PORTUGAL REIZEN

SPANJE / PORTUGAL REIZEN VOORWOORD We bezochten deze twee landen op het Iberisch schiereiland in vijfentwintig jaar tijd meer dan 10 keer. Van de meeste reizen hebben we een reisverslag gemaakt. In de volgende verzameling ontbreken een tweetal georganiseerde reizen, namelijk die door Midden ­ Spanje en de rondreis door Andalusië, beide keren met de culturele reisorganisatie SRC. Wel hebben we enkele korte herinneringen van die reizen op papier gezet. We waren steeds het meest geïnteresseerd in de culturele en historische rijkdom van de diverse steden in dit ooit zo machtige en rijke land. Ook Portugal heeft een roemrijke geschiedenis, die vandaag de dag nog altijd te bewonderen is in de hoofdstad Lissabon, de havenstad Oporto en de diverse imposante kloosters verspreid over het land. Van de zo bekende Costa’s hebben we nauwelijks iets meegekregen: strand en toeristisch vertier is niet aan ons besteed. In 2012 maakten we met eigen vervoer, een Volvo S 40, een rondreis door Noord ­ Spanje met bezoek aan de van historie zwangere steden als San Sebastián, Bilbao, Leon, Burgos en Pamplona. Waarschijnlijk is dat gezien onze gezondheidstoestand tevens de laatste keer dat we dit kolossale land met een bezoek vereren. Vaak vloog Jos alleen (dat wil zeggen: zonder Clim) naar Spanje en Portugal. Hij verbleef dan in eenvoudige middenklassenhotels in een grotere stad van waaruit hij wandelingen in de stad zelf en excursies in de omgeving organiseerde.

1

INHOUDSOPGAVE VOORWOORD..................................................................................................................................1

NOORD - SPANJE NAZOMERREIS (2012) ...........................................................................................6 DAG 1 HEENREIS 1 ROERMOND ­ ORLÉANS ........................................................................................6 DAG 2 HEENREIS 2 ORLEANS ­ BORDEAUX..........................................................................................6 DAG 3 HEENREIS 3 BORDEAUX ­ SAN SEBASTIÁN................................................................................7 DAG 4 SAN SEBASTIÁN STADSBEZICHTIGING ......................................................................................9 DAG 5 SAN SEBASTIÁN ­ GUERNICA ­ BILBAO ...................................................................................11 DAG 6 BILBAO ­ GUGGENHEIM .........................................................................................................12 DAG 7 BILBAO ­ SANTANDER ­ SUANCES...........................................................................................14 DAG 8 SUANCES: BEZOEK AAN SANTILLANA EN COMILLAS ..............................................................15 DAG 9 SUANCES ­ ALTAMIRA ­ PARADOR CANGAS DE ONÍS .............................................................18 DAG 10 VILLANUEVA ­ PICOS DE EUROPA RONDRIT .........................................................................20 DAG 11 VILLANUEVA ­ PICOS DE EUROPA.........................................................................................21 DAG 12 VILLANUEVA ­ OVIEDO ­ LEON..............................................................................................23 DAG 13 LEON STADSBEZICHTIGING...................................................................................................24 DAG 14 LEON ­ BURGOS ....................................................................................................................26 DAG 15 BURGOS STADSBEZICHTIGING..............................................................................................28 DAG 16 BURGOS ­ ELCIEGO ...............................................................................................................30 DAG 17 ELCIEGO ­ PAMPLONA ..........................................................................................................31 DAG 18 PAMPLONA STADSBEZICHTIGING.........................................................................................33 DAG 19 TERUGREIS PAMPLONA ­ PAU ..............................................................................................35 DAG 20 TERUGREIS: PAU ­ CLERMONT FERRAND ­ PALAY LE MONIAL .............................................37 DAG 21 TERUGREIS: CLERMONT­FERRAND­ ROERMOND .................................................................37

GRAN CANARIA (2011)...................................................................................................................39 HEENREIS ...........................................................................................................................................39 PLAYA DEL INGLÉS VERKENNING.......................................................................................................39 PUERTO MOGAN ...............................................................................................................................40 LAS PALMAS STADSBEZICHTIGING ....................................................................................................40 BUSEXCURSIE 1: PANORAMAFAHRT .................................................................................................41

2

AUTORONDRIT 1: FATAGA / ST. LUCIA ..............................................................................................42 AUTORONDRIT 2: BARRANCAS..........................................................................................................43 AURORONDRIT 3: CALDERA ..............................................................................................................44 LAS PALMAS 2: CATEDRAL .................................................................................................................44 BUSEXCURSIE 2: INSELRUNDFAHRT ..................................................................................................45 MASPALOMAS VERKENNING.............................................................................................................47 EXCURSIE 3: TENERIFE .......................................................................................................................47 TERUGVLIEGEN..................................................................................................................................48 ACHTERGRONDINFO..........................................................................................................................49

ANDALUSIË EN SEVILLA .................................................................................................................53 HEENREIS ...........................................................................................................................................53 SEVILLA 1 ...........................................................................................................................................53 CÁDIZ .................................................................................................................................................55 SEVILLA 2 ...........................................................................................................................................57 CÓRDOBA ..........................................................................................................................................60 SEVILLA 3 ...........................................................................................................................................63 ITHALICA ............................................................................................................................................65 TERUGREIS.........................................................................................................................................66

BARCELONA (1989) ........................................................................................................................68

MALLORCA (1987)..........................................................................................................................81 PALMA STADSBEZICHTIGING.............................................................................................................81 CALA MAYOR .....................................................................................................................................82 PUERTO SOLLER MET TREINTJE .........................................................................................................82 SERRA DE TRAMUNTANA ..................................................................................................................82 KASTEEL BELLVER ..............................................................................................................................83

VALENCIA (1993)............................................................................................................................87 DAG 1 HEENREIS ................................................................................................................................87 DAG 2 STADSBEZICHTIGING ..............................................................................................................87 ZIJDEBEURS ­ LA LONJA .....................................................................................................................88

3

ALICANTE ...........................................................................................................................................89 KATHEDRAAL VAN VALENCIA ...........................................................................................................91

RONDREIS IN NOORD - SPANJE (1977) ...........................................................................................94

MADRID REISVERSLAG (1988) ........................................................................................................97 STADSBEZICHTIGING EN PRADO......................................................................................................103 ROBBERT NIERKOLIEKEN .................................................................................................................104 MUSEA EN VOETBAL........................................................................................................................108 ZAKKENROLLERS AAN HET WERK ....................................................................................................109 TOLEDO ...........................................................................................................................................113

MALAGA 1987..............................................................................................................................120 KATHEDRAAL VAN MALAGA ............................................................................................................124 KATHEDRAAL VAN GRANADA..........................................................................................................125 ALHAMBRA IN GRANADA ................................................................................................................125 MEER INFO GIBRALTAR ...................................................................................................................132

MADRID OP DOORREIS NAAR PORTUGAL (1987) .........................................................................134

MADRID EN OMGEVING 1999 .....................................................................................................139 TOLEDO ...........................................................................................................................................140 EL ESCORIAL.....................................................................................................................................141 SEGOVIA ..........................................................................................................................................142 AVILA ...............................................................................................................................................144 SALAMANCA ....................................................................................................................................145

ANDALUSIË, EEN RONDREIS (1998) ..............................................................................................147 TORCAL DE ANTEQUERA .................................................................................................................147 RONDA.............................................................................................................................................148

4

PORTUGAL (1987) ........................................................................................................................152 LISSAB0N .........................................................................................................................................152 0P0RT0.............................................................................................................................................154 BRAGA .............................................................................................................................................156 COIMBRA .........................................................................................................................................156 FÁTIMA ............................................................................................................................................156

MADEIRA (1995) ..........................................................................................................................160 Robert Machin.............................................................................................................................166

LISSABON (1988)..........................................................................................................................173 PENSION ..........................................................................................................................................173 ESTORIL............................................................................................................................................175 SINTRA EN QUELUZ .........................................................................................................................176 STADSBEZICHTIGING .......................................................................................................................178 AARDBEVING VAN 1755 ..................................................................................................................179

LISSABON (1999)..........................................................................................................................182 PRAÇA DE ROSSIO............................................................................................................................185 5. DE ALFAMA..................................................................................................................................186 6. DE WIJK GRACA ...........................................................................................................................188 7. CASTELO DE SAO JORGE ..............................................................................................................189 8. TORRE DE BELEM.........................................................................................................................190 9. JERONIMOSKLOOSTER.................................................................................................................191 12. CHIADO......................................................................................................................................193 14. ÉVORA........................................................................................................................................194 15. OBIDOS ......................................................................................................................................199 16. ALCOBACA .................................................................................................................................200 17. BATALHA ­ KLOOSTER ................................................................................................................202 19. FÁTIMA ......................................................................................................................................202 20. EXPO 98 .....................................................................................................................................204 22. AJUDA ­ PALEIS ..........................................................................................................................208

5

NOORD - SPANJE NAZOMERREIS (2012) 21 dagen: 17 september ­ 7 oktober 2012

DAG 1 HEENREIS 1 ROERMOND - ORLÉANS We vertrekken op maandagmorgen zowat tegen elf uur. Clim is een keer redelijk op tijd op. In Frankrijk moeten we tot twee keer toe tol betalen, de autosnelwegen zijn daardoor naar ons gevoel tamelijk leeg. We mijden het centrum van Parijs met zijn Périférique en kiezen voor een traject aan de oostzijde, daarbij volgen we gewoon de borden Bordeaux en Orléans. Zoektocht naar Hotel Campanile In laatstgenoemde stad ligt ons vooraf gereserveerde Campanile Hotel, dat we pas na veel moeite in een industriewijk kunnen ontdekken. De plattegrond die we gedownload hadden gaf geen afstanden aan, vandaar dat we ons al snel vergisten in bepaalde afslagen. Enfin, een Afrikaans meisje van een Chinees restaurant wijst ons de weg. Wat blijkt, op de kaarten staat wel het Novotel aangegeven, dat schijnt nu met de keten Campanile samen te werken. Wisten wij veel….! De kamer (numero 001) is zoals ze hoort te zijn, we hoeven gelukkig geen trappen op. We eten om 19.00 uur allerlei lekkere liflafjes van het koud en warm buffet. Jos heeft zijn wekker vergeten. Met behulp van de tv kunnen we ’s morgens ook gewekt worden, een kwestie van simpel instellen op de afstandbediening.

DAG 2 HEENREIS 2 ORLEANS - BORDEAUX Hotel in industriewijk Na een ontbijtbuffet met keiharde broodjes vertrekken we om half tien. Jos rekent met zijn credit card af. We rijden via Tours langs een gedeelte van de Loire met al zijn kastelen en paleizen zuidwaarts. Dan beginnen de eindeloze graan­, maïs­ en zonnebloemvelden, een weinig inspirerend landschap. Hoe zuidelijker we komen, hoe heuvelachtiger het parcours wordt. Na de grote brug over de brede Gironde gepasseerd te zijn, belanden we in het noorden van de grote stad Bordeaux. Daar vinden we redelijk gemakkelijk ons Campanile Hotel, dat minder kwaliteit biedt en dat ook nog eens voor een hogere prijs. Bij de receptie spreekt men echter wel Engels, dat scheelt. Na een koud pilsje betrekken we onze kamer die nogal verwaarloosd is. We eten in het hotel en maken nog een korte avondwandeling in deze hotelbuurt met onder meer enkele bekende ketenrestaurants. INTERMEZZO FRANSE FLICS INCIDENT 1 Clim bleef bij Bordeaux met de maximaal toegestane snelheid van 90 km/u op de autoweg hardnekkig links rijden. Hij vond dat de Franse snelheidsmaniakken hem zo niet voorbij konden racen, dat was hij eindelijk beu. Maar dat deden ze toch, ze passeerden hem gewoon rechts. Een gewone auto kwam voor ons rijden en maande ons tot stoppen. Clim negeerde 6

op mijn advies hun stopteken. Tja, iedereen kan op die manier wel auto's tot stoppen dwingen, bijvoorbeeld lui met kwade bedoelingen, je leest wel eens wat. Daarop werd de alarmlamp op de auto gezet en werden we letterlijk naar de berm van een afslag gedwongen. Clim weigerde met de flics te communiceren, hij spreekt geen Frans, zij spraken geen Engels. Zij reageerden boos omdat ze genegeerd werden en ze begonnen te dreigen. Enfin, uiteindelijk greep ik met mijn redelijke Frans in en kwamen we er met een waarschuwing vanaf.

DAG 3 HEENREIS 3 BORDEAUX - SAN SEBASTIÁN Nog vóór tien uur zijn we weer op weg. Al direct daarna rijden we ons vast in een industriezone. Oorzaak: een gemiste afslag, de richtingborden staan in Frankrijk namelijk áchter de betreffende afslag. Die zie je pas op het laatste moment zodat je niet tijdig kunt voorsorteren. Zeker als je in druk stadsverkeer net op de verkeerde baan rijdt is afslaan dan geen optie meer. Na wat wenden en keren komen we er toch uit. Even later worden we door de politie aangehouden. Zie daarvoor de beschrijving van die confrontatie hierboven. Tolwegen voor en na de grens Als we door de vlakke landstreek van Les Landes rijden zien we de contouren van de Pyreneeën al in de verte opdoemen. Hier en daar ligt een camping tussen de uitgestrekte dennenbossen en de brede zandstranden. We passeren Biarritz en Bayonne en rijden Spanje binnen. Daar doemt al gauw het eerste tolstation op. In Spanje worden die bemand en kun je er contant betalen. In tegenstelling tot Frankrijk waar een en ander geautomatiseerd is en je voortdurend met je credit card moet afrekenen. Ons doel San Sebastián ligt nog geen 30 km van de grens. Ondanks een goede routebeschrijving op papier missen we toch de afslag naar het centrum. Dat blijkt niet met een woord te zijn aangegeven, maar met een rondje, een soort schietschijf. Dat hebben we niet direct in de gaten, waardoor we de stad nu vanuit westelijke richting binnen moeten rijden. Jos informeert in de universiteitswijk in zijn ongrammaticale Spaans naar het centrum, dat we daarna redelijk moeiteloos vinden. Ons hotel ligt aan de grote zeeboulevard en heeft geen eigen parkeerplaats. We moeten dan ook gewoon in een publieke parkeergarage van het Plaza Cervantes onze Volvo kwijt. Hotel Londres: vergane glorie Ons Hotel Londres is een van de chicste (en ook duurste) hotels van de stad. Gebouwd in de negentiende eeuw als een soort kuurhotel, tegenwoordig lijkt het meer op vergane glorie. De kamers zijn klein, maar wel luxueus ingericht. We hebben een piepklein balkon met uitzicht op een pleintje met een droogstaand fontein, Jos rookt daar zijn sigaretjes. Clim gaat steeds naar beneden om op een bankje van het voornoemde plein twee sigaretjes achter elkaar te roken.

7

Wandelen en bankjes Het is nog vroeg in de middag, dus maken we een wandeling in de buurt van het hotel. We bezoeken er de kathedraal, die echter gesloten is; vanwege siësta? In een eetcafé gebruiken we op de valreep (dat is hier 15.00 uur) het almuerzo ofwel het middagmaal / de lunch: kabeljauw, tomatensoep, nagerecht, koffie en pils voor 22 euro. Het eten is hier goedkoper dan in Nederland. Na de wandeling halen we pas onze bagage in de auto op, dat wordt moeizaam slepen. We verpozen daarna langere tijd op bankjes om het langstrekkende Spaanse (Baskische?) volk te bekijken. Er worden nogal wat honden uitgelaten en er zijn behoorlijk wat joggers op de been, vooral op de Paseo de Concha langs het strand. De pilsjes op de veranda van ons hotel zijn tot onze verrassing niet echt duur, slechts € 2,30. We eten nog eens, nu belegde broodjes in een namaak Amerikaans café. MEER INFO SAN SEBASTIÁN In het Baskisch heet de stad Donastia. Het is de hoofdstad van de provincie Guipúzcoa, aan de monding van de Urumea. Ligt aan de schelpvormige baai tussen de Monte Urgull en de Monte Igueldo. Is voor een deel van de Golf van Biskaje afgesloten door Isla Santa Clara, een vuurtoreneiland. San Sebastián is een van de oudste badplaatsen in Spanje. Sinds eind 19de eeuw is zij de zomerresidentie van het Spaanse koningshuis, Palacio Miramar, gelegen op de scheiding van de twee stranden. Jaarlijks internationaal filmfestival en jazzfestival. De voor­naamste havenactiviteiten zijn geconcentreerd in Pasajes de San Juan. Luchthaven bij Fuenterrabía. Parte Vieja (oude stad) De oude stad die ligt onder de Monte Urgull. Deze “oude” stad is gebouwd na 1813. In de Onafhankelijkheidsoorlog tegen Napoleon is de stad namelijk geheel afgebrand. We vinden er veel nauwe straatjes met veel bars, waar men kan genieten van tapas, hapjes vlees en vis. Plaza de la Constitución is het middelpunt. Via smalle poortstraatjes is het plein bereikbaar. Onder de arcaden zijn veel terrassen. Vroeger was dit plein een arena voor stieren­gevechten, de zogenaamde corrida. De genummerde balkons zijn er nog een herinnering aan. Het centrum van de stad is de met tamarisken beplante Alameda de Calvo Sotelo, met winkels, restaurants en cafés. Aan het westelijk einde van deze straat vindt men de vissershaven en de Casas Consistoriales (stadhuis) en het Gran Casino, waarvan de west façade naar de wijde baai met de Playa de Concha gericht is. Ten zuiden van het stadhuis de tuin Alderdi­Eder ('mooie plaats') met het VVV­kantoor. Aangrenzend in het zuidwesten loopt de Paseo de la Concha, die in een halve cirkel om de baai loopt naar het grote strand­bad La Perla en het koninklijk badhuis Caseta Real; verder in noordwestelijke richting naar de Monte Igueldo. Ten noorden van de Alameda tot aan Monte Urgull ligt de Oude stad; de door arcaden omgeven Plaza del 18 de Julio is het centrum. Noordwestelijk achter de kerk, in het voormalige klooster San Telmo ­ gesticht door minister Alonso de Idiaquez tijdens Karel V en gebouwd volgens het ontwerp van Fray Martin de Santiago in Isabella­stijl (renaissance­gebouw uit de 16de eeuw) ­ bevindt zich de stadsbibliotheek en het Museo de la Cuidad, met historische en volkenkundige verzameling evenals een waardevolle collectie oude en moderne Spaanse meesters. Te zien zijn o.a. een St. Dominicus door El Greco, Fernando Vll door Vincente Lopez en een zaal vol werken van Zuloaga. Ten zuidwesten van San Telmo de kerk Santa Maria (1764), een barokgebouw met rijk gedecoreerde façade in Churrigueske­stijl; Churriguereske stijl is de naam voor de overdadige Spaanse barokstijl, genoemd naar José Churriguera, eind 17e eeuw. Binnenin een vleugelaltaar met schilderijen en sculpturen. In de voorgevel de H. Sebastiaan met pijlen doorboord. Twee torens flankeren de façade met een rococo portaal. Vanaf de Santa

8

Maria gaat een trap naar Monte Urgull (135 m), een voormalig eiland van zandsteen; bovenop staat het Castillo de la Mota, met een 12 m hoog Christusbeeld. De nieuwe stad Daar komt men via de Alameda del Boulevard die een groene strook heeft. Deze boulevard komt uit op de prachtig versierde Zurriola brug. De oudste kerk van de stad is de 16de­eeuwse San Vincente. Het is een drieschepige gotische kerk uit de 16e eeuw. Er is een verguld houten hoofdaltaar. Ten oosten van de Paseo de la Concha ligt de drukke Avenida de España en de Plaza de Guipuzcoa; aan de westkant hiervan staat het Palacio de la Diputacion uit 1885, met borstbeelden van belangrijke personen bij de façade, niet ver ten noord­ oosten, bij de Puente del Kursaal het Teatro Victoria Eugenia. In het zuidelijk gedeelte van de Nieuwe stad staat aan de overkant van de drukke Calle de San Martin de neogotische kathedraal Buen Pastor (1897), met een 75 m hoge toren. De oude haven Een grote trekpleister met heerlijke visrestaurantjes en doet zeer authentiek aan met een geweldig uitzicht. De straatjes zijn heel oneffen. Zuidelijk aan de voet van de Monte Urgull ligt deze haven, vanwaar men naar het eiland Santa Clara kan komen. Niet ver ten westen van de haven, aan de uitgang van de Concha, staat het interessante Museo Oceanografico (Zeemuseum) met o. a. scheepsmodellen en een aquarium. Hier begint de mooie Paseo de José Antonio Primo de Rivera, die om de Monte Urgell heenloopt tot aan de mondig van de Rio Urumea en deze oversteekt bij de Puente del Kursaal.

DAG 4 SAN SEBASTIÁN STADSBEZICHTIGING De oude stad verkennen De vooraf ingestelde televisie wekt ons precies op tijd. Ik geniet van een uitgebreid ontbijt en ben verbolgen over de late komst van Clim, die verschijnt pas 50 minuten later aan de ontbijttafel. Om half elf trekken we erop uit, het is heerlijk zonnig weer met een lekker temperatuurtje van 26 graden. We bekijken de Casco Viejo, de oude stad met het Ayuntamiento (stadhuis), de jachthaven en het Palacio del Mar met een aquarium met het Museo Naval. Daar drinken we op een hoog gelegen terras onze eerste koffie, dat is steevast een cortado, een espresso met een beetje melk erin. Niet veel, maar wel lekker. Prijs doorgaans tussen één en anderhalve euro. Mooi uitzicht over de baai, de Bahía de la Concha, de Monte Igueldo met pretpark en het eiland er middenin. Tapasbars en gastronomische taveernes We lopen terug naar de stad over een eeuwenoud monnikenpad aan de zuidhelling van de Monte Urgull, de zogenaamde Paseo de las Curas. We komen terecht in de toeristenstro­ men. De barokke gevel van de Basilica Sta. Maria bevalt ons wel, maar het interieur heeft ons minder te bieden. Het is druk in de nauwe, schaduwrijke straatjes vol tapasbars en gastronomische taveernes. De meeste gebouwen in deze wijk zijn na een verwoestende brand in 1813 herbouwd. We belanden op een binnenplaats met een pelota speelveld. Een klas studenten van de kunstacademie zit er te schetsen. De kerk van San Vicente uit de 12de eeuw bekijken we maar niet. Het bekende Museum San Telmo aan de Plaza de Zuloagais langdurig gesloten wegens een verbouwing. 9

Wandeling langs rivier We komen uit bij het tweede strand van de stad, dat stuk zand heet de Playa de Zurriola en heeft veel minder allure, ook de rivier Urumea stroomt er de Golf van Biskaje in. Dat klopt niet helemaal: het is vloed en het water stroomt het land in! Aan de overkant rijst een oerlelijke blokkendoos op, dat gebouw blijkt de Kursaal te zijn, het bestaat uit glazen kubussen en wordt gebruikt als congrescentrum en expositiehal. Gelukkig ligt er vlakbij wel nog de fraaie brug Puente María Cristina met obelisken uit 1905 die we nog herkennen van ons vorig bezoek aan deze stad in 1976. We passeren aan de Paseo de Francia nog enkele statige gebouwen in de Parte Moderna, onder andere Hotel Maria Christina (nog duurder dan het onze) en de Deputación. Even rusten we op het mooie Plaza Guipuzcoa met een vijvertje en een miniparkje, we moeten vervolgens de Boulevard oversteken (met muziek­ tent uit de belle epoque) op weg naar de voormalige stierenvechterarena, het prachtige plein van de Constitutión. Daar gebruiken we ieder 3 tapas (hier pinxtos geheten) op het terras onder de arcaden. Op de terugweg naar het hotel pikken we in de garage een voorraadje bier uit de Volvo op. Sobere Catedral Die avond maken we een prettige wandeling in een ander gedeelte van de stad. We bezoeken de Catedral del Buen Pastor met zijn slanke toren van 75 meter hoog die nu wel open is. Het is een duister en uiterst sober neogotisch geval, gebouwd eind negentiende eeuw, dat ons niet kan bekoren. Wel mooie wijwatervaten in de vorm van reisachtige schelpen. Aan de kerkdeuren staan en zitten zoals vaker hier in het zuiden van Europa (en in moslimlanden bij de moskeeën) bedelaars die een beroep doen op de goedgeefsheid van de gelovigen. Ze maken de deur voor je open en verwachten voor die dienst dan wel een aalmoesje. MEER INFO BASKENLAND Het Baskenland (Baskisch: Euskadi, Spaans: País Vasco) of voluit de Autonome Gemeenschap Baskenland (Baskisch: Eusko Autonomia Erkidegoa; Spaans: Comunidad Autónoma del País Vasco) is één van de 17 autonome regio's van Spanje. Baskenland ligt aan de Atlantische Oceaan in het noorden van Spanje, ten westen van de Pyreneeën en de grens met Frankrijk. De hoofdstad van de autonome regio is Vitoria­Gasteiz, maar de grootste stad is Bilbao. De autonome regio Baskenland is officieel tweetalig: zowel het Spaans als het Baskisch zijn officiële talen. Het merendeel van de inwoners spreekt dan ook beide talen met uitzon­dering van Spanjaarden die afkomstig zijn uit andere delen van het land. De Baskische taal is tot op vandaag een taalkundig raadsel en vertoont geen enkele overeenkomst met welke andere taal dan ook. De Basken genoten onder de Franse en Spaanse koningen vaak een grote mate van auto­nomie. Deze autonomie werd door de eeuwen heen steeds meer aangetast, totdat het gebied geheel geïntegreerd was in de Franse en Spaanse staat. Binnen de Tweede Spaanse Republiek verkregen de Basken grote autonomie onder hun president Aguirre. Onder het bewind van Franco werden zij sterk onderdrukt en als reactie hierop ontstond uiteindelijk de

10

gewapende afscheidingsbeweging ETA, met als politieke tak Batasuna. Onder koning Juan Carlos kreeg de Spaanse regio Baskenland meer autonomie. Het autonomiestatuut van Baskenland maakt het Navarra uitdrukkelijk mogelijk zich bij Baskenland aan te sluiten, maar deze provincie heeft hier geen gehoor aan gegeven. Er is door Juan José Ibarretxe, de Baskische regeringsleider een plan opgesteld om uit de politieke impasse te geraken. Dit plan geeft Baskenland meer autonomie ten opzichte van Spanje. Ibarretxe pleit voor een vrije associatie van Baskenland met Spanje, waarbij Baskenland grotendeels zelfstandig zou worden, maar in associatie met Spanje, en dus er deel van blijven uitmaken. Het plan werd door het Baskische parlement goedgekeurd (o.a. door Ibarretxes partij, de EAJ/PNV), maar in het Spaanse parlement met grote meerderheid verworpen. Ook de Spaanse minister­president Zapatero (inmiddels vervangen) staat negatief tegenover het plan.

DAG 5 SAN SEBASTIÁN - GUERNICA - BILBAO Geen Guernica van Picasso Voor de overnachtingen in het hotel hoeven we niets af te rekenen, maar twee dagen ondergronds parkeren kost ons de lieve som van 47 euro, te betalen met de credit card. Probleemloos kunnen we de stad verlaten, zij het dat we nog even moeten zoeken naar een tankstation midden in de stad. We begeven ons naar een autoweg die ons door heuvels en dalen richting Bilbao voert. We kunnen niet vaak stoppen, want er zijn opvallend weinig rust­ en parkeerplekken langs de weg. We maken een omweg naar Guernica (Gernike in het Baskisch) om er het museum en de monumenten van het bombardement van het Duitse Condor­legioen te bezoeken. We vinden er geen enkele parkeerplaats, ook het museum is er onvindbaar; het stadje zit letterlijk bomvol blik. We keren terug naar de hoofdweg, betalen tol en bereiken na een klein uur de grote stad Bilbao. Tophotel Carlton Het is een drukke stad, maar desondanks vinden we ons Hotel Carlton vrijwel onmiddellijk: meer geluk dan wijsheid? Probleem is het vinden van een parkeerplaats. Na een rondje rondom het hotel en de Plaza Don Féderico Moyua (omringd door een aarden wal met bloembedden met een fontein in het midden) ontdekken we toevallig de ondergrondse parkeergarage aan de zijkant van het hotel. We worden er opgevangen door een oudere parkeerwacht, een heuse parking valet, die onze autosleutels opeist en onze auto zelf ergens neerzet. We checken in bij de receptie in een fin­de­siecle lobby vol marmer en spiegels. Ernest Hemingway heeft nog in dit hotel gelogeerd, daar gaan ze nog steeds prat op. Heel mooi is het magnifieke glazen koepeldak van de hal. De ons toegewezen kamer is groot met aan de muur een enorme flatscreen tv met meer dan 60 kanalen, ook veel buitenlandse. We kijken er uit op een zijstraat. We wandelen op ons gemak over de hoofdwinkelstraat in de richting van de rivier Nervíon, in het Baskisch ook wel de Ría de Bilbo genoemd. Onderweg eten we in een drukke bar nog enkele tapas. De hoofdkantoren van de bankgebouwen en de Bolsa zijn indrukwekkend en dan te bedenken dat die momenteel in financiële nood verkeren. Bij het grootwinkelbedrijf 11

El Corte Inglés koopt Jos een wekkertje met tal van functies. Aan de rivier ligt een oud station (Estación de Santander, 1898, veel smeedijzer) met een façade uit de belle epoque. Aan de andere kant ligt het negentiende­eeuwse Teatro Arriaga (neobarok, 1890), dat van buiten erg slecht onderhouden is. We steken de rivier over, pauzeren even bij een fraaie kiosk in een parkje van El Arenal, drinken koffie op het terras van een Arabische eettentje. We lopen terug naar het centrum en geraken in de hoger gelegen, nogal verslonsde wijk San Francisco. Daar worden we verrast door de Afrikaanse aanblik die de straten bieden, enkel zwarte mannen tussen de 20 en 40 jaar bevolken er de straten, in groepjes bij elkaar lanterfantend en hosselend. Geen vrouw te bekennen, volgens Clim zijn die als poetsvrouw voor de mannen zuur geld aan het verdienen. Veel winkels waar ogenschijnlijk zaken plaatsvinden die het daglicht niet kunnen velen. We voelen ons hier niet echt op ons gemak als oudere, blanke mannen. We worden er echter niet lastig gevallen. Ook probeert men geen enkele agressieve verkooptechniek op ons uit, dus we hoeven ons niet assertief op te stellen. Een stuk verderop treffen we een cafeetje aan waar we pilsjes drinken, in Spanje worden de gewone tappilsjes cañas genoemd, een benaming waar Clim nogal moeite mee heeft, maar niet met de goudblonde inhoud. We rusten een uurtje uit in het hotel, waarna we een avondwandeling in de buurt maken. Biertjes op een terras, Clim probeert zijn bestel­ vaardigheid bij de niet­Engels sprekende barman uit. Na negenen bekijken we Duitse zenders in het hotel, waaronder SWF, ZDF en Sat 3. In andere hotels staan die niet op het programma.

DAG 6 BILBAO - GUGGENHEIM Guggenheim Museum, Bloem van titanium Een copieus ontbijt met knipmessende obers wacht ons. Clim komt weer 50 minuten later opdagen, maar hij is al gauw tevreden: hij krijgt gebakken twee huevos con beicon voorgeschoteld. Jos is eveneens content: er ligt een stapel gerookte zalm voor het grijpen, zijn lievelingskostje. Terwijl Clim op de valreep het ontbijt tot zich neemt, maakt Jos buiten op en rondom de ovale Plaza Moyuna foto’s, onder andere van Casa Montero en de Palacio Chavarri. Om half elf wandelen we richting Guggenheim Museum. Al gauw ontwaren we in de verte Puppy, de bloemencreatie in de vorm van een hondje van de kunstenaar Jeff Koons. Het toerisme van Bilbao concentreert zich gezien de drukte hier rond dit modernistische museum, waaraan men in 1994 begon te bouwen; in 1997 werd het opgeleverd. Het bevat onder andere werken van Willem de Kooning, Mark Rothko, Andy Warhol, Roy Liechtenstein, Yves Klein, Antoni Tapies, David Hochney en Richard Senna en een spectaculair atrium van 60 meter hoog. Buiten staat in de vijver de boom van Anesh Kapoor die uit 73 reflecterende bollen bestaat. Verder zijn te zien: Tulipanes, 7 kleurige reuzen­ tulpen die als ballonnen lijken te zweven; de Fuentes de Fuego, een fontein aan de noord­ 12

zijde van Yves Klein; Mamá van Louis Bourgeois, een bovenmaatse spin van staal; de Arcos Rojos van Daniel Buren, een rode poort over de rivierbrug, Puente de la Salve genaamd. En op een plek bij de andere musea: Dodeclathlos van Vicente Larrea; Al Deriva van José Zugasti en Sitios y Lugares van Ángel Garraza. Kortom, overal langs de rivier staan dergelijke, vaak onbegrijpelijke sculpturen. Alle moderne kunststromingen zijn er vertegenwoordigd: de klassieke avant­garde, het abstracte expressionisme, de conceptuele kunst, pop art en het minimalisme. Clim is niet zo onder de indruk van die moderne kunst, Jos trouwens ook niet, maar voor avant­gardistische, gewaagde architectuur maakt hij graag een uitzondering. Gehry en Calatrava rekent hij tot zijn favorieten. Clim krijgt last van zijn voetjes en zijgt neer bij de ingang om uit te rusten. We hebben geen zin om in een rij te staan, zeker nu niet bij dit schitterende nazomerweer. Jos wandelt rondom het gebouw, al fotograferend en mensen bekijkend, vooral aan de zijde van de Watertuin. Een duizendkoppige optocht trekt voorbij, de deelnemers aan deze stille tocht hebben allemaal een oranje shirt aan. Het is vandaag Wereld Alzheimer Dag en dat wordt hier zo herdacht. We drinken koffie onder de parasols van een belendend terras voor we verder trekken langs de rivier in de richting van de bijzondere Puente Zubizuri, een brug ontworpen door de constructeur Calatrava. Uitzicht over de stad Aan gene zijde van de brug in de wijk Uribarre / Castaños ligt de ingang van de funicular, de tandradbaan; die brengt ons voor nog geen euro (vice­versa) naar de top voor een uitzicht over de stad Bilbao. Een mooi panorama ontvouwt zich met op de voorgrond de rivier met de vreemd gewelfde brug en het wereldberoemde futuristische bouwwerk van het Guggu. We drinken er aqua mineral con gas (vandaag is het echt geen koffieweer!) in een soort chalet. Weer terug beneden passeren we het imposante Ayuntamiento (stadhuis) dat aan de Paseo langs de rivier gelegen is. Casco Viejo, het authentieke centrum Stroomopwaarts ligt het Casco Viejo, met zijn nauwe straatjes en de vele cafeetjes, tapasbars en albergos het echte oude centrum (14de eeuw!) van de stad. Het is net siëstatijd, het overwegend jonge volk staat buiten te drinken en te eten, te roken en te kletsen. Op de gevels van de rijk versierde huizen zie je vaak fantasierijke wapenschilden. De 14de eeuwse, gotische Catedral de Santiago, het daarbij behorend klooster en de Iglesia de San Nicolás de Bari zijn gesloten tot vijf uur. Plaza de Unamuno is een verhoogd plein met een fontein dat toegang geeft tot de bovenstad, de Barrio de Santa Cruz met de Basilica de Nuestra Senora de Begoña. Er is daar ergens ook een elevador (lift), maar die kunnen we niet vinden. Het Baskisch Museum aan het plein bezoeken we maar niet, daar is het weer te mooi voor. Onder één van de 64 neoklassieke arcaden van het sfeervolle Plaza Nueva verorberen we ieder drie pinxtos. De Mercado de la Ribera (art deco, 1930) op de rechterrivieroever laten we links liggen. Op de terugweg bestellen we op het miniterras van 13

ons “eigen” café biertjes. Jos ontdekt in een zijstraat nog het Teatro Campos Eliseas, art nouveau met mozaïekdetails. We zijn dan al weer dicht bij ons hotel. We rusten een uurtje op de kamer, Jos neemt een ligbad en Clim kijkt televisie. Flanerend en terrasjes pikkend In de avonduren vertoeven we in een ander gedeelte van de stad. Het is zaterdagavond en de halve stadsbevolking lijkt op de been, zeker op de Gran Via Don Diego. De bankjes in parken zoals het Parque Casilda met het Museo de Bellas Artes zijn overal bezet. In een nieuwe, moderne wijk valt ons op dat er veel appartementen se vende of se aquilar zijn: te koop of te huur. In de museumwijk aan de rivier hebben ze weer fantastische bouwwerken neergepoot, zoals het Palacio de Congresos en het Museo Maritimo. Langs fonteinen verlaten we het park en zoeken aan een drukke straat een terras op. De bartender spreekt hier wel Engels, dus Clim bestelt. Daar worden we lastig gevallen door een jonge, bedelende vrouw. Zij wil geld om haar kinderen eten te geven. Haar man zit in de carcel (gevangenis) in Málaga en kan haar dus niet ondersteunen. We hebben geen medelijden met haar en houden onze beurs gesloten. Terug in het hotel zien we in een sportprogramma op de tv hoe “onze“ Marianne Vos de wereldtitel wielrennen bij vrouwen verovert.

DAG 7 BILBAO - SANTANDER - SUANCES De check out verloopt soepel, zij het dat we 52 euro kwijt zijn voor het parkeren. De parking valet rijdt onze Volvo voor en ontvangt daarvoor 5 euro fooi. Als we de stad uitrijden moeten we op de ringweg welgeteld 62 cent tol betalen, een ronduit belachelijk bedrag. Door een groen landschap met grazende koeien (veeteelt, veel kaas hier) koersen we richting Santander. Die stad bezoeken we niet, we slaan af naar onze volgende hotelbestemming Suances, een badplaatsje onder de rook van Santander. We rijden weer eens te ver en stoppen om te overleggen op een winderig plateau bij de zee, tevens tijd voor een sigaretje. Daarna vinden we ons hotel moeiteloos. De routeplanner geeft steeds straatnamen aan, maar die zijn vanuit de auto onzichtbaar of gewoon niet aanwezig. Aan de wegnummers heb je ook niet veel: soms wordt een weg met wel vier verschillende nummers aangeduid. Bovendien heeft men nog niet zo lang geleden de wegnummering gewijzigd, dat schiet dus echt niet op. Jos gaat hierdoor herhaaldelijk in de fout en rekent zich dat zelf aan. Ons hotel bestaat uit een historische hacienda die uitgebouwd is met moderne depen­ dances. We hebben er een grote kamer met smalle ramen die je met middeleeuws aandoende luiken kunt sluiten. Toilet en badkamer zijn apart aan een gang met wandkast gelegen. We kunnen roken op de veranda voor het hotel tussen de bloempotten. We hebben er halfpension geboekt, dit is echt een hotel voor bustoeristen dus. Die blijken uit België en Frankrijk te komen. We hebben nog tijd genoeg voor een fikse wandeling, de heuvel af naar het strand. Daar bevalt het ons niet echt: te veel wind, te zanderig. In een eetcafé bestellen we ieder een reusachtige bocadillo (half stokbrood met ham of kaas) met cortados na op een terras. Dit 14

soort badplaatsjes bevalt ons niet zo, Jos maakt er zelfs geen enkele foto. We keren terug. De moeizame wandeling bergop kost ons 25 minuten, onze lichamelijke conditie is aantoon­ baar tanende. Even na vijven zijn we terug, de bar gaat net open. Ze hebben er alleen miniflesjes (20 cl) Amstel pils. Om acht uur kunnen we aanschuiven voor een redelijk uitgebreid avondbuffet. Op de tv zijn we getuige van de onmiskenbare dominantie van de Belg Gilbert die in Valkenburg wereldkampioen wielrennen bij de professionals wordt. Clim vraagt zich al of niet terecht af welke doping die wel niet gebruikt zal hebben. (Een maand later zal de Amerikaan Lance Armstrong, zevenvoudige Tourwinnaar, als verstokte doping­ gebruiker door de mand vallen.) MEER INFO CANTABRIË Cantabrië (Spaans: Cantabria) is een autonome regio en provincie in het noorden van Spanje. De regio ligt aan de Cantabrische Zee, ten oosten van Asturië, ten westen van de Baskische provincie Biskaje (Vizcaya) en ten noorden van Castillië en León. De hoofdstad van Cantabrië is Santander. Cantabrië is zowel een autonome regio als provincie, en is dus niet onder­verdeeld in verschillende provincies. Hetzelfde geldt voor de regio's Asturië, La Rioja, Navarra, Murcia en Madrid. Vanwege relatief veel regenval is de regio zeer groen. Het kent veel grasland waarop veeteelt bedreven wordt. In de regio worden hierom diverse melkproducten geproduceerd, zoals kaas en boter. De regio heeft gebergten, waarbij een punt, het Pico de tres Mares (piek van de drie zeeën) bijzonder is, omdat drie rivieren hier gevoed worden: de Duero, de Nansa en de Ebro, die in drie verschillende zeeën uitlopen, en wel de Atlantische Oceaan, de Golf van Biskaje en de Middellandse Zee. Opgravingen tonen aan, dat er al in de prehistorie mensen in Cantabrië leefden. De grot­schilderingen van Altamira zijn wereldberoemd. Tot in de Romeinse tijd woonden er Cantabri, naar wie het gebied vernoemd is. Sindsdien werd Cantabrië overheerst door de Romeinen en de Visigoten. Enige tijd is Cantabrië onderdeel geweest van Castillië en León.

DAG 8 SUANCES: BEZOEK AAN SANTILLANA EN COMILLAS Vandaag bezoeken we twee aardige historische stadjes in de omgeving. Clim is ontevreden over het ontbijtbuffet: er zijn geen gekookte of gebakken eieren, maar wel is er omelet, maar die belieft hij niet. Santillana Het eerste stadje dat we aandoen is het middeleeuwse Santillana del Mar, vijftien kilometer verderop, maar het ligt niet aan zee zoals de naam doet vermoeden. Het is naast Altamira en Santander een van de toeristische hoogtepunten van de provincie Cantabrië. Om half elf kunnen we de auto kwijt aan de rand van de oude kern. De parkeerplaats is reusachtig, dat belooft wat. Jos verzamelt wat infomateriaal bij het Bureau voor Toerisme. Het is nog te vroeg voor de toerbussen, we kunnen dan ook niet gehinderd door drommen dagjesmensen het stadje bekijken. Het dorpje bestaat uit twee parallelle hoofdassen die we op en af lopen. Er is een renaissancistisch kasteeltje, de Palacio de Velarde, aan de Plaza de Arenas, een kerk met klooster en enkele musea. En niet te vergeten: opvallend veel souvenirwinkels die in historische panden gevestigd zijn, met name houtsnijwerk en streekproducten zoals worst 15

en kaas zijn er te koop. De straatjes zijn authentiek geplaveid met kinderhoofdjes, de ramen hebben ouderwetse luiken. De ruig gebouwde, ongeschonden woningen hebben de tand des tijds weerstaan; allemaal hebben ze een balkon met uitbundige bloeiende bloembakken en vruchten van het land die er te drogen hangen. Aan de centrale Plaza (Mayor) de Ramón Pelayo liggen de Merino en de Don Borja torens, het stadhuis en de dure parador Gil Blas in een 18de­eeuws patriciërshuis. Enkele musea (het Diocecaans Museum en dat van de beeld­ houwer José Otero met een beeld van een stier ervoor) zijn gevestigd in een stadspaleisje; het Museo de la Tortura daarentegen heeft onderdak gevonden in een oude molen. We drinken er koffie op een bankje voor een albergo. Van de religieuze gebouwen is de kapittelkerk Colegiate de Santa Juliana aan het einde van het dorp het interessantste, in de zon straalt het gebouw als goud. De entree bedraagt 2 euro p.p. Het klooster stamt uit de twaalfde eeuw en heeft een romaanse claustro, een kruisgang met een aantal bijzonder fraaie kapitelen die vooral plantenmotieven hebben, maar ook vaak allegorieën van bijbelverhalen uitbeelden. Teruglopend passeren we nog de Convento de Regina Coeli, maar dat klooster is dicht. In de buurt is nog een dierentuintje met fauna die zich in de tijd van de Altamira ­grotbewoners in groten getale in deze streken ophielden, zoals beren, wolven, lynxen, bizons en rendieren. Men noemt dit het “quartaire park”. Comillas Onze volgende bestemming is het stadje Comillas dat vooral bekend staat om de aparte gebouwen die er door modernistische Catalaanse architecten zijn neergezet. Helaas is het maandag, waardoor de meeste van die bouwwerken niet toegankelijk zijn. We doelen hier met name op de Palacio Sobrellano (door: López y López, neogotisch 1888)), de Universidad Pontificia (door: Joan Martorell en Domanech i Montaner, neogotisch ­ mudejar stijl, 1892) en El Capricho van Antoné Gaudí (1885). Ook El Cementerio en enige poorten missen we. Maar er blijft nog genoeg steden­schoon te bewonderen over. Terwijl Clim op een terras achterblijft, gaat Jos op onderzoek uit. In het Ayuntamiento Antiguo treft hij het Bureau voor Toerisme aan waar hij een onmisbare stadsplattegrond op de kop tikt. Op de kaart zijn meerdere wandelroutes uitgestippeld, waaronder die van de Ruta Monumental en de Ruta Modernista die onze speciale belangstelling genieten. Daarmee bewapend maken we een rondgang door de stad. De meeste straten zijn nog geplaveid met de originele klinkers, wat voor Clim met zijn artritisvoeten het lopen bemoeilijkt. De monumentale kerk is dicht (siësta!). Ook de musea (o.a. weer een Museo de Tortura) zijn gesloten. Mooi is het Fuente de los Tres Caños en de Plaza Mayor met haar terrasjes en kleurige markiezen. We wandelen maar niet naar het haventje, maar beklimmen de steile trappen naar de wijk La Peña. Daar bevindt zich El Cárcel, een Albergue de Pere­ grinos (1879) die ooit als gevangenis heeft gediend, tegen de buitenmuur staat een tiental rugzakken. Tegenwoordig biedt het gebouw dan ook onderdak aan pelgrims die de route naar Santiago de Compostella volgen, de zogenaamde Jacobsweg. Enkele van die over­ 16

wegend oudere trekkers waren ons al opgevallen. En niet te vergeten, de metalen schelpen in het wegdek van de straten en trottoirs die een van de routes aangeven. Interessant is ook het monumentale El Duque, dat in de negentiende eeuw als een soort Engels landhuis is gebouwd. Helaas is de poort die toegang geeft tot het terrein gesloten. De pleinen heten hier Corros, ze zijn omringd door herenhuizen, gefinancierd door woeker­ winsten behaald in de Latijns­Amerikaanse koloniën, met name in Cuba. We beëindigen onze wandeltocht bij de Mirador de Santa Lucia, van waaruit we vanaf een wit gesausd kerkje van een kluizenaar de kleine haven kunnen zien liggen. Er is ook nog een vuurtorentje, meer een lichtbaken in onze ogen. Clim voert er nogal een eenzijdig gesprek (beter is: monoloog) met een grijsaard die hem in sappig Cantabrisch van alles over de zee en de kapel probeert uit te leggen. Op de terugweg naar Suances pauzeren we nog een half uurtje in een onbeduidend dorp met een verwaarloosde grote kerk, maar met een prima onderhouden klooster (dat we niet bezoeken). We drinken tonic op een hoog gelegen terras, hier op het platteland schenkt men geen mineraalwater volgens de juffrouw die ons bedient. Waarschijnlijk bedoelt ze: mine­ raalwater is alleen maar iets voor toeristen. Aan het begin van elk dorpje staat een stoplicht onveranderlijk op rood. Net als je dan afgeremd hebt, springt het ineens op groen. Een aardige manier om de snelheid in de bebouwde kom te beperken! Aangekomen in Suances loopt Jos nog naar de top van de heuvel om het dorp te bezichtigen. Dat valt tegen, zelfs de Plaza Mayor is weinig bezienswaardig. Wel drinkt hij hier in een dorpscafeetje de goedkoopste cortado van de reis: 90 cent. Na het dinerbuffet maken we in de hotelbar kennis met een groepje oudere Belgen, bus­ toeristen uit West ­ Vlaanderen. Een leeftijdgenoot is erg spraakzaam, hij woont vlak bij Axel en Hulst in Zeeuws ­Vlaanderen en werkt als ambtenaar bij Binnenlandse Zaken in Brussel. Hij is erg te spreken over Maastricht: een stad van zuidelijke allure met een gemoedelijke sfeer, heel anders dan Hollandse steden. We kunnen dat alleen maar beamen. Uiteraard drinken onze zuiderburen bier, ze zijn te beleefd om te klagen over de petieterige flesjes Amstel die ze geserveerd krijgen. MEER INFO OVER DE STADJES SANTILLANA DEL MAR is een middeleeuwse stad en is vooral bekend vanwege de prehisto­rische rotsschilderingen die gevonden zijn in de Cuevas de Altamira. Santillana wordt wel de 'Villa de los Blasones' (stad van de wapenschilden) genoemd, omdat op veel huizen wapenschilden zijn aangebracht. Santillana del Mar is een van de meest historische en artistieke steden van Spanje en het zwaartepunt van het toerisme in Cantabria, waardoor het een van de meest bezochte plaatsen en attracties in de regio is. Van de dorpshuizen en de architecturale schatten wordt Santa Juliana Collegiale Kerk het meest representatieve gebouw van Santillana en het belangrijkste juweel van de romaanse architectuur in en rond Santander. COMILLAS Koning Alfonso XII koos deze plaats uit om de zomer door te brengen, waardoor deze plaats zich ontwikkelde tot een belangrijke toeristische stad met veel architectonisch interessante gebouwen. Een van die gebouwen is het 'Capricho'­huis van de Catalaanse architect Gaudí.

17

DAG 9 SUANCES - ALTAMIRA - PARADOR CANGAS DE ONÍS We hoeven ’s morgens maar 20 minuten te rijden om Altamira te bereiken. De immense parkeerplaats zegt genoeg over de belangstelling die deze wereldberoemde grot trekt. De Altamira Grotten worden ook wel eens beschreven als de Sixtijnse kapel van de grotkunst, ze bevat wat waarschijnlijk met die van Lascaux in Midden­Frankrijk de meest beroemde prehistorische schilderingen in de wereld zijn. Entree tien euro voor dit Unesco­monument. We bekijken allereerst de uitgebreide tentoonstelling over het dagelijks leven in de steentijd, Clim vindt educatieve moderne vormgeving van het paleolithische tijdperk maar geldverspilling, Jos is een andere mening toegedaan. Er worden ook workshops “jagen” en “vuur maken” gegeven. Om elf uur krijgen we met een groep toegang tot de nagebouwde grot met zijn tientallen prehistorische plafondschilderingen van bizons, paarden en herten, daterend uit waarschijnlijk 16.000 tot 12.000 jaar voor Christus. De grotten werden in 1868 ontdekt. In Cantabrië zijn nog tal van andere grotstelsels ontdekt, onder andere die van de Cuevas de Volperquero met indrukwekkende druipsteenformaties. ALTAMIRA - CANTABRIË, SPANJE Ouderdom prehistorische schilderingen 14.000 tot 14.800 jaar / Aantal schilderingen ongeveer 100. Het Altamira­grottenstelsel is ontstaan door ineenstortingen van vroege karstgebieden in Mount Vispieres en is in 1879 ontdekt door jagers. Binnenin bevonden zich zulke prachtige paleolithische schilderingen dat tientallen jaren is getwijfeld aan de authenticiteit ervan – tot uit latere studies bleek dat ze bijna 15.000 jaar oud waren. Door de diepe gangen, die externe klimaatinvloeden buitensloten, zijn ze bijzonder goed bewaard gebleven. Het werk van de mensen uit het Magdalenien die in het late pleistoceen in het noorden van Spanje woonden, toonde aan met welke dieren deze mensen hun wereld deelden – vooral bizons, maar ook paarden, herten en beren – en waren van rode, gele en bruine, geaccentueerd met bruinsteen en houtskool. De Altamira­ kunstenaars gebruikten de topo­grafische kenmerken van de grotwanden om een uniek driedimensionaal effect te creëren. Het 270 m lange grottenstelsel bestaat uit tien vertrekken en gangen en beroemt zich op ongeveer zeventig gra­ vures en honderd schilderingen. Altamira staat sinds 1985 op de Werelderfgoedlijst, zeventien beschilderde grotten uit het paleolithicum werden bijge­schreven als een uitbreiding op het Altamira­grottenstelsel in 2008. Ze maakten grote indruk op de kunstenaar Joan Miró.

De bergen in We nemen een stukje autoweg en slaan af de bergen in. We rijden via de plaats Panes binnendoor naar ons doel, Cangas de Onís. Ongeveer halverwege stoppen in het toeris­ tische bergdorp Las Arenas de Cabrones, waar we in een supermercado bier San Miguel, pakjes vissoep en flessen goedkope parfum S3 voor Anka, een vrouwelijke kennis, inslaan. Koffie op een miniterras, de bediening is slank Afrikaans. Vanuit dit dorp vol restaurants en hotels, dat bekend staat om zijn pittige geitenkaas, starten wandeltochten door de bergen. Onze parador ligt in een bocht van de rivier in het plaatsje Villanueva even buiten Cangas. Dit voormalige klooster (benedictijnenabdij uit de 17de eeuw) met kerk is behalve hotel ook 18

voor een gedeelte museum; we bekijken die nog voor we onze kamer betrekken. We hebben de beschikking over een balkon, zodat we niet naar buiten hoeven om te roken. In de lege hotelbar drinken we pilsjes en cortados, die zijn hier aan de prijs, maar niet abominabel duur. Het is nog lang licht, dus gaan we met de auto Cangas in. Ietwat terzijde van het centrum vinden we een vrije parkeerplaats vlakbij de Ermita de Santa Cruz (737) met binnen in de crypte een millennia oude dolmen. We lopen wat in het stadje rond voor we in een eetcafé met voornamelijk jongeren voor tien euro een plato combinado, een soort samengesteld, eenvoudig menu eten: kipfilet, patat, salade, ei brood, mineraalwater. Later op de avond bekijken we voor de zoveelste keer de filmklassieker van Sergio Leone: Once Upon a Time in the West. MEER INFO ASTURIAS De oudste sporen van bewoning in Asturië zijn gevonden in de grot van El Sidrón in de gemeente Piloña. Het gaat om fossiele resten van neanderthalers van 49.000 jaar oud. Van de homo sapiens zijn onder meer wandschilderingen gevonden in de grot van Tito Bustillo in Ribadesella, die dateren uit het jong­paleolithicum. Rond 9.500 v.Chr. verschijnt er een inheemse epi­paleolithische cultuur, eigen aan Asturië, waarvan de belangrijkste resten langs de kust zijn gevonden. Tijdens het neolithicum ontwikkelt zich ook in Asturië de landbouw, waarvan veel sporen aangetroffen zijn. Uit deze overgangstijd stammen verder bijvoorbeeld ook de grafheuvels en andere grafmonumenten op de Monte Areo nabij Carreño en Gijón. Ook begint het gebruik van metalen zich in deze periode te ontwikkelen. Vanaf de bronstijd beginnen de bewoners van de regio zich te vestigen in zogenaamde castros, versterkte dorpen. Het Romeinse Rijk doet vrij geleidelijk zijn intrede in de regio, en dit geschiedt op relatief vreedzame wijze, ook al ontstaat er later een mythe van heldhaftig verzet tegen de bezetter. De Romeinse cultuur smelt zelfs samen met de inheemse cultuur: er vindt een 'asturianisatie' van de Romeinse sociaal­culturele orde plaats. Na de Romeinse tijd en de val van het Koninkrijk der Visigoten begint een belangrijke periode in de geschiedenis van Asturië. In de achtste eeuw, na de mythische Slag bij Covadonga, ontstaat het Koninkrijk Asturië, onder leiding van Pelayo, dat zich de herovering van het gehele Iberisch Schiereiland tot doel stelt, een proces dat onder de naam Reconquista de geschiedenis in zal gaan. Tijdens deze expansie naar het zuiden kent het koninkrijk een ware bloeiperiode, waarvan met name de architectuur en edelsmeedkunst getuigenis hebben gedaan en er een geheel eigen stijl ontwikkeld wordt: de Asturische pre­romaanse stijl. Is in eerste instantie Cangas de Onís de hoofdstad van het koninkrijk, na wat omzwervingen vestigt het hof zich in Oviedo. Na het overlijden van koning Alfons III in 911 wordt het koninkrijk onder zijn erfgenamen opgedeeld en verliest het aan invloed ten opzichte van de nieuwere koninkrijken op het Iberisch Schiereiland. Het hof verplaatst zich naar León in 913, en ook het rijk neemt de naam 'Koninkrijk León' aan. De rest van de middeleeuwen in de regio kenmerkt zich door meerdere opstanden van de lokale adel. In 1388 wordt het Prinsdom Asturië uitgeroepen. Halverwege de 18e eeuw wonen er 200.000 mensen in Asturië, waarvan ongeveer 90% werkzaam is in de landbouw. Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw ontwikkelen zich de mijnbouw en de staalindustrie, voornamelijk in de centrale vallei ten zuiden van Oviedo, die een aanzienlijke trek naar de stad veroorzaken en die gezichtsbepalend worden voor de regio. Ook begint er vanaf het arme platteland een massale emigratie van Asturianen, hoofdzakelijk naar Zuid­Amerika. Emigratie wordt een van de kenmerken van de regio.

19

Asturië blijft de tragische gebeurtenissen in de 20e eeuw niet bespaard. De revolutie van oktober 1934 en de Spaanse Burgeroorlog houden er behoorlijk huis. In de burgeroorlog is Asturië de scene van een van de wreedste en bloedigste hoofdstukken. Desalniettemin kennen de mijnbouw en de metaalindustrie een bepaalde bloei halverwege de vorige eeuw, onder het regime van Franco. De intrede van de democratie valt samen met de economische crisis in de jaren zeventig. Asturië gaat een periode van opeenstapeling van economische problemen en hervorming van haar belangrijkste productieve sectoren in. Het toetreden van Spanje tot de EG in 1986 leidt tot een sterke aanpassing van de regionale economie op de landbouw, mijnbouw, staalindustrie, visserij en scheepsbouw. De negatieve effecten van al deze veranderingen worden verzacht door de structurele fondsen van de gemeenschap. Asturië heeft een koel en zeer gematigd zeeklimaat. Dit komt doordat in de winter de wind het meest uit het zuidwesten komt en milde lucht meevoert, terwijl de dominante wind­richting in de zomer het noordoosten is en de wind juist koelere lucht aanvoert. Verder in het binnenland is het klimaat iets minder mild, in de hoger gelegen gebieden en met name de bergen kunnen de winters erg koud zijn en kan er een aanzienlijke hoeveelheid sneeuw vallen. Door de nabijheid van de Atlantische Oceaan is er veel neerslag. Vooral als de wind uit het noorden komt en frontaal op het Cantabrisch Gebergte botst, zorgt de hellingstijgwind voor regen. Door de hoeveelheid neerslag maakt Asturië onomstreden deel uit van het 'natte' of 'groene' Spanje langs de noordkust, in tegenstelling tot het 'droge' Spanje, ten zuiden van het Cantabrisch Gebergte, waar aanzienlijk minder neerslag valt.

DAG 10 VILLANUEVA - PICOS DE EUROPA RONDRIT Covadonga / de Lagos We doen het op ons gemak. Om elf uur rijden we via Cangas de bergen van Picos de Europa in. Na gestopt te zijn bij een mirador bereiken we Covadonga, ooit de hoofdstad van een Visigotisch rijk en de plek waar de oprukkende Moren in de achtste eeuw (722) voor het eerst tot staan zijn gebracht. Toen begon de Reconquista, die zeven eeuwen zou duren (1492, de val van Granada). In de Santa Cueva of Heilige Grot, bevindt zich een kapel met de Virgen de Las Batallas, een houten 18de­eeuws madonnabeeld, en tevens de graftombe van Don Pelayo, zijn vrouw en zijn zuster. De kapel werd herhaaldelijk vernietigd en daarna terug gerestaureerd. De laatste keer dat dit gebeurde was tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936­ 1939). Don Pelayo hield zich hier schuil in zijn gevecht tegen de Saracenen. In 718 werd hier door Pelayo en zijn gezellen de Eed van Covadango gezworen, die inhield dat zij tot het uiterste zouden vechten tegen de Moren, die daarna inderdaad verslagen werden, waardoor de krijgskansen een keer namen. Ondanks het legendarisch karakter van verschillende elementen van de verhalen over Pelayo, werd hij een belangrijk symbool van de christelijke weerstand in de middeleeuwse geschiedenis van Spanje. Aanvoerder Pelayo is nog net niet heilig verklaard, voor de kerk staat hij martiaal in het brons gegoten met het Kruis der Overwinning op een sokkel. We bezoeken er het heiligdom van Santa Maria de Cueva (een altaar in een grot, te bereiken via trappen, met gelovigen in eerbiedige stilte) en de basiliek waar je niet mag fotograferen. Je mag het interieur slechts via één vaste route bekijken. De Basilica de Santa María la Real de Covadonga is gebouwd tussen 1886 en 1901 in een neoromaanse stijl, ze rijk aan historische souvenirs. Het paleis, de benedenkerk, het museum en de tuinen bekijken we alleen van buiten. Covadonga is een 20

bedevaartplaats, dus de tourbussen rijden er af en aan. Koffie op een terras waar we door een donkere jongeman worden bediend. We rijden door over een bochtige weg tot boven de boomgrens, waar schapen maar vooral koeien grazen op de bergweiden. We stoppen nog even bij de Mirador de la Reina, een uitzichtpunt vol koeienstront met uitzicht op een reeks kale bergpieken van de Sierra. We hebben op de heuvel Entrelagos, die we te voet bestijgen, uitzicht over de twee meren die er liggen: het Lago de Enol en het Lago de Ercina. De omliggende bergtoppen bereiken een hoogte van bijna 2700 meter, zelf bevinden we ons op zo’n 1200 meter. We drinken koffie op het terras van een berghut. Er bevinden zich ook nog een museum en een bezoekers­ centrum met voorlichting over de verschillende ecosystemen in deze bergen, maar daar komen we later pas achter. Opvallend zijn de duizenden koeienflaters/­vlaaien op de weiden en de wegen, je moet er soms letterlijk tussendoor slalommen. MEER INFO COVADONGA Covadonga is een dorp in de gemeente Cangas de Onís in de provincie Oviedo (autonome regio Asturië), 34 km ten zuiden van Ribadesella in het noord­westen van Spanje. Het dorp ligt in het Nationale Park van de Picos de Europa, beslaat ongeveer 2,5 km² en telt slechts 70 inwoners (2004). In de bergen liggen twee gletsjermeren die samen de Meren van Covadonga worden genoemd. De beklimming naar deze meren wordt regelmatig opge­nomen in wielerwedstrijden, waaronder de Ronde van Spanje. De weg naar de meren is 12,6 kilometer lang met een stijgingspercentage van 7,3 procent. Het hoogteverschil is 1.056 meter. Het zwaarste stuk van de helling heet La Huesera, ligt op zeven kilometer van de top en heeft een gemiddelde stijging van 15 procent over 800 meter.

Terug in Cangas parkeren we de auto op dezelfde plek als gisteren. Dat zou 2 euro moeten kosten, maar niemand controleert en er staan ook geen betaalautomaten. We bekijken nu het stadje wat intensiever, onder andere de pleinen, het stadhuis en de kerk. Clim koopt Drum ­ shag en Rizzla ­ vloeitjes bij een tabacero. De camera van Jos vertoont ineens kuren, de lens schuift niet meer automatisch terug. Als hij eindelijk een fotozaak heeft gevonden om het te laten repareren, blijkt het euvel zich al vanzelf opgelost te hebben. Opvallend veel kaaswinkels en souvenirwinkels hier. We drinken halve liters Paulaner bier in dezelfde kroeg van gisteren. Jos gaat op zoek naar een supermarkt voor bier en slaagt in zijn opzet. Ondertussen haalt hij bij de Tourist Information een plattegrond op, maakt foto’s van de Romaanse brug en pint hij bij een bank. Nadat we het café hebben verlaten laat Jos zijn plastic zak met bierinkopen onbeheerd aan straat staan. Als hij achter zijn vergeetachtigheid komt, moet hij terugrennen; tot zijn opluchting staat het tasje er nog steeds. Op een levendige plein vol spelende kinderen bestellen we op een terras ieder een plato combinado. Om een uur of acht zijn we terug in ons hotel.

DAG 11 VILLANUEVA - PICOS DE EUROPA Voor we opnieuw de bergen intrekken, haalt Jos zijn e­mail op, dat is hier gratis zoals bij de meeste viersterrenhotels. Vandaag doorkruisen we de Picos in zuidelijke richting. We rijden een uur lang door de Desfiladero de los Beyos, een nauwe kloof van 10 km die hier en daar slechts enkele tientallen meters breed is. Door de hoge wanden van de kloof om ons heen 21

zien we niet veel van de bergtoppen. We drinken koffie in een volledig van hout gebouwd restaurant aan de voet van een miezerig watervalletje dat beneden uitstroomt in de rivier de Sella. We passeren nog enige aardige dorpjes die op de hellingen geplakt liggen, maar we stoppen er jammer genoeg niet. Als we de bergen uit zijn bevinden we ons op de hoogvlakte, gemiddeld 900 meter boven zeeniveau. We kiezen de richting van Raiño, bij een bijna drooggevallen stuwmeer slaan we af en rijden we via een andere bergroute terug richting kust. Onderweg vraagt Jos in Campo de Caso de weg bij een smaakvol geklede vrouw, die blijkt ineens vloeiend Duits te spreken; ze heeft lange tijd in Stuttgart bij Daimler (Mercedes) gewerkt en woont hier “wie Gott in Frankreich” (haar woorden!). De kronkelweg wordt steeds smaller, het wegdek vertoont diepe gaten, maar het fraaie uitzicht loont de moeite en maakt alles goed. Het vee loopt hier los rond, regelmatig moeten we uitwijken voor een kudde schapen of paarden en vooral koeien op de weg. Die raken niet in paniek, ze zijn blijkbaar gewend aan rijdend verkeer. Eindelijk bereiken we de iets grotere plaats Arriondas, waar we tanken en koffie drinken. Van daaruit is het nog slechts een kattensprong over de autoweg naar Cangas. Eindelijk kan Clim weer eens gewoon rechtdoor rijden met een maximumsnelheid van 90 km per uur. PICOS DE EUROPA - CANTABRIË Hoogste berg Picos de Europa: (Torre Cerredo) 2648 meter. De puntige bergen met de met sneeuw bedekte bergtoppen van Picos de Europa liggen 16 km van de Golf van Biskaje en zijn vanaf kilometers afstand zichtbaar. Volgens de overlevering is de naam ´pieken van Europa' in de middeleeuwen verzonnen door vermoeide Baskische vissers die terugkeerden van de noordelijke zeeën. Als ze de bergen zagen, waren ze bijna thuis. Steile rivierengten hebben het lichte koolhoudende kalksteen gespleten in drie afzonderlijke massieven, die samen lijken op een grote vleermuis met gespreide vleugels. Het centrale massief is zonder enige twijfel de indrukwekkendste en is bekroond met een aantal toppen die tot 2500 m reiken. De Naranjo de Bulnes is niet de hoogste berg (2519 m), maar wel de meest symbolische: een kegelvormig kalkstenen blok dat ook bekendstaat als Pico Urriellu en dat voor het eerst in 1904 is beklommen. De flora en fauna die in deze bergen voorkomen, zijn overweldigend: 1500 soorten vaatplanten, meer dan zeventig soorten zoogdieren, 176 vogelsoorten, 34 reptiel­ en amfibiesoorten en 147 vlindersoorten. De orchideerijke hooiweiden behoren tot de vruchtbaarste Atlantische graslanden ter wereld.

We bekijken het dorpje Villanueva met zijn authentieke boerenhuizen met graanschuren op stevige pilaren om de muizen en ratten buiten te houden. Pas om vijf uur gaat de lokale kroeg open. We rijden daarom naar Cangas en beklimmen er de Puente Romano, de steile Romaanse brug uit de 13de eeuw. Aan de andere kant van de oever ligt een keldercafé waar we een plato combinado bestellen bij een zigeunerachtige vrouw. Een tafel verderop wordt de zaak gedomineerd door een stel luidruchtige kaartspelers met een kring van belang­ stellenden eromheen.

22

DAG 12 VILLANUEVA - OVIEDO - LEON Even voor we vertrekken gaat ook een tiental motorrijders weg. De bikers bestaan vooral uit mannen en vrouwen van middelbare leeftijd uit het Engelse Manchester, zij hebben een materiaalwagen bij zich. We kiezen de richting Oviedo dat op een uurtje rijden ligt. Daar vinden we moeiteloos een parkeergarage, een unicum tijdens deze reis. Jos maakt er in de lift kennis met een oudere Asturiër die ons vriendelijk de weg naar het centrum wijst. Allereerst bezoeken we er de imposante gotische Catedral de San Salvador met kloostergang en kapittelzaal, tal van zijkapellen, een enorm retabel op het hoofdaltaar en een museum. Indrukwekkend is de Camara Santa en de fraaie Capilla de Santa Eulalia met volledig gebeeldhouwd plafonds en muren. Voor de kerkschatten moeten we extra betalen, maar dat is zijn geld meer dan waard: we bewonderen het Engelenkruis vol goud, edelstenen en kostbare cameeën, een reliekschrijn met agaten, de Heilige Kist met zilveren platen en mysterieuze inscripties. Na koffie met een gratis tappa tussen de kwebbelende huisvrouwen maken we nog een rondgang door de stad. Verspreid door de stad staan overal standbeelden, wel meer dan honderd volgens de boekjes. Onder andere De Reiziger, Een Zittende Vrouw en Moeder met Kind van de Columbiaan Fernando Botero die vanwege zijn welgevulde figuren wel eens beschouwd wordt als de Rubens onder de beeldhouwers. We bezichtigen nog enkele Palacios met opvallende wapenschilden, de Antigua Universidad (16de eeuw), het stadhuis aan een plein vol arcaden en de El Fontan Mercado voor we de stad verlaten in de richting Léon. Praktisch het hele oude centrum is voetgangersgebied. We vinden het een levendige stad vol architecturale pareltjes en gezellige pleintjes. Niet voor niets staat dit “stedelijke ensemble”op de Werelderfgoedlijst van de Unesco. We nemen de autosnelweg met zogenaamd “snelle “ bochten en een tol van € 12,50. De ons omringende bergen hier zijn kaal, het land is dor en onvruchtbaar zo te zien. Vandaar dat er nogal wat, nu in deze droge tijd nauwelijks gevulde, embalses ofwel stuwmeren zijn aan­ gelegd. We drinken koffie in een schamel wegrestaurant. Aangekomen in Léon vinden we onze paradorhotel (Monasterio) Hostal de San Marcos zonder problemen, we volgen gewoon de loop van de rivier in de stad. Ook deze parador is gevestigd in een voormalig klooster met een breed, rijk versierd fronton uit de 16de en 18de eeuw. Het Museum de Léon is hier ook gevestigd, maar dat bezoeken we niet. Geen tijd of gewoon vergeten? We kunnen achter het hotel bewaakt parkeren. Onze kamer bevindt zich in een moderne aanbouw, het hotel biedt plaats aan honderden kamers. We mogen er zelfs roken gezien de asbakken die er geplaatst zijn, maar dat doen we toch maar op ons balkon dat uitzicht biedt op een Franse, geometrisch aangelegde tuin. De entree bij het inchecken is imposant met zijn ruime hal, brede trappenhuis en direct ernaast de kruisgang met hoge heiligenbeelden. We drinken pils in de bar (vier euro voor een halve liter, wel met borrelnootjes en olijven­ bakjes erbij) en verkennen het historische gedeelte van het complex.

23

Daarna steken we rond zes uur naast het hotel de brug over de rivier de Bernesga over en lopen we het zuidelijk gedeelte van de stad in. In de vroege avonduren is het, zoals overal in de zuidelijke landen, erg druk op straat. De temperatuur is aangenaam, de sfeer is relaxt; kortom, ideaal moment om op je gemak aan de wandel te gaan, de hond uit te laten, te joggen of al slenterend je medemensen te bekijken. Ook de terrasjes zijn drukbezet. Tegenover het Park Quevedo vinden we min of meer bij toeval een eetcafé waar we pizza’s kunnen bestellen. Die zijn zo groot dat we ze niet op krijgen. Gegeten wordt er pas na negen uur ’s avonds, daarom konden we aanvankelijk ook geen restaurant vinden, die gaan pas later open. Als we weer buiten komen is het een stuk donkerder geworden, een dreigende lucht komt naderbij en de wind is toegenomen en veel guurder geworden. Het flanerende volk is zo te zien naar binnen gevlucht. We verwachten een noodweer, maar dat vindt toch niet plaats, ook al zien we bliksemschichten en horen we donderslagen in de verte. Op tv volgen we de nieuwste productie van Steven Spielberg: Tin Tin. Het is een avonturenfilm met Kuifje in een modern jasje gestoken.

DAG 13 LEON STADSBEZICHTIGING De hele dag staat in het teken van stadsbezichtiging. We hebben ergens beslag kunnen leggen op een stadsgids en plattegrond in het Nederlands, verdwalen kunnen we dan ook niet. We bekijken en bezoeken er de belangrijkste bezienswaardigheden, eigenlijk te veel om op te noemen. We zullen het toch proberen. • Basiliek de San Isidro. Een mozaïek aan stijlen met als hoogtepunt het Koninklijke Panteon de Los Reyes (romaans, 1149) waarvoor terecht entree geheven wordt. De tongewelven van de Colegiate (kloosterkerk) zijn beschilderd met bijbelse taferelen. Meer dan 200 kapitelen bekronen de zuilen en vormen zo een waar woud. De twee portalen in de hoofdgevel zijn ook het aankijken waard. Clim blijft buiten uitrusten. • Museum voor Volkenkunde, met in de buurt bij Las Cercas de Murallas Antiguas, oude stadsmuren, deels nog van Romeinse oorsprong. • Plaza de San Martín, in de Barrio Húmido, een uitgaanswijk. We nemen er een kijkje in de gelijknamige kerk die oorspronkelijk uit de elfde eeuw stamt. We komen langs het Huis van de Slagerijen uit de 17de eeuw. • Puerta de La Reina, barok, die toegang verleent tot een oude spinnerij, en de Jardines del Cid met de achtergevel van het Palacio de Guzman. • Plaza de San Marcelo, met het neogotische Casa de Botines van Antoní Gaudí, diverse herenhuizen en andere palacios zoals dat van Torreblanca. Aan dit plein ligt ook het voormalige Ayuntamiento (16de eeuw, pas later voltooid). Clim bekijkt dit alles van een afstand, hij rust uit op een bankje.

24

• Plaza Mayor (1665), een sfeervol plein met arcaden, helaas met een feesttent in het midden geplaatst. Hier ligt ook het stadhuis met het beroemde Balkon van de Stad. Van hier af waaieren drukke winkelstraten uit vol met o.a. bazaars. Ook bekijken we hier de grote overdekte groentemarkt, de mercado. Nabij ligt ook nog het Palacio de Conde Luna en staat een rij illegale West­Afrikanen die op een kleed op de grond prullaria te koop aanbieden. • Catedral Santa Maria de Regla: De kathedraal van León. Met de bouw werd gestart in 1255 met als voorbeeld de grote gotische kathedralen in Noord­Frankrijk. De hoofdgevel is indrukwekkend, vooral de middelste deur van de Portada del Juicio en de Puerta de la Virgen Blanca aan de zuidkant. Binnen zijn het vooral de meer dan honderd gebrandschilderde en glas­in­lood ramen en drie roosvensters die de kerk zo beroemd maken. De kerk heeft een hoog schip en is lang en slank. Bij de ingang worden we tegengehouden door een soort kerkenwacht; we mogen niet naar binnen omdat er net een huwelijksplechtigheid plaats vindt. Jos fulmineert hiertegen in zijn beste Spaans, vergeefs. Iemand tipt ons dat je in een zijingang gewoon zonder controle naar binnen kunt. Aan de hoofdkapel, de kloostergang en de schatkamer komen we door die dubieuze blokkade niet toe. Aan de Plaza de Regla ligt ook nog het bisschoppelijk Paleis en het Hospital de Regla met een monumentale barokke gevel. • Arco de la Cárcel, een toegangspoort uit de achttiende eeuw met de Plaza de Puerta Castillo met een gevangenis aan de stadswallen die nu als Historisch Archief dienst doet. • Plaza del Grano, aardig plein waar sinds de middeleeuwen eigenlijk weinig veranderd is. Midden tussen statige bomen staat een ietwat verweerde fontein uit de 18de eeuw. Aan het plein staat het romaans kerkje van La Virgen de Camino, ooit een etappeplaats van de befaamde Camino de Santiago. We roken er een sigaretje. • Monasterio de San Francisco, een monotoon kloostergebouw. In het parkje ervoor staat een standbeeld van de heilige met een wolf aan zijn voeten. • Een historisch eindstation van een treinverbinding midden in de stad. Zo rond vijf uur zijn we terug. In het hotel is een bruiloft aan de gang. Alle mannen zijn in het zwart gekleed, de vrouwen hebben kleurige avondjurken aan. We bekijken er nog de kerk die bij het monasterio, onze parador dus, hoort. Aan de wandelboulevard (eerst de Paseo, later overgaand in de Avenida langs de rivier) eten we nog ergens een sandwich waar we 45 minuten op moeten wachten. Het resultaat is er dan ook naar, het brood zit volgestouwd met ingrediënten zoals gebraden kip. In de stad schijnt het feest te zijn. We komen verschillende verklede groepen tegen, onder meer Obélix en zijn Gallische vrienden. Op tv veel sport: El Clásico, Real Madrid contra FC Barcelona en het WK handbal met boomlange spelers die je vroeger alleen maar bij basketball en volleybal zag.

25

MEER INFO LEÓN León is de provinciehoofdstad van de gelijknamige landstreek León, regio Castilla ­ León. Ligt daar waar de rivieren de Torio en de Bernesga samenvloeien op een hoogte van 850 m. op de zuidhelling van het Cantabrisch gebergte. De naam komt denkt men van het Romeinse legioen, Legio Septima Gemina, dat in 68 hier gelegerd was. In de middeleeuwen floreerde de stad dankzij de pelgrims op weg naar Santiago de Compostella. In de 8e eeuw is het een aantal jaren in handen van de Moren geweest. In 915 werd het de hoofdstad van het koninkrijk León. Tot in de 13e eeuw was het een belangrijke stad in het katholieke noorden van Spanje. In de 20e eeuw heeft León zich sterk uitgebreid. We vinden er nu weverijen, suikerraffinage, chemische industrie en metaalverwerkende industrie. De stad is tevens een handelscentrum van graan, vee en wol. De rivier Bernesga deelt de stad in tweeën. Op de linkeroever lopen brede boulevards met parken die samenkomen op Plaza de Guzman. Via de Calle de Ordono kan men van hier naar het oude centrum met de indrukwekkende kathedraal.

DAG 14 LEON - BURGOS Na onze rekening van de bar (13 euro) afgerekend te hebben, vertrekken we om elf uur. We hebben enige moeite om de juiste autosnelweg naar Burgos te vinden, maar dan gaat het ook snel. Het landschap is eentonig, kale velden en onbebouwd, dor land doorsneden door traag stromende waterloopjes. Bij een benzinestation krijgt Clim onenigheid met een opdringerige tankbediende die per se zelf de slang wil hanteren. Clim vindt dat hij dat zelf net zo goed kan. Op een gegeven moment volgen we een toeristenbus die afslaat naar het dorp Palacios, daar zal dus wel een paleis liggen, dus dat willen we zien. We blijken uit te komen bij een nietige vlek met een historisch dorpskerkje dat enkel een vijftiende­eeuws retabel te bieden heeft. Niks geen paleis! Bij het binnenrijden van Burgos worden we weer eens door de borden (of door de afwe­ zigheid ervan) misleid. Na een fikse omweg bereiken we de rivier, die we gewoon oostwaarts volgen; zo komen we vanzelf uit bij onze hotelparador het Palacio de la Merced vlakbij het oude centrum. Het betreft hier weer een verbouwd klooster met een marmeren trappenhuis en een markante binnenhof waar het peperdure restaurant El Rincón de la Merced gevestigd is. Als alle zalen bezet zijn biedt het hotel plaats aan 1100 gasten. Onder het hotel is parkeerruimte, om daar achter te komen moeten we weer eens een rondje om rijden. Pas om drie uur kunnen we bij de recepción inchecken, dat vinden we niet echt professioneel van dit hotel dat behoort tot de NH ­ hotelketen. Het minikopje cortado in de coffee corner is duur, € 2,50. Clim is erg ontevreden over de kamer en inderdaad, voor een viersterrenhotel is die te klein. We krijgen het raam niet open. Een poetsvrouw snelt ons te hulp en laat ons zien hoe het moet. Daarna krijgen we het nog steeds niet open, wat doen we fout? Dus Jos, dat wordt niet uit het open raam roken, maar naar beneden gaan om sigaretjes te kunnen paffen. En dat doet­ie zonder morren. Om een uur of vier wandelen de stad in. We steken de rivier tegenover het hotel over en belanden al gauw bij de Arco de Maria, een triomfboog met kantelen in mudejar ­ stijl uit 1553, gebouwd ter gelegenheid van de intocht van “onze” Karel de Vijfde. De wereld­ beroemde kathedraal is dan niet ver meer, het is de op twee na grootste van Spanje (na 26

Sevilla en Léon). Men is er in 1221 aan beginnen te bouwen. Hij blijkt tot 19.00 uur geopend te zijn, dus hebben we ruim de tijd om hem te bezichtigen. Aan de buitenkant kun je duidelijk zien dat de kerk op verschillende niveaus gebouwd is. De voorgevel is rijk versierd, op het pleintje ervoor staat een Mariabeeld dat wel lijkt op een Marienstatue op een Pestsäule in Duitstalige landen. Clim suggereert bij de kassa dat we arme jubilados zijn (gepensioneerden, bejaarden), krijgt een euro korting en hoeft daarom maar € 6 p.p. af te rekenen. Eenmaal binnen worden we met stomheid geslagen: wat een beelden, wat een weelde, wat een overdaad! Letterlijk honderden beeldhouwwerken en reusachtige retabels van het fijnste houtsnijwerk staan er al eeuwen in de vele kapellen tot meerdere eer en glorie van de heiland. We begrijpen nu ook waarom de kerk ook wel eens het museum van de beeldhouwkunst wordt genoemd. Hoogtepunten zijn de kapittelzaal met cassetteplafond, de kloostergang met polychrome houten beelden, de Escalera Dorada in renaissancistische stijl (1522), de rijk geornamenteerde processiewagen, de kooromgang, de diverse capillas, de graftombe van El Cid en zijn vrouw Doña Jimena, de overdadige barokke sacristie, het hoofdretabel. Kortom, te veel om op te noemen, we zijn diep onder de indruk. Interessant is dat veel kunstwerken uitgevoerd zijn door Vlamingen, dus handwerklieden uit de Lage Landen die toen nog bij Spanje behoorden. Dit magistrale gebouw staat terecht op de Werelderfgoedlijst. Tijdens onze rondgang worden we aangesproken door een leeftijdgenoot die ons dialect herkent. Hij blijkt afkomstig te zijn uit Maaseik en loopt de Jacobsroute, hij is al (of pas?) halverwege. Hij heeft precies hetzelfde fototoestel als Jos. We wijzen hem op een houten duivel met een duidelijke stijve, daar moet hij onmiddellijk een foto van maken. Als we na onze vermoeiende bezichtiging van de kerk op een bankje van het kerkplein uitpuffen, zit naast onze een aardige jonge vrouw met zonnebril en zo te zien een trouwe blindengeleidehond. Zij blijkt echter helemaal niet blind te zijn, de hond heeft zij uit een asiel gered. De dame spreekt zeer behoorlijk haar talen, zelfs in het Nederlands weet zij haar mondje nog te kunnen roeren en enkele verstaanbare zinnen te produceren. Natuurlijk heeft zij in Nederland Amsterdam bezocht. Vlakbij eten we een menú peregrino, eigenlijk gewoon een toeristenmenuutje. Naast ons neemt een Zwitsers stel plaats, ze vertellen ons dat er gisteren ook “Holländer” aan ons zelfde tafeltje zaten, dat vinden ze grappig. We leggen aan hun het verschil tussen Holländer en Niederländer uit. Verder drinken we nog cañas op een terrasje, het bier moeten we zelf aan de bar bij een gemelijke ouwe vent halen. Als we om acht uur terugkomen bij het hotel, blijkt de Iglesia de la Merced ernaast (media vijftiende eeuw, behoort tot het kloosterhotel, maar is van daaruit niet bereikbaar) opeens wel open te zijn. Er is een druk bezochte dienst aan de gang en tot onze verbazing neemt de celebrerende priester plotseling een gitaar ter hand en begint vanaf de kansel zomaar liedjes te zingen! Merkwaardig, dat doet ons denken aan de jeugdmis in de jaren zestig van de vorige eeuw in de Heilige Geest­koepelkerk in Roermond tegenover het jeugdcafé de

27

Paerssjtal (waar wij later aan een andere god offerden en wel aan Bacchus.) Na tienen wordt het druk in het hotel. Er is een bus met Amerikanen en Japanners aangekomen.

