagtaak aan. Water is een van de sleutelgebieden waarin het Nederlandse bedrijfsleven zich internationaal kan onderscheiden. “Nederlandse bedrijven, kennisinstellingen, waterschappen en drinkwaterbedrijven beschikken over veel kennis en kunde met betrekking tot het zuiveren van water. De kwaliteit van ons drinkwater is wereldberoemd. Maar we moeten wel de juiste prikkels creëren om deze unieke kennis om te zetten in nieuwe producten en diensten waarmee we op de wereldmarkt geld kunnen verdienen.”

“We willen méér doen dan zorgen voor een goed

Uiteraard heeft iedere ondernemer een eigen verant-

ondernemersklimaat. We willen toppers uit de Neder-

woordelijkheid bij het vergaren van kennis, kapitaal en

landse economie de ruimte bieden om uit te blinken,

informatie, maar de overheid kan daarbij wel een handje

te excelleren”, zegt Chris Buijink over de ambitie van

helpen. Bijvoorbeeld bij het toegankelijk maken van ken-

zijn ministerie.

nis voor bedrijven, aldus Buijink. “Voor veel ondernemers is de kennismarkt nog steeds weinig doorzichtig. Vaak weten zij niet waar ze de kennis kunnen halen die ze nodig hebben om succesvol te innoveren. En bovendien sluit de beschikbare kennis niet altijd goed aan bij hun behoeften. Bedrijven die willen innoveren, voelen zich daardoor belemmerd. En hetzelfde geldt voor ondernemers die willen exporteren en/of investeren in het buitenland. De juiste kennis en informatie kan dan soms wonderen doen.”

Chris Buijink: “ Water is een van de sleutelgebieden waarin het Nederlandse bedrijfsleven zich internationaal kan onderscheiden.”

27

Up-to-date instrumentarium voor innovatie

Prikkels

EZ wil de bedrijven graag helpen met innoveren en alle

Ook voor drinkwaterbedrijven is een belangrijke taak

belemmeringen daarbij wegnemen. Buijink geeft toe

weggelegd bij innovatie, zegt Buijink. “Ze vormen een

dat het huidige woud van subsidieregelingen de inno-

onmisbare schakel in de waterketen. Zij zijn belangrijke

vatiekracht van ondernemingen niet ten goede komt.

afnemers van waterzuiveringinstallaties en deskundig

“De overheid moet natuurlijk zijn vloer netjes hebben

op het gebied van exploitatie en operations: gebruiken,

aangeveegd. We moeten ondernemers alle ruimte geven

beheren, bedienen, onderhouden, enzovoorts. Dankzij

om te ondernemen en hen terzijde staan met een goed

hun kennis en positie kunnen drinkwaterbedrijven in

en up-to-date instrumentarium. Daar schortte het eerlijk

beginsel een belangrijke bijdrage leveren aan innovaties

gezegd aan. Het oude instrumentarium sloot niet meer

voor en door de Nederlandse watersector. Jammer ge-

goed aan op de eisen en wensen van de ondernemer in

noeg zijn er nog te weinig prikkels om die unieke kennis

de 21ste eeuw. Daarom is die oude instrumentenberg vervangen door een nieuw instrumentarium waarbij de ondernemer, duidelijkheid en transparantie centraal

‘Drinkwaterbedrijven meer ruimte geven om commerciële activiteiten te ontplooien’

staan.” Het ministerie van EZ wil daarom binnen drie jaar klaar zijn met de grondige modernisering van het instrumenta-

om te zetten in nieuwe producten en diensten waarmee

rium om innovatie te bevorderen.

de watersector op de wereldmarkt geld kan verdienen.

De watersector, door het landelijke Innovatieplatform

De wettelijke verantwoordelijkheid van drinkwaterbe-

aangemerkt als sleutelgebied voor innovatie, krijgt van

drijven beperkt zich immers tot het leveren van goed en

het ministerie speciale aandacht. Als voorbeeld noemt

betaalbaar drinkwater binnen het eigen verzorgings-

Buijink de Stuurgroep Waterzuiveringtechnologie onder

gebied. Daarmee wordt hun innovatiekracht eigenlijk

leiding van Arie Kraaijeveld die zich buigt over inno-

onvoldoende benut.”

vatie in de waterketen. “EZ streeft naar samenwerking tussen partijen die behoefte hebben aan innovaties

Kennis en kunde verzilveren

- overheidsorganen en zakelijke gebruikers van water

Volgens Buijink moeten de drinkwaterbedrijven van hun

zoals de papierindustrie, voedingsmiddelenindustrie

eigenaren meer ruimte krijgen om commerciële activitei-

en chemie - en partijen die innovaties kunnen leveren,

ten te ontplooien. “Ten onrechte denken veel drinkwa-

zoals kennisinstellingen en bedrijven. Die samenwer-

terbedrijven dat het hun verboden is om hun kennis en

king is essentieel voor de realisatie van innovaties.” De

kunde op het gebied van management en operations van

Stuurgroep, bestaande uit bedrijfsleven, kennisinfrastruc-

waterzuiveringinstallaties te verzilveren. Terwijl er daar-

tuur en overheid, werkt nu aan de totstandkoming en

voor allerlei mogelijkheden zijn, bijvoorbeeld in andere

uitvoering van een integraal Innovatieprogramma waarin

marktsegmenten als industriewater en afvalwater, of in

alle knelpunten bij innovatie worden benoemd en weg-

het buitenland. Daarbij kunnen zij ook Nederlandse tech-

genomen, opdat de Nederlandse watersector wereldwijd

nologieleveranciers en kennisinstellingen betrekken.”

kan excelleren en exporteren.

Dergelijke samenwerking met private partijen en kennisinstellingen juicht Buijink van harte toe. “Drinkwaterbedrijven kunnen de benodigde innovaties samen met bedrijven en kennisinstellingen ontwikkelen

28

Chris Buijink

en toepassen. Bijvoorbeeld door een deel van hun activiteiten uit te besteden aan private ondernemingen. Hierdoor worden commerciële partijen en consortia uitgedaagd om hun innovatiekracht te bewijzen en krijgen zij de kans om gebruik te maken van de kennis en kunde bij de drinkwaterbedrijven. Een dergelijke samenwerking kan ook in het onderzoeksstadium plaatsvinden.” Een andere vorm is deelname in commerciële consortia die expertise op het gebied van water exporteren. “Afnemers van waterzuiveringtechnologie, bijvoorbeeld steden en industrieën, willen graag een totaaloplossing voor hun probleem. Zij verwachten een integraal aanbod van een consortium waarbinnen aandacht is besteed aan bijvoorbeeld ontwerp, berekening, financiering, levering, bouw, bediening en onderhoud van de waterzuiveringinstallatie. Aan een dergelijk consortium kan een drinkwaterbedrijf een mooie bijdrage leveren.” Al deze innovaties en activiteiten leiden er toe dat de drinkwaterbedrijven een eindproduct kunnen leveren met een concurrerende prijs/kwaliteitverhouding (dus tevreden klanten) én een aantrekkelijke werkgever zijn voor ambitieuze en creatieve medewerkers.

29

30


Hieronder volgt een overzicht van innovatieve activiteiten zoals die door de verschillende VEWIN-leden in 2005 zijn ondernomen.

