REIZEN

NIEUWS / CULTUUR / BEAUTY / SPORT / WONEN / VOEDING/NATUUR EN MILIEU / DUURZAAM ONDERNEMEN / REIZEN

Krant Aarde GRATIS

Jaargang 5, #1 februari/maart 2010

➜ Actie anno 2010 ➜ Extra veel recepten ➜ Klein maar groots

Nanotechnologie ➜ Duurzaam uit in

Amsterdam met de Good

& Green Guide Millenniumdoelen Update Braz Reportage Bolivia Wereldwinkel Fairtrade scholen

Mode seeds of wonder Fashion vs Interieur Kan niet kiezen VleesWijzer Uitgave van de Stichting Dag Van De Aarde

www.earthday.net www.krantvandeaarde.nl www.dagvandeaarde.nl

02

MOBILITEIT

Jeroen Schrama uit Leiden:

“Wat duurzaam is, mag groeien. Kom daarom óók bij de ASN Bank!” De ASN Bank bankiert al bijna 50 jaar met respect voor mens, dier en milieu. Bijvoorbeeld door uw geld te investeren in schone energie van windmolenparken op de Noordzee. Steeds meer mensen regelen daarom hun bankzaken liever bij de ASN Bank. Met een betaalrekening die ook nog eens rente geeft over het saldo. En door duurzaam te sparen of te beleggen. Stap daarom over. Of zoals Jeroen Schrama het zegt: “Onbeperkte economische groei,

overbevolking en het uitputten van de aarde zijn zorgelijke ontwikkelingen. Maar duurzame groei is prima. Doe als ik en word klant van de ASN Bank!” Meer weten? Kijk op www.asnbank.nl of bel gratis 0800-0380.

De ASN Bank is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en heeft een vergunning van de Nederlandsche Bank N.V. Op tegoeden van klanten bij de ASN Bank is het wettelijke depositogarantiestelsel van toepassing.

INHOUD/REDACTIE REDACTIE

INHOUD

Rechtop zitten!

Jaargang 5 #1 februari/maart 2010

Jullie dachten natuurlijk dat jullie er klaar mee waren. Dat jullie lekker achterover konden gaan leunen. Het jaar is opgestart en de goede voornemens - daar maken we ons al minstens twee weken geen zorgen meer om. En de klimaattop: zó 2009. Maar zo is het natuurlijk niet! Het is juist tijd om actie te ondernemen. Het klimaat is nog lang niet waar we het hebben willen. Dus kijken we in deze editie alsnog wat er nou mis ging met de klimaattop. Op welke punten kan het de volgende keer beter? Ook de voortgang van de Millenniumdoelen nemen we onder de loep. Schiet het al op? En waar houden actiegroeperingen als Greenpeace en het WNF zich mee bezig?

We besteden ook aandacht aan de manier waarop actie wordt gevoerd. Het hoeft allang niet meer in rubberbootjes tussen de walvissen te gebeuren. Handtekeningen worden tegenwoordig bijvoorbeeld vaak verzameld via internet. Het levert minder heftige beelden op, maar effectief is het zeker. En voor heftige beelden kunnen we ons tegoed doen aan documentaires: een andere, steeds populairder wordende manier van actievoeren. Natuurlijk geven we door de hele krant heen ook aan hoe je zelf actie kunt ondernemen. Dus laat je inspireren door deze Actie-editie. Dan mag je voor de duur van het lezen nog wel éven achteroverleunen.

Lotte Krijnen, hoofdredacteur

03

12

10

Nano

Actie!

Nieuws 04 Gadgets 06 Boeken 07 Geosites 07 Klimaattop 08 Nanotechnologie 10 Actie!-special 12 Het nieuwe actievoeren, Actiedocu’s, Greenpeace, WNF

Mode 18 Fictie 19 Millenniumdoelen

20

Braz, Hoe staat het ervoor?, Reportage vanuit Bolivia, Fairtrade scholen, Wereldwinkel: Sonja in Peru

Bio & eten

25

biopagina’s, vergeten vlees, recepten

Vleeswijzer Plein 30

29

04

NIEUWS

Eén minuutje beter

Groene stroom krijgt voorrang

Tekst Moniek Verstegen en Eva van Mossevelde

Op internationaal niveau wil het nog niet zo lukken, maar als goed begin van het nieuwe jaar heeft de Tweede Kamer voor ons eigen landje een akkoord bereikt over een aangepaste energiewet.