DAG 15 BURGOS STADSBEZICHTIGING Clim moet even zoeken naar de ontbijtzaal. De gisteravond laat aangekomen toeristenbus is al weer vertrokken, die rondtrekkende reizigers houden er een moordend tempo op na. Het is maandag, vandaag zijn er geen musea open. Gelukkig is het stralend weer. We gaan op weg voor een stadswandeling. We maken een rondje met de klok mee. We bekijken er achtereenvolgens: • Palacio de Justitia. Alsmede een voornaam scholingsinstituut (18de eeuw) aan een palmenplein. In de namiddag drinken we daar koffie en lezen we er de Marca en de As, twee sport­kranten die voor 90% gevuld zijn met voetbalnieuws. Het is daar alles Real en Barcelona wat de klok slaat. Twee Zuid­Koreanen lopen er verloren rond; de krachtig gebouwde jongere communiceert met behulp van een Hoe zeg ik het in ’t Spaans ­ boekje met de kasteleinse. De haveloze oudere zit steeds te pitten. Ze hebben geen onderdak. Jos tracht een gesprek in het Engels aan te knopen, vergeefs. • Palacio Arzobispal. Het aartsbisschoppelijk paleis. • Universidad Theologische faculteit. Renovatiewerkzaamheden binnen uitgevoerd. • Iglesia de Santa Agueda, de Iglesia de Sant Nicolás. (Mooi portaal, binnen even uitrusten op de kerkbanken, enorm gedetailleerd en hoog retabel van Simon van Keulen) en de Iglesia de las Salesas. • Arco de Fernán González. Ereboog voor een hertog, in 1586 opgericht. • Mirador del Castillo. Dat bereiken we door een steil bergpaadje te nemen, een moeizame klauterpartij! Bij het uitzichtpunt zijn geen bankjes en het cafetaria met terras is dicht. De kathedraal torent letterlijk boven de stad uit. We mijden de trappen en lopen over de weg terug. • Castillo. Opgeknapt en in middeleeuwse staat teruggebracht. Ooit verwoest door napoleontische troepen. Er is een museumpje, dat is nu dicht. Nogal wat volk komt vergeefs aan de poort kloppen. Het fortachtige kasteel stamt uit de tijd van de recon­quista. • Palacio de Congresos. Een ouder gebouw met ernaast een modern viersterrenhotel hotel dat in het geheel niet past in deze historische setting. • Arco de San Martín en de Muralles. Oude stadspoort met de restanten van de stads­ wallen. • Solar del Cid. Gedenkteken om de beroemdste zoon van de stad te eren. Uit 1784, hier zou het geboortehuis van El Cid Campeador hebben gestaan. 28

• Kathedraalplein / Plaza Rey San Fernando. Met bankjes, duiven en veel volk op de been. • Palacio de Castilfale. Momenteel een duur hotel en het stadsarchief uit de 16de eeuw. Vlakbij ligt ook de Albergo waar de pelgrims voor een appel en een ei kunnen over­nachten en onderling kunnen bijpraten. • Plaza Castaños. Met in de buurt het Museo del Retablo (dicht) en antieke herenhuizen. • Huerto del Rey. Op dit smalle plein drinken we koffie op een terras. • Plaza Mayor. Een groot, aantrekkelijk zeshoekig plein met kleurige historische bebouwing en omgeven door intieme arcaden. Clim rust uit, terwijl Jos rondtrekt om foto’s te maken. In het midden staat een reuzenstandbeeld van Carlos III uit 1784. Aan het plein ligt ook het neoklassieke Ayuntamiento (18de eeuw), de Consulado del Mar en veel tapasbars, dure winkeltjes en terrasjes. • Plaza Primo de Ribera. Het Estatua Monumento al Cid op een zuil midden op het plein aan de rivier is een werk van Juan Cristóbal uit 1955. • Teatro Principal. Theater uit 1858. • Puente de San Pablo. Acht gebeeldhouwde ridderfiguren staan op de brugleuningen, amigos en gevechtsmakkers / strijdgenoten van El Cid. • Museo de la Evolución Humana. Naar het schijnt een topmuseum, gevestigd in een modernistisch complex. Is tevens een congresgebouw en een archeologisch onderzoeks­ instituut. Veel aandacht voor de evolutie (Darwin!) en de prehistorische opgravingen in de Sierra de Atapuerca. Is gesloten. • Palacio Provincial. Klassiek paleisje uit 1869 aan de Paseo del Espolón, een wandellaan met grote kalkstenen klassieke beelden aan de rand van de weelderige begroeiing. We eten ’s avonds in hetzelfde restaurantje als gisteren, nu staat er spaghetti op het menu. Tot 9 uur zitten we op het plein de langs flanerende bevolking te observeren: veel groot­ ouders die peuters leren lopen, spelende en op de kerktrappen ravottende schoolkinderen, bejaarde vrouwtjes die zich wankelend voetje voor voetje voortbewegen en natuurlijk hondenbezitters die er hun huisdier uitlaten. De uitwerpselen worden steeds netjes door hen met plastic zakjes opgeraapt. Dat gebeurt dus niet alleen in Nederland. MEER INFO BURGOS Hoofdstad van de provincie Burgos in Oud­Castilië. De stad ligt op een hoogte van 860 m en aan de rivier de Arlanzón. Acht bruggen verbinden de stad. Het is een regionaal handels­ en verkeerscentrum. Rond het jaar 1000 wordt Burgos gesticht en hoofdstad van Castillië. In 1200 wordt de eerste brug over de Arlanzon gelegd ten behoeve van de pelgrims naar Santiago de Compostella. Kort daarop wordt er begonnen met de bouw van de kathedraal. Het monopolie voor de wolexport verwerft de stad in 1494. In 1495

29

ontvangen de koningen Ferdinand en Isabella Columbus in de Casa del Cordon na zijn tweede ontdekkingsreis. In 1808 lopen napo­leontische troepen Burgos onder de voet. Vijf jaar later veroveren de Britten onder Welling­ton de stad. In 1936 vestigt Franco zijn voorlopige regering in Burgos.

DAG 16 BURGOS - ELCIEGO Bij het afrekenen van de parkeerkosten wordt tevens direct de garagedeur voor 10 minuten geopend. We verlaten de stad via een weg langs de rivier. In de buitenwijken staan bij elke weg weer eens vier verschillende wegnummers genoteerd, dit in plaats van gewoon richtingborden te plaatsen; de verwarring ten top. We komen er toch uit en belanden op de autoweg waar overigens niet harder dan 80 km gereden mag worden. Veel vrachtwagens, om die te passeren kost vaak tijd. Het landschap is licht glooiend, in de verte zien we wel het contouren van bergen. Een klein colletje geeft op de top 1100 meter aan, terwijl we nog geen 100 meter geklommen hebben. Dat komt omdat we over de hooggelegen hoogvlakte rijden. Langs grote gedeelten van de weg loopt de pelgrimsweg, de zogenaamde Camino de Santiago. We zien er tientallen met hun rugzak en de bungelende jakobsschelp erop voorbij sjouwen, de meeste lopen in hun uppie. Sommigen hebben een wandelstok en zijn in middeleeuwse kleding gestoken. Om één uur bereiken we onze bestemming Ceniciero, dat we passeren om over de Ebro­rivier het plaatsje Elciego te bereiken. We rijden de toegangs­ weg tot ons hotel voorbij, het richtingbord blijkt later tussen de struiken verscholen te staan. We kunnen pas vanaf drie uur inchecken, dus parkeren we aan de rand van het stadje op een volkomen lege parkeerplaats. Te voet gaan we op verkenning uit. Elciego ligt op een heuvel en is compact gebouwd. We drinken koffie in een echte taveerne en wandelen verder in de nauwe straatjes. Het Plaza Mayor is omgeven door bomen en biedt plaats aan het stadhuis met een arcade. Er zijn opvallend veel bodega’s en wijnopslagplaatsen in dit dorp, het is een centrum van de wijncultuur: we zitten midden in de streek van de Rioja­wijn. De huizen zijn opvallend goed onderhouden voor zo’n tamelijk klein en onopvallend dorp. Door de ligging van het super­de­luxe hotel zullen hier ongetwijfeld veel toeristen op bezoek komen. Die blijven niet in het hotel eten, dat is veel te duur. Om half drie kunnen we eindelijk terecht in ons exquise Hotel Marquis de Riscal, van oorsprong een wijnlandgoed. Onze kamer is in een buitengebouw gelegen die met een luchtbrug met het hoofdgebouw is verbonden. De kamer is ruim, smetteloos gepoetst en voorzien van de laatste snufjes. De badkamer is eveneens zeer ruim met twee wastafels, aparte douche en toilet en ligbad. Natuurlijk zijn er ook dikke badjassen voor handen. We worden er rondgeleid door een slaafse bediende van Afrikaanse oorsprong. Jos heeft direct in de gaten dat hij een Berber uit Zuid ­ Marokko is. Hij spreekt wel vijf talen. Hij heeft een eeuwige glimlach op zijn gezicht, waarschijnlijk omdat hij vanwege zijn fors uitgevallen gebit zijn mond niet kan sluiten. Althans, dat is de conclusie van Clim. We bekijken het extra­ vagante hotel, roken een sigaretje in het parkje bij de wijnkelders, lopen nog even door de velden met druivenstokken en wandelen opnieuw richting dorp.

30

Allereerst gaan we nog naar een mirador, van waaruit je een goed uitzicht hebt op het wonderlijke hotel. Daarnaast ligt nog een cementerio, dat we niet bekijken. Tussen de ietwat verlopen appartementsgebouwen ontdekken we een geïmproviseerd terrasje waar we bier drinken. We bezichtigen het stadje van de andere kant. In het centrum treffen we een cafetaria aan dat open is. Clim eet er Russische salade, Jos houdt het bij gepaneerde vis. Aan de bar zitten schoolkinderen huiswerk te maken, er zijn verder geen gasten binnen. Buiten op het terras zit een levensechte kopie van Sjak de Bock, Jos verzuimt een foto van deze dubbelganger te maken. Om zeven uur zijn we in het hotel terug. Een gezette poetsvrouw biedt ons in het Spaans van alles aan, onder andere een kaartje met de weersverwachting voor morgen. Clim geeft niet het verwachte fooitje. We gaan nog twee keer naar buiten om te roken en om de illuminatie te bewonderen. Naast ons staan Chinese koppels uit Hongkong die foto’s maken met hun iPad. Jos zoekt om elf uur de bar (inclusief bibliotheek!) en het dak­ c.q. rookterras op die ergens verscholen liggen in de echt bizarre constructie. Binnen in het centrale complex lijkt het wel een beetje op een doolhof. Gelukkig zijn er meerdere liften. MEER INFO HOTEL MARQUÉS DE RISCAL Bij het middeleeuwse dorpje Elciego in de Rioja Alavesa streek doemt een uniek ultramodern complex op: La Ciudad del Vino, the City of Wine. Dit project is opgezet rondom de wijnkelders van Marqués de Riscal en biedt een grensverleggende beleving van de wijn­cultuur en alles wat daarmee te maken heeft. Het gebouw draagt de onmiskenbare signatuur van ontwerper Frank O. Gehry, die ook verantwoordelijk was voor het ontwerp van het Guggenheim­museum in Bilbao. Gehry tekende zowel het gebouw met haar golvende staalconstructie en asymmetrische muren als het interieur van hotelkamers, restaurants en bars. De luxe kamers en suites in het hotel zijn ingericht met leer en hout, met donkere marmeren badkamer en ademen door vorm­, kleur­ en materiaalgebuik de avant­garde visie van Gehry uit. In het restaurant Marqués de Riscal zwaait Francis Paniego, die ooit een Michelin­ster verwierf. De combinatie van de moderne inrichting van Gehry met het uitzicht op de traditionele omgeving van Elciego met de Saint Andrés kerk is een unieke ervaring op zich.

DAG 17 ELCIEGO - PAMPLONA Voor het desayuno moeten we eerst even zoeken in de doolhof van Gehry. Er is weinig keus bij de buffettafel, maar je kunt er wel letterlijk alles bestellen à la carte. Dat laat Clim zich geen twee keer zeggen, dus komen er weer gebakken eieren met spek op tafel. We hoeven niets af te rekenen, dat mag ook wel voor een verblijf van één nacht die bijna 400 euro heeft gekost. We rijden naar de tolweg en bereiken al snel de stad Pamplona, hoofdstad van Navarra, waar we regelrecht naar ons Hotel Palacio Guadelain in de drukke binnenstad rijden. We kunnen onze auto kwijt in een ondergrondse openbare parkeergarage tegenover het hotel. We moeten vanwege het eenrichtingverkeer daarvoor wel door de smalle straat­ jes omrijden. Het hotel was ooit een achttiende­eeuws stadspaleis van een hertog en behoort tot de zogenaamde indianos, ofwel luxe woonhuizen / villa’s die gebouwd zijn met kapitaal dat in Latijns ­ Amerika verworven is. Ook de hertog had daar zijn fortuin gemaakt, waarschijnlijk met suikerrietplantages in Cuba en Hispaniola. In de lobby staat een 18de­ 31

eeuwse koets achter glas. Buiten op de binnenplaats zijn onder een afdak nog meer antieke rijtuigen en old timers tentoongesteld. We gaan de stad in. Dit is de stad van het beroemde (voor sommigen beruchte) San Fermin ­ feest waarbij de stieren vrij door de stad rennen en jeugdige onverlaten op de horens nemen. Ernest Hemingway was er gek op en heeft er over geschreven. Deze macho Ameri­ kaan is bij de Plaza de Toros (bijnaam: de Monumental), de stierenvechterarena dan ook geëerd met een borstbeeld. In een van de modernere winkelstraten bevindt zich een enorm ensemble van beelden die het spektakel weergeven. Dit Monumento del Encierro wordt druk gefotografeerd. We lopen rondom de arena, een van de grootste van de wereld, alleen die in Madrid en Mexico­Stad zijn groter. Ze kan bijna 20.000 kijkers bevatten en is in 2005 gemoderniseerd. Het hart van de stad wordt gevormd door het Plaza del Castillo. In het midden staat een fin­de­siecle muziekkiosk die aan het oog onttrokken wordt door lelijke, houten marktkraampjes die er omheen gebouwd zijn. Van 1385 tot 1844 werden op dit plein nog stierengevechten gehouden. Jos maakt veel foto’s van de omliggende stadspaleizen, bogengalerijen en fleurige herenhuizen uit de 18de eeuw. Hij moet er een brutaal straatjoch wegjagen die steeds voor zijn camera opduikt. Ondertussen laat Clim op een bankje zijn moede ledematen rusten. Op een stoepterras bij de Arena laven we ons aan redelijk geprijsde cañas. Op zoek naar iets eetbaars belanden we bij een Pakistaan in een souterrain restaurantje waar we een kebabschotel eten. Clim bestelt er basmati­rijst bij, maar eet die niet op. Jos houdt het bij frites met ice tea. De rest van de avond zitten we voor het hotel op een pleinterras van de Plaza del Consejo met het fonteintje van de Fuente de Neptuno. Een groep waterpoloërs verzamelt zich voor een receptie in ons hotel. Onze kamer bevindt zich op de derde etage onder de dakspanten. De televisie heeft alleen maar de beschikking over Spaanstalige zenders, dat valt ons wel tegen. Clim is enthousiast over het sanitair in de badkamer, dat is van Hans Grohe, volgens hem de Cadillac onder de sanitairproducenten. Ik zie hem al denken: “Echte Deutsche Wertarbeit”. PAMPLONA, STAD VAN DE STIEREN MEER INFO NAVARRA Navarra is een van de 17 autonome gemeenschappen van Spanje. Het ligt in het noorden van Spanje, ten oosten van Baskenland, ten zuiden van Frankrijk, ten noorden van La Rioja en ten westen van Aragón. Navarra is net zoals onder andere Cantabrië en Asturië zowel een autonome regio als een provincie en is dus niet zoals de meeste andere regio’s onder­verdeeld in provincies. Navarra kent een gevarieerde geografie. Het grootste deel is bergachtig door de Pyreneeën. In het zuiden vindt men de valleien van de Ebro. De regio wordt ook gekenmerkt door een grote variëteit aan klimaatvormen. In het noorden wordt het klimaat getypeerd door de besneeuwde bergen van de Pyreneeën en de frequente regens afkomstig van de Atlantische Oceaan, terwijl het zuiden gedomineerd wordt door een droog woestijnklimaat.

32

Ferdinand II van Aragon wist zich meester te maken van het grootste deel van het Koninkrijk Navarra, waarvan hij zichzelf op grond van twijfelachtige aanspraken tot koning uitriep. Alleen het gebied ten noorden van de Pyreneeën, bekend als Neder ­ Navarra met Pau als centrum, bleef een zelfstandig koninkrijk dat later met Frankrijk zou worden verenigd. Het zuidelijke deel, ook wel Opper ­ Navarra of Peninsulair Navarra genoemd, werd een onderdeel van de Spaanse kroon, maar behield de status van een afzonderlijk koninkrijk, met een grote autonomie en apart recht. Begin 19de eeuw toonde Navarra zich als een van de meest conservatieve delen van Spanje, mede door de grote invloed van de geestelijkheid. In 1833 barstte er een opstand los tegen het gematigde bewind in Madrid, wat het begin vormde van de Eerste Carlistenoorlog. Mede om die reden hief de Spaanse regering in 1844 de duizendjarige autonomie van het oude koninkrijk op. Navarra werd nu een Spaanse provincie, zij het met iets meer autonomie dan de meeste andere provincies. Het Carlisme bleef er de voornaamste politieke beweging. In 1936 vormde Navarra het centrum van de militaire opstand die het begin van de Spaanse Burgeroorlog inluidde. Vanaf het begin van de oorlog stond de provincie aan de kant van de nationalisten van generaal Franco. Onder zijn bewind gaf Franco het provinciebestuur van Navarra aparte bevoegdheden en in 1973 vernieuwde hij het aparte forale recht uit de middeleeuwen. Bij het herstel van de democratie na de dood van Franco (1975) eisten de Baskische nationalisten dat Navarra deel zou gaan uitmaken van een autonoom Baskenland. De grote (conservatieve) meerderheid van de bevolking was echter voorstander van een autonoom Navarra, gebaseerd op de oude tradities.

DAG 18 PAMPLONA STADSBEZICHTIGING Het ontbijt wordt ook hier geserveerd in à la carte vorm. De stijlkamers van het hertogelijk paleis zijn nog in alle glorie in stand gehouden. We bezichtigen in de stad het volgende: • Plaza de San Francisco. Met uiteraard een beeld van de heilige met een wolf op een sokkel. Op het plein heeft de gemeente speeltoestellen geplaatst waar het in de namid­dag krioelt van de kinderen met de moeders vredig op bankjes ernaast. • Calle Mayor. Met historische panden. We ontdekken een supermarktje waar we ’s avonds bier kunnen inslaan. • Palacio del Condestable. Een streng aandoend stadspaleis (renaissance, 16de eeuw) dat nu het Museum van de ooit beroemde violist Sarasate onderdak biedt. • Iglesia de San Cernin. Ook wel: middeleeuwse kerk Iglesia de San Saturnino. Er is net een dienst aan de gang, wat een horde dagjesmensen niet belet om er ongegeneerd rond te neuzen. Van buiten is het gotische (13de ­ 14de eeuw) gebouw onaanzienlijk. Hier is ook het doopvont waarin de eerste christe­nen (14.000) van de stad werden gedoopt. De barokke Capilla del Virgen krijgen we niet te zien. • Ayuntamiento. Op het stadhuisplein (laatbarok, van 1752, vroeg neoklassiek) werden destijds de drie, elkaar bestrijdende wijken van de stad verenigd. • Iglesia de Santo Domingo. Uit de zestiende eeuw met barokke façade en een magnifiek zeventiende­eeuws orgel.

33

• Museo de Navarre. We willen het eerst niet bezoeken, maar na enige aarzeling en aandringen van het personeel gaan we toch naar binnen. Het zit in een vroeger Hospital en is alleszins het bekijken waard, zowel wat betreft de archeologische expositie (o.m. met Romeinse mozaïeken) als de kunstcollectie. Bijzonder fraai zijn de kerkelijke voorwerpen en de muurschilderingen in de belendende kerk. • Archivos Reales. Een robuust, vierkant gebouw. Ooit een koninklijk paleis hoog op een heuvel gelegen met fortificaties die over de rivier de Arga uitzien. • Stadswallen. Belangrijk om Spaans grondgebied tegen de oprukkende Fransen te verdedigen. Eind zestiende eeuw versterkt. Er liggen nog twee forten met parken eromheen. Zij vormen de grens met de Casco Viejo, de oude stad. De oude stadsmuren met het Redin Bastion liggen er ook nog. Aan de zuidrand van het oude centrum ligt nog een citadel uit de tijd van “onze“ Filips II, maar daar komen we niet in de buurt. • Mercado. De overdekte markt. • Kathedraal van Santa Maria. Voluit: La Catedral Basílica de Santa María la Real. In de 14de eeuw gebouwd op de plaats van een Romeinse tempel. Indrukwekkende gotische kerk met centraal in het middenschip de tombe van Koning Carlos III met zijn vrouw. De façade is echter neoclassicistisch. De sacristie is in uitbundige rococostijl ontworpen. De kloosteromgang van de Claustro is een van de mooiste op het Iberische Schiereiland, vooral de poorten zijn meesterstukjes van gotiek. Helaas is het klooster wegens werk­zaamheden niet overal toegankelijk. We bezoeken er ook de crypte, een enorm holle ruimte waar we ook een Nederlands echtpaar tegenkomen. • Palacio de Arzobispal. Het aartsbisschoppelijk paleis met het Museo Diocesano, dat we niet bezoeken. • Frontón Labrit. Oude, overdekte speelzaal waar ooit Baskische pelota gespeeld werd. • Palacio de Navarra. Ofwel: de Diputación. Zetel van de deelstaatregering uit het midden van de negentiende eeuw (1840, neoclassicistisch). Mooi paleis dat aan het einde van de met bomen omzoomde, brede Paseo ligt. Het grenst aan de Plaza de Castillo. • Monument de la Fuera Navarra. Een zuil met vrouwenfiguur op de top en grote wapenschilden van diverse steden en aan elke zijde allegorische vrouwenfiguren die deugden als Vrede, Veiligheid, Rechtschapenheid en Gerechtigheid uitbeelden, een werk van Martínez de Ubago uit 1903. Onderweg lassen we regelmatig een pauze in om te rusten en sigaretjes te roken, onder andere op een pleintje tegenover een apotheek die in art deco­stijl geschilderd is. In een echt authentieke tapasbar in de buurt van de kathedraal bestellen we koffie. Op het terras van het majesteitelijke stadspaleis van de familie Goyeneche aan de Plaza del Castillo drinken we pilsjes. In onze straat zit nog een andere Pakistaan, daar eten we wederom 34

kebab met friet. Verder nog: wandelen naar de Plaza de Recoletas met de forse San Lorenzo ­ kerk, supermarkt bezoeken voor pils en soep; de garage induiken om de Humira ­ spuit van Clim op te halen. MEER INFO PAMPLONA Pamplona is de hoofdstad van de Spaanse regio Navarra. De stad ligt aan de rivier de Arga en aan de zuidelijke voet van de Pyreneeën. De stad is vooral bekend door het jaarlijkse stierenrennen tijdens de Sanfermines­ feesten, ter ere van San Fermín die de co­patroon­heilige van de stad is. Deze feesten spelen zich af tussen 6 en 14 juli. Geschiedenis De stad Pamplona, die door de Romeinen is gesticht, was in de Middeleeuwen de hoofdstad van een rijk dat zich uitstrekte tot ver voorbij de Pyreneeën. Oorspronkelijk werd er Baskisch gesproken. Daarna heeft de stad eeuwenlang de invloed van Frankrijk ondergaan. In de 16e eeuw werd Pamplona, net als het grootste deel van het koninkrijk Navarra, ingelijfd bij Spanje.

DAG 19 TERUGREIS PAMPLONA - PAU Problemen in de parkeergarage, onze credit card wordt niet geaccepteerd; we komen er niet uit. Een toevallig aanwezige gemeentewerker brengt uitkomst en wijst ons de weg naar de intercom voor contacten met de hotelbalie. We blijken niet de enige te zijn die met dit probleem kampen. We willen dwars door de Pyreneeën naar Frankrijk rijden en moeten daarvoor kleinere wegen gaan berijden. Alle borden wijzen naar Madrid en Zaragozza, daar willen we juist niet naar toe. Enfin, Jos rekent op zijn gevoel voor richting en wil binnendoor alsnog de juiste route vinden. Dat loopt rampzalig mis. We belanden in de kale bergen over weggetjes als een gatenkaas en rijden ons uiteindelijk vast in piepkleine bergdorpjes. Informatie inwinnen bij oude, haveloze boeren helpt niet echt. We komen terecht midden in een windmolenpark en een jachtterrein, waarna we besluiten terug te keren en gewoon de autosnelweg te pakken. Een en ander levert ons meer dan een uur vertraging op. Daarna gaat het snel beter. De omgeving wordt groener en heuvelachtiger. De weg voert ons langs een stuwmeer dat grotendeels droog staat. Riviertjes hebben zich op weg naar het meer in grillige, veelkleurige rotspartijen een kloof uitgeslepen. Achter het vakantiestadje Jaca met zijn vele (wintersport)hotels beginnen de bergen. We stoppen even voor de grens met Francia om in een dorpskroeg gekruide champignons bij een musicerende kastelein met orgel te eten en koffie te drinken. Even verderop passeren we de grens via een 8 kilometer lange tunnel. We hangen aan de staart van een rij Franse auto’s waarvan de chauffeurs duidelijk deze weg beter kennen. Het uitzicht vanaf deze route op de bergwereld is vaak fascinerend. Onderweg naar Pau worden we door een tweetal vrouwelijke agenten aangehouden en berispt vanwege een snelheidsovertreding. Zie daarvoor de beschrijving hieronder. We worden rondom de stad Oronte Sainte Marie geleid via welgeteld negen rotondes, ongehoord. In of nabij Pau willen we de nacht doorbrengen. Bij het zoeken naar een geschikt hotel geraken we ongewild in de hooggelegen binnenstad. Het probleem is hier, net als in alle 35

oudere binnensteden, het parkeren van je auto. We stoppen ten einde raad gewoon bij een kloof op een uitzichtplatform dat via een funicular bereikbaar is. Het heet hier de Promenade des Pyreneeés. Ondertussen hebben wel ook al andere bezienswaardigheden van de stad in het voorbijgaan kunnen zien: Hôtel de Ville, een paleis, een museum en de kathedraal. Uiteindelijk ontdekken we aan de oostzijde van de stad een industriepark met diverse hotels en restaurants. Daar kunnen we terecht in het spotgoedkope, maar ook eenvoudige Hotel One Ibis (€ 38 per nacht, ontbijt € 10). Bij een Campanile in de buurt eten van het buffet d’entreés. Om acht uur is het al duister. Om de kamer binnen te komen moeten we een code intikken, Clim heeft daar moeite mee. MEER INFO PAU Pau is een stad in Frankrijk. Met 82.500 (216.830 in de agglomeratie) inwoners is het de grootste stad en tevens prefectuur van het departement Pyrénées­Atlantiques. Het ligt in de regio Aquitanië. Bijna ieder jaar is Pau opgenomen in de Ronde van Frankrijk. In februari 1814 was het regiment van Wellington gelegerd bij Pau. Twee Schotse officieren ontdekten de schoonheid van de vlakte van Billère. De grond bleek heel vruchtbaar en door de rotsachtige ondergrond ook goed waterdoorlatend. Twintig jaar later keerden dezelfde Schotten er met vrienden terug. Er werd paard gereden, tennis gespeeld, gejaagd en golf beoefend. Het klimaat beviel zo goed dat er steeds meer Britten kwamen wonen. In 1908 verplaatsten de Amerikaanse gebroeders Wright hun vliegschool van Le Mans naar Pau. Luchtvaartpioniers leerden er vliegen. Louis Blériot gaf er les. Vanaf de zomer van 1914 werd Pau het opleidingscentrum van de prille Franse luchtmacht. Tot 1914 was Pau een mondaine badplaats met kuuroord, waar vooral Engelsen de gezonde berglucht kwamen opzoeken. De villa's uit die dagen hebben plaatsgemaakt voor betonnen flatgebouwen met appartementen, maar de Boulevard des Pyrénées met zijn uitzicht is gebleven. Van 1950 tot 1990 was Pau afhankelijk van de productie van gas en sulfaatdioxide. Momenteel zijn de belangrijkste economische activiteiten de olie­industrie, de luchtvaart­industrie, toerisme en landbouw. In Pau is Elf Aquitaine opgericht. Dit bedrijf is tegen­woordig een onderdeel van Total. Pau is het derde economische en universitaire centrum van het zuidwesten van Frankrijk na Bordeaux en Toulouse.

INTERMEZZO FRANSE FLICS (FEMININS) INCIDENT 2 Op de terugweg volgden we door de Pyreneeën een uur lang een zestal Franse wagens die zo te zien de weg en de omgeving goed kende, dat is wel zo gemakkelijk in de bergen. Eenmaal op het vlakke land nabij Pau aangekomen passeerden we een dorp als laatsten van de rij. Daar werden we op 100 meter van het einde van de bebouwde kom (dat zagen we dus later) aangehouden door twee, zo te zien aardige vrouwelijke agenten. Ze hadden met radardetectie geconstateerd dat we 67 km per uur reden, en dat terwijl daar maar 50 km toegestaan was. Clim reageerde weer eens autistisch lomp, keek de dames zelfs niet eens aan en gaf geen antwoord op hun vragen, waarop deze boos werden. 36

Toen deed ik ook nog een duit in het zakje. Ik vroeg waarom die zes voorgaande Franse auto's (die net zo snel als ons reden en dus eveneens in overtreding waren) niet aangehouden werden en wij als Nederlandse auto wel. Daarop sloeg de vlam helemaal in de pan. De dames reageerden furieus en maakten me duidelijk dat zij de baas waren en dat ik moest stoppen met mijn impertinente vragen. Tja, toen heb ik maar gedimd en Clim braaf geadviseerd om toch maar de autosleutel af te geven, zijn papieren te tonen en in het pijpje van de "alcohol test" te blazen. Gelukkig gebeurde dit alles in de namiddag en bleek hij "schoon". ’s Morgens vroeg zou dat niet het geval zijn geweest. Ons stoorde vooral het feit dat al die agenten, uiteindelijk toch met een formele functie in de EU wonend en werkend, nog niet één woord Engels konden spreken. Zelfs het woord fifty kenden ze niet! Gelukkig liep ook hier een en ander met een sisser af en konden we verder rijden na beloofd te hebben ons verder aan de maximumsnelheid te houden. Dat doet Clim trouwens doorgaans altijd, hij heeft geen zin om nodeloos boetes te betalen.

DAG 20 TERUGREIS: PAU - CLERMONT FERRAND - PALAY LE MONIAL Vergeleken met de uitgebreide ontbijtbuffetten in de viersterrenhotels was het ontbijt van mindere kwaliteit, maar voor vijf euro mag je niet meer verwachten. Er is geen vleesbeleg, dus Clim vindt het maar een armzalig zooitje. Na enige moeite vinden we toch de autobaan richting Toulouse. Daar wordt alleen Parijs aangegeven (alle wegen leiden naar Parijs in Frankrijk), wat ons opnieuw verwart. Enfin, uiteindelijk bereiken we via Brive door een bijzonder aantrekkelijk landschap (met de gedoofde vulkanen van het Massif Central de Auvergne) de grotere stad Clermont­Ferrand. We eten ergens in een wegrestaurant, daar worden we bediend door dame uit Tegelen die al jaren in Frankrijk woont. In het stadje Moulins even verderop zijn hotels, daar willen we de nacht doorbrengen. Wat blijkt? Er is net in dit weekeinde een festival voor folkloristische kostuums aan de gang, alle hotels zijn volgeboekt. Noodgedwongen moeten we doorrijden door deze landbouwstreek. De nacht valt, het wordt aardedonker op de route nationale zonder enige straatverlichting, bovendien begint het te regenen. Verre van ideale omstandigheden voor een nachtelijke rit. Clim volgt wijselijk de achterlichten van vrachtwagens voor ons en beperkt heel verstandig zijn snelheid. In het stadje Paray­le­Monial verlaten de we de RN en tot onze stomme verbazing kunnen we zo de oprit van een B&B Hotel oprijden. Dat biedt eveneens spotgoedkoop onderdak, we krijgen een driepersoonskamer toegewezen voor nog geen vijftig euro. De zwangere receptioniste maakt plaats voor een avondportier die zowaar het Engels redelijk beheerst, hij heeft in de UK stage gelopen. We drinken pilsjes uit onze voorraad in de achterbak van de Volvo.

DAG 21 TERUGREIS: CLERMONT-FERRAND- ROERMOND Onze laatste dag. Het ontbijt is vergelijkbaar met dat in het vorige hotel. We volgen om 09.30 uur de borden richting Lyon, waarna we rechtstreeks naar het noorden rijden. We passeren steden als Dijon, Langres, Epinal, Nancy en Metz. Even over de Luxemburgse grens gaan we tanken, de prijzen liggen daar immers een stuk lager dan elders in Europa. Clim 37

trapt daar een heuse rel omdat hij niet wil begrijpen hoe je hier moet afrekenen. Jos schaamt zich dood, vooral omdat Clim niet wil luisteren en hinderlijk voor een opstopping zorgt. Enfin, al gauw zijn we het Groothertogdom gepasseerd en doorkruisen we de Ardennen. Geen files of geblokkeerd verkeer rond Luik en Maastricht. Om 18.30 uur zijn we weer thuis op de Herderstraat na de hele dag over noord­zuid autosnelwegen te hebben gescheurd.

38

GRAN CANARIA (2011) Gezamenlijke reis in dec. 2011 / jan. 2012, geboekt bij Arke,viersterrenhotel all inclusive (van dinsdag 27­12­2011 t/m donderdag 12­01­2012)

HEENREIS DAG 1 Roermond - Utrecht Met NS naar Utrecht in de late namiddag. Inchecken NH­hotel (Spaanse hotelketen) aan zuidkant van Centraal Station, Jaarbeurszijde; geboekt via internet, 75 euro. Kebab eten bij Turks tentje. Avondwandeling door het centrum rondom Domtoren. Pilsje in Iers aandoende pub. Sigaretjes buiten roken. DAG 2 Utrecht - Schiphol - Gran Canaria - Playa del Inglés: Hotel Caserio Jos rookt ook ’s nachts nog buiten een sigaret. Uitchecken, kamer is reeds betaald per credit card. Geen ontbijt, dat is te duur (€19,50 p.p.). Trein naar Schiphol om 08.15 uur. Daar koffie en wat te eten. Half elf inchecken, we vinden een rokersruimte op de luchthaven! Tijdig vertrek na elven, Premium Comfort Klasse: meer beenruimte, meer bagage toegestaan (30 kg i.p.v. 20 kg) en extra eten. Aankomst Gran Canaria half drie lokale tijd. Lang wachten op bagage, Jos zijn tas blijkt ondersteboven op de band te liggen. Met grote bus van Arke naar hotel Caserio in Playa del Inglés (PdI). Polsbandje bij inchecken i.v.m. all inclusive, receptionisten zijn veeltalige Fransen. Kamer met balkon op vierde etage, eveneens minibar, flat screen tv en gescheiden bedden. Verkennen van hotel met zwembad buiten en biertjes op poolterras. Biervoorraad inslaan bij Spar tegenover hotel: Clim Warsteiner, Jos whisky met cola om te mixen. Diner in buffetvorm, uitgebreid genoeg. ’s Avonds traditioneel biertjes bij de poolbar van ober Sebastian. Onze all inclusive boeking is tot 23.00 uur geldig, daarna moeten we betalen. Playa del Inglés Deze langgerekte kuststreek vormt een stad op zichzelf. Het kunstmatig gebouwde Playa del Inglés biedt alles wat een toerist zich wenst: nachtclubs, winkelcentra, supermarkten, hotels, appartementen, bungalowparken, sport­ centra enzovoorts. Er zijn ook banken, ziekenhuizen en een kerk. Het strand is de trekpleister met mooi, wit en fijn zand.

PLAYA DEL INGLÉS VERKENNING DAG 3 Playa del Inglés: wandeling strandboulevard Copieus ontbijt tegen tien uur, wel erg druk, steeds zoeken naar vrije tafel. Tegen twaalf uur wandeling naar de hoger gelegen strandboulevard en hotels bekijken, allemaal andere stijl. Het strand betreden we niet, we bekijken het enkel van een afstand. Koffie in biertuin, altijd cortado’s voor ons, lijkt het meest op onze koffie met een wolkje melk. De prijzen in de 39

horeca liggen hier laag, vanwege de felle concurrentie? Teruglopen o.a. via het winkelcentrum Kasbah, een van de vele cc’s (centro comercial). Om 13.30 uur almuerzo (= lunch) gebruiken, lijkt op avondeten. Steeds voldoende vis­ gerechten, maar niet echt smakelijk. Relaxen op balkon. Tegen de avond wandeling naar busstation en de kust. Elke avond is er animación met uitvoeringen van musici, optreden van dansers en spelletjes met het volk, o.a. bingo! Een van de animatrices is een jonge Hongaarse uit Boedapest, studente economie, de andere is een schriele, veeltalige jonge meid met een schelle stem. Overdag verzorgen zij ook een programma met voor elck wat wils, zoals yoga, sjoelen, tafeltennis, gym, schaken, Spaanse les, etc.

PUERTO MOGAN DAG 4 Puerto Mogan (v.v.) Busreis: jachthaven, cafés en restaurants Half twaalf bus naar Puerto Mogan, een uur gaans westwaarts. We passeren toeristencentra als Maspalomas, Meloneras, een golfterrein en Puerto Rico. Spectaculair bergweggetje hoog langs de kust, bus toetert bij al te onoverzichtelijke bochten. Na aankomst eerst koffie in chauffeurscafé, dan naar de jachthaventje en het kleine artificiële strand. Klein Venetië wordt dit dorp genoemd, het maakt dit echter niet waar. Vol cafés en restaurants. Rondom de haven is een toeristenmarkt gaande, er ligt verder een soort onderzeeër om onder water vissen en koraal te bekijken. Huizen zijn allemaal wit gesausd. Ziet er goed verzorgd uit met veel bloeiende bloemen. Jos neemt een ijsje. Kuieren langs strand, waarna we de bus opzoeken. Na vier uur terug in hotel in Playa de Ingles. Puerto Rico In de baai ontstond een aantal jaren geleden het volledig artificiële Puerto Rico. De bungalowparken en hotels werden op de flanken van de heuvels gebouwd. Er bevinden zich een zeer drukke jachthaven, een winkelcentrum, een bowlingcentrum en een minigolf­ terrein. Ook dit stadje heeft alles wat nodig is voor vertier.

LAS PALMAS STADSBEZICHTIGING DAG 5 Las Palmas (v.v.) Busreis: Stadhuis, Kathedraal, oude centrum, Plaza’s Tegen middaguur bus naar Las Palmas, de hoofdstad. Koffie op terrasje naast het Teatro Pedro Galdos. In het oude, aristocratische centrum Vegueta naar de Ana ­ Catedral, die blijkt net dicht, hij is pas voltooid in 1857. Wel zijn de torens open, uitzicht over de stad. Dichtbij ligt ook het Stadhuis, het Bisschoppelijk Paleis, het Historisch Archief, de Consistorie en oude gevels aan het Ana­plein. Het Casa Colón (Museum van Columbus) in Spaanse stijl uit de xv­ de eeuw is eveneens gesloten. Voort naar een ander gedeelte van de stad, weer koffie op terras en gebakjes in een lunchroom. Een fraai plein daar met het Hotel Madrid en het Literaire kabinet van Cairasco uit 1844. We moeten zoeken naar de bushalte, doorlopen naar het busstation van wijk San 40

Telmo, dat is ondergronds, we missen het bijna. Een uur later stopt de bus voor ons hotel. Jos regelt bij de receptie drie excursies voor de komende tijd, hij betaalt daarvoor 70 euro borg. ’s Avonds is er een galadiner t.g.v. Sylvester (het is oudejaarsavond), daar passen we voor. We kiezen voor een (betaald) buffet bij een Chinees in de buurt. Op tv vertoont Youp van ’t Hek in sneltreinvaart zijn show. Aardig vuurwerk om twaalf uur, met name van het hotel zelf. Pas tegen twee uur gaan we slapen. DAG 6 Playa del Inglés: wandeling Nieuwjaarsdag, strandboulevard, zandduinen We staan wat later op en lummelen de hele ochtend zomaar wat rond. ’s Middags maken we een wandeling langs de boulevard met onder ons de strandtenten. Bij de zogenaamde Sahara (zandduinen van zeker 15 meter hoog) zien we jongeren die door het beschermde natuurgebied rollen en kopje duikelen. We pauzeren bij het luxueuze RIU­complex van de reisorganisatie TUI, maar in de weelderige salon worden we niet bediend, dus vertrekken we zonder iets te consumeren. Een lange tippel volgt met aan onze linkerkant de golfbaan. Koffie op het terras van een Italiaanse ijstent. Met de bus terug naar het hotel.

BUSEXCURSIE 1: PANORAMAFAHRT DAG 7 Panoramafahrt - busexcursie: Arucas, Teror, Pico-, Nublo- & Cumbre-uitzicht, lunchstop, miradores o.a. Barranco de Tejeda Opstaan om zeven uur, acht uur aan het ontbijt. De bus vertrekt pas om half tien met als gids de vijf talen (waaronder Nederlands) sprekende Carlos, een aimabel man en zo te zien erg ervaren. We doorkruisen het eiland letterlijk via de autobaan. Arucas is de eerste stop: de rumfabriek / distilleerderij Arehucas met een korte rondleiding door de bottelarij en de uitgestrekte opslagkelder, 300 miljoen liter rum van rietsuiker in eikenhouten vaten opge­ slagen. Daarna de kathedraal (1909 ­ 1977) van donkere lavasteen in neogotische stijl bekijken. In de hoofdstraten vallen de vele balkons van de oudere huizen ons op. Van buiten interessanter dan van binnen. Arucas Arucas is na Las Palmas en Telde de derde grote stad. Het is een aardig stadje met tuinen en voorname huizen. Hoog boven de bananenplantages rijst de kerk uit. Arucas heeft een botanische tuin met exotische bloemen en planten. We rijden de bergen in. De omgeving is hier veel groener met een unieke flora, vooral eucalyptusbomen en coniferen gedijen hier. Soms uitzichten tot aan de oceaan en Las Palmas. De wegen zijn smal, maar goed onderhouden. De chauffeur moet vooral bij de onoverzichtelijke bochten alle zeilen bijzetten en precies passen en meten als tegenliggers ons tegemoet komen.

41

De tweede stop is het bedevaartplaatsje Teror. Ook daar weer historische bouwstijlen met erkertjes en balkonnetjes. De kerk (de Basiliek van Onze Vrouwe van de Pijnboom) met op het plein een eeuwenoude laurierboom is gesloten. De toeristen lopen maar wat doelloos rond. We drinken er koffie op een terras. Het beste mineraalwater van het eiland komt uit dit stadje. Teror Dit is een karakteristiek Canarisch plaatsje met witte huizen en adellijke woningen. Het is de religieuze hoofdstad van het eiland, omdat hier een druk bezochte bedevaartskerk uit 1767 staat. Hier staat het beeld van Nuestra Senora del Pino, de patroonheilige van het eiland, die grote verering geniet. Ook het gemeentehuis en het museum zijn opmerkelijke gebouwen. Daarna volgt het echte hooggebergte, wel tot bijna 2.000 meter. We passeren het Kruis van Tejeda met een grote parkeerplaats voor bussen. We maken enkele stops, onder andere bij de rotsen Nublo en de Fraile, de Cumbre en de Pico de Tejeda. In de verte kunnen we Tenerife, het grootste eiland van de archipel, met zijn kegelvormige vulkaan Teide zien liggen. Imposant berglandschap hier, met diepe kloven en grillige bergtoppen. De lunchstop duurt nogal lang, meer dan anderhalf uur, dat bevalt ons allerminst. We nemen voor wat fris plaats op het terras, maar we worden er door de drukte niet bediend. We smikkelen op de parkeerplaats ons lunchpakket op. Daarna rijden we weer bergafwaarts richting zuiden en stranden. We stoppen nog bij twee miradores (uitzichtpunten). Tijdens de hele excursie heeft voor ons een jong verliefd Russisch stelletje te zitten smoezen. Als we uitstappen heeft Jos de volgende zinnen in het Russisch voorbereid: “Leuk jullie ontmoet te hebben. Het was heel gezellig samen. We wensen jullie nog een prettige reis!” Stomverbaasd realiseert het paartje zich dat wij hun hebben kunnen afluisteren. Dat is niet het geval, want Jos kon praktisch niets van hun gesprek volgen… Om half zes worden we voor ons hotel in Playa de Ingles afgezet.

AUTORONDRIT 1: FATAGA / ST. LUCIA DAG 8 Autohuur 1: Met Chevrolet Avio naar Fataga, St. Lucia, Barranca , Maspalomas ’s Ochtend wachten we een kwartier tevergeefs op de huurauto. De Duits­Spaanse jongeman blijkt al aanwezig te zijn maar heeft zich niet gemeld. We vullen de formulieren in en bekijken de door ons uitgekozen Chevrolet Avio, nog nooit van gehoord. In het begin heeft Clim nogal wat moeite met optrekken uit de eerste versnelling, af en toe slaat de motor af. Na verloop van tijd krijgt hij de eigenaardigheid een beetje beter onder de knie. We rijden naar Maspalomas, maar we kunnen er niet parkeren. Daarna rijden we ons vast op zoek naar de autosnelweg, die we wel kunnen zien liggen. Enfin, we vinden de afslag naar de bergen. In het schitterende dorpje Fataga, een palmenoase, parkeren we aan de straat, drinken er koffie en slenteren door een labyrint van smalle steegjes met perfect onderhouden, wit gesausde huizen met binnenplaatsjes en rode pannendaken. Het lijkt hier 42

meer op een openluchtmuseum. Opvallend veel galerietjes, studio’s en ateliers zijn er gevestigd, is het een soort kunstenaarskolonie? Wél een openluchtmuseum is dat van de Guanches, het oervolk van de archipel, een soort Aboriginals die door de Spanjaarden meedogenloos uitgemoord zijn. We moeten er tien euro entreegeld betalen, dat vinden we te veel van het goede. We rijden door de slingerende bergweg op. In het welvarende San Bartolome (hoofdstad van het district) slaan we af richting oostkust. In het stadje Santa Lucia pauzeren we een half uurtje op een pleintje aan de voet van een kerk. We dalen af naar de zee over een nauwe kronkelweg met weergaloze vergezichten. We stoppen bij een mirador waar we een uitmuntend overzicht hebben op de cañons en kloven onder ons; het heeft iets weg van de Grand Canyon in de States. We bereiken de kust bij een industrieterrein en het vliegveld. Na de badplaats San Antón gepasseerd te hebben zitten we al gauw weer in Playa de Ingles aan de biertjes bij de poolbar. Tijdens het avondeten roept Jos boos de manager ter verantwoording; we kunnen door al die zogenaamde gereserveerde tafeltjes geen plaats vinden. Hij lucht zijn gemoed over dit in zijn ogen onlogische systeem.

AUTORONDRIT 2: BARRANCAS DAG 9 Autohuur 2: Agüimes, Barranca de Guayadeque met museum, Vandaag exploreren we de kloven aan de oostzijde van het eiland. Allereerst stop in het stadje Agüimes, met mooie architectuur, prima onderhouden met talloze bronzen beelden her en der in de straten: een kameel, een ezel, oude vrouwtjes, dorpsfiguren, een violist, feestvierders, etc. In de kerk een groot kerstspel en mooie schilderijen. Kort nog een lokaal museum bezocht. Van daaruit trekken we de nauwe kloof van de Guajadeque in. Aan het begin bevindt zich in een grot een museum over de inboorlingen en de bijzonder fauna en flora van de barranco. Verder mummies, kaarten, uitleg over geologische processen e.d. Aan het einde ligt een tweetal dure restaurants en een soort kluizenaarskapelletje, een claustro. Daar pauzeren we. Halverwege is nog een grottencomplex dat we niet bezoeken. De kloof, die in de reisgidsen nogal bewierookt wordt, valt ons tegen. De weg is opvallend breed en heel goed geplaveid, waarschijnlijk om de toeristenbussen ruim baan te geven. We nemen een andere bergweg terug en genieten onderweg van de fenomenale uitzichten, niet alleen op de afgronden en ravijnen, maar ook op de kustvlakte die zich zonnig onder ons uitstrekt. Via de autoweg bereiken we PdI, waar Jos een nieuwe korte broek koopt en Clim de Telegraaf bij de Spar ontdekt.

43

AURORONDRIT 3: CALDERA DAG 10 Autohuur 3: Caldera Bandama, Botanische tuin Direct de autobaan op richting Las Palmas. Tien kilometer voor deze plaats afslaan naar de vulkaankrater Bandama. Daar staan al bussen met toeristen. Vanaf uitzichtplatform blik in de begroeide krater kunnen werpen. Caldera de Bandama Hier bevindt zich een van de weinige bewoonde kraters van de wereld. Het laatste deel van de weg naar de top op 569 meter is uitgehouwen in de kale zwartkorrelige lavabodem. Boven op de top kijkt u neer op de krater, die een doorsnede heeft van 1.000 meter en een diepte van 200 meter. Van hieraf kunt u de hele noordoostkust overzien. De rand van de gedoofde vulkaan is begroeid met struiken. Niet ver daar vandaan bezoeken we na enig rondzwerven de Jardín Botanico. Die bevalt ons wel. We blijven twee uur lang in het laagste gedeelte van het park en laten de hoge helling links liggen. Prachtige planten en bomen, vooral ficussen, palmen, cactussen en succulenten. Hier en daar een meertje en een waterval. Vóór en na ons bezoek drinken we respectievelijk koffie en fris in een volkse taveerne. Via de tweede stad van Gran Canaria Telde rijden we terug naar het zuiden. Telde Telde is na Las Palmas de tweede grote stad van het eiland. Maar het is ook een belangrijk agrarisch, industrieel en cultureel centrum. U kunt er nog voorname huizen vinden uit de koloniale tijd. Er is een museum met histo­rische voorwerpen uit de Spaanse kolonisatie. Even na vier uur zijn we weer teruggekeerd naar ons uitgangspunt, Hotel Caserio. We parkeren de Chevrolet naast het hotel en controleren of nog alles in orde is. Jos doet ’s avonds weer inkopen en schaft zich nieuwe sandalen en een lichte zomerpet aan.

LAS PALMAS 2: CATEDRAL DAG 11 Las Palmas busreis (v.v.): Museo Archeologico, Catedral, San Telmo Met de bus naar Las Palmas. Daar bezoeken we de grootste kathedraal van het eiland. Mooi plafond, maar over het algemeen niet zo interessant. Koffie buiten op het plein met de hondenbeelden. Om de hoek ligt het Museo Canario (Archeologisch Museum), waar we in feite de enige bezoekers zijn. Het thema is het volk van de Guanches. Hele vitrinekasten met doodshoofden, aardewerk, schaalmodellen van de grotten waarin ze woonden en een nagebouwde begraafplaats met skeletten en mummies. Maar nergens Engelstalige bij­ schriften, dat valt wel tegen, tenminste voor Clim. De winkel is gevestigd in een heuse bibliotheek met duizenden boeken. We worden er angstvallig in de gaten gehouden door een wantrouwende suppoost. Eigenlijk wilden we ook het aanbevolen museum van Colón 44

(Columbus) bezoeken, maar dat is tot onze verrassing gesloten omdat het vandaag Driekoningen is. Dat is in heel Spanje een officiële feestdag…. Las Palmas De hoofdstad van Gran Canaria, ligt in het noordoosten van het eiland. De stad strekt zich over 11 kilometer uit langs de oceaan. Er is een internationale haven. Het toerisme is geconcentreerd aan het 3 kilometer lange strand Las Canteras, maar is zeer beperkt. Las Palmas heeft veel cultuur, musea en kerken. De stad kent een oud en een nieuw gedeelte. In het nieuwe gedeelte zijn verschillende winkels te vinden onder andere El Corte lnglés en vele winkelcentra zoals Las Arenas, Siete Palmas en El Muelle. Op ons gemak lopen we de winkelstraat van Triana af en komen uit op het San Telmo­plein. Daar staat een modernistische kiosk, het Cabildo en een oud kerkje van de Ermito San Telmo; een uitgebreide miniatuur kerststal trekt er veel bekijks. Het plein is volgebouwd met tenten en kramen, waarschijnlijk voor een markt of kermis. Vlakbij is het busstation waar we al gauw de juiste bus terug naar onze verblijfplaats vinden.

BUSEXCURSIE 2: INSELRUNDFAHRT DAG 12 Busexcursie Inselrundfahrt: Puerto Mogán, San Nicolas, Agaete, Puerto de las Nieves, Las Palmas, Playa del Inglés We moeten nu wat eerder op, want we hebben een langere reis voor de boeg. Om half acht haalt Jos het lunchpakket op, waarna we apart al aan het ontbijtbuffet kunnen beginnen. We hebben dezelfde gids, namelijk Carlos. De eerste stop betreft Puerto Mogan, het vissersdorp dat we al eerder bezocht hebben. We lopen er wat rond, drinken snel koffie bij een Ierse pub en zoeken de bus weer op. Probleem met onze zitplaatsen! Die worden ingenomen door een jong koppel. Jos jaagt ze verontwaardigd weg. Een oud Noors echtpaar moet het ontgelden en krijgt door Carlos de ongunstige zitplaatsen aangeboden, terwijl het koppel betere plaatsen krijgt. Incident gesloten. Puerto de Mogan Dit mooie toeristendorp is in Venetiaanse stijl opgetrokken en heeft een grijs keienstrand. Bij het vissersplaatsje is ook een jachthaven. Puerto de Mogan is een gezellig plaatsje dat druk door tourbussen wordt aangedaan. We rijden vervolgens door de barranco (rivierkloof) de bergen in. Indrukwekkende verge­ zichten met diepe afgronden en grillige bergen. Een stop krijgen we bij een kloof met rotswanden waarin onder meer malachiet en koper schittert. De volgende stop na deze enerverende bergrit is San Nicolas. We houden halt bij een restaurant met een fenomenale cactustuin, waar we ook koffie drinken. In deze omgeving bevinden zich ook veel bananen­ plantages, de kassen worden ontsierd door de flarden linnen en plastic bedekking. We

45

bereiken de oceaan na een serie schier onmogelijk te overwinnen haarspeldbochten. We volgen nu de hoge rotsoevers langs de kust met de zee links van ons. In Puerto de las Nieves, de haven van het stadje Agaete, vindt de lunchstop plaats. We verorberen ons brood op een spiksplinternieuw dorpsplein met een parkeergarage eronder. Er zit geen drinken bij het picknickpakket, als alternatief verorberen we de sappige, vuistdikke sinaasappel. Daarna bekijken we de volledig gerenoveerde buurt, wit en blauw zijn hier de overheersende kleuren. Cortado’s op een open terras aan de haven. Veel cafés en restaurants hier, het is druk tijdens de siëstatijd. Er ligt nog een onaanzienlijke haven­ kapel. In de baai staat de afgebroken monoliet van wat over is gebleven van de Vinger van God, El Dedo de Dios. We vertrekken mooi op tijd voor het tweede deel van onze excursie. We doorkruisen nu de noordwestelijke hoek van het eiland. Al gauw zitten we op de highway die ons naar Las Palmas zal brengen. Onderweg spotten we nog de kegelvormige berg Galdar, waar ook een museum in de grotten van de Guanches gevestigd is. Ook komen we weer door Arucas. Galdar Galdar wordt beheerst door de vulkaan Montaña de Gaidar. Deze lichtbruine en onbe­ groeide berg lijkt op de Teide op Tenerife, maar dan in pocketversie. Hier is het centrum voor de bananenteelt. In Las Palmas houden we halt bij een groot winkelcentrum en het auditorium van Alfredo Kraus, een beroemde tenor, in de wijk Santa Catalina. Het is een modernistisch gebouw met een conferentieoord eraan vast gebouwd. We lopen wat rond in een shopping mall, maar die kan ons niet echt boeien. Iets noordelijker strekt zich het 3 km lange zandstrand van Las Canteras uit. Vanuit de hoofdstad bereiken we even na vijven ons uitgangspunt Playa de Ingles. DAG 13 Playa Inglés: wandeling, kerk, CITO-winkelcentrum Laat op, pas om tien uur schuiven we aan voor het ontbijt. We maken een wandeling door ons vakantieparadijs en raken enigszins de weg kwijt, terloops bezoeken we de extravagante kerk waar net een dienst in het Nederlands gehouden wordt. We zijn op zoek naar het kitscherige winkelcentrum CITA. Uiteindelijk vinden we het: allerlei highlights en landmarks van Europa zijn in het complex verwerkt: de Big Ben, de Eiffeltoren, de Brandenburger Tor, Florence, etc. We lopen door het RIU­hotel naar de duinen waar een klein, onooglijk museumpje gevestigd is, zeker niet de moeite waard. Het geeft wel aan dat de toeristenhordes hier niet geïnteresseerd zijn in cultuur en historie. We lopen terug over de strandboulevard. ’s Avonds is er snooker op tv!

46

MASPALOMAS VERKENNING DAG 14 Playa del Inglés: bus naar Maspalomas en Meloneras, Boabab-hotel Pas om twaalf uur nemen we de bus met als eindstation de Faro (vuurtoren) van het duur­ dere en chiquere toeristencentrum Maspalomas. Daar liggen de vijfsterrenplushotels in een schaduwrijke oase­achtige omgeving. Koffie bij een Italiaanse ijssalon. Vlakbij ligt het duinmeer dat tot natuurgebied verklaard is. Maspalomas Oorspronkelijk was Maspalomas een vissersdorpje, maar het is tegenwoordig volledig uitgebouwd tot toeristencentrum. De duinen zijn er uniek en worden 'mini Sahara' ge­ noemd. Op het uiterste puntje heeft zich een oase gevormd, de zogenaamde Palmoral. Er is eveneens een wandelpromenade met winkels, restaurants en terrassen. Ten westen van Maspalomas bevindt zich de jacht­ haven Pasito Blanco. Aan het begin van het hoteldorp Meloneras betreden we het gigantische complex van het Boabab Hotel met zijn vele azuurblauwe zwembaden en palmenrijke tuin met vele replica’s van wilde dieren. Alles is er in tropische, Afrikaanse stijl gehouden, tot aan de hardhouten deuren van de kamers toe. In de aankomsthal hebben ze een oerwoud nagebootst met heuse junglegeluiden op de achtergrond. In de vijvers staan groepjes namaakflamingo’s. Het is allemaal kitsch natuurlijk, maar wel aardige kitsch vindt Jos. Om vijf uur zijn we terug in Playa en nemen we ons avondlijke ritme weer op: pilsje op het terras, nieuws kijken op tv, avondeten, televisiekijken en lezen, biertjes bij de pool met de animatie (brrr…), afzakkertje uit de minibar op het balkon en na twaalven het bed opzoeken.

EXCURSIE 3: TENERIFE DAG 15 Playa Inglés - Agaete - Olson Lines, Tenerife: Santa Cruz / La Laguna (v.v.) Vroeg op vandaag! We worden gewekt met een wake up call in het Duits. Om zeven uur pikt een bus ons op en over de autosnelweg bereiken we even na achten al de haven van Agaete aan de westkust van het eiland. We moeten afrekenen in de bus, het uitje naar Tenerife kost ons net geen zestig euro per man. De reisleidster is de blonde, ietwat gevulde Tsjechische Ludmilla die wiskunde heeft gestudeerd, maar daarin in haar land geen werk kon vinden. Zij spreekt wel een handvol talen en doet dit werk al een aantal jaren. De inscheping op de catamaran van Olsen Lines verloopt soepel. Als we om negen uur het ruime sop gekozen hebben nemen we als ontbijt een broodje en een doughnut. De 60 km lange overtocht over de kalme zee duurt nog geen anderhalf uur. Om half elf gaan we aan land in Santa Cruz, de hoofdstad van het eiland met 225.000 inwoners een redelijk grote stad. Op de boot hebben we kennis gemaakt een koppel jonge Russische homo’s uit Moskou, zij blijven net als wij als enigen in de stad en gaan niet mee naar het Loro Park aan de andere kant van het eiland. We spreken af elkaar om half een bij het busstation te ontmoeten. Jos heeft een kaart gekocht om de locatie ervan op te zoeken. 47

Bij de uitgang van het havenstation staat een stadstourbus, een zgn. hop on hop off sight seeing bus. We hoppen on en komen er dan achter dat we 16 euro per persoon moeten betalen. Enfin, we rijden mee tot het futuristische Auditorium dat ten zuiden van de haven aan zee ligt. Daar begint onze wandeling terug, maar niet nadat we in het restaurant van die muziektempel koffie gedronken hebben. Zoals afgesproken ontmoeten we de jonge Mosko­ vieten bij het busstation. De een spreekt redelijk Frans, terwijl de ander een beetje met Engels uit de voeten kan. Onze wegen scheiden zich daar als blijkt dat zij met de tram naar het Unesco­plaatsje La Laguna willen. We willen niet zo lang wachten en nemen de taxi er naar toe, wat ons dertien euro kost. La Laguna, Unesco - stad La Laguna valt ons toch wat tegen. We bezoeken er met name de oude Concessión ­ kerk die het alleen moet hebben van haar ouderdom en verder niets speciaals te bieden heeft. Nou ja, de toren is wel interessant. De geometrisch aangelegde straten (schaakbordpatroon zoals in Latijns­Amerika) en de gebouwen van het goed onderhouden stadje zijn grotendeels nog in koloniale stijl bewaard. De herenhuizen met erkertjes en balkonnetjes zijn in frisse kleuren geschilderd. We lunchen in een achterafzaaltje van een eenvoudig restaurantje, heel goed­ koop. Clim bestelt een sirloin bife en Jos waagt zich aan een zalmcompositie. We hebben er brood, mineraalwater en diverse kroketten bij. Alles samen voor nog geen 15 euro. We nemen een taxi terug naar Santa Cruz, een ritje van 15 minuten. We laten ons bij de Plaza de la Revolución afzetten en wandelen op ons gemak langs de havenboulevard terug naar de aanlegplaats van ons schip. Onderweg drinken we nog goedkope cortados op een pleintje, bekijken we nog het monumentale postkantoor (Correos), het stadhuis (Cabildo) en grote beelden op een moderne plein Plaza de España. We zijn een uur te vroeg terug bij de cruise ship terminal. Jos maakt nog een ommetje langs de Avenida Maritima om foto’s te maken. Inscheping om 17.30 uur. Vertrek 18.00 uur. Aankomst Agaete 19.30 uur. Aankomst Playa del Inglés: 20.30 uur, nog net op tijd om bij de Spar onze biervoorraad aan te vullen.

TERUGVLIEGEN DAG 16 Luchthaven Las Palmas: terugvlucht via Tenerife / Sheraton-Hotel We vliegen pas in de namiddag terug. We geven onze bagage in de lockerroom af en relaxen nog wat bij de pool. Even na twaalven worden we afgehaald en naar het vliegveld gebracht. We zijn er veel te vroeg, maar gelukkig vertrekt de vlucht tijdig om drie uur zodat we niet nog langer moeten wachten. We maken een tussenstop in Tenerife, wat ons een extra uur kost. Clim krijgt onenigheid met een stewardess: hij beklaagt zich over het feit dat de bagagevakken vol zijn. Gelukkig hebben we wel beenruimte te over. Het voedsel onderweg is redelijk, maar uiteraard geen hoogvlieger. Pas om kwart over tien komen we op Schiphol aan, veel te laat om nog een trein terug naar Roermond te kunnen nemen. We kiezen ervoor om een kamer bij het Sheraton Hotel te 48

nemen. Een taxi naar Roermond zou ons volgens een Hindoestaanse chauffeur tegen de vierhonderd euro kosten, het hotel kost ons 280 euro, ook niet voor de poes natuurlijk. In de bar drinken nog wat frisse biertjes. DAG 17 Schiphol - Utrecht - Roermond Bij het uitchecken beklagen we ons voor het gebrekkig functioneren van de douche, een euvel dat een vijfsterrenhotel onwaardig is. Dat wordt genoteerd, waarna we de trein naar Utrecht nemen, eerste klas. Daar stappen we over op de intercity naar Maastricht. Om half drie komen we aan in Roermond. Een taxi brengt ons naar de Herderstraat. Jos meldt onmiddellijk telefonisch onze behouden terugkeer aan neef Peter.

ACHTERGRONDINFO Al in de oudheid was het bestaan van de Canarische Eilanden bekend. Phoenisische en later Carthaagse ontdekkingsreizigers bereikten met hun zeilschepen de archipel, maar van langdurige handelscontacten was nog geen sprake. De ontdekkingsreiziger Ptolemaeus tekende op zijn wereldkaart het meest westelijke gedeel­ te van El Hierro als het einde van de wereld. In die tijd bestonden er vele legendes over de Canarische Eilanden. De Griekse wijsgeer Herodotus betitelde de archipel als, "daar waar de aarde eindigt, liggen de laatste eilanden, die vanuit het avondland bereikbaar zijn. Daarachter heerst het niets." Het ontstaan De Canarische Eilanden zouden, volgens enkele vooraanstaande geologen, een deel zijn van Afrika, vele miljoenen jaren geleden afgescheurd van het vasteland en westwaarts zijn 'gedreven'. Anderen houden het er op dat de eilanden een restant zijn dat overbleef van het geheimzinnige, in de oceaan verzonken werelddeel, Atlantis. Weer anderen, in het bijzonder vulkanologen, denken het tegendeel: de eilanden zouden aanvankelijk vulkanen zijn, van de bodem van de zee omhoog gerezen en daar in de loop der jaren aangegroeid. Door de zee en de lucht meegevoerde zaden zouden in de loop der jaren op de vruchtbare vulkaanhellingen voor die rijke planten­ en bloemengroei hebben gezorgd. Deze laatste visie is het meest waarschijnlijke. Hoe dan ook, terwijl over het ontstaan van de Canarische Archipel de meningen verdeeld zijn, over de eerste bewoner van de eilanden is in de loop der jaren iets meer zekerheid gekomen. Ofschoon nog steeds veel vragen onbeantwoord blijven. Holbewoners De oorspronkelijke bewoners waren holbewoners, die gedurende vele eeuwen in absolute isolatie leefden. Zij worden ook wel Guanchen genoemd, een naam die afgeleid is van guar (zoon) en Achinech (Tenerife). Recente onderzoeken tonen aan dat er twee hoofdtypen waren: de ene groep bestond uit lange, blonde mensen met blauwe ogen en een hoog voorhoofd en de andere uit stevig gebouwde mediterrane types. Daarnaast zijn er ook Arabische en Berberse kenmerken bij de Guanchen vastgesteld. Zeker is ook dat de eilanden, ondanks hun ligging nabij het Afrikaanse continent, nooit door zwarte Afrikanen is bewoond. Zuidamerikaanse invloed In de 15e eeuw werd de Guanchen­cultuur totaal vernietigd. In 1402 bezette de Norman­dische graaf Jean de Bethencourt ­in opdracht van de Spaanse koning ­ Lanzarote en drie jaar later ook Fuerteventura en El Hierro. In 1445 kocht Spanje het eilandje La Gomera en na een aantal jaren van hevige strijd nam het ook Gran Canaria, La Palma en Tenerife in. Deze strijd kostte duizenden Guanchen het leven. In de 17e eeuw waren de

49

Guanchen als bevolkings­ groep verdwenen. Van oudsher zijn de Canariërs sterk op Zuid­Amerika gericht en vele zijn ook geëmigreerd naar Cuba en Venezuela. De Zuidamerikaanse invloed komt op veel manieren tot uiting. Er wordt geen feest gehouden zonder salsa­ en calypsomuziek en carnaval wordt op de Braziliaanse wijze gevierd. PROFIEL De Canarische Eilanden bevinden zich tien keer dichter bij Afrika (115 kilometer) dan bij het moederland Spanje (1.150 kilometer). Ze liggen verspreid over een afstand van 480 kilometer. Bij elkaar opgeteld bestaat de eilandengroep een landoppervlakte van 7.273 Km2 met een inwonersaantal van 1,6 miljoen. De eilanden worden ook wel Islas Afortunadas genoemd: de gelukzalige eilanden, die hun naam dankt aan de geografische ligging en het klimaat. Er heerst een combinatie van een Middellandse Zeeklimaat en een subtropisch klimaat. De vorm van de eilanden wordt voornamelijk bepaald door het vulkanische centrale gebergte van waaruit talrijke 'barranco's (droge rivierbeddingen) in alle richtingen naar zee lopen. Alleen de geologische oudste eilanden (Lanzarote en Fuerteventura) zijn door de tand destijds tot heuvellandschappen afgesleten. De Canarische archipel bestaat uit dertien eilanden waarvan er acht bewoond zijn. De bewoonde eilanden zijn verdeeld in twee provincies: De provincie Santa Cruz de Tenerife, gevormd door de eilanden: La Palma, La Gomera, El Hierro en Tenerife. De provincie Las Palmas de Gran Canaria, gevormd door de eilanden: Lanzarote, Fuerteventura, Gran Canaria en la Graciosa.        

Tenerife, het grootste eiland, heeft de weelderige plantengroei van een tropisch paradijs, een indrukwek­ kend vulkanisch landschap en de berg Teide, die 3.718 meter hoog is. Gran Canaria, staat bekend om zijn diversiteit aan landschappen, stranden en swingend nachtleven en produceert, evenals Tenerife, bananen en tomaten. Lanzarote, is de overwinning van de mens op een hem vijandige omgeving (meer dan 300 vulkanen). Op Lanzarote geldt ‘zwart is mooi’! Fuertaventura, met het meeste strand ligt op een steenworp afstand van de Sahara en ziet er ook zo uit. La Gomera, is zo heuvelachtig dat de bewoners van rots tot rots met elkaar plachten te praten in een unieke fluittaal. La Palma, het groene en meest sprookjesachtige van alle eilanden. El Hierro, het kleinste en minst ontwikkelde eiland; een ideale plaats om de wereld te ontvluchten. La Graciosa, is met bijna 150 inwoners het kleinste eiland.

Van de bewoners van de Canarische Eilanden is 98% rooms­katholiek. Meer dan 10% van de bevolking is analfabeet en de werkeloosheid bedraagt 12%. De belangrijkste bron van inkomsten is het toerisme, op de tweede plaats komen de landbouw en de visserij. Weinig vlees, veel vis Ruim de helft van de Canarische bevolking vindt een bestaan in de land­ en tuinbouw. De voornaamste exportproducten zijn achtereenvolgens bananen, tomaten en vroege aardappelen. Overwegend voor eigen gebruik worden gerst, tarwe, maïs, sinaasappelen, amandelen en druiven verbouwd. De Canarische boeren doen weinig aan veeteelt. Het aantal runderen, schapen, geiten en varkens is niet groot. De mest, die ze voor de akkers leveren, wordt misschien wel evenveel op prijs gesteld als het vlees en de melk. Het grootste deel van het vlees, de melk en de boter moet worden ingevoerd. Desondanks wordt er hier en daar op de eilanden toch wel wat leer, kaas en gedroogd vlees geproduceerd. Ook visvangst is een belangrijke bron van inkomsten.

50

Gezouten of gedroogd De meeste vis komt binnen via de vissershavens van Las Palmas en Arrecife. De vis wordt vooral gevangen in het oceaangedeelte tussen de archipel en de Afrikaanse kust. De visserij verschaft werk aan zo'n 25.000 mensen, terwijl daarnaast nog een groot aantal mensen werk vindt in de conserven­, vismeelfabrieken, drogerijen en de zouterijen. De vis die in de West­Afrikaanse wateren wordt gevangen, wordt vaak aan boord al ingezouten. Een groot deel van de vangst gaat echter levend naar de grote bassins van Las Palmas, van waar­ uit de transatlantische boten van verse vis worden voorzien. De Canariërs eten vis vers, gezouten of gedroogd, de laatste soort wordt ook geëxporteerd. Het meeste zout, dat gebruikt wordt op de vissers­ boten en in de visfabrieken, komt uit de zoutpannen (salinas) bij Janubio, gelegen in het zuiden van het eiland Lanzarote. Minicontinent Gran Canaria Het hoogste punt van Gran Canaria, de 'Pico de las Nieves' op 1.949 meter, bevindt zich in het midden van het eiland. In het noorden zijn veel bananenplantages en dennenbossen. De westkust daarentegen bestaat uit steil uit zee oprijzende rotswanden. Soms wel tot 1.000 meter hoogte. In het oosten zijn brede stranden te vinden en in het zuiden echte zand­duinen, vooral in de omgeving van Maspalomas. Door de natuurlijke gesteldheid op het eiland treft men veel gewassen aan die in Europa, Afrika en Zuid­Amerika groeien: tomaten, suikerriet, palmen, bananen en pijnbomen. Gran Canaria wordt niet voor niets een minicontinent genoemd. In elk dorpje is altijd wat anders te zien. Ook de natuur verschilt van plaats van plaats. Tenerife Met 2.054 km2 is Tenerife het grootste eiland van de Canarische Eilanden. De eilanden van deze archipel hebben het mildste en meest stabiele klimaat ter wereld. In elk seizoen kunt u er gewoon in de oceaan baden. Terecht worden ze 'de eilanden van de eeuwige lente' genoemd. Tenerife biedt een zeer afwisselend landschap. Aan de ene kant pittoreske dalen en aan de andere kant bizarre, rotsachtige gebergten. Het eiland toont een zeer weelderige plantengroei; de talrijke hibiscus­, bougainvillea­, jacaranda­, oleander­ en mimosas­ truiken schenken Tenerife een overweldigende kleurenpracht. Blond en blauwe ogen De oorspronkelijke bewoners waren de 'Guanchen, hetgeen 'mens van Tenerife' betekent. Hun afkomst blijft een raadsel, temeer omdat zij blond met blauwe ogen en groot geweest moeten zijn. De Guanchen bleven honderden jaren onberoerd voor invloeden van buitenaf. Zij leefden nog in het stenen tijdperk toen omstreeks 1400 de Spanjaarden binnenvielen. Vanaf die tijd is er veel onrust geweest op de Canarische Eilanden. Rassenvooroordelen waren er niet, integendeel: de Guanchen mengden zich met de veroveraars en werkten mee aan de opbouw van het eiland. Later werd de volksvermenging steeds bonter. De hedendaagse bevolking heeft Guanchen, Noormannen, Portugees, Brits, Afrikaans, Berbers en vooral Spaans bloed in de aderen. Miljoenen naar de 'sneeuwberg' Alles bij elkaar een zeer geslaagde mengeling van volkeren; bijna geen ander zuidelijk volk dat zo vlijtig, vrolijk, gastvrij en artistiek begaafd is. De naam van het eiland betekent in de taal van de Guanchen 'sneeuwberg'. Deze is ontleend aan de besneeuwde top van de Teide, die met 3.817 meter het hoogste punt van het eiland vormt. Tegenwoordig is Tenerife op economisch gebied gevarieerder en actiever dan ooit. Naast het traditionele bebouwings­ systeem van één enkel gewas, bij voorkeur bananen, tomaten en aardappelen, zijn talrijke winstgevende industrieën ontstaan zoals raffinaderijen, papierfabrieken, bouwbedrijven en de tabaks­ en voedselindustrie. Daarbij moet u het toerisme niet vergeten. Sinds enkele tientallen jaren is het toerisme bijna de grootste inkomstenbron geworden. Per jaar bezoeken ca. zeven miljoen toeristen het eiland.

51

De bananenplantage De bananenproductie neemt een groot gedeelte van de landbouwproductie op de Canarische Eilanden voor haar rekening. Tenerife, het langste eiland van de archipel, zorgt voor een productie van 200 duizend ton bananen per jaar en beschikt over zesduizend hectare plantage terrein, dat vooral aan de noordkust geconcen­ treerd is, in de vallei bij Puerto de la Cruz, La Orotava en Los Realejos. De aanwezigheid van bananen op de Canarische eilanden dateert ver terug uit de geschie­ denis. Deze plant, die oorspronkelijk uit de valleien van de Himalaya komt, werd in de 16de eeuw uit Guinea ingevoerd. Het ging om een musa­soort, die heel hoog is, grote en lange bladen heeft en oneetbare vruchten produceerde. Dus werden ze gekookt, gedroogd en werd er zoete meel van gemaakt. Op de overgang van de 19de eeuw werd er op initiatief van Sabin Berthelot, Franse consul in Santa Cruz de Tenerife, een andere bananensoort ingevoerd, die afkomstig was uit China en veel kleiner van snort was: zijn naam was dwergbanaan of Cavendish. De teelt van deze plant, waarvan de aan elkaar gegroeide bladen de indruk geven dat deze plant een echte stam heeft, vereist een nauwkeurige behandeling van de aarde, een overvloedige irrigatie en veel geduld voordat de plant vruchten geeft. Afhankelijk van het klimaat en van de geografische hoogte gaan er zestien tot negentien maanden voorbij vanaf het moment dat de plant begint te groeien tot aan het rijpen van de vruchten. Op de Canarische eilanden moeten de planten zich niet boven 350 à 500 meter boven het zeeniveau bevinden. Dit is dan ook de reden waarom de Orotava vallei niet alleen vanwege het klimaat, de overvloed aan water en de vruchtbaarheid van de grond, zo geschikt is. De bananentrossen, die ieder ongeveer vijftien tot zestig kilo wegen, worden na de oogst naar hutten gebracht waar ze door arbeiders worden verpakt en klaargemaakt voor de export. Het Iberisch schiereiland heeft met 95% de grootste afname. Het is bekend dat de bananen­ productie op Tenerife en op de andere Canarische eilanden, ook al is deze banaan kleiner clan die uit Afrika of de Antillen, beter van kwaliteit is en net zo veel voedingswaarde heeft als een biefstuk. Men kan met bananen heerlijke taarten en toetjes bereiden.

52

ANDALUSIË EN SEVILLA Vertrek: 25 februari 1990 (vrijdag) / Retour: 03 maart 1990 (zaterdag)

HEENREIS Vrijdag 25 februari ROERMOND Corné brengt me om kwart over acht naar het NS ­ station. Om 11 uur op Schiphol. Ik vlieg met Iberian Airlines die redelijke service biedt. Vertrek met een DC 9 (120 inzittenden max.) om 13.00 uur. Om 15.30 uur landing op luchthaven Barajas van Madrid. Aansluitende vlucht met Boeing 727 (180 passagiers) naar Sevilla een uurtje vertraging. Om 18.00 uur landde ik op San Pablo, de luchthaven van Sevilla. De taxi naar het centrum deelde ik met een sympathieke Duitser uit Frankfurt, die naar Cádiz verder reisde. In de oude, sfeervolle binnenstad vond ik vrij snel een onderkomen in een 'habitación' van een dikbuikige Andalusiër, Pedro genaamd. Ik noemde hem meteen "Don Pedro", een benaming die hij op prijs stelde. Mijn kamer lag op de begane grond aan een met planten volgestouwde patio. Prijs: 1400 peseta's (f 23) met inbegrip van gebruik van gemeenschappelijke badkamer. Van 20.00 tot 24.00 uur verken ik het centrum. Ik eet bij een Chinees en betaal de rekening met mijn VISA­creditcard. Ik probeer nachtopnamen te maken van de Giralda, de imposante klokkentoren van de kathedraal. Ik heb geen jas nodig, want het is nog 20° C buiten. Overdag was het 27 graden hier! Zaterdag 26 februari

SEVILLA 1 Pas om tien uur stond ik op; ik had de wekker verkeerd afgesteld. Ik bezoek vandaag de meest bekende bezienswaardigheden van de stad, waaronder de kathedraal van verplet­ terende afmetingen, de op twee na grootste kerk van de wereld. Ernaast staat de Giralda, een klokkentoren die oorspronkelijk de minaret van een Moorse moskee was in de 14de eeuw. Je kunt de toren beklimmen via een hellend pad, dus niet via trappen; zo konden vroeger de paarden ook gemakkelijker naar boven. Uitzicht is mooi, alleen het weer is tamelijk heiig vanwege het warme weer (vanwege de warmte dus...). Het was 28 graden, een waarlijk zomerse temperatuur. Ik koop kaarten, schrijf en post ze direct. • Plaza de España, een imposant halfrond gebouw, ter gelegenheid van de Wereld­ tentoonstelling in 1928 gebouwd. Mooie torens op de hoeken, fraaie bruggetjes over kanaaltje vol roeibootjes. Alle Spaanse provincies zijn er vertegenwoordigd door kleurige mozaïeken aan de voet van de zuilengalerijen.