Waternet WLB wordt Waternet Waterleidingbedrijf Amsterdam is sinds 1 januari 2006

en Noord-Holland zorgt Waternet voor de bescherming

gefuseerd met de dienst Waterbeheer en Riolering van

tegen overstroming, het juiste waterpeil in rivieren,

de gemeente Amsterdam. De naam van de nieuwe

meren, grachten en kanalen en de zuivering van afval-

organisatie is Waternet. Waternet is het eerste water-

water. Het hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht is

cyclusbedrijf van Nederland.

opdrachtgever van deze werkzaamheden. In een deel van het gebied levert Waternet drinkwater

Waternet zorgt op een integrale en maatschappelijk

aan de bewoners en zamelt het afvalwater in. Voor

verantwoorde wijze voor drinkwater, afvalwater, grond-

deze werkzaamheden is de gemeente Amsterdam

en oppervlaktewater. Dat is - samengevat - de missie van

opdrachtgever.

Waternet. In een groot gebied in de provincies Utrecht

31

Duinwaterbedrijf Zuid-Holland In 2005 heeft Duinwaterbedrijf Zuid-Holland een installatie in gebruik genomen waarmee poederkool batchgewijs wordt gedoseerd. Poederkool wordt gebruikt om microveront-

Hydron Flevoland

reinigingen als geur-, smaak- en kleurstoffen en pesticiden te verwijderen. De installatie zorgt voor een reductie van

Innovatieve projecten Hydron Flevoland 2005

twintig procent gebruikt poederkool.

In november 2005 is het project ‘Leveringszekerheid van de drinkwatervoorziening in Flevoland’ afgerond. Het

Tegenwoordig worden in het oppervlaktewater onder andere

project heeft de aandacht gericht op de productie en het

door betere meetmethoden naast pesticiden (uit de landbouw)

transport van drinkwater. In de eindsituatie zorgt de

ook reststoffen van medicijnen, hormoonverstorende stoffen

‘overall besturing’ van de pompstations Fledite,

en specifieke stoffen als NDMA en MTBE in lage concentraties

Harderbroek en Bremerberg onder alle omstandigheden

aangetroffen. Het is niet zeker of de traditionele zuiveringen,

voor een geautomatiseerde waterverdeling in het

inclusief adsorptie door poederkool, deze stoffen voldoende

beheergebied van Hydron Flevoland.

kunnen verwijderen. Het Duinwaterbedrijf heeft geld ter beschikking gesteld voor internationaal onderzoek naar het

Naast het automatisch opvangen van een aantal

verwijderen van organische microverontreinigingen met lage-

calamiteiten zorgt de ‘overall besturing’ er ook voor dat

druk UV waterstofperoxide. Er is onderzoek uitgevoerd naar

de alarmering bij calamiteiten sterk verbetert. Door de

het verwijderen van deze stoffen tijdens de duinpassage.

continue communicatie tussen de verschillende locaties kan bijvoorbeeld de waterbalans over de transportring

Promotieonderzoek is gestart naar het gebruik van simulatie-

real-time worden bewaakt. Een groot lek wordt daarmee

modellen voor het trainen van regiovoerders, het ondersteu-

onmiddellijk gesignaleerd, waarna een medewerker van

nen van regiovoerders bij calamiteiten en voor procesoptima-

de afdeling bedrijfsvoering wordt gealarmeerd. Hiermee

lisatie. Ten slotte is een nieuwe visie op risicomanagement

is de leveringszekerheid van drinkwater aan de nog

geïmplementeerd, waarbij via vier onafhankelijke analyses

immer toenemende bevolking van het voorzienings-

de realisatiezekerheid van de functionele missie van het

gebied voor de komende jaren gewaarborgd.

Duinwaterbedrijf wordt aangetoond. Hiertoe is één systeemindeling ingevoerd voor het financiële systeem, het onder-

Een innovatief project, waarbij met behulp van de nieuwste ICT de administratieve organisatie revolutionair anders wordt ingericht, is het project ‘De Intelligente Watermeter’. Dit project behelst een volledig nieuwe aanpak van de levering van drinkwater en het contact met de klant. Het gaat daarbij om de informatieoverdracht tussen de watermeter en het waterleidingbedrijf. Via dit kanaal kunnen meterstanden worden verstuurd, maar ook waterkwaliteitsgegevens en drukmetingen. Het is de bedoeling dat in 2006 het concept wordt uitgeprobeerd bij de klanten thuis.

houdsysteem en het procesautomatiseringssysteem.

32


Brabant Water Brabant Water en innovatie Brabant Water heeft in 2005 diverse innovatieve projecten uitgevoerd. Onderstaand worden twee voorbeelden genoemd: een op het gebied van hergebruik van industriewater en een om het drinken van water onder middelbare scholieren te bevorderen.

Hergebruik industriewater: Duurzaam Brabant Water project Een speciaal aangelegde, achthonderd meter lange transport-


leiding gaat er voor zorgen dat op het bedrijventerrein Vosdonk in Etten-Leur per jaar tachtig miljoen liter gebruikt koelwater van Alumet Etten BV, dat aluminium

Wereldwijde koploper

bewerkt, stroomt naar Saint Gobain Isover, dat glaswol

PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland loopt wereld-

maakt. Het water is 18 graden celcius als het bij Isover

wijd voorop in vernieuwende waterzuiveringstechniek.

‘binnenkomt’. Precies op de juiste temperatuur om stoom

Innovatie is onze grootste kracht. Vanaf 1970 onder-

te maken voor de productie van glaswol.

zochten we de toepassing van membraanfiltratie voor

De winst? Een besparing van tachtig miljoen liter

de productie van drinkwater. Dit leidde in 1999 tot de

grondwater en er hoeft minder gestookt te worden om

eerste grootschalige toepassing ter wereld van ultra-

het water in stoom om te zetten. Voor de komende

filtratie/omgekeerde osmose in onze waterfabriek te

vijftien jaar is Brabant Water verantwoordelijk voor het

Heemskerk. In 1998 toonden we aan dat ultraviolet licht

beheer, de bediening en het onderhoud van het systeem.

geschikt is voor de hoofddesinfectie van drinkwater. UV in combinatie met peroxide biedt bovendien het voor-

De doorlevering van koelwater van de ene organisatie

deel dat organische microverbindingen worden omgezet

naar de andere is uniek in Noord-Brabant. In de toekomst

in biologisch afbreekbare stoffen én dat desinfectie met

wil Brabant Water steeds meer bedrijven met elkaar

chloor overbodig is. PWN realiseerde eind 2004 in zijn

in contact brengen en adviezen uitbrengen over hun

waterfabriek te Andijk de eerste grootschalige toepas-

interne waterhuishouding. Iets dat de Provincie Noord-

sing van UV/H2O2. Opnieuw een wereldprimeur in de

Brabant van harte ondersteunt.

drinkwaterzuivering. De verschrikkelijke gevolgen van de tsunami vormden voor ons de uitdaging om, gebaseerd op bovenstaande technieken, samen met NORIT binnen

Stimuleren drinkwatergebruik: Scholieren tappen Brabant Water

drie weken een makkelijk te transporteren, robuuste,

Overgewicht bij de jeugd is een maatschappelijk

kleine zuivering te ontwikkelen die gegarandeerd

probleem. De vele frisdrankautomaten op middelbare

betrouwbaar drinkwater levert: de Perfector-E. Diverse

scholen maken dat probleem niet kleiner. Om een

hulporganisaties gebruiken tot volle tevredenheid het

alternatief te bieden heeft Brabant Water met Stichting

apparaat wereldwijd als nooddrinkwatervoorziening.

