PROEFLES MEDIATION BASIS
Succes met de proefles Mediation Basis.
Kick Ligthart, Franchisegever
Laten we beginnen te zeggen dat sinds de jaren negentig Mediation als methode van conflictoplossing in Nederland in opkomst is en daar zijn verschillende oorzaken bij aan te wijzen.
1) In de eerste plaats is er een groeiend besef dat de traditionele juridische aanpak van conflicten ontoereikend is. Enerzijds omdat het juridische geschil vaak niet hetzelfde is als het onderliggende conflict. Anderzijds omdat de juridische weg vaak kostbaar, tijdrovend en onvoorspelbaar is en daarbij vaak erg belastend voor de betrokkenen. In de tweede plaats speelt een maatschappelijke verandering een rol. In een juridische procedure leggen partijen de uitkomst van hun geschil in handen van een autoriteit, de rechter.
Deze overgave aan een autoriteit past niet meer bij de hedendaagse positie van mensen, men wil zelf meer invloed hebben op het proces. Ook past Mediation als methode van conflicthantering goed binnen de Nederlandse traditie van onderhandelen en ”het er samen uit komen”. Bij de opkomst van Mediation is het ook van belang te weten dat een combinatie van twee disciplines een rol speelt: de juridische en de sociaalpsychologische. Mediation berust op de toepassing van sociaalpsychologische kennis, die vaak in een juridische context toegepast wordt.
2) Mediation wordt op verschillende gebieden toegepast. Het bekendst is het familierecht (bij echtscheiding of verdeling van de boedel na overlijden). Mediation kan ook uitstekend worden toegepast in allerlei andere rechtsgebieden
en
rechtsverhoudingen.
Denk
hierbij
aan
het
letselschaderecht, burenrecht, de verhouding tussen burger en overheid.
arbeidsrecht,
gezondheidsrecht
en
In dit inleidende hoofdstuk wordt ingegaan op de grondslagen, de kenmerken en de verschillende benaderingen van Mediation.
Leerdoel - Na het bestuderen van dit hoofdstuk: • Hebt u inzicht in de grondslagen van Mediation • Bent u bekend met de kenmerken van Mediation • Bent u bekend met de verschillende benaderingen van Mediation • Grondslagen van Mediation
3) Mediation maakt gebruik van enkele interventiemethoden, die hun oorsprong vinden in het psychologische proces. De onderhandelingstechniek berust op het zogenaamde Harvard model. Mediation is multidisciplinair: bij Mediation gaat het om integratie van inzichten uit verschillende disciplines. Deze inzichten liggen ten grondslag aan Mediation het proces van Mediation. In deze paragraaf worden de grondslagen van Mediation besproken.
4) Er worden vijf grondslagen van Mediation onderscheiden: • Procedurele rechtvaardigheid • Het mensbeeld achter de Mediation • Coöperatie versus competitie • De complexiteit van de samenleving • Contractsmodel binnen horizontale verhoudingen.
Leerdoel - Na bestudering van deze paragraaf: • Hebt u inzicht in de vijf grondslagen van Mediation • Procedurele rechtvaardigheid • Procedurele rechtvaardigheid kan zowel vanuit juridisch perspectief als vanuit sociaalpsychologisch perspectief benaderd worden.
5) Vanuit het juridisch perspectief bezien, gaat het om de vraag aan welke voorwaarden een behoorlijke procedure moet voldoen.
Bijvoorbeeld: Bekend is dat mensen het belangrijk vinden om gehoord te worden. Vanuit het juridisch kader wordt daarom
veel belang gehecht aan hoor en wederhoor. Dat kan vrij formeel worden opgevat, en bijvoorbeeld schriftelijk of verplicht via een advocaat plaatsvinden. Als het beginsel van hoor en wederhoor wordt benaderd vanuit psychologisch opzicht, maakt het bijvoorbeeld verschil of iemand persoonlijk en direct voor zijn zaak opkomt, of dat hij zich laat vertegenwoordigen door een ander. Het Mediationproces is zodanig ingericht dat de betrokkenen wat betreft procedurele rechtvaardigheid zo veel mogelijk aan hun trekken komen: transparantie, zeggenschap hebben over de procedure en de inhoud, de neutraliteit van de procesbegeleider en vertrouwen in het proces.