53

• Parco Maria Luisa. Een groot stadspark, aangelegd in de vorige eeuw, waarin tal van prieeltjes, kiosken en enkele musea die ik later zal bezoeken. • Plaza de Cuba, gelegen in de volkswijk Triana aan de overkant van de Guadalquivir waar­ aan Sevilla is gelegen. Zelf$ zeeschepen kunnen bij vloed Sevilla bereiken, 90 kilometer van de kust verwijderd. • Torre de Oro. Oude vestingtoren aan de rivier gesitueerd. Maritiem Museum en tevens aanlegsteiger van de rondvaartboten. • Palacio San Telmo (nu een seminarie) en de Universiteit (vroeger de theefabriek, het een na grootste gebouw van Spanje). • Het Alcazar. Dit is het voormalige paleis van de Moorse koningen, vol schemerige patio's, zalen en vertrekken met kunstig bewerkte bogen en ramen. Ook azuren tegeltjes. De tuinen zijn uitgestrekt en lommerrijk, reden om er iets langer dan normaal te vertoeven. • De Plaza Nueva en het Stadhuis uit de vorige eeuw. Onderweg nog een aantal kleinere monumenten, kerken en kapellen, standbeelden en fonteinen, pleintjes en parkjes, en natuurlijk zat smalle steegjes met gewitte huizen en straatlantaarns van smeedijzer. Het is niet echt druk en ik kan ongestoord rondkuieren. 's Avonds loop ik enkele kroegjes in de buurt af. Het diner betaal ik opnieuw met een creditcard, nu die van AMEX. Het bier (meestal het plaatselijk gebrouwen Cruzcampo, redelijk van smaak) kostte er tussen f 1 en f 1,75. Om half elf was ik in mijn onderkomen; ik werd begroet door het hondje van de baas. Alcázar Schitterend paleis in onmiskenbaar islamitische bouwstijl De streek Andalusië in Zuid ­ Spanje vormde lange tijd een poort tussen Afrika en Europa. In de 8e eeuw vielen de Moren Spanje binnen en domineerden het land vijfhonderd jaar. In de 13e eeuw lanceerden christelijke strijdkrachten de 'herovering' van het lberisch Schiereiland (Sevilla werd in 1248 heroverd), maar de lange Moorse bezetting drukte een onmiskenbaar stempel op de geschiedenis en de cultuur van Andalusië. Het Alcazar (van het Arabische woord voor 'paleis') in Sevilla is een perfect voorbeeld van deze fusie van christelijke en islamitische stijlen. De Moren bouwden in 712 op deze plek een vesting die in de 9e eeuw werd verbouwd tot paleis. Hier zijn nog sporen van over, maar het huidige gebouw dateert grotendeels uit 1364, toen Peter de Wrede opdracht gaf voor een nieuw paleis. De koninklijke residentie werd gebouwd door mudéjar ­ vaklieden, dat wil zeggen Moren die na de herovering in Spanje waren gebleven. Het gebouw heeft dan ook een sterk Arabische uitstraling — met hoefijzerbogen, kleurige geglazuurde tegels en binnenhoven met fonteinen en verzonken tuinen — ook al werd het gemaakt voor een christelijke vorst. Latere Spaanse heersers lieten ook hun sporen na in het Alcázar. Zo stichtte koningin Isabella I hier haar Casa de la Contratación (handelshuis) in de Sala del Almirante (admiralenzaal), Dit was de koninklijke instantie die de leiding had over de Spaanse expedities naar de Nieuwe Wereld. Hier ontmoette de ontdekkingsreiziger en

54

zeeman Christopher Columbus de koningin en het schijnt dat zijn portret is opgenomen in een schilderij van de maagd Maria dat in de kapel hangt. Ook Karel V bracht ingrijpende veranderingen aan die niet pasten bij het islamitische ontwerp. Hij trouwde in 1525 in het Alcázar en liet vervolgens een reeks weelderige renaissancevertrekken bouwen.

Indisch Archief Bewaarplaats van historische documenten over het grote Spaanse koloniale rijk Dit imposante gebouw, een toonbeeld van elegante, Italiaanse renaissancebouw, herbergt een adembene­ mend groot archief en is tevens een belangrijk onderzoekscentrum voor het Spaanse verleden. Het bevat zo'n acht miljoen bladzijden waarin de geschiedenis van het Spaanse koloniale rijk tussen de 15e en de 19e eeuw ­ met name in Amerika, maar ook op de Filipijnen ­ in kaart wordt gebracht. Het 16e­eeuwse Sevilla was het bloeiende centrum van de ontluikende Spaanse macht, maar de kooplieden hadden geen passend eigen gebouw en dus handelden velen van hen hun zaken of in de kathedraal. In 1572 gaf Filips II de architect Juan de Herrera ­ de schepper van Filips' paleiscomplex El Escorial ­ opdracht een groot beursgebouw te ontwerpen. De bouw begon in 1584 en in 1598 werd hier al volop handel gedreven, hoewel het gebouw pas in 1646 werd voltooid. Het uiteindelijke resultaat was een ingetogen, harmonieus gebouw met weinig decoraties. De ramen wijken terug tussen muurdammen en de twee voornaamste etages worden geaccentueerd door mooie balustrades. Het gebouw ligt rond een grote centrale binnenplaats waarop de fraai gebogen ramen uitkijken. De bovenste verdieping heeft grote kamers met prachtige gewelfde plafonds. In de 17e eeuw werd het pand Sevilla's kunstacademie. In 1785 besloot Karel M het te gebruiken om belangrijke koloniale archieven onder te brengen. Er werden enkele veranderingen aangebracht, zoals de bouw van een magnifieke marmeren trap. Deze functie vervult het gebouw nog altijd. Er worden documenten bewaard met betrekking tot de Gouden Eeuw van het Spaanse koloniale rijk en de Spaanse ontdekkingsreizen, zoals stukken die zijn geschreven door Christoffel Columbus en Hernan Cortés. I n 2002 begonnen nieuwe restauratiewerkzaamheden aan het gebouw. “Ik verzeker u, Hoogheden, dat deze de vruchtbaarste, toegankelijkste en mooiste landen ter wereld zijn." Dagboek van Christoffel Columbus, oktober 1492

Zondag 25 februari

CÁDIZ Om acht uur werd ik door Don Pedro met een klop op de deur gewekt. Ik had besloten om die dag naar het karnaval van Cádiz te reizen, maar toen ik om 9 uur op het station verscheen bleken honderden Sevillianen op hetzelfde idee te zijn gekomen. Pas om 12.00 uur bereikte ik in een overvolle trein de oude oorlogshaven Cádiz, die omringd door zware muren op een schiereiland ligt. Ze is 3.000 jaar oud. Urenlang zwerf ik door de zonovergoten, met historie beladen stad. Ze telt 200.000 inwoners, maar dat aantal heeft zich vandaag volgens de kranten verdubbeld door al die belangstellenden voor de carnavalsoptocht, ze komen van heinde en ver. Er zijn weinig mensen verkleed, alleen kinderen en sommige jeugdigen. Deelnemers aan de optocht zijn vooral koren en zanggroepen op praalwagens. Ze zingen eigen gecomponeerde liederen waarbij de begeleidende muziek (trommel, gitaar) secundair is. Het komt op mij over als een combinatie van Braziliaans en Rheinländisch. 55

Er wordt behoorlijk gedronken, incidenteel wijn en sterke drank, maar vooral toch bier (dat hoe dan ook in opmars is in Zuid ­ Europa). Ik moet mezelf af en toe met de grootste moeite bedwingen om gewoon zorgeloos met hen mee te gaan hijsen. De kijklustigen verdringen zich op de plaza's waar de groepen comédiennes en muzikale clowns geheel in hun spel opgaan en het gapende publiek naar hartelust bespelen. Ook in de stillere gedeelten van de stad, bijvoorbeeld op de bastions langs de kust en de pier, liggen overal stille getuigen van een uitgelaten feestnacht: slingers, confetti, scherven van bierflessen. Ik maak veel gebruik van de telelens. De diepe schaduwen in de steegjes vormen hierbij wel een nadeel. Ik schiet nog wat plaatjes aan het strand, van de rotskust en vanaf de pier. Ook de vreemde kathedraal heeft mijn belangstelling. Om half zes keer ik terug naar het station, waar Indiase toestanden blijken te heersen. Duizenden bezoekers willen met een trein, die uit slechts 4 wagons bestond, terugsporen naar huis. Ik kan nog net een plaatsje veroveren dat ik tot Sevilla niet meer afsta. De trein zit tot aan zijn nok vol, irritaties kunnen dus niet uitblijven. Bij elk volgend station staan honder­ den wachtenden. Steeds als zij zien hoe volgepakt onze trein is, klinkt er uit honderden kelen tegelijk een kreet van teleurstelling. Om negen uur ben ik weer terug in Sevilla. Ik dineer bij een Chinees restaurant waar geen Chinees te bekennen is, wel Spaanse obers die zich de benen onder hun kont vandaan rennen. Ik drink nog wat biertjes en ga naar het autobusstation om inlichtingen in te winnen over reizen naar andere steden in Andalusië (o.a. Córdoba en Ronda). In een kroegje zie ik op de televisie hoe de FC Barcelona verdiend verliest van Real Sociedad. Na afloop weigert "Kruuf" heel onsportief om commentaar te geven. Het is vandaag 25 graden geweest. Casa del Almirante Woonhuis van de admiraal van de schattenvloot Het Casa del Almirante, gebouwd in 1690, staat niet ver van de kathedraal van Cádiz in de Barrio del Pópulo en is nu verdeeld in meerdere woningen). Het werd gebouwd voor Diego de Barrios Leal, de admiraal van de Spaanse schattenvloot. In de 16e eeuw werd de haven van Cádiz steeds belangrijker. Christoffel Columbus vertrok vanuit deze stad op zijn tweede en zijn vierde reis, en Cádiz werd de thuishaven van de Spaanse schattenvloot. Deze vloot bestond uit de schepen die producten als goud, zilver, edelstenen en specerijen uit de Spaanse koloniën in de Nieuwe Wereld naar Spanje brachten. Zeeroverij werd steeds georganiseerder en lucratiever ­ en werd bovendien gestimuleerd door Engeland en Frankrijk ­ en daarom begonnen de schepen zo rond 1520 in konvooi te reizen om zich te beschermen. Elk jaar vertrokken twee zwaar bewapende vloten met geproduceerde goederen en slaven uit Spanje naar het Caribisch Gebied en Zuid­Amerika. Eenmaal geladen met grondstoffen, kwamen de galjoenen bijeen in Havana, Cuba, om gezamenlijk de terugreis te maken over de Atlantische Oceaan. Op het hoogtepunt bestond de vloot uit wel vijftig schepen. Geleidelijk aan raakte de vloot in verval door natuurlijke oorzaken als orkanen en door aanvallen van rivali¬serende Nederlandse en Engelse vloten, die in kracht toenamen.

56

De rijkdom van het barokgebouw getuigt van de welvaart van de stad en van de familie Barrios in die periode. Aan de buitenkant is het huis bekleed met wit marmer uit Genua. Het familiewapen is aangebracht op het balkon op de tweede verdieping boven de met dubbele zuilen geflankeerde ingang. Het gebouw is voorzien van twee torens. Het interieur bevat een majestueuze trap, bekroond door een ellip¬tische koepel. Het plafond van de grote hal is versierd met een schildering van het familiewapen. "Hoe meer ze hun handen vullen met goud, hoe meer hun begeerte toeneemt." Richard Eden, Decades of the New Worlds (1555)

Torre Tavira Overblijfsel van de trans­Atlantische handel De wachttoren Torre Tavira werd gebouwd in 1778 en is een overblijfsel van de 18e­eeuwse bloeiperiode van Cádiz, toen deze stad een van de rijkste en welvarendste in Europa was. De ligging van Cádiz als haven, met toegang tot de Atlantische Oceaan, was de oorzaak van deze voorspoed. In die tijd werd naar schatting 75% van de Spaanse handel met Amerika gedreven en in 1717 verklaarde koning Filips V Cádiz tot de officiële toegangspoort voor alle producten die uit die gebieden kwamen. Dit handelsmonopolie eindigde in 1765, maar door zijn gunstige ligging en de bekwaamheid van de kooplieden bleef Cádiz een welvarende stad. De Torre Tavira steekt 45 meter boven de zeespiegel uit en is een van de 126 bewaard gebleven wachttorens van Cádiz. Hij werd genoemd naar de eerste bewaker, Antonio Tavira, die als taak had bij te houden welke schepen de haven in­ en uitvoeren. Ooit bezat de stad 160 wachttorens, gebouwd door de plaatselijke kooplieden als openlijk bewijs van hun succes. Soms vormden de torens, die meestal vierkant waren en uit twee verdiepingen bestonden, onderdeel van hun huizen. De torens dienden vooral als waarnemingspost waar kooplieden konden vaststellen of schepen met hun handelswaar waren aangekomen. De kooplieden gebruikten de torens ook om met behulp van vlaggen boodschappen over te brengen aan de schepen die het verkeer in en uit de haven regelden. Bovendien functioneerden de torens als uitkijkposten tegen invallen van piraten. In 1792 verbood het stadsbestuur echter de bouw van nog meer torens, omdat ze niet langer nuttig zouden zijn. De Torre Tavira is nu een conservatorium en u vindt er ook een camera obscura, die daar in de jaren 90 van de vorige eeuw werd aangebracht. De gaatjescamera projecteert een bewegend beeld van 360º van de stad op een tafel.

Maandag 26 februari

SEVILLA 2 Ik word om 09.00 uur gewekt door Pedro. Vandaag voert mijn weg langs kloosters en kapellen, kerken en conventen. Veel kerken dateren uit de middeleeuwen en zijn gebouwd op de overblijfselen van moskeeën. Hun torens dienden destijds als minaretten om de Moorse gelovigen tot het gebed op te roepen. Tot half een doe ik de volgende kerken / kloosters en paleizen / pleinen aan:

57

KERKEN / KLOOSTERS • Convento de Domenicas Iglesia de San Marcos Iglesia de San Leandro • Convento San Salesas Iglesia de San Pedro • Convento de Cogeneto CapelIa Santa Ines • Convento de San Luis / Iglesia San Julian / Monasterio Santa Isabel / Convento de Capuchinos / Basilica de Santa Clara / Iglesia de San Pablo / Iglesia de San Lorenzo PALEIZEN / PLEINEN Plaza de Pescaderia

Plaza Zurburan

Plaza de Alfafa

Plaza de Hospital

Plaza Salvador

Plaza Clausorado

Plaza Jeronima Cordoba

Plaza San Gil

Plaza Ponce de Léon

Plaza de Mata

Plaza de Terceros

Plaza la Concordia

Plaza de Arguëlles

Alomeda de Hercules (eten op terras)

Plaza de la Encarnación

Plaza de Duque de la Victoria Plaza de la Legion (station Cordoba) Plaza del Musea Bellas Artes; dicht)

(de

Casa de Pilatos (bezocht, 1 uur) Palacio de las Duenas (niet open)

Mijn middagpauze houd ik bij de oude Moorse stadswallen en de Triomfboog van Macarena. Er ligt ook een oud ziekenhuis dat wordt gerestaureerd. Onderweg valt me op dat de Spaanse vrouw toch wel bevrijd is uit haar kluisters van het gezin en haar despotische echtgenoot. Ze gaan swingend door het leven en zien er patent uit in hun minirokje of spijkerbroek. In Andalusië worden nauwelijks nog jurken gedragen! Vooral die jonge, dartele meiden met hun gave huid en hun waaiers van goudblonde of gitzwarte haren weten, naar ik dacht lang vervlogen gevoelens in mij ouwe snoeper op te wekken. 's Middags doe ik het rustiger aan. Het is naar schatting 24° C. De musea die ik op mijn gemak wil bekijken zijn allen vanwege de siesta dicht. Langdurig lig ik ongegeneerd op het gras langs de oever van de Guadalquivir te zonnen. Tegen een uur of vijf dwaal ik verder naar de wijk Triana na de Puente de Isabel de Tweede te zijn overgestoken. De schaduwen zijn er op dit uur van de dag diep en maken het onge­ schikt voor foto's. Via de Calle Betis kom ik op de Plaza de Cuba terecht, waar ik opnieuw de rivier oversteek, nu de Puente de San Telmo.

58

Ik kom langs de gigantische Universiteit (vroeger theefabriek) waar ik binnenwandel en enkele binnenhoven bezichtig temidden van de studenten. Niemand legt mij een strobreed in de weg. Bij het nabijgelegen Monument van Colon (is Spaans voor Columbus) maak ik een tegenlichtfoto, voor ik oversteek naar het busstation. Na enkele inlichtingen ingewonnen te hebben, schaf ik me een enkeltje naar Cordoba voor de volgende dag aan. Daarna zet ik me op een terras achter een groot bord paella met bier. Als de zon ondergaat wordt het ineens aanmerkelijk killer en ik vlucht dan ook naar binnen. De rest van de avond besteed ik aan het aflopen van een vijftal kroegjes in de oude wijk Barrio de Santa Cruz. Torre del Oro Aantrekkelijk symbool van Sevilla’s bloeitijd De Torre del Oro (Gouden Toren), werd in de 8e eeuw gebouwd door de Moren tijdens de Almohad ­ dynastie en maakte deel uit van de stadsmuren van Sevilla. De twaalfkantige wachttoren was bedoeld als fort om aanvallen of te slaan van de christelijke vijand van de Moren, die het land wilde heroveren voor zichzelf en voor het christelijke geloof. De toren stond aan een haven aan de ene kant van de rivier de Guadalquivir. Op de tegenoverliggende oever werd een tweelingtoren gebouwd en tussen beide torens spande men een ketting om onbekende schepen de doorgang te belemmeren. Zo werd de stad tegen vijandelijke aanvallen beschermd. De andere toren bestaat niet meer. In de 16e eeuw was de Torre del Oro in onbruik geraakt en deels ingestort. Dit werd nog verergerd door de desastreuze aardbeving van 1755, die Lissabon in Portugal verwoestte en tot diep in Spanje voelbaar was. Kort na 1760 werd de toren gerestaureerd en uitgebreid. Bij deze gelegenheid werden de kantelen aan de bovenkant toegevoegd om de toren een kasteelachtig uiterlijk te geven. Zowel in de 18e als in de 19e eeuw dreigde de toren te worden gesloopt door stadsontwikkelaars, maar beide keren was de tegenstand van de bevolking zo groot, dat de toren gespaard bleef. De toren is gebouwd van lichte baksteen en natuursteen, en men is het er niet over eens hoe hij aan zijn naam komt. Volgens sommigen was hij ooit bekleed met vergulde tegels die glinsterden in de zon, maar anderen beweren dat hij diende als goudmagazijn toen de Spaanse schepen beladen met goud voor hun koning terugkeerden uit de Nieuwe Wereld. Sinds de tijd van de Moren heeft de Torre del Oro veel functies gehad, onder andere als gevangenis, kapel, buskruitmagazijn en havenkantoor. Nu vindt u hier een klein maritiem museum.

Palacio de las Duenas (Sevilla, Spanje) Het paleis van de Alva's, met fraaie tuinen De grote schrijver Antonio Machado uit Sevilla roemt in een van zijn gedichten een "binnenhof in Sevilla [..] waar de citroenen rijpen". De binnenhof in kwestie was die van zijn geboortehuis, een lieflijk 15e­eeuws paleis­ achtig huis met fraaie hoftuinen met lommerrijke sinaasappel­ en citroenbomen. Net als de naburige San Pedrokerk bevat dit paleis enkele mooie voorbeelden van mudéjar ­ architectuur (islamieten onder christelijk bewind) waar Sevilla ­ de voormalige hoofdstad van islamitisch Spanje ­ bekend om staat. "Elke hoek wordt geaccentueerd door een palmboom, de stammen bekleed met rozen." Di Attenborough, schrijfster

59

De paleisgebouwen liggen rond een reeks onderling verbonden patio's, waaronder een grote centrale binnenplaats, met sierelementen als witmarmeren zuilen en fonteinen. De beplanting bestaat uit aronskelken, citrusbomen in strakke patronen en hoge palmbomen bedekt met klimrozen. Oorspronkelijk behoorde het huis aan de familie Pineda, maar het werd later gekocht door de hertogen van Alva. De Alva's zijn een oude Spaanse familie die nog altijd een grote rol speelt in Sevilla. Het gebouw dateert uit de 15e en 16e eeuw en vormt een eclectische mengeling van gotische, mudéjar­ en renaissance­elementen. Zo vindt u er een huiskapel met een altaar versierd met traditioneel tegelwerk dat typerend is voor Sevilla en een zaal met een paneelgewelf. Het paleis is omgeven door een indrukwekkende muur met een statige, van een fronton voorziene hoofdingang waarop het wapen van de Alva's is aangebracht met kleurrijke Spaanse tegels.

Dinsdag 27 februari

CÓRDOBA PACO KLAAGT ALTIJD Paco, mijn vaste kastelein, klaagt altijd, wellicht met reden. Opvallend veel caféhouders in Andalusië zijn op de een of andere manier gehandicapt. Paco doet voor die collega’s niet onder, hij sleept met een been, vandaar. Een bijzonder doelwit voor Paco's eindeloze klachtenlitanie vormen de televisieprogramma's. Ik moet toegeven dat hij terzake kundig geacht mag worden. Of ik nu ’s morgens bij wijze van ontbijt voor een 'café con leche' zijn taveerne binnenval, of ik kom in de late avonduren voor een laatste afzakkertje binnenvallen, Paco hangt steevast met zijn gemaltraiteerde lijf voor de tv. Videoclips? Paco kent ze allemaal, stuk voor stuk waardeloos zijn ze, vooral die van die negrito Prince, die is helemaal pet. Series? Kom nou, dat is allemaal voorgeprogrammeerd Amerikaans amusement. Nee, geef hem dan maar spel­ en praatprogramma's (jawel, die zijn ook hier op de buis schering en inslag; in Spanje heeft de verloedering, verdwazing en beeldbuisvervuiling ook al toegeslagen), daar wordt pas het echte leven op het scherm gebracht en ze zijn altijd spannend en er gebeuren onverwachte dingen. Alleen die presen­ tatoren, die bevallen hem van geen kanten. Geen enkele ervan deugt. MARIA KLAAGT NOOIT Maria is zijn echtgenote. Zij sleept niet met haar been zoals haar man, zij hobbelt als een gans achter de bar heen en weer. Als Maria in de zaak komt schiet Paco naar zijn favoriete barkruk en blijft op zijn dikke reet zitten om de bewegende beelden te kritiseren. Maria hobbelt zich dan het vuur uit haar sloffen. Geen klacht komt over haar lippen. Om haar te vleien en niet al te opstandig te laten worden noemt Paco haar op gezette tijden "mijn liefste", of prijst hij haar schoonheid. De schoonheid van Maria doet mij denken aan die van een reeds lang verwelkt bloem van een vetplant. Ik denk dat Paco mij maar een rare snuiter vindt, of misschien heeft hij wel met mij te doen. Altijd alleen en geen vrouw die voor hem zorgt. Tjonge, die 'holandés' is bepaald beklagens­ waardig... Over het algemeen genomen zijn de jonge Maria's in dit, ooit volledig door de 60

clerus geregeerde land uit een heel ander hout gesneden dan de Maria van Paco. Ook op andere gebieden evolueert en emancipeert Spanje zich. Zo zie ik twee nonnetjes de trein instappen. Ze zijn duidelijk op zoek naar een rokerscoupé. De een draagt een uitpuilende plastic zak van El Corte Inglés (een soort Spaanse V&D), terwijl de ander haar spulletjes mee­ zeult in een canvas sporttas van het semi­modieuze Adidas. En wat te denken van de bebaarde padre die, zijn blote voeten in sandalen gestoken, op het perron tegen een pilaar staat geleund. Hij is op zijn gemak bezig met het wisselen van een cassette van zijn walkman.... De bovenstaande twee voorvallen registreer ik op mijn terugreis van Córdoba naar Sevilla. Op de heenreis maakte ik gebruik van de bus. Om half zeven stond ik al met behulp van het wekkertje op eigenkracht op. De bus vertrok precies om half acht; ze leren het zo langzamerhand wel die Spanjolen! De steden hier doen echt niet onder voor Nederlandse steden zoals bijvoorbeeld Eindhoven, laat staan Roermond. Vooral de jeugd vormt de stoottroep die aansluiting met de rest van Europa moet bewerkstelligen. Door een vlak landschap rijdend bereik ik de oude stad Córdoba, in de middeleeuwen een middelpunt van kunsten en wetenschappen met zo'n miljoen inwoners, voornamelijk Moorse Arabieren, maar ook Joden en Christenen. Via de oud­Joodse wijk Juderia, waarin ik de Zoco en de Synagoge bezocht, kwam ik bij de Mesquita, een uitgebreide moskee met duizend pilaren, temidden waarvan men nota bene een Kathedraal heeft gebouwd. Het was erg indrukwekkend, vooral de afmetingen imponeerden me. De talloze bezoekers vielen in die immense ruimte volledig in het niet. Ik kon ternauwernood de entree betalen, met mijn laatste muntjes kreeg ik toegang tot de klokkentoren die door een oud echtpaar werd beheerd. Het waren slimme oudjes, in plaats wisselgeld moest je ansichtkaarten uitkiezen, zo sneed het mes voor hen aan twee kanten. In de straatjes en steegjes rond de Mesquita kon je overal gemakkelijk geld wisselen. Ik gebruikte er Eurocheques voor. Van daaruit bezocht ik het nabijgelegen Alcazar, een prach­ tig bolwerk met fraaie tuinen en waterpartijen. Ik had er een gesprek met een oud­Civil War (Spaanse Burgeroorlog) strijder uit de States die namens zijn Joodse vriend foto's kwam maken van de kazematten (die overigens inmiddels waren opgeruimd). Mooi uitzicht op de Romeinse brug over de rivier. Ook over het stadje zelf had ik een goed uitzicht. Het is erg toeristisch ingesteld, vooral op Amerikanen (bijv. “Citicorp credit cards accepted”, dat zie je in Europa niet vaak), maar de touringcars dienen buiten de stadsmuren te parkeren. De slingerende straatjes zijn allen zonder uitzondering goed aangeveegd. Daar stak ik de bijna droog staande rivier de Guadalquivir (dezelfde als in Sevilla, hier begint de bovenloop ervan) via de Romeinse boogbrug over. Aan weerszijden van de brug ligt aan een oever de Arco de Triunfo, aan de andere oever sluit de Torre de Calahorra de toegang tot de stenen brug af. Ik bleef maar even aan de overkant. Eenmaal terug in het centrum zette ik mijn voettocht voort, echter niet na in een winkeltje brood, kaas en bier te hebben 61

gekocht. Jammer genoeg had ik slechts de beschikking over een kaart met een te grote schaal, waardoor ik regelmatig op mijn schreden moest terugkeren omdat ik verkeerd liep. Ook de straataanduidingen lieten te wensen over. Ik bezocht de Posada del Potro (met het Museum van Schone Kunsten, heerlijke patio), de kerk van San Pedro (waar ik een tijdje op een muur gezeten uitrustte), de verwaarloosde Plaza de Conas (Corridera, geheel omsloten plein waar vroeger de stierengevechten plaatsvonden), de kerk San Pablo (met prachtige, uitbundige gevel; helaas dicht) en het modernistische stadhuis (sloeg in deze historische plaats als een tang op een varken). Vergeefs zoek ik naar het paleis de la Merced en de Deputación, waarbij ik toevallig op een aantal onbekende zuilen stuit, waarvan de herkomst tot mijn verbazing in geen enkele reisgids duidelijk wordt gemaakt. In de buurt van het station maak ik foto's van het Kruisbeeld met de Lantarens (bij de Convento de Capuchinos), de Torre Malmuerte en het monument voor Manolito, een Spaanse toreador. Het Palazzo Viana is gesloten wegens siesta. Op de lommerrijke Plaza de Colon (veel duiven en spelende kinderen) rust ik uit. Ik was moe en had pijn aan mijn voeten. Gelukkig bleef ik voor blaren gespaard. Voor ik om 6 uur de trein naar Sevilla pak, dineer ik uitgebreid en goedkoop: vissalade met complete mosselen en garnalen, een dikke kotelet met lekker vetrandje, een ferme plak rauwe ham met gebakken spiegelei erop en een aardappelkoek. Een en ander door te spoelen met een literfles aqua mineral. Prijs f 8. Ik had dorst, want hier in Córdoba (doorgaans een van de heetste plaatsen van Europa) was de kwikkolom opnieuw tot 25 graden opgelopen. Op het station maak ik een foto van een stilstaande Talgo, de super­de­luxe trein waarmee Clim en ik in 1987 Frankrijk en Spanje bereisden. Met de 'Interurbano' ben ik om acht uur terug in Sevilla. GROTE MOSKEE VAN CORDOBA

Een wonder van middeleeuwse bouwkunst Cordoba, gelegen in het Zuid­Spaanse Andalusië, was ooit de hoofdstad van het islamitische kalifaat Cordoba dat over zuidelijk Spanje en Portugal heerste. De stad beleefde zijn hoogtepunt in de 10e eeuw en had toen naar schatting 500.000 inwoners, waarmee het de grootste stad van West Europa was. De Mezquita, of Grote Moskee, van Cordoba werd na de verovering van de stad in 1236 door koning Ferdinand III van Castillië veranderd in de rooms­katholieke Maria­Hemelvaart ­ kathedraal. Oorspronkelijk stond hier een Romeinse tempel en later een kerk, voordat de Moren de grond in bezit namen voor een moskee en een paleis. Het islamitische verleden van de kerk komt tot uiting in de gebedsnissen en in de blauwbetegelde, met sterren bedekte koepel. Het opvallendste aspect is waarschijnlijk de wijde open ruimte in de kerk met duizend rood­wit gestreepte, hoefijzervormige bogen van marmer, graniet, onyx en jaspis, gesteund door gebeeldhouwde pilaren. De bogen warden gemaakt met onderdelen van de Romeinse tempel. De emir van Cordoba, Abd ar­Rahman 1, gaf in 784 opdracht tot de bouw van de Mezquita, die de op een na grootste moskee van de islamitische wereld werd. De moskee werd in 987 voltooid. De moskee was ooit een pelgrimsoord voor moslims omdat zich hier een origineel exemplaar van de Koran bevond, plus een armbot van de profeet Mohammed.

62

Aanvankelijk wijdden de Spanjaarden de moskee simpelweg tot kerk en gebruikten haar zoals ze was. Later werden er christelijke elementen aan toegevoegd, zoals de Villaviciosa ­ kapel en een renaissanceschip in het midden. Oorspronkelijk was de moskee via een verhoogde wandelgang verbonden met Abd ar Rahmans ­ paleis, maar nu is het paleis de woonplaats van de bisschop. De Torre del Alminar, een barokke klokkentoren, werd rond de minaret gebouwd. "De woestijn die zo nabij was, met zijn tentachtige woud van pilaren ' Jan Morris, schrijver

Ik kijk een tijdje naar een bedreven verkeersagente, bekijk de etalages van een stel reisbureaus en informeer naar de vertrektijden van de bus naar het antieke stadje Italica. Door toeval ontdek ik de halteplaats van de bus naar het vliegveld, slenter doelloos langs de rivieroever waar ik getuige ben van een kakofonische repetitie van een jeugdfanfare. Verder drink ik koffie en bier in een kroeg waar ik tevens de pas gekochte boekjes over Córdoba doorblader. De rest van de avond breng ik door in de studentenwijk. De prijzen voor bier variëren daar van 70 ptas (kroeg voor havelozen en uitschot) tot 120 ptas (bodega voor de studentikoze jet set, beautiful young people tussen de 20 en 30 jaar, waartussen ik me nogal misplaatst voelde). Mijn laatste pint dronk ik bij Paco ("die presentatrice stelt zich aan en die politicus is zo corrupt als de pest, dat weet iedereen, ja toch?"). Terwijl ik mijn voeten aan het verzorgen ben (pootje baden in de wasbak) valt in mijn hotel 6 keer achter elkaar het licht uit. Op mijn vraag wat er eigenlijk aan de hand is ("Que pasa?") antwoordt don Pedro mompelend iets van "automatico". Voor ik om half een ga slapen lees ik met rode oortjes in de reisroman van Redmond O'Hanlon: "Tussen Orinoco en Amazone". Wat kan die man meeslepend schrijven! Woensdag 28 februari

SEVILLA 3 Vandaag wordt het voor mij een uitrustdag. Pas tegen tienen ga ik op pad. De zon is nog niet doorgebroken en het is mistig. Ook is het tamelijk kil merk ik, net nu ik mijn jas thuisgelaten heb! Geen koffie bij Paco, want zijn zaak is op slot. Ik ben toch niet te vroeg? Het is opmerkelijk stil in de straten die doorgaans rond dit uur toch al druk zijn. In 20 minuten tijd marcheer ik via het Park van Maria Luisa (waar het ook al zo vredig is) naar het Archeo­ logisch Museum. Dat blijkt te zijn gesloten, evenals het daar tegenover liggende Museum voor Folkloristische Kunsten. Het begint me te dagen; het is vandaag Aswoensdag, in het vanouds oerkatholieke Spanje is dit een Christelijke feestdag gebleven. Ik besluit langs de haven te lopen die in de verte in mistflarden is gehuld. Onderweg passeer ik een permanente kermis (die weer wél open is, ra, ra...) In de haven ligt ook alles plat, er is nauwelijks bedrijvigheid. Het enige alternatief dat me overblijft is rondslenteren in parken, luieren en lezen op bankjes. Gelukkig breekt om 12 uur het zonnetje door de wolken en wordt het toch nog achttien graden. Om 13.00 uur maak ik een "cruzero", een prijzige (f 15) boottocht je over de rivier. We worden door flamencozangers begeleid die echter niet zingen, maar enkel bier hijsen boven­ 63

deks. Het is een korte vaart. De boot zit vol Spaanse toeristen, dagjesmensen, die in tegenstelling tot mij zeer tevreden lijken. Na dit uitstapje eet ik ergens een grote pizza, bekijk de stierenvechterarena en leg me vervolgens op de grazige oevers van de hier afgedamde rivier neer om te zonnebaden. Af en toe word ik door een loslopende hond besnuffeld. Ik voel me bijzonder op mijn gemak. Niet gekweld door zorgen of enig lichamelijk ongemak ziet het leven en de wereld er rozig en veilig uit. Om half zeven ga ik het moderne centrum in. Ik bestel koffie met gebak in de Calle de Sierpes, de hoofdwinkelstraat van Sevilla. Het is druk op straat. Ik loop per ongeluk over de uitgestalde handelswaar van Afrikaan; gelukkig verniel ik niets. Op de pleintjes waar de zijstraatjes op uitmonden houden zich tal van bloemenkinderen op, honderden waar­ schijnlijk aan drugs verslaafde jeugdigen hangen er doelloos rond en kopen om beurten literflessen bier en wijn in de omliggende cafés. De meesten zijn punkachtig gekleed. Ze worden door het Spaanse publiek met moeite getolereerd. De kinderen hebben zich van het ouderlijke gezag bevrijd. Het is nu eenmaal de prijs van de modernisering en een gevolg van de eens zo knellende banden van religie en sociale conventies: de slinger slaat naar de andere kant door. Via een mij onbekende route wandel ik hotelwaarts. Op de televisie heeft iedereen Indiana Jones en de Tempel of Doom op; ik volg in de cafés de spannende scènes in de Sjanghaise nachtclub en de ontsnapping met een rubbervlot uit het stuurloze vliegtuig boven de Himalaya’s. Lekker ongeloofwaardig, maar spannend... Zo spannend dat het voor Clim en mij bijvoorbeeld lachwekkend werd. In elke café waar ik aanleg zie ik een volgend fragment van de film. Om half elf zit ik weer op mijn kamertje. Het boek van O'Hanlon heb ik inmiddels uit. Op mijn transistorradiootje ontdek ik een Spaans station dat een uur lang muziek van de Stones uitzendt. Het uur daarna zwijmel ik weg op oude favorieten als Nights of White Satin, Nathalie, It's a Man's Man's World, House of the Rising Sun, A Whiter Shade of Pale, When a Man Loves a Woman. Het kon wel een verzoekprogramma zijn dat ik zelf mocht samen­ stellen! PEDRO EL PATRON Buiten scharrelt Pedro rond. Ik maak een moeizaam praatje met hem en kom er achter dat hij het huis heeft geërfd. Als oudste zoon. Hij doet er alleen "technische" karweitjes, zoals zekeringen vervangen. Zijn vrouw runt echter de zaak en werkt zich de blubber. Pedro ziet er zeer weldoorvoed uit (ware hij een Duitser dan zou je hem "volgevreten" hebben genoemd), hij sleept een overgewicht van pakweg 30 kg mee. Hij heeft geen embonpoint of een buikje, nee, hij heeft een echte vette pens die over zijn broekriem kwabbelt. In een duister hoekje van de patio, tussen de geraniums, staat een hometrainer weggemoffeld, grotendeels 64

verroest. Als ik ernaar wijs en mijn wenkbrauwen vragend optrek, maakt Pedro een berustend gebaar met zijn arm. Donderdag 1 maart SEVILLA ‘s Morgens mag ik gebruik maken van de grote badkamer! Hiep Hoi! Ik bezoek de rommelmarkt, voornamelijk om te kijken of ik oude muntjes voor Clim kon vinden, vergeefs echter. Onderweg wip ik El Corte Inglés binnen, waar een expositie over India (beeld­ houwwerk, souvenirs, koperwerk en stoffen) wordt gehouden. Mooi uitzicht op het dak en dus wil ik foto's maken. Al gauw word ik er met zachte hand door twee veilig­ heidsfunctionarissen verwijderd. Op de markt is het druk. Inderdaad veel rommel wordt er te koop aangeboden. Men rekent er niet in peseta's, maar in douro's (vijf pesetastuk), hetgeen me in verwarring brengt. Ik tref er een stalletje aan waar ze bijzonder harde porno (bestialiteiten, urolagnie e.d.) in de aanbieding hebben; ik wist niet dat dit hier in het openbaar mogelijk was. Hele gedeeltes van de markt werden beheerst door zigeuners. Ik liep naar het Palacio de Duenas (enkele dagen geleden gesloten) dat opnieuw dicht was. Op mijn vraag waarom antwoordde een door jicht kromgetrokken bes vriendelijk voor "siempre", voor altijd, voorgoed dus. Gelukkig lag aan het plein Almohade de Hercules een grote bioscoop met 5 zalen. Ik koos voor de film "Born on the Fourth of July" (met Tom Berenger, Tom Cruise, Daniel Dafoe) over het waar gebeurde verhaal van Ron Kovic, een "Nam­vet" (invalide Vietnam­veteraan). Na afloop van de indrukwekkende film (mooi camerawerk van Oliver Stone) stapte ik op de bus naar de andere kant van de stad om een aquaduct te bezichtigen. Viel dat even tegen. Er stonden nog maar drie kleine boogjes overeind. Het weer bleef slecht, hoewel het gelukkig niet begon te regenen. De rest van de dag klooide ik maar wat aan. 's Avonds verdwaalde ik in het uitgaanscentrum. Voor de afwisseling at ik onder het bier drinken regelmatig een tapa (waaronder lekkere inktvis); ik had deze dag onregelmatig gegeten, daarom had ik tijdens mijn kroegentocht nog honger. Overigens dronk ik op geen enkele avond méér dan zes glazen bier. Ik paste ervoor om de volgende morgen met een kater te moeten rondstappen. Vrijdag 2 maart

ITHALICA Om half elf nam ik de streekbus naar Santeponce, een stadje dat gebouwd is op de restanten van een oude Romeinse nederzetting, Ithalica genaamd. Ze zijn er nog steeds bezig met uit­ en opgravingen. Het amfitheater was groot maar gevaarlijk: de grote basaltblokken leken allemaal op scherp te liggen. Ik bezocht er o.a. de oude, nog intacte, rioleringssystemen, de vloermozaïeken, wat beelden en ruïnes van villa's en andere gebouwen. Al met al viel het wat tegen. De welbekende keizers Hadrianus en Justianus schijnen hier te zijn geboren. Het 65

plaatselijk museum was gesloten, de kunstvoorwerpen en archeologische vondsten waren overgebracht naar Sevilla (waar het museum eveneens gesloten was). In het stadje lag nog ergens een theater, dat zo tegenviel dat ik er zelfs geen foto van maakte. Eveneens een oud, fortachtig klooster aan de rand van het iets hoger gelegen stadje was voor belangstellenden gesloten. Via een privépatio trachtte ik mezelf toegang te verschaffen, maar die vogel ging niet op. In een onguur ogend kroegje at ik een 'bocadillo queso' (broodje kaas). Even verderop lag een kleuterspeelplaats waar alle kindertjes ver­ kleed en geschminkt aan het ravotten waren; en ik maar denken dat carnaval voorbij was! In Sevilla probeerde ik, tegen beter weten in, nog een drietal musea te bezoeken. Na vijven kon ik alleen in het Museum van Folklore terecht voor een tussentijdse expositie van oude kunst uit verschillende periodes; het spul was op uitleenbasis van andere musea verkregen. Buiten viel een nauwelijks voelbare motregen neer. Ik at een 'plato combinado' en liet voor f 2,50 mijn schoenen poetsen. Terwijl ik braaf op mijn beurt wachtte kon ik het werk van de intellectueel uitziende schoenlapper volgen. Naast hem lag een boek over filosofie. Vreemde zaak. Ik zag af van een bezoek aan de film "Harlem Nights" (in het Spaans nagesyn­ chroniseerd, ik zou dan te veel van de intrige missen). Zaterdag 3 maart

TERUGREIS SEVILLA – MADRID – AMSTERDAM ­ ROERMOND Ik had 's morgens ruimschoots de tijd om in te pakken en af te rekenen. Om 11 uur vertrok de bus naar de luchthaven. Toen ik er de grote vertrekhal betrad en de borden met vertrektijden bekeek, viel me direct op dat mijn vlucht (die om 13.30 uur naar Madrid zou vertrekken) niet stond aangegeven. Ik haalde mijn ticket te voorschijn en mijn vrees werd binnen een seconde bewaarheid: ik was een dag te laat! Op het ticket stond, enigszins onduidelijk weliswaar, aangegeven dat mijn vertrekdag 2 maart was. Bij het reisbureau had ik echter uitdrukkelijk 3 maart als dag van retourvlucht opgegeven! Hoe dan ook, daar stond ik met mijn gebakken peren. Gelukkig wist ik mijn zenuwen in bedwang te houden en begon ik koelbloedig de terugreis ter plekke en op eigen houtje te regelen. Over 10 minuten ging de eerste vlucht naar Madrid (de tweede vertrok pas in de avonduren had ik gezien), dus die moest ik persé halen wilde ik die dag nog thuis komen. Met enige overredingskracht, die ik ondersteunde met de Amex­creditcard, kon ik nog een vrije plaats boeken. Zonder bagage in te checken werd ik, samen met een klein jochie dat te laat was gekomen, met de bus naar het wachtende vliegtuig gebracht. We zaten nog niet goed en wel of de machine taxiede al de startbaan op. De eerste fase van mijn reisplan was gelukt, maar wel tegen een prijs van f 180. Een uurtje later stond ik op luchthaven Barajas van Madrid. Ik hoefde mijn bagage niet op te halen (die had ik immers als handbagage in het vliegtuig meegenomen) zodat ik tijd won en 66

binnen de kortste keren bij de balies waar men vliegtickets verkocht stond. Ik had de keus van KLM, IBERIA, LUFTHANSA (Düsseldorf) en SABENA (Brussel). De enige KLM ­ vlucht zou een uur later vertrekken en het lukte me om er een plaatsje te bemachtigen, weliswaar business class, maar dat mocht de pret niet drukken. Het grapje kostte me hier f 900. Eenmaal op weg bleken er nog zat tourist class plaatsen over te zijn, dus eigenlijk had men mij bij de balie verkeerd voorgelicht (of opgelicht, zo je wilt). Hoe dan ook, ik kon genieten van extra verfijnde dranken en voedsel: kaviaar, oesters, glazen Napoléon cognac, Chivas Regal whisky en Drambuie, noem maar op. Ik had ervoor betaald, dus ik liet het me smaken en sloeg niets over. Vanaf Amsterdam liep alles weer naar wens. Ik belde Clim op en deelde hem bij benadering mijn thuiskomst mede. Tussen zeven en acht uur 's avonds was ik weer thuis, meer dan 1000 gulden lichter dan ik oorspronkelijk had gepland. Eigen schuld, dikke bult.

67

BARCELONA (1989) DAG 1 1. ROERMOND - SCHIPHOL Met de fiets naar het station. Daar meende ik mijn paspoort te zijn vergeten, dus ijlings terug naar huis; bleek mijn pas gewoon in mijn grote tas te zitten. Door die verwarring moest ik een trein later nemen en ik zat toch al op een krap schema. In Amsterdam opnieuw paniek; nu bij het overstappen; er stond wel een trein gereed voor Schiphol, maar een conducteur en machinist waren in geen velden of wegen te bekennen. Op het nippertje haalde ik op het verst verwijderde perron een tergend trage boemeltrein. Pas om 11.10 uur stormde ik amechtig hijgend en overvloedig zwetend de vertrekhal van Schiphol binnen. Het vliegtuig zou binnen één kwartier opstijgen: Het meisje van de incheckbalie liet me op eigen risico door. Bij de douane stonden twee onafzienbare rijen, wat mij in vertwijfeld gevloek deed uit­ barsten. Een door de wol geverfde douanebeambte kreeg dat in de gaten, liep op me af en vroeg: "Hoe laat vertrekt uw toestel, meneer?" "Over een minuut of tien al!" "Ah, zit het zo. Komt u maar mee door dit poortje." Zo kwam het dat ik een minuut later de douane was gepasseerd dankzij een attente beambte. Ik ben die ouwe rot daarvoor nog steeds dankbaar. Gelukkig waren er in het vliegtuig nog enkele plaatsen vrij. Ik had me nog niet eens goed geïnstalleerd toen we al taxiënd richting startbaan gingen. De reis in de Airbus verliep voorspoedig. Naast me zat een fel opgemaakte Spaanse uit Sitges die voortreffelijk Engels sprak. Bij de lunch werd een sappige Hollandse nieuwe geserveerd. Tot de Pyreneeën was het bewolkt, daarna brak de zon door en werd het stralend weer. Tegen 13.00 uur konden we de Catalaanse metropool aan onze voeten ontwaren; vanuit de lucht is Barcelona goed herkenbaar door zijn geometrische stratenpatroon. 2. BARCELONA LUCHTHAVEN - BARCELONA HOTEL Daar ik niet op mijn bagage hoefde te wachten, kon ik al snel op weg naar het centrum. Na gewisseld te hebben (Euro­cheque) stapte ik op de trein. In het hoofdstation van B., Sants geheten, nam ik de metro naar het centrale plein Plaza de Cataluña, in welke omgeving ik op zoek ging naar een betaalbaar hotel. Helaas zat vanwege de Pasen bijna alles vol. Uiteinde­ lijk besloot ik om dan maar een duur hotel te nemen; het werd hotel "Gravina", prijs f 125 per nacht, gelegen vlakbij de oude Universiteitsgebouwen. Ik kreeg er wel waar voor mijn geld: smetteloos en erg smaakvol sanitair, allerlei extra's tot schrijfgerei toe.

68

Ik maakte direct uitgebreid van de geboden faciliteiten gebruik: douchen, scheren en voeten baden in het marmeren bidet. Op bed nagenietend stippelde ik vervolgens mijn plan­de­ campagne voor de rest van de dag uit. 3. RAMBLAS - HAVENRONDVAART Om 16.30 uur liep ik de Ramblas af, richting Columbus­monument ofwel de haven. Naast duizenden wandelaars werd deze wereldberoemde flaneerboulevard bevolkt met kunste­ naars, goochelaars, Tarotwaarzeggers, ballonnen­ en lotenverkopers, bloemenhandelaars, kioskhouders, vogelhandelaars en natuurlijk de onvermijdelijke toeristen. Aan de waterkant aangekomen maakte ik een havenrondvaart tot aan het einde van de pier en terug; niet erg spectaculair, moet ik zeggen. Het was nog aangenaam warm en dus trok ik mijn jasje uit. Doordat ik niet gerekend had op die stevige zeebries kwam me dit enkele dagen later toch nog op een bronchitisaanval te staan. Ook bezocht ik het aan de kade gemeerde namaakschip waarmee Amerika Columbus ontdekte; de schuit maakte op mij een onzeewaardige, bekrompen indruk. Ongelooflijk dat die prestatie met zo'n notendopje is geleverd! 4. AVONDWANDELING - KROEGBEZOEK Tegen zevenen nuttigde ik ergens een kop koffie (is best te drinken in Spanje) en een broodje knoflookworst. Ik liep de Parallelo af, dit is een kaarsrechte, ietwat verlopen boule­ vard met theaters en bioscopen, gelegen aan de rand van B.'s rosse buurt, de Barrio Chino. Er was weinig loos. Vergane glorie dus. Klatergoud en heroïnegebruikers. Met de metro naar het Nationaal Paleis om nachtopnamen te maken van de alom geprezen verlichte waterpartijen. Vergeefs, want elke illuminatie ontbrak. Ik at in die buurt een "plato combinado" voor f 9 die bestond uit worst, hamburger, kroketten, aardappelen, sla, pittige saus en een glas bier. Tussendoor wipte ik snel met de Metro (een onvolprezen vervoermiddel!) mijn hotel binnen om Clim op te bellen vanuit mijn kamer. Na herhaalde vruchteloze pogingen die middag lukte het deze keer wel. In een kort gehouden gesprek gaf ik hem mijn verblijfplaats door. De rest van de avond bleef ik in de buurt van het hotel, waar opvallend veel "Bierstuben" lagen met veelzeggende namen als München, Frankfurt en Stuttgart; onweerstaanbare namen voor mij en natuurlijk onze oosterburen. Tijdens mijn omzwervingen informeerde ik bij ieder goedkoop ogend hostal of pension of er nog kamers vrij waren, maar alles bleek bezet. Er zat niets anders op om een dag extra in dat luxe hotel te blijven zitten.

69

DAG 2 1. BARRIO GOTICO Om half negen werd ik door de zoetgevooisde stem van de appetijtelijke receptioniste gewekt. In een tea room om de hoek dronk ik mijn ontbijtkoffie en at ik een donut. Al om tien uur liep ik rond in Barcelona's oudste wijk, temidden van de busladingen dagjesmensen (het was zondag). Ik bezocht de oude Kathedraal, de Generalitat, het Bisschoppelijk Paleis, het Stadhuis en nog wat andere historische gebouwen. Vanwege de vele schaduwen (alles staat er erg dicht tegen elkaar aan gebouwd) kon ik er geen foto's maken. Op het mooie Plaza Reial kocht ik een aantal oude pesetamuntstukken voor Glim, daar was net een ruilmarkt aan de gang. Aan de overkant van de Ramblas ontdekte ik nog een magnifiek, oud hospitaal waarvan de binnenplaats een serene rust uitademde. Op weg naar de kerk van Santa Maria, stootte ik op Hostal Paris waar tot mijn onuit­ sprekelijke vreugde nog een kamer vacant bleek te zijn; ik betaalde vooraf en zou me de volgende ochtend met mijn bagage melden. Tussen de wandelingen door nam ik regelmatig een rustpauze in een café en dronk ik koffie of fris. 2. STADSPARK EN PICASSO - MUSEUM Via de havenboulevard en de wijk Barcelonneta (tegenover het monumentale Postkantoor) en het station Francia (dat ik nog kende uit 1976 toen ik met Clim op vakantie was) bereikte ik het fraai aangelegde stadspark Ciutadella. Ik wilde er de Dierentuin bezoeken, maar een 1000­koppige menigte die zich voor de ingang stond te verdringen schrok me zo af dat ik maar besloot om in het zonnetje te gaan lezen in mijn boek "De Zeven Russen" van Edward Topol. Het was zondagmiddag, dus er waren hele families aan de wandel. Ik maakte enkele foto's van in het park gelegen gebouwen (musea en het Parlement) en van de imposante fontein. Het iets verderop gelegen bouwwerk van de Arco de Trionfe vond ik minder geslaagd. Het architectonisch interessante Paleis van Justitie werd door bloeiende bomen aan het oog onttrokken, dus ook geen foto. Een kwartier later betrad ik het Picasso­museum in de Calle de Montecado. Picasso’s kunst­ zinnige ontwikkeling werd er goed in beeld gebracht, hoewel het museum geen echt waardevolle of beroemde kunststukken van hem herbergde. Het museum is in een 16de eeuw gebouw gevestigd. Op de terugweg naar mijn hotel doorkruiste ik kriskras de oude wijk en stuitte ik toevallig op een té gekke Opera; uitbundig geornamenteerd en bijzonder kleurig, erg fotogeniek dus. 19de Eeuwse Catalaanse stijl met een vleugje onmiskenbare Gaudi­invloed.

70

3. LEZEND GENIETEN IN PARKEN Na een anderhalf uur durend intermezzo in het hotel (douchen en dutten) gebruikte ik de tijd tot het duister definitief inviel met lezen in verschillende parken, hetzij op een bank, hetzij op het weelderige gazon. In het Parco de Uiversitario werd ik aangesproken door een Catalaanse vrouw van middelbare leeftijd die dacht dat ik uit Frankrijk kwam vanwege de baret die ik op dat ogenblik droeg. Er ontspon zich een gesprek, ondanks mijn gebrekkig Spaans, onder andere over mijn onderdak. 7.000 Peseta's betalen voor een hotel vond zij ronduit "loco" (geschift) en daarin moest ik haar gelijk geven. Maar 1.000 peseta's voor zo'n goor hostal vond zij ook maar niks, want daar wemelde het van de “ladrones y banditas" (dieven en schavuiten). Nee, zij had een beter voorstel: als ik een kamer huurde bij haar zuster dan had ik naast veiligheid óók nog de beschikking over een "chica", die ik ook nog eens zelf mocht uitzoeken! Hier kwam de aap uit de mouw; de heks ontpopte zich als een ordinaire koppelaarster. Ik verontschuldigde me en zocht een ander park op. Zij zal wel gedacht hebben dat ik een homo was. Op de Plaza de Cataluña moest ik een kleinigheid betalen voor de stoel die ik er bezet hield. Wie niet betaalde werd er door de man van de "municipio" (gemeente) weggejaagd. Alleen 20­jarigen van mannelijken kunne liet hij wijselijk ongemoeid.... Voor een gulden of acht at ik Spaans bij een Italiaan (vissoep, fricandeau met friet, groente, brood, pudding en bier). In eenvoudige eetgelegenheden kun je hier nog buitengewoon goedkoop aan je trekken komen. 4. BIER OF CERVEZA: EEN POT NAT In het hotel belde ik Clim om de adreswijziging door te geven; ditmaal kreeg ik moeiteloos aansluiting. Opnieuw maakte ik een rondgang door het internationale caféleven. Een glas tapbier kostte omgerekend f 1,50. Het valt op dat de plaatselijke bevolking in de stedelijke centra steeds meer bier in plaats van wijn gaat drinken. Tussen het drinken door worden er veel kleine snacks genuttigd, hoewel de gewoonte om bij elke consumptie een gratis "tapa" (hapje) te verstrekken, zoals in Madrid, hier niet meer in zwang is. Tegen middernacht streek ik weer neer in mijn hotel. Ik maakte er mijn eerste vakantieaantekeningen en ging tegen een uur of een slapen. DAG 3 1. MIDDAGPANIEK In een inktzwarte duisternis werd ik wakker; geen spoort je licht drong de kamer binnen. Toen ik op mijn horloge keek, schrok ik behoorlijk: 13.00 uur. Ik was door de wekker heen geslapen! Om 12.00 uur had ik het hotel al dienen te ontruimen, dus ik vreesde dat ze mij hierdoor een extra dag zouden berekenen. Zonder te douchen en met mijn spullen 71

provisorisch ingepakt vloog ik naar de receptie. Gelukkig bleek juist de receptioniste die mij gunstig gezind was op dat moment dienst te hebben; zij maakte van dat uurtje geen probleem. Te voet verkaste ik naar het goedkope hostal ‘Paris’, dat 15 meter van de Ramblas aflag. De service was uiteraard evenredig met de prijs, alleen een wasbak en een gebarsten spiegel stonden me ter beschikking en de lakens maakten een smoezelige indruk. 2. DE DIERENTUIN Via een aantal straatjes en steegjes waar ik nog niet was geweest begaf ik me naar de dierentuin. Nu was het er aanmerkelijk minder druk. Natuurlijk hanteerde ik er veelvuldig de fotocamera, maar de resultaten bleken achteraf niet denderend. Entree: f 6,­, een schappelijke prijs vergeleken met de prijzen van de Zoo's in Madrid en Lissabon ( f 12 – f 15). Vanuit het dierenpark (verder niets speciaals te vermelden) liep ik dwars door de visserswijk Barcelonneta naar de toren van de kabelbaan. Prachtig uitzicht over de haven, de Ramblas en geheel Barcelona vanuit de gondel, maar spectaculaire foto's bleven achterwege. Aan de andere kant van de haven stapte ik bij Miraflor, een terras met panoramische blik over de stad, en klom ik verder de heuvel van Montjuich op. 3. MONTJUICH MET MUSEUMFORT Op de heuvel, iets hoger dan 200 meter, lag ook een groot attractiepark, dat ik echter links liet liggen evenals het Romeinse theater. In het fort bezocht ik het Museo Militar met een collectie wapens en andere strijdattributen die ongetwijfeld het hart van Clim zouden hebben gestolen. Het was tamelijk winderig op de top. Aan de andere kant van de heuvel daalde ik af en na 20 minuten bereikte ik het Nationale Paleis, dat echter was gesloten. De ligging ervan is magnifiek, ook hier ligt de stad (met name de zuidkant) aan je voeten. In een restaurantbar in een metrostation verorberde ik gehakt­ balletjes, daarna ging ik naar mijn pension om eens goed uit te rusten en om te proberen me te douchen in de gemeenschappelijke badkamer. Dit lukte maar net. 4. HET NACHTKWARTIER Pas om een uur of tien ging ik op pad. Ik zwierf door de vele onheilspellende sloppen en stegen van de Barrio Chino (waar dus geen Chinezen zijn) en wipte regelmatig een kroegje binnen. Het is een verlopen buurt die toeristen volgens de reishandboeken dienen te mijden in verband met het hoge criminaliteitscijfer (berovingen, zakkenrollers, dealers). Ik veelde me er echter geen moment angstig. Trouwens, de politie was er alom aanwezig, evenals de heroïnehoertjes met hun hologige blikken, uitgemergelde gezichten en te gronde gerichte jonge lijven; ja, het witte poeder heeft een intens verwoestende uitwerking op iemands constitutie. Toch hing er in elk café een bordje met de tekst: "Porros fumar prohibido", hetgeen zoveel betekent als "Verboden hasj te roken".

72

Over coke en horse werd niet gerept. In een armetierige kroeg kreeg ik een niet mis te verstane uitnodiging om met de kasteleinse naar boven te gaan. Zij gooide daarbij het volle gewicht van haar imposante boezem in de strijd c.q. op de bar, bij welke actie een onop­ gemerkt glas bier aan diggelen ging. Volgens mij was ze zo stoned als een garnaal. Voor de kenners: zij was een "Antieta” of een "Monique van het Roerke"­type. Weer bij mijn sjofele hotelletje aangekomen, besloot ik nog een afzakkertje te nemen in cerveceria "Dortmund". Er heerste een aangename ambiance en de kelners waren er zeer bekwaam. Het werd dan ook mijn stamcafé, per slot van rekening heeft ieder mens behoefte aan een stekkie waar hij zich op zijn gemak voelt. Meestal zat ik er recht tegenover de tapkraan, een plaats die me het meest vertrouwd was. Ik dronk er op rekening. DAG 4 1. ZEEVAARTMUSEUM EN LA SAGRADA FAMILIA Om half negen op pad. Het Museo Maritimo ligt bij de Zuil van Columbus bij de haven, vlakbij het einde van de Ramblas. Het is gevestigd in een immense Middeleeuwse scheeps­ werf. In de grote hal lag het vlaggenschip waarmee de Spanjaarden in de XV eeuw de Slag bij Lepanto tegen de Ottomaanse Turken hebben gewonnen. Verder veel schaalmodellen e.d. Al met al best interessant. Ik was er trouwens de eerste bezoeker van die dag: Met de M ging ik naar het onvoltooide levenswerk van de geniale bouwmeester­kunstenaar Antoni Gaudí: de Sagrada Familia, een sprookjesachtige kathedraal in de wijk Ensanche (19de eeuws, rechtlijnig stratenpatroon). Ik voegde me bij de meute toeristen uit alle windstreken. Sinds de laatste keer dat ik het wonder aanschouwde, in 1976, waren er 4 torens bijge­ bouwd. Samen zijn het er nu 8. Ik ging er overigens niet binnen. LA SAGRADA FAMILIA Gaudí’s liefdeswerk dat nog altijd niet af is De tempel groeit langzaam, maar dat is altijd zo bij dingen die een lang leven is beschoren." Antoni Gaudí, architect Het bouwen van La Sagrada Familia was een liefdeswerk voor de beroemdste ­ en misschien populairste ­ zoon van Catalonië, de architect Antoni Gaudí i Cornet. Hij liet bijna al zijn commerciële projecten vallen om zich bezig te houden met wat was bedoeld als zijn piece de resistance en als geloofsgetuigenis. Hij ontwierp wat hij zelf een 'kerk voor de armen' noemde en de bouw werd gefinancierd door donaties. Ondanks dat de bouw al in 1883 begon, is de kerk nog altijd niet af. Sommige mensen gaan ervan uit dat hij klaar zal zijn op Gaudí's honderdste sterfdag, maar ook dit is niet zeker. Of het gebouw ooit kan worden voltooid volgens Gaudí's oorspronkelijke plannen is echter een punt van discussie, want tijdens de Spaanse Burgeroorlog werd de werkplaats met Gaudí's tekeningen in brand gestoken. Dit leidde tot een debat onder een groep vooraanstaande kunstenaars, intellectuelen en architecten of de bouw moest worden voortgezet. Ze wilden zoveel mogelijk trouw blijven aan Gaudí's oorspronkelijke ontwerp en sommigen plaatsten zelfs vraagtekens bij de noodzaak van zo'n grote kerk in een steeds ongeloviger samenleving.

73

Tech is La Sagrada Familia voldoende voltooid om te worden gezien als de ultieme expressie van Gaudí's unieke bouwstijl. Hij maakte gebruik van de in die tijd geliefde art nouveau, maar zijn individuele stijl verleent zijn ontwerpen een onmiskenbare uitstraling. Zijn orga­nische lijnen lijken op die in de natuur, zijn vormen zijn fantasierijk en bijna sprookjesachtig, en zijn mozaïeken zijn stralend van kleur. Na zijn tragische dood nadat hij was aangereden door een tram, werd hij begraven in de basiliek. Door zijn sjofele uiterlijk op het moment van het ongeluk herkende niemand Gaudí en dus werd hij naar een armenziekenhuis gebracht om te sterven. Toen zijn identiteit bekend werd, wilde men hem naar elders overbrengen, maar hij koos er nederig voor bij de armen te blijven.

2. PARQUE GUELL Opnieuw de Metro in en bij het de Lesseps ­ plein uitstappen. Het is een groot plein met razend drukke verkeerswegen op 3 niveaus, Na een tippel van een klein half uur bereikte ik pas het fantastische park, alweer een schepping van de onvermoeibare Gaudí. Helaas betrok het weer, zodat ik weinig mooie foto’s kon maken. Het was er lang niet zo druk als bij de Sagrada Familia, het ligt een stuk uit de route, in het westen van de stad. Ook hier was de Spaanse overheid van alles aan het restaureren, want men wil vóór 1992 (de Olympische Spelen) alle bezienswaardigheden piekfijn in orde hebben. Een ander doel van de auto­ riteiten is het vervolmaken van de infrastructuur, o.a. uitbreiding van de hotelaccom­ modatie: mijn eerste dure hotel paste dan ook in het kader van dat streven. Als gevolg van die koortsachtige (bouw­)activiteiten stegen de prijzen de pan uit, ook die voor de nood­ zakelijke eerste levensbehoeften. Palau Güell Gaudí’s eerste opdracht voor Güell had een onbeperkt budget. "Elegantie is de zuster van armoede, maar armoede moet niet worden verward met ellende.“ Antoni Gaudí, architect Weinig architecten hebben zo hun stempel op een stad gedrukt als Antoni Gaudi i Cornet. Als fervent Catalaan transformeerde hij Barcelona ­de hoofdstad van Catalonië­ met een reeks buitengewone en innovatieve bouwprojecten. Gaudi ontwierp het Palau (letterlijk paleis) als een gerieflijk herenhuis voor Eusebi Güell, de rijke industrieel die zijn voornaamste mecenas werd. De plek werd gekozen omdat de familie ook het naastgelegen pand bezat en een tijdlang vormden de twee gebouwen een geheel. Het werk begon in 1885 en was grotendeels voltooid in 1888, toen het Palau Güell een van de blikvangers was van de wereldtentoonstelling. De laatste details werden het daarop­volgende jaar toegevoegd. Veel van de bouwmaterialen kwamen uit Güells eigen groeven in het naburige Garraf. Het Palau Guell is een van Gaudí's vroege werken, maar toch bevat het al veel van de befaamde kenmerken van zijn stijl. De ingang heeft de vorm van twee bogen, waarvan er een omlaag voert naar de stallen. Smeedijzeren versieringen spelen een grote rol, met name tussen de bogen, waar een gestileerde versie van het Catalaanse wapen is aangebracht. Het interieur doet denken aan kerkarchitectuur, maar het opvallendst is het dak. Hier plaatste Gaudí twintig schoorstenen, stuk voor stuk verschillend. Het zijn meer kunstobjecten die lijken op veelkleurige dwergsparren dan functionele dingen. De meeste zijn versierd met trencadis ­ de stukjes gekleurd aardewerk die Gaudí's handelsmerk zijn geworden.

74

Güell woonde in het Palau tot 1906, toen hij verhuisde naar een andere schepping van Gaudí, het Parque Güell. Het Palau bleef in bezit van de familie tot 1945 en daarna werd het eigendom van de stad. Een deel van het gebouw is sindsdien een theatermuseum dat in 2005 voor het publiek werd gesloten om intensieve restauratie mogelijk te maken.

3. ENSANCHE EN PASEO DE GRACIA Ik vervolgde de dag met een soort architectonisch uitstapje in de wijk Ensanche (heren­ huizen en banken van rond de eeuwwisseling) en met een slentering langs de modieuze inkoopboulevard Gracia. Foto's van Gaudí's La Pedrera en Caso Battlo. Broodje tonijn onderweg. Eindpunt: Plaza de Cataluña, waaraan het warenhuis El Corte Ingles ligt. Op het dakterras daarvan dronk ik koffie; mooi uitzicht, wel duur. Ik kocht er een zomerpet. De 4 fotorolletjes die ik inmiddels volgeschoten bracht ik weg naar een fotozaak, waar ik met de VISA­creditcard kon betalen. In de Barrio Gotico kocht ik nog een dikke stadsgids van B. in de uitverkoop en at ik 4 kaas­hamkroketten, lekker. 4. RUST EN KROEGLEVEN Urenlang bleef ik in het hotel luieren. Die dag had ik veel gewandeld en mijn voeten schreeuwden om rust. Ondertussen las ik wat ik die dag had gezien en bewonderd en wat ik de volgende dagen nog zou zien en bewonderen. Ik maakte nog een aardig praatje met de manager van de hostal. Hij sprak even slecht Engels als ik Spaans, maar we begrepen elkaar opperbest. Hoewel het hotel de toets van de kritiek op hygiëne niet kon doorstaan (maar ja, wat verwacht je voor dat prikje) was de veiligheid er wel redelijk gewaarborgd. Met een gerust hart ging ik de stad in. Allereerst wilde ik sfeervolle nachtopnamen maken; daartoe begaf ik me naar Plaza de España. Vergeefs, want ook nu waren er wel fonteinen, maar in het geheel niet geïllumineerd. Ik deed in die buurt enkele drankgelegenheden aan, waarna ik maar weer mijn heil zocht in mijn eigen buurt, lekker dichtbij mijn hostal. Na een half dozijn kroegen hield ik het voor gezien en belandde ik in mijn stamcafé dat tot tegen 02.00 uur open bleef, al naar gelang de omvang van de klandizie. Er bleek ook een groep Nederlanders het café te frequenteren. Ik raakte er in gesprek met een oude Cata­ laanse postbode die een beetje Frans sprak. Tussendoor sloeg ik met bewondering de vaar­ digheid van de kelners gade; ze behandelden 6 of 7 bestellingen tegelijk af (met veel eten er tussen: bakken, braden, frituren, grillen, brood en salade snijden, etc.) met ogenschijnlijk speels gemak. Echte vaklui. Huib van hotelcafé De Post zie ik dat nog niet doen, wél die befaamde Turk in het morsige zaakje in de Istanbulse wijk Beyoglu, die ons destijds met zijn onnavolgbare vakmanschap verbijsterde.

75

DAG 5 1. POBLE ESPAGNOL EN MUSEO JOAN MIRO Allereerst ga ik 15.000 pesetas met een EC opnemen, daarna de foto's afhalen. Een bittere teleurstelling, de kwaliteit ervan was beneden de maat. Met de Metro naar de Plaza de España, waar in de buurt het moderne plein Joan Miró lag. Vol palmen en in een vijver het bekende kunstwerk Dame met Vogel. Mannen en een enkele vrouw speelden er jeu de boules. Ik at 12 mosselen in een pittige saus, heerlijk. Met de bus ging ik vervolgens naar het Poble Espagnol, een kunstmatig dorp met karakteristieke gebouwen uit geheel Spanje. Voor de ingang stond een lange rij. Samen met een kittige Spaanse joeg ik voorkruipende middelbare scholieren weg. Het dorp ademde een ingetogen sfeer, jammer genoeg was het geen geschikt fotoweer. 

  

Montjuich: te voet liep ik deze heuvel op, langs het Nationaal Paleis en een tweetal andere paleizen die allen waren gesloten voor bezoekers. 500 Meter verderop rezen de eerste muren op van het nieuw te bouwen Olympisch Stadion. Ik deed 3 musea aan: Etnografisch Museum. Modern gebouw met louter fotomateriaal en niets¬zeggende exposities van gebruiksmaterialen van o.a. Filippijnse stammen en Papoea's (maar geen enkele peniskoker te bekennen!) Musea Joan Miró. Ik hou niet van zijn kunst, te kinderlijk naïef, te experimenteel. Veel would­be kunstkenners liepen er bewonderende kreetjes slakend rond. Futuristisch gebouw. Restaurant schandelijk duur. Archeologisch Museum. In een al ouder gebouw (18de­eeuws), vooral collecties van Romeinse vondsten uit de buurt.

De eerste twee musea zijn fraai gelegen op de noordelijke hellingen van de Montjuich en worden omgeven door zorgvuldig onderhouden parken en tuinen. In een restaurant bij het kabelbaanstation at ik een enorme uitsmijter met veel Serrano ­ ham en dronk ik een liter "aqua mineral con gaz" toe. 2. PALACIO PEDRALBES - ZONA UNIVERSITARIO Via steile sluipweggetjes belandde ik voor het eerst in een sloppenwijk, waar ik belaagd werd door haveloze straat­honden die ik me met stenen van het lijf kon houden. Op de Parallello nam ik de metro naar de zuidwestelijke kant van de stad, waar bovenvermeld paleis lag. Ook hier weer prachtige tuinen; het paleis viel ietwat tegen. Het was klein, sober en je kon er niet in. In het warme zonnetje zaten en lagen talloze studenten te dromen of te studeren. Ik voegde me bij hen en begon met een nieuw boek: Koko van Peter Straub. Om half zeven ging ik terug naar het centrum.

76

3. DINER - TV - CERVECA In een zijstraatje van de Ramblas ontdekte ik een sex shop met peepshow en erg dure (f 30) pornobladen. In Spanje is handel in seks oogluikend toegestaan. Op de Ramblas zelf lopen dan ook genoeg opvallende vrouwen die zich te koop aanbieden, vooral aan de zeezijde ervan. Om 21.00 uur dineerde ik copieus in een fantastisch Jugendstilrestaurant; de vissoep zat volgestouwd met garnalen en de malse kalfsbiefstuk en het chocoladegebak met slagroom zal ik niet gauw vergeten. In een bodega zag ik kans om de tweede helft van de voetbal­ wedstrijd FC Barcelona­Athletico Madrid te volgen, te midden van opgewonden socios. De ploeg van Cruijff verloor niet alleen de wedstrijd, maar ook de aansluiting met aartsrivaal en koploper Real Madrid. De cafébezoekers gaven met veel misbaar uiting aan hun onge­ noegen. Naast mij zat trouwens een groep Engelse jongens uit Leeds, allerminst "hooligans" in weerwil van hun punkachtig uiterlijk. Zoals altijd beëindigde ik mijn rondgang in mijn stamkroeg "Dortmund". Een drietal opgedirkte vrouwen gaf met hun harde stemmen hun identiteit prijs: Hollandsen, en wel KLM ­ stewardessen. Toen ik naar het hotel terugkeerde, begon het te regenen. DAG 6 1. ZIEK: BRONCHITIS Om 05.00 in de ochtend werd ik wakker. Buiten woedde een hevig noodweer. Ik voelde me er beroerd aan toe en moest kuchen, hoesten en vervolgens kotsen. Deze bronchitis aanval duurde tot 07.00 uur; daarna deed ik geen oog meer dicht, dus las ik maar wat. Om half tien zocht ik koortsig een apotheek in de buurt op, maar daar wilde men mij geen antibiotica (Clamoxyl) verstrekken omdat ik geen doktersrecept kon overleggen. Na enig aandringen en overtuigingskracht van mijn kant en dankzij de inschakeling van een Engels­ sprekende assistente slaagde ik er uiteindelijk toch in om 12 Clamoxyl­capsules te bemach­ tigen. Ze resulteerden het gewenste effect: ik bleef op de been. Het was bedompt weer en ik besloot daarom enkele kleinere musea te gaan bezoeken: een museum over het ontstaan van de stad Barcelona in een Middeleeuws gewelf, het Zoo­ logisch Museum met veel schoolkinderen en opgezette dieren en het Museum van de Klederdrachten, dat voor de helft in restauratie was. Ook nam ik nog een kijkje op de wallen, overblijfselen van de vesting uit de Romeinse tijd aan de rand van de Barrio Gotico. Vanwege mijn gezondheidstoestand deed ik alles op mijn dooie akkertje en liep ik regelmatig een bar binnen voor een kop koffie of mineraalwater. Wel kon ik nu wat meer aandacht besteden aan allerlei levendige straattaferelen en interessante etalages. Ook kocht ik nog wat pittige Spaanse kaas en chorizo­worst (waar ik gek op ben). Twee musea die ik aan wilde doen waren gesloten: het wassenbeeldenmuseum en het Geologisch Museum. 77

2. DUTTEN EN LEZEN Die nacht had ik een tekort aan slaap gehad, dus dat haalde ik vanaf 16.00 uur in. Uit de douche kwam slechts een miezerig straaltje water, van enige verfrissing was geen sprake. Tot 21.00 uur bleef ik verder lezen. Ik had geen zin in actievere bezigheden, per slot van rekening was ik ziek. 3. KENNISMAKING 's Avonds maakte ik in mijn stamkroeg kennis met Horst, een 43­jarige Duitser die voort­ vluchtig was wegens een “Rauschgift­deal", uitgevoerd in samenwerking met een "Hollän­ discher Kumpel aus Enschede". Hij verhaalde over zijn Marokkaanse vriendin in Marokko, over veel poen en andere, zeer vage en niet na te trekken avonturen. Deze Horst gaf me enkele tips over München, zo zou de Gaststätte "Zum Flaucher" in het “Isartal” zeer “gemüt­ lich” zijn en was Hotel "Zur Post" met DM 25 per overnachting erg “preiswert”. Op een gegeven moment stelde hij me voor aan een Nederlandse vrouw, een zekere Els uit Amersfoort, momenteel wonend in Wijchen. Zij was met haar studiegenoten Spaans (VWO ­ avondcursus) op stap. Ze waren met de bus naar Barcelona gereisd en leefden erg Neder­ lands, sober dus (begrijpelijk, want er zaten ook jeugdigen van 18, 19 jaar in het groepje). Els was gescheiden van een veel oudere Philips­employé waarmee zij onder andere in Nigeria en Dubai had gewoond. Zij had geen kinderen, werkte bij Johnson & Johnson en woonde min of meer samen. Zij was 38 jaar. Het klikte direct tussen ons. Horst zat er voor spek en bonen bij; af en toe betrekken we hem beleefdheidshalve bij het gesprek. (Achteraf bleek dat hij toch wraak had genomen, want hij had zijn verteringen op mijn rekening laten schrijven, de gluiperd!) Ik maakte met Els een afspraak voor de volgende avond: ‘same time, same place’. DAG 7 1. KERKHOF - RUST ‘s Nachts veel slijm op moeten geven, waarna braken. Er kwam toen ook veel bier uit. Ik besloot tot 11 uur uit te slapen. Toen ik opstond had ik een katterige hoofdpijn die ik met een aspirine onderdrukte. Op mijn gemak 3 koppen koffie om de hoek aan de Ramblas, waar je beide stromen Spaanse autochtonen en buitenlandse toeristen goed van elkaar kunt onderscheiden: de eerste groep heeft altijd haast (althans overdag), de tweede groep slentert en heeft alle tijd van de wereld. Ik dook de M in en stapte er bij de Cimentario del Este (aan de noordzijde van B., vreemde naam dus) uit. Ik zwierf een uurtje rond op die ommuurde begraafplaats, een oase van rust in de heksenketel van het verkeer. Fotograferen was er verboden, maar ik deed het toch, o.a. kiekte ik vreemdsoortige ex voto’s (poppenarmpjes en ­ beentjes, etc.). Een kilometer westelijker (transport met M) neusde ik een tijdje rond op een vlooienmarkt aan de Plaza de 78

Gloriés, dat eigenlijk een gigantisch verkeersplein is met aangename groenzones met vijvers e.d. langs de brede boulevards, onderling verbonden met loopbruggen. Ik at er een bomba, een grote pittig gekruide gehaktbal. 2. DE TIBIDABO - BERG EN HET PARCO DE ATTRACIONES Om op het hoogste punt rond de stad te komen moest ik 4 keer met de metro overstappen, de spoorlijn nemen, met de tram (Tramvay Blau) naar de voet van de berg en tenslotte daar de kabelbaan gebruiken. Toen ik om 16.00 uur eindelijk op de top stond, sloeg het weer definitief om en werd het winderig, kil en nat. Jammer, alweer geen mooie plaatjes kunnen schieten. Ik bezocht er de op schaal nagemaakte kathedraal. Het lunapark was gesloten. Om kwart over vijf besloot ik de lange terugweg te aanvaarden. Niet zo slim, want alle scholen gingen toen uit met als gevolg dat het openbare vervoer, c.q. de metro geconstipeerd raakte. Precies om zes uur was ik op de Plaza de Cataluña, waar ik ergens het "menu del dia" bestelde (o.a. “flan”, geflambeerde pudding). Door het slechte weer kon ik me alleen nog maar in kroegen ophouden en dat was ik vooralsnog niet van plan. Ik bleef daarom tot tien uur in mijn hostal. 3. ELS Om half 'twaalf stormde Els binnen, zich verontschuldigend voor hare late komst. Ik was net met een Catalaanse ambtenaar van de gemeente in gesprek geraakt. Zij mengde zich daarin met vloeiend Spaans. De Catalaan betaalde al onze drankjes; dat is pas gastvrijheid! Om half twee ging ik met Els naar haar hotel "London" (ikzelf zat dus in het hotel "Paris”), waar ik met haar de nacht doorbracht. De portier kreeg 500 ptas fooi. DAG 8 1. LAATSTE OCHTEND Die nacht in dat vreemde hotel hoefde ik gelukkig niet over te geven. Els moest al om acht uur de bus terug naar huis hebben; ze had nog 2 dagen reizen voor de boeg. Ik moest haar beloven in NL geen contact met haar te zoeken, want ze wilde de relatie met haar vriend niet op het spel zetten. Als oude vrienden namen we afscheid van elkaar. Toen ik in mijn eigen hotel aankwam, bekeek de receptionist me eens goed en vroeg me met een knipoog of ik soms een “fiesta" achter de rug had. Ik beaamde dat maar. Op mijn kamer dook direct mijn nest in en sliep tot 11 uur. Een laatste douche (gelukkig was er nu wel water), spullen inpakken en wegwezen. Met de M naar het station Sants, vanwaar ik de trein naar de luchthaven nam. Daar kocht ik met mijn laatste peseta's pakjes Ducados. In de tax free shop schafte ik met mijn Mastercard whisky en Zoco (brandewijn, gekruid), eau de toilette, after shave en sloffen Gauloises en Gitanes aan. Veel te veel natuurlijk, maar ik ging ervan uit dat ik toch niet gecontroleerd werd, wat inderdaad zo bleek te zijn. 79

2. THUISVLUCHT In het vliegtuig kocht ik een klassieke legeraansteker en een geinig KLM ­ horloge voor mijn neefje Peterke. Voor ik het in de gaten had vlogen we al weer boven onze moerasdelta. Ik maakte foto's van de Biesbosch en van een dorpje in de buurt van Bodegraven. De vlucht duurde ongeveer 2 uur. Een snelle treinaansluiting bracht me binnen tweeëneenhalf uur in Roermond. Om kwart voor acht stapte ik mijn huis binnen. Clim had gezorgd voor een verse bos snijbloemen. Welcome home …

80

MALLORCA (1987) VERSLAG PASEN 1997 Zo30 maart t/m zo 6 april 1997 Dag 1 De nacht doorbrengen op Schiphol. De vlucht is vervroegd, dus al om half zes kiezen we het luchtruim. Aankomst Mallorca na een kleine drie uur. San Joan International Airport is een enorm grote charterluchthaven met bijna 100 gates. In een uur tijd landen bijna 25 charters! Het duurt een tijdje voor alle Belair ­ reizigers in de juiste bus zitten. Ik ben het eerste bij mijn hotel dat in El Terreno, een buitenwijk van Palma ligt. Snel ontbijten, zeer uitgebreid buffet met o.a. gebakken eieren en spek. Ik moet twee uur wachten voor ik mijn kamer kan gaan betrekken. Van één tot vier uur moet ik slaap inhalen. Daarna ga ik de omgeving verkennen. Hotel Horizonte ligt op een heuvel met een fraai uitzicht over de brede baai van Palma. In de buurt ligt de immense jachthaven en een bioscoopcomplex. Klokslag zeven uur sta ik bij het restaurant om aan te vallen op het buffetdiner; dat is inbegrepen want ik heb half pension geboekt. Veel beverige Angelsaksische 'octogenerians' (tachtig­plussers) bepalen het beeld. De prijzen in het hotel liggen op Nederlands niveau. Een pilsje kost er twee gulden. Ik maak een avondwandeling door de wijk, drink koffie en een paar biertjes. Dag 2

PALMA STADSBEZICHTIGING Te voet langs de met palmen omzoomde boulevard naar het centrum van de stad Palma, die zo'n 300.000 inwoners heeft. Op het platteland wonen nog eens 100.000 Mallorcanen. Het is een typisch Spaanse stad met een oud historisch centrum vol nauwe straatjes en met veel schaduw. Hier en daar staan prachtige gebouwen langs de boulevards. Het is Tweede Paas­ dag en niet druk. Echt supertoeristisch is de stad gelukkig niet, in tegenstelling tot de stranden die eraan grenzen. Ik loop naar Plaza de Espana, waar het station en de bushaltes liggen. Er is toevallig net een folkloristisch treffen deze week in de stad en op vijf plaatsen staan podia opgesteld waar voorstellingen door groepen uit alle hoeken van de wereld worden gegeven. Een aantal van die internationale groepen zijn in mijn hotel ondergebracht. Met de leider van een Turkse groep (een school uit Ankara) maak ik een praatje in het Turks, tot zijn verbazing. Ik wandel verder langs de bekendste en mooiste pleinen; de Cort, het Plaza Mayor. Ik bewonder de imposante Kathedraal en het Paleis van Almudaina. Daarna leg ik me te rusten in het zonnetje aan de Paseo die het Parque de la Mar doorkruist. Het is 22 graden, mooi slenterweer dus. Om vijf uur neem ik een bus terug. Binnen 15 minuten zit ik weer op mijn balkon. 's Avonds breng ik een bezoek aan het uitgaanscentrum aan het Gomila ­ plein: hier en daar een night club, wat pizzeria's, trattoria's (lijkt wel Italië hier), koffiebars en disco's. Er is weinig te doen.