Aan het begin van het nieuwe jaar heeft een groep wetenschappers de zogenaamde Doemdagklok één minuutje teruggezet. Je hebt er vast wel van gehoord, want het was uitgebreid op het nieuws. Maar wat wil dat zeggen? Heel wat: het gaat weer wat beter met onze aardbol ten opzichte van een jaar geleden. Klokslag middernacht staat voor totale vernietiging van de aarde, en de wijzers staan nu op zes voor

twaalf. Volgens de wetenschappers hebben we ons in het afgelopen jaar symbolisch van de dag der verdoemenis verwijderd doordat de politiek vernieuwende en veelbelovende stappen heeft ondernomen. Het gaat dan vooral om de beloftes van de industriële landen om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen, en de pogingen kernwapens veilig te stellen. Een vooruitgang dus, maar zes minuten klinkt nog steeds niet erg lang. Laten we er minstens een kwartier van maken in 2010!

In het akkoord ligt vast dat duurzame elektriciteit voortaan voorrang krijgt op het net, en dat is maar goed ook. Volgens Milieudefensie is een kolencentrale – waar doorgaans onze energie vandaan komt – de grootste veroorzaker van klimaatverandering. De CO2-uitstoot van zo’n gevaarte staat gelijk aan de uitstoot van wel twee miljoen auto’s! Het Kamerakkoord komt precies op tijd, net nu er plannen voor de bouw van vier nieuwe kolencentrales op de loer liggen. De nieuwe energiewet maakt het namelijk veel aantrekkelijker voor leveranciers om over te stappen op duurzame energiebronnen. Windkracht, waterkracht, zonlicht en biomassa bijvoorbeeld, er zijn genoeg alternatieven. Kiest u maar!

Klimaatstraatfeest Het tweede klimaatstraatfeest is van start gegaan. De opdracht is simpel: bespaar zoveel mogelijk energie. Niet in je uppie, maar met de hele buurt. Want hoe meer je buren bezuinigen op hun energierekening, des te meer klimaatpunten jullie verdienen.

En de 500 straten die op 31 maart dit jaar de meeste punten verdiend hebben, winnen een straatfeest. Doel is natuurlijk om het energieverbruik in huishoudens terug te dringen. Dit kan op een heleboel manieren: een spaarlamp indraaien, de verwarming een graadje lager of de was op 30°C wassen levert al punten op. Meld je ook aan op www.klimaatstraatfeest.nl.

KIJK OP HET NIEUWS - DOOR EVA VAN MOSSEVELDE, BRON: DE VOLKSKRANT

De toekomst is een dure biefstuk Een week nadat het Franse Constitutioneel Hof een streep zette door een nieuwe belasting op de uitstoot van broeikasgassen, maakte topambtenaar Bernard ter Haar (VROM) zich hard voor uitbreiding van de zogenaamde ‘ecotaks’ (belasting op milieuvervuilende producten) in Nederland. Een milieubesparend plan op het moment dat we dat het hardst nodig hebben. Dat in Frankrijk de nieuwe ‘groene’ belasting enkele dagen voordat deze van kracht zou gaan ongeldig werd verklaard, betekent gelukkig niet einde oefening. President Sarkozy, voorstander van de belastingregel die ertoe moet leiden dat consumenten zuiniger met energie omgaan, wil kijken of deze in aangepaste vorm toch ingevoerd kan worden. En dat is niet alleen goed voor het milieu, maar ook een slimme manier om de staatskas te spekken.

Dat moet ook Bernard ter Haar van het ministerie van VROM (wonen, ruimtelijke ordening en milieu) hebben gedacht toen hij een vertrouwelijk stuk schreef aan de Studiecommissie Belastingstelsel, een commissie die in opdracht van het kabinet op zoek is naar manieren om de schatkist 35 miljard euro te besparen. In zijn stuk pleit Ter Haar ervoor om eigenaren van slecht geïsoleerde woningen voortaan minder hypotheekrenteaftrek te geven en milieuvervuilende producten als vlees en vis extra te belasten. En als het aan Ter Haar ligt worden ook bedrijven niet gespaard: zij zouden evenveel energiebelasting moeten gaan betalen als huishoudens. Op dit moment bestaan er al groene belastingen voor energie, brandstof en de aanschaf van auto’s, wat de staat per jaar zo’n 20 miljard euro oplevert. Daar kan volgens het plan van Ter Haar nog eens 8 miljard bijkomen.

voor het milieu na de tegenslagen van de afgelopen tijd. Net voor de kerst liep de klimaattop in Kopenhagen uit op een mislukking. Het nieuwe jaar was nauwelijks van start toen een topambtenaar van het ministerie van Economische Zaken beweerde dat ons vooruitstrevende klimaatbeleid eigenlijk vooral duur en zinloos is. En niet veel later kwam uit dat premier Balkenende zich afgelopen zomer heeft ingezet voor het afzwakken van het Europese natuurbeschermingsbeleid. Laten we daarom op de resetknop drukken en vol goede moed en milieuvriendelijke ideeën dit jaar ingaan.