WaterWijs een pilot gehouden. In 2005 hebben zij op het

33

Zwijsen College in Veghel een high-tech waterkoeler geplaatst. De waterkoeler is aangesloten op het leidingnet zodat de scholieren een flesje vers kraanwater kunnen tappen. Tijdens het tappen laat het beeldscherm van de waterkoeler aansprekende filmpjes en informatie

Vitens

zien.

Met de inzet van de waterkoeler wil Brabant Water het

Innovatie bij Vitens

drinken van gezond, betrouwbaar en lekker drinkwater

Bij onze ambitie het beste waterbedrijf van Nederland

stimuleren. Hiermee speelt het waterleidingbedrijf in op

te zijn, neemt innovatie een belangrijke plaats in. Vitens

de gezondheidstrend. In Nederland is één op de vier

vult innovatie op onderstaande gebieden als volgt in:

kinderen op dit moment te dik en het drinken van water is essentieel in de strijd tegen overgewicht. En wie kan dat water beter aanbieden dan de drinkwaterleverancier?

> Klanten: Klanten kunnen via de interactieve website www.vitens.nl de tien meest voorkomende handelingen zelf verrichten; van het doorgeven van een verhuizing

In de toekomst plaatst Brabant Water ook op andere middelbare scholen in Noord-Brabant waterkoelers.

tot en met het opvragen van hun waternota’s over de afgelopen jaren. > Waterkwaliteit: Ons maximaal geautomatiseerde waterlaboratorium is het meest moderne en geavanceerde van Europa. > Watertechniek: Wij realiseren technologische vernieuwingen zoals de chip die in 24 uur legionella opspoort in plaats van de huidige twee weken. > Natuur en milieu: We proberen zo weinig mogelijk het milieu met onze activiteiten te belasten door te werken volgens strikte procedures en voorschriften, met een milieuvriendelijk inkoopbeleid en milieuvriendelijke installaties. > Financiën: Door schaalvergroting hebben we de laagste operationele kosten in Nederland, waardoor de tarieven relatief laag kunnen blijven. > Maatschappelijk verantwoord ondernemen: Wij dragen bij aan de realisatie van de Millennium Goals door in 2006 ruim 8 miljoen mensen in ontwikkelingslanden te voorzien van schoon drinkwater.

En nog veel meer…

34


Oasen Bodem vormt bron van innovatie voor Oasen Veel van de innovatie van Oasen vindt plaats onder het maaiveld. Grensverleggend onderzoek wordt uitgevoerd op het gebied van putverstopping, ondergronds beluchten en horizontale putten.

Oasen is penvoerder van het vierjarig onderzoeksproject naar putverstopping dat zal worden afgerond met een symposium in het watermuseum te Arnhem. Met zeven partners is zowel fundamenteel als op praktijkschaal onderzoek uitgevoerd. Naast een verbeterd inzicht is er een praktisch resultaat in de vorm van aangepaste bedrijfsvoering gerealiseerd, dat zeker 10-20% reductie gaat opleveren in de onderhoudskosten van puttenvel-

Op zuiveringsgebied vormt ‘ondergronds beluchten’ de

den.

bron voor innovatie. Bij deze subtiele techniek ontstaan kleine hoeveelheden ijzerkiemen, die de ammonium-

Op het gebied van winningtechniek bereiden we op

verwijdering bovengronds duurzaam robuust maken.

dit moment de aanleg van een horizontale put met de

Omdat de werking grotendeels een mysterie is, staat de

techniek van horizontaal gestuurd boren voor. Voor

techniek bekend als het Wonder van Nieuw-Lekkerland.

Nederland is dit een uniek project. Het voorbereidende

In 2006 start een promotieonderzoek om dit mysterie te

onderzoek spitst zich toe op de keuze van de juiste

ontrafelen teneinde de techniek in 2010 bovengronds na

boorspoeling.

te kunnen bootsen.

��

��

��

��

��

��

��

��

��


Evides Evides’ drinkwaterzuivering uniek in Europa Maandag 21 november 2005 was voor waterbedrijf

Hydron Midden-Nederland

Evides een historische dag. Er werd afscheid genomen van chloorbleekloog als hoofddesinfectiemiddel op productielocatie Berenplaat. Tegelijkertijd schakelde

Innovaties in Midden-Nederland

Evides vanaf 15.00 uur over op het gebruik van UV-licht

Hydron Midden-Nederland is een bedrijf dat openstaat

als hoofddesinfectiemiddel voor drinkwater. Vanaf dat

voor nieuwe ontwikkelingen en dat regelmatig deel-

moment nam Evides een voor Europa unieke, innovatieve

neemt aan innovatieve projecten. Zo heeft Hydron onder

positie in. Nergens wordt er op ons continent op zo’n grote

andere bij Codi International een demiwaterinstallatie

schaal water gezuiverd met UV-licht als op de Berenplaat.

geleverd voor haar productieproces. Innovatief daarbij is de toepassing van UV-straling voor de afbraak van ozon, dat nodig is om het water te desinfecteren.

De zoektocht naar een nieuwe zuiveringsmethode begon in 1989. Aanvankelijk werd voor een ander desinfectiemiddel gekozen. Later koos Evides samen met PWN voor

Daarnaast streeft Hydron Midden-Nederland ook naar

UV-licht, dat in Canada volop werd getest. Om er zeker

water- en energieketensluiting bij bedrijven en bedrijven-

van te zijn dat de toepassing van UV-licht zou leiden tot

terreinen. Hiervoor wordt onderzocht hoe (warm)

een betrouwbare zuiveringsmethode, bouwde Evides

bedrijfswater intern kan worden hergebruikt of aan een

op de Berenplaat een proefinstallatie. Op ware grootte

ander bedrijf kan worden doorgeleverd. Ook worden

testte ze daar vanaf 2000 tot 2004 de desinfectie met

mogelijkheden onderzocht om effluent van afvalwater-

UV-licht. Dat resulteerde in beter smakend water en

zuiveringen als proceswater bij bedrijven aan te bieden.

spontane reacties van klanten. Sommigen meldden niet langer Spa blauw te kopen, maar gewoon ‘Evides blauw’

Naast bovengenoemde projecten neemt Hydron MiddenNederland deel aan diverse onderzoeken van Kiwa om onder andere nieuwe zuiveringstechnieken in kaart te brengen en om kansen voor industriewater te signaleren.

Op drinkwatergebied speelt Hydron Midden-Nederland in op de behoefte van mensen om thuis én onderweg over vers kraanwater te beschikken. Hydron doet dit door onder andere op sportevenementen gratis lege flesjes uit te delen die deelnemers en bezoekers ter plekke kunnen vullen met gekoeld kraanwater uit de ‘De Verkoeling’, de waterkoeler van Hydron. Het bedrijf levert deze succesvolle apparaten tevens aan bedrijven, zodat werknemers ook op hun werkplek een gekoeld glas kraanwater kunnen tappen.

uit de kraan te tappen.

35

36


Waterleidingmaatschappij Drenthe WMD en Innovatie

Kwelwater vanaf de Hondsrug wordt gewonnen voordat

Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD) pakt

het afstroomt naar het oppervlaktewater. Duurzame

uitdagingen aan op diverse gebieden.

waterwinning, natuurontwikkeling, duurzaam bouwen en duurzame energie staan in dit geïntegreerde project

Technologie

centraal.

