tischa neve
´Niet doen!´ ´Pas op!´ ´Wat heb ik nou gezegd!´ ´Ik zei: Nee!´ ´Luister nu eens!´
En dat is nu precies een van de grootste opvoedvalkuilen: we gaan vaak vooral in op negatief gedrag van kinderen. Omdat we dat gedrag willen veranderen. We vergeten dan echter dat er ook al veel wél goed gaat. Hoe goedbedoeld ook, ingaan op negatief gedrag is niet de oplossing. Sterker nog, het werkt meestal averechts. In Positief en creatief opvoeden laat Tischa Neve zien dat kinderen positief benaderen niet alleen leuker is, maar ook veel effectiever. Als je juist op momenten dat een kind lastig is, focust op wat er wel goed gaat, dan heb je veel meer kans dat het gedrag daadwerkelijk verandert. Tischa Neve beantwoordt op de site van J/M voor Ouders elke week vragen van lezers. De meest gestelde vragen hiervan vormen de inspiratie voor dit boek. In het eerste deel beschrijft Tischa de uitgangspunten van positief opvoeden. In het tweede deel beantwoordt Tischa - op haar bekende praktische manier - vragen over uiteenlopende onderwerpen. Het boek besluit met oefeningen om zelf mee aan de slag te gaan. Tischa Neve is kinderpsycholoog en bekend van het tv-programma Schatjes. Momenteel werkt ze mee aan de opvoedrubriek van het tv-programma Koffietijd en van het radioprogramma Dit is de dag. Zij heeft een eigen praktijk: Groot & Klein. Een onmisbaar boek voor alledaagse opvoedperikelen. In samenwerking met
t i s c h a n e v e positief en creatief opvoeden
Het opvoeden van kinderen is helaas niet altijd even makkelijk. Hoe leuk onze kinderen ook zijn, voor de meeste ouders is bovenstaande helaas maar al te herkenbaar. Soms lijkt het wel of we de hele dag alleen maar roepen wat er niet mag …
positief en creatief opvoeden aan de slag met 77 veelgestelde opvoedvragen
Positief en creatief opvoeden Aan de slag met 77 veelgestelde opvoedvragen Tischa Neve
Allemaal opvoedamateurs
Ruim nou toch eens die sinaasappelschillen op! Voeten van de bank! Heb jij geen huiswerk! Oók je groente opeten! Is het nog geen bedtijd? Het zou leuk zijn om af en toe een bandje mee te laten lopen en dat dan ’s avonds af te luisteren. Dikke kans dat het schaamrood naar je kaken stijgt en dat je de volgende dag bij het ontbijt excuses aan je kinderen maakt. Wat lopen we toch te mopperen, aanwijzingen te geven en te verbieden. Ouders worden kleine dictators, geen wonder dat hun nageslacht daar soms flink chagrijnig van wordt. Tischa Neve is de opvoedcoach van J/M voor Ouders. Wekelijks beantwoordt ze vragen van onze sitebezoekers en elke maand heeft ze een veelgelezen rubriek in ons blad. Het zijn de vragen van onze lezers die haar geïnspireerd hebben tot het schrijven van dit boek. Ouders zijn per definitie opvoedamateurs – er bestaat immers geen opleiding voor – en Tischa is een prettige opvoedautoriteit om ter geruststelling bij aan te kloppen. Want als ze één ding duidelijk maakt, dan is het wel: we maken allemaal fouten. Voor mij is Tischa vooral de goeroe van het positief opvoeden. Ze ontwikkelde voor onze lezers de online cursus positief opvoeden en sindsdien is het in ieder geval in ons gezin een stuk prettiger toeven – al lijk ik nu wel erg op een slager die zijn eigen vlees aanprijst. Af en toe echt één op één aandacht schenken aan een van je kinderen, niet alleen het resultaat belonen maar vooral ook de inspanning, goed luisteren, geduld hebben, ook niet verbale signalen opvangen; het zijn gouden regels die bij het opvoeden echt helpen. Natuurlijk, de praktijk is weerbarstig en regelmatig gedraag ik me nog als een
politieagent. Maar dan wel met in het achterhoofd het besef dat ik toch ergens iets fout gedaan heb. We kopiëren veel van onze opvoedmethodes van onze eigen ouders – ik heb zelf soms het gevoel dat ik mijn vader letterlijk hoor. En onze ouders werkten net als hun ouders veel met verboden en verbieden. Het goede van Tischa is dat ze alternatieven biedt voor deze voorouderlijke overdracht. En ze is daarnaast realistisch genoeg om te beseffen dat het voor ouders niet te doen is om altijd positief te zijn. Mij lukt het in ieder geval niet om als ik om zes uur ’s avonds thuis kom uit te roepen: Wat lig je toch weer heerlijk op die bank! Gelijk heb je, dat huiswerk kan vanavond laat ook wel. En wat fijn dat ik kan zien dat je een sinaasappel hebt gegeten! Evert de Vos Hoofdredacteur J/M voor Ouders Vader van Tijmen (14) en Mhina (12) www.jmouders.nl