81

Dag 3 's Morgens blijf ik in het hotel. Om half een komt reisleidster Henny me bezoeken, vandaar. Ze belt op dat ze later komt, maar ik zeg haar maar helemaal af: zij kan immers voor mij niets betekenen. Ik maak vervolgens een fikse wandeling naar de dorpjes Génova en Bonnova die iets in het binnenland liggen. Banketspullen ingekocht bij een bakker, oppeuzelen op de kerktrappen van de dorpskerk. Veel villa's en landhuizen van rijkere buitenlanders (Engelsen en Duitsers vooral) die hier langdurig verblijven.

CALA MAYOR Ik zwaai af naar de kust en beland in San Antoni, een badplaats naast het nog grotere Cala Mayor. Een en al massatoerisme hier, niet leuk meer. Veel plaatsen zijn dicht, het hoog­ seizoen is nog niet begonnen. Tussen de hoge appartementencomplexen slenter ik de boule­ vard op en af. Via de waterkant bereik ik weer mijn uitgangspunt E1 Terreno. Daar ga ik naar de film, "Los Demonios de la Noche", Michael Douglas op safari in Afrika; een historische avonturenfilm over bloeddorstige leeuwen. In het Spaans nagesynchroniseerd, jammer genoeg kon ik er nog steeds niet veel van verstaan. Het zelf Spaans spreken gaat me een stuk beter af, maar bij het verstaan en begrijpen van die taal speelt mijn hardhorendheid mij toch wel geducht parten. Blikjes bier inslaan voor 's avonds op de kamer. Dag 4

PUERTO SOLLER MET TREINTJE Eerst naar Palma. Van daaruit met een historisch treintje vol Duitse toeristen naar het stadje Soller zo'n 30 km verderop. Tot aan de bergen niet echt veel te zien. Onderweg een fotostop hoog in de bergen. Stadje bekijken, o.a. het kerkhof en de stille straatjes. Te voet naar de kust, 3 km verderop. Puerto Soller ligt daar, met een idyllisch gelegen haventje en wel erg veel souvenirwinkels. Ik lunch bij een Chinees. Terug ga ik met een ouderwetse tram naar het station van Soller. Twee treinen nemen me niet mee, ze zijn voor een 'partido privado' van Italianen en Fransozen. Om acht uur terug in Palma. Half negen nog net wat vlees kunnen bemachtigen aan het buffet, bijna alles was op, wat een boel schrokoppen hier. De volgende keer moet ik hiermee rekening houden. Aan de tafel met de toetjes zie ik voor het eerst een broze Engelse met perkamenthuid flauw vallen.

SERRA DE TRAMUNTANA Lengte van de Serra de Tramuntana ongeveer 80 km / Hoogste punt 1445 m / Oppervlakte 48.000 ha. Beschermd natuurgebied voor vogels De bergketen Serra de Tramuntana domineert Mallorca en beslaat de noordwestflank van het eiland. De `bergen van de sterke wind' bieden bescherming tegen de straffe tramuntanawind die van het Europese vasteland waait. Het is een buitengewoon karstgebied: kalksteenrotsen zijn uitgehold door water­ en winderosie, waardoor indrukwekkende grotten en diepe geulen zijn ontstaan, die in de streek torrents heten. Deze bergstromen vullen zich snel na regenval.

82

4 miljoen jaar isolatie heeft geresulteerd in een grote endemische soortenrijkdom op de Balearen; de Serra de Tramuntana herbergt meer dan dertig planten die nergens anders voorkomen. De beschutte geulen zijn een bolwerk van de op Mallorca inheemse vroedmeesterpad, die voor het eerst beschreven werd met behulp van fossiele resten. Langs de noordkust ontmoet de Serra de Tramuntana de zee, met woeste, bijna verticale kliffen van op sommige plaatsen bijna 300 m hoog. Deze ontoegankelijke steile rotswanden zijn een geliefde plek van nestelende aalscholvers, Eleonora's valken en visarenden. De bergen zijn ook het leefgebied voor de enige op eilanden levende monniksgieren op de planeet: ongeveer zeventig vogels – maar slechts een handjevol broedt hier elk jaar.

Dag 5

KASTEEL BELLVER Wat later opstaan. Verslag schrijven in het zonnetje op het terras. Dan verken ik de buitenwijken van Palma, te beginnen met het kasteel Bellver. Op de heuvel ontmoet ik een oude man die gymnastiekoefeningen aan het doen is. Ik raak met hem in gesprek. Het is een oude Fransman, filosoof van beroep, geboren in Tunis. Hij is multilinguaal en we spreken dan ook vier talen door elkaar. Grappig om een Fransman zo goed Duits te horen spreken. Het kasteel is goed gerestaureerd, de collectie in het museum is wat minder, op de fraaie Romeinse beelden na dan. Mooi panorama. Een half uurtje verder lopen ligt het Pueblo Español, een openluchtmuseum van typische Spaanse architectuur. Daar verblijf ik bijna twee uur en maak ik veel foto's. De rest van de middag besteed ik weer aan niet bezochte pleinen en straatjes in Palma, o.a. de Lonja, de vissershaven en de windmolens. Ik mis de juiste bus terug en besluit om de 3 km naar mijn hotel te lopen, goed voor mijn toch wel kwakkelende conditie. In het hotelzwembad liggen vette Zoeloe­vrouwen in het koude water met hoge gilletjes te kraaien van plezier. Ik maak een praatje met een gemoedelijke folklore­ man (hij speelt drums) uit Puerto Rico. Ze hebben een tournee van 3 maanden, de rest van het jaar blijven ze thuis en pikken ze een graantje mee van het Amerikaanse toerisme ter plekke. Dag 6 Uitslapen. Dan met de bus naar Plaza Cort, foto's van de volksgroepdansers maken. Ik bezoek alle podia. Verder snuffel ik door de straten en dool wat rond. Nu bezoek ik wel de monumenten van binnen: de Kathedraal (binnen zeer ruimtelijk, veel altaren), de Baños Arabes (stammen uit de elfde eeuw, valt tegen, zeker als je het Alhambra al eens hebt gezien), de Mercado (markt) en nog wat kerken. In het hotel vul ik een enquêteformulier over de kwaliteit van het hotel in. Praatje met een oud Engels echtpaar uit Sheffield. Vlak bij mijn tafeltje gaat de tweede oude Engelse lady onderuit! Dag 7 Laat op, fooi geven aan het kamermeisje. Om elf uur met de bus naar het centrum. De hele dag rondsjouwen, in de zon zitten met een puzzel of Spaanstalige krant op schoot, koffie 83

drinken, ansichtkaarten kopen. Op de valreep bezoek ik nog een tweetal musea die ik vanwege het mooie weer opzettelijk de eerdere dagen had overgeslagen. Inpakken in hotel, dienstertjes wat fooi geven en de aardige gérant bedanken. Dag 8 Om zeven uur op. Geen ontbijt, dat begint pas om acht uur (opvallend laat). Een klein busje pikt me op. Zonder problemen inchecken en vertrekken. 40 Charters in twee uur tijd, dat is nogal wat voor zo’n klein eiland. Deze luchthaven schijnt niet voor niets uitgegroeid te zijn tot de grootste van Spanje, voor megasteden als Madrid en Barcelona. Om half een ben ik terug op Schiphol. Supersnelle afhandeling, mijn tas verschijnt als nummer tien op de band. Perfecte treinaansluiting. Vier uur thuis, Clim is verbaasd dat ik er al ben. PALMA DE MALLORCA Mallorca maakt als grootste eiland deel uit van de archipel van de Balearen met als hoofdstad Palma. Er wordt Spaans en Catalaans gesproken. Palma ligt in het zuidwesten van het eiland aan een wijde baai. Ze strekt zich uit over een lengte van 10 kilometer langs de zee tot aan de uitlopers van de Siërra Tramuntana in het westen. Deze bergen zorgen voor een luwte, waardoor de stad altijd van een zacht en aangenaam klimaat kan profiteren. De stad Palma werd in de 1e eeuw gesticht door de Romeinen en breidde zich langzaam maar zeker uit. In de vijfde eeuw werd het belaagd door de Barbaren, onder andere door de Vandalen die de stad verwoestten. Ook de Byzantijnen (opvolgers van de Romeinen) hielden de stad een lange tijd in hun macht. Daarna volgde een bloeiperiode van meer dan 5 eeuwen onder de heerschappij van de islamitische Moren. In de dertiende eeuw werd het door de Spanjaarden veroverd en herbevolkt door Catalanen. Vandaar dat men er nog steeds een Catalaans dialect spreekt. De stad verwierf door de handel grote rijkdommen en werd met paleizen en kerken verfraaid. Opstanden en natuurrampen en invallen van de Barbarijse zeerovers zorgden opnieuw voor verval. De nekslag kwam door de ontdekking van Amerika, de Nieuwe Wereld, waardoor het zwaartepunt van de handel verplaatst werd van de Middellandse Zee naar de Atlantische Oceaan. In de loop der tijd is de stad toch weer aan het opkrabbelen, met name de laatste vijftig jaar heeft het toerisme er een hoge vlucht genomen. Elk jaar wordt het eiland door miljoenen toeristen uit vooral West­ en Noord – Europa bezocht. (7 miljoen in 1998). De vroegere stadswallen zijn geslecht, daarvoor zijn brede verkeersaders in de plaats gekomen. Hotels en restaurants schoten als paddenstoelen uit de grond. Desondanks heeft de oude binnenstad haar karakter kunnen behouden. Vooral bezienswaardig zijn de schitterende gotische kathedraal La Seo, de Basilica de San Francisco, de Lonja (oude handelsbeurs) en het Palacio Almudaina. Het historisch hart van de stad met zijn smalle, donkere straatjes is door zijn sfeer ook best de moeite waard.

BALEAREN Een heterogene archipel De Balearen, gelegen in het westelijk deel van de Middellandse Zee op zo'n 200 km van de Spaanse kust, be­ staan uit vier grote eilanden: Mallorca, Menorca, Ibiza en Formentera – en een aantal kleine eilandjes, waarvan de meeste onbewoond zijn. De eilanden liggen op een lijn die van zuidwest naar noordoost loopt en vertonen sterk verschillende landschappen. Het kleine Formentera, minder bekend dan zijn grote buureilanden waarvan de bewoners neerbuigend zeggen dat "er niks te zien is", is een langgerekte vlakte. Juist in de eenvoud van het landschap uit zich de schoonheid van dit eiland. Op 7 km ten noorden van Formentera ligt Ibiza,

84

ontegenzeggelijk het mooiste deel van dit eilandenrijk. Het drukbezochte Ibiza is een glooiend en groen eiland met overal verspreid kleine dorpjes met witgekalkte huizen. Mallorca, het grootste en dichtstbevolkte eiland, heeft het meest verrassingen in petto. Tussen de woeste hellingen van de Sierra del Norte (Puig Mayor, 1445 m) en de middelhoge bergen van de Sierra de Arta strekt zich een vruchtbare vlakte met veel boomgaarden uit. Maar Mallorca heeft ook schitterende stranden en de gezelligheid van Palma te bieden, de hoofdstad van de archipel met zijn oude wijken en zijn luxueuze boetiekjes. Het iets verder gelegen Menorca, bestaande uit een kalkplateau dat geleidelijk afhelt naar de zee, is het best beschermde eiland van de Balearen dankzij zijn plaatsing op de Werelderfgoedlijst van de Unesco. Cijfers Oppervlakte: 5006 km² (Mallorca 3.640 km², Menorca 710 km², Ibiza 141 km², Formentera 115 km²) / Bevolking: 640.000 inwoners (Mallorca 530.000 inwoners, Menorca 56.000 inwoners, Ibiza 50.000 inwoners, Formentera 4.000 inwoners) Bevolkingsdichtheid: 127 inwoners / km² Bronnen van Inkomsten Landbouw: tarwe, groenten, wijn, fruitbomen (o.a. vijgen, sinaasappelen, olijven). Veeteelt: schapen, runderen, varkens. / Nijverheid: Schoenen en leer; kaas en gin. / Zoutmoerassen. Hoofdrol voor het toerisme. Bezienswaardigheden Op deze Spaanse archipel die een sterke eigen identiteit heeft en waar het prettig toeven is, heeft het toerisme zich ontwikkeld tot de belangrijkste inkomstenbron van de bevolking. Mallorca: Palma (de oude stad, het paleis Almudaina, de kathedraal, het bisschoppelijk paleis, het Museum van Mallorca, het Arabisch badhuis, het klooster Santa Clara, de joodse wijk); het klooster van Lluc en kaap Formentor. Menorca: Mahon met zijn steegjes en monumenten, de badplaatsen, de holwoningen, de prehistorische vindplaatsen. Geschiedenis De eerste mensen vestigden zich 4.000 jaar v. Chr. op de archipel. In de loop van het 1e millennium ontstond op de Balearen een eigen beschaving, die van de Talayoten, die bijna vijf eeuwen standhield. Rond de 6e eeuw v. Chr. vestigden zich Carthagers op Ibiza die hier een kolonie stichtten. Na de val van Carthago in 123 v. Chr. namen de Romeinen de archipel in. Zij bleven er tot de 5e eeuw. De steden Palma en Pollensa zijn in deze tijd ontstaan. Na de invallen van de Vandalen (421) en de Byzantijnen (553) viel de archipel in 902 in handen van de Arabieren. In de 12e eeuw omsingelde Jacobus I van Aragon de eilanden, maar de Spanjaarden slaagden er pas in 1291 in ze in bezit te nemen. Na te zijn herbevolkt met Catalanen beleefde de archipel in de volgende eeuw een periode van zelfbestuur en van welvaart. Door de unie van Aragon met Castillië en de ontdekking van de Nieuwe Wereld, waardoor nieuwe handelsroutes ontstonden, raakten de eilanden in verval tot aan het einde van de 17e eeuw. Nadat ze tijdens de Spaanse Successieoorlog door de Engelsen waren bezet, werden de Balearen pas aan het begin van de 19e eeuw teruggegeven aan Spanje. Een begin van economisch herstel kwam op gang vanaf die tijd, maar de plaatselijke economie kreeg pas echt de wind in de rug door de opkomst van het toerisme. De grootte van de luchthaven van Palma maakt duidelijk hoe populair deze zonnige archipel is bij met name Noord­Europeanen.

85

KLIMAAT Middellandse ­ Zeeklimaat. / Gemiddelde temperaturen: 22° C in de warmste maand, 14° C in de koudste maand. / Neerslag: 640 mm op Majorca en Minorca. WETENSWAARDIGHEDEN • Archipel bestaande uit vier grote eilanden: Mallorca, Menorca, Ibiza, Formentera • Hoofdstad: Palma / • Taal: Spaans / Catalaans / • Munteenheid: euro • Godsdienst: Christendom / • Luchthavens: San Joan (Mallorca), Mahon (Menorca)

86

VALENCIA (1993) Jos alleen met de krokus-, resp. karnavalsvakantie.

DAG 1 HEENREIS Zaterdag 20 februari Corné brengt me 's morgens om acht uur naar het station. Om half elf op Schiphol, waar­ vandaan we stipt om 12.15 uur vertrekken. We vliegen met Air Littoral, een Franse charter­ maatschappij die met KLM samenwerkt. Na een non­stopvlucht landen we om 14.30 in Valencia. Het was mijn eerste vlucht met een Fokker 100, onze nationale trots. Snelle douaneafhandeling, we zitten in Europa en ook nog binnen het Schengen ­ gebied, weet je nog? Ik heb geen zin om anderhalf uur op de bus naar het centrum te wachten en stap na enig aarzelen in een taxi. Bij het Estacion del Norte laat ik me afzetten. In de buurt hiervan en tevens vlakbij het echte centrum van Valencia vind ik een rustig, net en relatief goedkoop hostal, Laura Roma genaamd. Het kamertje is klein, maar heeft wel een douche. Om vier uur 's middags verken ik al de stad. Het is mooi weer. Alleen in de schaduw van de dicht op elkaar gebouwde huizen is het nog tamelijk kil. Ik wissel geld (eurocheques) en schaf me een stadsplattegrond aan. Valencia is tweetalig; men spreekt er zowel Spaans als Levantijns, een oud dialect uit de Romeinse tijd. Hiermee zet men zich af tegen Barcelona, dat het Catalaans in ere houdt. Ander opvallend iets in de stad: jonge bedelaars, waarschijn­ lijk drugsverslaafden, en gitanos (zigeunervrouwen met kinderen aan hun rokken). Ik eet voor mijn doen "duur" (zo'n f 20), omdat ik nog niet weet waar de eenvoudige restaurantjes met de platos combinados liggen. Normaal eet ik 's avonds voor rond de f 12. Ik ga vroeg naar bed, dat wil zeggen vóór twaalf uur, want ik wil de volgende ochtend op tijd de stad in.

DAG 2 STADSBEZICHTIGING Zondag 21 februari Vóór half negen ben ik al op pad, het zonnetje schijnt lekker. Ik heb een jas bij me, maar eigenlijk heb ik die niet nodig. Later krijg ik er dan ook alleen maar last van. De gehele dag wandel ik in fors tempo langs allerlei bezienswaardigheden. Op de Plaza de la Reina en de Plaza de la Virgen zit half Valencia van de zon te genieten. Ik ook, zittend tussen de duiven, met een crypto en de zaterdagbijlage van de Volkskrant. Later op de dag rust ik regelmatig uit in parkjes, terwijl ik een bocadillo (groot uitgevallen broodje, belegd met jamon of queso) verorber. Soms wip ik een kroegje in voor een café con leche of een tapa die er verleidelijk uit ziet. De Valenciano’s, inwoners van de stad, zien er allen goed gekleed uit. Spanje past zich zo te zien goed aan het ritme van de moderne tijd aan. In het stadspark, ten noorden van de Rio Turia, is veel volk op de been. Ik realiseer me dat het zondagmiddag is, een tijd waarop het traditie is om te flaneren en te wandelen of op het terras te zitten. Voor dit laatste is het echter nog te vroeg in het jaar.

87

Naast allerlei historische gebouwen bezoek ik ook een tentoonstelling van "Faller" poppen. Ze worden in de Carnavalstijd (de zogenaamde Falles) gemaakt van papier maché en karton en zijn spottend bedoeld. Ik zal er nog een keer terugkomen, alleen al om foto's te maken. Elke avond voor ik naar boven naar mijn kamer ga trek ik uit een automaat op straat enkele blikjes Aguila­bier, voor 100 peseta's per stuk (f 1,60). Natuurlijk heb ik op mijn kamer ook nog de liter tax free whisky, maar daar moet ik de hele week mee uitkomen. Alweer vroeg slapen. Vandaag heb ik bij benadering zo'n 20 kilometer gelopen. Geen vermoeid­ heidsverschijnselen en geen blaren onder de voeten. Dat ziet er dus goed uit voor de komende dagen; ik wil met lange wandelingen iets aan mijn conditie gaan schaven. Maar, dan moet mijn knie het ook uithouden en die is vooralsnog behoorlijk krakkemikkig. DAG 3 Maandag 22 februari Vandaag volg ik een route langs de Ayuntamiento (stadhuis), de Mercado (markthallen in Jugendstil en Art Deco, heel mooi), de Bolsa (beursgebouw uit lang vervlogen tijden), de Lonja (zijdebeurs uit 16de eeuw, nu expositie van Faller ­ poppen, zie gisteren), de Torre de Quart (een van de twee nog resterende stadspoorten) en de Jardin Botánico (die dicht is). Ik loop een oude Jezuïetenschool binnen (een Convento met een kloosterkerk) en maak een praatje met twee leraren. Het is speelkwartier. Ze lopen in de omgang met een sigaretje te ijsberen.

ZIJDEBEURS - LA LONJA Een meesterwerk van de late gotiek en een symbool van mediterrane handelsrijkdom In de 15e en 16e eeuw was de Spaanse stad Valencia een van Europa's leidende centra van handel en cultuur en 'La Lonja' ­ zoals de Zijdebeurs vaak wordt genoemd ­ vormt een passend symbool van die gouden tijd van welvaart en voorspoed. La Lonja de la Seda, de Zijdebeurs, omvat meerdere gebouwen, ontworpen als het middelpunt van het bloeiende handelsleven van de stad. Gezamenlijk vormen ze een meesterwerk van laatgotische architectuur met een sterk Spaans karakter. Aanvankelijk werd hier olie verhandeld voordat zijde het voornaamste artikel werd. De zijdehandelaren kwamen bijeen om zaken te doen in de Sala de Contratación, de schitterende zaal die het hart van het complex vormt. De enorme zaal pronkt met een magnifiek gewelfd plafond, dat wordt geschraagd door fraaie gedraaide zuilen van meer dan 16 meter hoog. Een tweede belangrijk gebouw is de imposante gekanteelde toren, die aan een middeleeuws kasteel doet denken, waar soms kooplieden met schulden werden opgesloten. Het derde gebouw is de vleugel van het tribunaal. Hierin bevinden zich ruimten met prachtig versierde plafonds, die de ontmoetingsplaats vormden voor Spanjes eerste koopliedentribunaal. De kamers zijn gemeubileerd met stijlmeubelen om de sfeer van die veelbewogen tijden op te roepen. Bezoekers die de zomerhitte willen ontvluchten, kunnen de aangename, bescha­duwde patiotuin opzoeken, compleet met sinaasappelbomen en een fontein. De Zijdebeurs is een van de belangrijkste bezienswaardigheden van Valkencia's oude wijk. In 1996 kwam La Lonja de la Seda op de Werelderfgoedlijst van Unesco vanwege de uitzonderlijke waarde als voorbeeld van een seculier gebouw in de laatgotische bouwstijl dat op spectaculaire wijze de macht en de rijkdom illustreert van een van de grote mediterrane handelssteden.

88

Rond de middag eet ik worst in het autobusstation. Ik bespreek een plaats in een bus naar Alicante voor de volgende dag. Ook heb ik succes met mijn pogingen om telefonisch mijn vlucht terug naar Amsterdam te herbevestigen. Het had wel heel wat voeten in de aarde, want ik niet alles in het Spaans duidelijk maken. Van de telefoniste kreeg ik toch een complimentje vanwege mijn begrijpelijke Spaans. Naast het busstation ligt het warenhuis El Corte Inglés, daar koop ik informatie over Alicante en een zomerpet voor een tientje. De rest van de dag volg ik een gedeelte de loop van de Rio Turia. De bedding ligt droog en is getransformeerd tot park, wandel­ en sportgebied. Ik steek heel wat bruggen over en beland uiteindelijk toch weer in de binnenstad: de portalen en patio's van de universiteit (waar net examens aan de gang zijn), verschillende barokke kerken en het Paleis van Dos Aguas. Het magnifieke portaal daar is in restauratie en bijna geheel bedekt met vuil plastic. Het museum binnenin is uiteraard ook gesloten. Om 5 uur ben ik terug in het hostal. De rest van de dag verloopt volgens het normale ritme: douchen, lezen, de stad in eten, enkele kroegjes, bierblikjes trekken, lezen en naar bed. DAG 4 Dinsdag 23 februari

ALICANTE Vroeger dan normaal ben ik uit de veren. De bus naar Alicante vertrekt om 9 uur, maar ik moet eerst nog ontbijten (2 café con leche) en met de stadsbus naar de plaats van vertrek een kilometer of vier verderop. Het is een mooie, betrekkelijk nieuwe Mercedes bus, slechts halfvol. Het retourkaartje kostte f 40. Even na elven sta ik in Alicante. Het regent en het is guur en koud. In Valencia was het mooi weer, daarom heb ik maar geen jas meegenomen. Daarvoor word ik nu gestraft: ik sta te vernikkelen van de kou. In mijn schoudertas heb ik een handdoek (ter bescherming van het fototoestel), die sla ik om mijn nek. Tussendoor veel hete koffie drinken. Aldus beschermd loop ik de boulevard (mooie tegels!) af. De zee is onstuimig. Rond één uur wordt het me te gortig. Rillend schuil ik een uur in het historische stadhuis, dat ik tevens bezichtig. Mooie zalen, maar niet erg groot. Als het weer optrekt beklim ik de rots die naar het kasteel San Jorge voert. Vergeefs, het geitenpaadje loopt dood tussen de cactussen en ik strand 20 meter onder de fortificaties. Terug naar af. Dan maar via de toeristische weg die goed geplaveid is. Boven blijk ik een van de zeer weinige bezoekers. Het Castella de Santa Nárbara is goed gerestaureerd. Ik verblijf er een half uurtje en bewonder het uitzicht, m.n. op de haven van Alicante. Via een ander weggetje, met trapje, ga ik terug. Ik kom uit in een gezellige stads­ wijk, vol met sfeervolle pleintjes, huizen met kleurige blinden met bloempotten vol bego­ nia's. 's Zomers komen hier de toeristen die Benidorm en Gandia beu zijn. De zaken lagen nu op hun gat, veel kroegjes en restaurants gesloten. Ik bezoek nog wat kerken en struin rond over de brede boulevards. Ik vraag me af of ik verkouden zal worden, om me heen zie ik 89

alleen mensen met winterjassen, petten en wollen sjaals. Enkele verschillende tapas in een cerveccería, veel koffie. Japanners en zigeuners in en rondom het busstation. Om 19.00 uur aanvaard ik de terugreis naar Valencia, waar ik me even na 9 uur in de buurt van het centrum eerder laat afzetten. Ik koop een nieuwe krant, The European, maar gezien de inhoud ervan geloof ik niet dat die een lang leven beschoren zal zijn. Pilsje op het station del Norte. Blikjes bier inkopen en legen voor het slapen gaan. ALICANTE De witte top In deze zonovergoten stad leiden alle wegen naar de zee. Deze Zuidoost­ Spaanse stad, tevens hoofdplaats van de gelijknamige provincie, ligt tegen de oostelijke uitlopers van de Betische of Andalusische cordillera. De stad ontstond in het centrum van een grote baai, begrensd door Kaap Huerta en Kaap Santa Pola, en ligt op een 200 m hoog kalkplatform dat uitziet over de zee. Afgezien van interessante bouwstijlen en historische monumenten behoren de uitzonderlijk heldere hemel, de zuivere lucht en het zachte klimaat tot de grote attracties van deze stad aan de Costa Blanca. Dankzij de zegeningen van de natuur is Alicante ' s winters en ' s zomers een van de grote toeristencentra van Spanje geworden. In het gezellige, zonnige' stadscentrum vindt men een aantal zorgvuldig gerestaureerde fortificaties. De oude stad concentreert zich rond de 17e­eeuwse kerk San Nicolás en het Ayuntamiento, het 18e­eeuwse raadhuis. Daarachter liggen woonwijken op hellende uitlopers van de rots, waarop het castillo van Santa Bárbara staat. Hier staat een aantal fraaie huizen uit de 18e eeuw. De rest van de stad is volgens een rechthoekig plan aangelegd, met als voornaamste hoofdstraten de Rambla Méndez Nufiez en de autovrije Calle Mayor, die elkaar in het centrum snijden. Parallel aan deze doorgangswegen lopen andere straten in een gigantisch dambordpatroon. Ongeveer de helft van alle straten komt uit op de grote kustboulevards aan weerszijden van de Esplanada de España. Aan deze met palmbomen en hibiscus beplante esplanade staan vele gezellige cafés en terrasjes. CIJFERS Stadsbevolking: 250 000 inwoners / Provincieoppervlak: 5863 km2 / Provinciebevolking: 1,17 miljoen inwoners / Bevolkingsdichtheid van de provincie: 199 inw./km².

DAG 5 Woensdag 24 februari 's Morgens doe ik het wat rustiger aan. Ik drink koffie aan een tafeltje bij het raam; het is twee keer zo duur als aan de bar. Ik werk er mijn verslag bij en lees er de krant. Daarna ga ik naar de Faller­tentoonstelling, waar ik 15 foto's van sarcastische poppen maak. In een kloosterkerk bezichtig ik archeologische vondsten van de Iberiërs, de Kelten en de Romei­ nen. Achter Torre de Quart ligt een nieuw museum, het IVAM, dat gespecialiseerd is in moderne kunst. Ik vind er niets aan. Onder het museum liggen de fundamenten van de oude Moorse stadsmuur. Ernaast ligt de kunstenaarswijk, waar ik vergeefs aanbel bij het klooster El Carme. Ik kom er nog enkele keren terug (ook de volgende dag) en hoor dan pas dat de zaak maanden gesloten is vanwege renovatiewerkzaamheden. 90

Het Museum de Bellas Artes is mijn volgende richtpunt, het ligt aan de oever van de Turia. Op enkele mooie schilderijen na is het in mijn ogen niet echt de moeite waard. Het begint te regenen dat het giet. Desondanks ga ik te voet terug naar het hotel. ‘s Avonds ga ik pollo, gebraden kip, eten in een nabij restaurant dat ik de vorige avond heb ontdekt. DAG 6 Donderdag 25 februari Vandaag is het weer eens een dag van cultuur en historie. Ik bezoek een vijftal oude kerken en kloosters. In de kerk van Corpus Cristi woon ik toevallig een eredienst bij, vol devote lieden die uit volle borst meezongen. Misselijk van de wierook loop ik weer naar buiten. In een andere kerk is een bruiloftsmis, die ik eveneens voor een tijdje bijwoon. Ik richt mijn schreden oostwaarts waar verschillende paleizen liggen. Geen enkel daarvan kom ik binnen, omdat de meeste nu in gebruik zijn door de gemeentelijke overheid, politie of militairen. Stuk voor stuks hebben ze mooie patio's, vooral die van de Generalitad. Verder bezoek ik het Museum van de Stad zelf (met aardige maquettes en historische bijzonderheden) en de Kathedraal die ik de eerst dag slechts oppervlakkig heb bekeken. Om 12 uur ben ik bij het Watertribunaal; het is net afgelopen, veel te vroeg dus. Veel volk is voor niets gekomen, waaronder ik dus. De Musea voor Keramiek en voor Paleontologie zijn dicht, dus ik spring op de bus richting Muziekpaleis. Rondslenteren in de tuinen en parken en het belendende stadsgedeelte met een mooie Mercado. KATHEDRAAL VAN VALENCIA Hier zou zich de Heilige Graal bevinden. Deze mooie kathedraal is niet alleen een belangrijk onderdeel van Valencia's opmerkelijke gotische archi­ tectuur, maar bevat ook wat sommigen als de echte Heilige Graal beschouwen. Dat is de beker die zou zijn gebruikt bij het Laatste Avondmaal en waarin Jozef van Arimathea later het bloed uit de wonden van de gekrui­ sigde Christus opving. De Heilige Graal voldoet aan de beschrijving van Sint­Hieronymus van de beker die Christus gebruikte." Janice Bennett, St. Laurence and The Holy Grail (2002) De bevlogen architect Pere Compte verrichtte het werk aan het gotische hart van de kathedraal. Hoewel de gotiek domineert, valt de kathedraal op door de mengeling van vakkundig uitgevoerde stijlen die de ontwik­ kelingen door de eeuwen heen weergeven. Een van de ingangen is romaans (de oudste), een is gotisch (de aposteldeur) en een is overdadig barok (de recentste). Valencia was in de middeleeuwen tweemaal een Moors koninkrijk en de oorspronkelijke kathedraal ­ gesticht onder katholieke koningen halverwege de 13e eeuw ­ werd gebouwd op een plek waar ooit een moskee stond. Het gebouw heeft fraaie bogen (oorspronkelijk puntig, maar in de 18e eeuw rond gemaakt) en grenst aan een 17e­eeuwse basiliek met een koepel. In de kathedraal ­ een gotisch interieur met barokke en neoclassicistische toevoegingen ­ vindt u de Heilige Graal van goud en agaat in de Santo Calizkapel. De kerk bezit ook waardevolle schilderijen van kunstenaars als Zurbaran en Goya. Een boeiend aspect is dat hier een traditioneel watertribunaal bijeenkomt, waarbij boeren geschillen rond irrigatiekwesties beslechten.

91

Opnieuw neem ik de bus, nu naar de haven El Grao. Daar is het volkomen uitgestorven. Ongestoord loop ik er over de boulevard. De restaurantjes zitten er wel vol, het is 3 uur en immers siesta! Ik blijf wat liggen zonnen en lezen. De pensionnetjes op de Malvarossa zijn in frisse kleuren geschilderd. Bus terug. Gebak eten. 's Avonds wil ik gaan Chinezen, maar dat restaurant gaat pas om negen uur open; voor mij veel te laat, dus het wordt weer een van de eenvoudige platos combinados. DAG 7 Vrijdag 26 februari Ik weet niet hoe het mogelijk is, maar ik heb me verslapen. Pas om 11 uur sta ik op. Ik heb het wekkertje niet gehoord, waarschijnlijk op mijn goede oor gelegen. Ik reken uit hoeveel geld ik nog voor één dag nodig heb en wissel dat bij een bank. Ik betaal tot mijn verbazing bijna 10% kosten! Het Stierenvechtermuseum, ook op het programma, laat ik vallen. In het Ayuntamiento loop ik de mooie zalen af. El Cid staat er in de belangstelling. Verder docu­ menten, vlaggen en vaandels, oude landkaarten, klassiek meubilair en een mooie, grote bibliotheek met veel oude banden. De rest van de dag breng ik voornamelijk door in de Jardin Botanico, waar ik uren in het zonnetje zit te lezen. Voor het eerst studeer ik wat Russisch. Er staan nog maar weinig ‘flores’ in bloei, maar het is er netjes. De openbare toiletten zijn er smetteloos, moet je in Nederland (of waar dan ook elders) eens voor komen. Tegen vier uur zoek ik de turbulentie van de stad weer op. In een louche tent, vergelijkbaar met café De Galgenberg aan de Heins­ bergerweg, vol ongure typen, eet ik bijzonder smakelijk voor erg weinig geld: boca jamon York i omeleta picante. 's Avonds zwerf ik door het Stationskwartier, hier liggen de allergoedkoopste kroegjes met een keur aan lekkere hapjes. Helaas had ik al een plato op. In deze wijk liggen ook de spotgoedkope, maar meestal vuile hostals, habitaciones, residencias en pensiones. In totaal zo'n 350 heb ik ergens gelezen, vooral in deze wijk gecon­ centreerd. Ik reken alvast mijn hostal af bij de zenuwachtige eigenaar. Hij accepteert wel mijn Visa­kaart; ik zit dus in een van de betere accommodaties. Hoewel ik de volgende ochtend nog volop tijd heb, het vliegtuig vertrekt pas in de middaguren, pak ik toch mijn spullen alvast in. Het boek Het Aambeeldkoor, dat ik net heb uitgelezen, laat ik op de kamer liggen. Ook een bodempje whisky laat ik staan voor het kamermeisje. Met haar heb ik ‘s morgens een gesprek in het Engels gehad. Zij heeft in de jaren zeventig een tijd in Londen in een hotel gewerkt, vandaar dat zij geen probleem met die taal heeft. Ik laat voor haar een tientje fooi achter.

92

DAG 8 Zaterdag 27 februari Om half tien op. Koffie drinken. Met een taxi naar het vliegveld, zo'n 10 kilometer buiten de stad. De tijd doden met lezen, tax free winkelen en koffie drinken. Vertrek om 15.15 uur, opnieuw met Air Littoral. Ik zit naast een 15­jarige knaap die in Benidorm is wezen golfen. Langdurig spreek ik met hem over allerlei toestanden op zijn school. Hij zit op 3 VWO in Ede. Om half zes komen we in Nederland aan. Half zeven NS. Om negen uur weer thuis.

93

RONDREIS IN NOORD - SPANJE (1977) SPANJE: SAN SEBASTIAN DAG 16 In de grensplaats Irun moest iedereen uitstappen. We raakten toen nogal in verwarring, want we ontdekten geen andere trein. Na veel gezeur en misverstanden met een stationschef kwamen we tot de ontdekking dat we op een veel breder spoor moesten zijn. In allerijl moest Jos nog kaartjes voor San Sebastian gaan versieren en nog net op tijd konden we in de witte, stomende trein met hardhouten banken instappen. Daar begonnen de Spaanse toestanden waar wij nogal vreemd tegenaan keken. Afijn, in een vloek en een zucht waren we in San Sebastian, een van de belangrijkste steden van Spaans Baskenland en een centrum van de ETA, de Baskische bevrijdingsorganisatie (Euskeda). Onze bagage ging weer in de locker. Op een brug maakten we enkele foto's en in een echt zuidelijk aandoende brasserie bekeken we het in­ en uitlopende Spaanse volk. Niemand wist (of wilde weten) waar een camping was, daarom namen we maar een taxi. De chauffeur bracht ons met zichtbare tegenzin naar camping Iguelda, zo'n 10 km verderop op een heuvelachtig terrein gelegen. Daar was weinig plaats, zodat we ons tentje tegen een steile helling moesten opslaan. Het viel op dat er veel lifters op deze camping waren. 's Avonds zochten we vergeefs naar de kust (die was verder af dan we dachten) en sloegen we bier, wijn en kaas in bij het petieterige kampwinkeltje. We sliepen die nacht erg slecht, steeds opnieuw gleden we met slaapzak en al naar beneden. DAG 17 Pas tegen de ochtend sliepen we in. We maakten er een rustig dagje van. Clim, die ook al regelmatig in de trein had gestudeerd, nam opnieuw zijn economische aardrijkskunde ­ boeken ter hand en wijdde zich in de schaduw aan de studie. Jos bracht zijn tijd door met nietsnutten. We aten die dag iets excentrieks en wel kwartel in een uiterst pikant sausje; daarbij aten we Franse uiensoep. 's Avonds liepen we richting Sebastian in de hoop een uitgaansmogelijkheid naar onze gading te vinden. We kwamen in een disco (KU) terecht; entree 250 peseta’s, nogal duur dus. Toen we terug waren ontdekten naast de receptie toch nog een drankgelegenheid, “Bij Maria” werd die genoemd. Tijdens het flipperen hoorden we in onze buurt iemand Limburgs plat spreken. We maakten kennis met de gebruikers ervan: Jan en Sjef uit Maaseik, slechts op een steenworp afstand gelegen van onze woonplaats Roermond. We namen een extra afzakkertje op onze kennismaking. Jan was evenals Jos onderwijzer, terwijl Sjef, al een ouder persoon van rond de 40 jaar, bij een sociale dienst werkte. Ze waren nogal flamangistisch ingesteld en toonden veel interesse voor het wel en wee van de ETA. Pas na één uur ‘s 94

nachts kropen we in ons hellende tentje, in Engeland was dit doorgaans veel vroeger het geval. De aantekeningen van de hierop volgende dagen zijn helaas verloren gegaan. Puttend uit ons overigens feilbare geheugen zullen we trachten ze te reconstrueren. DAG 18 en 19 Ook deze twee dagen bleven we in Baskenland hangen. Op woensdag bezochten we San Sebastian. We gingen naar de indrukwekkende Kathedraal en bezochten de fortificaties op een heuvel op een schiereiland in de baai. Jos ging daar poepen op een 600 jaar oud toilet: een gat boven een afgrond van 70 meter. Verder stond op deze twee dagen op het pro­ gramma:     

op het strand liggen, zelfs Clim! Het strand ligt midden in de stad. uitgebreid eten in een restaurant (tortilla's en gebakken hersens). een scheepvaartkundig museum bezoeken. veel frisdrank kopen en drinken (want het was warm weer). zoals altijd: veel wandelen in parken en in de naaste omgeving van het centrum.

Jos schreef nog op een middag in de kantine een brief naar zijn vriendin Gerda en sloeg ondertussen de ene na de andere pint naar binnen. ’s Avonds ontmoette hij weer Jan en Sjef (Clim was in de tent blijven studeren:) en toen begon hij van voren af aan. Jos raakte aan de praat met beide Westlimburgers en werd dronken. Hij leerde een jonge Belgische vrouw kennen (met dezelfde naam als zijn toenmalige vriendin: nomen est omen!), Vlaams sprekend, maar Waals getrouwd. Hij werd liederlijk beschonken en belandde met zijn nieuwe vriendin al vrijend onder de caravan waar haar echtgenoot al lang lag te slapen. De volgende dag schaamden zij zich allebei de ogen uit de kop. Jos raakte tijdens die dronke­ mansroes ook nog zijn spijkerjack kwijt, dat nooit meer werd teruggevonden. BARCELONA DAG 20 en 21 Met de nachttrein reisden we via Zaragoza naar de Costa Brava, die we bij Tarragona bereikten. Gelukkig hadden we een coupé alleen en konden we in alle rust slapen. Om 7 uur 's morgens kwamen we in de Catalaanse miljoenenstad (en hoofdstad) Barcelona aan. In een cafeetje aan de haven dronken we koffie en knapten we ons op. Daarna ging het de stad in. We bleven er tot 6 uur 's middags. We slenterden over de Ramblas, zagen het Christoffel Columbus Monument tegenover het imposante postkantoor, zaten op het Plaza Real, kochten fruit op de overdekte markt en gingen met de metro naar de Sagrada Familia­kerk, een wonderbaarlijke schepping van de Catalaanse architect Antoni Gaudí, waaraan nog steeds wordt gebouwd, maar waarvoor geen of nauwelijks meer geld beschikbaar is. We beklommen er een van de sprookjesachtige torens vol tierelantijntjes. Er was verder nog een 95

expositie en een maquette van hoe het bouwwerk er eigenlijk zou moeten uitzien wanneer het geheel voltooid is. Om 5 uur zouden we met de trein naar het Noorden gaan, maar dat had heel wat voeten in de aarde. a) om kaartjes te kunnen kopen bleek een heuse heksentour; b) het perron waar we moesten vertrekken was voor ons spoorloos. De bewegwijzering in deze landen is soms abominabel. Jos wond zich weer eens mateloos op: hij kan Spaans lezen, maar daar had hij toen niets aan, want er was eenvoudigweg niets te lezen! Tot overmaat van ramp bleek het treintje (toen we het eindelijk buiten het station hadden gevonden, het was letterlijk een zijspoor) tjokvol jongeren te zitten die op weg waren naar een of ander pop­ of jazzfestival, enkele stations verderop. We moesten dus bijna de hele reis blijven staan en vraag niet hoe! We hadden in Massanet willen uitstappen (zomaar een willekeurige plaats), maar besloten (waarom weten we niet meer) door te reizen naar Gerona. Daar kwamen we heel laat aan. We vonden onderdak in een Jezuïetencollege, tijdelijk omgebouwd tot jeugdherberg. Helaas hadden we geen peseta’s meer over, want we hadden gerekend tot in Frankrijk te komen. De banken waren inmiddels al lang dicht. Vandaar dat we met de bus naar het vliegveld gingen om te kijken of daar iets te wisselen viel, maar daar kregen we ook nul op ons rekest. Uiteindelijk vonden we een restaurant waar men bereid was te wisselen, echter niet nadat we uitgebreid spijzen als paella, salade, wijn en kaas genuttigd hadden. Toch erg lekker, we waren er aan toe! We bleven nog een dag langer in Gerona hangen, maar er was echt niets te doen en heel weinig te bezichtigen. (Later bleek dat we in het minder goed bedeelde gedeelte van de stad rondgezworven hadden, dom!) We vervolgden onze reis vervolgens naar Zuid ­ Frankrijk waar we in La Grande Motte Jos Derrez, een vriend van ons, met zijn geliefde vriend Alain gingen bezoeken. Daar bleven we twee dagen voordat we met de trein naar Parijs vertrokken.

96

MADRID REISVERSLAG (1988) CARNAVALES: ROBBERT MET JOS OP REIS Dag 1: zaterdag, 13 februari Het eigenlijke vertrek vond een kwartiertje later plaats dan gepland. Om 06.45 stopte de auto van pa van den Born in de Herderstraat om Jos of te halen. We konden de auto gebruiken met uitdrukkelijke toestemming van de eigenaar. Naast Robbert, die chauffeerde, maakten ook ma van den Born met twee lieve kinderen van haar halfbroer de reis mee. Even voor zevenen haalden we Robbert's zus Elzevier aan de Spoorlaan ­ Zuid op. Elzevier zou van Schiphol naar Roermond terugrijden. Zij was de avond van te voren met collega’s gaan stappen om de vastenavond in te luiden, waarvan een om haar hals gewonden serpentine nog een stille getuige was. De rit verliep voorspoedig: de kinderen bleven zoet, moeder van den Born voorzag alle inzittenden regelmatig van allerlei lekkers en de drukte op Neder­ landse autosnelwegen was niet noemenswaardig. Rond half negen kwamen we op Schiphol aan. Terwijl Elzevier de auto parkeerde, checkten wij ons in. Vervolgens dronken we in de Panorama ­ bar op ons gemak koffie; de kinderen verheugden zich op hun ranja waarbij vertederende beertjes en konijntjes geleverd werden. Moeder van den Born trakteerde voor de laatste maal, waarvan Jos volgens Robbert maar al te gretig (!) profiteerde. Om half tien namen we afscheid van de uitzwaaiers en liepen we via de douane naar de "gate" om aan boord te gaan. Precies om 10.00 uur taxieden we de startbaan op. Binnen 33 seconden waren we los van de grond en konden we het zo waterrijke Hollandse landschap onder ons bewonderen. De KLM ­ service was beter dan die van Alitalia naar Rome; we konden gratis kiezen uit de landelijke dagbladen en we kregen een rondje koffie en een rondje fris aangeboden. Onze lunch bestond uit: rijst met kip in satésaus en maïs als groente, een reuzengarnaal “garni", een broodje met kaas en koekjes, een bakje vruchtenkwark en tenslotte bier of wijn naar keuze. We lieten het ons smaken (wie zou daaraan getwijfeld hebben?), hoewel het eigenlijk pas op de valreep werd geserveerd. Overigens, in het vliegtuig zaten meer Japanners dan Westeuropeanen! MADRID De hoofdstad Madrid, is met bijna 3,7 miljoen inwoners op 531 km² de grootste stad van Spanje; tevens is zij nu weer koninklijke residentie, zetel van de regering, van de universiteit en een aartsbisschop. Zij ligt in het hart van Spanje op een hoogvlakte zuidelijk van de voet van de Sierra de Guadarrama, 80 m boven de waterarme en gedeeltelijk gekanaliseerde Rio Manzanares. Madrid is een politieke creatie van de Spaanse koningen; alle natuurlijke voorwaarden voor een snelle ontwikkeling ontbraken. Pas toen de bouw van spoorwegen en moderne wegen Madrid tot het

97

verkeerscentrum van het land hadden gemaakt, werd in de 19de/20ste eeuw de sprongsgewijze vooruitgang mogelijk, waardoor Madrid thans na Barcelona de grootste industriestad van Spanje is. Het vliegveld Barajas ligt 13 km noordoostelijk van de stad. De hoge ligging van de stad veroorzaakt sterke temperatuurwisselingen (dagelijks tot 17°). De zomer is er heel warm (tot 43°C), en de winter is vrij koud (tot –12°C), de lucht is er dan scherp en fijn.

Tot ons geluk was het erg helder weer, waardoor we konden genieten van een enorm weids uitzicht over de Spaanse hoogvlakte en de sneeuwbekapte bergketens. Het luchtverkeer boven Madrid bleek zo intensief dat we een kwartiertje in een parkeerbaan boven het Campo Real bleven rondcirkelen; tot ons genoegen want de bonte, lappendekenachtig wereld onder ons had op ons een fascinerende uitwerking. Bij de landing om kwart over twaalf scheerden we vervaarlijk laag over de betonnen woonblokken van een Bijlmer­achtige buitenwijk. De afhandeling van de douaneformaliteiten op de luchthaven Barajas nam enige tijd in beslag, maar om 13.10 uur zaten we dan toch in de "air terminal"­bus die ons voor 175 peseta's per persoon naar het centrum van de metropool bracht. Om kwart voor twee stapten we op de ondergrondse bushalte van Plaza Colon (het Columbus­plein) uit. We bezichtigden er even het modernistische monument ter nage­ dachtenis van de Spaanse ontdekkingsreizen, waarna we ons naar het metrostation Serrano spoedden. Robbert kocht meteen een tienrittenkaart, waarbij hij en passant zijn rudimentaire kennis van de Spaanse taal kon beproeven. We verlieten de metro na een keer overstappen bij Calle Sevilla, waaraan ons hotel was gelegen. Het personeel aan de balie van het twee sterrenhotel Asturias sprak gelukkig Engels. We logeerden op de vierde etage in kamer 448 (quatrociente quarante oche, dat kenden we na een dag al van buiten), een redelijk schoon verblijf zonder echte luxe met een balkonnetje. De badkamer zag er degelijk uit. We pakten snel onze tassen uit, en ons en om drie uur gingen we welgemoed en vol verwachting het centrum van de stad, maar niet nadat we eerst aan de balie geïnformeerd hadden waar we kaartjes voor Real Madrid konden kopen. Dat bleek dicht in de buurt hotel te zijn. MEER INFO MADRID Verder westelijk van de Plaza Mayor is de Plaza de Ia Villa, met het stadhuis (Casa del Ayuntamiento), met drie torens, in 1644 gebouwd en verscheidene malen uitgebreid. Ooste­lijk tegenover het stadhuis de oude Torre de los Lujanes (16de eeuw; gerenoveerd). Zuidelijk van de Plaza de Ia Villa de Capilla del Obispo, in 1520 op de plaats van het oorspronkelijke graf van de H. Isidor gebouwd, met plateresk retabel (1547). Daarnaast de koepelkerk San Andr6s uit de 17de eeuw. Van hier in zuidwestelijke richting via de Carrera de San Francisco naar de kerk San Francisco el Grande, een koepelbouwwerk uit 1784, dat in 1869 tot Pantheon Nacional wordt bestemd; sinds 1881 echter rusten hier geen gebeenten meer. In het prachtig in Dorische stijl gedecoreerde interieur van de eerste kapel links een altaarbeeld van Francisco Goya (1782) met honderden hammen aan muren en plafond!

98

Naar de zuidelijk gelegen Plaza Mayor. Van de Plaza del Sol bereikt men via de Calle Mayor in zuidwestelijke richting de links terzijde gelegen Plaza Mayor (voetgangerszone), een in 1619 aangelegd groot plein, architectonisch een opmerkelijk afgerond geheel, dat vaak voor feestelijkheden, toernooien, paardenrennen en stierengevechten word gebruikt; in het midden een ruiterstandbeeld van Philips IIl, door Giovanni Bologna gemodelleerd en in 1613 door zijn leerling Pietro Tacca in Florence gegoten. Aan de noordkant van het plein het met fresco's versierde Casa Panaderia (1672), oorspronkelijk verkoopplaats van brood, nu de zetel van stedelijke instanties. Daartegenover, aan de zuidkant van de Plaza Mayor het Casa Consistorial, dat eveneens voor gemeentelijke doeleinden wordt gebruikt. Op zondag is er onder de noordboog van de Plaza Mayor een munten­ en postzegelbeurs. Van de zuidwesthoek van de Plaza Mayor voert de pittoreske Arco de los Cuchilleros en daarna de Calle de los Cuchilleros omlaag naar de nauwe straatjes van de oude stad. Even zuidoostelijk van de Plaza Mayor aan de kleine Plaza de Jacinto Benavente het Ministerie van Buitenlandse Zaken, in 1643 als gevangenis gebouwd. Van hier voert de drukke Calle de Atocha naar het Station zuid. Op weg naar de Puerto del Sol (een centraal gelegen plein waar onder andere 3 metrolijnen elkaar kruisen en waarop 8 belangrijke straten uitkomen) deden we allereerst het imposante Museo de Jamon (het Hammuseum) aan; dit was een soort eetcafé, maar wel onberispelijk clean. Hier dronken we onze eerste Spaanse pint. Later bleek overigens dat er in de stad meerdere van dergelijke "musea" en "paleizen" waren! Op de Plaza del Sol was het niet erg druk; het feit dat de beroemde siesta nog bezig was zal daar wel niet vreemd aan zijn. Jos maakte een foto van een rij lotenverkopende vrouwen. We vervolgden onze weg naar het harmonisch gebouwde Plaza Mayor. Ook daar was het vredig en stil. Uit een aanplakbiljet bleek dat er in Madrid wel degelijk karnaval werd gevierd; we besloten dan ook om hier 's avonds nog terug te keren. Het was lekker weertje, zo'n 16º C, dus niets lette ons om maar meteen een fikse route door de binnenstad te lopen. We wandelden de Calle Mayor met veel banken en cafés naar beneden. We passeerden het stadhuis (Ayuntamiento), een 16de­eeuwse toren en een kerk uit 1520. We vertoefden hier in de oude kern van Madrid. We kwamen uit bij de zijkant van het Koninklijk Paleis, we besloten naar links te gaan. Via een monumentaal seminarie en de kerk San Francisco (waar we geen aandacht voor konden opbrengen) belandden we bij de San Andros­koepelkerk. Enkele kronkelende steegjes brachten ons naar de theaterbuurt, waar we een half uurtje pauzeerden en een broodje (sandwich) met kaas en ham veror­ berden. Om 5 uur bereikten we de Plaza Santa Ana waar men toen net een soort rommelmarktje aan het opstellen was. We kochten er ingenieus in elkaar stekend Tibetaans speelgoed. Uitein­ delijk kwamen we uit bij het lelijke gebouw van het Spaanse parlement, de Cortes genaamd. Ertegenover lag het veel fraaiere Palace Hotel en Hotel Ritz. Honderd meter verderop prijkte de Neptunus ­ fontein, die schuin tegenover het Prado ­ museum ligt. Dat laatste lieten we 99

echter links liggen. We richtten onze schreden naar de Plaza de Cibeles, passeerden onder­ tussen nog wat standbeelden en een obelisk en stonden het volgende ogenblik oog in oog met het Madrileense straatcarnaval. Het bleken voorbereidingen te zijn voor een grote optocht die avond. Die grote "corso" zou plaats vinden op de Paseo de Recoletos en de Castellani en op de Plaza de Cibeles ontbonden worden. Uiteraard zouden we die avond ook hier van de partij zijn. We maakten nog enkele foto's van het pompeuze hoofdpostkantoor en van de Cibeles ­ fontein, een Oosterse godin op een strijdwagen. Slalommend tussen de dranghekken liepen we langs de zeer brede en drukke Calle de Alcala terug naar ons hotel. Deze straat werd beheerst door de indrukwekkende bankgebouwen uit eind vorige, begin deze eeuw. Om half zeven lieten we ons vermoeid op onze bedden zakken. Robbert nam een douche, terwijl Jos een voetbad nam. Op weg naar boven bleef de lift tussen twee etages steken, maar een ferme klap tegen de deuren loste het probleem op. Om half acht waren we weer terug op de plaats waar het carnavaleske schouwspel zou plaatsvinden. Robbert had zijn fototoestel meegenomen. Het was er tamelijk druk; hier en daar liepen zelfs gemaskerden en gekostumeerde rond, meestal jongeren. De optocht liet op zich wachten, daarom liepen we hem maar tegemoet; eerst achter de dikke hagen van toeschouwers om, maar later werden we zo brutaal om vóór de rijen op te lopen opdat Robbert betere foto's kon nemen. Niet iedereen nam ons dat in dankbaarheid af, gelijk hadden ze natuurlijk. De optocht bestond voornamelijk uit grote groepen met hier en daar een wagen tussen. Een veel voorkomend thema, vormden heksen, spoken en de dood. De stoet schoot niet erg vlot op, maar echte gaten vielen er evenmin te bekennen. Na een klein uur en een handvol opnamen van Robbert doken we het metrostation Ruben Dario in. Bij de halte "Opera" bereikten we het straatniveau weer. In de buurt nuttigden we in een cafetaria broodjes met chorizo (pittige knoflookworst) en aardappelomelet, weggespoeld met bier. Vlakbij lag de Plaza Mayor waar het in deze avonduren vooral onder de arcaden en poorten wemelde van jeugdigen die in verschillende stadia van dronkenschap verkeerden. We kwamen er al gauw achter waarom: voor ongeveer f 3 kon je er een liter bier kopen, weliswaar in een afschuwelijk "smakende" plastic beker, nou ja, zeg maar liever emmer. Onze dorst evenwel bleek sterker dan de walging voor plastic, dus even later stonden ook wij aan zo'n onhandige liter te lurken. Onze verwachting dat er ook wel levende muziek zou zijn kwam niet uit. Geschiedenis In de 10de eeuw lag op de plaats van het huidige kasteel de kleine Moorse stad en vesting 'Madschitt', die in 1103 door koning Alfonso VI werd veroverd. De plaats was tot dan een soort uitkijkpost van het Moorse Toledo (in 1085 in christelijke handen). In feite was Madrid in 1083 al door Alfonso VI ingenomen, gedurende korte tijd achter werd deze plaats weer Moors, tot 1103. In 1309 vergaderde Ferdinand IV met de eerste Cortex in 'Madrit', dat sindsdien vaker de residentie werd. De tweede Cortez kwam hier in 1335 bijeen. Meer eerst onder

100

keizer Karel V werd het Dude Alcazar tot stadspaleis, verbouwd. Philips II verplaatste in 1561 het hof van Toledo voorgoed naar Madrid, dat toen nog maar ca. 30.000 inwoners telde. In deze tijd kwamen de Spaanse literatuur en kunst tot bloei: Miguel de Cervantes Saavedra (1547­1616) schreef hier het tweede gedeelte van de Don Quichote, Lope de Vega (1562­1635), Diego Velazques (1599­ 1660) en Pedro de la Barca (1600¬­1681) verbleven voor korte of langere tijd in de hoofdstad. Onder Joseph Bonaparte (1808­13), werden belangrijke kloosters en hele stadswijken gesloopt, om ruimte te maken in de stad. In de Spaanse burgeroorlog doorstond Madrid een zware belegering door troepen van Franco. Aan het begin van de oorlog werd Madrid verdedigd door 100.000 soldaten van de republikeinse kant. Vooral in de universiteitswijk, bij het vliegveld Cetafe en het stadsziekenhuis werd hevig gevochten. Pas op het laatst, in 1939, gaf de stad zich over. In de tussentijd fungeerde Valencia als hoofdstad.

Echt gezellig was het er niet. De politie hield voor alle zekerheid wel een onopvallend oogje in het zeil. Om 23.00 uur hielden we het voor gezien en gingen we richting Puerta del Sol. Onderweg stilden we onze honger in een cafetaria, waar we twee willekeurige, geëtaleerde gerechten bestelden. Een ervan bleek een Madrileense specialiteit te zijn die bestond uit een soort goulash van pens, hiel, vel, worst, vet en dergelijke, maar dat deerde ons als omnivore consumenten niet echt. We werden daar bediend door een superzenuwachtige ober met een norse blik die zich echter wel het vuur uit de sloffen rende. Rond middernacht name, we tenslotte een afzakkertje in een café aan het pleintje bij ons hotel. De prijs van een glas bier lag daar tot onze verbazing een stuk hoger; zo chique was het er ook al weer niet. Om half een waren we terug in onze hotelkamer. Robbert ging direct slapen. Jos las nog wat na in zijn reisliteratuur en ging pas na enen onder zeil. Tempel van Debod De enige echte Egyptische tempel buiten Egypte Deze antieke Egyptische tempel uit de 2e eeuw v. Chr. stond oorspronkelijk aan de Nijl. Nu vindt u hem in het hart van de Spaanse stad Madrid. De tempel werd verplaatst, omdat zijn eigenlijke standplaats onder water dreigde te lopen na de bouw van de Assoean­dam. Unesco deed een wereldwijd verzoek om hulp voor het redden van de beroemde Tempel van Aboe Simbel en vele andere monumenten, waaronder de Tempel van Debod. Omdat Spanje al eerder financiële en archeologische steun had verleend aan Egypte (waardoor veel belangrijke monumenten waren behouden, waaronder ook de Tempel van Aboe Simbel) besloot de Egyptische regering de Tempel van Debod aan Spanje te schenken. Na meer dan twee millennia in het Afrikaanse stof, werd de tempel in 1968 verplaatst naar Madrid. De tempel werd oorspronkelijk gebouwd door farao Moroe Adijalamani ter ere van Amon Re, de koning der goden, en Isis, de moeder van de god Horus en zuster / echtgenote van de god Osiris, rond wie een intensieve cultus ontstond. De oorspronkelijke tempel werd diverse keren uitgebreid door latere farao's en ook door de Romeinen, tot hij uiteindelijk in de 6e eeuw in onbruik raakte en tot een ruïne verviel. Na vier jaar uitgebreide restauratie werd het gebouw in 1972 geopend als toeristische attractie, samen met een expositie over de verschillende fasen van de restauratie. Dit is de enige originele Egyptische tempel buiten Egypte en het is daarom zonder meer een spectaculaire ervaring om in het midden van het moderne Madrid op dit fenomeen te stuiten.

101

Plaza Mayor Op dit enorme plein vonden talloze feesten, religieuze ceremonies en executies plaats Madrids Plaza Mayor is een levendig, omsloten plein met bars, cafés en winkels die zowel bij toeristen als bij de inwoners populair zijn. Elk weekend wordt hier een curiosamarkt gehouden en hier vindt ook het jaarlijkse festival van Sint­Isidorus plaats, de patroonheilige van de stad. In de 16e eeuw werd het Plaza Mayor, ooit een gewoon marktplein, omgetoverd tot een barok plaza, dat met zijn 91 bij 109 meter een van de grootste openbare pleinen in Europa is. Het initiatief voor het plein kwam in 1580 van de Spaanse koning Filips II, nadat hij in 1561 zijn hof had verplaatst naar Madrid. De plannen werden uitgewerkt door de architect Juan de Herrera. De Herrera realiseerde het eerste gebouw langs het plein, het Casa de la Panaderia (voormalig verblijf van het bakkers­ gilde), tussen 1590 en 1600. De allegorische muurschilderingen die het gebouw nu sieren, dateren uit 1992. Zijn leerling, Juan Gomez de Mora, voltooide het plaza in 1619 tijdens het bewind van koning Filips III. Een bronzen ruiterstandbeeld van de koning uit 1616 werd in 1848 naar het midden van het plaza overgebracht. In 1631, 1670 en 1790 werd het plein door brand beschadigd. De reconstructie na de laatste brand werd ter hand genomen door de architect Juan de Villanueva, die de omringende gebouwen verhoogde tot de huidige vijf verdiepingen. Hij voegde ook de vele ronde portalen toe. Het project werd na zijn dood voortgezet en in 1854 afgesloten. Op het Plaza Mayor vonden stierengevechten, gemaskerde bals, koninklijke huwelijken en kroningen plaats. Het plein was echter niet uitsluitend een centrum van sociale evenementen. Hier werden ook Teresa van Avila, Isidorus en Franciscus Xaverius heilig verklaard, hier vonden executies plaats en hier werden in de 17e eeuw de openbare processen gehouden van degenen die de Spaanse inquisitie tot ketters had verklaard.

Koninklijk Paleis Het grootste paleis van West­Europa Het Palacio Real de Madrid, het Koninklijk Paleis, is de officiële residentie van de Spaanse koninklijke familie, hoewel de familie niet hier woont, maar in het Palacio de la Zarzuela aan de rand van Madrid. Het Koninklijk Paleis wordt gebruikt voor overheidsfuncties en is gedeeltelijk open voor het publiek. Het paleis staat op de plek waar zich ooit een 9e­eeuwse islamitische vesting bevond, gebouwd door Mohammed I, emir van Córdoba, en het werd later sporadisch gebruikt door de koningen van Castillië toen de stad in 1085 weer in Spaanse handen viel. In 1561 bracht Filips II het koninklijk hof naar deze plek over. De vesting maakte in de 16e eeuw plaats voor een kasteel met de naam het Antigun Alcazar, het Oude Kasteel. Toen dit gebouw in 1734 afbrandde, wilde koning Filips V een nieuw paleis op dezelfde plek, maar deze keer werd het geheel opgetrokken van natuursteen en baksteen in plaats van hout om het brandgevaar zoveel mogelijk te beperken. De bouw begon in 1738 en was in 1755 voltooid. Een aantal architecten was betrokken bij het project, onder wie de befaamde Italiaanse architect Francisco Sabatini. De magnifieke tuinen aan de noordkant van het paleis werden naar hem genoemd. Het paleis werd voor het eerst als koninklijke residentie gebruikt door koning Carlos III in 1764. Het reusachtige paleis heeft een oppervlakte van 135.000 m2 en bevat talloze belangrijke kunstwerken van schilders als Francisco de Goya, Giovanni Battista Tiepolo, Diego Velazquez en Michelangelo Caravaggio. Verder is er een collectie muziekinstrumenten gemaakt door de beste vaklieden, zoals het enige complete strijkerskwintet van Stradivarius ter wereld. Het paleis is ook bekend om zijn verzameling wapenrustingen in La Real Armería, de koninklijke wapenkamer, die deels dateert uit de 13e eeuw.

102

STADSBEZICHTIGING EN PRADO Dag 2: zondag 14 februari Om half negen stond Robbert onder de douche, Jos volgde om negen uur. Het ontbijt smaakte voortreffelijk; zelfs Jos, die normaal nooit ontbijt, genoot ervan. Het bestond uit 2 broodjes, twee koekjes, boter, jam, een gekookt eitje en twee koppen koffie. Pepe heette onze vaste kelner, een gedrongen boerachtig type en heel sympathiek. Hij leerde ons het begrip “café cortado", veel koffie met weinig melk. De meer gevraagde "café con leche" heeft juist een tegenovergestelde samenstelling. Om half elf gingen we te voet op weg naar de traditionele vlooienmarkt op zondagmorgen, de Rastro. Die besloeg een complete wijk en het was er erg druk. Er stonden opvallend veel kraampjes met speelgoed, kleding, artistieke bric­à­brac, schoenen, boeken en gereedschap­ pen. We kochten er 'n soort "magische" plankjes. Tussendoor dronken we koffie in een goedkope, maar afgrijselijk stinkende bar. De markt kwam uit op een met bomen begroeid plein, waar de nadruk op platen, boeken, porno e.d. lag. Hier pauzeerden we opnieuw om foto's te maken. Het lukte Robbert om een van de neringdoende zwervers te vereeuwigen. Op het einde van de markt ontdekten we nog een stalletje waar neofascisten hun hakenkruisenvoorraad konden aanvullen. De Nazi ­ ordes en ­medailles lagen er te kust en te keur. In de buurt stond een groepje kerels illegale videocassettes te ruilen. Onder het lopen klaagde Robbert over steeds terugkerende pijn in zijn rug. Volgens hem kwam dat door al dat bukken en schuifelen. Enige honderden meters verderop lag de Glorieta van de Puerte Toledo, een triomfboog die we fotografeerden. Daarna doken we de ondergrondse in. We reisden elf stations verder naar de Campo de Casa, waar het lunapark en de dierentuin gesitueerd waren. We kozen voor de Zoo, maar allereerst aten we een hapje heerlijke paella (goedkoop) en een portie onweerstaanbaar ogende gefrituurde garnalen (duur). Het weer was ook nu schitterend; de temperatuur was zelfs opgelopen tot boven de 20º C. De wandeling naar de Zoo viel ons dan ook niet zwaar. De toegangsprijs voor de dierentuin lag abominabel hoog: f 15,­ !! Het was inmiddels drie uur in de namiddag. We slenterden op ons gemak door het prachtig aangelegde park; de meeste dieren liepen er echt vrij rond, dus niet achter hekken of zo. Om vier uur genoten we echt van een leuke flippershow in het Dolfinarium, gepresenteerd door een Amerikaan (en de dieren zelf natuurlijk). We raakten ervan overtuigd dat dolfijnen echt intelligente dieren zijn. Een meisje dat allerlei kunstjes uithaalde, onder anderen waterskiën op dolfijnenruggen, en een tweetal zeehonden completeerden het spektakel. Om 5 uur namen we de bus naar het centrum terug. We stapten uit bij de Opera, tevens het eindpunt. Omdat we onvoorzien snel door ons geld waren geraakt, besloten we te gaan wisselen. Dat was alleen mogelijk bij het internationals station Chamartin, helemaal in het noorden van de stad. Met de metro er naartoe. Jos wisselde met een Eurocheque 15.000 103

peseta's (eigenlijk: nam met een EC pts 15.000 op) en we sloegen nog enkele biertjes achterover, want het was een warme dag geweest. Op de terugweg zag Robbert op 200 m afstand in een stalletje een fles Heineken staan, wat ons op het idee bracht om 2 literflessen bier voor in de hotelkamer aan te schaffen. Robbert kocht hier ook ansichtkaarten voor jarige bekenden. Van het moderne station Chamartin naar ons hotel vergde nog een half uurtje reizen. Om kwart over zeven konden we ons te rusten leggen, wat niet wil zeggen dat we gingen slapen. Nee, we lummelden wat rond, lazen wat en frequenteerden de badkamer voor verschillende behoeften. Om half tien gingen we opnieuw op pad. Deze keer was de verkeersader Gran Via en omgeving ons doel. Met de metro reisden we tot achter de Plaza de España, maar daar raakten we enigszins de weg kwijt. Geen nood, kroegjes waren er genoeg. Robbert verloor er met flipperen en was woest, dus een tijdje niet aanspreekbaar. We dineerden in een smoe­ zelige gelegenheid. Jos koos soep, omelet met worst en twee bier; Robbert hield het bij macaroni met paprika en een kotelet en ook bier natuurlijk. We zwierven er wat rond, deden 6 à 7 kroegjes aan waar we overal tapas kregen, dat zijn kleine, gratis hapjes bij de drank. Op de Plaza Callao aan de Gran Via (veel neonlichten, het Spaanse Broadway) speelde een groep t.g.v. Karnaval, maar de belangstelling was er matig. Het geluidsvolume dat het poporkest produceerde was echter omgekeerd evenredig aan die belangstelling. We vroegen ons af of de omwonenden hierover ook klachten zouden uiten bij de politie. Gran Via is een brede en immer drukke doorgaande straat waaraan tal van hotels, theaters, bioscopen, discotheken en elegante winkels liggen. Ook staat er een van Europa's vroegste wolkenkrabbers, het gebouw van de Spaanse PTT, de Telefónica. Clim en Jos hadden in de zomer van 1987 aan deze straat een kamer in een monumentaal pand dat in 5 verschillende pensions was veranderd. Vanaf hetzelfde metrostation keerden we terug. Jos sloeg bij het Museo de Jamón een halve kilo Pamplona ­ knoflookworst in. Achteraf bleek deze worst toch wel iets te veel van het goede te zijn. Voor het slapen gaan ledigden we toch nog een van de literflessen. Dag 3

ROBBERT NIERKOLIEKEN We stonden om half negen op. De rugklachten van Robbert waren niet verdwenen, integen­ deel: Tijdens het ontbijt vond de eerste echte pijnkoliek plaats: Robbert werd lijkbleek, het zweet parelde op zijn voorhoofd en wat meer zij: hij keurde zijn pas gesmeerde broodje met geen blik meer waardig. Met van pijn vertrokken gezicht ging hij terug naar de kamer. Toen Jos, na het beëindigen van zijn ontbijt, daar ook aankwam lag Robbert in half ontklede staat krimpend van pijn op bed. Hoe hij zich ook draaide of keerde, de pijnscheuten hielden aan en werden na verloop van tijd nog heviger. 104

Om kwart over tien besloot Jos om in actie te komen. Aan de balie verzocht hij om een dokter te bellen. Die zou een uur later arriveren; het personeel vertelde er maar direct bij dat inschakeling van een arts minimaal 7.000 peseta's zou kosten, maar dat vonden wij maar van secundair belang. En inderdaad, om precies kwart over elf stond ene Dr. Kheiri voor onze deur. Hij leek ons van Joodse of Moorse afkomst. Hij maakte een gedistingeerde indruk en hij sprak gelukkig een woordje Engels, zij het slechts rudimentair. Na Robbert onderzocht te hebben en hem een spuit tegen de pijn gegeven te hebben, sprak hij enigszins aarzelend zijn diagnose uit: pijn­ kolieken veroorzaakt door nierstenen. Zijn therapeutisch advies: goed warm houden bijv. met warme kruik, een drietal medicamenten slikken en vooral veel, veel drinken ­ liefst water. Ook zou hij nog een "nurse" sturen voor verdere behandeling waaronder een her­ nieuwde injectie. Hij schreef tenslotte een rekening uit ter hoogte van 8.000 peseta's (om en nabij de 200 gulden); hij had wel eerst geïnformeerd of wij voor ziektekosten waren verzekerd. Vermoedelijk zou zijn rekening schappelijker zijn geweest als ons antwoord op die vraag "nee" had geluid. Nadat dr. Kheiri was verdwenen, verwijderden we de matras van Robbert's bed, want liggen op een harde, platte ondergrond verdiende in dit geval de voorkeur. Intussen werd de pijn steeds ondraaglijker; de spuit leek hoegenaamd geen effect te hebben. Een bijkomend probleem vormden onze financiën, want door die onverwachte aderlating zaten we weer bijna op zwart zaad. Jos toog naar de overkant van de straat om bij de Banco Sul ­ Americano 30.000 peseta's op te nemen. Dat had heel wat voeten in aarde (lang wachten) en pas na enen kwam hij daarvan terug. Direct daarna ging hij met het recept, want dat was hij aanvankelijk vergeten mee te nemen, naar de apotheek. Het medicijnenpakket bestond uit antibiotica, een pijnstiller en een middel tegen zenuw­ en spierpijnen. Geneesmiddelen zijn er gelukkig niet duur: we betaalden slechts f 16. Jos stelde een schema op van de tijden waarop de pillen moesten worden ingenomen. Even later opnieuw een klop op de deur: de "nurse" meldde zich. Nogal verbaasd waren wij door zijn mannelijke, zeg maar macho entree: spijkerbroek en openhangend shirt met welig behaarde borst, etc. Kortom, het tegendeel van de tedere verpleegster die we eigenlijk had­ den verwacht. De man schokte al meteen ons vertrouwen door ernstig te vragen hoe het ging met de pijn in de maag… Maar goed, uiteindelijk zette hij ook een spuit. In de linkerarm lukte het hem niet; het bloedvat had zich daar te diep teruggetrokken in het stevige vlees van Robbert's arm, hetgeen hem niet verbaasde, omdat dit gewoonlijk een defensieve reactie van de adrenaline op stress­ en pijnsituaties was. Dit laatste wist hij ons toch in gebrekkig Engels duidelijk te maken. Hij adviseerde de zieke om een warm bad te nemen. Zijn rekening bedroeg 3.000 peseta's. Het kamermeisje had zich onderwijl ook verdienstelijk gemaakt en kwam aanzetten met een fles heet water; goed bedoeld natuurlijk, maar je kunt er wel moeilijk op liggen.

105

Tegen twee uur begon de pijn langzaam maar zeker weg te ebben; helemaal verdwijnen deed ie niet, hij bleef zeurend aanwezig. Terwijl Robbert onder de dekens bleef, ging Jos eten in het Museo de Jamon. Hij maakte nog een rondje om het Sol ­ plein heen om wat foto's te schieten van onder meer de 0 km ­ tegel en van Madrid's mascotte, het standbeeld van de beer tegen de aardbeienboom. Ook informeerde hij nog naar kaartjes voor Toros en Futbol, maar het verkoopkantoor was gesloten. Tenslotte kocht hij enkele broodjes kaas voor zijn lijdende reisgenoot. Om 4 uur was Jos terug in de kamer. Robbert lag nog steeds in dezelfde houding en vertelde dat de dokter had opgebeld en bezorgd naar zijn gezondheidstoestand had gevraagd. Tot half negen bleef Jos bij de zieke die afwisselend dutte en dronk. Daarna ging hij de stad in; via Sol naar de Calle Montera (waar een Andalusisch flamencogroepje speelde met een éénbenige zanger die met zijn rauwe, aangrijpende stem velen de beurs liet trekken, vooral voorbijgangers van het vrouwelijke geslacht). Gran Via, Plaza Callao, Plaza Mayor. Daar was het druk, er speelde een 12­mansformatie lekker pittige, jazzyachtige muziek met salsa ­ invloeden. De menigte swingde gezellig mee. Hier en daar liep een geschminkt persoon rond. De avond was erg kil, zeker voor Jos die zijn sjaal ergens had verloren, waarschijnlijk in een van de vele cafeetjes die hij had bezocht. Na 2 liter bier te hebben gedronken keerde hij naar de eenzaam achtergebleven Robbert terug, Om half twaalf was hij terug. Robbert's toestand bleek stabiel gebleven te zijn. Om een uur ging het licht definitief uit. Dag 4: dinsdag 16 februari Om half zes in de ochtend begon de pijn Robbert opnieuw parten te spelen. Hij nam zijn dosis pillen met als waarschijnlijk gevolg dat de opkomende aanval zich niet doorzette. Jos werd om 9 uur vanzelf wakker. Aan het ontbijt vertelde hij de ober Pepe over Robbert's lotgevallen. Pepe luisterde vol medeleven toe en hij maakte duidelijk zelf ook ooit slacht­ offer te zijn geweest van nierstenen. Hij gaf Jos een grote kan thee voor Robbert mee. Robbert had zich ondertussen op een stoel geparkeerd, omdat hij steeds meer last kreeg met liggen. Alleen wanneer hij op zijn zij lag was het enigszins vol te houden. Jos ging op zoek naar buitenlandse (zo mogelijk Nederlandse) kranten. Hij kwam terug met twee sensa­ tiebladen, n.l. Bild­Zeitung en het Belgische Laatste Nieuws, waarin criminaliteit een hoofd­ rol speelt, naast natuurlijk het Vlaamse sportgebeuren. Om elven ging Jos in zijn eentje de stad in; Robbert had daar geen bezwaar tegen. Allereerst kocht hij in het chique warenhuis El Corte Ingles een nieuwe sjaal; daarna liep hij via het klooster Descalzas (dat toen al vanwege de siësta was gesloten!) naar het Plaza del Este voor het Koninklijk Paleis (waar hij foto's maakte). Vervolgens voerde zijn weg hem naar het bekende Plaza de España, met superhoge gebouwen en een enorm monument voor de schrijver Cervantes en zijn schepping Don Quichotte en Sancho Pancha. Daarna doorkruiste hij het Parque del Oueste, waar hij de Egyptische Tempel van Debod bezichtigde en vanaf een mirador (uitzichtpunt) een foto van het verderop gelegen Palacio Real. Tenslotte belandde hij via de Teléferique (de kabelbaan die over de rivier de Manzanares naar het 106

Casa de Campo voert) die ook al was gesloten, weer in de binnenstad. Op dat moment begon het hevig te regenen (het was de hele dag al bewolkt geweest), aanleiding voor hem om een kroeg in te duiken om mosselen te eten. Na het (bescheiden) dinertje goot het buiten nog steeds, zodat hij besloot met de ondergrondse terug naar het hotel te gaan. Om kwart over drie stapte Jos de hotelkamer binnen waar Robbert op zijn gemak op een stoel zat te lezen. Hij had een heet bad genomen en het ging hem nu aanmerkelijk beter. Gezien zijn vooruitgang besloot hij om half zes mee te gaan koffie drinken in de buurt. Omdat hij na enkele kopjes "cortado" nog steeds geen last voelde, liepen we maar direct verder om een restaurantje te zoeken. Via het Plaza Santa Ana kwamen we zo terecht in een onooglijk en goor cafeetje, Asturias geheten; de uitbater was trouwens ook een stugge Asturiaan. We aten lever met gebakken eieren, het smaakte Robbert (die twee dagen heel weinig had gegeten) bijzonder goed, waarmee de stelling "Honger maakt rauwe bonen zoet" weer eens bewezen werd. In de nabijgelegen marktwijk schaften we ons flessen bier aan. In de Calle de Leon werd Robbert getroffen door winkels met wit aardewerken en gipsen beeldjes. Hij besloot daar de laatste dag terug te keren. Aan de Plaza St. Ana waren we in een ballonhal gratis getuige van een audio­visueel artistiek spektakel, samengesteld met afgedankte technische gebruiksvoorwerpen en afvalmateriaal. Onze impressie: een schijnbaar zinloos pandemonium van lawaai, rook, beweging en licht. Om 20.00 uur bereikten we via een straat vol bontwinkels ons hotel. Hoewel het om 21.00 uur regende dat het goot, belette ons dat niet om uit te gaan. Ondanks het slechte weer nam Robbert toch zijn fototoestel mee, want hij had zijn zinnen gezet op wat nachtopnames van de Gran Via – neon lights en de geïllumineerde monumentale pan­ den. Onze Knirps ­ parapluutjes werden evenmin vergeten. Onze eerste pint pakten we om de hoek in het nette café "Nebraska". Onze volgende namen we in café "Texas", in de afgelopen zomer stamkroeg van Clim en Jos. Volgens Robbert scheen de kastelein Jos direct te herkennen. In deze en bijna alle volgende cafés kregen we "tapas" voorgeschoteld. Jammer genoeg waren dat ook wel eens olijven, vruchten die Robbert verafschuwt. We liepen de Gran Via af, wandelden eens een van de talloze goklokalen en speelhallen binnen (Spanjaarden zijn erg goklustig), probeerden een foto te maken (maar het weer was nog steeds spelbreker) en belandden tenslotte bij de Plaza de España. Daar draaiden we ons om en keerden, regelmatig aanleggend, via een aantal kleinere straatjes terug naar ons uitgangspunt. In bijna alle kroegen werden we getrakteerd op de "vogeltjesdans" die als herkenningsmelodie van de gokkasten fungeerde. Onze laatste pint dronken we op Plaza del Sol in een modern en druk beklant café; zowaar enkele (Amerikaanse) toeristen zagen we er.