De WMD is één van de launching customers van membraantechnologie, onder andere bij de productie

Samenwerken

van industriewater. Een fascinerend hoogstandje is het

De WMD initieert samenwerking in concrete projecten

gebruik van membraantechnologie voor de Dierentuin

met diverse actoren in de watersector; kennisinstellingen

Emmen. Afvalwater wordt in een innovatieve afvalwater-

en leveranciers, maar ook in de waterketen met water-

zuivering, Living Machine® , gezuiverd en vervolgens

schappen.

geschikt gemaakt voor hergebruik middels ultrafiltratie. De nieuwste ontwikkeling op membraangebied is anaërobe

Internationaal

nanofiltratie van grondwater voor drinkwaterproductie.

Ook internationaal neemt de WMD haar maatschappelijke verantwoordelijkheid. Gezamenlijk met lokale water-

Natuur en water

bedrijven werkt WMD aan de drinkwatervoorzieningen

Op gebied van natuur en waterwinning is in Annen een

in Oost-Indonesië. In deze projecten gaat het niet om

vernieuwend project gerealiseerd. Een combinatie van

hoogwaardige technologische kennis, maar vooral om

duurzame waterwinning en duurzame waterproductie.

het opzetten en beheren van drinkwaterbedrijven.

Waterbedrijf Groningen North Water levert water op maat In een waterwereld die volop in beweging is wil Waterbedrijf Groningen de waterbelangen in de regio duurzaam veilig stellen.

WML Waterleiding Maatschappij Limburg

Innoveren en samenwerken zijn hierbij belangrijke sleutelwoorden. Een goed voorbeeld hiervan is de krachtenbundeling van Waterbedrijf Groningen, Waterleidingmaatschappij Drenthe en Evides

WML innovatief

op het gebied van proces- en afvalwater. De drie bedrijven hebben

Voor drinkwaterbedrijf WML is innovatie geen doel op

hun industriewaterprojecten ondergebracht in North Water BV.

zich. Vanuit haar kernwaarde ondernemerschap dragen

Het nieuwe bedrijf richt zich op het verwerven en uitvoeren van

innovatieve initiatieven bij aan de betrouwbaarheid en

industriewaterprojecten. Door het leveren van ‘water op maat’

professionaliteit van de onderneming. De Limburgse

worden kosten bespaard en wordt de duurzaamheid van de

klant plukt daar de vruchten van.

watervoorziening verbeterd. Twee grote projecten zijn al vergaand in voorbereiding: een waterfabriek voor AVEBE en een zoutafval-

Voor de aanleg van waterleidingen realiseerde WML in

installatie op het bedrijvenpark Oosterhorn (Delfzijl). In 2006

2005 in de gemeente Voerendaal een proefproject met

wordt onderzocht in hoeverre ook de Noord-Duitse markt bediend

een nieuwe sanerings- c.q. vervangingstechniek. Daarbij

kan worden.

wordt de nieuwe leiding van polyethyleen door de oude leiding getrokken. Een sleuf graven en de infrastructuur

Samen zijn de drie bedrijven in ons land goed voor de levering van

belasten is niet meer nodig. Ook past WML nieuwe

100 miljoen kubieke meter industriewater en zijn daarmee de

technieken toe om leidingen digitaal in te meten.

grootste industriewaterleverancier van ons land. Met North Water en haar rioolbedrijf speelt Groningen actief in op de ontwikkelin-

De voorsprong die WML heeft bereikt in de ontwikkeling

gen in de waterketen en de industriële markt.

van een eigen geografische informatievoorziening heeft geleid tot een innovatief totaalpakket. Inwinning,

Een andere innoverende activiteit was de aanpassing van de

verwerking én verstrekking van geografische informatie

zuiveringstechniek van de drinkwaterproductielocatie De Punt

zijn samengebracht in een integraal pakket. In samen-

in Glimmen. In het zuiveringsproces wordt nu ook gebruik

werking met Brabant Water wordt de geografische

gemaakt van ultraviolet licht (UV). Aanpassing van het proces

dienstverlening ook extern breed afgezet in de

was noodzakelijk omdat met name in de wintermaanden grote

Zuid-Nederlandse markt. De financiële ruimte die deze

groepen aalscholvers de kwaliteit van het water in het meng-

succesvolle, externe dienstverlening met zich meebrengt,

bekken ongunstig beïnvloedden (campylobacter). In de winter-

biedt wederom mogelijkheden voor nieuwe innovatie

maanden van 2004 en 2005 werd dan ook een lichte chloordo-

waarvan alle nieuwe partners van het geografisch

sering toegepast. Met de ingebruikname van de UV-installatie

dienstverleningscollectief direct profiteren.

behoort dat tot het verleden.

38

N.V. Tilburgsche Waterleiding-Maatschappij Op 28 april 2005 is de Adviescommissie Water, onder

werd ook de oprichting van Samen Stromen bekrachtigd.

voorzitterschap van Zijne Koninklijke Hoogheid Prins

De installatie heeft een capaciteit van 50 kubieke meter

Willem-Alexander, bijeengekomen in het bezoekerscen-

per uur met pieken van 100 kubieke meter per uur. Water

trum van de Rioolwaterzuivering Tilburg. De keuze van

wordt hierbij onttrokken vanuit de effluentvijver van de

deze locatie is niet toevallig. Sinds 2005 wordt een deel

zuivering Tilburg. Bij deze vergaande zuivering van

van het gezuiverde rioolwater van Tilburg nog eens extra

afvalwater wordt gebruik gemaakt van Zeeweed 1000

nagezuiverd, zodat het gebruikt kan worden als duur-

membranen. Deze membranen hangen horizontaal

zaam alternatief voor het gebruik van drinkwater.

tussen een tweetal ‘headers’ waarin een vacuüm wordt

De levering aan klanten vindt plaats onder de naam

gecreëerd door de permeaat-extractiepomp. Door dit

Samen Stromen BV, een ketensamenwerkingsverband

vacuüm wordt het permeaat van buiten naar binnen in

van de NV Tilburgsche Waterleiding-Maatschappij,

de capillaire membranen gezogen waardoor de verdere

de Gemeente Tilburg en Waterschap De Dommel. De

zuivering feitelijk plaatsvindt. Aanvullend is een UV-

installatie werd aanvang 2005 officieel in werking

desinfectieinstallatie geplaatst om te kunnen voldoen

gesteld door staatssecretaris Pieter van Geel. Hierdoor

aan hoge kwaliteitsnormen.

39

Jaarrekening 2005 Beeld 2005

40

Waarderingsgrondslagen

41

Balans

42

Staat van Baten en Lasten over 2005

44

Toelichting op de Balans

45

Toelichting op de staat van Baten en Lasten

50

Overige Gegevens

55


56

40

Jaarrekening 2005

Beeld 2005 Sinds 2004 werkt VEWIN conform nieuwe regels / voorschriften inzake boekhouding en jaarcijfers, op basis waarvan het volgende overzicht van de bedrijfsvoering in 2005 kan worden gegeven.