Inhoud Inleiding Wat je kunt verwachten van dit boek
11 14
Positief en creatief opvoeden: waarom en hoe doe je dat? Focussen op het positieve werkt beter! Opvoeden vraagt om creativiteit Onvoorwaardelijke acceptatie Het goede voorbeeld geven Humor en lol Op zoek naar oplossingen
15 15 16 17 18 19 20
Vragen en antwoorden
Complimenten geven en belonen
25
1 2 3 4 5
25 26 27 29 30
Hoe geef ik op een goede manier complimenten? Is belonen altijd nodig? Een beloningssysteem gebruiken Werken beloningen slecht gedrag in de hand? Positief verwoorden
Afspraken, regels en grenzen
33
6 Afspraken rond buitenspelen 7 Voortdurend tv-kijken en computerspelletjes spelen 8 Een hekel aan douchen 9 Alles willen hebben 10 Strenger opvoeden? 11 Als ouders het niet met elkaar eens zijn 12 Alsmaar discussiëren 13 ‘Ik heb geen overwicht!’ 14 Time-out 15 Lachen bij straf
33 34 35 37 38 40 41 43 44 45
Slapen en opstaan
47
16 Onrustig inslapen 17 Smoesjes bij het inslapen 18 Moeite met slapen en schoolkamp 19 Slecht doorslapen 20 Vroeg wakker
47 48 49 51 52
Eten en aan tafel
55
21 Niks lusten 22 Strijd aan tafel 23 Overgewicht
55 58 59
Spelen en vrije tijd
63
24 Hoe kom ik die lange (mid)dagen door? 25 Leren om zelf te spelen 26 Wii-spelletjes voor oudere kinderen 27 Een kind wil alleen maar elders spelen
63 64 65 67
Taken in huis
69
28 Opruimen 29 Slordig en laks 30 Betalen voor klusjes in huis?
69 70 72
Zelfstandigheid en loslaten
75
31 Zelfstandig aankleden 32 Kieskeurig met kleding 33 Constant aansturing nodig 34 Wel of niet op skikamp 35 Besteding van zakgeld 36 Een kind wil te jong een bijbaantje 37 Alleen naar de stad 38 Buiten spelen in het donker 39 Een zelfstandig kind
75 76 77 80 81 83 84 86 87
Omgaan met andere kinderen
91
40 Kind buitengesloten 41 Dominant tijdens het spelen 42 Volgen en anderen laten bepalen 43 Andere kinderen slaan 44 Buitengesloten door vriendin 45 Niet uitgenodigd 46 Niet eens met keuze van partijtje en vriendinnetje 47 Ruzie tussen broers en zussen 48 Snel ruzie met andere kinderen 49 Concurrentie tussen broer en zus
91 92 94 95 97 99 100 102 103 105
Basisemoties: boosheid, verdriet, angst en vreugde
107
50 Driftig en boos worden 51 Boos bij verliezen van spelletjes 52 Somber en verdrietig 53 Verdrietig bij afscheid nemen 54 Aandacht vragen door te jengelen en te huilen 55 Hoe reageer ik op angst? 56 Negatief ingesteld 57 Enge dromen 58 Blij, uitgelaten en druk
107 109 110 112 113 115 116 117 119
Zelfvertrouwen en onzekerheid
123
59 Zelfvertrouwen vergroten 60 Snel huilen en onzeker 61 Onzekere dochter, plagende puberbroer 62 Beïnvloedbaar en gevoelig 63 Bevestiging zoeken 64 Moeite met afscheid van groep 8 65 Moeite met keuzen maken 66 Strenge meester
123 124 126 127 128 130 131 133
Ingrijpende gebeurtenissen
135
67 Verhuizing op komst 68 Heimwee na verhuizing 69 Scheiding op komst 70 Vragen over scheiding 71 Niet naar vader willen 72 Een nieuwe relatie 73 Samenwonen? 74 Als er iemand dood gaat… 75 Rouwverwerking 76 Een nieuwe relatie na overlijden 77 Piekeren over de dood
135 136 138 139 140 142 144 146 147 149 151
Aan de slag… Stap 1: observeren en registreren Stap 2: analyseren van de observaties Stap 3: een plan van aanpak maken Mijn favoriete tips, tools en opdrachten voor meer rust en gezelligheid in huis Tot slot
153 154 154 156
Bronnen
165
Bijlage 1 Beloningssysteem Bijlage 2 Slaaplogboek Bijlage 3 Dagschema Bijlage 4 Observatieschema
169 170 171 173
Dankwoord
175
Over de auteur
176
158 163
Inleiding