6) De taak van de mediator is om dit proces te bewaken. Hierdoor hebben partijen het (gerechtvaardigde) gevoel dat zij invloed kunnen uitoefenen op het Mediationproces, wat weer resulteert in een gevoel van eerlijkheid en tevredenheid over het eindresultaat.
Het mensbeeld
7) In de Mediation gaat men uit van een geëmancipeerde mens die zelf over zijn belangen kan en mag beslissen. Mediation stelt partijen in staat om zelf op een bevredigende wijze uit hun conflict te komen. Het is niet de mediator die beslist of de rechter: partijen nemen zelf deel aan het onderhandelingsproces en maken zelf keuzes. Er moet wel sprake zijn van ”informed consent”: Partijen kiezen willens en wetens voor een bepaalde oplossing, waarbij zij zich eerst op de hoogte hebben gesteld van de mogelijke consequenties van hun keuzes. De mediator verifieert of partijen inderdaad weten waar zij voor kiezen en wat de gevolgen van hun keuzes (kunnen) zijn.
Coöperatie versus competitie
Een belangrijk kenmerk van Mediation is dat partijen zelf de verantwoordelijkheid nemen voor de oplossing van hun conflict. Hun gedrag kan daarbij variëren van (zeer) coöperatief tot (zeer) competitief. Als beide partijen zich coöperatief opstellen, zoeken zij vooral naar hun gemeenschappelijke belang. Zij hebben oog voor de ander, voor diens standpunt en belang, en zorgen niet enkel en alleen voor zichzelf. Dergelijk samenwerkend gedrag resulteert in een win-winsituatie. Partijen die zich vooral competitief en vechtlustig opstellen, zijn slechts uit op het behalen van hun eigen resultaat. Hun winst betekent het verlies van de ander: een winverlies situatie. In het uiterste geval, als zij het gevoel hebben te gaan verliezen, zullen ze er alles aan doen om de ander ervan te weerhouden zijn resultaat te bereiken: een verlies-verliessituatie.
Complexiteit van de samenleving
Met het toenemen van de complexiteit van de samenleving, is ook de complexiteit van het recht toegenomen. Het is niet zo dat de wet altijd eenduidige oplossingen biedt of uitsluitsel geeft over de rechtmatigheid van een bepaalde uitkomst. Daarom zijn er zoveel rechtszaken, waarin een derde – de rechter – gevraagd wordt zijn oordeel te vellen. Mediation biedt partijen de mogelijkheid om ”in de schaduw van het recht” te onderhandelen, waardoor de uitkomst vaak veel bevredigender en reëler is dan in het geval men (door)procedeert.
Contractsmodel binnen horizontale verhoudingen
8) Bij Mediation ligt de nadruk op horizontale verhoudingen: partijen zijn gelijkwaardig aan elkaar, er is sprake van machtsgelijkheid. Dit wordt nog versterkt door het feit dat de uitkomst van het geschil door partijen zelf wordt bewerkstelligd. Zij onderzoeken samen, onder leiding van de mediator, wat hun daadwerkelijke geschilpunt is, en waar eventueel hun gemeenschappelijke belang ligt. De uitkomst van de onderhandelingen wordt doorgaans neergelegd in een vaststellingsovereenkomst: dit is een overeenkomst tussen de betrokken partijen. De uitkomst is dus door partijen tezamen vastgesteld; dit in tegenstelling tot het resultaat van een gerechtelijke procedure waarin het vonnis aan partijen wordt opgelegd.
Kenmerken en beginselen van Mediation
Als partijen een conflict hebben en kiezen voor Mediation, geven zij hunconflict niet uit handen aan een derde, zoals een rechter of een arbiter, maar blijven zij zelf verantwoordelijk voor hun conflict en houden zij zelf de regie. Mediation onderscheidt zich daarin van geschillenbeslechting door een derde. Voor partijen en voor de mediator gelden enkele basisbeginselen om de Mediation te laten slagen. In deze paragraaf worden de kenmerken en beginselen van Mediation behandeld, zowel voor de mediator als voor partijen. Aan de orde komen onder meer vrijwilligheid, neutraliteit en vertrouwelijkheid.
Leerdoel na bestudering van deze paragraaf:
• Bent u bekend met de kenmerken en beginselen van Mediation die gelden voor partijen • Bent u bekend met de kenmerken en beginselen van Mediation die gelden voor de mediator • Basisbeginselen voor partijen
9) Voor partijen gelden de volgende basisbeginselen:
• Vrijwilligheid en autonome zelfbeschikking • Vertrouwelijkheid • Ongebondenheid • Commitment • Communicatie • Mandaat.