Hoe geef jij het milieu dit jaar weer een duwtje in de rug? Korter douchen of een vleesloze dag? Op www.milieucentraal.nl staan tips om milieuvriendelijker te leven. Heb je zelf nog goede tips, dan zijn ze natuurlijk altijd

Een leuke bijkomstigheid natuurlijk, die winst voor de schatkist, maar vooral een positieve ontwikkeling

welkom op [email protected].

NIEUWS

05

Sexy stringetje… van hout Lingerie van brandnetels of boomschors? Dat zit toch niet! Toch maken steeds meer labels gebruik van natuurlijke producten in hun ontwerp. Zo ook het Franse label g=9.8, sinds eind vorig jaar te koop in Nederland bij watMooi.

gewoon heel comfortabel (en mooi) uit. Met 17 euro voor een designeronderbroek is het nog betaalbaar ook. En als je dan toch niet zo van het kopen bent, is een kijkje in de online Boutique zeker de moeite waard: je waant je in het paradijs met al die vogelgeluidjes op de achtergrond! www.organiclingerie.fr

De naam van het merk verwijst naar de zwaartekracht die ons er aan moet herinneren dat we goed moeten zorgen voor onze planeet. En zelf doet het label dat dan ook. De producten van g=9.8 bestaan hoofdzakelijk uit gesnoeid dennenhout dat biologisch wordt behandeld tot vezels, en eigenlijk ziet het er

Warmste decennium ooit Je zou het misschien niet zeggen met de pakken sneeuw die deze winter uit de lucht zijn komen vallen, maar afgelopen decennium was het warmste sinds de eerste temperatuurmeting in 1880. Dat stelt de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA. Ook 2009 was het zweten geblazen: het was slechts een fractie kouder dan 2005 en daarmee het op één na warmste gemeten jaar ooit. Dat het afgelopen jaar iets kouder was dan vier jaar eerder wil niet zeggen dat de aarde aan het afkoelen is. De jaarlijkse variatie in temperatuur wordt mede bepaald door El Niño, een onregelmatige opwarming van het zeewater (gemiddeld eens per 3 tot 7 jaar) die het weer in veel delen van de wereld beïnvloedt. “Als we de

gemiddelde temperatuur over vijf of tien jaar nemen om de variatie te minimaliseren, kunnen we stellen dat global warming onverminderd doorgaat”, concludeert James Hansen, directeur van GISS, het instituut dat de metingen verricht heeft. De afgelopen dertig jaar is de temperatuur met 0.2°C per decennium toegenomen. Sinds 1880 is de wereldbol gemiddeld 0.8°C warmer geworden. Genoeg reden om te concluderen dat we ons op glad ijs begeven.

Een biertje legt een lange weg af voordat het in jouw glas zit. De gemeente Utrecht heeft besloten om het transport van deze dorstlesser naar de cafés milieuvriendelijker te maken door een elektrische bierboot in gebruik te nemen. Deze boot zal net als zijn oudere broer, die overigens op diesel vaart, de horeca in de werfkelders aan

Duurzaamheidscentrum voor Stadjers Steeds meer mensen en bedrijven wíllen wel duurzame keuzes maken… maar hoe pak je zoiets aan? Gelukkig is er voor de Stadjers, oftewel de Groningers onder ons, een oplossing, bijna letterlijk binnen handbereik: in februari – op de 18e om precies te zijn – opent de gemeente de deuren van het eerste Nederlandse Duurzaamheidscentrum.

Elektrische bierboot

Het centrum ligt midden in de stad en is een waar walhalla van kennis en informatie over de meest uiteenlopende aspecten van duurzaamheid. Je kunt er terecht met directe vragen, maar lezingen, debatten, exposities en films staan ook op de agenda. De thema’s die centraal staan zijn mobiliteit, ecologie, (ver)bouwen en wonen, consumeren en ondernemen. De samenwerkende partnerorganisaties nemen je aan de hand en helpen je op weg naar een duurzamer bestaan. Makkelijk en nog goed ook!

de grachten bevoorraden. En dat gebeurt heel erg klimaatvriendelijk, want zelfs de kraan waarmee de kratten en fusten worden verplaatst, werkt op elektriciteit. Volgens de gemeente stoot de boot per jaar dan ook zo’n 16,5 ton minder CO2 uit dan ander vrachtverkeer. Sinds april vorig jaar rijdt in de Domstad ook al de Cargohopper, een geruisloze bevoorradingstrein die op zonne-energie werkt.