107

Dag 5: woensdag, 17 februari

MUSEA EN VOETBAL Jos moest die nacht overgeven; de avond van te voren had hij iets te uitbundig van die tapas gegeten en zijn maag kon daar in combinatie met aL die sloten bier niet tegen. Robbert voelde zich echter weer kiplekker; bij het ontbijt verorberde hij zelfs een extra portie "churros". Hij bedankte de ober Pepe voor zijn getoonde medeleven met de onvergetelijke woorden: "Buonas dias por le thé": (Goedendag voor de thee) Pepe begreep niet hoe Robbert het had geflikt om zo ‘muy rapido’ beter te worden. Jos at ondertussen alleen zijn eitje en las het A.D. (vorige dag gekocht), waarna Robbert kaarten naar Nederland schreef. Om 10.00 uur sloten we de deur van het hotel achter ons. We maakten Een vergeefse gang naar het bijkantoor van Real; de kaartjesverkoop was nog niet gestart. Daarna liepen we naar het Paleis van de Communicatie, oftewel het hoofd­ postkantoor aan de Plaza de Cibeles waar Robbert moeiteloos 1 5.000 peseta's met een girobetaalkaart opnam. Het weer was erg somber en daar er constant een druilerige regen uit de hemel neerviel bewezen de parapluutjes ons weer goede diensten. Robbert postte zijn kaarten; Jos bewonderde het overdadig versierde interieur. Het eerste museum dat we bezochten was het Cason del Buen Retiro, waar we het wereldbe­ roemde werk van Picasso, de Guernica uit 1937 en een stel galerieën met 19de eeuwse. Spaanse schilderkunst bekeken. We hoefden er alleen de paraplu's af te geven. Jos vond er een briefje van 1 .000 peseta's, waarschijnlijk verloren door een van de talloze kunstminnende Japanse toeristen. Entree: 400 pts per persoon. We moesten nogal lang wachten op wisselgeld. Om kwart over elf konden we weer de uitgang opzoeken. Robbert werd er gefascineerd door de oude vrouwtjes die er ongegeneerd zaten te eten. Om kwart voor zeven namen we de metro naar het stadion San Bernabeu. We wilden op tijd aanwezig zijn. De rit duurde 35 minuten en we moesten een keer overstappen voor station Lima. Het was uiteraard erg druk, maar alles verliep ordelijk onder het toeziend oog van bereden politie te paard, herdershonden en zelfs een boven het stadion hangende helikopter. Verder stonden er tientallen kraampjes waar je supportersattributen kon kopen. Zonder enige moeite vonden we ons vak, maar daar was het al zo druk dat we maar naar boven liepen waar we meer plaats hadden. De echte "socios" hadden plaats genomen achter de beide doelen. Wij stonden in een gezelschap gemêleerde supporters. We konden over het hele stadion heenkijken en de verlichte skyline van Madrid lag zo voor ons. Op reusachtige beeld schermen werd reclame gemaakt en informatie verstrekt. Tegen half negen was het gigantische stadion bijna volgelopen; later bleken er 90.000 bezoe­ kers te zijn geweest. De match begon stipt om 20.30 uur. Real startte sterk, miste enkele opgelegde kansen, liet de touwtjes wat vieren en werd toen hoe langer hoe meer overvleugeld door de kien spelende Basken. Robbert maakte enkele foto's. Bij het 108

rustsignaal van de Catalaanse scheidsrechter werden er tientallen dik belegde stokbroden te voorschijn getrokken en begonnen bier en wijn te vloeien. Alleen de twee Hollandse kijkers hadden natuurlijk weer eens niets bij zich. In de tweede helft sloeg Real Sociedad genade­ loos toe. Binnen 20 minuten tijd werd het 0 – 4! In de rijen van Madrid­aanhangers ging gemor op, maar na afloop hadden ze toch een warm applaus over voor de terechte over­ winnaar. Het stadion liep binnen tien minuten helemaal leeg. We bleven nog wat treuzelen en maakten een actie van de eerste hulp mee die onhandig met een 150 kilo zware man rondzeulde.

ZAKKENROLLERS AAN HET WERK In het metrostation was het razend druk. In het gedrang om de trein binnen te komen werd Robbert in de tang genomen door een vijftal onguur uitziende kerels. Voor hij het in de gaten had was hij zijn beurs kwijt. Die had hij opvallend genoeg in zijn kontzak zitten, een slechte plek waarop ik hem al eens opmerkzaam had gemaakt. De eendrachtig samen­ werkende zakkenrollersbende was helemaal niet ingestapt en bleef op het perron achter om het volgende slachtoffer van hun vingervlugheid te zoeken. Robbert vervloekte zichzelf om zijn onoplettendheid en de rest van de avond bleef een loodzwaar gevoel van schuld boven hem hangen. De beurs bevatte overigens naast 3.500 peseta's tevens de girobetaalpas, een donorcodicil en het toegangsbewijs voor Real. We besloten om de volgende dag bij de politie aangifte te gaan doen, niet vanwege het geld (want daarvoor waren we niet verzekerd), maar vooral vanwege de girobetaalkaart. Bij de halte Callao stapten we uit. We deden er een aantal cafés aan waar we al eens eerder waren geweest. In een van die gezellige gelegenheden zag de kelner ons binnenkomen, waarop hij ongevraagd al halve liters begon te tappen. Een echte vakman, die vent. Robbert had honger en bestelde een grote portie aardappelstukjes in heerlijke knoflooksaus. We dronken ook nog wat in een sjiek café met een strakke, stijlvolle inrichting in heldere pasteltinten, iets wat Jos wél en Robbert niét kon waarderen. In weer een andere kroeg kregen we als tapa tot onze grote teleurstelling steeds weer olijven voorgeschoteld. Jos at er wel wat van en zelfs Robbert probeerde ze uit, maar hij bleef ze afschuwelijk vinden. De obers wierpen er hun fooi van grote afstand in een houten bakje, wat een opvallende, droge tik veroorzaakte. Ze misten hun doel geen enkele keer. In elk Madrileens café hebben de kelners zo hun eigen foefje en handigheidje. Door het in nachtelijke uren uitgestorven winkelcentrum liepen we naar beneden naar Sol. Om kwart voor één waren we terug op onze kamer. We dronken nog een blikje Bavaria voor we om half twee gingen slapen. De volgende ochtend zouden we vroeg uit de veren moeten. Om half twaalf kwamen we bij het Prado­museum aan. Onderweg hadden we nog het Oorlogsmuseum en de kerk San Jeronimo gezien. De eerste etage werd in beslag genomen door voornamelijk de Spaanse schilder Goya uit de XVIIIe eeuw. In hoog tempo liepen we er de zalen door, zodat we al om twaalf uur konden gaan pauzeren in de eetzaal, waar we koffie dronken. De bediening aan de kassa was nogal lankmoedig. Daarna deden we nog een 109

uur over de tweede etage, ook alleen maar schilderkunst, waarin we niet zo bijster geïnteresseerd zijn. Wij lopen eerder warm voor beeldhouwkunst. Echt druk was het in het museum niet. We hadden er wel de afdeling Vlaamse primitieven en Jeroen Bosch (El Bosco) gemist. Om kwart voor twee stonden we buiten; het weer was gelukkig opgeklaard en welgemoed zetten wij er de pas in richting Retiro ­ park. Dat was niet zo'n goed idee, want de grond daar was veel te drassig om er op je gemak te kunnen wandelen. Op de vijver voor het gedenk­ teken voor koning Alfonso XII dreef een berg roze reuzeneieren. We maakten er enkele snap shots en in het zuiden liepen we langs de Sterrenwacht het park uit. Even verderop lag station Atocha in een wijk vol eettentjes. Om half drie schoven we in de "Casa Luciano" aan om er een halve kip, friet, salade en "aqua mineral" te bestellen. Nog geen f 18 voor 2 personen. Robbert voelde geen spoortje pijn meer en genoot zichtbaar van de maaltijd, want gebraden kip is zijn lievelingsgerecht. Na het eten gingen we op het station inlichtingen inwinnen over onze geplande treinreis naar Toledo. Robbert kreeg tot zijn verbazing antwoord in vlekkeloos Engels van het meisje aan het loket. We hoefden geen plaatsen te reserveren, wat Jos gezien zijn ervaringen de vorige zomer aanvankelijk wel vreesde. Buiten maakte Robbert nog een opname van het opvallende Ministerio de Agricultura. Hierna doken we de ondergrondse in. Bij Sol stapten we uit, kochten een boek over Madrid in het warenhuis "El Corte Ingles" en kregen daar voor de tweede keer die dag problemen met wisselen. Robbert moest wel erg lang op zijn geld wachten; de caissière verontschuldigde zich zelfs niet eens voor haar blunder. Robbert maakte overigens ook nog foto's van de beer en de 0 km ­ tegel voor het geval de opnamen van Jos mislukt mochten zijn. Oostelijk achter het museum de kerk San Jeronimo el Real, 16de eeuw, in 1882 gerenoveerd, van 1528 tot 1833 vergaderplaats van de Cortes, plaats van de eedaflegging van de kroonprins (Principe de Asturias). Tegenover de noordkant van de kerk ligt de Academie, gesticht in 1713 ter beoefening van de Spaanse taal en letterkunde, in 1893 hierheen verplaatst. De Academia werd gesticht in 1752, het classicistische front dateert uit 1774, (door Diego de Villaneueva). Overal in Europa werden in de 18de eeuw kunstacademies opgericht, deze hadden een zuiver representatieve functie. Pas in de 19de eeuw werden het opleidingsinstituten in de moderne zin van het woord. Even noordelijk daarvan het Leger­museum (Museum del Ejército) met een collectie wapens en modellen. Jos had dat museum al eens een keer met Clim bezocht. Ten zuiden van het Prado ligt de Botanische tuin (Jardin Botinico), met grote kassen aan de noord­ en oostzijde. Oostelijk daarvan strekt zich het hooggelegen Parque del Retiro uit, een mooi park, waar vroeger het gelijknamige zomerverblijf van Philips 11 stond, dat in 1734 is afgebrand. Centraal in het park de vijver Estanque Grande, met aan de oostkant het hoge gedenkteken voor koning Alfonso X11, omgeven door een zuilengalerij (1922 voltooid). Aan de noordkant van de vijver een restaurant, muziekpaviljoen en zomertheater. Aan de oost­kant de Zoologische tuin. In het zuidelijk deel van het park het Spaans museum voor moderne kunst (Muséo Español de Arte Conternporineo), gevestigd in de bewaard gebleven feestzaal van het slot, met werken van Rosales, Fortuny, Vicente López, Madrazo, Miro e.a.

Om half vijf troffen we het dat we op de valreep nog mee konden met een rondleiding in het Engels door het voormalige klooster en tegenwoordig museum Descalzas. Aangezien we 110

bewoners van een EG­land waren (wel paspoort tonen) hadden we gratis toegang. We vonden het een uitgestrekt en mooi museum met erg veel kunst­ en kerkhistorische schat­ ten. De rondleiding duurde tot half zes. Robbert maakte zonder flits enkele zeer geslaagde foto's. We eindigden in de kerk, waar een nieuwe gids in het Spaans uitleg verstrekte, waarna hij plotsklaps verdween en ons in verwarring achterliet. Bij de uitgang gaven we toch maar 100 pts fooi. In een helderwit buurtkroegje dronken we koffie en bier. Op Sol kochten we de "Telegraaf", omdat Robbert persé de uitslagen van onze schaatsers in het Olympische Calgary wilde weten. We vulden ook nog onze blikjes biervoorraad aan. Van kwart over zes tot kwart voor negen verbleven we al lezend, rustend en douchend op onze kamer. Daarna trokken we te voet de volkswijk Lavapiés in. In een café keken we naar de basket­ balwedstrijd Real Madrid ­ Rode Ster Belgrado. In die buurt was niet veel te doen. We liepen wel 10 allemaal verschillende kroegjes af: met zigeuners, met zingende Andalusiërs, met kunstwerken aan de muur, met gokautomaten, met sjofele kinderen... Robbert at ergens een gigantisch bord koude schotel. Op het laatst belandden we in een erg Nederlands aandoend café voor dertigers. Via Plaza Mayor, waar de nachtschoonmaakploeg de zaak schoonspoot, kwamen we thuis waar we tot 2 uur een liter bier broederlijk deelden. Dag 6: donderdag, 18 februari Om acht uur op. Direct na het ontbijt kaartjes gaan kopen voor de voetbalmatch Real Madrid ­ Real Sociedad (uit San Sebastian), de halve finale voor de Spaanse Beker. Een zitplaats in de tweede ring kostte f 60 en dat vonden wij veel te duur; daarom kochten we maar staanplaatsen à f 16. We liepen via Sol (Algemeen Dagblad kopen) en de Opera naar het Palacio Real, het Koninklijk Paleis, waar we om kwart voor elf aankwamen. Daar moesten we, temidden van de Jappen, 25 minuten wachten voor we met een Engels sprekende vrouwelijke gids mee op rondleiding konden. Ondertussen hadden we al ansichtkaarten gekocht. We vonden het interieur bepaald de moeite van het bekijken waard. Om 12.10 uur volgde een snelle rondleiding door de Bibliotheek: waardevolle manuscripten, muziek­ instrumenten, penningen, porselein, etc. Even voor één uur bezichtigden we tenslotte de Armería, de wapenkamer die bestond uit een grote zaal vol met o.a. levensgrote paarden met geharnaste ridders. Om één uur werd de hele zaak met spoed gesloten, want de siesta moest in ere worden gehouden! Alleen het Prado houdt dan open. Op het binnenplein maakten we enkele geslaagde foto's, waarna we verder liepen naar het bekende Plaza de España. Daar in de buurt aten we Russische salade (koude schotel) met broodjes, calamares en met ei gevulde kroketten. Na die lunch bezochten we de kerk van de Carmelitessen, die er van buiten uitziet als een moskee, van binnen is de inrichting erg sober gehouden. We vervolgden onze route noordwaarts langs een gesloten privépaleis en een klassiek gebouw van de Generale Staf, waar we een praatje maakten met een vloeiend

111

Engels sprekende wachtpost die ons het een en ander uitlegde over de nabij gelegen paleizen. De man bleek een aantal jaren in Engeland te hebben gewoond. KONINKLIJK PALEIS Aan de westkant van de Plaza de Oriente staat het Koninklijk paleis (Palacio Real), naar een ontwerp van F. Juvara (f 1735) voor Philips V van 1738 tot 1764 gebouwd door Giov. Batt. Sacchetti op de plaats van de oude Alcazar en het in 1734 afgebrande oude paleis, en in 1845 met de zuidwaarts uitstekende vleugel aangevuld. In de vierkante binnenhof beelden van de vier in Spanje geboren Romeinse keizers Trajanus, Hadrianus, Theodosius en Honorius. In het prachtig gedecoreerde interieur zijn de ca. 2.500 wandtapijten van bijzon­der belang, de grootste collectie naast die van Wenen (vooral Vlaamse werken uit het bezit van Karel V). In de noordoosthoek van het kasteel bevindt zich de in 1716 door Philips V gestichte Koninklijke bibliotheek (300.000 boeken, 4.000 manuscripten en 3.500 kaarten). Tussen de beide zuidvleugels van het kasteel ligt de Plaza de Armas, waar men vanaf de bogengaanderij een mooi uitzicht heeft op de paleistuinen, de Manzanaresvlakte en het Guadarrama Gebergte. De zuidwestelijke zijvleugel van het kasteel bevat de Armería, de door Karel V gestichte wereldberoemde wapencollectie van de Spaanse koningen, met vele meesterstukken van wapensmeden uit verschillende landen. Zuidelijk tegenover de Plaza de Armas staat de Catedral de Nuestra Senora de Ia Almudena, met twee torens en classicistische façade, waar sinds 1895 aan wordt gebouwd. Even ten noorden van het kasteel ligt het Wagenmuseum (Museo de Carrozas). Westelijk achter het kasteel strekken de paleistuinen zich uit, tot aan de Paseo de Ia Virgen del Puerto, na de Moorse belegering van het Alcazar in 1109 'Campo del Moro' genoemd.

We zwierven enige tijd van plein naar pleintje: Alonso Martin, Tribunal (waar Robbert tijdens het kiekjes maken belaagd werd door woest ogende herdershonden en waar we voor het eerst een Spaanse junkie met een spuit in zijn hand zagen), de Plaza Dos Mayo (met spelende Chinese kinderen en een bakstenen monument van de revolutie). Onderweg viel ons op dat er in deze wijk vele hopen hondenpoep op straat lagen. Jos vond ergens een sjaal die hij meenam, iets wat hij volgens Robbert niet had moeten doen. Toen we langs een Collegio met uitgelaten en krijsende leerlingen liepen, moesten we onwillekeurig aan Clim denken. Na verloop van tijd kwamen we uit bij de Plaza Colon. Daar gingen we weer zuidwaarts langs het paleis van Justitie, waar we aan de gevel het beeld van Vrouwe Justitia misten. In een koffiebar pauzeerden we een half uurtje, terwijl we ons bezighielden met pils drinken (het was weer warm weer) en het oplossen van het cryptogram van het Algemeen Dagblad. Op weg naar Gran Via kwamen we op een bepaalde hoek wel 10 blinden binnen één minuut tegen: we keken onze ogen uit van verbazing! Ze bleken allemaal bij ONCE, de loterij ­ organisatie, te werken. Het Museum van de Dranken was niet wat we ervan hadden verwacht: het bleek 'n sjieke en erg dure tent te zijn, met een soort Engelse lounge voor bedaagde niet onbemiddelde heren. Aan de stamtafel troonde heel opvallend een miniatuurmannetje (95 cm?) temidden van oude leeftijdsgenoten.

112

Om 17.00 uur waren we terug in het hotel. Een uur later gingen we opnieuw op pad. Een half uur lang zochten we vergeefs een eetzaak waar we "platos combinados" konden bestellen. In arren moede namen we toen maar een Big Mac met friet in een dure Mac­ Donalds vestiging. Dag 7: vrijdag, 19 februari

TOLEDO Om zeven uur ging de wekker af. Robbert had erg slecht geslapen vanwege de harde ondergrond en legde maar weer de matras op zijn bed. Voor de afwisseling ging nu Jos voor het eerst douchen. Na hem kreeg Robbert alleen heet water over zich heen en de bewoor­ dingen waarmee hij blijk gaf van zijn afkeuring logen er niet om. Om tijd te winnen besloten we aangifte van de ondergrondse beroving te doen. Vanaf Sol gingen we rechtstreeks met de metro naar station Atocha. We kochten er een nieuwe 10­rittenkaart (de oude had ook in Robberts beurs gezeten). In de restauratie dronken we koffie tegenover een dikke Duitser die al behoorlijk aan het hijsen was. Bij het loket stond een schoolmeester voor ons; hij moest zo'n 30 kaartjes naar Toledo hebben. De reis (retour) naar Toledo was erg goedkoop, iets meer dan een tientje. Onze trein vertrok van spoor 8; daar stonden 2 treinen achter elkaar. Aanvankelijk stapten we ver­ keerde in, maar daar kwamen we gelukkig op tijd achter. Precies om 09.15 uur zette de trein zich in beweging. De schoolkinderen bij ons in de buurt maakten behoorlijk wat herrie en zongen liederen. Robbert bereidde zich met de reisgids voor op de bezienswaardigheden van Toledo, terwijl Jos een krant doornam (Spaans) die volledig aan de voetbalwedstrijd van die avond tevoren was gewijd. GESCHIEDENIS Toledo, een van de oudste steden van Spanje, was vroeger de hoofdstad van de lberische Carpetanen en werd in 192 v.Chr, door de Romeinen veroverd, die haar Toletum noemden. Onder de Westgoten was de stad van 534 tot 712 opnieuw hoofdstad en werden er talrijke concilies gehouden. In de Moorse tijd (712­1085) heette de stad 'Tolaitola' en was tot 1035 de zetel van een emir onder het opperbevel van de kalief van Córdoba; daarna beleefde de stad als zelfstandig koninkrijk een bloeitijd door de wapenfabricage, en de zijde­ en wolindustrie. Ook de wetenschappen werden op hoog niveau beoefend. De christelijke bewoners, de Moza­ raben (d.w.z. 'Arabische knechten' of 'onechte Arabieren') namen de Arabische taal over, die ook later nog lange tijd naast het Spaans bleef bestaan en pas in 1580 werd verboden. In 1087 werd de stad de residentie van de koningen van Castillië en tevens het kerkelijk centrum van heel Spanje. De namen van de kardinalen en aartsbisschoppen Mendoza, Albornoz e.a. zijn verbonden met de belangrijkste gebeurtenissen van de Spaanse geschiedenis uit die tijd. Hier begon ook de volksopstand van de Comuneros. Toen Philips II de residentie naar Madrid verhuisde (van 1559­61 resideerde hij echter weer in Toledo), verloor de stad haar politieke betekenis. In de Spaanse burgeroorlog werd Toledo beroemd door de verdediging van de Alcázar. Toledo / 45.000 inwoners (70 km zuidwest van Madrid) Alles wat typerend is voor Spanje op het gebied van traditie, grandeur en kunst is samengeperst in Toledo, een kleine stad op de top van een Castilliaanse heuvel. Het was vroeger de hoofdstad

113

van het Spaanse imperium en is nog altijd de zetel van de primaat van de katholieke kerk in Spanje. Het is tevens een weergaloze schatkamer vol van de mooiste kunstschatten. Wanneer u slechts tijd hebt om één Spaanse stad te bezoeken, ga dan naar Toledo. En wanneer u slechts tijd hebt om één kerk in Spanje te bezoeken, ga dan naar de kathedraal van Toledo. Dank zij zijn opmerkelijke gotische torenspits is de kathedraal van overal in de stad zichtbaar. Van dichtbij is het echter moeilijk om een goede indruk van het kerkgebouw te krijgen, aangezien het helemaal tussen de oude huizen van Toledo is ingebouwd. De schoonheid van de kerk kan men evenwel ruimschoots van binnen bewonderen. Toledo's betekenis als het middelpunt van het christelijke Spanje gaat terug naar de eerste synodes en kerkvergaderingen, die daar reeds in het jaar 400 werden gehouden. Na de inval van de moslims in 711, moest het Christendom ondergronds worden beleden, doch na de herovering van Toledo op de Moran in 1085 onder leiding van de legendarische krijgsman El Cid, werden alle moskeeën weer in kerken veranderd. Tenslotte werd in 1222 voldoende geld verzameld om een passende kathedraal te bouwen. De bouw nam twee en een halve eeuw in beslag. Bergafwaarts vlak achter de poort in de Calle de Cervantes, ligt het 16e­eeuwse Hospital de la Santa Cruz (Hospitaal van het Heilige Kruis), dat een zeer fraaie gevel heeft. De stenen hoofdpoort is uitgehouwen in een stijl, die men plateresque noemt, omdat het er even verfijnd uitziet als het werk van een zilversmid (platero betekent zilversmid). Binnen geven de indrukwekkende houten plafonds een gevoel van ruimte. Het provinciale archeologische museum is hier ingericht, maar vooral de kunstverzameling verdient alle aandacht. Bewonde­ raars van El Greco komen ook hier weer aan hun trekken, dank zij een uitgebreide collectie van zijn werken met als hoogtepunt de Hemelvaart van Maria, dat hij precies een jaar voor zijn dood schilderde. Het driehoekige stadsplein van Toledo is eveneens na de verwoestingen van de burgeroorlog herbouwd. De Plaza de Zocodover bevindt zich daar, waar in de middeleeuwen de Moorse markt (Zoco=souhk) werd gehou­ den. Het diende ook als toneel voor grote fiestas, toernooien en terechtstellingen van misdadigers en onge­ lovigen. De hoefijzervormige poort die van het plein naar de rivier leidt, wordt veelbetekenend El Arco de la Sangre (Bloedpoort) genoemd.

Achter Aranjuez lag een zware nevel als een deken over de droge hoogvlakte. Ons boemel­ treintje moest hier veel vaart minderen. In deze trein trouwens ook weer ontzettend veel Japanners, vooral jongeren in kleine groepjes reizend; jongens bij elkaar, meisjes bij elkaar, onderling geen contact! Toen we uitstapten om tien voor elf was de stad Toledo geheel in mistflarden gehuld. We wisten de weg niet en volgden daarom maar de schoolkinderen. Eenmaal binnen de muren van de stad gekomen zochten we zelf de weg en ja hoor, binnen 5 minuten hadden we ons ergens onder de wallen vastgelopen! We liepen de lange, steile trappen af en gingen een andere richting uit. We kwamen uit bij het Museum van Santa Cruz, een voormalig ziekenhuis. Daar moesten we onze tas inleveren. Naast de normale tentoonstelling (schilderijen) bezochten we er ook een fototentoonstelling (met het lulletje van Butragueno!) en een archeologische expositie (mammoetkop). Via een poort bereikten we vervolgens het centrale plein, de Plaza Zocodover. Het was er nog niet erg druk. De nevel werd minder dik, men kon de plompe contouren van de Alcazar al onderscheiden. We liepen de stad verder in. Om kwart over twaalf aten we spiegeleieren met friet. Voor het eerst werden we aangeklampt door bedelende zigeunerinnetjes. Toledo maakte een diepe indruk op ons. In de volledig authentieke historische kern is nauwelijks 114

een dissonant te ontdekken en de bouwstijlen van de 14e tot en met de 18e eeuw zijn har­ monisch op elkaar afgestemd. Het is inderdaad één groot openluchtmuseum; magnifiek! Voor de enorme kathedraal sloegen we linksaf. We verbaasden we ons over de vinding­ rijkheid van de mens op foltergebied in het Museum van de Martelwerktuigen (hoge entree). De kathedraal was imposant, vooral het voorfront dat rijk bewerkt was, maar je kon hem van buiten niet goed bezichtigen, omdat de huizen er te dicht tegen aan waren gebouwd. Bovendien was het gebouw wegens de siesta gesloten; de talloze andere musea in de stad trouwens ook! We moesten ons dan ook noodgedwongen beperken tot verkennende wandelingen. We slenterden op ons gemak zuidwaarts naar het dal van de rivier de Taag. CATEDRAL PRIMADA Aan de oostkant van de Plaza del Generalismo bevindt zich de kathedraal, het symbool van de stad en de 'Catedral Primada' van Spanje, gebouwd tussen 1227 en 1493 op de plaats van een voormalige Moorse moskee, met die van Burgos de belangrijkste gotische kathedraal van het land. De 90 m hoge noordtoren bevat de beroemde 'Campana gorda', een klok van 17.515 kg, die in 1753 werd gegoten. De zuidtoren met barokkoepel is nooit voltooid. Bij de hoofdfaçade drie imposante gotische portalen (1418­50), rijk versierd met beelden en reliëfs; het middenportaal, de Puerta del Perdón, is van Hans de Duitser (Juan Alemán). Van de mooie zijportalen moet vooral de Puerta de los Leones genoemd worden, achterin de zuidelijke dwarsbeuk, die tussen 1458 en 1466 werd gebouwd in overdadige gotische stijl verder nog twee portalen aan de noordzijde van de kathedraal bij de kruisgang, vanwaar men ook de kerk binnenkomt). De kathedraal deelt het domineren van het stadsbeeld met het Alcázar, een burcht die vele malen verwoest en herbouwd werd. Het was eerst een Romeins fort, maar de huidige stijl dateert uit de 16e eeuw. Sindsdien heeft het dienst gedaan als koninklijk paleis, kazerne, school en gevangenis. Tijdens de burgeroorlog was het een bolwerk van de nationalisten, die er stand wisten te houden tijdens het 72 dagen durende beleg, waarin nagenoeg het gehele Alcázar werd verwoest. De commandant van de nationalisten, Kolonel Jose Moscardó Ituarte, ontving van de vijand per telefoon de mededeling, dat zijn zoon, die in gijzeling was genomen, gefusilleerd zou worden, indien het fort niet zou capituleren. In grootse Spaanse Stijl raadde de kolonel zijn zoon aan om te bidden, Viva España uit te roepen en dan als een held te sterven. Ruim een maand nadat die zoon was gefusilleerd, werd het beleg opge­heven. U kunt het door granaatscherven beschadigde bureau van de onversaagde kolonel bezoeken. Verder zijn er nog te zien: een oude Zweedse radiozender, een met kogels doorzeefde stapel oude tijdschriften, twee enorme Harley­Davidson motorfietsen en het primitieve lazaret, waar tijdens de hitte van de strijd nog twee baby’s zijn geboren. Ten westen van de kathedraal, op de Plaza Santo Tomé, de kerk Santo Tomé, een voormalige moskee, in de 14de eeuw gerenoveerd door de graaf van Orgaz in gotische Stijl, met een mooie toren in Mudájar­stijl; binnenin de "'Begrafenis van de Graaf van Orgaz', een belang­rijk werk van El Greco (1586). Het kleine jongetje links dat naar de graaf wijst, is het zoontje van El Greco. Op het papiertje in zijn jaszak staan naam en leeftijd: Jorge Manuel. De enige figuur die de beschouwer aankijkt is Greco zelf. Van de kerk door de Calle del Angel naar het franciscanenklooster San Juan de los Reyes, gesticht in 1476 als begraafplaats voor de koningen en hun nageslacht, maar pas in de 17de eeuw voltooid. Aan de buitenmuren van de in 1553 begonnen kerk zijn de vele boeien te zien van de uit de Moorse gevangenschap bevrijde christenen. De aangrenzende kruisgang uit 1504 is een van de mooiste creaties van die laatgotische stijl in Spanje. Vanaf het terras van het hoofdportaal van de kerk heeft men een weids uitzicht. Beneden ten noordwesten van de kerk staat de dubbele poort Puerta del Cambrón ('doornstruik') uit 1102; en verder naar

115

beneden staat in de Veja Baja de Ermita El Cristo de la Vega uit de 4de eeuw, later in Mudéjar­ stijl gerenoveerd.

Zo kwamen we voorbij het stadhuis, de oude synagoge, het huis van El Greco, de kerk van San Tomé en nog een museum: alles was dicht. Bij de rivier aangekomen kropen we over een hek om een beter uitzicht te krijgen. Vanaf dat punt zagen we de Taag diep beneden ons als een brede glinsterende band door de kloof slingeren. Robbert maakte foto's. Langs de kerk San Juan de los Reyes lopend kregen we de mooie, westelijk gelegen stadspoort Puerta del Cambron in het vizier. Schuin ertegenover lag "Casa Pedro", een onooglijk en uiterst klein cafeetje (de kolos Robbert paste niet in het toilet!), waar we bier dronken en een portie gehaktballetjes in kruidenboter gebruikten. Om kwart voor drie vervolgden we onze tocht. Buiten de gave stadswallen hadden we opnieuw een grandioos uitzicht op de rivier en het reusachtige Christusbeeld in de vallei dat stond te schitteren in de zon. Rechts van ons lag het oude Toledo, nog geheel ommuurd. We maakten een aantal foto's van verschillende poorten voor we via de Puerta de Visagra weer de stad ingingen. We raakten in gesprek met een Spanjaard, die ons verzekerde dat Johan Cruyff bij Real Madrid de opvolger van Don Leo (Leo Beenhakker) zou worden; "cambio de entrenador" volgens hem dus. De Puerta del Sol, de Mirador, opnieuw het fraaie Zocodover ­ plein en tenslotte de Alcazar, de oude vesting op het hoogste punt van de stad: al deze bezienswaardigheden bezochten we in ijltempo. We kochten nog een aantal ansichtkaarten voor we via de eeuwenoude Puente de Alcantara (een brug) naar het station terugliepen. De loketten in de hal van het station waren het bekijken waard: het was puur houtsnijkunst. Samen met een groot aantal groepjes Japanners vertrokken we tegen 16.30 uur richting Madrid. De trein schokte en schommelde dat het een lieve lust was en buiten lag het tamelijk saaie landschap te baden in het lentezonlicht. Del Tránsitosynagoge Belangrijk monument van de Sefardische cultuur op het Iberisch Schiereiland. "Er is algemeen besloten dat alle joden en jodinnen onze koninkrijken moeten verlaten." Het decreet dat de joden uit Spanje verbande. In de middeleeuwen was Toledo een hoog ontwikkeld kenniscentrum waar veel vertaalwerk plaatsvond, een kosmopolitische en tolerante smeltkroes van christelijke, islamitische en joodse culturen. De synagoge belichaamde deze integratie. De sobere buitenkant verraadt weinig, maar het interieur is mooi en weelderig, met bewerkte zuilen onder sleutelgatbogen in de mudéjarstijl. Er zijn ook gotische elementen. De synagoge werd gebouwd door Samuel Ha­Levi, de schatmeester van de Castilliaanse koning Peter de Wrede. De hoge, rechthoekige gebedshal werd rijkversierd met geometrische en bloemmotieven, en het houten plafond vertoont schitterend snijwerk. Het verhaal gaat dat Ha­Levi ceders uit Libanon liet overkomen voor de bouw, in navolging van koning Salomo bij de oprichting van de eerste tempel in Jeruzalem. Aan de noordkant van de gebedshal ligt een aparte ruimte voor vrouwen en in de oostelijke muur bevinden zich drie nissen voor de Thora­rollen. De inscripties in het pleisterwerk omvatten Arabische en Hebreeuwse verzen uit de Koran en bovenaan de muren staan psalmen.De Sefardische (Spaanse) joden vormden een van de grootste joodse gemeenschappen in Europa die vanaf de 8e eeuw onder islamitische en christelijke heersers een

116

bloeiend bestaan leidde. Vanaf de 12e eeuw nam de intolerantie tegen joden echter toe en in 1492 werden ze uit Spanje verbannen. De synagoge werd een kerk die door de Orde van Alcantara, die het gebouw overnam, van een klokkentoren werd voorzien. In de 18e eeuw werd het gebouw een kluizenaarsoord gewijd aan de Transito de Nuestra Senora en in de napoleontische tijd deed het dienst als soldatenbarak. In 1971 werd de synagoge een museum met manuscripten, gewaden en Hebreeuwse grafstenen, sommige daterend uit de periode voor 1492.

Huis van El Greco Een museum gewijd aan het unieke werk van de kunstenaar in zijn nieuwe vaderland. De schilder Doménicos Theotokópoulos (1541­1614), meestal El Greco (de Griek) genoemd, werd geboren op Kreta, maar bracht het grootste deel van zijn leven door buiten zijn geboorteland. Hij was 26 toen hij in Italië voor kunstschilder ging studeren, eerst in Rome en daarna in Venetië. El Greco was een leerling van Titiaan, maar creëerde zijn eigen unieke schilderstijl. In 1577 trok hij naar Toledo, niet ver van Madrid. El Greco's naam is onlosmakelijk verbonden met deze stad. Hier schiep hij zijn beroemdste werken, een synthese van West­Europese en Byzantijnse invloeden met lange vormen, een mystieke uitstraling, bijna iconografische gezichten en een wild gebruik van fauvisme­achtige kleuren. El Greco werd niet begrepen door zijn tijdgenoten, maar in de 20e eeuw werd hij als groot kunstenaar erkend door de expressionisten en de kubisten die zijn unieke, flamboy­ante stijl bewonderden. Toen El Greco meer opdrachten kreeg en zijn reputatie groeide, verhuisde hij in 1585 naar huurkamers in het paleis van een edelman, de markies De Villena. Hier woonde en werkte hij tot zijn dood. Het huidige huis en museum zijn niet het oorspronkelijke paleisgebouw, maar ze liggen vlak bij de plek waar het origineel stond. Het museum werd in de 19e eeuw gesticht door markies Benigno de la Vega­Inclan als een monument dat El Greco's omgeving benaderde. Er is veel moeite gedaan het interieur van El Greco's woning met tegels, houtwerk, aardewerk, meubelen en algehele sfeer te benaderen. U vindt er ook veel van El Greco's schilderijen, waaronder Gezicht op Toledo. Het huis ging in 1911 open voor het publiek. In 1942 werd het staatseigendom.

Onderweg deden we een dutje of probeerden we een cryptogram op te lossen. Om tien over zes bereikten we het levendige station Atocha. Daar gingen we eten bij "Casa Luciano", waar we al eerder waren geweest. Robbert's vurigste wens, een hele kip voor hem alleen, kon helaas niet vervulling gaan en hij moest zich met een halve tevreden stellen. Hij kreeg wel een Beiers aandoende pot bier. Jos hield het ditmaal bij een koteletje, Frankfurters en friet, een zgn. "combinado". Na dit diner liepen de Calle de Atocha af naar het noorden. Bijna aan het einde daarvan sloegen we rechtsaf en zochten we het straatje Calle de Leon. Daar had Robbert zijn zinnen gezet op een gipsen beeldje als aandenken. In de tweede zaak kon hij na veel vijven en zessen en enige communicatieproblemen (ondanks een Spaanse dame die haar schamele kennis van het Engels in de strijd wierp) slagen; het werd een beeld (!) van de Madrileense beer. Volgens ons had de winkelier het betreffende beeld even bij zijn con­ current op de hoek geleend, want toen hij even naar achteren ging bleef hij lang weg en kwam er op een gegeven moment een man met de gevraagde beelden door de voordeur binnenwandelen! Robbert kocht in een in delicatessen gespecialiseerde kruidenierszaak twee blikjes bier.

117

Tegen acht uur kwamen we in het hotel aan. We rustten uit tot negen uur, waarna we opnieuw de stad introkken. Robbert was bewapend met zijn fototoestel, want hij wilde hoe dan ook zijn nachtopnames hebben. We liepen de Calle de Alcala af en maakten foto's, ook Jos want die had een fotorolletje van 400 Asa aangeschaft, waarmee ook nachtopnames binnen zijn bereik kwamen. Onderwerpen: verkeer, Banco Central, Puerte de Alcala, Plaza de Cibeles. We liepen tot Plaza Colon dat naar we wisten ook goed was verlicht. Daar stapten we in de métro om naar het Palacio Real te gaan. Het paleis bleek echter niet geïllumineerd te zijn. Inmiddels was het 22.00 uur geworden; tijd voor pilsjes dus. In de theaterbuurt lagen zat gezellige kroegjes met typisch uitgaansvolk, maar dan in het chiquere genre, o.m. veel vrouwen met bontmantels. En waar geld is, daar zijn ook bedelaars. Sommigen verkochten rozen, plantjes en kauwgom e.d. Robbert had erge dorst, dus het tempo waarin besteld werd lag op een niveau dat dat van Clim in zijn goeie tijd benaderde. Op de Plaza Callao / Gran Via maakten we de laatste foto's. Daarna zakten we behoorlijk door. Het werd waarlijk een snort elfkroegentocht. Tevens verorberden we heel wat tapas. De laatste dronken we aan de Plaza del Sol, de laatste betaalde pint tenminste, want op de hotelkamer werd ook nog eens een blikje en een flesje soldaat gemaakt. Eigenlijk hadden we gewoon een ordinair stuk in onze kraag. Bovendien was het door al dat gezuip nog laat geworden ook: 03.00 uur. Dat zou een korte nachtrust worden, want vanwege ons vertrek wilden we redelijk vroeg opstaan om nog een en ander te regelen. Dag 8: zaterdag, 20 februari Jos had het die nacht zwaar te verduren gehad. Toen hij midden in de nacht ineens braakneigingen vertoonde, veegde hij in zijn dronken haast om het toilet tijdig te bereiken alles wat op het nachtkastje stond tegen de grond, waaronder de telefoon en de wekker. Dat had uiteindelijk behoorlijk wat consequenties, want Robbert was om 10.00 uur vanzelf wakker geworden, terwijl Jos nog lag te snurken. De wekker was niet afgegaan. Wat bleek? Hij was stuk dankzij Jos' nachtelijke escapades. In alle haast wikkelden we onze zaken af. We kwamen er toen ook pas achter dat we op onze kamer een safeloket hadden waar we voor 100 peseta's onze waardevolle spullen kwijt konden! We hadden eerst gedacht dat dit een soort elektriciteitskast was. Bij het ontbijt maakten we een afsluitend praatje met Pepe en we gaven hem een fooi van 300 peseta's uit dank voor bewezen diensten. Jos was helemaal van de wereld en had daar­ om een aspirientje genomen. Robbert daarentegen blaakte van energie. Zoals gebruikelijk had hij na een drankgelag een geweldige honger en het ontbijt van Jos moest er dus ook aan geloven. Om kwart over elf zeiden we het hotel vaarwel. Robbert kocht aan een kiosk nog snel wat ansichtkaarten en we doken de ondergrondse in. In de treinstellen liepen musicerende zigeuners rond, hun vertederende kindjes haalden het geld op. Bij Serrano gingen we eruit, nabij Colon. In het busstation dronken we koffie. Om kwart voor twaalf vertrok de bus 118

richting vliegveld. 25 Minuten later kwamen we op Barajas aan. We checkten direct in, gingen ongestoord door de douane, bezochten de tax free shop (Jos: een slof Gitanes en een slof Gauloises en whisky; Robbert een fles Campari voor Marjan Secundo). Om twintig over een was iedereen al in het vliegtuig, maar we konden nog niet vertrekken, omdat er geen tractor voor handen was. Om 13.35 uur kozen we het luchtruim. Het toestel was slechts voor eenderde bezet. We ontvingen de zaterdagkranten en eten (o.a. kippenpootje en citroenbavarois). Jos keek de helft van de rein naar buiten (helder weer, geografische aanknopingspunten zoekend), terwijl Robbert in de cockpit op bezoek was, foto's maakte en uitleg kreeg van de gezagvoerder. Landing om 15.45 uur, snelle afhandeling, Robbert thuis bellen en Jos NS ­ kaartjes naar Roermond kopen. Op CS Amsterdam koffie drinken in de restauratie. Om 17.00 uur stapten we in de Intercity naar Maastricht. We lazen, sliepen, puzzelden en ergerden ons de gehele treinreis aan een fatterig type met zijn schelle, geaffecteerde stem; Robbert kon zijn bloed wel drinken! Om 19.00 uur arriveerden we in Roermond. Met een taxi gingen we naar huis.

119

MALAGA 1987 Jos alleen op reis in de winter naar Zuid-Spanje Zondag, 27 december 1987 - Dag I

Ik had me verslapen; pas om kwart over zeven stond ik naast mijn bed. Gelukkig was mijn reistas al ingepakt. Rap scheren en zonder koffie, zwaar bepakt op mijn gammele fiets, op weg naar het station. Weekkaart fietsenstalling gekocht. Geen koffie gedurende de reis; juist toen had ik er zo’n behoefte aan. Aankomst Amsterdam: 10.00 uur. Overstappen Sloterdijk. Aankomst Schiphol: 10.30 uur. Direct bagage inchecken en plaats bespreken. Wat rondslenteren en eindelijk koffie drinken in het panoramarestaurant. Er bleek weer eens vertraging te zijn, 40 minuten te laat konden we pas het vliegtuig in. We reisden in een Boeing 737 (2 motoren, 124 passagiers), genaamd de Abel Tasman, het zelfde vliegtuig dat een week eerder zogenaamd gekaapt was in Italië door een 15­jarige knaap. Mijn schoudertas werd, (ondanks of dankzij de röntgenkontrole?) aan een extra minutieus onder­ zoek onderworpen. Om 13.20 uur kwamen we van de grond; de hele opstijgoperatie (van stilstand tot wielen los) duurde welgeteld 24 seconden! Ik zat naast een gezette Finse leeftijdgenote, Ann­Kristin, die de geboorteplaats van haar Spaanse Adonis ging bezoeken. De geserveerde KLM ­ lunch (met echt bestek erbij) had meer om het lijf dan bijvoorbeeld bij Alitalia. Ze omvatte:    

tomatensoep lamsbout in mosterdsaus broodje en 2 crackers kaas en marmelade

   

flesje Rioja, kopje koffie garnalensalade groene canelloni (deegwaren) yoghurt met stukjes fruit

Om 16.00 uur doken we vanuit een zwaar wolkendek naar de landingsbaan. Om half vijf had ik alle formaliteiten achter de rug. Een kwartiertje later nam ik de bus naar het centrum van Malaga waar ik om 17.00 uur aankwam. MALAGA Malaga is een provinciestad in het zuiden van Spanje en hoofdstad van de Costa del Sol. Voor alle Noord­ Europeanen een begrip was betreft stralende zon, wolkeloze hemel en wuivende palmen; van eindeloze zandstranden, een heerlijk klimaat en een weelderige vegetatie. De stad telt ongeveer 550.000 inwoners en is gelegen aan een halvemaanvormige baai, die dezelfde naam draagt. Er is een belangrijke haven, beschut door de Montes de Malaga. Maar er is, behalve voor de stad, ook nog ruimte voor de vruchtbare vlakte Hoya de Malaga en voor het dal van de Rio Guadalmedina. Deze rivier verdeelt de stad in twee ongelijke delen. Het kleinere deel op de rechter oever (La Malaguete) bestaat voornamelijk uit industrieterrein en typische buitenwijken. Het historische panorama wordt voornamelijk beheerst door de in het westen gelegen Moorse vestingen Alcaba en Gibralfaro.

120

Belangrijke exportartikelen zijn rozijnen en de bekende zoete Malagawijnen. Het belangrijkste importartikel is ongetwijfeld het toerisme dat zich hier gevestigd heeft of er, getroffen door de charme van deze stad, enige tijd doorbrengt. Geschiedenis. De stad werd waarschijnlijk gesticht door de Carthagers rond 500 v. Chr., die er de gevangen vis verwerkten en handel dreven. Zij werden opgevolgd door de Romeinen, de Vandalen en de Westgoten. Al in de 4e eeuw na Chr. wordt er gesproken over een bisschop van Malaga. In het jaar 711 viel de stad zonder slag of stoot in handen van de Moren en onder hun leiding kwam de stad tot grote bloei. De christenen werden met rust gelaten en hadden hun eigen zielenherder. Na het ineenstorten van het kalifaat van Cordoba in de 11e eeuw vormde Malaga enige tijd een zelfstandig Moors koninkrijk. In het jaar 1487 werd de stad veroverd door Los Reyes Católicos met een voor die tijd enorm leger van 60.000 man. Het verlies van zoveel Moorse landbouwers, handwerkslieden en kooplieden was een enorme tegenslag voor Spanje en voor de stad Malaga. Pas in de 19e eeuw leefde de stad weer enigszins op, niet in de laatste plaats door het al in de tweede helft van de 19e eeuw beginnende toerisme. In deze periode werd de stad ook verder uitgebouwd en verfraaid. Tijdens het voorspel tot de Spaanse Burgeroorlog vielen vele kerken en kloosters ten prooi aan de vlammen.

De bus vanaf de "aeropuerto" had zijn eindhalte naast de uiterlijk niet zo imposante kathe­ draal. Ik bezocht en passant de ernaast gelegen gotische kerk El Sagrario, waar net een trouwmis aan de gang was. Het hotel lag op nog geen twee minuten afstand. Hotel Niza was eenvoudig ingericht. Ik had een ruime kamer met zeer hoog plafond, maar met weinig rechtstreeks daglicht. Slechts één raam met dubbele luiken. C.v. was nergens te bekennen. De badkamer was o.k. Breed bed, immense klerenkast, 4 fauteuils. Het hotel telde 60 kamers, toch nog. Ik gaf de oude sjouwer, señor Juan, 100 peseta's fooi voor de moeite om mij de kamer te wijzen. Om half zes ging ik het centrum verkennen. Het was er stinkend druk; de trottoirs puilden uit. Ik belandde bij de haven waar een steil briesje stond. Er lagen niet veel vaartuigen. Via de Paseo del Parque (mooi geïllumineerd t.g.v. Navidad ­ Kerstmis ­) liep ik naar de modieuze wijk Malaguete. Daar liep veel jeugd rond op weg naar de talrijke disco's. Mij viel op dat het bezit van een brommer of scooter nog in tel was hier. Ik wipte een tweetal cafeetjes in, dronk biertjes en at tapas (in dit geval vis). In het stadhuis bewonderde ik het daar tentoon­ gestelde kerstkribje. Ook liep ik eens rond de Corrida, de stierenvechtersarena. Op de Via de la Alameda, waar een soort kermissfeer met allerlei kraampjes heerste, koos ik een westelijke richting. Ik stak de droge rivierbedding over. Ook op de brug stikte het van de kleine neringdoenden. Hoewel het inmiddels acht uur was geworden, hield de drukte aan. Opnieuw dook ik een cafeetje binnen, ditmaal koos ik voor inktvis als appetizer, in Spanje dus tapa geheten. De hele avond bleef ik op deze manier zwerven. Aan een stalletje at ik tegen tien uur nog gepofte patat in het jasje; ik kocht er ook een voor een grootogig zigeunermeisje dat aan mijn broekspijpen stond te trekken. De gehele binnenstad was feeëriek verlicht. Het lukte me een tijdsopname van een verlicht fontein te waken. Om elf uur ontdekte ik de uitgaansstraten van de studenten. Iedereen stond er buiten, want het was een zwoel avondje. Het bier kostte hier merkwaardigerwijs meer dan in een normaal 121

café. Om half een was ik terug op mijn hotelkamer. Ik nam een douche en las nog een uurtje of zo mijn reisliteratuur door. Hier strekt zich ook ­ evenwijdig met de havenkades ­ de mooie Paseo del Parque uit, een boulevard met platanen, palmen en een grote weelde aan subtropische en tropische planten. Deze 'paseo' is vooral in de late middaguren een geliefde wandelplaats van de in­ woners van Malaga. Ten oosten hiervan ligt de stierenvechtersarena (Plaza de Torros). De Paseo del Parque gaat in het westen over in het parkachtige Paseo de la Alameda (ook Avenida del General Franco en Avenida Generalisimo genoemd. Maandag, 28 december 1987 - Dag II

Om half tien stond ik pas op. Nog voor tien uur had ik ontbeten; het ontbijt bestond uit koffie met melk, 2 cakejes, 5 Marie ­ koekjes, 3 crackers en roomboter met marmelade. Ik heb wel eens beter ontbeten. Allereerst ging ik de Kathedraal bezichtigen, want die lag praktisch naast mijn hotel. Binnen een half uurtje had ik het wel gezien. Buiten maakte ik nog enkele foto's (sinaas­ appelbomen!) en kocht ik ansichtkaarten en fotoboeken. Via de Plaza de la Merced, waarop een in verbouwing zijnde obelisk en waaraan het geboortehuis van Pablo Picasso, liep ik weer naar beneden om van daaruit de Alcazaba te bestijgen. Deze oude Moorse paleisstad, geheel ommuurd, was voorbeeldig gerestaureerd. Het was er niet zo druk; per slot van rekening was het maandagmorgen! Aan de voet van de Alcazaba ­ heuvel lag tevens een Romeins amfitheater; de omvang ervan vond ik nogal tegenvallen, slechts enkele duizenden zitplaatsen. Ook het Archeologische museum vereerde ik met een bezoek; er lagen voornamelijk Moorse kunst­ en cultuurvoorwerpen geëxposeerd. Om half een deed ik iets stoms: ik nam de langste weg, 2 km slingeren door de dennen­ bossen, naar de top van de Gibralfaro, de Burchtheuvel. De klauterpartij benam me behoor­ lijk de adem, zeker toen bleek dat ik evengoed met de bus via een verharde weg aan de andere kant van de heuvel de top had kunnen bereiken! Enfin, ik snuffelde er wat rond, maakte enkele foto's van het weidse panorama, maar besloot al gauw om weer of te dalen vanwege de vele groepen vervelende toeristen en de straffe, gure wind. Vlak boven het centrum bleef ik een half uurtje beschut tegen de wind op een bank in de Hangende Tuinen liggen zonnen. Daar hing een heerlijk relaxte sfeer, niemand had er haast. Ik bleef er niet al te lang, want mijn maag begon te knorren. Mijn honger stilde ik in een van de vele kleine, gezellige restaurantjes. Castillo de Gibralfaro Op een 170 m hoge heuvel steekt hoog boven de stad uit het Castillo de Gibralfaro. Van dit voormalige Morenkasteel uit de 13de eeuw zijn alleen nog ruïnes bewaard gebleven. Mis­ schien stond op deze plaats al een door de Fenici6rs gebouwd vestingwerk. Beroemd is het uitzicht over de stad, de haven, de hele Costa del Sol en het gebergte, dat men hier geniet. 122

Het dichtbij gelegen Hosteria de Gibralfaro is bekend om zijn typisch Malagaanse keuken. Aan de voet van de Gibralfaro en met een muur daaraan verbonden ligt te midden van de weelderige Puerta Oscuratuin op een verhoogde plaats de Alcazaba. Dit is het indruk­ wekkendste gebouw van de stad. De burcht werd in de 11de eeuw door de Moren op Ro­ meinse fundamentresten gebouwd en later gerestaureerd. Hier resideerden eertijds de gouverneurs van het emiraat en kalifaat Cordoba, en later de heersers van het Moorse ko­ ninkrijk Malaga. Uit de middeleeuwen zijn nog de Torro de la Vela en de Arco de Cristo be­ waard gebleven. Erg mooi zijn de met bloemen getooide binnenplaatsen en de slanke zuilenrijen met de typisch Moorse hoefijzerbogen. In een paleis van de Alcazaba is het Archeologisch Museum ondergebracht. Dit bevat sculpturen, mozaïeken en andere kunst­ werken uit de Iberische, Griekse en Romeinse tijd tot aan de renaissance, kunst­ verzamelingen uit de tijd van de Westgoten en Moren, een munten­ en een keramiek­ collectie. Dicht in de buurt werd in 1951 het Romeinse amfitheater blootgelegd. Dit heeft een doorsnee van 31 m en een goed bewaard gebleven tribune. De zitplaatsen zijn voor een deel gerestaureerd. Van tijd tot tijd worden hier klassieke drama's opgevoerd. Aan de voet van de Alcazaba liggen het hoofdpostkantoor en het in 1911 gebouwde stadhuis. Ik bestelde een van de vaste menu's ("plato combinado numero quatro, por favor!"), dat bestond uit een portie friet met twee pittige worstjes, een bal gekruid gehakt, aardappel­ kroketten met vers knapperig brood, pils tijdens en koffie (“café con leche") na; dit alles voor de somma van omgerekend f 14,­. Na het eten zette ik koers naar Spanje's grootste warenhuis, een soort V & D, nl. "El Corte Ingles". Daar maakte ik foto's van de rijkelijk versierde gevel (circus!) en snuffelde ik tussen de aanbiedingen. Ik kocht er een namaakfustje Kronenbourg ­ bier met een inhoud van één liter. In de visserswijk dronk ik nog koffie. Bij de tourist office stak ik mijn licht op over busverbindingen met omliggende steden en sleepte ik een boel brochures mee naar het hotel. Daar verbleef ik van vijf uur tot zeven uur 's avonds. Die avond was de binnenstad opnieuw overbevolkt. Op de pleinen was levende muziek, een folkloristische groep van 20 personen (ook kinderen) speelde geheimzinnige muziek met tamboerijnen, foekepotten en schorre zang. Andalusië heeft niet alleen flamenco. Ik begon aan een 11­kroegentocht (nou ja, ik kwam tot 10 stuks eigenlijk); overal deed ik me tegoed aan de gratis tapas: gemarineerde groente, gegrild vlees, stukjes vis en kaas, olijven, krab, mosselen. Een broodje tonijn aan een stalletje in het havenkwartier gekocht. De broodjes­ man: "Du mitnehmen oder hier essen?" Ik bestelde in het Spaans; hij dacht dat ik uit het Rheinland kwam, daar had hij Duits geleerd. De rosse buurt was na tien uur uitgestorven, hier en daar een lichte vrouw in troosteloze kroegjes. Ook een tweetal sex shops met de veelzeggende namen "Amsterdam en "Hamburg". Toch maar weer naar de studentenwijk. Daar gooiden nozems bommetjes in het publiek. Ik ontdekte daar ook de eerste hasjtent met 123

spotgoedkoop bier. Om 23.30 uur was ik in mijn hotel. Ik verzocht de pottier om mij om 08.00 uur te laten wekken.

KATHEDRAAL VAN MALAGA Waarvan de bouw in 1538 is begonnen op de plaats van de vroegere grote moskee van de stad. Het mooie renaissancebouwwerk van Diego de Silod werd in 1680 door een aardbeving zwaar beschadigd en in het begin van de 18de eeuw weer opgebouwd. De westelijke gevel stamt uit het jaar 1722, heeft drie portalen ('del Pardon', 'del Sol', 'de las Cadenas') en wordt door twee torens (een bleef onvoltooid) geflankeerd. De 86 m hoge noordelijke toren kan worden beklommen; boven heeft men een weids uitzicht. In het 115 m lange drieschepige interieur lette men vooral op het mooie barokke koorgestoelte uit het midden van de 17de eeuw met veertig uit hout gesneden heiligenbeelden van Pedro de Mena, de Capilla del Rosario (derde kapel rechts) met een schilderij getiteld 'Rozenkransmoedergods met heiligen' van Alonso Cano, het hoofdaltaar (Capilla Mayor) met passieschilderingen van Cesar de Arbacia (1580), de Capilla de los Reyes (eerste kapel in de koorgang) met de knielende figuren van de Katholieke Koningen (Ferdinand van Aragon en Isabella van Castilla) en een opmerkelijk uit hout gesneden Mariabeeld uit de 15de eeuw. In de tweede kapel van de koorgang bevinden zich de marmeren graven van de bisschop Luis de Torres en van de aartsbisschop Monreal (beide uit de 16de eeuw) en een Kruisafneming, in de derde en vierde kapel vleugelaltaren. Naast de kathedraal staat de gotische kerk, genaamd El Sagrario uit de 15de eeuw met een opmerkelijke gevel van Pedro Lopez en een rijk versierde ingang in laatgotische stijl uit de tijd van Isabella. In het interieur verdient vooral het hoogaltaar (16de eeuw) met bas­reliëf de aandacht. Het nabij gelegen bisschoppelijk paleis bezit een prachtig versierde barokgevel en een mooie binnenplaats.

Dinsdag, 29 december 1987 - Dag III

Stipt om acht uur gewekt. Na een douche en een ontbijt met croissants stond ik om negen uur bij de bank om geld te wisselen met een Eurocheque. Het was 20 minuten lopen naar het busstation. Om 10.00 uur vertrokken we richting Granada. In de bus zat ook een Hollandse die in het zelfde vliegtuig als ik was meegereisd. De rit duurde ruim 2 uur (120 km) en kostte ongeveer f 13. De tocht voerde gedeeltelijk door de bergen en door bevloeide vlakten. Er werd één keer een hygiënische stop ingelast. Om 12.15 uur kwamen we in Granada aan. Ik kocht onmiddellijk een retourticket tegen dezelfde prijs voor de bus van 17.00 uur. Te voet begaf ik me dwars door de binnenstad naar de Alhambra­heuvel, onderweg twee keer de weg vragend, koffie drinkend, ansichten en boeken kopend. Ik maakte een mooie foto van in ruiten weerspiegelende gevels. In een recordtijd bezichtigde ik de toch wel mooie kathedraal; ik moest met de beschikbare tijd woekeren. Na een vermoeiende klim door het kale bos bereikte ik de ingangspoort van de vesting. Het liep inmiddels tegen half twee en het was stralend weer. De entreeprijs viel mee: circa f 6. Ook de drukte viel best mee; duizend bezoekers vallen bij dit grote complex in het niet. Ik bezocht en bezichtigde de verschillende forten, poorten, paleizen, binnenhofjes en tuinen. Het mooiste vond ik de wereldbekende en druk gefotografeerde Leeuwenhof, de Harem en het Moorse badhuis en de Torre de las Damas. Aan de andere kant van de kloof, die de twee heuvels scheidde, lag de Generalife. Vooral de bevloeide tuinen met fonteinen en 124

doolhoven, allen op verschillende hoogten (terrassen) gelegen vond ik magnifiek. In de verte kon je de met sneeuw bedekte toppen van de Sierra Nevada ontwaren. Om half vier ging ik terug naar de stad. Rap schoot ik nog de Capilla Real in (voor een massale groep jonge Japanse studentes) met uitbundige tombes van 15de­eeuwse Koningen. Via de smalle steegjes van de wijk Albaica (middeleeuws, Moors, hellend) kwam ik bij het busstation waar ik koffie dronk.

KATHEDRAAL VAN GRANADA Een van de grote christelijk­Moorse kerken Verbazend genoeg duurde het 180 jaar voordat dit historische gebouw was voltooid. De bouw begon in 1523, maar de laatste steen werd pas in 1704 gelegd. Dit was deels het gevolg van de Zwarte Dood (de builenpest), die in Europa miljoenen slachtoffers eiste. Als gevolg daarvan werd de kathedraal gebouwd door diverse generaties arbeiders en ambachtslieden uit dezelfde families en werd er in meerdere stijlen gewerkt, van gotisch tot renaissance. De kathedraal van Granada werd gebouwd op de plek van de oude Grote Moskee, gesticht door de Moren toen ze over dit deel van Spanje heersten. De Moren waren in de 8e eeuw naar Spanje gekomen en brachten de Islam mee. Onder de christelijke Spaanse koningen werden de resten van het oude Moorse gebouw veranderd in een van de mooiste kerken van het land. Het interieur vormt een hoogtepunt van renaissancekunst en wordt gedomineerd door twee enorme, rijk vergulde 18e­eeuwse orgels. De kathedraal, die is omringd door smalle straatjes en steegjes, heeft vijf schepen en meerdere kapellen, waaronder de Capilla Mayor (hoofdkapel) en de Capilla Real (Koninklijke Kapel). U vindt hier een aantal konink­ lijke graftomben van Carrara ­ marmer en een konink­lijke kunstverzameling met werken van Sandro Botticelli, Alonso Cano en Rogier van der Weyden. De kathedraal is een monument van de tijd waarin Spanje over een groot overzees rijk regeerde.

ALHAMBRA IN GRANADA Een van de islamitische wereldwonderen "Het Alhambra werd door Moorse dichters beschreven als 'een parel gevat in smaragden" Mike McDougall, schrijver Het Alhambra is een waar juweel met zijn adembenemende ligging en zijn schitterende monumenten en paleizen die getuigen van een buitengewone cultureel­historische diver­siteit. Het werd in de 9e eeuw ontwor­ pen als een militaire citadel, maar halverwege de 13e eeuw werd het de residentie van het koninklijk hof van Granada. De verschillende functies van het Alhambra ­ er waren barakken voor de koninklijke wacht, maar in de medina (het Arabische deel) en ook de beroemde Nasriden­paleizen en huizen van de edelen ­ vormen een verklaring voor de diversiteit aan bouwstijlen, vooral Moorse en renaissancegebouwen. Het Alhambra werd met opzet op een steile, moeilijk toegankelijke heuvel gebouwd om een breed uitzicht te hebben op de stad en de vlakte van Granada in het westen en noorden en op de bergen van de Sierra Nevada in het oosten en zuiden. De oevers van de rivier de Darro, de bergen en de bossen dienden als bescherming en de vestingwerken voorkwamen dat buitenstaanders een idee kregen van de pracht die erachter schuilging. De paleizen, het Casa Real Vieja, het Palacio de Comares, de Poort der Gerechtigheid en de vermaarde Leeuwenhof dateren uit de 14e eeuw en werden gebouwd onder twee luister­rijke koningen, Joesoef I en zijn zoon Mohammed V. Het Boven­Alhambra bevat baden, luxueuze slaapkamers, zomerpaviljoens, een

125

fluistergalerij en een doolhof. In 1492 werd het Alhambra na de herovering van Granada het hof van Ferdinand en Isabella, en bouwde men op de plek van de koninklijke moskee een Maria ­ kerk. Eeuwen later gebruikten de troepen van Napoleon het complex als soldatenbarakken, waarbij enkele torens gedeeltelijk werden vernield. De klok van de Torre de la Vela wordt bij feestelijke gelegenheden nog altijd geluid door meisjes die geen oude vrijsters willen worden.

Om 19.15 uur was ik weer terug in Malaga. Ik kocht veel boeken in het warenhuis en sloeg vier flessen wijn in, uiteraard Malaga­wijn. Ook kocht ik nog kaartjes voor een retourreis Gibraltar. Sinds het ontbijt had ik niet meer gegeten, dus tegen half negen liet ik het eens breed hangen en at ik o.m. biefstuk, waarbij ik de rozijnachtige muskatel dronk. Vervolgens ging ik stappen. Na een aantal kroegen ontmoette ik een tweetal Duitse alter­ natieve toeristen. De een, een behoorlijk intelligente Frankfurter, sloeg na een tijdje een tweetal verlepte hoeren aan de haak en amuseerde zich opperbest met deze afgedankte producten van Malaga's zelfkant. De ander kwam uit Berlijn en leed onder zijn naam, nl. Thomas Schlecht. Hij had zeven maanden ‘im Knast gesessen’ wegen een akkefietje met Rauschgift, had een tweede vader van Turkse komaf en baalde ervan dat hij in het buiten­ land moest boeten voor de wandaden van zijn voorvaderen in WO II. Van beroep was hij bankwerker. Met name in Amsterdam was hij voortdurend met zijn Duitse identiteit gecon­ fronteerd geworden. Behoorlijk beschonken kwam ik tegen een uur in het hotel. We hadden een nieuwe portier. Hij beloofde me plechtig dat hij me om zeven uur wakker zou bellen. Het Alhambra Voor de bezichtiging van deze Moorse paleisstad uit de 13de en 14de eeuw dient men minstens een halve dag uit te trekken. Men gaat vanaf de Celle Reyes Catolicos de bergweg Cuesta de Gomerez op tot aan de Puerta de las Grenades (Poort van de granaatappels), de ingang van het woud dat het Alhambra omgeeft. De poort (16de eeuw), een meesterwerk van Spaanse vroeg­renaissance, is van de hand van Pedro Machuca. De gevel van de poort is versierd met drie opengesprongen granaatappels (het symbool van de stad) en het Habsburger wapen van Karel V. De poort staat op de plaats van een vroegere Arabische vestingtoren. Door het bos komt men bergopwaarts bij de Pilar de Carlos V, de 'Karelsbron', van Pedro Machuca. Een Latijns randschrift vertelt dat keizer Karel V ook koning van Spanje was. Andere beeldhouwwerken tonen maskers als zinnebeelden van rivieren, de wapens van Granada's renaissancevorsten Mendoza, verder waterspuwers, allegorische panorama’s en zo. Men gaat nu om de bron heen naar het bastion met de Puerta de la Justicia, de Moorse Poort der Gerechtig­ heid uit het jaar 1348. Het bestaat uit een hoefijzerarcade en toont bovenaan een in steen gehouwen hand, waarvan de vijf vingers de vijf hoofdgeboden van de Islam moeten symboliseren: vasten, aalmoezen geven, bidden, aan de eenheid van God geloven en de pelgrimstocht naar Mekka. Het inwendige van de poort is ver­ sierd met azulejos. In het midden staat in een pis een Mariafiguur met Jezuskind. Dit is de kopie van een uit de 15de eeuw stammend beeld, dat in 1492 door de Katholieke Koningen Ferdinand en Isabella als dank voor de overwinning op de Moren en het eind van de Arabische heerschappij in Spanje hier word opgesteld. (Het origineel staaat in het AIlhambra ­ museum.) De ingang van de poort is gebogen, om de poort in geval van oorlog beter te kunnen verdedigen.

126

Men komt nu op het weidse Plaza de los Aljibes (Plein van de Regenputten) met de Puerta del Vino uit de 14de en 15de eeuw. De westzijde toont een hoefijzerboog en een tweelingbalk, de oostzijde is versierd met azulejos. Vroeger word hier belasting­ en accijnsvrije wijn geschonken, vandaar de naam 'wijntoren'.

Tot het oudste gedeelte van het Alhambra behoort de Alcazaba, die op de muren en wallen van de oude hoge burcht word opgericht. Indrukwekkend is vooral de Torre de la Vela­toren, die een van de symbolen van Granada is. Vanaf het terras op deze toren heeft men een prachtig uitzicht. Ook de Torre del Homenaje, de Torre Quebrada en andere torens zijn de moeite van het bekijken waard. De Torre de las Armes (Wapentoren) was vroeger de belangrijkste toegang tot het Alhambra. Na de bezichtiging van de Alcazaba en de terrastuin El Adarve betreedt men het eigenlijke Alhambrapaleis met zonnige binnenplaatsen, schaduwrijke zuilenhallen, koele en halfdonkere zalen en woonvertrekken. De wanden, pijlers en hoefijzerarcades zijn versierd met prachtige arabesken en soera's uit de koran. Voor de ingang van het paleis staat links de Torre de Machuca [A], een woontoren met een galerij van negen bogen. Door de Machucatuin (Jardin de Machuca), waar vroeger de Moorse hoofdwacht en het audiëntiesecretariaat waren ondergebracht, komt men in het eerste paleisgebouw, het Mexuar genoemde dienstgebouw van de hof­ en staats

Generalife Eens het tuinslot van de Morenkoningen. De prachtige tuinen met hun kunstige bomen­ en bloemenarrangementen, waterbekkens en fonteinen worden wel 'Het Wonder van de Tuinaanleg' genoemd. Ook heeft men van hieruit een erg mooi uitzicht op het Alhambra­paleis en de stad. Door de Paseo de los Cipresses met eeuwig groene cipressen, rozen­struiken, rode en blauwe irissen komt men eerst op een met oleanderstruiken omzoomde weg, die naar een Arabisch gebouw met de Patio la Acequia (Hof van het Waterbekken) voert. Tussen de beide portalen strekt zich een lang waterbekken uit, dat door duizenden fonteinen wordt gevoed. In het water spiegelt zich de weelderige bloemenpracht van de patio in alle kleuren van de regenboog. In de schaduwrijke zuilenhallen wandelden vroeger de leden van de koninklijke hofhouding. Vanaf de galerij aan de rechterzijde heeft men een prachtig uitzicht. De galerij bestaat uit achttien booggewelven. In het midden verheft zich een met prachtige ornamenten versierde toren (14de eeuw). Door het noordelijke portaal komt men op een ander mooi uitzichtpunt en in een hal met een plafond dat rijk is versierd en een fries met stalactieten bezit. Door zijn bloemenpracht is ook de Patio de la Sultana de moeite van het bekijken waard. In het noordelijke deel van het Generalife liggen nog meer tuinen met oude paleisruïnes, met pergola's die zijn overkoepeld door klimrozen, en met bloemperken.

Woensdag, 30 december 1987 - Dag IV

Om zeven uur op. Douchen en op weg naar het vertrekpunt van de bus. Het bleek een super­ de­luxe touringcar te zijn die stipt om acht uur vertrok. De dubbeldeksbus (ik zat op het bovendek helemaal vooraan bij de panoramaruit) pikte vakantiegangers van allerlei nationaliteiten op in achtereenvolgens Torremolinos, Fuengirola, Marbella en Estepona. Een gezinnetje uit Brugge (België) nam naast mij plaats; hun Vlaamse dialect was voor mij prak­ tisch onverstaanbaar. We reden langs de met stranden en moderne hotels (in Marbella met name architectonische hoogstandjes!) bezaaide kust. De rit duurde lang. Pas om 11.15 uur kwamen we in Gibraltar 127

aan. De paspoortcontrole was minimaal. Over de startbaan van het vliegveld kwamen we de stad binnen die tegen de onderste hellingen van de majestueuze rots is gelegen. Allereerst bezocht ik er het Museum van Gibraltar met als pronkstuk de schedel van een prehistorische homonoide (soort Neanderthaler). Onder het museum lag ook nog een gedeeltelijk uitgegraven Moors badhuis. De restanten ervan waren goed geconserveerd. Tegen half een wipte ik bij de Tourist Information binnen. Ik besloot naar boven te gaan met de kabelbaan. Bovenop de rots was het uitzicht grandioos; jammer genoeg was het tamelijk heiig waardoor het maken van mooie foto’s bemoeilijkt werd. Ik wilde de top verder verkennen, maar ik kwam niet ver, omdat er overal militaire installaties stonden waar de toegang verboden was. Zwetend en zwoegend ging ik dus maar op pad naar St. Michaels Cave. Onderweg wees ik een groepje Brabanders de juiste weg naar de apen. De grot was veel groter dan ik had verwacht! In de hoofdhal had men zelfs een theater ingebouwd! Ik zwierf een half uurtje door het gangenstelsel vol druipsteenformaties en stalactieten. Er heerste een aangenaam, maar wel vochtig klimaat. Herhaaldelijk gleed ik uit over de spekgladde bodem. Erg indruk­ wekkend tenslotte was het onderaardse meer. Er blijken meer van dit soort grotten te zijn in de rots. Buiten de grot kocht ik een set kaarten en boekjes. Een stuk verderop lag de zgn. Ape's Den, een stuk rots waar zo’n 50 apen rondspringen. Ze worden daar ook door een officiële oppasser gevoederd. Ze lopen er vrij rond. Ik maakte er enkele foto’s van. Op deze plek kwam ik een groep uit de bus tegen die de raad van de gids in de bus om een jeep te huren hadden opgevolgd. Met de kabelbaan ging ik weer naar beneden. Bij een Hindoestani sloeg ik een slof Gitane in. (Met filter! Foutje van mezelf.) De restaurants hebben Engelse, Indische, Chinese, Italiaanse en Spaanse keukens. Op straat was het druk. Er heerste een toeristische sfeer die ook in Engelse badplaatsen hangt. Op straat zag ik Ann ­ Kristin lopen met haar Spaanse bink. Gibraltar's bevolking is een ware etnische smeltkroes. Naast Engels spreekt er ook iedereen Spaans. Peseta's worden er overal geaccepteerd als betaalmiddel. Eigenlijk is en blijft het een echt smokkelnest. Veel toeristen komen er alleen vanwege de belastingvrije koopjes. Er wordt hier dan ook druk gehandeld, vooral aan de Main Street liggen honderden winkeltjes, banken en handelskantoren. De belangrijkste winkelstraat is Main Street met hotels, restaurants, cafés, bierhuizen, nachtclubs en tientallen winkels, waarin men waren uit alle delen van de wereld kan kopen. Van het museum uit betreedt men de zogenaamde 'Arabische baden' (Moorish Baths). Deze uit de 14de eeuw stammende badinrichting is de mooiste en best geconserveerde in zijn soort, buiten Marokko en Granada.

128

Om drie uur ging ik eten in een ongure tent, "Hello California" geheten. Ik bestelde ‘American Chop Suey' (soort Bami special) die door een Indiër in een smerig keukentje word toebereid. Ik dronk er 2 Engelse pints bij. Aan de bar zat een internationaal gezelschap van verlopen hippies en onverzorgde punks. Ze zopen tegen de klippen van Gibraltar op. Voor ik naar de bus terugkeerde wisselde ik snel via een EC ponden om in peseta's. In Spanje zouden de banken de volgende dag gesloten zijn, vandaar mijn haast. Om 16.20 uur vertrokken we. Bij de douane moest het hele gezelschap met de inkopen de bus uit, 20 meter lopen zonder controle overigens en vervolgens weer de bus in. De terugreis verliep zonder noemenswaardige incidenten. Om half acht was ik weer in Malaga. Het was inmiddels donker geworden. Ik dronk koffie en at tapa's in het restaurant van het busstation. Om 8 uur liep ik mijn hotel binnen, waar ik om negen uur weer vertrok om cafeetjes op te gaan zoeken. Tot half elf, dus in anderhalf uur tijd, liep ik café in, café uit. Overal dronk ik een pint en nam ik een tapa. Zo kwam ik terecht in een politiecafé (tegenover het hoofdbureau); in een duister hol waar getatoeëerde zeelui grof zaten te gokken met een spelletje domino; een établissement waar men een piramide van 96 blikjes bier van verschillende merken had gebouwd (42 van die merken had ik zelf wel eens gedronken); een Arabische taveerne vol donkere, ongeschoren types die me dreigend bleven aanstaren; een herberg waar prostituees tussen het pezen door even gezellig kwamen uitpuffen; een marskramerkroeg; een café waar 5 blinden stonden te hijsen zonder ook maar één glas om te stoten; een tent waarin iedereen stoned als een garnaal rondliep. Uiteindelijk belandde ik in een zaak die gedreven werd door een soort boekhouder met zijn nog schoolgaande zoon. Daar was het erg gezellig: er werd gezongen en er werden rondjes gegeven. Ik raakte in gesprek met Paco, een veertiger die vol pathos met rauwe stem weemoedig klinkende flamenco ­ liederen zong. Ik werd gastvrij opgenomen in zijn vriendenkring. Paco had een installatiebedrijfje in de stad; toen ik hem duidelijk had gemaakt dat ik les gaf aan installatietechnici, werden we dus nog betere maatjes. Bij de groep hoorde ook een gladde advocaat, de bedrijfsjurist van Paco. Deze Felipe sprak wat gebroken Engels en fungeerde zo nodig als tolk. De anderen waren ook zakenman of ambtenaar. Er werd heel wat afgetetterd en naarmate de drank vloeide werden de flamencoliederen steeds hartstochtelijker. Om half een werden we met zachte hand door de waard op straat gezet. Ik sloeg een uitnodiging ergens anders door te gaan feesten af, want ik had al behoorlijk de hoogte en ik wilde de dag erna toch wel enigszins fit zijn. Donderdag, 31 december 1987 - Dag V Om tien uur stond ik pas op; ik had een beetje hoofdpijn. Ik sloeg het ontbijt maar over. Aan de hoofdstraat Larios dronk ik een aantal kopjes koffie op een terras. Uiteraard was de koffie hier een stuk duurder. Het was de laatste dag van het jaar 1987. Het weer was somber, 129

hoewel het niet koud was; de temperatuur schommelde zo tussen 15 en 20° C. Dit was eigenlijk de eerste dag zonder zonnetje. In een open slagerij kocht ik 2 worsten. Tot mijn spijt waren de bezienswaardigheden die ik wilde bezoeken allen gesloten: het Museo de Bellas Artes, het geboortehuis van Picasso aan de Plaza de Merced, etc. Ik koerste naar de Universiteit voor kaartjes die toegang gaven tot het Oudejaarsfeest, maar alles was uitverkocht. Om half een begon het te regenen. Met een tiental straatjochies schuilde ik onder de sinaasappelbomen van een klein pleintje. Toen het bleef plenzen, zocht ik maar onderdak in een restaurant waar ik zo'n anderhalf uur vertoefde. Ik bestelde er Spaanse goulasch met Malaga­wijn uit het fust. Naast mij stond een jonge Duitser zijn kennis van het Spaans te beproeven. Buiten woedde een ware regen­ storm. Om twee uur trok het op en kon ik verder: eerst naar een Mercado (markthal) met prachtige oude Moorse poorten, daarna stak ik de rivier over naar de oude westelijke stadswijken. De volksbuurt daar zag er redelijk onderhouden en fleurig uit. Hier en daar dronk ik koffie. In een warenhuis kocht ik het Algemeen Dagblad, een tandenborstel en after shave. Opvallend in het straatbeeld vandaag de vele bedelende invaliden en zigeuners. Af en toe wierp ik hen een muntje van 5 pts toe. Aan een van de grote avenido's at ik nogmaals; deze keer friet met dikke plakken ham en gebakken ei. Om half vijf was ik weer in mijn hotel. Ik bleef er tot half zeven. Ik pakte alvast mijn bagage in en begon aan mijn nieuwste thriller te lezen: "Stick" van Elmore Leonard. De rest van de avond wandelde ik door de stad. Om tien uur liet ik nog eventjes mijn haren knippen. Een straatschoffie gooide een bommetje de kapsalon binnen. De kapper die met mij bezig was (een ‘lieve’ jongen) schrok daarvan zo dat hij mij met zijn schaar bijna een oog uitstak. Hij moest daarna even gaan zitten om bij te komen. Ik gaf hem 100 peseta's fooi. Door de Calle de San Augustin met de gelijknamige kerk en het renaissancepaleis van de Condes de Luna en de Calle de Granada komt men op het grote Plaza de Merced met de Santiago el Mayor­kerk, die in 1490 door de Katholieke Koningen werd gesticht. Deze kerk bezit een opmerkelijke toren in Mudejarstijl. Museo de Bellas Artes Dit Museum van Schone Kunsten is ondergebracht in het renaissancepaleis van de graaf van Buenavista. Het herbergt een opmerkelijke sculpturencollectie en een schilderijenverzame­ ling met werken van El Greco, Zurbaran, Ribera, Murillo, Alonso Cano, Picasso en anderen, evenals een collectie moderne en hedendaagse schilderijen. Het Leven op straat ging op Oudejaarsavond gewoon door tot half twaalf. Op straat werd ik letterlijk aangeklampt door een tweetal Arabieren die me gouden sieraden wilde aan­ smeren. Ik was van die molestatie niet gediend en op hun vraag of ik Engels sprak, snauwde ik terug: "No. I don't want to talk to you, so fuck off!" Het duo voelde zich beledigd en liep me al bedreigend, scheldend en aan mijn jasje trekkend na. Ik maakte me maar wijselijk uit de voeten en vluchtte in een massa buspassagiers, waar ik het tierende tweetal kwijtraakte. 130

Op de terugweg naar mijn hotel werd ik opnieuw geconfronteerd met een bruut staaltje van ontbrekende sociale voorzieningen in Spanje. Op een matras buiten tegen een muur lag een oud vrouwtje te sterven. Een kleindochter zat er snikkend bij. Op een stuk karton kon je lezen hoe het drama in elkaar zat. Het vrouwtje was haar huis uit gezet; haar schamele spul­ letjes namen slechts enkele vierkante meters van het trottoir in beslag. Ik liet me vermurwen en gaf een aalmoes. Die dag had ik ook al eens een aalmoes gegeven aan een jonge vader, tranen met tuiten huilend, op de stoep gelegen met vier bloedjes van kinderen om hem heen gegroepeerd. Mama was dood, papa had geen werk en was ongeneeslijk ziek. God zou je belonen als je wat geld gaf. Ik ben benieuwd. Steeds als iemand iets gaf riep de kinderschare als in koor: "Muchos gracias!" Ook in cafés lopen regelmatig bedelaars binnen, maar meestal worden die door het bedienend personeel met harde hand naar buiten gewerkt. Om half twaalf zat ik in de lounge van het hotel, moederziel alleen met señor Juan. We konden moeilijk met elkaar communiceren, dus keken we maar naar het showprogramma en de "commerciales" (reclame) op de t.v. Om twaalf uur klonk buiten wat ontploffend vuurwerk en dat was het dan. Juan kwam met koekjes en andere zoetigheden aansnellen. Gezamenlijk maakten we een fles goedkope champagne (het leek meer op cider) leeg, Juan één glaasje want hij moest nog "werken" en ik de rest. Ook kreeg ik nog zakjes met 12 druiven (symboliseren de "twaalf uur") aangeboden. Om half één hield ik het voor gezien en ging ik naar boven naar mijn kamer. Daar trok ik nog een fles rode Malaga open, want die kon ik toch niet meer bij mijn bagage kwijt. Mijn tas was loodzwaar; ik had iets te veel boeken over Spaanse steden en streken gekocht. Om een uur of twee achtte ik het toch maar verstandiger om te gaan slapen. De volgende dag moest ik weer terugvliegen naar het kille Holland. Vrijdag, 1 januari 1988 Dag VI

Uitslapen tot half elf. Daarna op mijn gemak afscheid genomen en me laten uitschrijven. Langdurig op een terras gezeten en vele kopjes koffie gedronken. Naast me zaten nog enkele verlate fuifnummers met feestmutsen en toeters. De drukte uit de straten was verdwenen. Om 13.00 uur nam ik de bus naar het vliegveld. Daar hield ik me onledig met het lezen van mijn boek. Opvallend waren de vele Scandinavische chartervluchten. De consumpties op het vliegveld waren duur. Ik kon zonder problemen de douane passeren. Veel van de tax free shops waren gesloten, dus hoefde (en wilde) ik ook niets aan te schaffen. Bijna miste ik nog mijn vliegtuig, omdat ik zo in mijn thriller verdiept was dat ik de aankondiging miste. Met een terreinwagen van het grondpersoneel moest ik uiteindelijk naar het toestel worden gebracht. Precies op tijd vertrokken we, ditmaal geen vertraging dus. Ik zat naast een bereisde dame uit de Alblasserwaard, die echter al jaren in de Spaanse bergen woonde in een klein dorpje. Haar man was een technicus die naar allerlei landen werd uitgezonden. Aan de andere kant 131

zat een naar mijn mening geestelijk achterop geraakte Brabantse van zo’n 40 jaar oud. Zij kwam natuurlijk uit het vakantieoord Torremolinos. Binnen 5 minuten had zij haar lunch, waarover anderen een half uur deden, als een wolf opgeschrokt. Zij rookte aan een stuk door. Precies om half acht landden we op Schiphol. Het was druilerig weer. Tot mijn geluk was ik overal als eerste bij. Zelfs mijn reistas kwam als eerste van ons vliegtuig de bagageband afgerold! Al om half negen stond ik op het Centraal Station van Amsterdam. Juist terwijl ik Clim belde om mijn komst aan te kondigen, rolde de Intercity binnen. Om half elf kwam ik in Roermond aan. Met een taxi tenslotte keerde ik huiswaarts. Clim had ter verwelkoming voor bloemen gezorgd.