Vrijwilligheid en autonome zelfbeschikking
Vrijwilligheid is het uitgangspunt van het Mediationproces. Dit betekent dat men niet tegen zijn zin in Mediation kan worden betrokken. Partijen beslissen zelf, en op vrijwillige basis, dat zij samen een oplossing willen zoeken voor hun conflict, bijgestaan door een mediator. Zij hadden er ook voor kunnen kiezen om hun geschil voor te leggen aan de rechter of een bindend advies te vragen.
De mediator begeleidt het Mediationproces, partijen maken zelf keuzes.
Vrijwilligheid betekent ook dat men vrij is om de Mediation op elk gewenst moment te beëindigen. Uiteraard is er wel sprake van ”commitment”: partijen spreken hun intentie uit om er samen uit te komen. In Nederland wordt (nog) niet gewerkt met verplichte Mediation. Wel bieden enkele rechtbanken partijen de mogelijkheid om te kiezen voor Mediation, bijvoorbeeld in het bestuursrecht. Praktisch gaat dat als volgt in zijn werk. De rechtbank ontvangt een bezwaar- of beroepschrift. De gedaagde ontvangt hiervan schriftelijk bericht, en kan dan de rechtbank laten weten of hij/zij het geschil wenst op te lossen door middel van Mediation. Zo ja, dan start het Mediationproces. Zo nee, dan treedt de gebruikelijke rechtsgang in werking. Onder autonome zelfbeschikking wordt begrepen dat de mens zelf in alle onafhankelijkheid beslissingen neemt. In het
Mediationproces maken partijen zelf keuzes, dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld gerechtelijke procedures waar de oplossing wordt opgelegd door een derde, de rechter.
Vertrouwelijkheid
Vertrouwelijkheid is een van de belangrijkste peilers en uitgangspunten van het Mediationproces. Partijen moeten elkaar en de mediator vertrouwen. Zij moeten zich vrij voelen om uit te spreken waar het werkelijk om gaat. Ook is het van belang dat mogelijke uitkomsten in alle openheid en vrijblijvendheid tussen hen besproken kunnen worden. Deze factoren vergroten de kans op een succesvolle uitkomst van het Mediationproces.
Ongebondenheid
Gedurende het Mediationproces wordt de creativiteit van partijen om een oplossing voor hun geschil te vinden, geprikkeld. Dit kan alleen maar als partijen vrij en ongebonden kunnen denken en spreken over mogelijke oplossingen, voorstellen en ideeën en afspraken. Zij moeten het gevoel hebben ongebonden te kunnen brainstormen en niet direct ergens op te worden vastgepind.
Commitment
Partijen spannen zich in om samen hun conflict op te lossen. Zij committeren zich aan elkaar en doen hun best om te onderzoeken welke mogelijkheden hun conflict zouden kunnen oplossen.
Communicatie
Tussen partijen (en de mediator) worden spelregels afgesproken, onder andere over de wijze waarop met elkaar gecommuniceerd wordt. Partijen moeten met en over elkaar spreken met respect, naar elkaar luisteren, elkaar uit laten praten en niet beledigen of uitschelden.
Mandaat
Het moet voor alle deelnemers aan de Mediation duidelijk zijn wie de betrokken partijen zijn in het conflict en in de Mediation. De deelnemers moeten in staat zijn beslissingen te nemen inzake mogelijke oplossingen. Als er sprake is van mandaat of vertegenwoordiging, moet dat ook voor iedereen duidelijk zijn.
Basisbeginselen voor de mediator
Voor de mediator gelden de volgende basisbeginselen: • Neutraliteit/onpartijdigheid • Onafhankelijkheid • Vertrouwelijkheid • Besluitvaardigheid • Neutraliteit, onpartijdigheid
Indien partijen advocaten inschakelen bij hun poging om tot een oplossing te komen, is er sprake van twee partijen die tegenover elkaar staan. Een advocaat is niet neutraal of onpartijdig, hij staat zijn cliënt juist terzijde gedurende het proces. Wordt een mediator ingeschakeld, dan is hij procesbegeleider. De mediator is een onpartijdige adviseur, hij is neutraal. Hij zorgt ervoor dat beide partijen op gelijkwaardige wijze aan bod komen. Alle informatie die van belang is, moet dan bekend zijn bij alle partijen. Het kan niet zo zijn dat de ene partij de mediator informatie doet toekomen, die voor de andere partij verborgen moet blijven. Aan een dergelijke gang van zaken zal de mediator niet meewerken.
