Strafrecht in de zorg / Preventie 7 oktober 2013
Mr. Marcel Smit en mr. Tina Sandrk
Onderwerpen • • • • • • •
Inleiding Inspectie voor de gezondheidszorg (IGZ) Openbaar Ministerie (OM) Gegevensuitwisseling IGZ en OM Medisch beroepsgeheim Casus Preventie
/2
Inspectie voor de gezondheidszorg •
•
•
Kader: − Melden calamiteit − Klacht over seksueel misbruik − Klacht over structurele veiligheid van patiënten − Klacht over slecht functionerende klachtencommissie Procedure − Wel / niet in behandeling nemen − Zorginstelling verricht zelf onderzoek, IGZ houdt toezicht − IGZ doet onderzoek (verzamelen stukken, horen direct betrokkenen etc.) − IGZ meldt aan Openbaar Ministerie Rapportage
/3
•
Toetsingskader − Wetten met expliciet geformuleerde regels − Wetten met open en geformuleerde normen − Veldnormen − IGZ-handhavingsnormen
•
Afdoeningsmodaliteiten − Stimuleringsmaatregelen of advies − Corrigerende maatregelen − Bestuursrechtelijke maatregelen (WUBHV) − Tuchtrechtelijke maatregelen − Strafmaatregelen
/4
Openbaar Ministrie • •
Opsporing en vervolging van medische zaken Definitie ‘medische strafzaak” Een medische strafzaak is een zaak waarin het medisch handelen of nalaten van een persoon die werkzaam is in de (geestelijke) gezondheidszorg of de alternatieve gezondheidssector een redelijk vermoeden oplevert van schuld aan enig strafbaar feit zoals bedoeld in artikel 27 Sv. Bij een concrete verdenking van een specifiek strafbaar feit volgt een strafrechtelijk onderzoek In beginsel beperkt tot zaken met (kans op) letsel of zaken waarin de patiënt is overleden als gevolg van binnen de gezondheidszorg gemaakte (mogelijke) fouten Onderzoek naar feiten start na een melding of aangifte, afweging Officier van Justitie
• • • • • • •
Of Of Of Of
een vermoeden bestaat dat een strafbaar feit is gepleegd; de IGZ moet worden geïnformeerd; de noodzaak tot het instellen van een feitenonderzoek en/of en strafrechtelijk onderzoek; een strafrechtelijke vervolging mogelijk en opportuun is.
/5
Verloop van het strafrechtelijke onderzoek: • • • • • • • • • • • •
Melding van een medische zaak (aangifte, lijkschouw, IGZ) Verzoek aan patiënt of diens nabestaande afschrift van het medisch dossier Let op: patiënt wel recht op inzage in zijn medisch dossier, diens nabestaanden niet zonder meer. Medisch beroepsgeheim wordt niet doorbroken door de dood van de patiënt, tenzij… Forensisch onderzoek : letselverklaring bij leven, gerechtelijke sectie bij overlijden Strafrechtelijk feitenonderzoek, wordt gestart voordat een beslissing door de officier van justitie kan worden genomen over de noodzaak van een strafrechtelijk onderzoek dan wel vervolging. Horen van getuigen Nader strafrechtelijk onderzoek bij gerichte verdenking Twee vragen centraal: causaliteit en schuld/opzet Horen van verdachte(n) Onderzoekshandelingen Deskundigenonderzoek Vervolgingsbeslissing OM: sepot of vervolgen
/6
Voorbeelden • • • • • • •
Officier van justitie kan op basis van Gezondheidswetten vervolgen en op basis van het Wetboek van Strafrecht (WSr) Valse verklaring van een arts art. 228 WSr Verlaten hulpbehoevenden art. 255 WSr Dood door schuld art. 307/309 WSr Zwaar lichamelijk letsel door schuld art. 308/309 WSr (Zware) Mishandeling art. 302/300 WSr Artikelen uit het Wetboek van Strafrecht kennen allen ofwel het bestanddeel ‘opzet’ ofwel het bestanddeel ‘schuld’. Strafvervolging alleen indien er bewijs is vergaard voor het ‘opzet’, dan wel ‘schuld’ van de verdachte.