06

GADGETS

Gadgets Houd van mij!

Parelende lach Met deze natuurlijke lipbalsem van Organic Island Lipbalm maak je beslist een onuitwisbare indruk. De balsem is verpakt in een schelp, ooit aangespoeld op het Australische strand, en bevat de meest pure, organische oliën en fruit& plantextracten. Handig klein en met een spiegeltje erin. Nul verpakkingsafval, 100% ok! www.biocosmetica.nl Vanaf € 7,95

Wat een verrukkelijke, prachtige liefdesrepen zijn deze ‘lovechocks’. Hmmm, hartverwarmend en niet te weerstaan. Met liefde ambachtelijk gemaakt van de allerbeste cacao uit Ecuador. Bomvol antioxidanten en ‘lovechemicals’ waar je absoluut van gaat gloeien. Laat je gewillig verleiden. www.lovechock.nl Vanaf € 3,-

Uit de Wereldwinkel Wat je er ook koopt, je weet zeker dat je er niet alleen jezelf plezier mee doet. Veel van de exotische producten die de Wereldwinkel verkoopt, zijn namelijk mooie en originele cadeautjes. Bovendien is aan de makers een eerlijke prijs betaald, en ook het milieu profiteert ervan: veelal wordt gebruik gemaakt van milieuvriendelijke productiemethoden. Fotolijstje In India werken veel mensen, en vooral vrouwen, thuis. De arbeiders van Tara Zari Artisans hebben deze fotolijstjes gemaakt, van oude gebruikte zakjes chips. Ze verzamelen de zakjes en wassen en weven er vervolgens lange slierten van. De slierten vouwen ze kunstig tot de rand van een fotolijstje. Voor hen is dit werk van groot belang. Ze verdienen er een inkomen mee en dus de kans hun leven te verbeteren.

Oranje boven? Oranje om! Het WK in Afrika! Met de productie van de Oranje armband van de Rainbow Collection wordt er werkgelegenheid gecreëerd voor zeker 1.000 vrouwen in Zuid-Afrika. Deze zogenaamde lokale ‘crafters’ maken de fairtrade glaskralen armband met de hand. Ruud Gullit heeft ‘m al om, jij kunt hem nu ook kopen bij (o.a.) de Wereldwinkel. Dit wordt deze zomer de Oranjehit! www.rainbowcollection.nl Vanaf € 1,49

Afwas? In een handomdraai Met deze gifkikkerkleurige handschoenen is de afwas zo gepiept. Niets is meer too hot to handle, zolang je je handschoentjes van duurzaam FSC-gecertificeerd natuurrubber maar aan hebt. Ook nog eens op fairtrade-basis geproduceerd en volledig biologisch afbreekbaar. Dus niet te lang in die biobak blijven rommelen… www.bureaubewust.nl Vanaf € 2,95

India, van snoeppapier 10x10cm € 6,95 19,5x15cm € 14,50

07

BOEKEN & GEOSITES

Groene Gids

‘your travel guide to enjoy the city and our planet with care’ Tekst: Margreet Tjalsma In november 2009 verscheen de eerste duurzame reisgids van een Europese stad: de Good & Green Guide. En, yes, nog wel die van Amsterdam! Niet heel verwonderlijk als je weet dat de initiator hiervan een Nederlander is. Het eerste exemplaar van deze Engelstalige gids werd uitgereikt aan wethouder Marijke Vos van Milieu tijdens een biologisch ontbijtje in de indrukwekkende openbare bibliotheek van Amsterdam. De handzame gids is opgedeeld in een aantal hoofdcategorieën, zoals; eat & meet (eettentjes, cafés), dreaming (hotels), experiencing (yoga, kinderen, uitgaan), shopping (winkels), getting involved (hulporganisaties, afvalpunten) etc. Meer dan 500 groene, fairtrade, CO2-neutrale en ecovriendelijke adresjes kun je er snel en overzichtelijk in vinden. De diverse locaties worden vervolgens op basis van drie criteria beoordeeld en van sterren (maximaal. tien) voorzien: good/eerlijk,