Onafhankelijkheid
De mediator is onafhankelijk. Hij heeft geen belang bij een bepaalde utkomst. Hij werkt niet naar een bepaalde uitkomst toe die hij op het oog heeft. Hij zorgt dat partijen in het proces blijven, dat er vooruitgang wordt geboekt en dat partijen naar een oplossing toewerken.
Vertrouwelijkheid
Ook de mediator is gebonden aan de geheimhoudingsplicht. Partijen moeten vrij kunnen spreken en niet het gevoel hebben dat wat zij ter tafel brengen, tegen hen gebruikt kan worden.
Besluitvaardigheid
De mediator moet besluiten kunnen nemen ten aanzien van het Mediationproces. Als blijkt dat een van de partijen niet kan of wil voldoen aan de uitgangspunten voor Mediation en daardoor onvoldoende draagvlak bestaat, moet hij besluiten om de Mediation te beëindigen. Verschillende benaderingen van Mediation. In deze paragraaf komen de verschillende benaderingen van Mediation aan de orde. Er worden vier soorten benaderingen onderscheiden, te weten:
• Evaluatieve Mediation • Faciliterende Mediation • Transformatieve Mediation • Narratieve Mediation.
Leerdoel na bestudering van deze paragraaf:
• Kunt u de verschillende benaderingen van Mediation benoemen en typeren • Kent u de principes waarop deze benaderingen zijn gebaseerd • Kunt u benoemen wat de voor- en nadelen zijn van iedere benadering.
Onderscheid in benadering
De verschillende benaderingen van Mediation zijn van elkaar te onderscheiden aan de hand van de rol van de partijen, de rol van de mediator en de inhoud van het proces.
Voor welke benadering gekozen wordt, is afhankelijk van een aantal factoren:
• De rol van de mediator • De omstandigheden van het geval • Kennis en ervaring van de mediator • Kosten.
De rol van de mediator
• De rol van de mediator is bepalend. Stelt hij zich evaluatief of faciliterend op? • Gaat hij probleemoplossend te werk of richt hij zich juist op de onmiddellijke interactie tussen partijen? • Voor welke rol de mediator kiest, is voor een deel afhankelijk van zijn eigen persoon, de stijl moet bij hem passen. Het komt ook voor dat de mediator met partijen overlegt welke rol hij zal spelen gedurende het Mediationproces. • Partijen kunnen aangeven welke inbreng zij van de mediator verwachten in het proces waarin zij verwachten tot een bevredigende oplossing van hun geschil te komen. • De omstandigheden van het geval • De omstandigheden van het geval en de kern van het geschil spelen een belangrijke rol. Een echtscheiding vraagt immers om een andere benadering dan een burenruzie over de hoogte van een schutting. • Ook is het belangrijk te weten hoe partijen aan de Mediation beginnen. Vrijwilligheid is het uitgangspunt, maar de ene persoon of partij stelt zich coöperatiever op dan de andere. De (begin)houding van partijen weegt daarom ook mee bij de keuze voor een bepaalde benadering.
Kennis en ervaring van de mediator
Daarnaast zijn ook de kennis en de ervaring van de mediator hierbij van belang. Hij kan op grond daarvan bepaalde onderwerpen aan de orde stellen waar partijen zelf nog niet aan gedacht hadden. Op dat moment bemoeit hij zich inhoudelijk met de onderhandelingen en is er sprake van een meer evaluatieve benadering. Dit in tegenstelling tot de situatie dat hij niet zo bekend is met de inhoudelijke aspecten van het geschil en zich vooral richt op het proces en het vermogen van partijen om probleemoplossend te handelen. Het hangt dus van de kennis en ervaring van de mediator af en van de reden waarom partijen hem gevraagd hebben als mediator op te treden, welke benadering geschikt is. Willen partijen dat de mediator puur procesbegeleider is, dan vergt dat een andere benadering dan wanneer zij van de mediator ook inhoudelijk advies verwachten.
Kosten
Kosten spelen ook een belangrijke rol. Een benadering waarin de mediator partijen vooral hun verhaal laat vertellen en daarnaast deskundigen worden ingeschakeld voor het inhoudelijke advies, is een veel kostbaarder traject dan wanneer de mediator al over de benodigde inhoudelijke kennis beschikt om partijen te kunnen adviseren.