1. Baten en Lasten In de opbrengsten aan de Batenzijde is onder andere een hogere “eigen bijdrage” van NVA / KVWN (VEWIN-ondersteuning) zichtbaar, evenals de (doorberekende) méér-activiteiten van de benchmark. Contributie en eigen inkomsten 2005 Benchmark

Totaal Baten

Uitkomst

Begroot

5.500 617 6.117

5.456 560 6.016

Aan de Lastenzijde zitten onder de Lasten Organisatie 2005 kosten van vroegpensioen en contract-beëindigingen. Ten aanzien van de overloopposten van 2004 in 2005 zij gewezen op de ultimo 2004 getroffen reserve ad € 470.000 (zie onder 3), die in de resultaatverdeling als “meevaller” vrijvalt. Lasten Organisatie 2005 Lasten Projecten 2005 Lasten Projecten 2004 (overloop uit begroting 2004) Benchmark

Totaal Lasten Resultaat bedrijfsmatige activiteiten (Baten minus Lasten)

Uitkomst

Begroot

3.407 1.889 440 617 6.353

3.184 2.427 560 6.171

236-

155-

2. Eindresultaat VEWIN De financiële baten blijven achter bij de begroting door de lagere rente. De waarde van de Kiwa-aandelen op de VEWINbalans stijgt als gevolg van de toename van de netto-vermogenswaarde ultimo 2005 (p.m. mogelijkheid van aanpassing vanuit definitieve eindbalans Kiwa). Financiële baten en lasten Herwaardering Aandeel deelneming Kiwa NV

Eindresultaat 2005

Uitkomst

Begroot

137 988 889

155 -

3. Voorstel Directie Bestemming Eindresultaat Aangezien alle projecten uit 2004 zijn uitgevoerd, vindt er vrijval plaats van de reserveprojecten 2004. Overeenkomstig de waardestijging van de Kiwa-aandelen wordt de Bijzondere reserve deelneming Kiwa NV met € 987.893 opgehoogd. Voorgesteld wordt het restantbedrag als onderstaand te verdelen over de Bestemmingsreserve Wachtgeld en de Algemene Reserve.

Uitkomst Eindresultaat 2005 Besteding en vrijval Bestemmingsreserve projecten 2004 Wettelijke reserve aandeel deelneming Kiwa NV Dotatie Bestemmingsreserve Wachtgeld Dotatie Algemene Reserve

4. Vermogen VEWIN Per saldo bedraagt het Eigen Vermogen ultimo 2005 dan € 10,0 mln. (2004: € 9,2 mln.).

889 470 98831340

Begroot -

Jaarrekening 2005

Waarderingsgrondslagen ALGEMENE GRONDSLAGEN VOOR DE OPSTELLING VAN DE JAARREKENING De waardering van de activa en passiva en de bepaling van het resultaat vinden plaats op basis van historische kosten, tenzij dit bij het betreffende balanshoofd anders wordt vermeld. In andere gevallen worden de activa en passiva opgenomen tegen de nominale waarde. Baten en lasten worden toegekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben. Winsten worden slechts opgenomen voorzover zij op balansdatum zijn gerealiseerd. Verliezen die hun oorsprong vinden voor het einde van het verslagjaar, worden in de balans en staat van baten en lasten meegenomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden.

GRONDSLAGEN VOOR DE WAARDERING VAN ACTIVA EN PASSIVA

Vergelijkende cijfers 2005 De staat van baten en lasten is gepresenteerd volgens de richtlijnen voor de verslaglegging. Deze gewijzigde presentatie (enkele posten anders gerubriceerd of uit elkaar getrokken) maakt een vergelijking met het jaar 2004 niet altijd mogelijk. Per onderdeel zijn deze verschillen toegelicht.

Materiële vaste activa De materiële vaste activa worden gewaardeerd op verkrijgingsprijs, verminderd met de cumulatieve afschrijvingen. De afschrijvingen worden gebaseerd op de geschatte economische levensduur en worden berekend op basis van een vast percentage van de verkrijgingsprijs.

Financiële vaste activa De deelneming Kiwa is gewaardeerd tegen de netto-vermogenswaarde. De onder de financiële vaste activa opgenomen effecten worden per fonds gewaardeerd op de verkrijgingsprijs of lagere marktwaarde per balansdatum (deze laatste met de nominale waarde als ondergrens).

Vorderingen en overlopende posten De vorderingen worden opgenomen tegen nominale waarde onder aftrek van de noodzakelijk geachte voorzieningen voor het risico van oninbaarheid. Deze voorzieningen worden bepaald op basis van individuele beoordeling van de vordering.

GRONDSLAGEN VOOR DE BEPALING VAN HET RESULTAAT

Baten en lasten In de rekening van baten en lasten zijn onder andere de baten en lasten van de projecten opgenomen. Deze zijn gewaardeerd tegen de nominale waarde. De eventuele bijdragen door participanten in de lasten van deze projecten zijn tegen de nominale waarde separaat onder de baten opgenomen. De vereniging heeft de toegezegde pensioenregeling verwerkt als zou sprake zijn van een toegezegde bijdrageregeling. De vereniging is aangesloten bij het bedrijfstakpensioenfonds ABP en de vereniging heeft in het geval van een tekort bij het bedrijfstakpensioenfonds geen verplichting tot het voldoen van aanvullende bijdragen anders dan hogere toekomstige premies.

41

42

Jaarrekening 2005

Balans per 31 december 2005 (na verwerking voorstel resultaatbestemming); luidend in euro’s ACTIVA

31-12-2005

31-12-2004

147.686 15.130 162.816

105.678 105.678

5.539.808 823.747 6.363.555

4.640.378 823.747 5.464.125

144.792 119.801 155.702 3.719.426 4.139.721

206.150 1.014.274 59.672 3.080.018 4.360.114

10.666.092

9.929.917

Materiële Vaste Activa Kantoorinventaris Gebouw

Totaal Materiële Vaste Activa Financiële Vaste Activa Deelnemingen Leningen u/g Overige effecten

Totaal Financiële Vaste Activa Vlottende Activa Debiteuren Overige vorderingen Overlopende activa Liquide middelen

Totaal Vlottende Activa TOTAAL ACTIVA

Jaarrekening 2005

PASSIVA

31-12-2005

31-12-2004

226.890 294.579 3.960.052 5.493.808 9.975.329

226.890 4.398.534 4.549.000 9.174.424

336.721 160.673 193.369 690.763

477.838 86.061 191.594 755.493

10.666.092

9.929.917

102.672

91.830

Eigen Vermogen Verenigingskapitaal Algemene reserve Bestemmingsreserves Wettelijke reserve

Totaal Eigen Vermogen Kortlopende Schulden Crediteuren Schulden van belastingen en premies sociale verzekeringen Overlopende passiva

Totaal Kortlopende Schulden

TOTAAL PASSIVA

NIET UIT DE BALANS BLIJKENDE RECHTEN EN VERPLICHTINGEN

43

44

Jaarrekening 2005

Staat van Baten en Lasten over 2005 luidend in euro’s

Realisatie 2005

Begroting 2005

Realisatie 2004

Contributie leden Overige Eigen Baten Opbrengsten uit Projecten Benchmark

5.198.274 162.917 138.968 616.934

5.233.920 132.000 90.000 560.000

5.202.800 109.253 545.943 1.132.772

TOTAAL BATEN

6.117.093

6.015.920

6.990.768

2.800.793 315.223 202.541 88.305 3.406.862

2.559.395 352.000 245.500 27.000 3.183.895

2.562.807 292.962 289.522 32.830 3.178.121

Totaal Lasten uit Projecten

753.492 1.068.449 307.264 199.761 616.934 2.945.900

747.025 859.000 445.000 376.000 560.000 2.987.025

552.615 1.042.088 368.126 357.829 1.132.772 3.453.430

TOTAAL LASTEN

6.352.762

6.170.920

6.631.551

BATEN

Baten Organisatie en Projecten

LASTEN

Lasten Organisatie Personeelslasten Huisvestingskosten Kantoorkosten Bestuurskosten