/7
Gegevensuitwisseling IGZ en OM • • • •
Verstrekking gegevens van OM aan IGZ Verstrekking gegevens van IGZ aan OM Vorderen van gegevens door het OM bij zorgaanbieder Vorderen van gegevens door het OM bij de IGZ
/8
Medisch beroepsgeheim (artikel 218 WSv) •
•
• • • •
Verschoningsrecht is het recht van een arts om zich tegenover de rechter (commissaris) en anderen autoriteiten te ‘verschonen’ van het afleggen van een getuigenis of van het beantwoorden van vragen, indien hij door het spreken zijn beroepsgeheim zou schenden. Uitgangspunt: Aan het verschoningsrecht ligt ten grondslag dat het maatschappelijk belang dat de waarheid in rechte aan het licht komt, moet wijken voor het maatschappelijk belang dat een ieder zich vrijelijk en zonder vrees voor openbaarmaking van het toevertrouwde om bijstand en advies tot de verschoningsgerechtigde moet kunnen wenden. Geen absoluut recht Of iets valt onder verschoningsrecht is afweging door verschoningsgerechtigde zelf Verschoningsrecht niet gebruiken om waarheid te verhullen IGZ: afgeleid verschoningsrecht (WUBHV)
/9
Casus 1 – verdenking arts Mevrouw x lijdt aan een erfelijke spierziekte waarvoor zij sinds ongeveer 1993 onder behandeling staat van het Academisch medisch Centrum Dijkzigt. Eind juni 2005 wordt bij mevrouw X een pacemaker ingebracht. Tijdens deze ingreep krijgt zij een klaplong. Zij gaat naar huis, maar voelt zich niet goed en is erg moe. Zij keert terug naar het ziekenhuis en laat zich nader onderzoeken. Er wordt bloed en urine afgenomen, een hart- en longfilmpje wordt gemaakt en de pacemaker wordt uitgelezen. Na dit onderzoek gaat mevrouw X omstreeks 14.00 uur naar huis en komt volledig uitgeput thuis aan. Om 18.00 uur wordt de ambulance gebeld, omdat mevrouw X in ademnood verkeert en onderweg naar het ziekenhuis komt mevrouw X te overlijden. Het ziekenhuis Dijkzigt doet geen melding aan de IGZ. Uit het verslag van de lijkschouwer wordt vastgesteld dat het niet gaat om een natuurlijke doodsoorzaak, de oorzaak van het overlijden onbekend is en dat een sectie wordt geadviseerd.
/10
De patholoog van het Nederlands Forensisch Instituut komt tot de conclusie dat mevrouw X is komen te overlijden als gevolg van een longembolie in combinatie met een recent groot hartinfarct. Echter, wegens het ontbreken van de klinische gegevens is het voor de patholoog niet mogelijk andere vorm(en) van medisch falen aan te tonen, dan wel uit te sluiten. De officier van justitie schrijft Dijkzigt aan met het verzoek een kopie van het medisch dossier met de voor de patholoog relevante gegeven toe te sturen. Tevens wordt medegedeeld dat de partner van mevrouw X hiervoor toestemming heeft gegeven. Dijkzigt weigert om aan het verzoek te voldoen. Door de IGZ is geen onderzoek gedaan. De behandelend arts wordt verdacht van ‘dood door schuld’.
/11
• •
Heeft Dijkzigt een afgeleid verschoningsrecht? Had Dijkzigt het verstrekken van de verzochte gegevens mogen weigeren?