Faciliterende Mediation
De benadering
Dit is de ”oervorm” van Mediation. Bij faciliterende Mediation staat de oplossing van het probleem voorop en laat de mediator partijen zelf hun weg zoeken in het Mediationproces. In deze vorm van Mediation lossen partijen hun probleem op door hierover te onderhandelen en uiteindelijk een concreet onderhandelingsresultaat te bereiken.
De rol van de mediator
De mediator richt zich vooral op het proces. Hij faciliteert het proces door te interveniëren, vragen te stellen en te evalueren wat tussen partijen besproken is.
Voordelen Bij deze vorm van Mediation blijft de neutraliteit van de mediator het beste gewaarborgd. Hij laat partijen immers zelf onderhandelen en komt daardoor minder in de verleiding om bijvoorbeeld de zwakkere partij te beschermen.
Nadelen De mediator is in deze benadering gericht op zijn faciliterende rol. Het risico bestaat dat hetgeen uiteindelijk overeengekomen wordt tussen partijen, bijvoorbeeld juridisch niet houdbaar is, of praktisch niet uitvoerbaar. Dit zal het geval zijn als de mediator geen interesse heeft in de inhoud van de onderhandelingen en het geschil,
of niet voldoende deskundig is op dat gebied. De mediator zal daarom in dergelijke gevallen zeker moeten zorgen dat sprake is van ”informed consent”. Hij moet partijen voldoende in de gelegenheid Mediation hebben gesteld om een deskundige zich te laten buigen over hun conceptovereenkomst.
Evaluatieve Mediation
De benadering
Evaluatieve Mediation is afgeleid van het Engelse
woord
”evaluation”, wat taxatie, beoordeling of
waardeschatting betekent. De mediator die overweegt zich inhoudelijk met de onderhandelingen te bemoeien, kan dat aan partijen voorstellen als hij merkt dat zij onzeker zijn over bepaalde zaken, als zij zich afvragen wat men normaal gesproken in dit soort kwesties beslist en of dat voor hen ook een goede keuze is.
De rol van de mediator
Evaluatieve Mediation is gebaseerd op de houding van de mediator: hij bemoeit zich inhoudelijk met de onderhandelingen tussen partijen en de uitkomst daarvan. Hij stelt zich op een standpunt in het proces en geeft een (niet-bindend) waardeoordeel over hetgeen tussen partijen speelt.
Voordelen Een mediator die inhoudelijk ter zake kundig is, kan partijen veel toegevoegde waarde bieden in hun onderhandelingsproces. Voor hen is het dikwijls de eerste keer dat zij zich in een dergelijk proces bevinden en zij weten soms niet goed wat ze moeten doen. De mediator daarentegen heeft kennis, ervaring en creativiteit opgedaan in het begeleiden/oplossen van dergelijke conflicten en kan partijen daardoor een bepaalde mate van veiligheid bieden en weer op weg helpen als de onderhandelingen bijvoorbeeld in een impasse zijn geraakt.
Nadelen De mediator dient zijn rol als neutrale derde en het vertrouwen dat partijen in hem hebben, te bewaken. Hij zal daartoe altijd duidelijk moeten aangeven wat zijn rol is op dat moment, namelijk dat hij in dit geval zijn mening geeft en optreedt als deskundige. Het moet voor partijen ook duidelijk zijn dat de mediator door zijn inhoudelijke inbreng niet het Mediationproces beïnvloedt, ten gunste van de ene of ten nadele van de andere
partij. De mediator kan een eventueel gevoel van beïnvloeding voorkomen door partijen op een neutrale manier inhoudelijke informatie te verschaffen, bijvoorbeeld door hen in het begin van het Mediationproces schriftelijke informatie te geven over bepaalde onderwerpen, waarvan hij weet dat deze vaak aan de orde komen. Partijen zijn dan al enigszins op de hoogte van maatstaven en normen in soortgelijke gevallen. De mediator ondersteunt hen inhoudelijk, maar deze informatie komt vrij neutraal over. De kans dat een partij deze inbreng als partijdig ervaart, is klein. Hier blijkt wel het grote belang van de eerder besproken kenmerken van Mediation, met name de neutraliteit van de mediator en de vertrouwelijkheid. Alleen als partijen elkaar en de mediator vertrouwen en hun eigen angsten en onzekerheden op tafel durven leggen, durven ze ook mogelijke oplossingen te noemen, zonder het gevoel te hebben daarop te worden ”afgerekend” door de partner. Dit is heel belangrijk in het komen tot een oplossing die voor beide partijen bevredigend is. In een dergelijke context is een waardeoordeel van de mediator zinvol.