Totaal Lasten Organisatie Lasten uit Projecten Unit Algemene Zaken Unit Bron tot Kraan Unit Water & Economie Overige Lasten uit Activiteiten Benchmark

RESULTAAT GEWONE BEDRIJFSUITOEFENING

235.669-

155.000-

SALDO FINANCIËLE BATEN EN LASTEN AANDEEL IN RESULTAAT DEELNEMINGEN

137.144 987.893

155.000 -

188.345 4.549.000

RESULTAAT GEWONE BEDRIJFSUITOEFENING

889.368

-

5.096.562

-

-

-

EINDRESULTAAT BOEKJAAR

889.368

-

5.096.562

MUTATIE BESTEMMINGSRESERVES

549.411-

-

-

DEFINITIEF RESULTAAT BOEKJAAR 2005

339.957

-

5.096.562

SALDO BUITENGEWONE BATEN EN LASTEN

359.217

Jaarrekening 2005

Toelichting op de Balans per 31 december 2005

MATERIËLE VASTE ACTIVA

Kantoorinventaris

Aanpassing gebouw

Totaal

244.640 97.775 102.343 240.072

16.413 16.413

244.640 114.188 102.343 256.485

Cumulatieve afschrijvingen t/m 2005

138.962 102.343 55.767 92.386

1.283 1.283

138.962 102.343 57.050 93.669

Boekwaarde 31-12-2004

105.678

-

105.678

Boekwaarde 31-12-2005

147.686

15.130

162.816

Het verloop van deze post is als volgt: Aanschafwaarde per 1-1-2005 Investeringen Desinvesteringen

Aanschafwaarde per 31-12-2005 Cumulatieve afschrijvingen t/m 2004 Cumulatieve afschrijvingen inzake uitgelichte activa Afschrijvingen in 2005

Onder het hoofd kantoorinventaris is de aanschaf van alle hard- en software opgenomen. De afschrijvingstermijnen die gehanteerd zijn belopen voor: • Kantoormeubilair • Aanpassing gebouw • Hard- en software 3 jaar.

10 jaar 10 jaar 3 jaar

FINANCIËLE VASTE ACTIVA

31-12-2005

31-12-2004

5.539.808 5.539.808

4.595.000 45.378 4.640.378

-

88.463

5.539.808

4.551.915

Deelnemingen Aandelen Kiwa Kapitaal Stichting Wateropleidingen

Totaal Deelnemingen Af correctie 1 januari 2005

Totaal waarde Deelnemingen Aandelen Kiwa

Dit betreft de deelname in Kiwa NV met 460 aandelen tegen de netto-vermogenswaarde, zijnde 29,72% van € 18.640.000. Mede in verband met de netto-vermogenswaarde van de aandelen Kiwa, is per 1 januari 2005 een correctie toegepast die rechtstreeks ten laste is gebracht van het Eigen Vermogen.

45

46

Jaarrekening 2005

Toelichting op de Balans vervolg per 31 december 2005

31-12-2005

31-12-2004

823.747 823.747

823.747 823.747

Effecten Diverse beleggingen (verkrijgingsprijs obligaties)

Totaal Effecten

31-12-2005

Het verloop is als volgt Stand per 01-01-2005 Aankopen in 2005 Verkopen in 2005 Vrijval Voorziening 2004 i.v.m. lagere marktwaarde

823.747 823.747

Stand per 31 december In 2005 zijn er geen obligaties uitgeloot. Hieronder volgt een specificatie van de obligaties in portefeuille per 31 december 2005.

Omschrijving Effect

BNG Nederland La Poste

Totaal

Nominale waarden

Verkrijgingsprijs

Markt-/Koerswaarde

Voorziening

270.000 285.000 250.000 805.000

279.936 287.907 250.750 818.593

291.465 305.292 272.400 869.157

-

Restant looptijd

Rentepercentage

2012 2013 2023

4,6250% 4,2500% 4,3750%

Toelichting Effecten Gedurende het boekjaar en op balansdatum bestond de post Effecten voornamelijk uit obligaties. Het karakter van de beleggingen is risicomijdend. De marktwaarde ultimo 2005 ligt € 50.564 boven de verkrijgingsprijs. In 2005 werden er geen obligaties voortijdig uitgeloot.

Jaarrekening 2005

VLOTTENDE ACTIVA

31-12-2005

31-12-2004

144.792 144.792

206.150 206.150

Debiteuren Debiteuren

Totaal Debiteuren

In het debiteurensaldo van € 144.792 zit onder andere een bedrag van € 68.395 aan vorderingen op de Unie van Waterschappen in verband met de gemeenschappelijke inspanning in Brussel en een bedrag van € 79.088 inzake de doorbelasting aan NVA / KVWN. Deze vorderingen worden niet als dubieus aangemerkt. Ten aanzien van een vordering bestond op balansdatum per saldo een verplichting tot terugbetalen.

31-12-2005

31-12-2004

119.801 119.801

832.687 181.587 1.014.274

31-12-2005

31-12-2004

38.210 117.492 155.702

46.368 13.304 59.672

31-12-2005

31-12-2004

269 84.608 9.858 3.624.691 3.719.426

322 25.453 163.783 2.890.460 3.080.018

Overige Vorderingen Lening Kiwa (opeisbaar per 31 december 2004) Belastingdienst vordering BTW

Totaal Overige Vorderingen Overlopende Activa Nog te ontvangen rente Overige overlopende activa

Totaal Overlopende Activa Liquide middelen Kas Bank Giro Deposito’s en renterekeningen

Totaal Liquide Middelen

Vooralsnog wordt de liquiditeitspositie zoveel mogelijk aangehouden op een depositorekening. Echter de steeds dalende rente beïnvloedt de hieruit voortvloeiende resultaten in negatieve zin. VEWIN bekijkt voortdurend de mogelijkheden om risicomijdend een beter resultaat te bewerkstelligen.

47

48

Jaarrekening 2005

Toelichting op de Balans vervolg per 31 december 2005 EIGEN VERMOGEN Het verloop van de mutaties 2005 en de samenstelling van deze post per balansdatum is als volgt:

Saldo per 01-01-2005 Verenigingskapitaal Algemene Reserve

Correctie 01-01-2005

226.890 226.890

Voorstel resultaatbest.

Saldo per 31-12-2005

339.957 339.957

226.890 294.579 521.469

45.37845.378-

Bestemmingsreserves Nieuwbouw Wachtgeld Projecten 2004/2005 Vrijval Projecten 2004/2005

Totaal bestemmingsreserve

1.460.052 2.468.450 440.000 30.032 4.398.534

-

31.550 440.00030.032438.482-

1.460.052 2.500.000 3.960.052

Wettelijke reserves Deelneming Kiwa NV

Totaal Wettelijke reserves

4.549.000 4.549.000

43.08543.085-

987.893 987.893

5.493.808 5.493.808

Totaal Eigen Vermogen

9.174.424

88.463-

889.368

9.975.329

Verenigingskapitaal Bij de oprichting van de vereniging is € 226.890 als beginkapitaal ingebracht.

Algemene Reserve De vereniging bepaalt de inzet van de middelen die volgens de algemene reserve ter beschikking staan.

Bestemmingsreserve Nieuwbouw Deze middelen zijn nodig indien VEWIN kiest voor de optie een pand in eigendom te verwerven. De aanschaf en herinrichting vereist de benodigde middelen.