Hier heeft de Rechtbank Rotterdam bepaald dat Dijkzigt de gegevens wel had moeten verstrekken. Ook de Hoge Raad heeft zich in deze zaak hierover uitgelaten en het oordeel van de Rechtbank in stand gelaten. Aan het verschoningsrecht ligt ten grondslag dat het maatschappelijk belang dat de waarheid in rechte aan het licht komt, moet wijken voor het maatschappelijk belang dat een ieder zich vrijelijk en zonder vrees voor openbaarmaking van het toevertrouwde om advies en bijstand tot de verschoningsgerechtigde moet kunnen wenden. Het verschoningsrecht is niet absoluut, maar kan onder uitzonderlijke omstandigheden worden doorbroken. De rechtbank vond deze uitzonderlijke omstandigheden in casu aanwezig. Zo was er een redelijk vermoeden van schuld betreffende de dood door schuld (aangifte, schouwarts en patholoog), bleek niet dat mevrouw X zelf bezwaar zou hebben tegen kennisneming, gegevens cruciaal voor waarheidsvinding en bovendien kon de relevante informatie niet op andere wijze dan door kennisneming van het dossier worden verkregen.
/12
Casus 2 – Een baby van 10 maanden komt te overlijden. In de periode voorafgaand aan zijn overlijden hebben zich bij hem enkele levensbedreigend incidenten voorgedaan die medisch niet goed verklaarbaar waren. Vrijwel bij alle incidenten was alleen moeder aanwezig. LUMC zag reden om melding te doen bij het Advies & Meldpunt Kindermishandeling (AMK). De gemeentelijke lijkschouwer heeft een verklaring niet-natuurlijke dood afgegeven en bij de sectie kon ook geen verklaring voor de dood worden gevonden. Het OM merkt de moeder als verdachte aan en start een strafrechtelijk onderzoek. In dat kader heeft het OM van het LUMC de medische gegevens gevorderd van de baby. Het LUMC en de bij behandeling van de baby betrokken artsen hebben – ook na toestemming van de ouders om de gegevens te verstrekken – met een beroep op hun medisch beroepsgeheim en hun verschoningsrecht, geweigerd om aan dat verzoek te voldoen. Wel hebben zij zich bereid verklaard om de gegevens ter inzage te geven aan de patholoog verbonden aan het NFI die is belast met de gerechtelijke sectie van de baby. De officier heeft, nadat zij van de rechter-commissaris een machtiging heeft gekregen om deze gegevens te vorderen, alsnog deze medische gegevens van het LUMC gevorderd. Ook dit wordt geweigerd. Had het LUMCb onder deze omstandigheden deze gegevens mogen weigeren?
/13
• • •
• •
Heeft het LUMC een afgeleid verschoningsrecht? Belangenafweging: subsidiariteit en proportionaliteit Subsidiariteit: de arts moet zich de vraag stellen of de veiligheid van het slachtoffer ook op minder ingrijpende wijze kan worden beschermd dan door de politie in te lichten Proportionaliteit: het voordeel van de schending moet opwegen tegen de schade als gevolg van de schending van het beroepsgeheim Is hier sprake van uitzonderlijke omstandigheden die het verschoningsrecht mochten doorbreken?
/14
Preventie TIPS 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
Zorg dat uw werkprocessen in overzichtelijke protocollen zijn opgenomen; Zorg dat deze bekend zijn onder het personeel; Zorg voor voldoende afstemming binnen de organisatie; Multidisciplinair optreden is van groot belang; Zorg dat het kennisniveau van uw medewerkers op peil blijft; Biedt de opleidingen c.q. cursussen bij herhaling aan; Houdt uw personeel op de hoogte van de meest recente ontwikkelingen binnen uw organisatie, maar ook van het werkgebied waar zij hun diensten leveren; Zorg dat alle werkafspraken schriftelijk worden vastgelegd; Zorg voor transparante werkprocessen. Uniformiteit in het handelen is geboden; Zorg voor voldoende zelfregulering van de kwaliteit van de geleverde zorg; Leg de controle op de naleving door de Raad van Bestuur vast.
/15
Vragen?
www.tenholternoordam.nl