Transformatieve Mediation
De benadering
De transformatieve Mediation gaat ervan uit dat ieder mens behoefte heeft aan zowel autonomie (keuzevrijheid, zelfontplooiing) als aan het aangaan van relaties met andere mensen. Men beschouwt de mens ook als capabel om zelfstandig keuzes te maken en relaties aan te gaan, maar weet dat dit vermogen soms tijdelijk verstoord is door de ontstane conflicten. Deze vorm van Mediation gaat dus uit van een positief mensbeeld, waarbij men uitgaat van het goede in de mens en de mogelijkheden die elk mens in wezen heeft. In de transformatieve Mediation wordt een conflict (positief) gezien als een relationele kwestie, waar men weer uit kan komen. Een conflict wordt niet (negatief) beschouwd als een onoplosbare situatie van tegenstrijdige belangen.
Partijen gaan op zoek naar manieren waarop zij hun relatie kunnen verbeteren, waardoor zij de crisis en conflicten die zijn ontstaan, het hoofd kunnen bieden en om kunnen buigen (kunnen transformeren) in een constructief proces. Aan het einde van het proces kunnen partijen dit nare hoofdstuk (echtscheiding, ontslag) afsluiten en doorgaan met hun leven., Zij kunnen trots zijn op zichzelf en op de wijze waarop zij zijn omgegaan met de conflictsituatie.
De mediator
De mediator helpt partijen om hun vermogen om beslissingen te nemen en ook het belang van de ander te zien, te herstellen. Hij doet dat door hen te helpen om kansen te herkennen en daarop verder te gaan. Hierdoor wordt de kwaliteit van de relatie en communicatie tussen partijen verbeterd. De mediator ondersteunt partijen in hun proces om keuzes te maken in het proces en in de inhoud van hun conflict, met de bedoeling hen sterker te maken. Deze houding vraagt van hem dat hij, op momenten dat hij de neiging krijgt om in te grijpen en partijen te zeggen wat ze moeten gaan doen, zijn mond houdt. Partijen kunnen het niet meer weten, zich machteloos en in paniek voelen en de mediator vragen wat ze moeten doen. In dergelijke situaties zal de mediator daar geen antwoord op geven en hen niet in een bepaalde richting sturen. Hij zal hen juist begeleiden om uit dat gevoel van machteloosheid te komen, door daar dieper op in te gaan. Hij kan vragen waarom de deelnemer zich zo voelt en wat hem zou kunnen helpen om van dit gevoel af te komen. Op deze manier bedenkt de deelnemer als het ware zijn eigen oplossing en kan daaraan gaan werken. Hij zal zich hierdoor sterker voelen en vertrouwen in zichzelf krijgen: ”Zie je wel, ik kan het zelf.” Als de mediator hiertoe niet in staat is, en sterk de behoefte heeft om zich inhoudelijk met het proces te bemoeien, werkt deze benadering niet.
Voordelen
De rol van de mediator in dit proces is niet faciliterend in de zin dat hij het proces leidt. Hij laat juist partijen bepalen wat er gebeurt en geeft daardoor de procescontrole uit handen. Hij helpt hen bij het maken van keuzes over het proces en de inhoud van hun conflict. Door partijen hun eigen keuzes te laten Mediation maken en hun autonomie te respecteren, krijgen zij weer meer vertrouwen in zichzelf en in hun eigen handelen. Hun vermogen om beslissingen te nemen, wordt hersteld. Partijen worden mentaal sterker, herwinnen hun zelfvertrouwen en nemen het heft zelf weer in handen (empowerment). Zij kunnen trots zijn op zichzelf. Deze vorm van Mediation is vooral geschikt voor conflicten in de relationele sfeer, waarbij partijen er belang bij hebben hun relatie op de lange termijn te verbeteren. Partijen maken zelf keuzes en hebben daarom vaak een goed gevoel over het eindresultaat. De door hen gekozen oplossing wordt door beiden ”gedragen” en zal hen tevreden stellen. Partijen zijn doorgaans ook tevreden over de rol van de mediator en diens neutraliteit.