Bestemmingsreserve Wachtgeld De hoogte van het saldo van de bestemmingsreserve “wachtgeld” wordt jaarlijks bezien tegen het licht van de in de CAO opgenomen regelingen bij ontslag. Ter bepaling van de omvang die een dergelijke reserve zou moeten hebben wordt gekeken naar de actuele omvang van het personeelsbestand en de in de CAO opgenomen bepalingen omtrent het toekennen van uitkeringen bij ontslag. Tentatieve berekeningen bepalen de hoogte van een dergelijke reserve op ca. € 2,5 mln. Via het resultaatvoorstel van 2005 wordt de optimale omvang bereikt.

Bestemmingsreserve Projecten en andere Verplichtingen 2004 Deze reserve werd gevormd ten behoeve van Projecten 2004. Deze projecten waren niet opgenomen in het werkplan 2005, maar zijn in 2005 afgerond. Het totaalbedrag van uitgaven uit hoofde van deze overlopende projecten bedraagt € 440.000. Het restant ad € 30.032 van deze bestemmingsreserve valt vrij ten gunste van de algemene reserve. Ultimo 2005 is geen bestemmingsreserve inzake projecten 2005/2006 gevormd. Een eventuele overloop is in het werkplan 2006 voorzien.

Jaarrekening 2005

Wettelijke reserve deelneming Kiwa NV De vorming van deze bijzondere reserve is het gevolg van de waarderingsmethode (richtlijn 640 van de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving; de netto-vermogenswaarde) van de aandelen Kiwa. Het betreft een reserve die gebonden is aan de fluctuaties in de waardering van de onderliggende deelneming. De reserve staat hierdoor niet vrijelijk ter beschikking aan VEWIN.

KORTLOPENDE SCHULDEN

31-12-2005

31-12-2004

248.962 87.759 336.721

477.838 477.838

31-12-2005

31-12-2004

89.231 35.265 36.177 160.673

46.336 237 39.488 86.061

31-12-2005

31-12-2004

105.867 87.502 193.369

119.731 61.220 10.643 191.594

Crediteuren Crediteuren Te betalen/ vooruit ontvangen posten

Totaal Crediteuren Schulden van belastingen en premies sociale verzekeringen Loonbelasting Te betalen Netto Salarissen Afdrachten e.d.

Totaal Schulden van belastingen en premies sociale verzekeringen Overlopende Passiva Niet opgenomen vakantieverlofuren Vakantietoelage Overige

Totaal Overlopende Passiva Niet opgenomen vakantieverlofuren Het bedrag ter grootte van € 105.867 voor niet opgenomen vakantieverlof betreft 2.693 uren.

NIET UIT DE BALANS BLIJKENDE RECHTEN EN VERPLICHTINGEN

Leaseauto’s Vanaf 2000 maakt VEWIN gebruik van operationele lease-overeenkomsten. Een dergelijke overeenkomst schept gedurende de leaseperiode van de auto’s verplichtingen voor VEWIN die niet uit de balans blijken. In 2005 is de omvang en samenstelling van het wagenpark veranderd. Hierdoor is de totale verplichting in 2005 is toegenomen. Op 31 december 2005 beschikte VEWIN over 4 bedrijfsauto’s in lease met een totale verplichting van € 102.672.

Pensioenverplichtingen De vereniging heeft de toegezegde pensioenregeling verwerkt als zou sprake zijn van een toegezegde bijdrageregeling. De vereniging is aangesloten bij het bedrijfstakpensioenfonds ABP en de vereniging heeft in het geval van een tekort bij het bedrijfstakpensioenfonds geen verplichting tot het voldoen van aanvullende bijdragen anders dan hogere toekomstige premies.

49

50

Jaarrekening 2005

Toelichting op de staat van Baten en Lasten BATEN

Realisatie 2005

Begroting 2005

Realisatie 2004

5.198.274 5.198.274

5.233.920 5.233.920

5.202.800 5.202.800

Contributie Leden Contributie

Totaal Contributie Leden Toelichting Contributie

Het totale contributiebedrag wijkt af van de begroting 2005 vanwege de ingroeiregeling die voor twee leden gold in 2005 (€ 35.646).

Realisatie 2005

Begroting 2005

Realisatie 2004

5.280 57.475 95.938 4.224 162.917

3.000 51.000 68.000 10.000 132.000

5.003 89.958 14.292 109.253

Eigen inkomsten Opbrengsten PR-materiaal Doorberekende kosten Brussel Doorberekende kosten NVA / KVWN Overige doorberekeningen (o.a. leaseauto’s)

Totaal Eigen Inkomsten

Het verschil tussen begroting en realisatie, met name bij NVA / KVWN wordt verklaard door de hogere doorbelasting als gevolg van de uitbreiding van het NVA-secretariaat met 0,8 fte. De kosten van de uitbreiding lopen eveneens via de VEWINexploitatie en worden volledig doorberekend.

Realisatie 2005

Begroting 2005

Realisatie 2004

21.869 63.358 4.600 49.141 616.934 755.902

18.000 41.000 31.000 560.000 650.000

53.716 244.990 66.073 181.164 1.132.772 1.678.715

Opbrengsten uit Activiteiten Unit Algemene Zaken Unit Bron tot Kraan Unit Water & Economie Overige Baten uit Activiteiten Benchmark

Totaal Opbrengsten uit Activiteiten

Jaarrekening 2005

LASTEN

Realisatie 2005

Begroting 2005

Realisatie 2004

Personeelslasten Salarissen Premies ABP en SFN Premie ziektekostenverzekering Premie werknemersverzekeringen Uitzend- en interimkrachten Reis- en verblijfkosten Studie, symposia, congressen e.d. Verplichtingen uit hoofde van vakantieverlof Overige personeelslasten

Totaal Personeelslasten

1.777.754 463.562 91.647 44.75834.176 103.972 28.587 55.017 290.836 2.800.793

1.866.039 422.885 100.000 66.641102.400 52.000 10.000 72.712 2.559.395

1.712.368 368.367 82.470 42.084159.919 74.813 40.367 40.351 126.236 2.562.807

Toelichting Personeelslasten De totale overschrijding bedraagt € 242.000 en is het gevolg van diverse over- en onderschrijdingen: • tegenover de lagere post salarissen (€ 88.000) staan hogere overige personeelslasten (€ 218.000) die voornamelijk het gevolg zijn van regelingen in 2005 (€ 192.000); • de pensioenlasten kwamen ca. € 41.000 boven het begrote bedrag uit; • langdurig zieke werknemers en de tijdelijke opvang door middel van de inzet van uitzend- en interimkrachten bedroeg ca. € 34.000; • de kosten inzake het volgen van opleidingen en symposia bleken uiteindelijk lager uit te vallen (€ 23.000); • de overige posten stegen per saldo met € 60.000 (waarvan € 45.000 hogere verplichting inzake verlofrechten). In bovengenoemde lasten zit eveneens begrepen de lasten die voor het NVA/KVWN-secretariaat over de VEWIN-begroting lopen en de door te berekenen kosten inzake de Unie van Waterschappen. In totaliteit gaat het om een bedrag van ca. € 76.000.