MEER INFO GIBRALTAR Hij is ongeveer 4,5 km lang en 1300 m breed. Zijn hoogte bedraagt 425 m, maar hij doemt steil uit de zee op en lijkt daarom hoger en majestueuzer dan hij is. De rots is doortrokken met talrijke gangen en galerijen en gold lange tijd als onneembare Britse vesting. Vele van deze oorspronkelijk voor militaire doeleinden in de rotsen geslagen galerijen kunnen tegenwoordig als toeristische attractie worden bezichtigd. Van de natuurlijke rotsholen is de St. Michaelsgrot (St. Michael's Cave) het bezienswaardigst. Deze bezit prachtige druip­ steenornamenten en is het toneel van romantische 'Geluid­ en lichtspelen' met fantastische kleurige belichtingseffecten, van dans­ en concertuitvoeringen zowel als van theateropvoeringen. De westzijde van de rots bezit een rijke vegetatie: aromatische kruiden, cactussen, olijfbomen en andere. Ook de vogelwereld is in grote verscheidenheid vertegenwoordigd. Karakteristiek zijn de ongeveer vijftig tot tachtig apen, die in het wild op de rots leven. Het zijn de enige in het wild levende apen in Europa. Men weet niet hoe ze op Gibraltar terecht zijn gekomen. Misschien werden ze in de 8ste eeuw ingevoerd door de Arabieren. Voor de Britten zijn de apen een symbool: 'Zolang er apen op Gibraltar zijn, zolang blijft Gibraltar Brits.' Een goede autoweg en een kabelbaan met gondels leiden naar de top van de rots, vanwaar men een erg mooi uitzicht heeft en de apen kan gadeslaan, voederen en fotograferen.

De stad Gibraltar In 1706 werd Gibraltar een vrijhaven. De verheffing tot stad volgde pas in 1842. Indertijd had Gibraltar ongeveer 15.000 inwoners. In het begin van de Tweede Wereldoorlog werd de gehele burgerbevolking (16.700 zielen) naar Groot­Brittannië geëvacueerd. De repatriëring volgde in de jaren 1944­1951. Tegenwoordig zijn er in Gibraltar 25.000 inwoners, ongeveer 5.000 Britse soldaten en hun familieleden en rond de 2.000 Marokkaanse gastarbeiders. Van hieruit leidt de Bomb House Lane naar de in 1838 in Arabische stijl gebouwde anglicaanse kathedraal The Holy Trinity en naar het Gibraltarmuseum. In het museum zijn talrijke archeologische vondsten uit de prehistorie te zien, onder andere de kopie van de 'Gibraltar­schedel', die hier in 1848 word opgegraven. Het origineel van de meer dan 40.000 jaar oude schedel van het Neanderthalertype is heden ten dage in het Natural History Museum van London te zien. Gibraltar was de eerste plaats in Europa waar een menselijke schedel uit deze tijd werd gevonden. Bovendien illustreert het Gibraltarmuseum de geschiedenis van de mensen die in Gibraltar hebben geleefd, van de Feniciërs, Carthagers, Romeinen, Westgoten, Moren enzovoort tot aan de huidige bewoners. Interessant zijn ook de verzamelingen met betrekking tot de fauna en flora van de Rots van Gibraltar, die oorspronkelijk was bedekt met dichte oerwouden.

132

In het noordelijke stadsdeel vormt de Road de grens van Gibraltar met Spanje. Hier strekt zich ook het moderne vliegveld met de lange, tot ver in zee reikende landingsbaan uit. De Waterport Wharf is de plaats waar boot naar Tanger aankomt en vertrekt. Vanaf het vliegveld leidt de Winston Churchill Avenue, naar de binnenstad, die men door de Caserrates Gate binnenkomt. Schuin ertegenover verheft zich de rooms­katholieke kathedraal die in de 15de eeuw op de plaats van de vroegere hoofd moskee ontstond. Slechts weinige stappen van het museum verwijderd liggen aan de kustweg Queensway verscheidene sportterreinen, onder andere een bowlingbaan, een hockeyterrein en een aantal tennisterreinen. Op de Secretary's Lane vindt men het 'The Convent' genoemde Governor's House, de residentie van de Britse gouverneurs­generaal.

Rots van Gibraltar Op de noordhelling van de rots verheft zich de Tower of Homaye, de enige bewaard gebleven rest van de vroegere Arabische burcht, die in 1333 werd gebouwd. Men heeft van hieruit een zeer mooi uitzicht. Van de oorspronkelijke Arabische vestingwerken uit de 8ste eeuw zijn alleen nog muurresten bewaard gebleven. Van hieruit leidt de bochtige bergweg langs verscheidene mooie uitzichtpunten naar de Galleries. De in de jaren 1782­1797 in de steile rotsen gehakte galerijen en tunnels hadden oorspronkelijk militaire bestem­ mingen; ze waren uitgerust met kanonnen. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de tunnel­ werkzaamheden voortgezet. Tegenwoordig wordt de rots doorsneden door een net van in totaal 48 km tunnelstraten. Op de rots zelf bezichtige men het Queen's Gate Park met de beroemde rotsapen (Rock Apes), vlak bij het tussenstation van de kabelbaan, de Queen's Lookout met een uitzichtplatform en de prachtige St. Michaels Cave in de nabijheid van de top. Naast het bergstation van de kabelbaan (uitzicht dat de moeite waard is) bevindt zich een goed restaurant.

133

MADRID OP DOORREIS NAAR PORTUGAL (1987) Ma. 13 juli Vertrek 's avonds rond 21.00 uur. Corné brengt ons. Roermond ­ Maastricht – Luik. Terrasje voor station. Di. 14 juli Vertrek 01.30 uur. In Luik 2e Klas genomen. Jongens in onze coupé, Frans sprekend, Arabisch ogend. Ze moeten een flinke verhoging plus boete betalen. In Parijs om 06.30 uur: Gare du Nord. Per metro (met kaartjes van Robbert) naar Gare d’ Austerlitz, bagage in locker. Wandelen door Parijs: erg rustig vanwege vrije dag t.g.v. nationale feestdag, de zgn. “Quatorze Juillet”. Zie verder: beschrijving activiteiten in Parijs. Om 20.00 uur met de super de luxe Talgo richting zuiden. Wo. 15 juli Ontbijt in trein. Aankomst Madrid 10.30 uur. Pension reserveren. Met de metro naar Gran Via, residencia Retiro. Duurste kamer met balkon aan drukke straatkant. Direkt op pad. Zie verder beschrijving Madrid. Verder geen dagindeling, niet meer te achterhalen.  



  



Station Chamartin in noord, erg modern, doelmatig en groot. Metro: Vaak gebruik van gemaakt, snel, goed, uitgebreid, net en schoon. Niet echt goedkoop: 80 cent per rit. Drukte viel er best mee. Gran Via. Grote doorgevende verkeersader waaraan ons hotel­pension ofwel residencial gelegen was. Ook 's nachts druk verkeer. Als je de hoek omsloeg kwam je de (heroïne­) hoeren tegen. Praatje met een van de putas, Clim gaf 500 peseta's weg, zo maar, zonder tegenprestatie. Plaza Mayor. Toeristisch, dus met veel terrasjes. Cafeetje met "tapas", lekkere hapjes bij de consumptie, gratis. Vuurvreter, standbeeld. Harmonieus plein, architectonisch gezien tenminste (17e eeuw). Puerta del Sol. Stinkend druk, het echte centrum, m.n. van de metrolijnen. Zijn ze mooi aan het opknappen. Speelhallen. In de buurt: winkel met honderden soorten ham: Museo del Jamon. Plaza de Santa Ana. Erg gezellig, een beetje in de uitgaanswijk. Hier en daar tippe­ laarsters. Duitse Bierstuben: Feeëriek verlicht. De laatste dag verbleven we er uren, samen met onze bagage, literflessen bier en de blinde bes die aldoor haar vriendin Amalia riep. Rondom ons werd rommelmarkt opgebouwd. Een relaxte sfeer heerste er. Park Retiro. Een groot park inclusief la Chopera (een soort sportcomplex), het Palacio Cristal en het Palacio de Exposiciones (moderne kunst). Groot monument aan de rand van de Estanque, de vijver. 134

             

     

Ministerio de Defensa. Hier werden we door een wachtpost weggejaagd omdat we tegen de muur leunden om een foto te maken! Het monumentale Postkantoor uit de vorige eeuw. Het Prado Museum. Ongeveer een hele morgen aan besteed. Museo Sieglo XVIII. Dit behoorde bij het Prado, een dag later bezichtigd. Museum van Picasso, de Guernica. Streng beveiligd. Jos op vingers getikt omdat hij het glas aanraakte. Museo del Ejercita. Krijgsgeschiedenis. Interessante, immense collectie, Clim bijzonder in zijn sas, maar museum sloot om 2 uur en we waren nog niet eens op de helft! Clim dus diep teleurgesteld. Monumento de la Sandana en Plaza de la Independencia. Plaza Colon ofwel het Columbus – plein met waterval en moderne kunst. Bereikt na een wandeling over de mondaine winkelstraat van Calle de Serrano. Plaza de Toros Monumental. Stierenvechterarena, wel gesloten, in het oosten van de stad. Met metro erheen en terug. Museo de Lazaro Galdiano. Privé verzameling, interessant, bezocht op advies van een "architect", Modesto Javier, die we in een kroeg hadden ontmoet. Moeilijk te vinden, pas na een lange tippel gevonden. Glorieta de Atocha. Pleinen, pleinen en nog eens pleinen. De meeste gewoon óf erg mooi, of erg gezellig en druk, met name... Plaza de España: met Cervantes Monument, fonteinen en twee zeer hoge gebouwen: het Edificio de España en de Torre de Madrid. Clim kreeg er mot met een agressieve, enigszins beschonken schoenpoetser. Clim kreeg ook onenigheid met de portier van onze residencial, die de eerste dag de toegangspoort erg lang gesloten hield, bovendien wilde hij ons naar ons pension bege­ leiden met de lift. Wij vonden dat maar overbodige veiligheidsmaatregelen. We denken dat hij uit was op een fooitje. In het pension lieten we tegen betaling elke dag ons plunje wassen. We hadden een kamer aan de straatkant, met douche. Pension was gevestigd in een oud, zeer groot en oorspronkelijk weelderig ingericht herenhuis of patriciërswoning. Rio Manzanares (gekanaliseerd en weinig interessant) en de Campo del Moro (wandel­ park van de koning). Daarlangs ligt het Estacio del Norte en het Koninklijk Paleis van Juan II. Ernaast lag de Armeria, die we niet bezochten. Wel het plein ertegenover. De Opera (in de steigers). Daar in de buurt aten we tweemaal: eenmaal 's middags en eenmaal 's avonds (sardientjes gegrild!). Puerta de Alcala, een triomfboog nabij het park Retiro. De Iglesia de San Manuel en de San Benito in de buurt bezocht. De Cortes, ofwel het Nationale Parlement. Viel dat even tegen. Museo de America: gesloten. Vlakbij ook de Arco de Vittoria. 135

    

Jos heeft veel last van blaren onder het eelt van zijn voeten. Clim met een zakmes er op los. Etter, nou ja vocht, spoot in zijn gericht. Parque de Atenas en de Plaza de Cibeles: een verkeersknooppunt met fontein en hoofd­ postkantoor. Plaza de Oriente ligt voor het Palacio Real en de Plaza Isabel II. Estadio de San Bernabeu. Voetbalstadion van Real Madrid. Atocha: Station zuid. Plaatsen gereserveerd een dag van te voren voor de reis (op zater­ dagnacht) naar Lissabon.

Op de terugreis alleen de beide stations gezien en natuurlijk de binnenkant van het politie­ postje in station Atocha in verband met de aangifte van ons vermiste (naar alle waar­ schijnlijkheid gestolen dus...) schoudertasje gedurende de nachtelijke reis in de Lusitania Express van Lissabon naar Madrid. Inhoud: zie hieronder: C.C.T. Schmitz, Herderstraat 7, 6045 CA Roermond Betreft: uitvoerige beschrijving van diefstal van een schoudertas met inhoud / Reisverzek. : 18465864 / Schadenr. : 67872391 Donderdag 30 juli 1987 Na een vermoeiende busreis uit het noorden van Portugal kwamen ondergetekenden om 7 uur in de namiddag aan in Lissabon. Op het station Sao Apollonia aldaar reserveerden zij 2 1e klas plaatsen in de Lusitania Express die dezelfde avond nog om 21.00 uur naar Madrid vertrok. Toen zij om 20.30 uur hun intrek namen in hun coupé, bleek dat hun gereserveerde plaatsen aan de gangkant lagen. Bovendien waren alle andere plaatsen reeds bezet, waardoor er nog maar weinig bagageruimte beschikbaar was. Hun beide reistassen pasten nog net op het bovenste bagagerek, maar hun schoudertas, die zij samen gebruikten, kon alleen nog maar geplaatst worden op het veel kleinere en lager bevestigde benedenrekje. Vrijdag 31 juli 1987 Even na middernacht maakten de inzittenden van de coupé waarin beide ondertekenden reisden aanstalten om van hun (betrekkelijke) nachtrust te gaan genieten. Ook wij installeerden ons voor de nacht; uit voorzorg droegen wij waardevolle, documenten (paspoort, cheques e.d.) en geld op ons lichaam. De schoudertas bleef op het benedenrekje staan, er vaas immers nergens anders plaats voor. Rond 01.00 uur lagen ook wij onder zeil. Het werd een rusteloze nacht. Niet alleen Portugese conducteurs liepen in en uit, maar ook douaniers droegen hun steentje bij. Het was daarom ook verboden om de schuifdeuren van het compartiment af te sluiten: de betreffende functionarissen moeten hun werk ongestoord kunnen uitvoeren. 136

In Spanje aangekomen ging een en ander in omgekeerde volgorde in zijn werk; eerst verschenen de douaniers, daarna de ijverige conducteurs. Soms werden de deuren ook wel eens geopend door verdwaalde passagiers of slaapdronken reizigers uit aangrenzende coupés. Hoe vaak dit gebeurde weten we niet, want in een diepe slaap gedompeld ben je je niet van zo iets bewust. Hoe dan ook, toen de trein om 08.00 uur Madrid naderde ontwaakten wij. Een tweetal medepassagiers bleek tussen 06.00 en 08.00 uur al in andere Spaanse plaatsjes te zijn uitgestapt, maar daar hadden wij niets van meegekregen. Wij ontdekten al spoedig het verdwijnen van de schoudertas. We gingen op onderzoek uit, maar vonden niets. We ondervroegen de twee overgebleven medepassagiers, twee Madrileense jongedames, maar die hadden ook geslapen en niets gemerkt van lieden die kwaaie bedoe­ lingen hadden. Ook de conducteur die we tenslotte aanschoten kon ons niet helpen. Om 09.00 uur kwamen aan op station Madrid­Zuid, genaamd Atocha. Een gang naar het bureau "gevonden voorwerpen" was vergeefs. Gelukkig was in het station wel een post van de gemeentepolitie gevestigd, zodat we zonder noemenswaardig tijdverlies aangifte konden doen van de diefstal van onze schoudertas. De politieagenten door wie we werden ont­ vangen toonden zich over ons verhaal allerminst verbaasd. Naar hun zeggen opereerden veel zakkenrollers en andere vagebonden op het traject Lissabon ­ Madrid v.v., met name 's nachts. Het opstellen van de verklaring van aangifte had door wederzijdse taalproblemen nog wel wat voeten in aarde, maar uiteindelijk kwamen de mannen van Hermandad er met behulp van een formulier ­ dat in 4 verschillende talen gesteld was ­ toch nog uit. Om 10.00 uur konden we onze reis voortzetten, een schoudertas lichter, een ervaring rijker. Naar waarheid opgesteld, Roermond, 08 september 1987 INFO MADRID We overdrijven niet wanneer we de Spaanse hoofdstad Madrid tot de mooiste steden van Europa rekenen. De stad, die pas in de late Middeleeuwen door de Spaanse vorsten gestalte kreeg, is tevens de hoogstgelegen hoofdstad van ons continent. Ruime pleinen, brede boulevards, fraaie parken en monumentale gebouwen bepalen grotendeels het beeld van deze Metropool. Het centraal gelegen Parque del Retiro is met zijn botanische tuin, Alfónso X11 monument en roeivijver een geliefd doel van zowel inwoners als bezoekers van de stad. Op steenworp afstand vindt u het befaamde Museo del Prado, met een van de rijkste kunstcollecties ter wereld. Het dagelijkse leven speelt zich af rond de Plaza Puerta del Sol, vanwaar brede boulevards naar de verschillende wijken van de stad voeren. Madrid is nog heden ten dage het symbool van de bloeitijd van het voormalige Spaanse imperium een stad die u niet mag missen!

UIT IN MADRID Vervoer: De metro is het beste en vlugste middel van vervoer, alleen kunt u deze tijdens het spitsuur maar beter vermijden. Er rijden voldoende bussen en de taxi’s zijn nog steeds niet erg duur. Winkelen: Moderne warenhuizen zoals EI Corte Ingles bieden een ruime keuze aan lederwaren, aardewerk en kant; de betere modezaken liggen aan de Gran Via.

137

Eten en Drinken: De lokale bevolking eet laat, de lunch wordt omstreeks 3 uur gebruikt en het diner is zeker niet eerder dan tussen 9 en 11 uur 's avonds. Om uw ergste honger te stillen, kunt u een van de vele tapasbars binnenlopen, waar je uit de meest exotische borrelhapjes eigen keuze kunt maken. De restaurants aan de Plaza Mayor zijn goed en niet duur.

Za. 18 juli Vertrek pension om 11.00 uur. Bagage naar station zuid: Atocha. Dag van te voren treinreis naar Lissabon gereserveerd: blijkt daar verplicht. Rustig aan deze dag. Lang op plein gezeten. Vertrek trein 23.30 uur. Gesprek met 3 jonge Oostenrijkers. Zo. 19 juli In restauratiewagon met coupégenoten; Portugese, uitgeweken zakenman met 18­jarige zoon. Jos tot 4 uur met Paco en een naar Engeland geëmigreerde Spanjaard geklept en over Kafka en Nietsche en David Bowie gesproken. Door tweetal stille douaniers of rechercheurs staande gehouden. Clim boos. Aankomst Lissabon 09.30 uur. Na enig aarzelen op de bonnefooi hotel zoeken. Om 11.00 uur succes: pensao Beira Mar, gerund door lerares Portugees. Veel rugzaktrekkers. Alweer werd ons de duurste kamer (2.000 escudos) in de maag gesplitst. Hij ligt aan de straatkant, heeft wel een mooi uitzicht over de Taag en de haven en een petieterig balkonnetje. Zie verder het verslag van Lissabon en Oporto.

138

MADRID EN OMGEVING 1999 Wervende tekst van reisorganisatie SRC: "Madrid is het kloppende, veelzijdige hart van Spanje. Er zijn prachtige musea, de meest uiteenlopende winkels, typisch Spaanse tapasbars, terrasjes en veel stadsparken. Vooral de zondagse wandeling door het Retiro ­ park is een hele belevenis. We zien de Madrilenen op hun paasbest tussen de straatartiesten doorflaneren! In Toledo wanen we ons terug in de middeleeuwen, in Segovia zien we het Romeinse aquaduct en zwerven we door de zalen van een sprookjeskasteel. Avila lopen we binnen door de poorten van een dikke onverwoestbare stadsmuur. Ook het Escorial, het enorme kloosterpaleis van Philips II, weet iedereen steeds weer te imponeren. We besluiten de reis met een bezoek aan Salamanca: sprookjesachtig mooi en ontzettend gezellig." Dag 1: Amsterdam – Madrid Met een comfortabele vlucht van de KLM vliegen we rechtstreeks van Schiphol naar Madrid. U wordt ontvangen door uw reisleider en naar het hotel gebracht. Dag 2: Madrid op zondag We beginners onze kennismaking met een uitgebreide stadsrondrit. Langs de fonteinen van de Plaza de Colon rijden we naar de mooiste stadspoort van Madrid; de Puerta de Alcala. Ook passeren we de charmante Gran Via en maken we kennis met de hoogst moderne architectuur van het ACZA, het Madrileense zakencentrum. Een mooie stadswandeling voert ons 's middags langs het Koninklijk Paleis naar de oude wijk Latina. Hier aangekomen, lopen we naar El Rastro, waar al vijf eeuwen lang op zondag de Madrileense vlooienmarkt wordt gehouden. Het aanbod is zeer gevarieerd, van schilderijen tot vogelkooien! Vervolgens stappen we in de snelle metro voor een bezoek aan het Retiro, een reusachtig park midden in de stad. Dag 3: Toledo, Stad van El Greco De Unesco heeft de eeuwenoude stad Toledo uitgeroepen tot monument voor de mensheid. Toledo, ooit de woonplaats van de schilder El Greco, wordt ook wel "stad der drie culturen" genoemd. Arabieren, christenen en joden leefden hier eeuwenlang in vrede samen. Via de aloude Bisagra ­ poort komen we de stad binnen. We wandelen door de smalle straatjes en bezoeken de in de oude joodse wijk gelegen Sinagoga en de Santa Maria la Blanca. Ook brengen we een bezoek aan La Iglesia de Santo Tome, met een beroemd schilderij van El Greco. De middag is ter vrije besteding. We raden u aan een bezoek te brengen aan het Santa Cruz ­ Museum. Hier vindt u een groot aantal schilderijen van Spaanse meesters, waaronder ook enkele El Greco's.

139

TOLEDO De boven de Rio Tajo gelegen provinciehoofdstad Toledo (53.000 inwoners), zetel van de aartsbisschop en primaat van Spanje, is een schilderachtige stad in prachtige omgeving met schitterende bouwwerken, en mag daarom op geen reis naar Spanje worden overgeslagen. De stad ligt op een granietberg, die aan drie kanten diep is uitgesneden door de Rio Tajo; met de gotisch­Moorse vestingwerken, de hooggelegen Alcázar en de kathedraal biedt Toledo een unieke aanblik. De opbouw van de stad met de wirwar van nauwe straatjes en doodlopende steegjes is typisch Moors. Ook de huizen met hun weinige ramen, erkers met traliewerk en open patio's getuigen van de oosterse invloed; de talrijke kerken, kloosters en ziekenhuizen stammen daarentegen uit de christelijke tijd. De gehele stad is eigenlijk een uniek openluchtmuseum van de oud­Spaanse geschiedenis; sinds 1970 worden alle bouwwerken grondig gerestau­reerd. Verder is Toledo nog bekend om haar messen en inlegwerk in goud en zilver. Geschiedenis Toledo, een van de oudste steden van Spanje, was vroeger de hoofdstad van de Iberische Carpetanen en werd in 192 v. Chr. door de Romeinen veroverd, die haar 'Toletum' noemden. Onder de Westgoten was de stad van 534 tot 712 opnieuw hoofdstad en werden er talrijke concilies gehouden. In de Moorse tijd (712­1085) heette de stad 'Tolaitola' en was tot 1035 de zetel van een emir onder het opperbevel van de kalief van C6rdoba; daarna beleefde de stad als zelfstandig koninkrijk een bloeitijd door de wapenfabricage, en de zijde­ en wolindustrie. Ook de wetenschappen werden op hoog niveau beoefend. De christelijke bewoners, de Moza­ raben (d.w.z. 'Arabische knechten' of 'onechte Arabieren') namen de Arabische taal over, die ook later nog lange tijd naast het Spaans bleef bestaan en pas in 1580 werd verboden. In 1087 werd de stad de residentie van de koningen van Castilië en tevens het kerkelijk centrum van heel Spanje. De namen van de kardinalen en aartsbisschoppen Mendoza, Jiménez, Al Bornoz e.a. zijn verbonden met de belangrijkste gebeurtenissen van de Spaanse geschiedenis uit die tijd. Hier begon ook de volksopstand van de Comuneros. Toen Philips II de residentie naar Madrid verhuisde (van 1559­61 resideerde hij echter weer in Toledo), verloor de stad haar politieke betekenis. In de Spaanse burgeroorlog werd Toledo beroemd door de verdediging van de Alcazar.

Dag 4: El Escorial en Segovia Een mooie reis door het Guadarrama ­ gebergte brengt ons naar het reusachtige paleis­ en kloostercomplex San Lorenzo de El Escorial. De opdracht voor de bouw kwam van Philips II. Het Escorial moest zijn enorme macht tot uiting brengen. Tijdens een rondwandeling ziet u onder andere het schilderijenmuseum en het statige mausoleum. Vervolgens rijden we naar Segovia, een mooi gelegen en zeer bezienswaardig provinciehoofdstadje. Dwars door de stad loopt een goed bewaard gebleven Romeins aquaduct. We brengen een bezoek aan het Alcazar en de schitterende kathedraal. De stad heeft leuke winkels en een sfeervolle "Plaza", waar het Castilliaanse Leven in al zijn facetten aan u voorbijtrekt. ESCORIAL San Lorenzo del Escorial, ook kort El Escorial genoemd, bestaat uit het oude dorp El Escorial de Abajo (923 m) en het westelijk hoger gelegen gedeelte van het dorp El Escorial de Arriba (1028 m); het wordt vanuit Madrid als zomerverblijf bezocht, en heeH zijn ontstaan te danken aan het beroemde kloosterkasteel, een van de meest Imposante bouwwerken van Spanje. Het Monasterio de San Lorenzo del Escorial, door koning Philips II aan de H. Laurentius gewijd, grafstede van zijn vader Karel V, en zomerverblijf, werd in 1563 volgens de plannen van de in Italië opgeleide bouwmeester Juan Bautista de Toledo begonnen, en na zijn dood (1567) door Juan de Herrera in 1584 afgemaakt. De

140

decoratie van binnen werd behalve door talrijke schilders uit de streek grotendeels verzorgd door Italiaahse meesters, o.a. Pellegrino Tibaldi en Luca Giordano en ook door de beeldhouwer Pompeo Leone. ­ Het imposante gebouw van witgrijs graniet, een rechthoek van 207 m lang en 161 m breed met vier hoektorens, lijkt eerder op een vesting dan op een vorstelijk paleis. Gebouwd naar voorbeeld van het Italiaanse classicisme uit de 16de eeuw, is het tegelijkertijd het begin van de Spaanse barokbouwkunst. ­ Het centrum is de hoge kerk met de twee torens en de koepel. In het westen grenst daaraan het voorhof, in het zuiden de kruisgang met de sacristie en de kapittelzalen, in het oosten en noorden het koninklijk paleis. Er zijn 16 hoven, 2673 vensters, 1250 deuren, 86 trappen en 88 fonteinen; de lengte van alle gangen bij elkaar bedraagt 16 km. Bezichtiging Hoofdplein van het klooster is de aan de westkant gelegen Lonja, begrensd door het voorm. Casa de la Comparñia (17de eeuw), de huidige augustijner universiteit. Boven de westelijke toegangspartij zien we het attribuut van de H. Laurentius: een rooster. Deze martelaar werd nl. volgens de legende in de 3de eeuw levend verbrand. Sommigen houden het erop, dat de omtrekken van het rooster, de vorm van het Escorial hebben bepaald. Aan de zuidkant van het plein de Galerla de Convaleclbntes, een loggia met twee verdiepingen die uitkomt op de kloostertuin, van waar mooi uitzicht. ­ Van de oostkant van het kloosterplein komt men via de imposante hoofdpoort (Portico Principal) in de Patio de los Reyes, een voorhof die 64 m lang en 38 m breed is ten noorden waarvan het Colegio zich bevindt, en ten zuiden het Convento (het eigenlijke klooster) met de bibliotheek. Aan de oostzijde van het hof staat de kerk (Templo), met twee klokkentorens van 72 m hoogte, en zes enorme granieten standbeelden van de Israëlitische koningen (1584) aan de façade.

EL ESCORIAL (nabij Madrid, Spanje) Reusachtig, mooi sober bouwwerk voor een diep religieuze vorst Het Real Monasterio de San Lorenzo de El Escorial (het koninklijk klooster San Lorenzo de El Escorial) ligt ten noordwesten van Madrid. Dit enorme granieten complex omvat een paleis, een kerk, een klooster, musea en een zaal met fresco's die de Spaanse militaire over­winningen verheerlijken. De kleurrijke bibliotheek heeft een plafond beschilderd door de Italiaanse manierist Pellegrino Tibaldi en bevat meet dan 40.000 boeken, waaronder Spanjes waardevolste literaire schatten. Koning Filips II van Spanje gaf opdracht voor de bouw van het complex om zijn overwinning op de Fransen in de Slag bij Saint­Quentin in 1557 te vieren. Het werk begon in 1563 onder leiding van Juan Bautista de Toledo, de hoofdarchitect van de koninklijke bouwwerken. Na zijn dood in 1567 nam zijn assistent Juan de Herrera het over en voltooide het project in 1584. De Herrera introduceerde een nieuwe bouwstijl, ook wel de Herreriaanse stijl genoemd, met zorgvuldig geproportioneerde geometrische lijnen en schaarse decoraties. Koning Filips II wilde dat het complex ook diende als mausoleum en hier werden dan ook de Habsburgse en Bourbonkoningen vanaf koning Karel I (keizer Karel V van het Heilige Roomse Rijk) bijgezet in marmeren tomben in het Pantheon der koningen. Het Pantheon der prinsen is de laatste rustplaats van koninginnen, prinsen en prinsessen. Boven het mausoleum bevindt zich koning Filips II's paleis, een reeks woonvertrekken die werden gebruikt door de koning, waaronder een met uitzicht op de basiliek, zodat hij de mis kon gadeslaan wanneer zijn jicht hem belette naar de kerk te gaan.. De paleisschool en het klooster zijn nog altijd in gebruik. U vindt er ook de kloostergang van de evangelisten, een van de grootste hoftuinen ter wereld, waarin witmarmeren beelden van de apostelen zijn te bezichtigen.

141

Omgeving Naar de Valle de los Caidos. 13 km ten noorden van het Escorial komt men Grafmonument van de Valle de los Caidos ('Dal der gevallenen'), officieel het Monumento Nacional de Santa Cruz del Valle de los Caidos, een gedenkplaats voor de gesneuvelden van de Spaanse burgeroorlog (1936­39); hier zijn ook José Antonio Primo de Rivera, de grondlegger van de Falange, en Generalisimo Franco bijgezet. Het van 1950­59 gebouwde complex bestaat uit een in de rots gebouwde crypte ('basilica') en grote kloostergebouwen, die rondom een grote hof zijn gebouwd. Daarboven, op een rots ('Risco de la Nava'; 1393 m) staat een 150 m hoog kruis, dat van zeer ver te zien is.

SEGOVIA Op de noordhelling van de Sierra de Guadarrama lIgt Segovia (40.000 inwoners) op een bijna 100 m hoge heuvel, waar de riviertjes de Eresma en de Cl a mores om heenstromen; Segovla is provlnclehoofdstad en bisschopszetel. Door de talloze middeleeuwse bouwwerken en het unieke Romeinse aquaduct heeft het een schilderachtige aanblik. Geschiedenis Als stichting van de Iberiërs had de stad vele eeuwen lang een grote betekenis. Onder de Romeinen werd Segovia het ontmoetingspunt van twee heerbanen. In die tijd werd het aquaduct gebouwd. Na de Westgotische en Arabische overheersing begon onder de Castiliaanse graven een nieuwe bloeitijd en Segovia werd lange tijd de favoriete verblijfplaats van de Castiliaanse koningen. In 1474 werd Isabella de Katholieke hier tot koningin van Castilië uitgeroepen. Onder het geslacht Trastamara was de stad nog steeds zeer belangrijk; na een korte periode van verval kreeg de stad met de Bourbons in de 18de eeuw weer een nieuwe impuls; vele kunstenaars hebben Segovia bezongen. Aquaduct van Segovia De conditie van het aquaduct getuigt van het vakmanschap van de bouwers Het granieten aquaduct, dat dwars door de Spaanse stad Segovia loopt, is een waar hoogstandje van Romeinse bouwkunst. Hoewel het nu geen dienst meer doet (trillingen door het verkeer en algeheel verval droegen bij tot de achteruitgang), bracht de tweeduizend jaar oude overspanning ooit drinkwater naar de stad vanuit de 16 km verderop gelegen rivier de Frio. Het aquaduct werd vermoedelijk gebouwd tussen de tweede helft van de 1e eeuw en het begin van de 2e eeuw n. Chr. en bestaat uit zo'n 20.400 massieve, ruw uitgehakte granietblokken. Bij de bouw werden geen specie, cement of ankers gebruikt en de klinkerachtige blokken werden bijeengehouden door de druk van de sluitstenen. Het water werd door ondergrondse kanalen geleid en stroomde via twee reservoirs ­ El Caseron (het grote huis) en Casa de Aguas (waterhuis) ­ naar de stad. In het laatste reservoir werd het water op natuurlijke wijze overgeheveld en daarna stroomde het met een hellingsgraad van 1% naar de Postigo, een rotspunt boven de stad. Na een abrupte bocht verschijnt het monument in zijn volle schoonheid boven Segovia's Plaza de Azoguejo. De grootste van de twee lagen is 30 meter hoog en 300 meter lang. De totale overspanning is zo'n 800 meter lang en wordt gesteund door 166 bogen en 120 pilaren. Een U­vormig kanaal langs de bovenkant van het aquaduct met een afmeting van 1,8 bij 1,5 meter voerde het water naar de stad, vooral voor gebruik in Segovia's Alcázar. Hoewel het aquaduct door de eeuwen heen zijn functie uitstekend vervulde, werd het in de 11e eeuw zwaar beschadigd door de Moren. In de 15e eeuw werd het gerestaureerd, waarbij 36 bogen compleet werden herbouwd in de originele stijl. Sinds 1997 probeert men serieus het aquaduct te conserveren door het verkeer om te leiden en de Plaza de Azoguejo tot voetgangersgebied te verklaren.

142

Bezienswaardigheden Om de heuvel lopen nog de bijna geheel intact gebleven oude stadsmuren met Iberische fundamenten, Romeinse toevoegingen en restauraties uit de 11de/12de eeuw; met 86 halfronde torens ('cubos') en drie imposante poorten. Van de Plaza del Azoguejo komt men in noordoostelijke richting bij het hoger gelegen stadsgedeelte; bij de Plaza Colmenares de voorm. kerk San Juan de los Caballeros, vroeger begraafplaats van adellijke families van Segovia, nu Museo Zuloaga, met werken van de schilder Ignacio Zuloaga en de keramist Daniel Zuloaga. Aan de Calle San Agustin nog het Museo Provincial, met schilderijen en drukgrafiek. Op het hoogste punt van de stad staat de kathedraal, een laatgotische basilica, van 1525­93 door Juan en Rodrigo Gil de Hontanon gebouwd, door de afwisselende structuur en de 100 m hoge klokkentoren (1558) een zeer indrukwekkend bouwwerk. De kathedraal heeft een zeer ruim interieur (105 m lang), met een rijk sterrengewelf, kleurrijke glasschilderingen en interessante beeldhouwwerken en altaren. Marmeren hoogaltaar met ivoren madonna 'Virgen de la Paz' (14de eeuw). Rechts van de kooromgang de Capilla del Santisimo Sacramento met waardevol altaar. In de linker zijbeuk (5de kapel), de Capilla de la Piedad met een houten sculptuur in kleuren de 'Bewening van Christus', van Juan de Juni (1571). In de tegenoverliggende Capilla del Consuelo een rijk portaal en sarafmonument vSSn de bisschoppen Raimundo de Losana (1249­59) en Diego de Covarrubias (1564­77). Men volgt van de Plaza Catedral in noordwestelijke richting de Calle Marqués, del Arco, langs de Romaanse kerk San Andrés (12de eeuw) door de Calle de Daoiz naar de Plaza del Alcázar, met mooi uitzicht. De Alcázar, gelegen op een steile uitstekende rots tussen de Eresma en de Clamores, die hier samenkomen, is een voortreffelijk voorbeeld van een Oud­Castiliaanse burcht; in de 12de eeuw gebouwd en later met prachtige decoraties uitgebreid. De Torre de Juan II in het oosten, omgeven door tien halfronde cubos, met uitzicht over de stad en de Sierra de Guadarrama, en de Torre de Homenaje in het westen zijn 14de­eeuws. In het bezienswaardige interieur van de burcht twee binnenhoven, een terras met uitzicht en kunsthistorisch ingerichte zalen met meubels, gobelins, wapens en wapenrustingen.

Dag 5: Madrid: museumstad In de Paseo del Prado, ook wel de Paseo del Arte genoemd, vindt u een drietal zeer inte­ ressante musea op rij. In de eerste plaats natuurlijk het Prado, een van de beroemdste schilderijenmusea ter wereld. Voor de liefhebbers van moderne kunst is een bezoek aan het Reina Sofia een must. Hier ziet u onder andere de beroemde Guernica van Picasso en schilderijen van de excentrieke Salvador Dali. Voor een combinatie van oud en modern moet u in het even verderop gelegen formidabele Thyssen ­ museum zijn, met de op een na grootste particuliere schilderijencollectie ter wereld. Alleen de verzameling van de Engelse koningin overtreft de Thyssen­collectie. Mocht u iets heel anders willen, dan kunt u bijvoorbeeld een bezoek brengen aan het archeologisch museum of aan de fraaie botanische tuinen in het oude Atocha­station. Ook de vele, welvoorziene winkels en gezellige tapasbars zijn een bezoekje waard!

143

Dag 6: Avila: kastelen en stadswallen 's Ochtends brengen we een bezoek aan het mooie, spectaculair gelegen kasteel Man­ zanares el Real. Deze burcht is een van de laatst overgebleven voorbeelden van Castilliaanse militaire architectuur uit de middeleeuwen. Het kasteel vormt een harmonieus geheel van diverse stijlen en het spreekt tot ieders verbeelding: zonder veel moeite ziet men de edelen en ridders uit Segovia en Madrid voor zich, die lange tijd streden om dit strategisch gelegen gebied. We vervolgen onze reis door het verleden en gaan naar Avila, de hoogst gelegen provinciehoofdstad van Spanje. In de beslotenheid van de ommuurde binnenstad lijkt ook hier de tijd te hebben stilgestaan. Aan het eind van de dag arriveren we in hotel Rona Dalba in Salamanca.

AVILA Hoogte: 1130 m – 34.000 inw. De Oud­Castiliaanse stad Avila, bisschopsstad en hoofdstad van de gelijknamige provincie, ligt op een naar drie kanten steil aflopende heuvelrug, midden op een kale hoogvlakte waar de Rio Adala doorheen stroomt. De stad is omgeven door hoge bergen, behalve in het noorden, wat resulteert in een buitengewoon ruig klimaat. Door de rijkdom aan middeleeuwse gebouwen (vooral aan goed bewaard gebleven Romaanse kerken en gotische paleizen) en vanwege de oeroude muren die het bijna vierkante centrum van de stad nog helemaal omgeven, is Avila een van de meest bezienswaardige steden van Spanje. Geschiedenis Het legendarische Romeinse 'Avela' werd na de inval van de Moren (714) gedurende drie eeuwen afwisselend door Arabieren en christenen beheerst. Zij had haar bloeitijd in de 16de eeuw, toen Avila helemaal in het teken van het leven en de werken van Santa Teresa de Jesus (1515­1582) stond. Toen de Moren onder Philipe III werden verdreven (1607­1610), verarmde de stad. Bezienswaardigheden Avila heeft een 2.526 m lange stadsmuur met negen poorten en 88 halfronde torens en de talrijke middel­ eeuwse gebouwen. De muren worden 1088­1091 gebouwd door Raymond van Bourgondiër, schoonzoon van Alfonso VI Aan de oostzijde van de oude stad staat de imposante kathedraal (Catedral de San Salvador), bouw begonnen in 1091, maar pas in de l3de eeuw voltooid, waarvan het koor in de stadsmuur is ingebouwd. Voor het fortachtige aanzien is vooral bisschop Sancho verantwoordelijk. Aangrenzend de kruisgang (14de eeuw), te bereiken via de Romaanse poort. Mooi uitzicht vanaf de toren. Zeer de moeite waard is een wandeling rondom de oude stad ter bezichtiging van de oorspronkelijk Romeinse stadsmuur. Vanaf do Puerto de Alcazar in westelijke richting over de Paseo del Rastro, links en rechts de 15de­ en 16de­ eeuwse villa's waardoor Avila bekend is, met mooi uitzicht over het dal van de Rio Ambles, komt men bij do Puorta do Santa Teresa. Daarachter ligt het voormalige Convento de Santa Teresa, met een in 1638 gestichte kerk op do plaats van het geboortehuis van de H. Teresa. De kerk bevat een Christusbeeld van de beeldhouwer Gregono Fernandez, en een museum. Aan de achterkant van het klooster do Santo Domingo kerk (13e eeuw; later gerestaureerd), met mooie gotische crucifix. Terug en onder de stadsmuur langs naar do Puerta del Puonto, een stadspoort vanwaar men over de Puonto Nuovo do Rio Adaja kan oversteken; linksonder de oude brug met vijf bogen. Aan de overkant staat langs de

144

weg naar Salamanca aan de rechterkant een stenen kruis Cruz de los Cuatro Postes, vanwaar men een mooi uitzicht over de stad heeft. Van do Puerta del Puente weer terug de stad in naar de Romaanse kerk San Estoban en het in platereske stijl gebouwde Palacio de Polentinos met daarachter de door arcaden omgeven Plaza Mayor.

Dag 7: Salamanca Salamanca is een van de meest bezongen steden van Spanje. Ze herbergt dan ook een schat aan bezienswaardigheden, waaronder 's lands oudste universiteit. Een afwisselende wande­ ling brengt ons onder andere naar de beroemde kathedraal, die uit een 12e­eeuws Romaans gedeelte en een 16e­eeuws gotisch deel bestaat. Ook zien we La Casa de Las Conchal, het huis van de schelpen. Deze schelpen zijn het symbool geworden van de pelgrims van Santiago de Compostella. De middag is ter vrije besteding. Zo kunt u bijvoorbeeld een bezoek brengen aan het kloostermuseum van Las Orsulas of eens even lekker gaan winkelen. Salamanca is ook een van de gezelligste steden van Spanje.

SALAMANCA De vanoudsher beroemde Spaanse universiteitsstad Salamanca (145.000 inwoners0, hoofdstad van de gelijknamige provincie en bisschopszetel, ligt in het zuidelijke deel van de Westspaanse streek Leon, op een kale hoogvlakte aan de rechteroever van de Rio Tormes. De gehele stad werd om haar rijkdom aan oude gebouwen, waaronder zich zeer fraaie voorbeelden van de platereske stijl bevinden, tot nationaal monument verklaard. Het klimaat is zeer extreem: de winters zijn er bijna net zo streng als in Burgos en Avila; de zomers zijn heet. Geschiedenis Salamanca is het Romeinse 'Salmantica', dat in 217 v. Chr. door Hannibal werd veroverd en in de 8ste eeuw n. Chr. in Moorse handen viel. Tijdens de aanhoudende gevechten tussen de christenen en de Moren werd de stad bijna geheel verwoest en kreeg rond 1100 pas weer een nieuwe k bloeitijd onder koning Alfonso Vl van Castilië. Salamanca werd echter wereldberoemd door haar universiteit, door Alfonso IX (1230) gesticht, die kon gewedijveren met de universiteiten van Bologna, Parijs en Oxford; zij introduceerde de Arabische wetenschap in de rest van Europa. In de 16de eeuw telde de universiteit ruim 7000 studenten. Met de oprichting van een bisdom in Valladolid (1598), dat tot dan toe ondergeschikt was aan Salamanca, en de verdrijving van de Moriscos (1610) begon het verval van de oude stad, waarvan zij zich pas weer in de moderne tijd herstelde. Bezienswaardigheden Het centrum van Salamanca is de vierkante Plaza Mayor met uniforme huizen met arcaden eromheen, waar Alberto de a Churriguera in 1720 aan begonnen is door haar beslotenheid is het een fraaie 'feestzaal van de stad' en een van de mooiste pleinen van Spanje. Aan de noorderkant staat het Ayuntamiento (stadhuis) in de stijl van José de Churriguera (1650­1723), met een klokkenstoel uit 1852. Plaza Mayor De Nieuwe kathedraal (Catedral Nueva) is een imposant bouwwerk met laatgotische, platereske en barok­ elementen, in 1513 begonnen door Juan Gil de Hontanon, in 1733 voltooid; bijzonder fraaie platereske portalen, waaronder het driedelige westportaal en het noordportaal met een reliëf van 'De intocht in Jeruzalem'. De onderste gedeelten van de 110 m hoge toren, met mooie koepel (vermoedelijk van J. de Churriguera), werden in 1755 van muren voorzien als bescherming tegen aardbevingen. Het rijke interieur (104

145

m lang, 48 m breed) maakt een zeer ruime indruk, ondanks de plaats die het koor inneemt. Mooi barok koorgestoelte en barokbeelden van Alberto de Churriguera. Aan de zuidkant van de Nieuwe kathedraal (bereikbaar via de rechter zijbeuk) de Romaanse Oude kathedraal (Catedral Vieja of Santa Maria de la Sede), gesticht ca. 1100 en nog voor 1200 voltooid, een van de mooiste bouwwerken van Spanje uit deze tijd. Vanaf het plein Patio Chico kan men goed het koorgedeelte bekijken met de prachtige vieringkoepel, Torre del Gallo genaamd, naar de haan op de spits. Bij de claustro (kruisgang) uit 1178, uitgebreid in 1785, bevinden zich de grote grafkapellen en het dommuseum, met 15de­eeuwse triptieken. Vanaf de Oude kathedraal in zuidwestelijke richting komt men op de Plaza del Puente met de Puente Romano, de Romeinse brug over de Rio Tormes, met 27 bogen waarvan 15 nog Romeins zijn. Vanaf de linkeroever mooi uitzicht op de stad. Een eindje stroomopwaarts ligt de Puente Nuevo (Nieuwe brug). Universiteit van Salamanca Dit prestigieuze instituut is Spanjes oudste nog bestaande universiteit De façade van de Universiteit van Salamanca is de officiële toegang tot een van Europa's meest vermaarde onderwijsinstellingen. De indrukwekkende gevel is weelderig versierd in de decoratieve, typisch Spaanse platereske stijl, die ontstond in de gouden eeuw van dit land. De Universiteit is in 1218 gesticht door koning Alfonso IX van Leon. Veel bekende personen worden in verband gebracht met de universiteit, wat de reputatie als eersteklas onderwijsinstelling sterk bevorderde. Toen Christoffel Columbus financiering voor zijn reizen probeerde te vinden, legde hij zijn zaak voor aan een groep geografen aan deze universiteit. De conquistador Hernan Cortés en graafhertog Olivares, van 1621 tot 1640 eerste minister van Spanje, studeerden beiden hier. Ook de dichter Fray Luis de Leon studeerde en doceerde hier en zijn standbeeld staat tegenover de gevel op de Patio de Escuelas. In het midden van het rijkversierde portaal is het wapen aangebracht van Ferdinand II van Aragon en Isabella van Castillië, die de twee Spaanse koninkrijken verenigden. U ziet er ook het wapen van de Habsburgers, die vanaf 1516 over Spanje heersten, en een afbeelding van de paus in gesprek met kardinalen. Maar het beroemdste element van de façade is heel waarschijnlijk een reliëf van een kikker op een schedel, die geluk moest brengen aan iedereen wiens ogen scherp genoeg zijn om de afbeelding te ontdekken. De Universiteit van Salamanca geldt al bijna acht eeuwen als een centrum van Spaanse cultuur. Rond 1536 werd Francisco de Vitoria, theoloog en geleerde in de natuurwetten, aan de universiteit benoemd in de leerstoel theologie. Hier stichtte hij de School van Salamanca, waar vernieuwende ideeën over oorlog, economie en internationals thema's werden besproken door de vooraanstaande intellectuelen van die tijd.

Dag 8: Madrid – Amsterdam We reizen door een streek met veel amandelbomen naar de luchthaven van Madrid voor de terugvlucht naar Nederland. Hotels We verblijven de eerste vijf nachten in het hartje van Madrid en de laatste twee nachten in Salamanca. Het hotel in Madrid is een zeer centraal gelegen, keurig driesterrenhotel. Hotel – residencia Rona Dalba is een stijlvol driesterrenhotel in Salamanca. De kamers in beide hotels zijn voorzien van douche en toilet, telefoon en televisie. NB Tekst is afkomstig uit brochure SRC ­ Reizen 146

ANDALUSIË, EEN RONDREIS (1998) Wervende tekst van de reisorganisatie SRC: In Andalusië, het zuidelijkste deel van Spanje, heeft de eeuwenlange Moorse overheersing overal haar sporen nagelaten. We vinden er nog Moorse paleizen, moskeeën en tuinen. Ook na de verdrijving van de Arabische cultuur werden deze architectonische "schatkamers" in ere gehouden en aangevuld met meer Europees getinte architectuur. Het resultaat is een bonte en fascinerende mengeling van stijlen en vormen. We bezoeken tijdens deze bijzonder succesvolle SRC­rondreis natuurlijk de steden van de Andalusische driehoek: Sevilla, Cordoba en Granada. Bovendien bekijken we de Romeinse kolonie Ithalica en een aantal schilder­ achtige provinciestadjes. "Imponerende landschappen vormen het fascinerende decor waarin eeuwenoude steden en dorpen zijn gesitueerd. In die steden en dorpen woont een temperamentvol volk. Er wordt geleefd in Andalusië en dat zult u beleven gedurende deze schitterende reis!" (Uit de reisbrochure van SRC) PROGRAMMA Dag 1 Aankomst en Torcal We vliegen met een rechtstreekse chartervlucht van Transavia van Amsterdam naar Malaga. Bij aankomst worden we verwelkomd door onze reisleider. We beginnen het programma met een bezoek aan het indrukwekkende berggebied El Torcal. Een schitterende wandeling voert ons langs de unieke rotsvormen in dit karstgebied. We dineren en overnachten in de omgeving van Malaga.

TORCAL DE ANTEQUERA Hoogste punt Torcal de Antequera 1337 m / Oppervlakte beschermd gebied 2008 ha. Een klein eindje rijden landinwaarts vanaf de kustmetropool Malaga ligt de opzienbarende, kalkstenen dagzomende aardlaag Torcal de Antequera, echt een geologisch sprookjesland. Nergens anders; in Spanje is het karstproces zo duidelijk zichtbaar, met alle klassieke door water afgesleten kenmerken: kalkstenen verharding, gebeeldhouwde zuilen en balance­rende stenen. De natuurlijke sculpturen zijn het resultaat van de erosie van kalkrotsen die 150 miljoen jaar geleden op de zeebodem ontstonden. Schelp­ en zeefossielen zijn in de vallei ontdekt. Minder duidelijk is het onderaardse element; er ligt een labyrint van gangen en grotten onder, bevolkt door een indrukwekkend bos van stalagmieten en stalactieten. Een 1,6 km lange rondwandeling vanaf de bovenste parkeerplaats laat u een indrukwekkend landschap zien van gecanneleerde torentjes en smalle, schaduwrijke kloven waarvan de wanden zijn versierd met een prachtige mengelmoes van planten, waaronder steenbreek en vlasleeuwenbek. Torcal de Antequera is een belangrijk botanisch gebied en herbergt meer dan 650 soorten planten en dertig orchideevariëteiten. De toppen van de rotsformaties zijn vaak in wolken gehuld, zelfs als de lucht overal helder is. Op zeldzame zonnige dagen is de Afrikaanse kustlijn te zien.

147

Dag 2: Ronda en Sevilla

RONDA Na het ontbijt rijden we een stukje langs de Costa del Sol en gaan vervolgens landinwaarts. Via een ruig en bergachtig gebied komen we aan in Ronda; een schilderachtig Andalusisch stadje, waar onder andere de oudste stierenarena van Spanje is gesitueerd. Na ons bezoek aan Ronda reizen we door naar Sevilla, de grootste en belangrijkste stad van Andalusië. We logeren hier drie nachten. 's Avonds kunt u vanuit ons hotel de gezellige binnenstad alvast wat gaan verkennen. MEER INFO RONDA De in het Andalusisch Gebergte gelegen stad Ronda (30.000 inwoners)behoort door haar fraaie ligging tot de mooiste steden in Zuid­Spanje. Tot 1485 was de stad in Moorse handen. Uit de vruchtbare vega aan de voet van de Serrania de Ronda (Torrecilla 1919 m) verheft zich een naar het zuiden smaller wordend plateau, dat door het 40­90 m brede, tot 150 m diepe ravijn van de Rio Guadalevin in twee delen wordt gescheiden en naar het westen met bijna loodrechte rotswanden eindigt. Op het zuidpunt van het plateau de Oude stad, (Ciudad) gebouwd op de plaats van de Romeinse 'Arunda'; beneden de voorstad San Francisco; op het noordelijke deel van het plateau de Nieuwe stad (Mercadillo), gesticht door de katholieke koningen, die in 1485 Ronda weer heroverden. Bezienswaardigheden Belangrijkste winkelstraat in de Nieuwe stad is de Carrera de Espinel (voetgangerszone), die uitmondt in de Calle Virgen de la Paz. In de buurt de Plaza de Toros, een van de oudste arena's in Spanje (1785). Door de Calle Virgen de la Paz naar de Alameda de José Antonio, een mooi park; vanaf de uitstekende rotsen prachtig uitziCht over het bijna 200 m diepe rivierdal en over de vega op het gebergte. Langs de kerk La Merced, naar het hotel Reina Victoria waar de Duitse dichter Painer Maria Rilke van 1912­13 woonde (herinneringen in kamer 208); in de hoteltuin staat zijn standbeeld van de beeldhouwer N. Diaz Piquero uit 1966). Over de Callé Virgen de la Paz in tegengestelde richting naar de Plaza Espana met het Ayuntamiento (stadhuis) en het VVV­kantoor; verder naar de Puente Nuevo (1788), een brug van 70 m die het 100 m diepe ravijn van de Rio Guadalevin op het smalste stuk overspant. De Oude stad (Ciudad) ligt hoog boven het ravijn. Aan de overzijde van de brug door de Calle del Tenien te Gordo naar de Plaza de la Ciudad met de kerk Santa laria la Mayor, voormalige moskee met vier Moorse koepels, in de christelijke tijd verder uitgebouwd in platereske stijl, bij gotische zijbeuken en de hoge Capilla Mayor; binnenin mooi renaissancekoor en een oude Moorse Mihrab; vanaf de toren, de voormalige minaret, weids uitzicht. vlakbij de kerk de in 1808 door de Fransen verwoeste Alcazaba, de burcht van de Moorse koningen. Van hier gaat de Paseo de San Francisco omlaag naar de voorstad San Francisco met een Moorse poort (Puerta Arabe). De Moorse baden getuigen ervan dat Ronda in Moorse tijden de hoofdstad van één van de 'reyes de taifa' was. Na de val van het kalifaat van C6rdoba, ca. 1030, viel het Moorse gebied in talloze kleine koninkrijkjes, taifa's, uiteen. Zie voor een beschrijving van Moorse badhuizen onder Granada. De bakermat van het stierenvechten als sport In Ronda's Plaza de Toros begon het stierenvechten zoals we dat vandaag kennen. De Plaza de Toros ligt hoog in het bergachtige landschap van Ronda en is de oudste nog bestaande stierenvechtersarena in Spanje, gebouwd tussen 1754 en 1784. De arena biedt plaats aan meer dan vijfduizend toeschouwers en er worden

148

nog altijd af en toe stierengevechten gehouden. U vindt hier ook een museum over het stierenvechten dat een bezoek waard is, net als de indrukwekkende neo­classicistische arena van José Martin de Aldehuela zelf. Het spektakel van mens tegen stier heeft vermoedelijk zijn oorsprong in de 6e eeuw. In de loop der tijden ontwikkelde het gebruik zich tot het gestileerde ritueel dat we nu stierenvechten noemen. De toreros, of stierenvechters, van Ronda speelden een grote rol in de ontwikkeling van de sport, net als de arena zelf. Aanvankelijk gebruikte men Romeinse amfitheaters als locatie en daarom zijn stierenvechtersarena's rond. Stierengevechten vonden echter ook plaats op pleinen, dus gebruikte men ook rechthoekige locaties. De arena van Ronda was een van de eerste gebouwen die specifiek voor stierengevechten werden geschapen. De grote vaardigheid van de legendarische stierenvechters droeg bij tot het succes en leidde ertoe dat overal werd gekozen voor de nu algemeen gebruikelijke ronde arenavorm. Beroemde 18e­eeuwse stierenvechters waren de Romero's, een familie uit Ronda, met drie generaties toreros. De meest vermaarde was Pedro Romero Martinez, die in zijn carrière naar schatting zo'n zesduizend stieren doodde en elke keer zonder een schram naar buiten wandelde. Zijn toen nieuwe, balletachtige stijl van vechten beïnvloedde vele generaties stierenvechters. Zijn grootvader Francisco introduceerde de stijl die bekend werd als de Rondaschool, met het gebruik van een stok waaromheen de muleta is gedrapeerd, het korte rode jasje dat stierenvechters eerder over hun arm droegen. "Stierenvechten is de enige kunstvorm waarbij de kunstenaar gevaar loopt voor zijn leven." Ernest Hemingway, schrijver

Dag 3: Spaanse Zwier in Sevilla We gaan Sevilla uitgebreid bezichtigen en beginnen de dag met een korte stadsrondrit. Aansluitend maken we een wandeling, waarbij we onder andere het Parque Maria Luisa, de Plaza de Espana en de oude tabaksfabriek (het decor van de opera Carmen) bekijken. Ook wandelen we door de Barrio de Santa Cruz, het oude middeleeuwse centrum. We zien de Giralda en de kathedraal. 's Middags brengen we een bezoek aan het Huis van Pilatus, een romantisch, stedelijk paleisje in Arabische stijl uit de 16e eeuw. 's Avonds kunt u in de stad, onder het genot van een drankje en "tapas" (kleine borrelhapjes), genieten van het uitgebreide ritueel van flaneren, kijken en gezien worden. Dag 4: Schone Kunsten, lthalica en het Alcázar Vandaag bezoeken we allereerst het Museum voor Schone Kunsten, dat gevestigd is in een prachtig oud klooster. Vervolgens gaan we even ten noordwesten van Sevilla naar de voor­ malige Romeinse kolonie Ithalica, de geboorteplaats van de keizers Trajanus en Hadrianus. We zien er de resten van straten, huizen en vloermozaïeken en uiteraard het theater. Bij terugkeer in Sevilla bezoeken we het Alcazar. In de middaguren bestaat de mogelijkheid om een boottochtje over de rivier de Guadalquivir te maken. NB In de week voor Pasen, de Heilige Week ofwel de Semana Santa, vinden in Cordoba en Sevilla vrijwel dagelijks kleurrijke paasprocessies plaats. Van 28 april tot en met 3 mei wordt in Sevilla de "Feria" gevierd. Een bont festijn van optochten, dans en muziek!

149

Dag 5: Cordoba; de Mezquita en andere schatten Cordoba was eens een belangrijk centrum van Moorse en joodse cultuur. We maken er een wandeling door de schilderachtige, oude joodse wijk Juderia. Vervolgens staat een van de hoogtepunten van deze reis op het programma: de Mezquita. Al in de 8e eeuw begon men met de bouw van deze schitterende moskee. Het interieur is een woud van ranke, deels Romeinse zuiltjes. Midden in de moskee liet Karel V in de 16e eeuw een barokke kathedraal bouwen! Voordat we verder reizen naar Granada wandelen we over een volledig intact gebleven Romeinse brug. Onderweg bezoeken we een olijfoliefabriekje, waar nog op de oude manier olie wordt geperst. Dag 6: Monumentaal Granada Deze dag staat helemaal in het teken van de monumentale stad Granada. Uiteraard gaat de meeste aandacht uit naar het beroemde Alhambra; een paleizencomplex met een rijke geschiedenis. Moorse kaliefen bouwden reeds in de 14e eeuw grote delen van dit prachtig versierde paleis met zijn binnentuinen en klaterende fonteinen. Twee eeuwen later voegde Karel V er een indrukwekkend, massief Renaissancekasteel aan toe.'s Middags bekijken we het centrum van Granada dat bekend staat om de oude Moorse wijk, het Albaicin en de monumentale kathedraal. Naast kerken en monumenten herbergt dit deel van de stad ook veel gezellige cafés en winkeltjes. Alhambra (Granada) Een van de islamitische wereldwonderen: "Het Alhambra werd door Moorse dichters beschreven als 'een parel gevat in smaragden" Mike McDougall, schrijver Het Alhambra is een waar juweel met zijn adembenemende ligging en zijn schitterende monumenten en paleizen die getuigen van een buitengewone cultureel­historische diversiteit. Het werd in de 9e eeuw ontworpen als een militaire citadel, maar halverwege de 13e eeuw werd het de residentie van het koninklijk hof van Granada. De verschillende functies van het Alhambra ­ er waren barakken voor de koninklijke wacht, maar in de medina (het Arabische deel) ook de beroemde Nasriden ­ paleizen en huizen van de edelen ­ vormen een verklaring voor de diversiteit aan bouwstijlen, vooral Moorse en renaissancegebouwen.

Dag 7: Alhambra en Nerja We maken een landschappelijk zeer interessante rondrit. Allereerst bezoeken we het van oorsprong Moorse plaatsje Alhama de Granada. Dit typisch Andalusische stadje wordt nog maar door weinig toeristen bezocht en de sfeer is er dan ook nog oorspronkelijk. Hier slaagt u er zeker in een origineel en authentiek aandenken te kopen. We dalen of naar de Costa del Sol en rijden verder oostwaarts. Onderweg brengen we een bezoek aan de grotten van Nerja die bekend staan om hun spectaculaire druipsteenformaties. Ook bezoeken we het sfeervolle centrum van Nerja.

150

Dag 8: Malaga - Schiphol We rijden naar de luchthaven van Malaga voor de terugvlucht naar Amsterdam. Hotels U verblijft in een drietal goede toeristenklassenhotels, in kamers voorzien van douche en toilet. In Sevilla logeren we in het sfeervolle en zeer centraal in de Barrio de Santa Cruz gelegen Hotel Fernando III. In Granada maken wij gebruik van het eveneens centraal gesitueerde Hotel Juan Miguel. U verblijft een nacht bij Malaga, drie nachten in Sevilla en drie nachten in Granada. ANDALUSIË De meest zuidelijke streek van het Iberisch schiereiland, Andalusie (Andalucia), sluit het meest aan bij onze voorstelling van Spanje. In een bekoorlijke tegenstelling vindt men hier met sneeuw bedekte hooggebergten en duinen van de kustvlakten, dorre steppen en sappige Huertas, palmbomen en heidevelden. Verder monu­ menten uit een schitterend verleden, die hun hoogtepunt vinden in de talloze pilaren van de moskee van Córdoba en de rood oplichtende torens en prachtig tuinen van het Alhambra In Granada. Het zuidelijk gedeelte van Andalusië wordt beheerst door de Andalusische Bergketen (Cordillora Betica). Dit gebergte bevat weliswaar de met eeuwige sneeuw bedekte Sierra Nevada met de hoogste berg van Spanje, de Cerro de Mulhacen (3481 m), maar het karakter ervan wordt grotendeels bepaald door de afgeronde vormen van een middelgebergte. Tussen de Andalusische Bergketen en de Sierra Morena ligt het Andalusische Laag­ land, waar de Guadaiquivir doorheen stroomt. Zowel in uiterlijk en taal als in cultuur vertonen de bewoners Moorse invloeden. In tegenstelling tot de gereserveerde, serieuze Castilianen hebben de Andalusiërs een onbezorgde vrolijkheid en een oosters aandoende fantasie. De vrouwen van Andalusië worden bewonderd om hun bevalligheid en esprit, die 'sal' (zout) genoemd wordt; en 'salero' betekent voor een Spanjaard het summum van vrouwelijkheid.

151

PORTUGAL (1987) LISSAB0N Activiteiten en bezichtigde bezienswaardigheden: 1. Alfama (Moorse wijk, hellende smalle straatjes waarin ons pension was gevestigd) 2. Mouraria (wijkje achter het kasteel Sao Jorge, ook erg oud en volks) 3. Bairro Alto ("hoge wijk", o.a. bereikbaar met kabelbaantjes, uitgaans en fadocentrum) 4. Baixxa (vlakke, laaggelegen wijk tussen Bairro Alto en Alfama, daterend van direct ná de aardbeving in 18de eeuw, koopcentrum. Rechte straten, grenzend aan oevers van de Taag en aan de beide centrale pleinen van de Rossio en Figueira) 5. Belém (voorstad van Lissabon, aan de kust gelegen, met veel musea) DAG 1          

Praca do Comercio (aan de Taag oever) Praca Rossio Praca Restauradores Praca de Figueira (Pleinen waarop net de verkiezingszege van Cavaco Silva werd gevierd met rondscheurende en luid claxonnerende voertuigen; het was toen zondagavond.) Miradour St. Zuzia (panorama over Alfama en de Taag) Kasteel Sao Jorge (op burchtheuvel, weids uitzicht, bruidsfoto's) Nationaal Theater (aan de Rossio) Stadhuis (terzijde van Comercio, er werden toen nog stemmen uitgebracht) Verschillende Igreja's (kerken, meestal Portugese barok)

CASTELO DE SAO JORGE Het Castelo de Sao Jorge ligt op de hoogste van Lissabons zeven heuvels en het beroemdste uitkijkpunt – ‘het oude raam' – biedt een spectaculair uitzicht over de stad. Het complex bestaat uit de eigenlijke burcht en de restanten van het originele koninklijke paleis. De 19e­eeuwse hoofdingang leidt naar het grote plein, de Praca d'Armas, en de Odysseustoren bevat een periscoop waarmee bezoekers een uitzicht van 360° hebben over Lissabon. Op de heuveltop stond al voor de Romeinse tijd een fort om de rivier te bewaken. Later kwamen de Visigoten en ten slotte viel de plek begin 8e eeuw in handen van de Saracenen. De volgende heersers waren de Moren, die in 1147 uit Lissabon werden verdreven door Portugals eerste koning Afonso Henriques. Toen Lissabon in 1255 de hoofdstad van het jonge Portugese koninkrijk werd, werd de burcht tevens koninklijk paleis. De burcht kreeg zijn naam in 1371, toen hij werd opgedragen aan Sint­George door koning Jan I, die met de Engelse

152

prinses Philippa van Lancaster was getrouwd. Er kwam echter een nieuw paleis op de oever van de Taag en de burcht werd zwaar beschadigd bij de aardbeving van 1531, zodat hij zijn dominante positie verloor. Het gebouw diende als gevangenis en als militaire barak, maar bij de aardbeving van 1755 werd nieuwe schade aangericht. In de jaren ‘40 van de vorige eeuw begon men met de restauratie en veel van de originele gebouwen en elementen zijn nu hersteld.

's Avonds kroegjes in Alfama; na 02.00 uur op balkon van kamer.

DAG 2      

Torre de Belém Met een taxi, het was maandag en de musea bleken gesloten, dus eigenlijk een vergeefse gang! Torre is een zeemanstoren, markant landschapspunt. Monument van de Ontdekkingsreizigers (Descobertas): 60 m hoog, foto van Clim beneden op landkaart. Toeristische supermarkt, modern opgezet. Clim koopt witte pet. Boottocht van 25 min. naar het vissersdorp Trafaria aan de overkant van de Taag. Rondgewandeld en gegeten. Verder nog: Dom José standbeeld (op plein); standbeeld Duque Pereira; Imperio plein. Praca Real (vóór de musea van Belém) en het Ajuda Paleis (rustig).

’s Avonds: Met de taxi naar Bairro Alto. Daar te voet verder. Parlement (met schildwachten), einde vorige eeuw, neo­klassiek.  

Bica Elevator (was helaas net buiten werking). Sao Pedro Belvedere, met uitkijk op Baixxa en de Rossio o.a.

Na 22.00 uur kroegjes in de buurt en natuurlijk whisky op het balkon tot diep in de nacht. Op de kamer naast ons ligt een Nederlands stelletje als dieren te paren (zo te horen tenminste). DAG 3

       

Sé, betekent Kathedraal, van buiten sober, van binnen uitbundig. Opnieuw Belém, musea nu wel open. Vervoer per taxi. Jeronimos­klooster en kerkcomplex. Veel toeristen, wel mooi. Prachtige ornamenten. Museo de Marina, scheepvaart. Te veel modellen naar onze smaak. Museo de Coches, koetsen, wel aardig maar niet groots. Planetario, was helaas in restauratie. Uitgebreid eten in onooglijk achteraf kroegje, zeer goedkoop en erg veel; dubbele portie vlees. Vasco da Gama Aquarium. Terug met het trammetje. Metro naar noord, daar wandelend naar Aquaduct (lang zoeken); kip eten. 's Avonds in Alfama gebleven, na enkele pinten bij Restauradores op terras.

153

DAG 4       

Santa Justa lift (van Eifel, leidt naar ruïne op Bairro Alto). Archeologisch Museum, niet veel bijzonders. Standbeeld van Pombal (18de eeuwse minister) aan de Rotunda (verkeersplein), aangeklampt door zigeuners. Penitentiariao, de gevangenis (foto van politieke muurschildering). Jardim Botanico, schitterende tuinen, tropisch. Estrela Basilica, mooie kerk ten westen van het centrum. Terug met taxi, bustickets kopen en plaatsen reserveren voor reis naar Oporto.

’s Avonds: Op naar een fado­restaurant. Oplichters daar: f 12 voor een pint! Wij stoorden de zanger die verongelijkt met zingen staakte. 's Nachts rumoerige buren (dronken), bijna op de vuist. Elke dag opnieuw bij de pensionhoudster (die normaal lerares Portugese taal en cultuur was op een lyceum) Esc. 2000 afrekenen. In het pension komen veel trekkers met rugzakken.

0P0RT0 Een heel sjiek pension gevonden – Uniao geheten ­ met marmeren gangen en overal spie­ gels en rode lopers. We hadden er de duurste kamer; de zaak werd gerund door een trio vrouwen (jong, middelbaar en oud).       

  

Sé, de kathedraal. Hoog gelegen op de rand van het diep ingesneden dal van de Douro. Een tijdje genoten van het orgelspel, muziek. Panorama Serra do Pilar. Groots uitzicht over de rivierkloof met aan beide zijden de oplo­ pende stad. Foto’s van de zonsondergang. Ponte de Luis I. Is een dubbele brug van ijzer, ontwerp van Gustav Eifel. Mercado. Overdekt marktgebouw; groente, vis, vlees, fruit, etc. Pornofilm (echte hard core, onbegrijpelijk in het katholieke Portugal) bezocht in de chique gehoorzaal van het vorige eeuwse gebouw. De Franciscus – kerk. Uit de 14de eeuw, volgestouwd met houtsnijkunst, een zee van details, ornamenten, tierelantijntjes, alles verguld. Hospital de Sao Antonio. 's Zondagsmorgens, Clim consulteert de Emergencia (Eerste Hulp) vanwege uitslag en jeuk. De dokter spreekt moeizaam Engels, een Portugees uit Keulen vertaalt. Spuit in bil en arm. De behandeling is gratis. Daarna apotheek zoeken die niet gesloten was, een en ander met behulp van een vrouw uit ons pension. Betreffende vrouw (met dochtertje) smeert Clim in met zalf. De rest van de dag slaapt Clim. Twee dagen later is Jos ook het slachtoffer van dezelfde kwaal. Andere kerken en kapellen: Irgeja de Lapa: moderne, lichte vormgeving, er zijn net trouwplechtigheden aan de gang als we er binnenkomen. Capela de las Almas (met veel azuurblauwe tegeltjes aan de buitenkant). Igreja de Boavista, Igreja do Carmo. 154

  

 



Verschillende pleinen, waaronder de Praca de Republica, Praca de Liberdade, Praca de Marques Pombal (in het noorden), de Batalha (wachten op de bus naar Coimbra). Het kermis­ en tentoonstellingsterrein met mooi uitzichtpunt en met het kristallen paleis, het Palacio de Cristal. De Ribeiro. De kades aan de rivier de Douro. We ontmoeten er een half Hollandse kaaskop (zo noemt hij zichzelf, hoor!), half Oportees (van moederszijde) genaamd Anto­ nio. Hij was er havenmeester, sprak nog redelijk Nederlands, had een kater, kortom een vreemd figuur. Maar het was toch wel een geschikte vent. We gingen samen met hem in een kroegje "vinho verde" drinken: jonge wijn, erg zuur! Onze maag kwam in opstand. De Clérigos. De hoogste toren van Portugal. Beklommen en uitzicht. Jos foto's gemaakt van / voor drietal jonge Spaanse toeristen. Praca de Joao I, het centrale plein, met het stadhuis. Omzoomd door pompeuze bank­ gebouwen en hotels. In de buurt: cafeetjes, restaurantjes, toeristenbureau. In een groot café met meer dan 100 tafeltjes waaraan blokkende studenten zaten, leerden we een andere Antonio kennen: tandeloos, 44 jaar, oud legionair, arbeidsongeschikt, polyglot. Universiteit, Beursgebouw, Stationsgebouw (azulejos, vogeltjesmarkt)

In het pension verschillende keren karig ontbeten. Achter het huis bevond zich een groot terras, waar we ons regelmatig ophielden. In de cafeetjes dronken we voornamelijk halve liters bier voor een prijs van ongeveer een gulden. BEURSPALEIS Elegant voormalig centrum van Porto's financiële wereld Het Palacio da Bolsa, met zijn schitterende Arabische zaal in het hart, is een van de voornaamste neoclassicis­ tische gebouwen van Portugal. Tijdens het beleg van Porto in 1832 brandde het oude Sao Franciscoklooster tot de grond af. In 1841 gaf koningin Maria II de Kamer van Koophandel van Porto toestemming op deze plek een nieuw hoofdkwartier te bouwen. Joaquim da Costa Lima Junior werd benoemd als de architect en in het daaropvolgende jaar begon de bouw, gefinancierd door de kooplieden zelf. Het ontwerp van het paleis werd beïnvloed door de Engelse palladiaanse stijl, met name door het Sint Antonio­ hospitaal van John Carr en het Britse Handelshuis van John Whitehead, beide in Porto. Achter de sobere Dorische façade leidt een vestibule naar de hal der naties, een ruime zaal met een enorme koepel van glas en metaal, versierd met het nationale wapen en de wapens van Portugals belangrijkste handelspartners aan het eind van de 19e eeuw (zoals Engeland en de Verenigde Staten). De desoriënterende mozaïekvloer is geïnspireerd op de Grieks­Romeinse Stijl van Pompeii. Een ander opmerkelijk aspect van het paleis is de majestueuze trap, in 1868 ontworpen door Adolfo Goncalves de Sousa, die het project in 1860 overnam. Vanuit de portrettenkamer, die een beroemde tafel bevat van de meubelmaker Zeferino Jose Pinto, komt u in het architectonische piece de résistance: de Arabische zaal. De Sousa liet zich inspireren door het Alhambra in Granada en begon in 1868 met deze complexe ruimte in Moorse stijl. Het duurde achttien jaar voordat hij was voltooid. De glinsterende versieringen worden geaccentueerd door een uitgekiende belichting voor fraaie kleureffecten.

155

BRAGA Om 11.30 uur naar Braga, een stad in het noorden. Daar rondgewandeld tot 16.30 uur. We bezoeken er een paar kerken en een barokke kathedraal. Ook bekijken we het bedevaarts­ oord Bom Jesu de Monte, de vele trappen naar de kerk zijn erg vermoeiend. Echt veel begrip voor de pelgrims hebben we niet. De meeste zien er sjofel en armoedig uit en lijken afkom­ stig uit de (goedgelovige) onderklasse van de maatschappij. De busrit terug voerde langs kust, haven en strand. Bij terugkeer in Oporto zien we kroegkennis Antonio 2 (oud­legionair) die ons uit taxi hangend uitbundig begroet. MEER INFO BRAGA Ten noorden van Porto ligt de stad Guimaraes en het kasteel waar Afonso Henriques, de stichter van de staat, werd geboren. Zo'n 25 km verderop ligt Braga, de hoofdstad van Minhos met granietstenen kerken en een gotische kathedraal met een rijk barokinterieur en bijzonder kostbare kerkschatten. Deze en vele andere steden hebben hooggelegen bedevaartskerken, waarvan die van Bom Jesus do Monte, nabij Braga, wel de opmerkelijkste is. De gemakkelijkste manier om de heuveltop te bereiken is via de kabelbaan of de rijweg. De pelgrims klimmen echter naar boven langs de imposante trap, met aan weerszijden de kapellen van de Kruisweg en fonteinen. De allervroomsten kruipen op hun knieën de trap op; anderen zenden hun eigen gewicht in kaarsen aan de kerk. In Braga wordt veel gebeden, zeggen de Portugezen. Maar in Fatima gebeuren de wonderen, voegen ze er stiekem aan toe. Braga is Portugals heilige stad en dus ruim voorzien van kerken en bisschoppelijke paleizen. De kathedraal ziet er echter van buiten niet bepaald indrukwekkend uit. Dat is wel het geval met de Igreja do Bom Jesus do Monte (Kerk van de Goede Jezus op de Berg), een bedevaartsoord aan rand van de stad. Het heiligdom ligt op de pelgrimsroute van Fátima naar het Spaanse Santiago de Compostella. De ware pelgrim maakt de lange klim over de zigzaggende trap aan de voet naar de top en werpt onderweg een blik op de grotten en kapelletjes die de Via Sacra, de heilige weg, omzomen. Met de auto of per kabelbaan naar boven kan ook. Het is echter beslist niet de bedoeling om joelend en rennend de trappen af te dalen, zoals groepen schoolkinderen graag doen. In de naaste omgeving houden zich nog enkele bedevaartkerken op. Zo is in Sameiro een witte koepelkerk verrezen, omringd door bordessen, trappen, beelden, pleinen en parkeer­ plaatsen. Net als in Lourdes en Fátima wordt het religieuze spektakel hier in een massaregie opgevoerd.

COIMBRA Van het verblijf in deze bekende studentenstad (spreek uit: Koe­iembre) in het midden van het land hebben we geen aantekeningen terug kunnen vinden. Uit het blote hoofd weten we wel nog dat we in Hotel Kaninmimba onderdak vonden, vlakbij de universiteit gelegen. Die bezoeken we dan ook, samen met de wereldberoemde bibliotheek (die trouwens gesloten blijft voor ons). Ook bezoeken we nog langdurig een stadstuin / ­park met veel tropische vegetatie en standbeelden. Do. 30 juli 1987

FÁTIMA Om 11.40 uur vertrekken we met bus vanuit Coimbra naar Fátima. Aankomst daar om 13.00 uur, bagage afgegeven bij een depot aldaar. Bedevaartsoord bezocht, als onkerkelijke (Clim) en atheïst (Jos) hebben we hier eigenlijk niets te zoeken. Het is niet zo erg druk, het seizoen is al lang afgelopen. Grappig vinden we de kruipende gelovigen. We voelen wel enig mede­ 156

leven met hun smarten. Ook opvallend zijn de duizenden druipende en stinkende kaarsen die ter ere van de Heilige Maagd ontstoken zijn. We drinken er koffie in een van de vele restaurants en hotels die het heilige oord omgeven. De meeste zijn trouwens gesloten, net zoals de souvenirshops. Om 15.30 uur vertrekken we naar Lissabon met dezelfde busmaatschappij. ONZE-LIEVE-VROUW VAN FÁTIMA Populair heiligdom voor de maagd Maria Onze­Lieve­Vrouw van Fatima werd gebouwd ter herinnering aan het feit dat hier in 1917 de maagd Maria werd gezien door drie herderskinderen: Lucia Santos en Francisco en Jacinta Marto. Ze zouden op 17 mei door Maria zijn bezocht in een weide niet ver van het dorpje Aljustrel zo'n 1,6 km van de stad Fátima. De verschijning zou hebben gezegd dat ze zich bezorgd maakte over de oorlog die Europa verscheurde (dit was het voorlaatste jaar van de Eerste Wereldoorlog). De gedaante keerde vijf maanden achtereen terug en elke keer was een grotere menigte aanwezig (hoewel alleen de kinderen Maria konden zien en horen). Op 13 oktober verscheen ze voor het laatst en meer dan 70.000 mensen meldden dat ze donderwolken hadden zien langsgaan en dat er gekleurde lichtstralen naar de aarde schoten. De bouw van de basiliek, die de graven bevat van de drie zienertjes (Lucia overleed als laatste in 2005), begon op 13 mei 1928 en in oktober 1953 werd hij gewijd. Het gebouw, met een 65 meter hoge centrale toren, bezit lange wandelgangen in Romeinse stijl met witmarmeren zuilen. Aan weerskanten van de ingang hangen schilderijen van Maria. De kerk is via colonnades verbonden met een reeks gebouwen, waaronder een klooster en een ziekenhuis. De vijftien altaren zijn opge­ dragen aan de vijftien mysteries van de rozenkrans en de gebrandschilderde ramen vertonen afbeeldingen van de verschijningen. De pelgrims verzamelen zich op de aangrenzende Cova, een weids voorplein met een kapelletje op de plek waar Maria zou zijn verschenen. In 1970 verklaarde het Vaticaan het verhaal van Fátima een legitiem onderdeel van de christelijke geschiedenis. Het voorplein biedt plaats aan 300.000 pelgrims, maar het waren er meer dan een miljoen toen de paus kwam. Van de maanden tussen mei en oktober is elke dertiende dag de favoriete datum om een bezoek te brengen.

Vertrek met de Lusitania Express Aankomst in Lissabon tijdens het spitsuur. Van station midden­noord naar station oost: Sao Apollonia. We moesten tijdig zitplaatsen in de Lusitania Express voor de dag erna reserveren (Clim stond weer eens één uur lang in rij). Geld wisselen, van escudo's naar peseta's, had weer eens heel wat voeten in de aarde. We moesten hierbij ook onze paspoorten laten zien. Om 21.00 uur: de trein vertrekt punctueel, we gaan weer terug naar Spanje om van daaruit met een andere trein via Frankrijk en België huiswaarts te keren. Dezelfde kennis van de heenreis, de Portugese zakenman, zit weer in trein. We maken een gezellig praatje met hem en hij vertelt ons over de succesvolle carrières van zijn kinderen, die allen de universiteit afgerond hebben. Druk, druk, druk! Vr. 31 juli 1987 Met de nachttrein naar Madrid. Jos langdurig in gesprek met jonge Amerikaan uit Florida die Spaans studeerde. In restauratie ook nog gesprek met een Berkeley student die op blote voeten heel Europa per trein doorkruiste. Clim lag al in de coupé te pitten, hij voelde zich niet lekker. 's Ochtends bleek onze schoudertas uit onze coupé verdwenen te zijn. Vergeefse naspeuringen in de trein. Aankomst in Madrid om 09.00 uur. Direct bij politiepost in het 157

station aangifte gedaan van vermissing c.q. ontvreemding; om 10.00 uur hadden we de procedure achter de rug. Terugreis Op de terugweg deden we nog eens Parijs aan. We arriveerden vanuit Hendaye (Spaans – Franse grens) om half acht 's morgens. Métro in, op naar Gare de Nord. Daar koffie aan bar (aangesproken door zatte Fransoos), Clim ietwat ziek, getracht in 1e klas wachtkamer te relaxen (werd bewaakt), Jos op verkenning. Om 11.00 uur stokbrood eten met kaas in klein parkje. Arabische jongen door de politie gefouilleerd. Jos bezoekt nabijgelegen kerk en oud ziekenhuis. Om half twee 's middags vertrok onze Express richting Brussel ­ Luik ­ Keulen.