Ik zit met mijn kladblok in de woonkamer van het gezin dat me heeft gevraagd voor hulp bij de opvoeding van hun zoon van zeven jaar. Hij is brutaal, treitert zijn zus voortdurend en vraagt alsmaar negatieve aandacht, met veel correcties, irritatie en ruzie als gevolg. Dat is allemaal reuze vermoeiend en zijn ouders willen dan ook dat er een eind aan komt. Moeder is net naar boven gegaan. Meestal ontstaat er dan al snel oorlog tussen broer en zus, maar Pepijn zit braaf aan tafel te tekenen. Geen spoor van een naderende oorlog. Ik zie Pepijn opstaan en een vel papier ophangen op de koelkast. Hij gaat weer aan tafel zitten. Na 5 minuten staat hij op en zegt: ‘Zo. Ik heb wel een sticker verdiend – ik zit zo lief te spelen.’ Hij plakt een sticker op zijn zelfgemaakt schema op de koelkast en gaat weer zitten. Gelukkig zit ik om de hoek, zodat hij niet ziet dat ik zit te lachen. Het is weer stil en vredig in de kamer. Weer enkele minuten later (moeder is inmiddels in de keuken terug) staat hij weer op en vervolgt: ‘Ik heb nog wel een sticker verdiend, ik ben nog steeds lief.’ Moeder ontgaat het geheel. Zij wacht tot hij gedrag laat zien waar ze mij voor heeft gebeld. Hij is anders nooit zo lief, dat zal je net zien. Zelfs nu manipuleert hij. Dit voorval is een prachtige illustratie van de manier waarop een kind, zonder dat het zich er van bewust is, zijn ouders laat zien hoe ze kunnen helpen om zijn negatieve gedrag om te zetten in gewenst gedrag. Namelijk door meer te focussen op het positieve, op dat wat er wel is. En door, ondanks hun irritatie en wanhoop, creatief te blijven zoeken naar oplossingen en ingangen bij hun kind.
11
Opvoeden is een leuke, maar vaak ook behoorlijk pittige klus. Je krijgt bij een baby nou eenmaal geen gebruiksaanwijzing. Je kunt je er een beetje op voorbereiden, maar uiteindelijk blijkt het allemaal weer anders als de kleine er eenmaal is. Ieder kind heeft immers zijn eigen karakter, zijn eigen willetje, wensen en behoeften. Aan jou de schone taak om vanaf dag één te begrijpen en in te schatten wat jouw kind nodig heeft. Veel succes! Na een tijdje denk je het allemaal wel een beetje door te hebben, maar als je pech hebt dient zich dan net de volgende fase aan. Kun je weer van vooraf aan beginnen. En tot overmaat van ramp lopen de lastige buien van je kind vrijwel nooit synchroon met jouw vrije tijd en goede humeur. Het zou zo fijn zijn als je er bij de geboorte een gebruiksaanwijzing bij kreeg, met zo nu en dan een update. Of als iemand die er meer van weet op moeilijke momenten in je oor fluistert wat je het beste kunt doen. Die je als een radio aan en uit kunt zetten, precies wanneer jij dat wilt. Maar zo mooi is het leven niet. En helaas kan ik er met dit boek ook niet voor zorgen dat alle opvoedvraagstukken als sneeuw voor de zon verdwijnen. Ik hoop je wel een klein stukje van die gebruiksaanwijzing mee te kunnen geven. Deels door praktische, handige en direct toepasbare tips te geven, maar vooral ook door je te laten zien wat voor mij geldt als de basis van opvoeden: kinderen op een positieve manier benaderen en uitgaan van wat wél lukt. Door gebruik te maken van de informatie die situaties opleveren waarin het wel goed gaat, kun je oplossingen vinden voor momenten waarop het allemaal wat moeizamer verloopt. Op die manier kun je het gedrag van kinderen op een positieve en leuke manier veranderen. Zo ga je samen met je kind op zoek naar een creatief plan van aanpak. Kortom: dit is een boek dat je helpt om creatief om te gaan met de opvoedvraagstukken en het gedrag van kinderen waar je tegen aan loopt. In dit boek vind je mijn visie op positief en creatief opvoeden, tref je allerlei rubrieken aan met veel voorkomende opvoedvragen en antwoorden, en laat ik zien hoe je zelf thuis aan de slag kunt. 12
Positief en creatief opvoeden
Waarschijnlijk zul je een groot deel van wat ik in dit boek beschrijf herkennen en hopelijk denk je dan dat lukt bij mij al heel aardig of dat doe ik al. Daaruit kun jij als opvoeder misschien steun en kracht putten. Daarnaast hoop ik je praktische handvatten te geven, waarmee je thuis zelf positief en creatief aan de slag kunt op gebieden waar het misschien nog wat minder loopt. Ik hoop dat je aan de hand van de tips en tools met jouw opvoeduitdagingen aan de slag kunt, zodat de sfeer bij jullie thuis (nog) leuker wordt. Tischa Neve Kinder- en jeugdpsycholoog, speltherapeut en opvoedcoach NB Waar ‘kind’ staat, wordt ook ‘kinderen’ bedoeld. Om het leesbaar te houden spreek ik ook niet overal over hij en/of zij. Maar dat bedoel ik natuurlijk wel. En als er ouders staat, doel ik ook op ouder of opvoeder/verzorger.