Nadelen
Deze vorm van benadering zou meer tijd kunnen kosten dan andere vormen van Mediation. Als dat al het geval is, is het eindresultaat deze investering vaak echter wel waard. Vooral omdat uiteindelijk de relatie tussen partijen sterk verbetert en het resultaat hen beiden tevreden stelt, is de behoefte om elkaar (in een later
stadium) dwars te zitten, gering. Een ander nadeel dat wel genoemd wordt, is dat deze vorm van Mediation niet geschikt is voor een conflict waarbij partijen niet gelijkwaardig zijn aan elkaar. De mediator grijpt immers niet in in het proces en de beslissingen, daardoor zou een ”ongelijke” verdeling tot stand kunnen komen. Als de mediator er echter in slaagt het doel van deze vorm van Mediation te bereiken, namelijk partijen een omslag laten maken en sterker te laten worden, zal de machts-balans uiteindelijk ook in evenwicht zijn.
Narratieve Mediation
De benadering
Narratieve Mediation is gebaseerd op de narratieve therapie. Deze therapie heeft tot doel de invloed van het probleem op het leven van de betrokken persoon, te verminderen door op zoek te gaan naar ervaringen en situaties waarin het probleem die invloed niet of veel minder had. Door die ervaringen te vertellen, construeert de patiënt een nieuw verhaal waarin het conflict minder invloed heeft op zijn leven. De achtergrond hiervan is dat eenieder een bepaalde situatie weer anders ervaart. Ieder mens creëert op basis van zijn of haar ervaringen zijn eigen werkelijkheid, gelooft daarin en houdt daar in vast. Zeker in conflictsituaties kan dit zeer verstarrend werken. De narratieve Mediation beschouwt een conflict vooral als een botsing van twee verschillende constructies van de werkelijkheid. De mediator gaat samen met partijen aan de slag om een gezamenlijke werkelijkheid te creëren waarin beide partijen verder kunnen.
De rol van de mediator
In het narratieve Mediationproces construeert de mediator samen met partijen een nieuw verhaal, waarin het conflict geen invloed meer uitoefent op de levens van partijen. Het conflict wordt als het ware uit het verhaal geschreven. De mediator heeft in deze benadering een zeer actieve rol. Inhoud en proces hebben veel invloed op elkaar: elke interactie van de mediator heeft onmiddellijk invloed op de inhoud van het conflict. De mediator laat partijen hun conflictverhalen vertellen. Dan zal blijken dat iedere partij het conflict anders heeft ervaren. Vervolgens wordt de relatie tussen partijen opnieuw geformuleerd. Het verleden wordt in een nieuw perspectief geplaatst en het toekomstbeeld dat partijen hebben, wordt opnieuw vastgesteld. De mediator doet dat door partijen vragen te stellen en hun verhaal samen te vatten.
Hij laat partijen nadenken en zich uitspreken over vragen als:
- Wat deed het conflict met u? - Kunt u meer situaties noemen waarin u zich zo voelde? - Wilt u dat het conflict zoveel invloed blijft uitoefenen op uw leven? - Kunt u situaties noemen waarin u wel bijvoorbeeld respect en vertrouwen voelde voor de ander partij? Door het stellen van deze vragen wordt het probleem benoemd en in kaart gebracht. Daarnaast wordt het gebeurde in een ander perspectief geplaatst. Die laatste vraag kan gebruikt worden om het verhaal als het ware om te buigen en het toekomstbeeld opnieuw vorm te geven.
Voordelen
Een sterk punt van deze vorm van Mediation is dat deze gericht is op de relatie tussen partijen. Narratieve Mediation is dus zeer geschikt voor conflicten tussen partijen voor wie een goede relatie in de toekomst belangrijk blijft. Deze vorm van Mediation is, zoals is gezegd, gebaseerd op de narratieve therapie. Het voordeel hiervan is dat er een behoorlijke theoretische onderbouwing bestaat en dat er veel over geschreven en terug te vinden is in de literatuur.
Nadelen
Als nadeel wordt wel genoemd dat deze vorm van Mediation lijkt op de therapie waaruit hij afkomstig is. Voor sommige partijen en ook voor de mediator zelf kan dit onplezierig zijn en weerstand oproepen. Er is nog niet veel geschreven in de literatuur over de ervaringen die zijn opgedaan met narratieve Mediation. Er is wel veel te vinden over de onderliggende uitgangspunten, maar met betrekking tot het Mediation proces ontbreekt die informatie.