158

159

MADEIRA (1995) GROEN EILAND IN DE ATLANTISCHE OCEAAN DEEL I

DEEL II

Reisverslag 8 dagen

Achtergrondinformatie

Vliegreis en hotel

Geschiedenis

Excursies

Klimaat / Economie

Wandelingen langs levada’s

Volk en cultuur

Karnaval

Funchal

Tuinen en parken

Bezienswaardigheden

DEEL III Foto­impressies (eigen foto’s) NB Dit reisverslag is pas in januari 2000 met behulp van de programma’s MS Publisher en I Publish aan de hand van het oorspronkelijke verslag uit 1996 samengesteld.

DAG 1 SCHIPHOL - LISSABON - FUNCHAL Ik vertrek pas om 17.15 uur, maar heb daardoor direct al anderhalf uur vertraging. Ik vrees voor de aansluitende vlucht naar Madeira in Lissabon, daar moet ik overstappen. Gelukkig blijft dat vliegtuig wachten op ons. "No problem," zei een van de airport officials, “we had to wait, it was the same plane that went through to Madeira." Om half twaalf aankomst in Funchal, het is daar overigens één uur vroeger. Spectaculaire landing langs rotsen, het kleine vliegveld is half in zee gebouwd. Ik word door een zekere Roberto afgehaald en zit alleen in het busje, ik blijk de enige klant van Sunplan vandaag. Mijn tas komt als allereerste op de transportband, dus ik hoef nauwelijks te wachten. In een half uur met stijgen en dalen bereiken we naar Funchal. Snel inchecken in het kraakhelder hotelletje; al het houtwerk is gladgeboend, zinde­lijke badkamer, dikke handdoeken, overal is goed licht. Alleen de muurkast is te krap bemeten en de zich daarin bevindende safelocker 'lockt' niet. Het hotel is klaarblijkelijk gebouwd voor bejaarde toeristen, overal bevinden zich alarmbellen, noodtouwtjes en extra handgrepen. Ik ga direct slapen, het is inmiddels ver na middernacht.

160

DAG 2 WANDELING DOOR FUNCHAL Een karig ontbijt is ’s morgens mijn deel: één broodje, kluitje boter, lepel jam, wat aanleng­sap en koffie. De volgende dagen neem ik mijn eigen beleg mee: kaas en knoflookworst die ik in een buurtwinkel koop. Eerst ga ik wisselen bij de Volksbank (jawel) en enkele excursies boeken bij een reisbureau. Van daaruit wandel ik naar Reid's Hotel ( waar Winston Churchill vaak logeerde en schilderde), kaarten kopen, foto's vanuit een miradouro maken, koffie drinken en zo aan de westkant van de stad. Mooie uitzichten op resort hotels, er is hier echter weinig strand. Het eiland is van vulkanische oorsprong. Veel keien op kust, deze veroorzaken door de ferme golfslag een mooi ruisend, ritmisch geluid. Uitgebreide jachthaven. Terug naar hotel, jas wegbrengen, want het weer is schitterend geworden. Verder naar oostzijde van de stad. Ik passeer de twee rivieren en kom in Oud­Funchal, dat momenteel meer als een vissersdorp uitziet. Witbepleisterde huizen, rode pannendaken, allemaal in eigen stijl. Fort en oude kerk bekijken. Panorama's over de stad die in een soort kom pal aan zee ligt. Via enkele canyons (hier wonen ook armere inwoners) kom ik helemaal boven, vanwaar ik een andere weg terugneem. Onderweg "caldo verde" gegeten; dit is soep met kruiden, spinazie e.d., heel lekker! Tot 9 uur blijf ik 's avonds op mijn kamer; cryptootjes oplossen, muntjes voor Clim selecteren, lezen, t.v. kijken. Daarna pilsjes pakken in verschillende kroegjes om de hoek. Op de markt is ter gelegenheid van Karnaval een orkest, de Black Company geheten (inderdaad allemaal zwarten), die funk en rap ten gehore brengen. Hier, in Madeira? De kroegen sluiten vroeg, de meeste al vóór tien uur. Meestal kan ik er wel een vinden die tot elf uur open is. DAG 3 FUNCHAL - MONTE – KARNAVALSOPTOCHT FUNCHAL Directe bus naar Monte (eerst vertrekpunt uitzoeken), de rit duurt een half uurtje. Monte ligt op een hoogte van duizend meter. Antiek kerkje bezichtigen met trappen. Veel tuinen, een waar lustoord is het hier. Ik bezoek langdurig het Monte Palace (ooit behorend aan de laatste keizer van Oostenrijk), de Tropical en Oriental Gardens. Mooie uitzichtpunten. Hier is enkel flora te zien: azalea's, protea's, pijnbomen en sequioa­bomen, Khoi Fish vijvers (nou ja, die mooie Japanse karpers behoren natuurlijk tot de fauna). Tobaggons bekijken, dit zijn houten sleden die naar beneden suizen. Kosten fl 25 per persoon voor 2 km, duur toeristengrapje waaraan ik niet meedoe. Veel bezoekers van middelbare en vergevorderde leeftijd, waar­ onder verwoede fotografen met antieke camera's. Bus terug. Diverse vissoorten in restaurant. Karnavalsoptocht bekijken, het is te druk naar mijn smaak. Ik zie niks, er staan 8 rijen voor me en er zijn geen praalwagens, alleen groepen en 'einzelgenger", over het algemeen jong volk en kinderen. Er wordt praktisch niet gezopen. Ik word belaagd door een brutale bedelares. Nog eens Funchal Velho bezichtigen. In het gedrang trouwens angstvallig mijn beurs bewaken. Er is ook kermis in de stad, maar die is niet zo groots aangepakt. Aardige kroegjes in de oude buurt, 161

ook veel toeristen trouwens. Er zet een koude wind op en het begint zachtjes te motregenen. Terug naar hotel. Lezen tot 9 uur, kroegjes opzoeken tot elf uur.

DAG 4 FUNCHAL - PICO DO AREIRO - RIBEIRO FRIO - SANTANA - MACHICO - FUNCHAL Het is Aswoensdag. Alles blijkt dicht vanwege Bank Holiday: de Mercado, de kerken, de musea.

Alleen de begraafplaats is open, hij is dicht begroeid. Er liggen daar ook veel Duitsers en Engelsen begraven. Om twee vertrek ik met het excursiebusje, met zijn vieren gaan we de Eastside van het eiland doen. Chauffeur José spreekt uitstekend Engels. Ik trek op met een gepensioneerde Engelse bureaucraat, een gentlemanachtige globetrotter. De Pico de Areiro zit volledig onder de mist, het is het hoogste punt van Madeira. In het dorpje Ribeiro is een forellenkwekerij. Mooi landschap rondom Santana. Door een aardverschuiving op de weg moeten we 10 km omrijden. De adelaarsrots van Faya is indrukwekkend; alleen bekijken, niet beklimmen. Het blijft voortdurend slecht weer. In Madeira heeft het de afgelopen 3 jaar slechts 15 volle dagen geregend, nu in één week tijd regent het al 3 dagen achter elkaar, zegt de gids. Schiereilandje op uiterste oostpunt: steile klippen, kaal en leeg landschap. Er ligt een windmolenparkje. Uitzichtpunten op terrasvormige akkers bij Machado, het tweede stadje van Madeira. Even verder strekt de luchthaven zich in de oceaan uit. Jammer van het weer, maar het landschap is fantastisch, tenminste datgene wat ik ervan door de nevelflarden kan zien. Diner: peppersteak met friet, groente en ijs na. Tuinbonen als snack! Prijs: fl 15. De haven van Funchal Het autoverkeer maakt nog wel gebruik van de Avenida do Mar, de brede kustboulevard die ook de plek bij uitstek is om te genieten van de korte maar kleurrijke zonsondergangen op Madeira, en waar het ook na het eten goed flaneren is. Rechts daarvan bevindt zich de drukke haven voor container­ en passagiersschepen. In de jachthavens liggen luxueuze, zeewaardige jachten van de rijken der aarde. De Beatles en madonna hadden hier vroeger ook een boot liggen. Op de tegels van de pier zijn aardige schilderingen en een soort graffiti aangebracht. In veel van die jachten zijn momenteel dure (vis­)restaurants gevestigd. Madeira wordt veel aangedaan door “rond de wereld”­ zeezeilers en cruiseschepen.

DAG 5 FUNCHAL - CAMARA DO LOBOS - FUNCHAL

Rugzak om en lopen maar; ik volg de Levada do Piornais, een gemakkelijke route die langs de kust naar het sfeervolle vissersplaatsje Camara de Lobos loopt. Hij slingert zich tussen bana­ nenplantages en wijngaarden door. Een enkele maal raak ik verdwaald. Ik loop die dag zo'n 19 km. Levada's zijn irrigatiekanalen van beton (lijken op open riolen, maar er ligt beslist geen rotzooi in), die de hoogtelijnen van de bergen volgen. Soms lijken ze echt tegen de helling geplakt boven een afgrond van 200 meter, maar ik ben een van de weinigen die daar over­ heen durft, last van hoogtevrees heb ik niet echt. Soms moet je over gevallen bomen of door smalle en donkere tunneltjes, kruipend of gebukt. Het kost dus wel enige inspanning. Zicht op de hoogste kaap van Europa, de Cabo Girao. In het ruige Secorrosdal draai ik me om; de wind komt opzetten, waardoor het mij te link wordt. Met de bus terug. Lezen (E. Leonard: 162

Riding the Rap). Bezoek aan Beatleboot in de haven, hij is nu in andermans handen. De rest van de avond Russisch leren. DAG 6 FUNCHAL - RAMIROS - MIRANDA - FUNCHAL Enorm slecht weer. Ik loop een andere levada, maar er ligt zoveel modder, dat ik me halverwege (ook vanwege de regen en kou in de bergen) omdraai. 's Morgens heb ik eerst de Mercado do Lavradores bezocht: heel kleurig met zijn verse fruit, groente en vreemde diepzeevissen. Ik ben veel oudere Duitsers op de levada tegengekomen, die gingen onver­ droten door, weer of geen weer. Ik verken een ander gedeelte van het stadje en laat me een tijdlang uitwaaien op de pier. Winkeltjes bezoeken voor souvenirs, maar ik vind niks geschiktst (of m.i. te duur). Briefje van Orion­agent bij balie: overmorgen pick­up tijd busje naar air port om 08.15 uur. DAG 7 FUNCHAL – EXCURSIE ROUND TRIP ISLAND - FUNCHAL Om zeven uur op. Andere toeristen bij de grote hotels oppikken. Eerst goed, later slecht weer.

We bezichtigen, respectievelijk stoppen bij: 1. Camara de Lobos (toeristisch vissersdorp dat ik al eerder heb bezocht); 2. Cabo Giraó (Japanse toeristen van een cruise verdringen zich met ons); 3. Ribeiro Brava (een haventje met een tunnel, nauwe kloof); 4. Boca de Encumeda (hoge pas, ligt helaas helemaal in de mist verscholen, dus weg uitzicht, het is er kil); 5. Saó Vicente (mooi dorp aan kust); 6. Seixal (ruige rotskust, 18 km spectaculaire weg); 7. Porto Moniz (uiterste westpunt, restaurant, zeezwembad, vulkanische rotsen, gratis lunch over­ geslagen); 8. Saó Jorge (mediterraan uitzicht, terrassen, souvenirshop); 9. Santana (A­ vormige huisjes); 10. Fayal (adelaarsrots); 11. Ribeiro Frio (forellenkwekerij); 12. Poiso (bergdorp op 1400 m); 13.Terreira Lute (oorlogsmonument); 14. Monte (aardig kerkje); 15. Funchal (hoofdstad). Voor het eerst in deze vakantie op Madeira eet ik slecht in een restaurant. Aan de haven zijn volksdansen bezig. Ik ga sigaretten inkopen, die zijn goedkoop. Tas inpakken en op tijd slapen. DAG 8 FUNCHAL - LISSABON - AMSTERDAM - ROERMOND

Op de terugweg weinig te melden. Alles verliep volgens plan. Ik ben tegen zes uur ‘s avonds weer thuis. In de lucht kan ik genieten van een prachtig uitzicht op Porto Santo (een vlak eilandje

dat bij Madeira hoort op zo’n 20 km van afstand ten noordoosten)en de oude binnenstad van Lissabon .

163

ANDERE BEZOCHTE PLAATSEN Cabo Girao + Camara de Lobos Zie elders in dit verslag. Camacho Een dorp dat zich toegelegd heeft op de productie en verkoop van rieten producten, zoals manden, dienbladen, stoelen en dergelijke. Bijna de gehele bevolking vindt als vlechter of verkoper emplooi in deze thuisindustrie. Gelegen op 15 km van Funchal. Canical Een vissersdorp met het bekende walvismuseum (niet bezocht). De walvisvangst is tegenwoordig verboden, dus het dorp zieltoogt. Op 35 km ten oosten van Funchal. Canico Op 9 km van Funchal op de weg naar het vliegveld. Barokke kerk met hoge klokkentoren. Er ligt een onderwaterpark, het domein voor diepzeeduikers. Er staat ook een gigantisch Christusbeeld uit 1927 dat doet denken aan dat van Rio de Janeiro en Lissabon.

Machico De tweede stad van het eiland met 13.000 inwoners. Vroeger hoofdstad, ligt vlak bij het vliegveld. Omsloten door bergruggen met groene terrasvelden. Kleine vissershaven en scheepswerfjes. Ligt aan de oostkant van Madeira. Monte De meter boven Funchal gelegen met de kerk Nosse Senhora do Monte als herkenningspunt. Van hieruit start de rit naar beneden met de houten toboggans. Het dorp is omgeven met fraaie tuinen en parken, waaronder de Jardim Botanico en de Monte Palacio. Een steile weg omhoog voert naar het Terreiro da Luta, een oorlogsgedenkteken met de Heilige Maagd op een 5,5 meter hoge zuil. Pico do Areiro Met zijn 1810 meter is dit Madeira’s een na hoogste berg, vaak in nevelen gehuld zoals toen ik er was. Vanuit Funchal binnen een uur te bereiken per bus. Van hieruit kun je prachtige wandelingen maken, onder andere naar de … Pico Ruivo De allerhoogste piek die 1862 meter telt. Prachtige zonsopkomsten en –ondergangen, tenminste als het er niet mist. Op 45 kilometer ten noorden van Funchal. 164

Poiso Een hooggelegen pas die noord met zuid verbindt. Veel bos– en heidegronden in een natuur­ park. Tal van uitheemse bomen, waaronder Japanse ceders en Douglas­sparren. Ponta Delgada Dorpje aan de noordkust, omgeven door wilgen (rietvlechtkunst). 60 km van Funchal. Ponta de Sao Lourenco Oostelijk uiteinde van Madeira waar zich een rotswand van 180 meter recht naar beneden in zee stort. Erg droge streek in tegenstelling tot de rest van het eiland. Windmolenpark. Kaal, onbegroeid en winderig. Port Moniz Geheel aan de Noordwest­kust gelegen stadje, het verst van Funchal verwijderd (50 km) Enigszins toeristisch, geheel omgeven door landbouwterrassen. De kustweg er naar toe is bijzonder spectaculair, op sommige plaatsen is hij met de hand uit de rotswanden gehou­ wen. Hij is slechts 19 kilometer lang en erg smal. Veel watervallen storten zich in het natte seizoen over de weg heen. Ook loopt de weg door talloze tunneltjes. Aan de kust liggen natuurlijke poelen die in de vulkanische rots zijn uitgesleten. Ribeira Brava Een kustplaatsje van waaruit men het binnenland ingaat. Monding van de “Wilde Rivier”. Veel visrestaurantjes; startpunt van tal van levadawandelingen. Ribeiro Frio Een stil bospark met als grootste attractie een forellenkwekerij. Ook dit is een gewild start­ punt van de meer eisen stellende levadawandelingen, o.a. naar de Portela. Santana De groene valleien rond dit noordelijk gelegen stadje behoren tot de mooiste van Madeira. De omgeving wordt beheerst door smaragdgroene terrassen waar tot soms zelfs driemaal per jaar wortel, bataat, aardappel, kool en maïs wordt geteeld.Het stadje zelf is befaamd om zijn leuke, A­vormige huisjes met goed onderhouden tuintjes er omheen. Deze bouwwijze wordt ook nog wel eens gebruikt als koeienhuisje.

165

MADEIRA WIJNEN Er bestaan vier soorten Madeira­wijn, elk genoemd naar de druif waarvan ze zijn gemaakt. Sercial is een amberkleurige, droge wijn die vaak als aperitief wordt gedronken, bij soep en visgerechten. Sercial wordt gemaakt van druiven die op circa 800 m hoogte groeien; lager zouden ze door het grotere aantal zonne­uren een hogere suikerconcentratie bereiken. De van velden op circa 500 m hoogte afkomstige verdelho is dan ook een mediumdroge, taan­kleurige wijn die vooral bij het hoofdgerecht wordt gedronken. De volle, licht naar noot smakende bual is een goede begeleider van kazen als Stilton en rijke desserts, terwijl de volzoete malmsey op zijn plaats is bij de koffie. Het procédé van langzame verwarming en afkoeling, plus de toevoeging van alcohol, maakt de wijn zeer goed bewaarbaar. Een reserva is al vijf tot twintig jaar oud en een vintage moet twintig jaar op vat hebben gelegen en twee jaar op fles. En dan nog zijn ze in hun jonge jaren. Elke slok Madeira brengt een vleugje geschiedenis: de aroma's hebben zich soms gedurende vele decennia kunnen ontwikkelen. De oudste op Madeira bewaarde wijn dateert van 1772 ­ en deze bleek na een analyse uitgevoerd bij de laatste vervanging van de kurk, nog in perfecte staat te zijn. Te koop ­voor een goede 600.000 escudo’s ­ is wel wijn die in 1863 werd gebotteld, een jaar waarin de Amerikaanse Burgeroorlog nog in volle gang was. Winston Churchill, een regelmatige gast op Madeira, was verzot op deze edele wijnen. Tijdens een diner in het Reid's Hotel in 1950 werd Churchill door de Engelse gemeenschap op het eiland een fles aangeboden, die eerder aan Napoleon was geoffreerd toen deze op weg naar St.­Helena voor het eiland ten anker ging. Die fles werd nooit gedronken en kwam retour. Nadat Churchill deze fles met zijn gasten had genuttigd, bleek hij minder onder de indruk van het feit dat hij ooit aan Napoleon had behoord, maar des te meer van het feit dat deze wijn werd gemaakt in de tijd dat Marie Antoinette nog leefde! dankzij de combinatie van vruchtbare vulkanische grond, zon, regelmatige regen en een hoge vochtigheidsgraad.

DEEL II

ENIGE ACHTERGRONDINFORMATIE De ontdekking van Madeira Omtrent de ontdekking en kolonisatie van Madeira doen vele verhalen en legenden de ronde, waarvan vele tot op heden voortleven. Volgens één legende is Madeira het enige niet­verzonken deel van Atlantis; een andere verhaalt van de legendarische piraat Kapitein Kidd en zijn verloren schat die nog altijd op een van de Ilhas Selvagens begraven moet liggen. Madeira was al een vast navigatiepunt voor zeevaarders lang voordat Porto Santo en Madeira in 1420 officieel werden 'ontdekt' door Joáo Gonçalves Zarco. Plinius, de Romeinse schrijver uit de 1e eeuw, sprak op grond van de opvallende kleur van het zeediertje Orchilla al van de 'Purperen Eilanden' en op de beroemde 'Medici', de in 1351 door Genovese cartografen getekende wereldkaart, verscheen Madeira voor het eerst onder de naam 'Isola delle Lolegname' (Houteiland). Diezelfde naam ­ Ilha da Madeira ­ werd ook gebruikt door Zarco toen hij er in 1420 landde en het voor Portugal in bezit nam. Robert Machin Feiten zijn zelden zo romantisch als de verhalen die de zeelieden elkaar tijdens hun lange reizen ­ de schepen waren beladen met suiker, graan en Madeirawijn ­ wisten op te dissen. Honderd jaar na de ontdekking door Zarco schreef de chroniqueur Valentine Fernandes over wat hij ongetwijfeld ergens in een zeemanskroeg had opgevangen. Het verhaal luidt dat een koopman uit Bristol, Robert Machin, onderweg naar Portugal door een storm naar de rede van Madeira werd gevoerd en op onderzoek uitging.

166

Zijn muitende bemanning liet hem op het eiland achter, maar bij een volgende storm zochten ze beschutting onder de kust van Marokko, waar ze gevangen werden genomen en als galeislaven weggevoerd. Vastbesloten om naar de bewoonde wereld terug te keren, bouwde Machin een vlot, maar ook hij viel in handen van de Marokkaanse piraten en belandde in hetzelfde schuitje als zijn voormalige bemanning. Moordlustig nam Machin wraak. Zijn verbaasde bemanning vroeg om een verantwoording van zijn strijdlust, waarna het niet lang duurde voordat het verhaal van dat mysterieuze eiland aan de rand van de wereld de ronde begon te doen. Het was nog slechts een kwestie van tijd tot ook Hendrik de Zeevaarder het opving en Zarco uitzond om het te verifiëren. In de 17e eeuw deden zelfs nog romantischer versies van dit verhaal de ronde, zoals die waarin Machin als de Engelse aristocraat wordt beschreven die er met zijn liefje Anne d'Arfet (of Anne van Hertford) vandoor ging.Nadat het paar schipbreuk had geleden op Madeira, stierf Anne door uitputting en Machin aan een gebroken hart. Zarco zou, toen hij in 1420 voet aan wal zette, hun graven hebben gevonden. Die plek noemde hij Machico, ter ere van Machin en zijn geliefde. Een andere legende verhaalt dat Zarco de enorme oerbossen van het eiland in brand stak ­ de snelste manier om het eiland te ontginnen ­ en dat de brand zeven jaren voortwoedde. In werkelijkheid ging men bij die ontbossing vermoedelijk veel selectiever te werk. Het hardhout was waardevol en werd gebruikt voor de bouw van huizen, schepen en de kratten waarin suiker en andere oogsten konden worden vervoerd. Geschiedenis Columbus Volgens weer een ander verhaal zou Columbus verschillende jaren op Madeira en Porto Santo hebben gewoond; hij zou hier door de exotische plantengroei overtuigd zijn geraakt dat het beloofde land, de specerijeneilanden in de Indische archipel, in het westen zou liggen. Om die theorie te staven zeilde hij terug naar Lissabon om fondsen te verzamelen. Het verhaal is te mooi om waar te zijn en zelfs op Madeira werd er met de nodige scepsis naar geluisterd. Toch is men er nu van overtuigd dat deze legende een kern van waarheid bevat en dat Columbus wellicht bij diverse reizen na de ontdekking van de Nieuwe Wereld op Madeira proviand heeft ingeslagen. Overigens, dit soort verhalen vertelt men ook op de Canarische eilanden en de Azoren. Bij de herdenkingsplechtigheden in 1992 ter ere van de ontdekking van de Nieuwe Wereld besloot Madeira deze 'Columbus­connectie' dan ook uit te buiten. Sindsdien kunnen bezoekers van Porto Santo in het Casa de Colombo (Huis van Columbus) portretten en door hem gebruikte zeekaarten aanschouwen. Madeira staat met één been in de arme Derde Wereld en met het andere in de rijke Eerste Wereld. Die overgang voltrekt zich zo snel dat u bij uw rondritten over het eiland nog tegelijkertijd beelden uit Madeira's verleden èn het heden aantreft. Nieuwe wegen Nog altijd zijn er gehuchtjes en boerderijen op het eiland die op meer dan twee uur klimmen en/of dalen van de openbare weg liggen, waar geen elektriciteit of tv is en waarvan de bewoners nog nooit de reis naar de hoofdstad Funchal hebben ondernomen.Het aantal mensen dat op deze traditionele wijze leeft ­ van zonsopgang tot zonsondergang ploeterend zonder moderne hulpmiddelen ­ neemt echter ook hier snel af. Wegenbouwprogramma's, gedeeltelijk gefinancierd met behulp van gelden van de Europese Unie, zijn een grote stimulans voor vernieuwing gebleken. Na de weg komt er elektriciteit, opgewekt door middel van windturbines op de noordelijke rotskusten en aan de voet van grote reservoirs gebouwde waterkracht­ centrales. Boeren kunnen nu hun oogsten over de weg naar de landbouwcoöperatie brengen of direct

167

verkopen aan hotels en restaurants. Velen van hen gaan nu wekelijks naar Funchal om daar hun producten te verkopen in de levendige Mercado dos Lavradores (Arbeidersmarkt). Als zo'n dorpje eenmaal door een weg is ontsloten, komen al snel de eersten om een weekendhuisje te bouwen en duiken de eerste emigranten op om met hun spaargeld een nieuw stenen nestje voor hun oude dag in te richten. Tot wanhoop van hen die de traditionele bouwwijze en de natuurlijke schoonheid van het eiland een warm hart toedragen, want die nieuwbouw met de fonkelnieuwe daken en betonnen muren betekent veelal een aanslag op het landschap. Ten slotte arriveren dan de toeristen, verschijnen er winkeltjes en hotels, en het dorpje schiet nu definitief door naar de twintigste eeuw met alle vervelende gevolgen vandien. Vanwege de groeiende materiële welvaart klagen de lokale bewoners niet al te veel, op de ouderen na dan. Deze vinden dat de gemeenschapszin zwaar te lijden heeft van de moderne tijd. Stad en land Het valt moeilijk te voorzien welke invloed dit op langere termijn op de cultuur van Madeira zal hebben, ook al kunnen we daar in Funchal al het een en ander van zien. De katholieke Kerk aangeeft, heeft in Funchal veel aan invloed ingeboet. Zoveel dat veel parochiekerken in Funchal hun deuren hebben moeten sluiten. Terwijl processies, zoals die voor de Heilige Maagd en andere patroonheiligen, in de dorpen hele menigten op de been brengt, is dat in Funchal alleen nog maar het geval voor de feesten rond nieuwjaar en de wijnoogstfeesten. Alleen de familieband blijft even sterk als die altijd is geweest en de inwoners van Funchal zijn even handwerkende en ondernemende mensen als hun landelijker soortgenoten. Bovendien zijn alle eilandbewoners trots op alles wat Madeira uniek maakt: de wijn, het landschap, de architectuur en zelfs de klederdrachten en volksdansen waaraan men zich voor eigen plezier overgeeft, en niet voor wat de toekijkende toerist eventueel aan geld toeschuift. Klimaat Madeira is gezegend met een bijna perfect klimaat. Het is er bijna nooit ondraaglijk heet of te koud. In de winters zorgt de ligging op een zuidelijke breedtegraad er samen met de door zee afgegeven warmte voor dat de temperatuur niet vaak tot beneden een prettige achttien graden Celsius komt. Dat maakt Madeira een aantrekkelijke bestemming voor iedereen die zich aan de ijzige greep van Noordeuropese winters wil onttrekken. In de zomer brengen de passaatwinden koelte en de opstijgende winden doen een wolkenkroon boven het eiland ontstaan die de hete middagzon tempert, waardoor het kwik zelden hoger komt dan 24 o Celsius. Daardoor is Madeira in trek bij Portugezen van het vasteland en anderen die de verschroeiende hitte van continentale zomers willen ontvluchten. Als Madeirenzers voor de verandering in de zon willen bakken, zoeken zij daarentegen het gewoonlijk zeer droge en hete Porto Santo op.Toch kent Madeira ondanks dit gelijkmatige klimaat nog grote plaatse­lijke verschillen. De temperatuur daalt snel naarmate je hoger komt. Zelfs in de zomer kunnen er ijskoude winden rond de bergtoppen waaien. Maar dat levert de stalhouders die boven op de top van de Pico do Arieiro (1818 m) truien en sweaters verkopen een goede boterham op. In de winter is het daar 's morgens fijn sneeuwballen gooien, terwijl u 's middags beneden, rond het zwembad van uw hotel, een ontspannend zonnebad kunt nemen. Regelrecht betoverend is het wanneer u in de volle zon een wandeltocht over Madeira's hoge toppen maakt, terwijl vlak onder u een sneeuwwit wolkendek het eiland aan het gezicht onttrekt. Regen is een gegarandeerd dagelijkse verfrissing, die het hoogstens in de meestal droge maanden juli en augustus laat afweten. Gelukkig valt die regen in het zuiden in korte maar heftige buien. Na een zonrijk begin van de dag zorgt de opstijgende wind voor wolkvorming, die rond het middaguur tot condensatie komt met als gevolg stortbuien. Na het middaguur kun je dan weer tot de avond volop van de zon genieten.

168

DE HOOFDSTAD FUNCHAL De naam Funchal is afkomstig van funcho, venkel. Zarco noemde de plek waar hij in 1420 aan land stapte naar het daar toen overal groeiende, geurige en in volle bloei staande kruid. De hoofdstad van het eiland heeft in de vorige eeuw het ooit even welvarende Machico achter zich kunnen laten. In 1895 werd de Molhe da Pontinha aangelegd, een langgerekte golfbreker, in het midden waarvan het kleine versterkte eilandje Loo Rock troont. Ook aan de eilandzijde van de Avenida do Mar treffen we verdedigingswerken, zoals het in 1520 gebouwde Palácio de Sáo Lourenço, dat met zijn waarschuwend geheven kanonnen de stad moest verdedigen tegen de aanvallen van piraten. Als je de Avenida do Mar afloopt kom je in de Zona Velha, de oude stad, met zijn nauwe, met keien geplaveide straatjes en restaurantjes waar u buiten op het terras het beste uit Funchals kookkunst geserveerd kunt krijgen. Ingeklemd tussen de oude stad en de hotelzone ligt het oude Funchal, smeltkroes van modern en oud, met zijn modieuze winkeltjes voor passagierende toeristen en zijn overjarige warenhuizen waar inwoners hun dagelijkse boodschappen doen, en waar de geuren van stokvis en gedroogde kruiden in de lucht hangen. Ook in bouwstijl is het een ratjetoe en daaraan wordt nog de nodige couleur locale toegevoegd door de bloemenverkopers en straathandelaars. Trottoirpatronen Het loont de moeite om in Funchal uw blik af en toe op de grond te richten, als eerbetoon aan de bescheiden kunst van de stratenmaker. In de Zona Velha bestaan de straten uit door de zee perfect rond gepolijste keitjes, op grootte geselecteerd en in cement gevat. Slijten doen deze stenen niet en het regenwater kan er snel door worden afgevoerd Funchals centrale plein, de Praya do Municipio, heeft een elegante bestrating in de vorm van reeksen waaiers van duifgrijs basalt op een witmarmeren ondergrond. Flamboyanter is de Avenida Arriaga met een zwart­wit mozaïek met heraldische motieven. De oude kunst van het stratenmaken is nog niet verdwenen: onlangs werd de Praga de Cristováo Colombo ten zuiden van de kathedraal opnieuw bestraat met daarin het wapen van Madeira, en verschenen de caravela, het kompas, de glijstoel en de wijntransporteurs in de noord­westelijke hoek van het eiland. MERCADO DOS LAVRADORES De 'Arbeidersmarkt' is een van de boeiendste en kleurrijke bezienswaardigheden van Madeira. Het is er bedrijvig en naast voedsel ligt alles uitgestald wat Madeira te bieden heeft. Vrijdag is de beste dag voor een bezoek, want dan komen alle boeren uit de wijde omtrek naar de markt om er hun producten te verkopen. Zelfs als u niet van plan bent iets te kopen, is het aanzicht alleen al de moeite waard, vooral de bloemen­ kraampjes met hun in klederdracht uitgedoste verkoopsters bij de ingang van de overdekte markt en de groentestallen op de begane grond. De prijzen voor bijvoorbeeld fruit en vis zijn zo laag dat u zich gemakkelijk een voorstelling kunt maken van het inkomen waarvan de meerderheid van de boeren (en vissers) moet rondkomen. Maar altijd schieten er nog wel een paar escudo’s over om een lot te kopen, met die ene kans dat alle geldzorgen ooit voorgoed voorbij zullen zijn. MUSEU DE ARTE SACRA De trots van Madeira's museum voor religieuze kunst is de kleine collectie Vlaamse meesters van een kwaliteit die menig Europees museumdirecteur jaloers kan maken. De schilderstukken werden in de 15e en 16e eeuw gemaakt in opdracht van de schatrijk geworden suikerhandelaren. Over de kunstenaars zelf is weinig bekend, want in steden als Antwerpen ­ waar de stukken vermoedelijk vandaan komen ­ werkten destijds veel profes­ sionele kunstenaars in opdracht voor een atelier. De schilderijen waren oorspronkelijk bedoeld als altaarstukken voor de diverse kerken op het eiland, maar ze zijn nu veilig ondergebracht in het museum. Dat is gehuisvest in het vroegere in 1600 gebouwde en tussen 1748 en 1757 gerestaureerde bisschoppelijk paleis.

169

Langs de kust Dit is typisch een wandeling voor als je net op Madeira bent aangekomen (zoals ik dus) en vanuit de hotelzone de weg naar het centrum wilt verkennen. Rustig lopend duurt dit een halfuur. De Estrada Monumental, de weg door de hotelzone, is een drukke verkeersader die Funchal met het westelijk deel Va, het eiland verbindt. Een nieuwe snelweg tussen Funchal en Ribeira Brava zal een deel van dit verkeer overnemen, maar voorlopig wandelt u nog langs een lawaaierige hoofdweg, maar wel met prachtige uitzichten. Dat is vooral mooi ter hoogte van Reid's Hotel, waar de naam verandert in Avenida do Infante. 1 AVENIDA DO INFANTE Links ziet u enkele fraaie art deco­villa's en rechts achtereenvolgens het Savoy Hotel en het nieuwe Casino Parkhotel. Het ronde gebouw van het casino in de tuin is in de jaren '70 in de vorm van een kroon ontworpen door Oscar Niemeyer, bekend door zijn werk in Brasilia, de hoofdstad van Brazilië. 2 HOSPICIO DA PRINCESA De openbare en goed onderhouden tuin rond dit ziekenhuis wordt weinig bezocht. Het ziekenhuis is in 1859 gebouwd door Dofia Amelia, de vrouw van keizer Pedro I van Brazilië.Het sanatoriumvoor tbc­patiënten was een hommage aan hun aan deze ziekte gestorven dochter. 3 JARDIM DE SANTA CATARINA Dit kleine park geeft met zijn bloeiende en van hun soortnaam voorziene bomen een voorproef)e op de plantenrijkdom van Madeira. In het midden strooit de bronzen Semeador (Zaaier) uit 1919 zijn zaad over het gras. Aan de rechterkant van het park hebt u een goed uitzicht over de haven en het stadscentrum. Een pad daalt af naar de Capela de Santa Catarina, naar zeggen in 1425 gebouwd door Constanga Rodriguez, de vrouw van Zarco, de ontdekker van het eiland. Het is daarmee Madeira’s oudste kerk. Het eerbiedwaardige gebouwtje is gesloten en staat er verwaarloosd bij. 4 AVENIDA DO MAR Voor liefhebbers van schepen is het zicht op de wirwar van activiteiten op het water hier een genoegen. Als u geluk hebt, ligt er een van die enorme passagiersboten of een hooggemast zeiljacht. U kunt er het lossen van vracht of containers volgen of toekijken bij een scheepsreparatie. Langs de Avenida do Mar is ook de jachthaven, met daarbij een paar goede visrestaurants. BEZIENSWAARDIGHEDEN

Als u vlak voor het drijvende restaurant rechtsaf gaat, belandt u op de pier van de jachthaven. Dat is de moeite waard voor het uitzicht op de stad en voor de kleurrijke graffiti die de varende bezoekers uit Amerika en Europa op Madeira hebben achtergelaten. De brede hoofdstraat van Funchal, de Avenida Arriaga, werd rond de eeuwwisseling aangelegd voor rijtuigen en erlangs staan schaduwrijke bomen en banken. Madeirenzers maken hier vooral tegen de avond graag een wandeling en een praatje. Langs de Avenue staan herenhuizen en er zijn vele winkels en kunstgaleries. 1 ROTUNDA DO INFANTE De rotonde is vernoemd naar de Infante, prins Hendrik de Zeevaarder, die zelf nooit Madeira bezocht, maar in 1420 Zarco uitzond om het eiland voor Portugal in bezit te nemen. Het nieuwe winkelcentrum telt een groot aantal luxe winkels, speciaal gericht op welgestelde passagiers van cruiseschepen.

170

2 CASA DO TURISTA Het Casa do Turista, of 'The Famous Shop' zoals het ook wordt genoemd, is een elegant ingericht huis met een fraai stucplafond. Het lijkt met zijn aanlokkelijke collectie borduurwerk en serviesgoed meer op een museum dan op een winkel. Tot de voorraad behoren de fraaiste kunstnijverheidsartikelen van Madeira en Portugal. 3 TEATRO MUNICIPAL Het gemeentelijk theater is uit 1888 en heeft, net als het kleine theater in Versailles, boven elkaar gebouwde loges. De foyer doet ook dienst als tentoonstellingsruimte en daardoor kunt u er ook overdag binnenlopen of iets nuttigen in de vanaf de straatkant bereikbare theaterbar, die met zijn beschaduwde binnenterras een geliefde ontmoetingsplaats voor de bohémiens onder de Madeirenzers is. Naast het theater een nog rijker versierd gebouw, nu in gebruik als showroom van Toyota, waarvan de azulejos een beeld geven van hoe in de jaren '20 de toeristen in hangmatten over het eiland werden gedragen en in toboggans van Monte afraas­ den.Er tegenover bevindt zich de kleurrijke Jardim de Sáo Francisco (een tropisch parkje, aangelegd op de plaats van het in 1834 afgebroken franciscanen klooster). 4 PALACIO DE SÀO LOURENÇO Het volgende gebouw rechts, met zijn buikige crèmekleurige muren, is het fort van St.­Laurentius, gebouwd in de 16e eeuw om Funchal te verdedigen tegen de aanvallen van piraten. Het is nog altijd het hoofdkwartier van de Portugese strijdkrachten. Bewapende soldaten bewaken de hoofdingang, maar het heeft een klein, voor publiek geopend museum.Er tegenover ligt het VVV­kantoor en ook de Adegas de Sao Francisco (wijnkelders) die de moeite van een bezoek zeker waard zijn. 5 MONUMENTO A JOAO GONÇALVES ZARCO Vlak bij het paleis, in het hart van Funchal, staat het monument van Zarco, de ontdekker van het eiland. Het standbeeld werd gemaakt door de Madeirenzer beeldhouwer Francisco Franco en in 1934 onthuld. Aan de noordwestkant van het plein zien we het fraaie gebouw van de Banco de Portugal met zijn fantastische deco­ raties van in marmer en grijs basalt uitgehakte guirlandes, fruitmanden en menselijke figuren, die een prachtig contrast vormen met de glanzend witte muren. Tegenover de Avenida Zarco zetelt het eilandparlement in een gebouw met een enorme bezegelde hal en een fontein op de binnenplaats. De ernaast gelegen Banco Nacional Ultramarino bezit in de ingang een art deco­lamp in de vorm van een zeemeermin, het symbool voor de handel. 6 SE (KATHEDRAAL) De kathedraal ligt aan het einde van de Avendia Arriaga en daar hebben de bloemenverkoopsters in hun kleurrijke klederdrachten een plaatsje gevonden (hier kunt u de wandeling tussen de rivieren volgen). Zuidelijk van de kathedraal ligt een warnet van straatjes, een aardig voetgangersgebied met steeds meer moderne winkeltjes. Twee straten verder is de Alfándega, het vroegere douanekantoor, gebouwd in de 16e eeuw en nu zetel van het eilandparlement. DE OUDE STAD De Zona Velha (oude stad) van Funchal is dat enerverende gebied waar enerzijds de armzaligste krotten staan en anderzijds in restaurants en bars op de verwende smaak van toeristen wordt ingespeeld. De wijk ziet er hier en daar nog wat verwaarloosd uit, maar dat verandert snel.

171

1 PRAIA DA AUTONOMIA Op de rotonde staat het Monumento da Autonomia, ter ere van de autonome status die Madeira na de Anjerrevolutie van 1974 kreeg. Het verbeeldt een zich van haar ketenen verlossende vrouw. Hier stromen ook de twee door muren ingeperkte rivieren in zee uit. 2 LARGO DO CORPO SANTO Dit kleine, met keitjes bestrate plein toont de contrasten in de Zona Velha. Rechts liggen de vistrawlers op de helling van de werf van de Madeirense Scheepvaartmaatschappij en direct daarnaast liggen de eerste caféterrassen en visrestaurants. Aan het plein staat ook het eenvoudige 16e­eeuwse visserskerkje Capela do Corpo Santo, en iets verder het Fortaleza de Sáo Tiago, in 1614 gebouwd als onderdeel van de stadsmuren. Er zijn plannen om het fort tot museum in te richten, maar op dit moment staat het leeg en zijn de deuren gesloten. Rechts van het fort een steegje naar een mini­stenenstrandje, het Praia da Barreirinha, waar wat krakkemikkige schuurtjes staan, de net gevangen vis wordt er wel eens te koop aangeboden. 3 IGREJA DE SANTA MARIA MAIOR Deze kerk staat in de armste wijk van Funchal, maar nu hier het openbare Lido­zwembadcomplex is geopend, zal die situatie wel verbeteren. De Igreja de Santa Maria Maior wordt ook Igreja do Socorro (Verlossingskerk) genoemd, naar de in de kerk staande schrijn van apostel St. Johannes, die de stad in de 16e eeuw van een pestepidemie verloste. De huidige, wat theatrale kerk is uit de 18e eeuw en heeft een geschilderd plafond, glazen kandelaars en een vergulde preekstoel die lijkt op een loge in de opera. 4 RUA DE SANTA MARIA In deze straat ligt het fadorestaurant van Arsenio, een populaire nachtclub waar de Portugese fado ten gehore wordt gebracht. Aan het eind van het straatje, dicht bij de Mercado dos Lavradores, vindt u de gebruikelijke opeenhoping van winkeltjes, marktstalletjes en straathandelaren, waar u alles kunt krijgen, van loterijbriefjes tot knoflook en gedroogde kruiden.

172

LISSABON (1988) JOS ALLEEN Dag 1 VLIEGDAG       

Naar NS­station ­ Aankomst Schiphol ­ Take­off A'dam Landing Oporto / Take­off Oporto ­ Landing Lissabon / douane Busreis centrum ­ Aankomst pension Feria (kermis) Metro: Bezichtiging van Pombal ­ Avenida de Libertade ­ Kabelbaan Coliseo ­ Restauradores Rossio ­ Bairro Alto Restaurant avondeten

Corné brengt me. Bij Schiphol ticket afhalen bij balie Holland Handling. Inchecken en koffie­ drinken. Gesprek met Amerikaan die Holland erg duur vond ("Shame! One dollar for a cup of coffee!") Vertrek 15 minuten later vanwege drukte boven Frankrijk. Met A 310 (Airbus); naam "Jan Steen". Naast mij zat ene Hanneke, een yogalerares uit Amsterdam, van mijn leeftijd. Had enkele jaren in Lissabon gewoond. Portugese vriend, werkte bij Wereldbank. De hele reis gezellig met haar gekeuveld. In Oporto ­ Portugal 1 uur vroeger, dus: 15.00 uur. Tussenlanding: Nieuwe passagiers erin. Hanneke knapt zich op. Nog een half uurtje naar Lissabon. Open weer. Niet druk op vliegveld. Formaliteiten snel. Nieuwe luchthaven. Samen met Hanneke door douane. Lang wachten op tas. Op band tientallen Engelse koffers die eigenlijk in Faro uitgeladen hadden moeten worden. Foutje!

PENSION Afscheid Hanneke. Tourist information, pension gereserveerd. Vliegtuig vliegt rakelings over stad!! Met de "Linha Verde", de "groene lijn" naar pension. Uitgestapt vlak bij pension. Dubbeldekker. Inschrijven bij oudere vrouw, ze sprak Engels. Eigen sleutel van voordeur. Onaanzienlijk pand zonder uithangbord, 20 m van metro­ingang. Uitpakken, kort douchen, sigaretje en op weg. Uitgestrekt kermisterrein met honderden attracties aan de Campo Grande. Eerste pint en broodje met "chorizo". Tienrittenkaart metro kopen. Bij Rotunda eruit. Centraal plein met reusachtig standbeeld van markies de Pombal. Avenida: Brede boulevard met palmbomen. Inclusief verlepte hoeren. Te voet er tegen op. Boven geen uitzicht helaas: Sportpaleis Colisao, in straatje met veel eettentjes. Plein met monument. Einde boulevard. Rossio: ouder centraal plein. Met de funicular naar Bairro Alto, vol Spaanse toeristen. Foto op Mirador de Alcantara. Koffie met 2 bolo's (kroketten met garnalenvulling). Stevige bui; schuilen onder een markies. Met omweg terug naar plein de Pombal.

173

In restaurant 5 biertjes. Ober spreekt Engels. Bedelaars komen binnen, worden weggejaagd. Gesprek met Paul, een bejaarde Canadees van Franse afkomst. Reist met vrouw de wereld rond, had vroeger metaalwarenbedrijf. Op kamer lezen en drinken uit zakflacon rum. DAG 2 TAAGDAG      

Stadswandeling ­ Panorama Bairro Alto ­ Camoës­plein ­ Caïs do Sodre Cacilhas ­ Almada Stadswandeling ­ Praca de Comercio Dierentuin Sete Rios Metro ­ Pension – Feria ­ Restauradores

Van mijn pension en van de stierenvechterarena, de Campo Pequeno. Niet druk; het is zondag. Weer is wisselend bewolkt. Naar het centrum. Op 1e verdieping bij Restauradores koffie gedronken. Vanaf het 19de­eeuwse station Rossio (perrons op de vierde verdieping! Lange rijen voor de loketten.) over de trappen naar de Bairro Alto. Van uitzicht genieten. Rondslenteren door oude stadswijk. In café "Brasil" cariaco gedronken (verdunde Braziliaanse koffie, smaakt belabberd). Naar beneden gelopen, richting Taag­oever. Afvaart veerboten naar overkant van de Taag. Foto Praca Duque de Terceira. Oversteek duurde 20 minuten. Haven en busstation bij aanlegplaats. Bus naar reuzenstandbeeld Cristo Rei. Daar waren slechts enkele toeristen. Veel wind. Uitzicht redelijk. Foto's gemaakt en ansichtkaarten en boekjes gekocht. Mooie blik op hangbrug Ponte de 22 Abril. Via de stad Almada terug. In Cacilhas enkele visbolo's en soep gegeten. In veerboot uit 1936 weer terug. Koffie in rumoerig havencafé. Met de stadsbus naar dierentuin in Sete Rios. Niet druk. Mooi aangelegd. Tevens hondenbegraafplaats. Parken en tuinen erbij. Laat in de middag: uitrusten en douchen in pension. Dineren, zeer uitgebreid. Met knoflook geïmpregneerde kotelet o.a. Op kermis rondwandelen. Internationale boekhandel bezocht. Enkele cafés aangedaan. Overal blijven staan, nergens zitten. Hier en daar ook tapas ver­ krijgbaar. DAG 3 WANDELDAG      

Te voet op weg ­ Stadsbegraafplaats Wijk Sapadores ­ Madre de Deus Tramrit ­ Station Santa Apollonia Kerken: Pantheon ­ Engracia ­ Sao Vicente Mirador Graca ­ Lunchen Mirador Montes ­ Wijk Mouraria ­ Socorro 174



Dineren ­ Pension Rotunda Pombal ­ Wijk Baixxa Rossio

Richting oosten. Foto's monument W.O. I en enorm fontein (modern). Lekker weertje. Te voet naar beneden. Onderweg 3 zaakjes binnen om koffie te drinken (o.a. "garoto" = witte koffie) en broodjes ei, kaas en ham te eten. De stadsbegraafplaats (cimetario) maakte erg veel indruk op mij. Veel foto's gemaakt van al die honderden kapelletjes en zerken en tombes. Naast kerkhof lag een sloppenwijk. De kerk Madre de Deus was gesloten; ik was vergeten dat het maandag was en dat op die dag alle kerken en musea dicht zijn. Naar schatting 8 kilometer afgelegd al. Rondwandelen door de Alfama. Foto's van aantal kerken. Blik op oud en nieuw Lissabon, over de Taag en op het kasteel Sao Jorge. In een pastelleria lunchen: soep, gebakken inktvis met friet en bloemkool, sinas en brood voor nog geen f 6! Enige bezoeker bij Mirador Montes. Kinderen steken fikkie aan. Wandeling omlaag. Echte volkswijk; veel bedelaars, werklozen en marginale handelaars; verminkten en sociaal ont­ heemden. Verder wandelen door het centrum. IJsje eten. In de buurt avondeten, was eigenlijk te vroeg. Pas na 7 uur lopen de restaurants vol. Menu: porco alentejana, schelpjes, friet (ontbreekt nooit in dit land, een tweede België). Een fles binnenlands gedestilleerd (vieux) gekocht voor 's avonds op de kamer. Centraal plein als uitgangspunt voor nachtopnames. Avenida afgelopen. Uitgegaan op Rossio. Aantekeningen gemaakt op servetjes in een bar aan een zinken tapkast in de wijk Baixxa. Lezen in boek "Oro" van Cizia Zykë. DAG 4 STRANDDAG

ESTORIL    

Overgeven, diarree ­ Opstaan Geld opnemen ­ Koffiedrinken Stadsbus ­ Cais do Sodre ­ Estoril Treinreis ­ Aankomst Lissabon ­ Metro.

Slapeloze nacht. Voelde me erg beroerd. Pijnlijke ledematen. Zeurende pijn in rug. Steken in de knieën, stijve spieren, lichte verhoging, hoofdpijn. Futloos en gebroken. Wisselen escudo’s 25.000 in nabijgelegen bank. Duurde erg lang. “Problem cheque, mister Joseph!", riep de oude bankbediende me enthousiast toe. In een winkelcentrum, heel modern, goed bewaakt door particuliere surveillancedienst. Eerst afrekenen bij kassa. Op straat werd iemand met bruut geweld door de politie opgebracht. Veel bekijks voor die actie.

175

Met de trein ondanks beroerdheid naar de mondaine badplaats Estoril via Cais do Sodre (stationnetje). Regenachtig weer. Onderweg bleek ik te moeten overstappen. Een oude Portugese visser wees mij daarop. Ik wandelde om het casino heen. Ik koop ansichtkaarten. De plaats ademde een toeristische sfeer. Mooi aangelegde parken, goed onderhouden en besproeid. Palmbomen en kapitale villa's en buitenverblijven. Lezen op bank in park; lastig gevallen door zigeunerinnen met borduurwerk leurend. Verplaats me daarom maar zuchtend naar het strand; daar waren slechts enkele tientallen badgasten. Ging op muur liggen zonnen, lezen en crypto’s oplossen. Scheutje zonneschijn met of en toe een mals regenbuitje er tussendoor. Later werd het echt killetjes. Retour naar Lissabon langs de kust. Moe van het niets doen. Aspirientjes innemen en op bed pension rusten. In de buurt een kleinigheid eten. Vroeg te bed. Lezen, veel water drinken, veel zweten. DAG 5 BERGDAG

SINTRA EN QUELUZ

     

Restauradores ­ Rossio­station Vertrek trein – Aankomst Queluz ­ Aankomst Sintra Stadhuis – Koninklijk Paleis ­ Villa's ­ Paleis Sete Aïs Foto­expositie – Tentoonstelling Archeologisch Museum ­ Tourist Information Dineren ­ Vertrek Sintra Aankomst Lissabon ­ Bioscoop

Redelijk fit, Goede zin, voelde me als herboren. Foto’s van standbeelden op de Avenida en een hoertje, genaamd Isa Maria Sotto; ze begon te vrijen; lipstick op mijn wang. Beloofd foto op te sturen, adres genoteerd. Later ook gedaan. Boek over Lissabon gekocht, evenals AD van dinsdag. In lange rij voor een treinkaartje. Retour is hier 2 keer een enkeltje! In Queluz slechts één uur tijd om paleis te bezichtigen. Ligt 10 minuten van station. Is nu eigenlijk een industriestad. Mooie Franse tuinen. In ijltempo door de zalen gerend. Eerste Nederlandse toeristen ontmoet. Met een echt boemeltreintje naar Sintra. Schitterend gelegen; wel toeristisch. Bergachtig, paleizen en parken e.d. tegen de steile hellingen. Koninklijk Paleis uit de 15de eeuw, hangen­ de tuinen; op bank liggen te lezen in het zonnetje en uit de wind. Paleis Sete Aïs: van vroegere Nederlandse ambassadeur, is nu hotel. Plaatselijke oudheidkunde in zaal. Schil­ derijen van de omgeving in alle mogelijke stijlsoorten. Gratis bezoek. Ossobuco gegeten tegenover station. Halve liter; veel dorst, warm vandaag.

176

MEER INFO SINTRA Sprookjesachtige verzameling gebouwen tussen de bergen Sintra is een Portugese stad propvol architectonische juweeltjes, variërend van een Moors kasteel tot schit­ terende paleizen, verdeeld over bergtoppen en geaccentueerd door fraaie parken en tuinen. De ligging in het ruige Sintra ­ gebergte, zo'n 24 km ten noordwesten van Lissabon, is spectaculair. Op twee bergtoppen ligt een Moors kasteel uit de 8e of 9e eeuw, gerestaureerd in de 19e eeuw, met torens en gekanteelde muren die een spectaculair uitzicht bieden. De oude binnenstad van Sintra wordt beheerst door het Nationale Paleis met zijn twee schoorstenen, een van Portugals voornaamste monumenten. Dit paleis werd van de 13e tot de 16e eeuw voortdurend verfraaid en vertoont gotische, Portugese, Moorse en renaissancistische elementen, waaronder prachtige decoraties van kleurige geglazuurde tegels. Op een andere bergtop ligt het Pena­paleis, deels opgebouwd vanuit een 16e­eeuws klooster en een toonbeeld van 19e­eeuwse romantiek. Ferdinand II van Portugal liet deze koninklijke residentie kort na 1830 bouwen. Het werd een unieke mengeling van kasteel en paleis met Portugese, Moorse, gotische en Beierse stijlelementen. Een ander juweeltje uit de romantiek is het Monserrate­paleis uit het midden van de 19e eeuw met exotische Mongoolse decoraties en ronde koepels. Alle gebouwen worden omgeven door prachtige tuinen en parken. Deze variëren van kleine terrassen tegen de steile hellingen tot het weidse natuurpark Sintra­Cascais, waardoor Sintra over enkele van de mooiste parklandschappen van Europa beschikt. In de 19e eeuw werden de gebouwen en de tuinen sterk beïnvloed door de Europese romantiek. Als erkenning van het belang van de stad zette Unesco het 'cultuurlandschap van Sintra' in 1995 op de Werelderfgoedlijst.

Terug Lissabon: bioscoopfilm "Cri Libertade"(Cry Freedom van R. Attenborough over Zuid­ Afrika en Steve Biko). Ik zat naast dikke, snikkende Portugese. Ook Hollander in zaal; ik zag hem lezen in de Telegraaf, vandaar. Slechts 2 cafés aangedaan. Op kamer lezen en schnapps drinken. DAG 6 MUSEUMDAG      

Museum Gulbekian voor Moderne Kunsten Praca de Espanha ­ Markt – Busrit ­ Wijk Alcantara FIL Jaarbeurs – Universiteit faculteit Wijk Lapa ­ Necessidades paleis Armada ­ paleis ­ Rode Kruis ­ gebouw ­ Igrejia Santo Velha ­ Koepelkerk Estrela

Verslapen! Waarschijnlijk te veel 'schnapps" gedronken de avond van te voren. In rap tempo 2 Espresso tegelijk besteld. Museum Gulbekian. Gulbekian was een steenrijke Armeense mecenas, stamde uit Istanbul. Had eigen collectie. Goed verzorgde esposities. Gebouw met mooi park eromheen; dateert uit 1968. Veel kunststudenten in gebouw.

177

Alleen in de hal rondgekeken. Praca de Espanha is een groot verkeersplein. Eten aan een tentje. Onguur type achtervolgt me en spreekt me aan in het Engels. Ik geef geen sjoege. Ik koop een draagbare radio voor f 30 (veel te duur dus) om de stilte van de pensionkamer te verdrijven. Ik kom langs het aquaduct Aquas Livres (17de eeuw) en een ander uitgestrekt kerkhof. Slenteren langs de waterkant. Een stuk kaas in een winkeltje gekocht. Ga onder de hangbrug door. Jaarbeurs FIL is nog niet open. Ik ga weer stadinwaarts. Ik bezoek een soort instituut voor de Tropen met studenteninternaat en magnifieke tuin. Het wemelt er van de Afrikaanse studenten. Foto van oude tramremise. Aantekeningen maken in een kroegje; mineraalwater. Daarna: Necessidades–paleis, momenteel Ministerie van BZ, niet te bezichtigen. Gedenknaald staat ervoor. Armada–paleis: momenteel Ministerie van Defensie. Van hieruit mooi uitzicht op levendige haven. In deze wijk is het klimmen geblazen. Warm, dus regelmatig tussendoor een verfrissing (limo). De bus in: spitsuur; tjokvol! Terug in pension zo hoognodig douchen. Uitrusten en lezen. Deze middag weer veel gelopen. Naar schatting: 12 km. ’s Avonds in de buurt gebleven. Was enige gast in een kelderrestaurant. Soep vol knoflook, brood en ei. Koteletten en massa's friet; liet de helft liggen. Alweer spotgoedkoop hier buiten het centrum. Biertjes in een vijftal établissementen, o.a. een Braziliaans viscafé: Manaus. Gesprek met éénogige marktkoopman. Had veel geld verdiend en gaf rondjes voor de hele tent. DAG 7 MONUMENTENDAG

STADSBEZICHTIGING        

Metro Restauradores Rossio ­ St. Justa ­ lift Museo San Antoni ­ Kathedraal Sé ­ Casa dos Bicos ­ Museo Militar ­ Tramreis Madre de Dios ­ Museo de Azulejo Praia do Arsenal ­ Praia Dom Carlos ­ Ribeira markt ­ Santa Catarina Belvedere ­ Academia Scienca – Parlement ­ Kerk Estrela Largo do Rato ­ Begin Aquaduct ­ Amoreiras­boog ­ Pombalmonument ­ Eduardo VII park Wijk Alvalade ­ Wijk Penha de Franca Praia Saldanha ­ Praia Fafania

Geld wisselen: gaat nu heel wat speller dan eerste keer. Sandalen gekocht voor f 40. Santa Justa – elevador (lift): gebouwd door Eiffel eind 19de eeuw. Thema Museo San Antonio: de Heilige Antonius. Piepklein museum. De Sé (kathedraal) is groot, maar sober. Niet veel belangstelling. Bedelaars op de trappen. Hier begint de Alfama. Casa dos Bicos, een 16de­eeuws vreemd bouwwerk. Koffie met gebak. Over havenboulevard langs ons vroegere pension (zomer 1987, samen met Clim) naar station Sta. Apolonia. 178

Museum van de azuren tegeltjes. Viel ietwat tegen. Op straat lopend zie je soms veel mooiere. Wel veel zorg besteed aan collectie. Mooie binnenhof. Twee Nederlandse 'potten' zaten tussen de weinige bezoekers. Van hieruit te voet de wijk Bica in. Veel klimwerk. Lift (Elevador) genomen naar de Bairro Alto en de Santa Catarina Belvedere, Het uitzicht daar viel erg tegen. Vermoeiende wan­ deling. Op de trappen hiervan uitgerust. Parlement uit de vorige eeuw. Foto van de tuin erachter. Opnieuw de koepelkerk Estrela. In park veel kaarters. Koffiedrinken, sinas drinken en bolo's eten. Plein Largo de Rato. Hier weer uitgerust op een bank in het parkje. Aan stalletje gevulde bonensoep gegeten. Naar Campo Grande, flaneren door park met vijvers en palmbomen, subtropische begroei­ ing. Langs Museum Bordalo Pineiro (Portugese schilder) en groot privéziekenhuis naast sloppenwijk met veel honden (brrr... ). Eerste biertjes van die dag in smetteloos restaurant. In restaurant hele frango (kip) verorberd. Te voet verder getrokken over de grote boulevards richting pension. Hier in een modern café gezeten, tegenover een smaakvol Neptunus­ fontein (verlicht). Voor de laatste keer aantekeningen gemaakt. Op kamer: lezen in nieuw boek: "De Witte Tijger", een Chinese Gorki­Park door R. Nathan.

AARDBEVING VAN 1755 De dieren waren de eerste die het merkten. Wormen kwamen in groten getale boven de grond. Konijnen verlieten hun holen. Honden en muilezels werden onrustig. Kanaries flad­derden nerveus in hun kooitjes. Toen stopten de fonteinen met spuiten en kwamen bronnen droog te liggen. Uit zee woei een onrustbarende lauwe wind. Het drinkwater smaakte ineens vreemd. Voortekenen, maar niemand wist waarvan. En toen, om even na half negen in de ochtend van zaterdag 1 november 1755, Allerheiligen, hoorden de bewoners van Lissabon een aanzwellend gerommel. Degenen die het konden navertellen associeerden dat met het geluid van karossen die over kasseien aan kwamen rollers. De aarde begon te beven; dat duurde tien minuten. Toen viel de stad in puin. Huizen, pakhuizen, paleizen, kerken, kloosters, theaters en bibliotheken zegen onder enorme stof­wolken ineen. Dit was de grootste door mensen waargenomen, beschreven en bedis­ cussieerde natuurramp ooit. De Zondvloed rekenen we maar even niet mee, en de uitbarsting van de Vesuvius is weliswaar dankzij Pompeï en Plinius de beroemdste ramp geworden, maar heeft minder mensenlevens gekost. Lissabon, de residentie van de Portugese koningen, de welvarende, om zijn schoonheid bewonderde havenstad, de op drie na grootste stad van Europa in een verder agrarisch achterlijk land, werd in één klap volledig verwoest. De aardbeving — of liever gezegd, een reeks aardschokken — was merkbaar in heel Europa, tot in Schotland en Finland aan toe. Het bleef niet alleen bij die schokken: er kwam ook een supertsunami opzetten met golven van meer dan dertien meter hoog die de Portugese kusten overspoelden. Die vloedgolf breidde zich helemaal uit tot aan de andere kant van de Atlantische Oceaan. Waarom had de goedertieren God zoveel mensen de dood ingejaagd? En alsof dit nog niet voldoende was brak in Lissabon een brand uit die een week aanhield en die alles wat nog overeind stond verteerde. Het epicentrum van deze aardbeving lag vermoedelijk op de breuk die loopt van de Azoren naar Gibraltar, ten zuidwesten van Lissabon. Omgerekend naar de moderne meting had hij een kracht van 8.75­9 op de schaal van Richter. De ravage was veel en veel groter dan de brand van Londen in 1666.

179

Exacte getallen ontbreken, maar er moeten 30.000 tot 40.000 doden in Lissabon zijn gevallen en nog eens tienduizend buiten de stad. Nietsnutten Deze ramp die heel Europa fysiek en mentaal beroerde wordt beschreven door de Britse historicus Edward Paice. Hij plaatst de ramp en zijn effecten goed in de tijd. Engeland had sterke commerciële banden met Portugal en er floreerden dan ook vele Engelse handels­huizen in Lissabon en Porto. Paice maakt in zijn sterk verhalende boek dan ook vooral gebruik van de brieven, dagboeken en rapporten van Engelse handelslieden, diplomaten en nietsnutten die hier kwamen kuren, waardoor anderstalige bronnen, zoals Nederlandse, onbenut zijn gebleven. In grote lijnen verliepen de reacties op de ramp zoals ze ook nu nog lopen: chaos, doden en gewonden, een gezagsvacuüm waardoor plunderaars hun gang konden gaan, stank van rottende lijken van mens en dier en de angst voor het uitbreken van besmettelijke ziektes. Hoewel er nog geen Rode Kruis, geen Artsen zonder Grenzen, geen snuffelende Zwitserse zoekhonden en geen noodnummers om geld op te storten bestonden, kwam er toch een soort hulpverlening op gang, voornamelijk uit Engeland. Er vertrokken schepen met gepe­ keld rundvlees, graan, boter, beschuit en rijst en verder voorraden spades en pikhouwelen naar de geteisterde stad. Nederland stuurde een schip met timmerhout. In hemelsnaam Paice kon door bestudering van kranten de snelheid bepalen waarmee het nieuws zich verbreidde: na twee dagen was Madrid op de hoogte, Parijs wist het na drie weken, in Amsterdam en Londen begon men zich een paar dagen later ernstig zorgen te maken. De schokken waren niet alleen fysiek van aard, maar ook mentaal. Europa was geschokt. Wat kon de verklaring van deze ramp zijn, vroeg men zich af. Ongetwijfeld zat hier een goddelijke beschikking achter. Maar waarom en hoe viel dit in hemelsnaam te rijmen met een goedertieren God? Theologen en filosofen braken zich hierover het hoofd. In protestantse ogen kregen de katholieke Portugezen zelf de schuld. De jezuïeten, de inquisitie, het decadente hofleven, de corrupte monarchie. Was dat niet vragen om moeilijkheden? Maar deze verklaring hield geen stand toen ook protestantse landen, zoals Zwit­ serland, last kregen van aardschokken. En hoe zat het met de goedheid van God als hij zoveel onschuldigen de dood had ingejaagd? Juist die kwestie hield de filosofische wereld bezig. Leibniz had verkondigd dat men op aarde in de beste van alle mogelijke werelden leefde. De Portugese ramp had dit optimistische denkbeeld de grond ingeboord. Met name Voltaire wierp zich op in deze kwestie en veegde de vloer aan met dit soort optimisme. In zijn vermaard geworden Poeme sur le Désastre de Lisbonne trok hij niet ten strijde tegen een goddelijke Voorzienigheid, maar wel viel hij het fatalisme aan dat het idee van de beste der werelden impliceerde. Ook vroeg hij zich af wat de bedoeling van God dan wel geweest kon zijn wanneer deze ramp een straf was. Waarom moesten dan zoveel onschuldigen sterven, zoals kinderen? En was Lissabon wel zo veel zondiger dan Londen of Parijs? Een antwoord had hij niet en ook wist hij niet hoe hij het kwaad kon verzoenen met een goedertieren God. Troostrijk was het gedicht dus niet, wel realistisch en in die zin modern. Ten slotte: ook natuurwetenschappers wierpen zich op de kwestie en zochten naar een natuurkundige verklaring. Bestonden er onderaardse stormen en vuurhaarden? Waren de aardbevingen het gevolg van elektrische ontploffingen? Sloeg, anders gezegd, de bliksem in de aarde? Of was er een chemische reactie? Geleerden bogen zich over de kwestie. Vragenlijsten werden door heel Europa rondgestuurd om de gebeurtenissen zo exact mogelijk te reconstrueren. Artikelen en dikke studies verschenen. En hoewel er veel objectief materiaal werd verzameld en verwerkt, bleef de oorzaak — de enorme spanningen die langs een geo­ logische breuklijn tot ontlading komen — nog ruim een eeuw op zich wachten.

180

Het arme Lissabon herstelde zich maar langzaam van de ramp. Van de optimistische herstelplannen kwam weinig terecht; Brazilië, eeuwenlang goed voor een gestage import van goud, verklaarde zich onafhankelijk, Portugal was zo goed als bankroet. Maar omstreeks 1820 ontstond, zo schrijft Paice, de fado. Een optimist zou zeggen: in die muziek ligt de winst van de grote ramp: weemoed en verlangen naar het verre en verloren Brazilië en naar een bloeiend Lissabon van vóór 1 november 1755.

DAG 8 REISDAG    

Opstaan ­ Afrekenen ­ Koffiedrinken ­ Lezen Vliegveld – Luchthaven Inchecken ­ Vertrek Lissabon Landing A'dam Schiphol­ NS Slotervaart ­ NS A'dam Centraal ­ Eindhoven Eindhoven ­ Roermond

Plenty of time vandaag. Alles rustig inpakken, op mijn gemak. Pensionrekening voldaan. In de openlucht op een bank in het parkje bij de stierenvechterarena zitten zonnen. Met de Linha Verde naar het vliegveld. Druk in de groene dubbeldekker (rugzaktoeristen). Vliegveld is pas nieuw, ziet er naar mijn smaak heel aantrekkelijk uit. Laatste foto's maken. Buiten in de zon lezen. Geld dat overgebleven is wisselen. Eten in het restaurant. Voor het laatst koffie drinken om de kleine muntjes op te maken. Was bij de eersten aan de KLM ­ desk. Portugees grondpersoneel. Weinig formaliteiten. Douane coulant. Vond ticket van een Spaanse reiziger, afgegeven bij “lost and found’. Tax­free shops niet bezocht, daar ik het Por­ tugese geld al gewisseld had. Stom, stom! Zat naast een Portugese gastarbeider tijdens de vlucht. Alle plaatsen waren bezet. Ook nu weer een tussenlanding in Oporto. Onderweg prachtige en heel langdurige (vanwege de 10 km hoogte) bloedrode zonsondergang. Helaas had ik geen foto's meer over. Het geserveerde diner was weer goed. Zeer helder weer, ik kon de geografische kenmerken van Zeeland, Rotterdam (feeëriek verlicht!) en Holland (onder meer al die plassen) goed zien. Schiphol om 21.00 uur. Alles snel geregeld. Mijn tas kwam gelukkig weer eens als een van de eerste van de band afrollen. Niet door douane gecontroleerd. Direct Corné opgebeld om me tegen twaalf uur in Eindhoven op te halen. Ik haalde Roermond niet meer. Abi stond al klaar. Het was druk: PSV was net kampioen geworden. Corné reed éénrichtingstraat in! Thuis nog pintje gepakt met Corné. Daarna provisorisch uitgepakt en Robbert en Clim opgezocht bij café Keuning (Huib).

181

LISSABON (1999) In het voorjaar van 1999 ga ik weer alleen op stap, dat wil zeggen zonder mijn broer Clim. Ik vlieg vanaf Amsterdam via Oporto naar Lissabon, waar ik midden in het centrum een aardig pension vind. Daar verblijf ik bijna twee weken, voordat ik dit sympathieke land voor de derde maal vaarwel zeg. Ik maak enkele uitstapjes naar onder andere Cascais en Estoril (per trein), Batalha, Alcobaca, Nazare, Óbidos en Fátima (georganiseerd), naar de Expo 68 (per metro) en naar Évora (met de streekbus). Dit was een van de vakanties waarin ik ruim de kans kreeg een wereldstad op mijn gemak bijna geheel te verkennen. Portugal heb ik in mijn hart gesloten als een van de vriendelijkste landen die ik bereisd heb. MEER INFO LISSABON: “De witte stad” In Lissabon zijn verschillende stadswandelingen beschikbaar. De hoofdstad van Portugal wordt ook wel 'De witte stad' genoemd. De stad verheft zich boven de noordelijke oever van de Taag en strekt zich uit over 7 heuvels. U vindt er schilderachtige, bochtige en smalle straatjes, maar ook brede winkelavenues, pleinen en fonteinen. Baixa, de benedenstad, is het eigenlijke centrum van Lissabon. De wijk is herbouwd nadat een aardbeving grote delen van de hoofdstad had verwoest. Rechte, brede straten en talrijke winkels bepalen nu het beeld. De barokke triomfboog (Arco Monumental) vormt de toegangspoort tot de Baixa. Hoog verheven boven Lissabon ligt het Castelo de Sao Jorge. De getande muur met zijn 10 torens springt het meest in het oog. Het uitzicht over de stad is de klim naar het kasteel meer dan waard. Cabo da Roca is het meest westelijke puntje van Portugal en het vasteland van Europa. Als je de Azoren even buiten beschouwing laat, dan ligt er verder niets meer tussen hier en New York aan de andere kant van de Atlantische Oceaan. Hier begint een prachtige, vijf uur durende wandeling naar Praia Grande. U wandelt langs de rand van steile rotspartijen met een overweldigend uitzicht. Het is af en toe flink klimmen en dalen, zeker als u de kleine strandjes wilt bezoeken. Het zijn vaak strandjes met een zanderig stuk en stenen aan de zijkant. De golven maken duidelijk dat u erg moet oppassen, zeker gezien de stroming. Bijna aan het einde van de wandeling is de badplaats in de diepte al zichtbaar; slechts 326 treden liggen tussen de heuvel en het strand. Bij aankomst kunnen de schoenen even uit en het is genieten van het warme zeewater. Tussen Lissabon en Sintra rijden de bus, de trein en de taxi. Binnen Lissabon is de taxi zeer gemakkelijk en niet duur. Ook kunt u een Lisboa Card aanschaffen, die u toegang geeft tot het openbaar vervoer, 27 musea, monumenten en ook nog eens korting geeft op vele andere attracties. Vanuit Sintra is het met de bus gemakkelijk en goedkoop om naar de kust te rijden. Als u een georganiseerde tour boekt, is het vervoer meestal verzorgd. Wilt u meer weten over Lissabon en Sintra? De oudste wijk van Lissabon, Alfama, is een labyrint van smalle, bochtige straatjes, poorten en trappen. Tijdens het middaguur zijn de straatjes doordrongen met geuren van verse knoflook en gebakken vis. Na het vallen van de avond kunt u in de cafés luisteren naar weemoedige fadomuziek, dit is dan the place to be. Vooral een bezoek aan restaurant Fermentaçao aan het binnenpleintje Largo de Sao Rafael is de moeite waard. Het pleintje heeft de vorm van een amfitheater en de akoestiek is geweldig. Het eten is heerlijk, de muziek prachtig, rozenverkopers proberen hun waar te slijten en de temperatuur is tegen middernacht nog heerlijk. Dit is een plek om nooit meer te verlaten!

182

1. DE HEENREIS De morgen van vertrek hoef ik me niet te haasten. Pas om kwart voor twee gaat mijn vliegtuig en ik word slechts een uur van te voren verwacht om in te checken. Samen met, kan ik zelfs mijn ontbijtkoffie gebruiken, iets wat bepaald uitzonderlijk is, behalve op onze gezamenlijke vakanties. Om kwart voor elf bereik ik Duivendrecht, even voor Amsterdam, waar ik moet overstappen. Het staat er zwart van het volk, want rond de hoofdstad is een belangrijke lijn gestremd. Ik ben niet van plan om hier lang te wachten, dus ik pers me met veel moeite en enige brutaliteit naar binnen. "Ik moet het vliegtuig halen", is mijn excuus. Honderden reizigers blijven teleurgesteld op, het perron achter, op de volgende trein wach­ tend. Even later ben ik op Schiphol. De vlucht zelf is niets bijzonders, maar het vertrek heeft weer eens heel wat voeten in de aarde. Een uur lang zit het volk in het vliegtuig te wachten op toestemming om op te stijgen. Een verontschuldiging of een uitleg kan er niet van af. Na een korte tussenstop in Oporto komen we uiteindelijk om 17.30 uur in Lissabon aan. In Portugal is het een uur vroeger dan in Nederland, het ligt veel verder naar het westen. 2. ALONSO, TAXICHAUFFEUR Rap wissel ik voor 100 dollar travelers cheques in en vervolgens stap ik in een taxi. Het is dan inmiddels half zeven geworden. De chauffeur heet Alonso en is achter in de vijftig. Moei­ zaam onderhoud ik me in mijn rudimentair Portugees met hem. We komen vast te zitten in de avondspits waarvoor hij zich uitgebreid verontschuldigt. De rit wordt hierdoor duurder, vandaar. Als hij het woord 'bananenrepubliek' last vallen, waarmee hij het oude Portugal bedoelt, kom ik er achter dat hij Duits spreekt. En ja, hoor hij heeft achttien jaar in Keulen en Dortmund gewerkt. We gaan over tot het Duits en nu kunnen we pas echt communiceren. Zijn twee kinderen zijn met Duitsers getrouwd en wonen nog in Duitsland. Hijzelf woont al weer tien jaar in Lissabon. Alonso blijft onderweg voortdurend afgeven op zijn landgenoten, die hij maar achtergebleven vindt. Dat kun je aan hun beestachtige rijgedrag in het verkeer zien, beweert hij. Misschien wil hij mij een plezier doen door Portugal in een ongunstig daglicht te stellen. Hij toont zich erg trots op zijn Mercedes bouwjaar 1977 die hij uit Duitsland heeft meegenomen. Eigenlijk is hij afkomstig uit een armoedig dorp in de buurt van Castelo Branco, dat is een iets grotere plaats nabij de Spaanse grens. In de jaren vijftig is hij met zijn boerenouders naar Lissabon getrokken. Hij vertelt smakelijk hoe hij door voortdurend dom­ heid en slechtziendheid te simuleren aan uitzending naar de koloniale oorlogen in o.a. Angola en Mozambique heeft weten te ontkomen. Zo kon hij door voor te wenden niet te kunnen schieten de clans ontspringen. Veel van zijn kompanen zijn nooit meer uit de oor­ logshaarden in de tropen teruggekeerd, althans niet levend. Portugal mag van geluk spreken, zo beweert hij, dat ze zo genereus door de Europese Unie zijn bedeeld, want anders zou het land nog steeds grotendeels onderontwikkeld zijn. De rit duurt bijna drie kwartier 183

(normaal nog geen vijftien minuten), dus we hebben heel was of te praten. Op het laatst is zijn aanvankelijk haperende Duits bijna vloeiend geworden. Op het centrale plein van de stad zet hij me af. Dit plein ken ik nog goed van vorige bezoeken aan deze stad. Hier in de buurt liggen de talloze goedkope pensions en hotelletjes waarnaar ik op zoek ben. 3. PENSAO NORTE Na vijf minuten in de zijstraatjes rondgeneusd te hebben, is het al prijs bij het eerste de beste pension dat ik binnenstap. Voor veertig gulden krijg ik een erg schone tweepersoons­ kamer met balkon, badkamer en televisie bij Residenciao Norte Alleen de wc moet ik op de gang delen, maar dat is geen probleem. Het sanitair, ook het gemeenschappelijke, is uiterst hygiënisch. Elke dag wordt er door een aantal poetsvrouwen fanatiek geschrobd en geboend. Ik moet vooraf betalen en ontvang daarvan geen kwitantie. Het personeel lijkt me door de wol geverfd, maar spreekt desondanks geen enkele vreemde taal. Een ander voordeel is de centrale ligging van het pension in een levendige wijk vol restaurants en winkels, met vlakbij de metro­ingang en een grote halteplaats voor de stadsbussen. Voor mijn situatie is het kortom ideaal gelegen. Ik zat er op de vierde etage ­ gelukkig is er een lift aanwezig, zodat ik niet al te veel last heb van verkeerslawaai. Helaas wordt een van de kamers aan de overkant van de straat bewoond door een beginnende muzikant, elke avond rond tien uur begint hij op zijn trompet te oefenen. In mijn ogen heeft de jongeman weinig talent, een Louis Armstrong zal hij nooit worden. De enige keer dat ik op een andere manier geluidshinder ondervind is de laatste avond als er op, de kamer naast me een amoureus Frans koppel tot drie maal toe luidruchtig de liefde bedrijft. Vooral de vrouw gaat zo fel te keer dat ik er bijna opgewonden door raak. Het bed kraakt hevig onder al dat geweld. Ik verwacht dat het elk moment kan bezwijken, maar dat gebeurt jammer genoeg niet. Als het over Fransozen gaat, is enig leedvermaak me niet hele­ maal vreemd. Mijn avonden breng ik volledig door op de kamer. Met behulp van mijn dompelaar ik direct na terugkeer van mijn dagelijkse uitstapjes (meestal tussen zeven en acht uur) koffie, thee of soep. Ook zorg ik altijd voor een voorraadje lekkere fruitsapjes. Zo rond half elf neem ik het eerste van de drie blikjes bier die ik op het balkon koud heb staan. Soms kijk ik wat tv (bijvoorbeeld naar NBA ­ basketball), maar meestal bereid ik de volgende dag voor of lees ik thrillers. Op het einde van de vakantie heb ik er dan ook drie uit. Voor één uur lig ik te pitten, want ik sta iedere dag op tijd op, twee keer zelfs voor zes uur! 4. DE BAIXXA De eerste avond houd ik me vooral bezig met nachtopnamen van monumenten in en om mijn wijk de Baixxa. Om de hoek ligt de Santa Justa ­ lift, maar hij is niet verlicht, dus hier is fotograferen zinloos, tenminste met mijn eenvoudige apparatuur. De neogotische Elevador (zijn echte naam) werd omstreeks de eeuwwisseling ontworpen door een leerling van de bekende Franse architect Gustave Eifel. De liftkooien bevinden zich in een ijzeren toren en 184

brengen de passagiers 32 meter hoger naar het Carmo­ plein. Vlakbij ligt ook de ruïne van de vernielde Igreja do Carmo­kerk, nu een museum. Het bespaart ze een hele omweg over steil stijgende straten naar de hoger gelegen stadsdelen zoals de Chiado en de Barrio Alto. Bovenop het plateau bevindt zich een café met terras en een fraai uitzicht. In 1755 werd de stad Lissabon door een verwoestende aardbeving met de grond gelijk gemaakt; daar gingen nog eens branden overheen en een tien meter hoge vloedgolf (een tsunami). Onder leiding van de energieke markies de Pombal verrees in korte tijd een geheel nieuwe stad volgens een geometrisch patroon. Hij verbond het grote open plein aan de Taag met het statige Rossioplein meer landinwaarts. Er werd een groot aantal neoclassicistische gebouwen neergezet en de straten werden genoemd naar de winkeliers en ambachtslieden die er handel dreven. Deze benedenstad is nu met zijn banken, kantoren en winkels het financiële en commerciële hart van de stad. Het Rossio­plein is uitgegroeid tot een levendig stadscentrum met theaters, cafés en restaurants. De straat Ria Augusta is er het drukst, tenminste overdag; 's avonds is hij verlaten en vind ik hem luguber. Veel van de straatjes hier zijn voetgangerszone. De Arco da Augusta verbindt de hoofdstraat met het statige Praca do Comercio aan de Taag. Deze triomfboog gedenkt de wederopbouw, maar kwam pas in 1873 tot gereedheid. BAIXXA Aan dit gigantische plein heeft vierhonderd jaar lang het koninklijk paleis gestaan, het eerste bevond zich op de burchtheuvel van Jorge net boven de Alfama ­ wijk. Nu wordt het plein aan drie zijden omzoomd door statige gebouwen met zuilengalerijen. Vanaf 1910 (het jaar van de republikeinse revolutie) worden de gebouwen door de overheid gebruikt Midden op het plein staat het ruiterstandbeeld van koning Jose I (1775). Aan de oever van de brede Taag liggen de aanlegsteigers naar de overkant (de zgn. Alentejo); de veerboten doen er bijna een kwartier over om die te bereiken. Vanuit het stadje Cacilhas op de zuidoever kun je dan per bus bijvoorbeeld naar het imposante Christusbeeld, het Cristo do Rei – monument. De hiervoor al gememoreerde triomfboog Arco da Augusta is versierd met beelden van historische figuren, zoals de ontdekkingsreiziger Vasco da Gama en de geniale markies de Pombal.