Inleiding
13
Wat je kunt verwachten van dit boek
• • • • • • • • • • •
In deel 1 lees je mijn visie op positief en creatief opvoeden. Wat bedoel ik daarmee, wat heb je er aan bij het opvoeden en hoe pas je het in de basis toe? In deel 2 vind je allerlei rubrieken met veelvoorkomende opvoedvragen en de antwoorden van mij daarop: complimenten geven en belonen; afspraken, regels en grenzen; slapen en opstaan; eten en aan tafel; spelen en vrije tijd; taken in huis; zelfstandigheid en loslaten; omgaan met andere kinderen; basisemoties: boosheid, verdriet, angst en vreugde; zelfvertrouwen en onzekerheid; ingrijpende gebeurtenissen. In het derde en laatste deel, ‘Aan de slag’, laat ik zien hoe je thuis zelf aan de slag kunt. Hier vind je een handig stappenplan waarmee je op zoek kunt gaan naar de oorzaken van de dingen waar je in de opvoeding tegen aan loopt en graag verandering in wilt brengen. En hoe je hier vervolgens mee aan het werk kunt gaan. Aan het eind van dit boek vind je mijn favoriete opdrachten, tips en tools. Praktisch, makkelijk toepasbaar en uitvoerbaar.
14
Positief en creatief opvoeden
tischa neve
´Niet doen!´ ´Pas op!´ ´Wat heb ik nou gezegd!´ ´Ik zei: Nee!´ ´Luister nu eens!´
En dat is nu precies een van de grootste opvoedvalkuilen: we gaan vaak vooral in op negatief gedrag van kinderen. Omdat we dat gedrag willen veranderen. We vergeten dan echter dat er ook al veel wél goed gaat. Hoe goedbedoeld ook, ingaan op negatief gedrag is niet de oplossing. Sterker nog, het werkt meestal averechts. In Positief en creatief opvoeden laat Tischa Neve zien dat kinderen positief benaderen niet alleen leuker is, maar ook veel effectiever. Als je juist op momenten dat een kind lastig is, focust op wat er wel goed gaat, dan heb je veel meer kans dat het gedrag daadwerkelijk verandert. Tischa Neve beantwoordt op de site van J/M voor Ouders elke week vragen van lezers. De meest gestelde vragen hiervan vormen de inspiratie voor dit boek. In het eerste deel beschrijft Tischa de uitgangspunten van positief opvoeden. In het tweede deel beantwoordt Tischa - op haar bekende praktische manier - vragen over uiteenlopende onderwerpen. Het boek besluit met oefeningen om zelf mee aan de slag te gaan. Tischa Neve is kinderpsycholoog en bekend van het tv-programma Schatjes. Momenteel werkt ze mee aan de opvoedrubriek van het tv-programma Koffietijd en van het radioprogramma Dit is de dag. Zij heeft een eigen praktijk: Groot & Klein. Een onmisbaar boek voor alledaagse opvoedperikelen. In samenwerking met
t i s c h a n e v e positief en creatief opvoeden
Het opvoeden van kinderen is helaas niet altijd even makkelijk. Hoe leuk onze kinderen ook zijn, voor de meeste ouders is bovenstaande helaas maar al te herkenbaar. Soms lijkt het wel of we de hele dag alleen maar roepen wat er niet mag …
positief en creatief opvoeden aan de slag met 77 veelgestelde opvoedvragen