Oefenopgave 1 Leg uit waarom vertrouwelijkheid zo belangrijk is in Mediation en wat dat betekent voor partijen en de mediator.
Oefenopgave 2 Geef voor iedere benadering van Mediation aan, wat de voor- en nadelen zijn.
Uitwerking van de oefenopgaven
Oefenopgave 1
Als partijen elkaar en de mediator vertrouwen, kunnen zij zich vrij voelen om zich uit te spreken over hun gevoelens en gedachten met betrekking tot het conflict. Vertrouwelijkheid is ook van belang om te bewerkstelligen dat mogelijke uitkomsten in alle openheid en vrijblijvendheid tussen hen besproken kunnen worden. Deze factoren vergroten de kans op een succesvolle uitkomst van het Mediationproces. Als partijen bang zijn dat wat zij zeggen tegen hen gebruikt kan worden, zullen zij zich niet volledig in (kunnen) zetten voor oplossing van hun conflict. Dit betekent voor partijen dat zij niet met hun buurvrouw, vriendin of kennis mogen bespreken wat in een Mediationgesprek op tafel is gekomen. Wil een partij wel de mogelijkheid hebben om dit met de achterban, bijvoorbeeld de partner of een goede vriend, te bespreken, dan moet deze derde ook een geheimhoudingsverklaring ondertekenen. De mediator is ook gebonden aan het vertrouwensbeginsel. Hetgeen besproken wordt aan de Mediationtafel valt onder de geheimhoudingsplicht.
Oefenopgave 2
Faciliterende Mediation
- Voordeel: De neutraliteit van de mediator blijft het beste gewaarborgd. Hij laat partijen immers zelf onderhandelen en komt daardoor minder in de verleiding om bijvoorbeeld de zwakkere partij te beschermen. - Nadeel: omdat de mediator in deze benadering is gericht op zijn faciliterende rol, bestaat het risico dat hetgeen uiteindelijk overeengekomen wordt tussen partijen, bijvoorbeeld juridisch niet houdbaar is of praktisch
niet uitvoerbaar. Dit zal het geval zijn als de mediator geen interesse heeft in de inhoud van de onderhandelingen en het geschil, of niet voldoende deskundig is op dat gebied.
Evaluatieve Mediation:
- Voordeel: een mediator die inhoudelijk ter zake kundig is, kan partijen veel toegevoegde waarde bieden in hun onderhandelingsproces. Hij kan partijen veiligheid bieden en hen weer op weg helpen als de onderhandelingen bijvoorbeeld in een impasse zijn geraakt.
- Nadeel: partijen kunnen het gevoel krijgen dat de mediator niet neutraal is, omdat hij ook inhoudelijk meedenkt. Als de mediator een bepaalde oplossing oppert, kan dit tot gevolg hebben dat een van de partijen het gevoel krijgt dat de mediator partij kiest voor de ander.
Transformatieve Mediation:
- Voordelen: partijen maken zelf keuzes en hebben daarom vaak een goed gevoel over het eindresultaat. De door hen gekozen oplossing wordt door beiden ”gedragen” en zal hen tevreden stellen. Partijen zijn doorgaans ook tevreden over de rol van de mediator en diens neutraliteit.
- Nadelen: deze vorm van benadering zou meer tijd kunnen kosten dan andere vormen van Mediation. Een ander nadeel dat wel genoemd wordt, is dat deze vorm van Mediation niet geschikt is voor een conflict waarbij partijen niet gelijkwaardig zijn aan elkaar.
Narratieve Mediation:
- Voordelen: deze vorm van Mediation is gericht op de relatie tussen partijen en dus zeer geschikt voor conflicten tussen partijen voor wie een goede relatie in de toekomst belangrijk blijft. Een ander voordeel is dat er een behoorlijke theoretische onderbouwing bestaat en dat er veel over geschreven en terug te vinden is in de literatuur.
- Nadelen: deze vorm van Mediation lijkt op de therapie waaruit hij afkomstig is. Voor sommige partijen en ook voor de mediator zelf kan dit onplezierig zijn en weerstand oproepen. Er is nog niet veel geschreven in de literatuur over de ervaringen die zijn opgedaan met narratieve Mediation. Er is wel veel te vinden over de onderliggende uitgangspunten, maar met betrekking tot het Mediation proces ontbreekt die informatie.