PRAÇA DE ROSSIO De voorgevel van het nationaal theater Donha Maria II met zijn timpaan en slanke ionische zuilen beheerst de traditionele Praça dom Pedro IV of Praça do Rossio. Het theater is een classicistisch bouwwerk van de Italiaan Fortunato Lodi uit het jaar 1846. Het plein wordt bovendien verfraaid door een schitterende fontein met allegorische figuren van de vier voornaamste deugden: wijsheid, rechtvaardigheid, kracht en matiging en met de wapen­ schilden van 16 Portugese steden. Op dit plein, met zijn talrijke terrassen en befaamde banketbakkerijen (pastelarias) heerst altijd een gezellige drukte. Aan de landkant van de Baixxa ligt het drukke plein dat de Rossio wordt genoemd. In de loop van de tijd is dit plein het toneel geweest van stierengevechten, festivals, militaire parades, ketterverbrandingen, demonstraties en volksopstanden. Midden op het plein staat het standbeeld van Dom Pedro IV, de eerste keizer van Brazilië. Het plein is geplaveid met mozaïeken met een golfpatroon. Aan de noordkant staat het neoclassicistische Teatro Nacio­ 185

nal uit 1840. Interessant is ook het café Nicola met zijn Art Deco­ stijl. Vlakbij ligt mijn bescheiden pensionnetje. Direct naast de Rossio ligt nog een groot plein, de Praça de Figueira, daar komen veel lijnen van stadsbussen uit en liggen de metro­ingangen. Het open plein wordt niet alleen gedomineerd door het zoveelste ruiterstandbeeld (hier het bronzen beeld van Joao I, pas uit 1955), maar ook door de duizenden duiven die er thuis zijn. Het laatste plein tenslotte is dat van de Praça de Restauradores, dat het begin vormt van de brede en moderne Avenida da Liberdade. Het monument dat hier domineert is een obelisk met pathetische bronsfiguren aan de voet. Het stamt uit 1888 en is opgericht ter herdenking van de bevrijding van het Spaanse juk in 1640. Hier in de buurt ligt verder nog het Rossio treinstation, dat door een groot aantal bijzonder mooie wandtegelschilderijen (de zoge­ naamde 'azulejos') wordt gesierd. Momenteel zijn die echter jammer genoeg in restauratie. A BAIXXA Het centrum van Lissabon bestaat uit de wijken A Baixa en O Carmen. De benedenstad (A Baixa) werd door Manuel de Maia met medewerking van de architect Eugenio dos Santos ontworpen en ligt rond de belangrijke winkelstraten Rua do Ouro, Rua Augusta en Rua da Prata, die de Praca do Rossio verbinden met de Praca do Comércio stedenbouwkundig een van dé mooiste pleinen van Europa uit de 18de eeuw. Het bevindt zich op het voormalige "Terreiro do Paco", het terras van het paleis van koning Dom Manuel. Het plein wordt aan drie zijden door arcaden omgeven en kijkt uit op de riviermonding en een romantische aanlegsteiger. Twee torens beheersen de zuidzijde, terwijl aan de noordzijde een met beeldhouwwerk versierde triomfboog in Louis XlV ­ stijl staat; deze geeft toegang tot de Rua Augusta. In het midden verheft zich een ruiterstandbeeld van koning José I. Wanneer men het plein aan de noordoostzijde verlaat, komt men op de Praça do Municipio, waar zich het gemeentehuis Paso do Concelho bevindt. Dit gebouw werd in 1770 gebouwd en in 1864 gerestaureerd; het heeft een imposante façade met een drievoudige porticus met balkon en timpaan, waarop het wapen van de stad Lissabon staat. Let u in het gebouw vooral op de zaal van het historisch archief en de monumentale trap, deze voert naar de galerij en de raadzaal. Tegenover de ingang van het Paco do Concelho bevindt zich de Pelourinho, een monument uit de 18de eeuw dat de gerechtigheid voorstelt.

5. DE ALFAMA Mijn eerste voile dag besteed ik volledig aan het verkennen van oude stadsgedeelten die ik ooit eerder heb bezocht. Al vroeg ben ik op pad. Genietend van een mild voorjaarszonnetje loop ik via de Alfama heuvelopwaarts naar het kasteel van Sao Jorge. Voor half tien sta ik als een van de eerste toeristen het uitzicht over Lissabon en de Taag te bewonderen. Jammer genoeg is er hier en daar nogal iets aan het kasteel te restaureren (naweeën van de wereldtentoonstelling van vorig jaar, denk ik), zodat ik niet overal kan komen. Na de verovering van Lissabon op de Moren in 1147 (met maritieme behulp van o.a. Engelsen en Vlamingen overigens) liet koning Afonso het fort op de heuveltop ombouwen tot koninklijke residentie. In 1511 werd aan het Comercio ­ plein een luxueuzer onderkomen gebouwd en ging het kasteel Sao Jorge dienst doen als theater, gevangenis en wapendepot Bij de aardbeving van 1755 werd het in puin gelegd; alleen de muren zijn er nog authentiek. 186

De rest is later omgebouwd of er werden tuinen over ruïnes aangelegd. Binnen de muren ligt nog een klein volkswijkje. In dit Santa Cruz raakte ik toch nog de weg kwijt ondanks zijn beperkte omvang. Het befaamde uitkijkterras ligt aan een zwaar beschaduwd plein. Ik heb geen zin om het kasteel binnen te gaan, daarvoor vind ik het weer te mooi. Ik profiteer ervan en maak uitgebreide wandelingen door de oude Moorse wijk Alfama. Het is moeilijk voor te stellen dat dit eens de meest begeerde wijk van Lissabon was. In de Moorse tijd werd de stad begrensd door de steegjes rondom het kasteel. De aftakeling begon in de middeleeuwen, toen de rijkere bewoners uit angst voor aardbevingen naar het westen trokken. In de wijk bleven de armen en de vissers achter. De wijk kent nog steeds zijn oude Moorse indeling en stratenpatroon. Er staan compacte huizen, waarvan de gevels veelal behangen zijn met drogend wasgoed. Het leven speelt zich voor een groot gedeelte op straat af, in en rondom de vele taveernes. Aan de westerse rand van de Alfama staan de trotse dubbele torens van de Se, ofwel de kathedraal. Ik blijf praktisch de hele dag in de nauwe steegjes rondzwerven. Regelmatig neem ik een verversing (meestal gewoon lekkere koffie) in een van de talloze cafés of restaurantjes. De steegjes heten beco's; in de steile beklinkerde straatjes stuit je steeds weer op pittoreske hoekjes of spectaculaire vergezichten. Op de uitkijkplateaus, een soort pleintjes die men miradouro's noemt, gaat het juist om die panorama's. Ik begin direct met mijn fotoserie "azulejos". Tegen het middaguur krijg ik wat meer gezelschap van andere toeristen, soms met hele busladingen tegelijk. Ik lunch in een huiskamercafé, lekkere boerenkost voor een eerlijke prijs. Je moet wel gewoon aanschuiven en er is weinig variatie in het menu. Het terras bij de kerk Santa Luzia biedt een fraai uitzicht over de wijk en de brede Taag. Je ziet er de koepels en witte torens van kerken en andere historische gebouwen. Terwijl de toeristen foto's aan het schieten zijn, zitten er oude mannen op de bankjes te kaarten of zo maar wat te kletsen. In de zomer is de pergola begroeid met bougainville, maar nu ziet het er maar kaal uit. Tegen de wand van de kerk bevinden zich twee opmerkelijke tegelpanelen, die gaan over de verwoestende aardbeving en de overwinning op de Moren. Een van Lissabons mooiste monumenten vind ik de Santa Engracia met zijn hoog oprijzende, hagelwitte koepel die de oostkant van de Alfama domineert. Men heeft er honderden jaren over gebouwd, eigenlijk is hij pas sinds 1966 volledig af. Van binnen is hij rijk geplaveid en versierd met gekleurd marmer. Door de koepel en het bijna ontbreken van kerkinterieur maakt hij een erg ruimtelijke indruk. Hier liggen, net zoals in het Pantheon, grafmonumenten van Portugese helden zoals Vasco da Gama (zeevaarder en ontdekker), Afonso de Albe­ querque (eerste onderkoning van India), Hendrik de Zeevaarder (vijftiende­eeuwse mecenas, gouverneur van de Algarve en leider van een unieke zeevaartschool) en Luis de Camoes (een beroemde romantische dichter). Ik heb geluk, want het is vandaag zaterdag, wat betekent dat de beroemde dievenmarkt (ook wel vlooienmarkt) op het plein van Santa Cruz op dit ogenblik plaatsvindt, onder de 187

schaduwen van de bomen of baldakijnen. Hele gedeelten van deze "Feira da Ladra" hebben het karakter van een rommelmarkt gekregen, waar de verkopers hun spulletjes gewoon op de grond hebben uitgestald. De markt wordt echter meer en meer in bezit genomen door reguliere marktkooplui, die in kraampjes smeedijzeren voorwerpen, reproducties, tegels en vooral kleding aanbieden. Een stukje verderop ligt de voedselmarkt, waar vis, kruiden, groente en fruit worden verhandeld. Het is allemaal minder kleurrijk dan ik had gehoopt. Het Casa de Bicos kan ik me nog goed herinneren van voorgaande reizen. Vlak in de buurt had ik met Clim een stamcafé gevonden. Het is een opvallend huis, bezet met ruitvormige stenen (bicos) dat in 1523 is gebouwd. De vreemde gevel was in het zestiende­eeuwse Europa populair. De twee bovenverdiepingen zijn pas in de jaren tachtig gerestaureerd aan de hand van oude gravures. Het gebouw ligt aan de Rua dos Bacalhoeiros (Straat van de Kabeljauwvissers) die parallel aan de Taag loopt. In 1988 hadden we iets verderop in deze straat ons eenvoudige pension. Het Militair Museum laat ik links liggen, het is te mooi weer om binnen te zitten. Het museum oogt van de buitenkant niet erg aantrekkelijk en ligt aan hetzelfde plein waar ook het internationale treinstation Apollonia gelegen is. Ook de kathe­ draal, de Se (afgeleid van "seder", de zetel van de bisschop) ga ik niet binnen. Het zal u niet verbazen dat deze kerk gebouwd is op de ruïnes van een moskee.

6. DE WIJK GRACA Die moskee was op haar beurt weer gebouwd op de verwoeste fundamenten van een Chris­ telijke kerk uit de zevende eeuw. L'histoire se repète... De eerste bisschop van de Se in 1150 was trouwens een Engelse kruisvaarder, Gilbert of Hastings. Hij werd met dit baantje beloond uit dankbaarheid voor zijn hulp bij het verdrijven van de Muzelmannen. Die Gilbert heeft het Beloofde Land natuurlijk nooit meer bereikt, bij had immers eerder roem en rijkdom verworven dan bij dacht en dat ook nog veel dichter bij huis! De rooms­ katholieke kathedraal is verschillende malen verwoest door aardbevingen en kent dan ook een veelheid aan architectonische stijlen. Binnen liggen tombes van edelen en kooplieden; er is een schatkamer en een gotische kloostergang. De torens zijn Romaans en het sombere interieur is sober en streng, kenmerkend voor die stijl. Tijdens de lunch zit naast me een vetzuchtige volksvrouw nors voor zich uit te kauwen. Als ik per ongeluk een stuk brood van haar schaaltje pak, raak ik met haar in gesprek. Ze fleurt helemaal op en lult me in het Portugees de oren van de kop. Ook al zeg ik herhaaldelijk: "Seu Holandes", ze blijft maar doorratelen. Volgens mij heeft ze het over Amerika, waar familie­ leden van haar naar toe zijn geëmigreerd. De gerant schaamt zich een beetje voor haar. Ze gebruikt zoetjes in haar koffie, terwijl ze wel een stevig stuk roomtaart als toetje bestelt. Ik ben de logica even zoek. Op een van de markten ontdek ik naast antiekhandelaren ook mensen die oude munten verkopen. Aangezien Clim me uitdrukkelijk heeft gevraagd hier naar uit te kijken en om zo mogelijk zijn collectie uit te breiden, hurk ik naast de uitgestalde munten. Ineens komt de 188

man met een emmer vol munten te voorschijn, vooral geld uit de voormalige koloniën van Portugal. Ik zoek er enthousiast een veertigtal uit, maar als blijkt dat bij er f 1,50 per stuk voor vraagt, haak ik af. Verontwaardigd geef ik hem de handel retour. De meeste munten zijn echt niets waard, vaak roestig en beschadigd. Zin om te onderhandelen heb ik niet. Sorry Clim, ik kan je geen plezier doen. Ten oosten van de Alfama ligt nog een interessante volkswijk, Graca genaamd. Daar breng ik rond het middaguur nog een tijdje door. Er liggen twee aardige uitkijkpunten, waarvan een bij een oude kerk/klooster en een ander, meer noordwaarts, op de heuvel Monte. Daar tref ik in een steeg met blinde muren de eerste echte underground graffiti aan. Voor het eerst pin ik in Portugal. Het is nu langzamerhand ook tijd geworden om regelmatig voor koffie neer te strijken in rommelige taveernes. Als je vraagt naar een "galao oscuro' krijg je in een hoog glas koffie die op de onze lijkt, maar iets sterker is. Zo'n glas kost een gulden vijftig. Bier is er iets duurder en komt in eenvoudige gelegenheden op twee gulden. Tijdens deze vakantie drink ik alleen bier op mijn pensionkamer. Overdag heb ik geen behoefte aan dat verslavende gerstennat.

7. CASTELO DE SAO JORGE Het Castelo de Sao Jorge ligt op de hoogste van Lissabons zeven heuvels en het beroemdste uitkijkpunt – het oude raam' – biedt een spectaculair uitzicht over de stad. Het complex bestaat uit de eigenlijke burcht en de restanten van het originele koninklijke paleis. De 19e­eeuwse hoofdingang leidt naar het grote plein, de Praca d'Armas, en de Odysseustoren bevat een periscoop waarmee bezoekers een uitzicht van 360° hebben over Lissabon. Op de heuveltop stond al voor de Romeinse tijd een fort om de rivier te bewaken. Later kwamen de Visigoten en ten slotte viel de plek begin 8e eeuw in handen van de Saracenen. De volgende heersers waren de Moren, die in 1147 uit Lissabon werden verdreven door Portugals eerste koning Afonso Henriques. Toen Lissabon in 1255 de hoofdstad van het jonge Portugese koninkrijk werd, werd de burcht tevens koninklijk paleis. De burcht kreeg zijn naam in 1371, toen hij werd opgedragen aan Sint­George door koning Jan I, die met de Engelse prinses Philippa van Lancaster was getrouwd. Er kwam echter een nieuw paleis op de oever van de Taag en de burcht werd zwaar beschadigd bij de aardbeving van 1531, zodat hij zijn dominante positie verloor. Het gebouw diende als gevangenis en als militaire barak, maar bij de aardbeving van 1755 werd nieuwe schade aangericht. In de jaren ‘40 van de vorige eeuw begon men met de restauratie en veel van de originele gebouwen en elementen zijn nu hersteld.

7. OPENBAAR VERVOER Om half vijf ben ik terug in mijn pension. Ik stap even kort onder de douche en ben een half uur later weer op pad. Toevallig beland ik bij een kiosk van het VVV op het Monis ­ plein (moderne architectuur, aangelegd t.g.v. Expo 98, was vroeger een verwaarloosde buurt nabij de Mouraria wijk. Daar vraag ik inlichtingen over mogelijke excursies naar het platteland. Ook ontvang ik er meer informatie over reizen per bus (er zijn vele verschillende busstations hier, een nadeel van het particuliere openbare vervoer) en over de mogelijkheid van een Tourist Pass voor al het openbaar vervoer in Lissabon die 7 dagen geldig is. 189

Op de Praça de Figueira staat een andere kiosk, waar ik direct zo'n pas aanschaf voor f 35,­. Ik duik de metro in en stap bij een aantal stations uit waarvan ik vermoed dat ze aan een plein met verlichte standbeelden liggen. De nachtopnames die ik maak zijn evenwel niet bijzonder geslaagd, waarschijnlijk mis ik daarvoor de juiste apparatuur. De metro is snel, efficiënt en schoon. De reizigers zitten er, net als bijna overal ter wereld in de ondergrondse, zwijgend voor zich uit te staren. Al die dagen zal ik veel met de metro reizen, maar voor de kortere stukken gebruik ik meestal toch de bus of de tram. De trammetjes zijn erg leuk. Ze zijn weliswaar niet zo snel, maar ze zijn op zich een bezienswaardigheid, omdat ze stammen uit het begin van deze eeuw. Er lopen zelfs toeristische trammetjes waarvoor je een dikke entree moet betalen. Natuurlijk volgen die een route die langs uitzichtpunten, monumenten en fraaie stadsgedeeltes voert. Een groot gedeelte van dit traject ligt in de Alfama en omliggende historische buurten. Vanmorgen heb ik nog zo'n tram mudvol Japanners gezien. Een andere was volgestouwd met jonge Spanjaarden die, gezien hun uitgelatenheid, op een soort bedrijfsuitstapje waren. Reizen met het openbaar vervoer is in Portugal relatief goedkoop. Hier heb je tenminste een alternatief, in tegenstelling tot Nederland waar je al gauw aange­ wezen bent op je eigen auto bij ontstentenis van een uitgebreid openbaar vervoersnet, vooral buiten de grote steden. Heel af en toe neem ik een taxi; de gemiddelde taxirit kost vijf gulden, een prijs waarvoor je het niet hoeft te laten. Kom daar maar eens in Roermond om! Ik vind de mogelijkheid om overal betrekkelijk eenvoudig te komen een van de aantrek­ kelijke kanten van deze mooie en afwisselende stad. Het nodigt mij uit om zo actief mogelijk mijn tijd door te brengen. Toch wandel ik ook nog veel, uiteindelijk zie je zo het meeste en het is bovendien nog beter voor mijn conditie ook. Gemiddeld per dag loop ik naar schatting vijftien kilometer.

8. TORRE DE BELEM Vroeg in de morgen ben ik al in de weer. In het centrum maak ik enkele foto's van Art Deco ­ gevels van winkels en restaurants. Daarna stap ik op de bus die me naar het treinstation Cais do Sodre brengt. Daar neus ik even rond, het station blijkt in restauratie te zijn, het is tevens eindstation van de metro. Hiermee most ik dus straks rekening houden als ik ondergronds deze kant opreis. Ik spring op een tram en via de lange, verkeersrijke boulevard langs kades en dokken aan de Taag bereik ik Belém. Tijdens deze rit kom ik onder de lange hangbrug door die over de Taag loopt Het vorig jaar hebben ze een nieuwe brug gebouwd. Belém is in feite een voorstad van de metropool Lissabon. Het ligt aan de monding van de Taag waar ooit de Portugese karvelen van Hendrik de Zeevaarder het ruime sop kozen om verre, onbekende gebieden te gaan ontdekken. De plaats is zo onlosmakelijk verbonden met de Portugese Gouden Eeuw. Het goud uit te de koloniën stroomde binnen en dit weer­ spiegelt zich nog steeds in de pracht en praal kerken en monumenten uit die tijd. Koning Manuel, die in 1495 aan de macht kwam, drukte zijn stempel op die extravagante stijl die 190

toen ontstond. In heel Belém (en trouwens elders ook) is die Manueleske stijl van de kerken en monumenten uit die tijd tot op heden goed herkenbaar.

9. JERONIMOSKLOOSTER Uitbundig eerbewijs aan de Portugese ontdekkingsreizen. Het Jerónimos ­ klooster staat in de historische wijk Belem in Lissabon en is een van de mooiste monumenten in de stad. Het klooster vormt het hoogtepunt van de manueline stijl, genoemd naar de 15e­eeuwse koning Manuel I, die gotische, Italiaanse, Spaanse en Vlaamse elementen combineert. Het klooster staat op de plek van een eerder religieus gebouw dat werd gesticht door Hendrik de Zeevaarder. In 1497 verbleef de ontdekkingsreiziger Vasco da Gama daar met zijn mannen, voordat ze naar Indië vertrokken. Het klooster werd gebouwd in opdracht van Manuel I ter ere van Da Gama's terugkeer in 1499. De bouw begon in 1502 onder Diogo Boitac en werd in 1517 voortgezet door de Spaanse architect Joao de Castilho. Het Jerónimas ­ klooser bevat ook renaissancistische elementen, toegevoegd door de Franse beeldhouwer Nicolau Chanterene. De bouw werd gefinancierd door een belasting van 5% op bepaalde specerijen uit het Oosten. Het werk kwam tot stilstand toen Manuel stierf, maar in 1550 werd het hervat. Twee Portugese koningen ­ Manuel I en Jan III ­ zijn begraven in de kerk, evenals Vasco da Gama. Naast de kerk ligt het rond een kloostergang gebouwde klooster, bewoond door monniken van de Hiëronymieten. De 20e­ eeuwse dichter Fernando Pessoa is begraven in een van de arcaden van de kloostergang. In 1850 werd het klooster uitgebreid en het bevat nu een maritiem en een archeologisch museum. Niet ver van het klooster staat de Torre de Belem, een grote toren op de oever van de rivier de Taag, gebouwd tussen 1515 en 1521 om de prestaties van Vasco da Gama te gedenken. Het Jerónimosklooster en de Torre de Belem werden in 1983 op de Werelderfgoedlijst van Unesco gezet onder de noemer Klooster van de Hiëronymieten en Toren van Belem. Ze weerspiegelen de glorie van het Portugese tijdperk van de ontdekkingsreizen. Tegenwoordig is Belém een groene, ruime stad met veel perken, tuinen en musea. Aan de rivierpromenade ligt een de rij gezellige cafés en restaurants. Ik ben er op een stille zondagochtend en de terrasstoelen zijn nog niet bezet. Tot mijn verbazing blijken ook de openbare tuinen, bijvoorbeeld de Jardim de Botanico, de hele dag dicht. Waar moeten al die gescheiden mannen zich nu met hun kinderen op houden tijdens hun wekelijkse ontmoeting? Misschien in de dierentuin, maar die ligt hier wel heel ver van verwijderd. Ook verschillende mooie parken houden hun poorten gesloten.

Het Hieronymus­klooster met zijn kerk en kapellen is echter wel open. Er staat al een lange rij met internationale toeristen voor de ingang kwam. In 1988 heb ik het klooster al eens bezichtigd, ik heb me voorgenomen niet al te veel in herhaling te vervallen en besluit dus verder van het schitterende weer te profiteren. Het klooster is een monument, een hoogte­ punt van de Manuel ­ architectuur. Vlak na Vasco da Gama's terugkeer uit de oost (India) werd in 1501 opdracht gegeven tot bouw van dit immense complex. De bouw werd met zogenaamd pepergeld bekostigd Het interieur is overdadig versierd met beeldhouwwerk. In de kerk liggen vele graven en tombes van koningen en hoogwaardigheidsbekleders. Som­ mige graven zijn leeg, bijvoorbeeld dat van de jonge koning Sebastian, die omkwam op het slagveld en wiens lichaam nooit is gevonden. De graven van voornoemde koning Manuel en zijn vrouw Dona Maria worden geschraagd door olifanten. Het spectaculaire gewelf van de 191

Santa Maria (zo heet de kloosterkerk) wordt gedragen door slanke pilaren die tot het plafond reiken en zo ruimtelijkheid en harmonie scheppen. De kloostergang is fameus om zijn pilaren en zuiltjes. Hij werd voltooid in 1544. De bogen en balustrades zijn overdadig versierd met verfijnd maaswerk. In een van de hoeken staat een fontein in de, vorm van een leeuw, een symbool van de Heilige Hieronymus. De geometrische architectuur van de portalen worden eveneens beheerst door uitbundige versieringen. De muren van het refectorium zijn volledig betegeld met achttiende­eeuwse azulejos. Het graf van Vasco da Gama, dat er midden in de kerk staat, is versierd met touwen, kabels en hemelglobes. In de vorige eeuw is er nog een enorme vleugel aan het klooster toegevoegd. Momenteel zijn daar enkele musea in gevestigd. De beide grote voorpleinen hebben in dit seizoen weinig te bieden. De bomen zijn kaal en de bloemen bloeien niet. Ik steek de Ave­ nida da India over om me naar het volgende monument te begeven. Dat is het Monument der Ontdekkingen. Een gigantisch standbeeld in de vorm van de boeg van een schip waar allerlei zeevarende figuren ernstig naar de einder staren. Aan het hoofd staat Hendrik de Zeevaarder. Ik heb dit monument, dat pal aan de oever staat, altijd al indrukwekkend gevonden. Het is in 1960 op, bevel van de dictator Salazar opgericht ter herdenking van de 500­ste verjaardag van de dood van de voornoemde Hendrik. Het monument stelt een schip voor dat de rivier opvaart en waarin zich 21 persoonlijkheden bevinden die met de ontdekkingsreizen te maken hadden; vooraan staat Hendrik de Zeevaarder met een kleine karveel in zijn handen. Het monument is 52 m hoog heeft zes verdiepingen en een terras met een mooi uitzicht. Aan de voet van het monument ligt aan de noordzijde een groot mozaïek in de vorm van een windroos. In het midden ervan ligt een wereldkaart die de routes van de ontdekkingsreizen van de Portugezen aangeeft. Het mozaïek is geschonken door Zuid­Afrika. Je kunt met een lift naar de zesde verdieping gaan, wat alleen al voor het uitzicht de moeite, waard is. In de onderste verdiepingen worden tijdelijke exposities gehouden. Veel mensen, met name natuurlijk kunstkenners, vinden deze opvallende "Padrao" niet mooi, maar het ontwerp is in ieder geval origineel en ook over de situering kan men moeilijk gaan zeuren. Mijn smaak is het zeker wel. Ik doe mijn best om er mooie foto’s van te maken. De beste resultaten heb je bij zonsondergang en met tegenlicht, maar die omstandigheden kun je niet zo gemakkelijk creëren. En om tegen de avond hier terug te keren, nee, dat is me ook te veel gevraagd. Overigens, in de voetgangerstunnel, die onder de verkeersweg voert, staan heel aardige graffiti­muurschilderingen gespoten. De voorbijgangers bekijken me meewarig, omdat ik er uitgebreid foto’s van sta te nemen. De Torre de Belém staat als volgende bezienswaardigheid op het program. Vergeleken met elf jaar geleden is hij bijzonder mooi opgeknapt. De toren werd tussen 1515 en 1521 als fort midden in de Taag op een rotsig uitsteeksel gebouwd. Het is een juweel van Manuel ­ archi­ tectuur, een symbool van de Portugese expansiedrift. De schoonheid van de toren ligt vooral 192

in de in richting. De zuilen zijn fraai versierd, er zijn opengewerkte balkons, wachttorens in Moorse stijl en kantelen in de vorm van schilden. Het gotisch interieur onder het terras diende als opslagplaats voor munitie, wapens, proviand; later is het ook nog eens gevangenis geweest. Hier blijf ik een tijdje in het zonnetje zitten genieten. In het nabijgelegen parkje staat nog een oude tweedekker als attractie. Er hangt een zondagse sfeer; vaders voetballen er met hun zoontjes op het gazon, honden worden uitgelaten en grootfamilies zitten op dekens te picknicken. Het loopt inmiddels tegen de middag en om mijn honger te stillen neem ik wet belegde broodjes en soep in een zelfbedieningsrestaurant vol dagtoeristen. Ik loop een heel stuk terug naar het spoorwegstation van Belém. Daar neem ik de stoptrein naar de vissers­ haven, maar tegenwoordig vooral toeristenoord Estoril en Cascais. Ik denk dat ik daar in een wip ben, maar dat valt even tegen. TORRE DE BELEM De Torre de Belém, door de UNESCO op de monumentenlijst geplaatst, werd tussen 1515 en 1519 door Pedro de Arruda midden in de Taag gebouwd. Via een houten brug bereikt men het bastion, dat vier verdiepingen en twee terrassen heeft. Vanaf het bovenste terras is het uitzicht schitterend. De kantelen zijn versierd met wapenschilden met het Christuskruis erop. Bezienswaardig zijn ook de uitkijktorentjes op alle verdiepingen en het gewelf in manuelino ­ stijl op de vierde verdieping. Tegenwoordig ligt de toren min of meer aan de oever vast; hij is er met een loopbrug mee verbonden. Dit is een gevolg van het zich terugtrekken van de Taag, maar ook landwinningen in deze eeuw hebben daarvoor gezorgd. Aan de voet van de toren heeft men een amfitheater aangelegd, op zwoele zomeravonden worden daar theaterstukken opgevoerd.

In totaal stopt de boemel bij zeventien stations! De Costa de Lisboa is dicht bevolkt. De meeste bewoners verdienen de kost in de industrie en de dienstverlening in en rond Lissa­ bon. Vandaag wordt er niet gewerkt, dus het is gelukkig niet al te druk in deze forenzentrein. Als je naar buiten kijkt, zie je dat er hier ooit een keer mooie natuur moet zijn geweest, maar die is nu verdrongen door het lelijke gezicht van de vooruitgang. Ik laat de mondaine bad­ plaats Estoril (waar ook het circuit voor de Formule I Races ligt, denk aan de Grand Prix van Portugal) aan me voorbijgaan en stap pas in de eindbestemming Cascais uit. Ik heb geen plattegrond van het stadje en begin gewoon op goed geluk een gedeelte te verkennen.

12. CHIADO 0p 25 augustus 1988 brak een verwoestende brand uit in een winkel in de Rua do Carmo, die de Chiado verbindt met de Baixxa. Brandweerwagens konden het vuur niet bereiken en de vuurzee breidde zich uit tot de Rua Garret. Winkels, kantoren en fraaie achttiende­eeuwse gebouwen gingen in vlammen op. Vooral de Rua do Carmo werd getroffen. De renovatie van de unieke façades werd onmiddellijk ter hand genomen, met als gevolg dat er tegenwoordig nog maar weinig sporen van dit vernietigende natuurgeweld te bespeuren vallen. De Chiado is bij uitstek een literaire wijk. Er zijn dan ook tal van beelden van literaire figuren te zien, onder andere de beroemde Portugese dichter Fernando Pessoa, die aan een tafel op het terras van het café A Brasileira zit. De naam Chiado wordt vaak gebruikt als men doelt op 193

de dure winkelstraat Rua Garret. In deze mondaine straat zijn veel boetieks, boekhandels en cafés gevestigd. Aan de Largo do Carmo staan twee Italiaanse barokkerken, die ik echter niet zo interessant vind. De muren zijn bekleed met azulejos, maar die zijn ernstig verweerd. 0p een heuvel die uitziet over de Baixxa lag ooit een magnifieke karmelietenkerk. Tijdens de grote aardbeving werd die praktisch volledig in puin gelegd. De ruïnes vormen een indruk­ wekkende getuigenis van die gebeurtenis. Het dakloze schip is het enige wat overgebleven is. De zuilen worden bedekt met rozenstruiken en duiven nestelen op de vergane bogen en katten dwalen door de verwaarloosde beelden en kapitelen op de grond. In het voormalige koor is een Archeologisch Museum gevestigd met een kleine collectie beelden, sarcofagen en mozaïeken. Het is momenteel niet toegankelijk voor bezoekers. Op het plein voor de kerk staat een aardig fontein; deze "chafaris" is versierd met een viertal dolfijnen. Het Nationale Museum voor Hedendaagse Kunst ligt er vlak bij, maar daar ga ik niet naar binnen. Wel wil ik naar binnen in de uitbundig gedecoreerde zestiende­eeuwse jezuïetenkerk van Sao Roque, maar laat die nou net gesloten zijn! Het zit me niet mee; wil ik eens een kerk uitgebreid bezichtigen en dan kom ik er niet in! Het is tijd om te lunchen. Ik kies weer voor een huiskamercafé, waar ik op mijn wenken bediend wordt door twee nors kijkende broers van mijn leeftijd. Ik moet aan mijn eigen broer Clim denken. De plaatselijke bevolking eet vaak buitenshuis, dus het is opvallend druk in de zaak. Hoewel het stugge broederkoppel niet uitblinkt in klantvriendelijkheid, verdienen ze in mijn ogen wel een dikke voldoende voor de kwaliteit en de prijs van hun voedsel. Na nog enige markante punten in de wijk te hebben bezichtigd, waaronder het Teatro de Trinidade en een volledig betegeld herenhuis op de Largo Rafael, neem ik de Elevador naar beneden, waar ik uitkom op de brede Avenida da Liberdade.

14. ÉVORA Haastige spoed... 06.00 uur Mijn wekker loopt af, eerste sigaret van de dag (Gauloise) en zonder dralen opstaan. 06.01 uur Water voor koffie in dompelaar. Rolluiken open. Het is nog donkey buiten. 06.03 uur Wake up call van receptie. Altijd dubbele zekerheid inbouwen! 06.04 uur De koffie is klaar. Capsule voor maag slikken. Pyjama uit 06.05 uur Douchen 06.10 uur Afdrogen, scheren en aankleden. Tweede sigaret van de dag (van Nelle). 06.14 uur Koffie is op. Glas afwassen, kamer opruimen.

194

06.15 uur Kamer luchten en afsluiten. 06.16 uur Poepen op gemeenschappelijk toilet op de gang. 06.20 uur Naar beneden, sleutel afgeven aan receptie. Praatje met nachtreceptionist afwimpelen, geen tijd! 06.22 uur Loop de straat op. Koud en winderig. Ik ben de enige. 06.28 uur Duik metro in; moet wachten op eerste trein tot… 06.33 uur Eerste trein naar Rotunda ­ halte. 06.37 uur Overstappen andere Lijn bij station Pombal. 06.41 uur Tweede trein tot halte Saldanha halverwege traject. 06.44 uur Aankomst Saldanha. Naar boven en wandelen naar busstation 300 m verderop. 06.48 uur Aankomst busstation. Zoeken naar juiste bus. Later gewoon vragen. 06.55 uur Instappen in juiste bus; er zijn slechts zes reizigers. 07.00 uur Bus vertrekt precies op tijd! Buiten is het nog steeds donker. 07.05 uur Ik ga slapen, tot acht uur wanneer het licht wordt. ALENTEJO: OLIJVEN EN EIKENBOMEN Zoals je ziet, er moet niets onverwacht tussen komen, want dan loopt de zaak in het honderd! Om kwart over acht hebben we een korte russenstop in Montmar o Norte. De wegen zijn uitstekend, verkeer is er nauwelijks op dit voor Portugezen blijkbaar vroege tijdstip. Mij valt op dat de bevolking hier pas laat op gang komt, zeker als je dit vergelijkt met landen als Duitsland, de States en landen in de Derde Wereld. We komen mooi volgens plan aan. Bij een sjofel loket bevestig ik het tijdstip van mijn terugreis naar Lissabon. Dan loop ik regel­ recht het centrum uit richting buitenwijken. Door de laagstaande zon liggen er prachtige schaduwen op straat Achter een enorme parkeerplaats ligt een middeleeuwse kerk, met torens op iedere hoek zoals bij een kasteel. Pas tegen tien uur raak ik echt verzeild in het centrum van het historische stadje. Het is te vergelijken met zijn witgeschilderde huizen met het Midden­Limburgse Thorn of met Stellenbosch in Zuid­Afrika. Hier is duidelijk sprake van een georganiseerde netheid die ondersteund wordt met overheidssubsidie, waarschijnlijk geput uit de vleespotten van de Europese Unie. Maar hoe dan ook, het ziet er allemaal mooi en authentiek uit.

195

Beenderenkapel Opmerkelijke kapel gedecoreerd met beenderen De Capela dos Ossos (Beenderenkapel) is een lugubere kapel gebouwd door franciscanen om mensen te herinneren aan de kortstondigheid van het leven. De kapel is een van de bekendste monumenten van het historische centrum van Evora, dat op de Werelderf­goedlijst van Unesco staat De kapel grenst aan de grote gotische Sint­ Franciscus ­ kerk, gebouwd tussen 1475 en 1550. De Capela dos Ossos is 18,7 meter lang en 11 meter breed en heeft drie raampjes en acht pilaren. De kapel is gedecoreerd met menselijke beenderen en schedels, bijeengehouden met cement. Er zijn ook twee uitgedroogde lichamen, waarvan een van een kind. Het is niet bekend van wie de lichamen zijn. Het gerucht gaat echter dat ze van een overspelige man en zijn zoon zijn, vervloekt door zijn vrouw. Naar schatting zijn de botten van zo'n vijfduizend lichamen gebruikt om de muren en de pilaren te bekleden. Vermoedelijk werden ze weggehaald van plaatselijke kerkhoven, hoewel de legende beweert dat ze van pestslachtoffers kwamen of van soldaten die omkwamen bij een veldslag. Het plafond is van witte baksteen, beschilderd met motieven van de dood. De inscriptie boven de ingang herinnert aan de reden waarom de kapel werd gebouwd: Nos ossos que aqui estamos pelos vossos esperamos ('Wij beenderen wachten hier op uw beenderen'). De beenderen van de monniken die de Capela dos Ossos bouwden, zijn bijgezet in kleine witte kisten in de kapel. De Capela dos Ossos lijkt op het eerste gezicht misschien gruwelijk, maar hij werd gebouwd met een religieus doel voor de franciscanen die hier kwamen bidden. In de 16e eeuw was de levensverwachting kort en de dood kon plotseling toeslaan. De Capela dos Ossos vormt een markante en grimmige getuigenis van het religieuze leven in de 16e eeuw.

De hele dag zwerf ik door de rustige straatjes, die nauwelijks worden bevolkt Ik heb de indruk dat hier wel veel mensen wonen, maar dat die niet echt leven. Het is vandaag carnavalsdinsdag en mijn gedachten gaan of en toe uit naar mijn oudste broer Corné, die vandaag door de Aad Prinse van de lokale carnavalsvereniging gelauwerd zal worden met de Zilveren Kaketoe. Dit vanwege zijn verdiensten achter de schermen als sentefoekser (pen­ ningmeester) van het gemeenschapshuis. En dan te bedenken dat hij helemaal geen carnavalist is! Overigens wordt er in Portugal ook wel Karnaval gevierd, maar voornamelijk door kinderen en pubers. Ik maak nog een foto van een stel verklede meisjes in een park. Ik heb geen plattegrond van de stad, maar gelukkig zijn die gratis beschikbaar in de tourist office aan het centrale plein. Évora stamt uit de Romeinse tijd en heette toen Liberalitas Julia. Later werd het een bis­ schopszetel van de Visigoten, een handelscentrum van de Moren en de koninklijke residentie in de zestiende eeuw. Tegenwoordig is het de hoofdstad van de provincie Alen­ tejo. De stad is het knooppunt tussen Noord­ en Zuid ­ Portugal, tussen Spanje en Lissabon. Met 50.000 inwoners is het de belangrijkste stad tussen de Taag en de Algarve, waar volgens vele Portugezen Afrika al begint. De historische stadskern bevindt tussen de veertiende­ eeuwse muren en is door de Unesco op de wereldmonumentenlijst geplaatst. Zij is iets meer dan een kilometer in doorsnee. Op het hoogste punt bevindt zich de kathedraal (die ik overigens niet bezoek, tenminste niet van binnen) en de ruïnes van een Romeinse Diana ­ 196

tempel uit de derde eeuw na Christus. Het Convento dos Loins in manuelo ­ stijl is nu een pousada (een luxe hotel in landelijke entourage, meestal in historische gebouwen en fraai gelegen) en alle andere oude gebouwen rondom de kern zijn ingrijpend gerestaureerd en zien er als nieuw uit. De kathedraal 'Se de Santa Maria' is in mijn ogen een lomp gotisch gebouw; inderdaad oorspronkelijk gebouwd als weerkerk, vandaar die lompheid dus. Hij schijnt na die van Alcobaca de grootste van Portugal te zijn. Tegenover de kathedraal ligt het oude bisschop­ pelijke paleis dat nu als gemeentemuseum wordt gebruikt. Natuurlijk liggen er tal van andere kerken verspreid over het stadje, maar het aantal paleizen, herenhuizen, kloosters, kapellen en conventen is ook niet te veronachtzamen. Ik geniet van het fraaie lenteweer en ga nergens naar binnen, of het moeten kroegjes zijn waar ik de plaatselijke hap, genaamd "porco a la Alentejano' (knoflookaardappelen, varkenspoulet en mosselen!) bestel en koffie drink. In Évora gaan ze met de tijd mee, het historische stadhuis is aangekocht door de Banco de Portugal en dient nu als hoofdkantoor voor de hele provincie. Met het bedrijfsleven als mecenas ben je er zeker van dat oude gebouwen opgeknapt, nauwkeurig gerestaureerd en in ere hersteld worden. Het stadje kent natuurlijk ook de Juderia (de oude Jodenwijk) en de Mouraria (de oude Morenwijk), net zoals alle historische plaatsjes uit Zuid­Spanje en Portugal. De Moren hebben tijdens hun 7 eeuwen durende verblijf op het Iberisch Schier­ eiland hun sporen op vele plaatsen nagelaten. Niet alleen in architectuur, maar ook in taal en cultuur. De oude Moorse wijken zijn labyrintisch van opbouw, met vele kronkelige straat­ jes en doodlopende steegjes. De sfeer is hier heel apart, ook al omdat men voor een groot gedeelte het autoverkeer uit de stad heeft weten te verbannen. Aan de Porte do Mouro staat een fontein uit de renaissance, waarvan de marmeren randen zijn uitgesleten door de schurende touwen waarmee eeuwenlang zware emmers water werden geput De fontein wordt gesierd door een veel te grote wereldbol die ieder ogenblik van zijn smalle sokkel dreigt te vallen. Ik zie hier ook tal van interessante ramen en balkonnetjes, maar ik kan me bedwingen om niet opnieuw (net zoals in Nepal) een fotoserie "Ramen" te beginnen. Heel bijzonder is de koninklijke kerk van Sao Francisco. De kerk bezit namelijk een zijkapel die helemaal opge­ bouwd is uit knekels en schedels. Een macabere versiering die de mentaliteit van de vijf­ tiende eeuw weerspiegelt. Boven de deur van dit ossuarium verkondigt een inscriptie dat alle hier aanwezige botten op die van ons stervelingen liggen te wachten. In Évora zouden zich veel azulejos moeten bevinden, maar de kerken waar die aan de muren hangen zijn bijna allemaal gesloten. Het toeristenseizoen is nog lang geopend. In de zomer loopt het hier storm met toeristen die het bruinbakken aan de kust van de Algarve moe zijn en via een dagtrip wat cultuur komen opsnuiven in het binnenland. De infrastructuur is duidelijk gericht op massale bezoekersstromen. Daar heb ik nu geen last van; ik ben een van de weinig toeristen die er rondlopen. Zeker is er geen sprake van busladingen dagjesmensen die hier 197

voor een hapje en drankje worden gedropt. In de taveernes ben ik steeds de enige niet ­ autochtoon. Men schenkt nauwelijks aandacht aan mij, vreemdelingen zijn ze hier gewend. Na de middag maak ik een rondje langs de hier en daar goed bewaard gebleven stadsmuren. Zo stuit ik ook op het zeventiende­eeuwse aquaduct, dat nog in zeer goede staat is, hoewel het geen water aan de stad meer levert Op een van de tinnen is een parkje aangelegd, daar blijf ik een uurtje op een bankje zonnen. Ik maak een laatste ronde door het centrum en bezoek alsnog de oeroude universiteit, die ooit een centrum van wetenschap en kunst is geweest. Nu is het een middelbare school die door de Jezuïeten gedreven wordt. Vanaf het plein voor het Colegio de Espirito Santo heb je een weids panorama over het licht golvende landschap van de Alentejo. In deze streek liggen nog de vroegste getuigenissen van menselijke beschaving: menhirs en dolmen. Die zijn hier even oud als die van Carnac, Menor­ ca, Malta en Stonehenge, daterend uit drie­ tot tweeduizend jaar voor Christus dus. Het past niet in mijn reisschema om die te bezoeken. Met het openbaar vervoer ben je wat landelijke zijsprongetjes betreft tamelijk hulpeloos. Maar goed, als je beurs dat toelaat kun je altijd nog een taxi voor een halve dag huren. Mijn bus vertrekt om half zes. Een uur van te voren zit ik in het park naast de garage in de ondergaande zon al te wachten. Ik heb het gevoel Évora nu wel gezien te hebben. Het is hier wel slechter geregeld dan in Lissabon. Mensen die naar Santarem moeten (een handvol) worden bij ons in de bus gestopt, zodat wij meer dan een uur langer onderweg zijn. Dat moet je in Nederland de reiziger niet flikken, maar zoiets kan hier allemaal. Niemand die tegen deze gang van zaken protesteert, ook ik niet trouwens. Pas om negen uur zijn we terug in Lissabon. De terugreis heeft twee keer zo lang geduurd als de heenreis. In Évora heb ik al 'gedineerd' (ik heb zelfs nog vlees over, dat heb ik in een doggy bag gestopt om het 's avonds op mijn eenzame kamertje op te peuzelen), dus ik spoed me zo snel mogelijk per metro terug naar mijn pensao / residencao. Onderweg sla ik bier in bij mijn favoriete kroeg. Hij ligt bij mij in de straat en wordt gefrequenteerd door het menselijke wrakhout van de Portugese maat­ schappij. 's Morgens drink er wel eens een kop koffie, waarbij ik dan een kabeljauwkroket neem; daar ben ik namelijk gek op! De zaak wordt gedreven door een tweetal oudere broers die hun klanten emotieloos bedienen en hun verhalen zonder al te veel commentaar lijdzaam aanhoren. MEER INFO ÉVORA Évora, de ommuurde hoofdstad van Alentejo, heeft een lange en kleurrijke historie. De Romeinen, West ­ Goten en Moren hebben er allen hun sporen achtergelaten. De tempel uit de 2e eeuw is een van de mooiste Romeinse monumenten van het 1and. Al zijn er geen grote Moorse bouwwerken overgebleven, toch kenmerkt de stad met haar blinkend witte huizen, nauwe straatjes met bogen, hangende tuinen, terrassen en verrukkelijke betegelde patio's zich door haar Moorse sfeer. Vele fraaie paleizen en kerken dateren uit de 15e en 16e eeuw, toen Évora een trekpleister voor allerlei kunstenaars was. Indien men van macabere bouwstijl kan spreken, dan is de Casa dos Ossos hier een goed voorbeeld van: langs de muren en pilaren van deze kapel liggen de schedels en het gebeente van duizenden franciscaner monniken opgestapeld.

198

MEER INFO ALENTEJO, ALGARVE Als er in de Algarve geen amandelbomen stonden, zou men moeilijk het verschil tussen voorjaar en winter kunnen zien, want het is er maar zelden onder de 15°. In januari of begin februari is het land overdekt met tere witte bloesem en dit moet, volgens een legende, het nog altijd bestaand bewijs van een grote liefde zijn. Een jonge Moorse emir trouwde met een prinses uit het noorden die heimwee had naar de sneeuw van haar geboorteland. Om haar plezier te doen liet hij amandelbomen planten, zodat eens per jaar haar hele omgeving met een wit bloemtapijt bedekt zou zijn. De Algarve was het laatste gebied dat de Portugezen heroverden op de Moren wier invloed nu nog te zien is aan de donkerogige mensen, hun witte huizen met platte daken en de vijgen en sinaasappelgaarden. Afgesloten door bergen die de kust tegen noordenwind beschutten, vertoont de A1garve een groot verschil met de rest van het land. Blijkbaar erkenden de Portugezen zelf dit verschil ook, want na de victorie namen de heersers de titel 'koning van Portugal en de Algarve' aan. De hoteleigenaren in de Algarve kennen elkaar bijna allemaal en vaak maken ze onderlinge arrangementen zodat u terwijl u in de ene plaats in een bepaald hotel logeert in andere plaatsen in hotels van uw keuze kunt eten. Dit is een uitstekend idee, want u moet in deze paradijselijke streek niet aan uw eigen strandje vast gekluisterd blijven. Achter de bergen ligt de provincie Alentejo die bijna een derde van het totaaloppervlak van het land beslaat. De golvende zondoorstoofde vlaktes, bekend als de voorraadschuur van Portugal, zijn bedekt met enorme graanvelden, olijfgaarden, eiken en kurkeikenbossen en rijstvelden. Deze vlaktes zijn niet altijd zo productief geweest. Door dit gebied liep eens de logische weg voor invallen uit Spanje en daarom zijn er veel steden met vestingwerken en afgelegen versterkte burchten.

15. OBIDOS Vandaag hoef ik niet zo bijzonder vroeg op. De metro vind ik rond half negen te druk, dus ik neem een taxi naar het vertrekpunt van de bussen bij Parque Eduardo. Ik kom terecht in een bus met een internationaal gezelschap, met name Amerikanen van Portugese afkomst (die geen Portugees meer spreken overigens) zijn goed vertegenwoordigd. De vrouwelijke gids spreekt redelijk goed Engels, maar maakt of en toe komische versprekingen. Zo gaat zij heel grappig de fout in aan het strand van Nazare: "Here we have a short photo stop, so you can take pictures of the bitch." Daarop veren de Amerikaanse mannen rechtdop en vragen grin­ nikend: "Where is she? Where is that bitch?" We vertrekken in de mist We hopen dat die snel zal optrekken, maar als we drie kwartier later in het ommuurde stadje Obidos aankomen, hangt de mist nog steeds over het land. We blijven een half uur in deze historische nederzetting, die gedomineerd wordt door een kasteel op het hoogste punt. In het kasteel is nu een pousada gevestigd met slechts negen uiterst stijlvol ingerichte kamers. Obidos is eeuwenlang privébezit van de Portugese "rainhas" geweest. Het is een toeris­ tische bezienswaardigheid, dus hier zit ik weer eens midden in het circuit van touringcars, gidsen met paraplu's, Japanse groepen met gekke identieke hoedjes en sanitaire stops. Jam­ mer dat het zo'n druilerig weer is, het stadje heeft echt wel iets te bieden, maar als je niet verder dan dertig, veertig meter kunt kijken is de lol er gauw van af. Toch maak ik nog heel wat foto's, voor het eerst in mijn leven met een Kodak­lichtgewicht Ik ben benieuwd hoe de resultaten van dit op het oog prulletje zullen zijn. 199

De ligging van het stadje is in ieder geval schilderachtig, precies op een steile helling tussen een burcht en een vestingtoren. De dicht op elkaar staande huisjes zijn versierd met de standaard kleuren blauw en geel; de muren zijn behangen met fleurige bloembakken. Er zijn prachtige steegjes, stadspoorten, barokke kerken, sierlijke fonteintjes en intieme pleintjes. Er is maar één rechte straat en daaraan liggen dan ook alle souvenirwinkeltjes, potten­ bakkerijen en cafés. Buiten de stad bevindt zich tussen de kale akkers nog een bijna volledig intact aquaduct. Ook zouden er nog restanten van een meer moeten liggen, maar dat kan ik in de mist niet ontdekken.

16. ALCOBACA Onze volgende stop is het plaatsje dat gelegen is aan de samenvloeiing van de riviertjes de Alco en de Baca; het stadje is dan ook genaamd Alcobaca. Het uit de tiende eeuw daterende stadje onderscheidt zich door het enorm grote klooster Santa Maria van de eenvoudig levende Cisterciënzers. Hier was ooit een theologische hogeschool gevestigd met duizenden leerlingen. Handarbeid werd echter niet geschuwd. De monniken ontgonnen ook het land, legden moerassen droog en waren de grondleggers van de agrarische rijkdom van deze streek, die vroeger aan zee lag aan een inmiddels dichtgeslibde inham. De zee ligt nu tien kilometer verderop bij het vissersplaatsje Nazare. De tegen het kloostercomplex aanpalende kerk stamt uit de twaalfde eeuw en is gotisch van stijl, tenminste, van binnen, waar een algehele indruk van soberheid heerst. Er staat nauwe­ lijks iets in de kerk, op een stel tombes van Portugese koningen na dan. Dit zorgt wel voor een indrukwekkend ruimtelijk effect Ik kan me goed voorstellen dat dit, met de Se in Évora, de grootste kerk van Portugal moet zijn. Rondom het hoofdaltaar lopen 9 straalkapellen. Helaas hoort bezichtiging van de kruisgang (kloosteromgang) Claustro de Silencio niet bij de rondleiding die Christina verzorgt. Ik heb te weinig tijd om die magnifieke neogotische zuilengalerijen in manuelino­stijl op eigen houtje te bezichtigen. Van buiten ziet de kerk er geheel anders uit, veel minder eenvoudig. In 1725 werd de façade een bijna frivool barok uiterlijk aangemeten. We blijven hier niet langer dan een half uur hangen, waarna we op weg gaan naar onze volgende stop, de badplaats en vissershaven Nazare. Het is niet erg ver, maar we krijgen nu wel een goed beeld van de vruchtbare landerijen in deze streek. De mist is in het begin van de middag pas opgetrokken. MIDDEN - PORTUGAL De sterk contrasterende landschappen en bevolkingsgroepen maken Midden ­ Portugal tot een van de boeiendste gebieden. Op de grasvlaktes van Ribatejo worden de beroemde zwarte vechtstieren gehoed door 'cowboys' die mutsen met kwasten dragen; in de bergen van Beira Baixa beschermen in mantels gehulde schaapherders met felle honden hun kuddes tegen de wolven en in Nazaré (Nazareth) in Estremadura trekken de kleine, verweerde vissers in hun typische boten dwars door de dreunende branding de zee op. In dit gebied liggen de twee grootste steden van het land: Lissabon, de hoofdstad en Coimbra, de vroegere hoofdstad, met een van de oudste universiteiten van Europa. In de streek tussen deze steden speelden zich vele van 's lands gewichtigste gebeurtenissen af. Afonso Henriques, de eerste koning, bevocht in 1139 de Moren bij Ourique en João I, de vader van prins Hendrik de Zeevaarder, overwon de Spanjaarden in 1385 bij

200

Aljubarrota, wat Portugal onafhankelijk maakte. Dit veelbewogen verleden heeft onuitwisbare sporen achtergelaten: machtige kastelen, versterkte kathedralen, prachtige kerken en luxueuze paleizen. Bezienswaardigheden Afonso Henriques (1139­1185) bad om een stad te mogen innemen; Joao 1(1385­1433) bad om een overwinning tegen de Spanjaarden en Joã V (1706­1750) om een zoon en erfgenaam. Alle drie legden de gelofte af dat, als hun gebeden verhoord werden, zij een kerk zouden bouwen. We moeten nu dankbaar zijn dat ze hun woord gehouden hebben, want hiervan zijn drie van de fraaiste monumenten van Portugal het gevolg geweest: het klooster van Alcobaça, in de 12e eeuw voor de Cisterciënsers gebouwd; de mooie gotische Abdij van Santa Maria da Vitoria in Batalha, waar Hendrik de Zeevaarder begraven ligt en het gigantische klooster van Mafra (4 ha groot, met 4.500 ramen en deuren en een carillon uit Nederland) met de bijbehorende basiliek, waaraan 50.000 man dertien jaar gewerkt hebben. Coimbra, derde stad des lands, heeft veel herinneringen aan haar lange historie bewaard, maar is toch meer dan 'alleen een museum'. Het is vóór alles een universiteitsstad die dank zij de in hun zwierige, zwart fluwelen capes gehulde studenten (befaamd om hun zang en muziekgroepen) gonst van leven. De trots der stad is de oude universiteit met de fraaie bibliotheek (in 1724 geschonken door João V). Zeer bezienswaardig is de oude gotische kathedraal, met een flamboyant gotisch retabel van Olivier van Gent en Jan van Yperen; er zijn nog vele andere mooie kerken. 15 km verder kan men de resten van de eens belangrijke Romeinse stad Conimbriga zien, waar een buitengewoon mooie collectie mozaïeken is opgegraven. De Tempelridders, door hun eed gebonden om de Islam te bevechten, hebben hun stempel op het gebied gedrukt. In Tomar, een van de schilderachtigste Portugese steden, bouwden zij een klooster en kasteel en ook in Pombal en Almourol hebben zij indrukwekkende vestingen achtergelaten. Zo'n 30 km ten noordwesten van Lissabon rijzen de groene toppen van de Serra da Sintra op. Hier bouwden de Moren en later de Portugezen paleizen, villa's en tuinen om de zomerhitte van Lissabon te kunnen ontvluchten. Het Koninklijk Paleis met zijn geweldige, kegelvormige schoorstenen domineert het stadje Sintra. João I werd hier eens betrapt toen hij een hofdame van zijn vrouw, Philippa van Lancaster, kuste. Er werd door de dames aan het hof druk over geroddeld. Om hen te berispen en tevens zijn onschuld te bewijzen liet de koning een plafond beschilderen met eksters die elk een roos van Lancaster met het motto 'por bem' (voorgoed) in de bek hadden. Het paleis heeft vele beschilderde hallen en mooie exemplaren van vroege tegels. In de nabijheid treft u de ruïnes van een Moors kasteel en het sprookjespaleis van Pena aan. Op 15 km afstand aan de weg naar Lissabon ligt het roze paleis van Queluz met zijn uitzonderlijk mooie tuinen. Hoewel open voor het publiek, wordt het paleis door de regering vaak gebruikt om buitenlandse staatshoofden op. gepaste wijze te ontvangen. Badplaatsen en sport De kuststreek is een goede basis voor het maken van uitstapjes. De trein brengt u in een half uur van Lissabon naar Estoril en Cascais. Hoewel Estoril ook veel nieuwe hotels heeft, bezit de stad met haar mooie villa's, tuinen en palmomzoomde avenues nog altijd een ietwat ouderwetse élégance. In het centrum is een casino en u heeft hier uitstekende wandelmogelijkheden. Een korte wandeling langs de kust voert u naar Cascais, waar rondom het oude vissersdorp een gezellig vakantieoord verrezen is. Queluz en Mafra zijn gemakkelijk bereikbaar. Aan de spectaculaire kustweg naar Sintra ligt de imposante Boca do Inferno (Hellemond) waar de zee zich met donderend geraas door een opening in de steile rotswand stort. Ook vindt u er de Cabo da Roca, de uiterste westpunt van Europa. Hen die niet van drukte houden kunnen wij een verblijf aanbevelen in het vissersdorp Ericeira in een ruwe kuststreek met zandstranden, of meer noordwaarts in de haven Peniche. Van hier vaart een boot naar het eiland Berlenga, waar men vooral de onderwatersport beoefent. Circa 12 km landinwaarts van Alcobaca ligt op een klip het witte dorp Nazaré dat uitziet over een lang zandstrand. Figueira da Foz, een der oudste en grootste

201

badplaatsen, ligt 45 km van Coimbra aan de monding van de Mondego. Naast de gewone attracties als een casino, een arena, een gouden strand en allerlei sportieve mogelijkheden bezit het een museum met een fraaie collectie delftsblauwe tegels die uit een scheepswrak zijn gered. Evenementen Het hele jaar door vinden er allerlei feestelijke en plechtige gebeurtenissen plaats. Deze variëren van hoogtijdagen van de studenten van Coimbra tot de diepe godsvrucht van de pelgrims naar het heiligdom van Fátima dat onder de bedevaartsoorden van Europa een heel eigen plaats inneemt. Voor wie het niet zo op stierengevechten en optochten begrepen heeft, zijn er muziekfestivals in Lissabon, Coimbra en Sintra.

17. BATALHA - KLOOSTER Hoog oprijzend gotisch klooster Het Batalha ­ klooster ligt in het hart van Portugal en vertegenwoordigt de Portugese gotiek. Het duurde ruim 150 jaar voordat het klaar was en er waren diverse architecten bij betrok­ ken. Het klooster bracht nieuwe bouwtechnieken en ­stijlen naar Portugal. Sinds 1983 staat het op de Werelderfgoedlijst van Unesco. De bouw begon in 1386 in opdracht van koning Jan l als dank aan de maagd Maria voor zijn overwinning in de Slag bij Aljubarrota tegen Castillië (1385). Het kerkgebouw is smal (22 m breed) in vergelijking met de hoogte (32 m). Kort na 1430 werden de gebrandschilderde ramen aangebracht en het klooster was vermoedelijk het eerste gebouw in Portugal waar­ voor ze werden gemaakt. De bouw van het klooster ging tijdens het bewind van nog zes Portugese heersers door, tot koning Jan III in het begin van de 16e eeuw zijn aandacht verlegde naar een ander klooster in Lissabon. Dit betekende dat delen van het klooster, de zogeheten 'onvolmaakte kapellen', nooit werden afgebouwd. Het Batalha­klooster raakte in verval nadat het in 1810 en 1811 was geplunderd door de maarschalk van Napoleon, Andre Massóna. In 1834 werden de Dominicaanse monniken die er eeuwenlang hadden gewoond verdreven. In 1840 begon koning Ferdinand II met een restauratieproject dat begin 20e eeuw was voltooid. Hij ligt begraven in de Stichterskapel (gebouwd in 1426­1434), samen met zijn vrouw Philippa van Lancaster. Zij had Engelse architecten meegebracht die elementen van de Engelse gotiek toevoegden. Het Batalha­klooster vormt een belangrijk symbool van de Portugese cultuur en is misschien het beste voorbeeld van de gotiek in het land. Het werd in 1907 een nationaal monument omdat het niet alleen getuigt van de vroomheid van de middeleeuwse Portugese koningen, maar ook van hun verfijnde smaak.

19. FÁTIMA Ons laatste doel is het bedevaartsoord Fátima. Naast Lourdes, Rome en Jeruzalem is dit het belangrijkste pelgrimsoord van de rooms­katholieke wereld. In 1988 ben ik er al eens met Clim geweest toen we op doorreis van Coimbra naar Lissabon hierlangs kwamen. De naam Fátima verwijst naar een kruisvaarder die de jonge vrouw van een Moorse vorst schaakte. 202

Uiteraard heette die vrouw Fátima, zij bekeerde zich alras tot het christelijke geloof Het is er nu helemaal niet druk. Het seizoen begint pas op 13 mei, de dag dat drie jonge herderskinderen in 1917 de verschij­ ning van de Heilige Maagd Maria mochten aanschouwen. Een wonder: in een steeneik zagen zij een vrouw die helderder straalde dan de zon. Vijf maanden lang, elke keer op de der­ tiende van de maand, verscheen de vrouw opnieuw. De laatste keer waren 70.000 gelovigen getuige van een wonderbaarlijke zonnerotatie. De antiklerikale republikeinen, die hadden toen net de koning naar huis gestuurd na een burgerlijke revolutie, sloten de kinderen op, waarna er geen verschijningen meer volgden. De Maagd schijnt nog een drietal geheimen onthuld te hebben aan de kinderen; geheimen die alleen aan de Heilige Vader in Rome bekend zijn. Twee ervan zijn al uitgekomen: de val van het Communisme in Rusland en het uitbreken van nog een Wereldoorlog, namelijk de Tweede. Met de bedevaartkerk werd begonnen in 1928, de architect was een Nederlander, een zekere Gerardus van Kriechen. Pas in 1953 was het bouwwerk voltooid. Het enorme voor­ plein voor de kerk stroomt met name op de twaalfde van de maand, als er nachtprocessies worden gehouden, helemaal vol. Na het bezoek aan Fátima en een souvenirfabriek (vertraging!) zijn we een uur later weer terug in Lissabon. POPULAIR HEILIGDOM VOOR DE MAAGD MARIA Onze­Lieve­Vrouw van Fatima werd gebouwd ter herinnering aan het feit dat hier in 1917 de maagd Maria werd gezien door drie herderskinderen: Lucia Santos en Francisco en Jacinta Marto. Ze zouden op 17 mei door Maria zijn bezocht in een weide niet ver van het dorpje Aljustrel zo'n 1,6 km van de stad Fátima. De verschijning zou hebben gezegd dat ze zich bezorgd maakte over de oorlog die Europa verscheurde (dit was het voorlaatste jaar van de Eerste Wereldoorlog). De gedaante keerde vijf maanden achtereen terug en elke keer was een grotere menigte aanwezig (hoewel alleen de kinderen Maria konden zien en horen). Op 13 oktober verscheen ze voor het laatst en meer dan 70.000 mensen meldden dat ze donderwolken hadden zien langsgaan en dat er gekleurde lichtstralen naar de aarde schoten. De bouw van de basiliek, die de graven bevat van de drie zienertjes (Lucia overleed als laatste in 2005), begon op 13 mei 1928 en in oktober 1953 werd hij gewijd. Het gebouw, met een 65 meter hoge centrale toren, bezit lange wandelgangen in Romeinse stijl met witmarmeren zuilen. Aan weerskanten van de ingang hangen schilderijen van Maria. De kerk is via colonnades verbonden met een reeks gebouwen, waaronder een klooster en een ziekenhuis. De vijftien altaren zijn opgedragen aan de vijftien mysteries van de rozenkrans en de gebrandschilderde ramen vertonen afbeeldingen van de verschijningen. De pelgrims verzamelen zich op de aangrenzende Cova, een weids voorplein met een kapelletje op de plek waar Maria zou zijn verschenen. In 1970 verklaarde het Vaticaan het verhaal van Fátima een legitiem onderdeel van de christelijke geschiedenis. Het voorplein biedt plaats aan 300.000 pelgrims, maar het waren er meer dan een miljoen toen de paus kwam. Van de maanden tussen mei en oktober is elke dertiende dag de favoriete datum om een bezoek te brengen.

203

Uit het verslag van 1987 Do. 30 juli 1987 Om 11.40 uur vertrekken we met bus vanuit Coimbra naar Fátima. Aankomst daar om 13.00 uur, bagage afgegeven bij een depot aldaar. Bedevaartsoord bezocht, als atheïsten hebben we hier eigenlijk niets te zoeken. Het is niet zo erg druk, het seizoen is al lang afgelopen. Geinig vinden we de kruipende gelovigen. Ook opvallend zijn de duizenden druipende en stinkende kaarsen die ter ere van de Heilige Maagd ontstoken zijn. We drinken er koffie in een van de vele restaurants en hotels die het heilige oord omgeven. De meeste zijn trouwens gesloten, net zoals de souvenirshops. Om 15.30 uur vertrekken we naar Lissabon met dezelfde busmaatschappij.

20. EXPO 98 Het is de zevende dag van mijn vakantie. Voor tien uur sta ik al ongeduldig voor de ingang van het tentoonstellingsterrein van EXPO 98 te drentelen. Direct na het ondergrondse spitsuur ben ik, met de metro dus, om half tien vertrokken. De entree is gratis. Samen met grote groepen kleuters betreed ik het uitgestrekte terrein. De Expo is gelegen aan de Taag, een behoorlijk eind uit het centrum van de stad, meer naar het oosten het binnenland in. Slappe ochtend Tijdens de ochtenduren is er niet veel bijzonders te zien. Ik slenter er wat ongeïnspireerd rond en bezoek alleen het Oceanarium en de Torre de Vasco da Gama, de enige attracties die 's morgens geopend zijn. Het terrein heeft een lengte van twee kilometer; ik zal het vandaag verschillende keren op en of lopen. Alle attracties, paviljoens en activiteiten staan in het teken van water en zee. Het centrale thema is dan ook: de oceaan. THE OCEAN: A HERITAGE FOR THE FUTURE De verschillende aspecten van dit hoofdthema worden behandeld in het themapaviljoen: het Oceaan Paviljoen, het Portugal Paviljoen, het grote Paviljoen van de Kennis van de Zee, het Paviljoen van de Toekomst en tenslotte het Utopia Paviljoen. Verder waren er meer clan 140 landen die zich in de internationale zone aan de bezoekers in eigen paviljoens presen­ teerden. Daarnaast is er veel plaats ingeruimd voor exposities en tentoonstellingen, al of niet tijdelijk. Hiervoor worden speciaal gebouwde podia en zalen gebruikt, zoals de Jules Verne Room, het Openlucht Amfitheater en de Sony Square. De meeste van die gebouwen kun je alleen van buiten bekijken, maar zijn in mijn ogen niet echt interessant, ook al is dat wel ongetwijfeld de bedoeling van de ontwerper geweest. Moderne architectonische juweeltjes moesten het worden. Die pogingen daartoe vind ik in Sevilla, waar ook een wereld­ tentoonstelling is geweest (ik meen in 1992) meer geslaagd. Natuurlijk is er een uitgebreid areaal aan ontspanningsmogelijkheden. Veel van de cafeetjes, terrasjes en restaurantjes zijn momenteel gesloten; eigenlijk zijn het alleen de kiosken die 204

open zijn. En de Teleferico, de kabelbaan, is alleen in de namiddag in werking. Ook de trammetjes die je van a naar b moeten brengen zie ik pas 's middags verschijnen. Te laat, want inmiddels heb ik alweer blaren onder mijn voeten. In deze vakantie heb ik behoorlijk aan de vergroting van mijn loopvermogen geschaafd. Mijn conditie gaat zo met sprongen vooruit. ASPECTEN VAN DE ZEE In 1498 waren de Portugezen pioniers van de wereldreizigers en ontdekkers en word een eeuwenoude droom werkelijkheid: Vasco da Gama bereikte als eerste over de zee India. In 1998 word het vijfhonderdjarig jubileum van dit feit gevierd door er de wereld­ tentoonstelling, de EXPO 98, te houden. • Wetenschappelijk • Recreatief • Artistiek • Ecologisch Uiteindelijk kwamen er tot groot verdriet van de organisatoren niet meer dan viereneenhalf miljoen belangstellenden opdagen. Net in de week dat ik er ben ­ staat in een krant dat de Expo de vijfmiljoenste bezoeker heeft mogen begroeten. Een beetje zielig vind ik dit wel voor de Portugezen, ze menen het zo goed en ze hebben echt hun best gedaan. Het Oceanarium valt wat tegen. Als je de schitterende aquaria van Sea World in San Diego en van Singapore hebt gezien, dan is er op dit gebied niet veel meer dat je nog kan imponeren. De toegangsprijs is hoog, vijftien gulden, en ik profiteer er maar minimaal van. Na een half uur sta ik weer buiten. Ik vind dat ze er hier veel meer van hadden kunnen maken. Boven­ dien wordt het aquarium overstroomd door horden lastige en luidruchtige schoolkinderen. De Torre Vasco da Gama is wel aardig van structuur. Het moet eigenlijk een karveel voorstellen, de toren is de mast en het grondgebouw het schip zelf. Pas van bovenaf kun je je dat pas goed voorstellen. Ook vanaf het water (de Taag dus) zie je duidelijk de scheeps­ vorm, maar ja, de meeste bezoekers komen vanaf het land. Het uitzicht is niet zo geweldig, vooral industrieterreinen kun je er "bewonderen". En natuurlijk de spiksplinternieuwe Vasco da Gama­brug die aan mijn voeten ligt. Ik vind het een mooie brug, maar er schijnt een hoge tol voor geheven te worden, zodat het verkeer naar de andere oever van Alentejo (Letterlijk: aan de andere kant van de Taag) niet bijzonder druk is. Omrijden schijnt economisch voordeliger te zijn. Op weg naar Évora ben ik er met de bus overheen gekomen, maar toen lag ik net te pitten. Op de terugweg staken we de Taag bij Santarem over, waar de rivier veel minder breed is dan hier aan het begin van het estuarium. Pas in de middag kan ik echt in actie komen. Hier en daar gaan wat meer paviljoens open. Achtereenvolgens bezoek ik de volgende paviljoens: 1. Macau. Over de presentatie van deze Chinese kolonie van Portugal (wordt in 2001 weer teruggegeven aan China, net als Hongkong in 1997) ben ik erg enthousiast. Heel informatief, kleurrijk en sfeervol, met toepassing van de modernste computertechnieken zoals animaties. 205

In de enorme boekhandel is niet veel verkrijgbaar (zelfs geen ansichtkaarten), maar naast enkele dure kunstuitgaven tref ik zowaar een Cd­rom over het gokeiland aan. Uiteraard wordt die mijn prooi. Ik had er veel langer willen blijven, maar er zijn nog meer zaken te bezichtigen. Zoals bijvoorbeeld het paviljoen van... 2. Madeira. Ook dit paviljoen is alleszins de moeite waard, zij het dat ik er te weinig infor­ matiemateriaal vind. Van zo'n toeristisch eiland had ik wet iets meer verwacht De Cd­rom die ik hier aantref vind ik eigenlijk veel te duur (f 45), maar ik schaf hem toch maar aan. Per slot van rekening moet ik het oude verslag van Madeira nog overzetten op de computer en dan komt hij me goed van pas; hoef ik niet zo veel eigen foto's te scannen, wat veel tijdwinst oplevert. De videopresentatie van het eiland is in een woord fantastisch. 3. Azoren. Deze afgelegen eilandenarchipel (7 of 8 eilanden) midden in de Atlantische Oceaan doet zijn best om natuurfreaks en wandelaars te trekken. Het zijn tamelijk kale vulkaaneilanden met prachtige landschappen en kratermeren. Hier vind je nog rust en onbe­ dorven natuur. Tot nu toe is dit nog een redelijk exclusieve bestemming, maar de eiland­ bewoners, die vooral leven van visvangst en veeteelt, (vroeger van walvisvaart, maar dat is nu verboden) zouden maar wat graag meer bezoekers met dikke beurs willen verwelkomen. 4. Ontdekkingen van de Zee. Dit vind ik het meest indrukwekkend paviljoen. Heel syste­ matisch wordt de lijn van de vroegste historie tot het heden doorgetrokken; goed geïllustreerd met authentieke voorwerpen (kaarten, kompassen, scheepsmodellen, prauwen en dergelijke). In de immense hal staat zelfs een compleet opengewerkt schip. Niet alleen interessant voor nautische liefhebbers. Er wordt aandacht geschonken aan diepzeeduiken, mangaanknollen op de zeebodem, oceanografisch onderzoek en zo voort. Natuurlijk ont­ breekt de Franse diepzeepionier Jacques Cousteau dan ook niet op de expositie. 5. Virtual Reality. Dit paviljoen is eindelijk een plaats waar het druk is. Ik moet een half uur wachten voor ik aan de beurt ben, maar dan kan ik genieten van een vijftal voorstellingen, waarvan er een net zo goed is als die welke we in Universal Studios in Los Angeles hebben meegemaakt. Opgewonden door de griezelig echte driedimensionale realiteit loop ik na twintig minuten weer het zonlicht in. Het is dan half zeven en de zon is badend in het rood langzaam aan het ondergaan. Tijd om weer eens naar de stad te gaan, trouwens om zeven uur gaat de zaak hier dicht. In de stad stap ik nog enkele malen uit om foto's te maken van kunstzinnige graffiti op de betegelde muren van de gangen, deze zijn wel met toestemming van de autoriteiten geschilderd. 21. METROSURFEN Op de laatste dag heb ik oorspronkelijk een bezoek aan het gigantische klooster van Mafra op het programma staan. Voorlopig heb ik echter genoeg cultuur gezien. Ik besluit om Mafra, dat bedoeld was als antwoord op het indrukwekkende Escorial van Philips de Tweede 206

nabij Madrid, te laten vervallen. Toch heb ik nog een fotopagina van het klooster in dit verslag opgenomen; alleen om te laten zien wat ik heb gemist. Ik richt me daarentegen meer op de nog niet bezochte bezienswaardigheden van de stad Lissabon zelf. Daarbij kan ik optimaal gebruik maken van mijn vrij reizen. De meeste stukken leg ik af per metro. Aan­ gezien ik in de passagiersluwe periode van de dag reis, heb ik overal snel aansluiting en is het reizen comfortabel en eenvoudig. Bovendien heb ik de tijd aan me zelf, geen gehaast, geen stress. Met deze "Niets moet, alles kan" ­ houding struin ik een groot gedeelte van Lissabon af, voornamelijk met de ondergrondse. Af en toe stap ik op een tram of een bus, al naar gelang het zo uitkomt. Metrostation / Tramhalte Een minutieus verslag van dat kris kras "cruising" door de stad is hier niet aan de orde, dus ik zal me beperken door een en ander in vogelvlucht aan te stippen en vooral de foto's hun verhaal te laten vertellen. Ik schiet nog een heel rolletje van 36 opnames op, met als thema's standbeelden en monumenten, oude herenhuizen in classicistische of art deco ­ stijl, ver­ weerde azulejos, indrukken van lommerrijke parkjes, stadsgezichten en zo voort. Mijn zwerftocht voert me langs het Technisch Instituut het Museum Calouste Gulbenkian (met een moderne collectie die ik in 1988 heb bekeken) en het Parque Eduardo VII. MUSEUM GULBEKIAN Hierin worden tentoongesteld de kunststukken die deze Armeense magnaat, die eind 19de eeuw in Istanboel werd geboren en vanaf 1942 in Portugal leefde, bij elkaar gebracht heeft. Het museum werd in 1969 ingewijd en bevat bijna 5.000 kunstwerken, van antieke oriëntaalse en Romeinse stukken en werken uit de renaissance en barok tot schilder­ en beeldhouwkunst uit de 19de eeuw. Alle grote namen uit de wereld van de schone kunsten zijn hier bijeengebracht. Enkele van de belangrijkste werken: beeldhouwwerk van Auguste Rodin (De lente, Gevleugeld genie, Twee broers), schilderijen van Corot (Uitzicht over Venetië), Degas (Zelfportret, Man en marionet), Monet (stille ven), Renoir (Madame Monet), en Burne­Jones (De spiegel van Venus, Het bad van Venus). Evenzeer te bewonderen zijn De heilige Catharina van Van der Weyden, Het kanaal van Giudecca van Guardi, en de Heilige familie van Carpaccio. Ernaast ligt het Centrum voor moderne kunst, een gebouw van drie verdiepingen van de Engelse architect Leslie Martin. Op de begane grond worden eerste drukken en andere boeken tentoongesteld, de eerste verdieping is aan Portugese kunstenaars gewijd en op de tweede verdieping is een collectie kunst uit de hele wereld te zien. Op weg naar het centrum komt men langs het Parque Eduardo Vll met de beroemde Estufa fria (een "koude" serre) uit 1930. Het park is in drie delen verdeeld, waarin zich bomen, planten, cactussen en kruiden uit de hele wereld bevinden.

Overal in de stad: azulejos Daar ligt het Historisch Museum (prachtige azulejos die ik in een aparte fotokatern heb opgenomen). Voort gaat het naar het Monument van Pombal aan de Rotunda (nogal pom­ peus, maar mooi beeldhouwwerk aan de sokkel), de kleine stierenvechterarena van Campo Pequeno (rozerode impressie in het ochtendzonnetje), een fonteinenensemble in het oosten van de stad (nogal verwaarloosd, ligt zeker te ver van het centrum af om goed onderhouden 207

te worden), de Praça de Espanha (met een markt in de buitenlucht, ik eet er een kabel­ jauwkroket en een belegd broodje bij een stokoud vrouwtje). Brug over de Taag / Museu Militar Daar rust ik een poosje uit in een cafeetje om te bekomen van de vermoeienissen. Ook in deze buurt is de boel een beetje opgeknapt, de wijk Rato (waar ik maar even verblijf, er is niets noemenswaardig te bekijken), de Alto do Moinhes (een metrohalte bij de buitenwijk Benfica, waar ik me plotseling bevind tussen de snelwegen en viaducten), de zeventiende­ eeuwse waterleiding in de vorm van een Romeins aquaduct. Vanaf het aquaduct wend ik me tijdelijk van de stad af en begeef ik me naar Belem met de bus (de metro komt daar niet). Ik stap uit bij het op een heuvel gelegen Ajuda–paleis. Het paleis gaat bijna dicht. Er huizen tegenwoordig kantoren van de gemeentelijke ambtenarij in, maar er zijn toch nog enkele zalen en kamers van de voormalige koninklijke familie voor bezichtiging geopend. Heel snel loop ik er doorheen. Zo langzamerhand heb ik al tientallen van dit soort paleizen in mijn leven gezien, verspreid over heel Europa en daarbuiten ook nog. Dit is er een van twaalf in een dozijn.

22. AJUDA - PALEIS Het Palacio Nacional da Ajuda werd na de aardbeving van 1755 opgericht, toen koning José I besloot zijn residentie naar dit deel van de stad te verplaatsen. Ofschoon er nog steeds officiële ceremonies plaatsvinden, kan het paleis bezichtigd worden. In de hal staan verschillende allegorische marmeren standbeelden van Machado Castro. Links bevinden zich enkele zalen, waar allerlei bezienswaardigheden tentoongesteld worden als antieke meubels, originele wandtapijten, Perzische tapijten, gobelins naar ontwerp van Goya, porselein, kristal enzovoort. Vervolgens steekt men de classicistische binnenhof over naar de botanische tuin. Deze is in tweeën gedeeld door een met planten behangen muur en een trap.

Te voet daal ik af naar het waterfront aan de Taag, maar onderweg spring ik toch nog op een voorbijrijdende bus. Waarom zou ik lopen als ik vrij kan reizen? Bovendien spaar ik zo tijd uit, want tijdens deze korte wandeling is niet veel te zien. Na een tijdje rondgehangen te hebben in het park van Alfonso de Albuquerque en in dubio heb gestaan of ik weer het Koetsmuseum bezoek (al eens eerder bezocht in 1988), keer ik terug naar het centrum. In de havenwijk Santos stap ik uit, omdat ik weet dat hier nog mooie muurschilderingen tegen de blinde muren van oude loodsen en havenopslagplaatsen te bewonderen zijn. In het voorbijgaan met de bus heb ik die eergisteren 'gespot'. De laatste foto's tenslotte maak ik bij de Casa de Bicos en van het standbeeld van koning Joao aan de Praça de Figeiras, met tegenlicht van de ondergaande zon om een silhoueteffect te verkrijgen. 's Avonds eet ik uitgebreid bij de Chinees om de hoek (credit card afrekening een week later: achttien gulden, goedkoper dan bij ons). De goedlachse, jonge Chinese die me bedient is sexy gekleed in een splitjurk en vertelt me dat de zaak eigendom is van een Chinees uit Rotterdam. Hij komt maar een keer per maand langs, "to take the money with him', zegt ze veelbetekenend. Ik help een oudere man uit Connecticut die niet met Portu­ gees uit de voeten kan. Hij zit om een praatje verlegen en komt aan mijn tafeltje staan om te 208

vertellen dat hij ook in Holland is geweest. Een stadje dertig kilometer van Amsterdam, daar is hij geweest. Of ik misschien niet de naam ervan weet? Ik help hem uit de droom en leg hem uit dat er wel tientallen stadjes op dertig kilometer van Amsterdam liggen. “Holland is a densely populated country", en dat moet hij beamen. Het is trouwens een goed Chinees restaurant, want er zitten nog tal van andere Chinezen smakelijk (dat betekent bij hun: al smakkend en keel schrapend) te dineren. Op de valreep probeer ik nog een Cd­rom over Lissabon of Portugal als geheel op de kop te tikken, vergeefs. In bed lees ik het boek "Katzwijm" uit van een van de vrouwelijke Californische "private eye" schrijvers. Tot drie maal word ik gestoord door een luidruchtig verliefd Frans stelletje op de kamer naast me. Die moeten wel een overdaad aan libido hebben. 23. TERUGVLUCHT Om half zes sta ik al naast mijn bed. Uit angst om me te verslapen en natuurlijk vanwege het liefdestumult van het stelletje naast me heb ik bijna geen oog dicht kunnen doen. Mijn tas heb ik al de avond van te voren ingepakt. Om kwart over zes staat er een taxi voor de deur, daar heeft de receptionist voor gezorgd. Ik geef hem wat fooi voor zijn dienstverlening. Een kwartier later sta ik, een half uur eerder dan gepland, bij de luchthaven. Nog vóór zeven uur, de officiële meldingstijd, zit ik achter een kop dure koffie achter de douanecontrole. Het vliegtuig moet dertig minuten wachten voor het kan opstijgen, oorzaak onbekend. Hoe dan ook, na een korte, tussenlanding in Porto ben ik om half twee weer terug in Nederland. Het regent er en het is guur weer, ik heb eigenlijk niets anders verwacht van ons kikkerlandje. De terugreis naar Roermond verloopt zoals altijd. Om half vijf stap ik bij Clim aan de Herder­ straat binnen om me present te melden.

209