51

52

Jaarrekening 2005

Toelichting op de staat van Baten en Lasten vervolg Realisatie 2005

Begroting 2005

Realisatie 2004

157.410 36.502 14.160 20.303 13.117 19.053 27.706 24.698 2.274 315.223

157.000 39.200 19.000 25.000 19.800 25.000 35.000 30.000 2.000 352.000

117.284 41.209 7.354 37.493 24.674 15.808 29.085 15.055 5.000 292.962

Huisvestingslasten Huur Schoonmaak en onderhoud gebouw en terrein Beveiliging gebouw Elektra, gas en water Canon, verzekeringen en belastingen Aandeel receptie/telefooncentrale Aandeel catering Huisvesting Brussel Overige huisvestingslasten

Totaal Huisvestingslasten Toelichting Huisvestingslasten

In 2005 werd met name op het gebied van de bijkomende huisvestingskosten minder uitgegeven dan verwacht. Evenals bij de personeelslasten bevat dit onderdeel ca. € 30.000 aan kosten van NVA/KVWN en de UvW.

Realisatie 2005

Begroting 2005

Realisatie 2004

57.050 39.504 28.111 9.931 46.368 18.350 3.227 202.541

80.000 32.000 38.000 10.000 62.000 6.000 17.500 245.500

70.424 27.990 29.277 6.805 54.564 7.700 87.124 5.638 289.522

Kantoorlasten Afschrijvingen Kantoorbehoeften Drukwerk e.d. (incl. uitbesteding aan Kiwa) Telefoon, fax en e-mail Porti (incl. in rekening gebrachte tijd door Kiwa) Controle van administratie Uitbesteed werk Overige uitgaven

Totaal Kantoorlasten Toelichting Kantoorlasten

De controle door de accountant komt hoger uit als gevolg van de afronding van de administratieve vernieuwing (o.a. desaldering en waardering) die in 2004 / 2005 werd doorgevoerd. De afschrijvingen bleven achter bij de begroting o.a. door lagere dan geplande investeringen en naar achter geschoven investeringen. Ook de kantoorkosten bevatten een klein bedrag aan kosten NVA/KVWN en de UvW. (€ 19.000).

Realisatie 2005

Begroting 2005

Realisatie 2004

88.305 88.305

27.000 27.000

32.830 32.830

Bestuurslasten Bestuurslasten

Totaal Bestuurslasten Toelichting Bestuurslasten

De post Bestuurslasten is overschreden vanwege extra vergaderingen van het VEWIN-Bestuur en kosten in het kader van de Commissie van Dijk. De bezoldiging bestuurders bedraagt over het jaar 2005 € 25.000.

Jaarrekening 2005

Realisatie 2005

Begroting 2005

Realisatie 2004

725.837 27.655 778.692 289.757 184.677 122.587 616.934 199.761 2.945.900

747.025

552.615

859.000

1.042.088

445.000

368.126

560.000 376.000 2.987.025

1.132.772 357.829 3.453.430

29.272 82.590 54.092 16.519 17.288 199.761

155.000 85.000 66.000 20.000 15.000 35.000 376.000

32.912 86.973 182.150 13.198 41.533 1.063 357.829

Lasten uit Activiteiten Unit A&Z Unit A&Z overloopprojecten 2004 Unit Bron tot Kraan Unit Bron tot Kraan overloopprojecten 2004 Unit Economie & Maatschappij Unit Economie & Maatschappij overloopprojecten 2004 Benchmark Overige Lasten uit Activiteiten

Totaal Lasten uit Activiteiten Specificatie Overige Lasten uit Activiteiten Ondersteuning Administratie KVWN / NVA BTO Stichting Geschillencommissie Stichting H2O Contributie IWA en Eureau Overige

Totaal Overige Lasten uit Activiteiten Toelichting Lasten uit Activiteiten

De lasten uit activiteiten zijn in totaliteit binnen de begrote kaders gebleven. Eind 2004 is een bestemmingsreserve projecten 2004 gevormd voor die projecten die niet waren opgenomen in het werkplan 2005. De lasten inzake de afronding van deze projecten uit het werkplan 2004 zijn eveneens volgens de regels inzake de verantwoording ten laste van 2005 gebracht. In totaliteit gaat het om een bedrag van € 440.000. Via de resultaat bestemming zal dit bedrag aan de bestemmingsreserve worden onttrokken.

53

54

Jaarrekening 2005

Toelichting op de staat van Baten en Lasten vervolg Resultaat op Deelnemingen Aandeel resultaat Deelneming (Kiwa)

Realisatie 2005

Begroting 2005

Realisatie 2004

987.893

-

4.549.000

Het betreft een resultaat ontstaan door de waardering aandelen Kiwa volgens de netto-vermogenswaarde. De omvang van het Eigen Vermogen van Kiwa steeg ten opzichte van het voorgaande jaar.

Saldo Financiële Baten en Lasten

Realisatie 2005

Begroting 2005

Realisatie 2004

139.996 139.996

155.000 155.000

131.025 56.944 7.113 195.082

2.206 646 2.852

-

6.737 6.737

137.144

155.000

188.345

Financiële Baten Rente Baten Baten uit verkopen Overige Financiële Baten (vrijval voorziening effecten)

Totaal Financiële Baten Financiële Lasten Rentelasten Overige Financiële Lasten

Totaal Financiële Lasten Saldo Financiële Baten en Lasten

Jaarrekening 2005

Overige Gegevens Voorstel resultaatbestemming 2005

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening

889.368

Toevoegingen aan bestemmingsreserves Toevoeging Bijzondere Reserve Deelneming Kiwa NV Toevoeging Reserve Wachtgeld (vanuit de resultaatbestemming)

Toevoeging aan reserves

987.89331.5501.019.443-

Onttrekkingen aan bestemmingsreserves Projecten 04/05 (besteed in 2005) Vrijval Projecten 04/05

Onttrekking aan reserves

440.000 30.032 470.032

Saldo onttrekking aan de bestemmingsreserves

549.411-

Restant toe te voegen aan de Algemene Reserve

339.957

Opmerkingen: Mede in het kader van richtlijn 640 van de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving is de deelneming Kiwa gewaardeerd tegen de netto-vermogenswaarde. Gezien de ontwikkeling van de vermogenspositie van Kiwa NV, wordt aan deze reserve een bedrag van € 988.000 toegevoegd. In verband met nieuwe interne richtlijnen met betrekking tot overlopende projecten werd bij het opstellen van de jaarrekening ultimo 2004, de in uitvoering genomen, maar nog niet volledig afgewikkelde en te reserveren kosten uit hoofde van projecten inzake het werkplan 2004, opgenomen in een aparte Bestemmingsreserve Projecten. Ultimo 2005 wordt aan deze reserve derhalve een bedrag onttrokken van € 440.000. Het restant van deze reserve valt vrij ten gunste van de Algemene Reserve. Daarmee is deze bestemmingsreserve volledig afgewikkeld. Het definitieve resultaat boekjaar is aan de Algemene Reserve toegevoegd, naast het restant van de Bestemmingsreserve Projecten 2004. Het voorstel resultaatbestemming is in de jaarrekening reeds verwerkt in het vermogen. De Leden wordt gevraagd in te stemmen met de onttrekking aan de Bijzondere Reserve Deelneming Kiwa, de Bestemmingsreserve Projecten, alsmede de toevoeging aan de Bestemmingsreserve Wachtgeld en de toevoeging van het resterende saldo aan de Algemene Reserve.

55

56

Jaarrekening 2005


Profiel. Oorsprong. Innovatief. Relatie met maatschappelijke organisaties. Vereniging en bureau. Ambitieus en strategisch

Recommend Documents