Good & Green Guide Amsterdam Harold Verhagen, Crijns Uitgeefprojecten € 19,90 ISBN 9789490409012

green/milieuvriendelijk en great/transparant ten aanzien van milieu en liefdadigheid. Inmiddels heb ik de gids al in gebruik genomen en aan de hand van de uitgebreide praktische informatie als plattegronden, indexen en OV-info heb ik mijzelf een low profile groen dagje Amsterdam gegeven. Eerst met mijn OV-fiets naar Nukuhiva in de Haarlemmerstraat gefietst voor een nieuwe Kuyichi spijkerbroek, daarna een bakkie gedaan bij Gary’s Deli in de Kinkerstraat en vervolgens gegeten bij Natuurlijk Smullen in de Jan van Galenstraat. Al met al een goed milieubewust initiatief, waar menig toerist of bewoner van Amsterdam prima mee uit de voeten kan. Er is weliswaar nog veel meer op dit gebied te melden, maar de gids pretendeert dan ook niet compleet te zijn. Het helpt je een heel eind op (de groene) weg. Do well and do good, aldus Ervin László (oprichter en president van de Club van Boedapest) in het voorwoord. Geniet van onze hoofdstad met zorg en aandacht voor mens en milieu. En daar sluit ik me graag bij aan.

Leukste plekken in Nederland Achter het vaak prachtige Nederlandse landschap gaan verhalen schuil die voor de meeste mensen verborgen blijven. Daarom belichten we elke keer een van Nederlands interessantste plekken. En jij als lezer bepaalt welke plek dat wordt. Surf daarvoor naar www.geosites.nl. Kies een mooie plek en maak er een topfoto van. Stuur deze naar [email protected]. De beste foto wordt geplaatst en wij vertellen het verhaal achter deze foto. Bovendien maak je in dat geval kans op een digitale camera t.w.v. €200,-!

Deze keer het Naardermeer. De foto is ingezonden door Wouter Kreeven uit Ankeveen

Het Naardermeer is het eerste natuurmonument van Nederland, en alleen daarom al het bezoeken waard. Fascinerend is dat het meer door natuurlijke erosie in oostelijke richting is opgeschoven. Momenteel wordt het kunstmatig in stand gehouden.

Droogleggingen In 1629 werd het meer voor de eerste keer omdijkt en ingepolderd. Deze drooglegging duurde maar kort in verband met de 80-jarige oorlog. In 1883 werd het meer opnieuw drooggelegd, maar

enkele jaren later werd hiermee gestopt vanwege lage opbrengsten van de gewassen. De naam ‘Machine’ waar je kunt parkeren duidt op een stoomgemaal dat in het gebouw heeft gestaan en waarmee het meer is drooggelegd.

Natuurlijk? Het Naardermeer is nu niet meer zo heel natuurlijk. Het waterpeil ligt op bijna 1 meter –NAP terwijl het eigenlijk een halve meter boven NAP zou moeten liggen. Ook het omliggende veenlandschap is vele meters in oppervlakte gedaald, zodat het meerniveau nu hoger ligt dan de omgeving. Het meer zelf zou, zonder ingrijpen van de mens, weer volgroeien met veen.

Vecht en Zuiderzee Het meer is ontstaan na de Romeinse tijd door erosie vanuit een grote meander (een naar de tegengestelde richting terugkerende bocht in een rivier) van de Vecht, even ten zuiden van Weesp. Er werden steeds happen uit het veen geslagen. Hierdoor werd het meer naar het oosten steeds groter. Tegelijkertijd werd er vanuit de Vecht rivierklei in het meer neergelegd. Deze sedimentatie stopte echter door het afdammen van de Vecht bij Wijk bij Duurstede in 1122. Vanaf dat moment werd zo nu en dan bij stormen vanuit de Zuiderzee nog wel klei aangevoerd, maar ook hier kwam een einde aan bij de afdamming van de toegang van de Vecht tot het Naardermeer, tussen 1383 en 1389.

P O T 0 10

08

KLIMAATACCOORD

Klimaatakkoord geen doorbraak, wel een basis Tekst Ilse Eggenkamp en Eva van Mossevelde

Van 7 tot en met 18 december 2009 was Kopenhagen het decor van de klimaatconferentie. Alle wereldleiders zouden komen praten over een nieuw internationaal klimaatakkoord. De conferentie werd ‘de belangrijkste conferentie uit de geschiedenis van de mensheid’ genoemd. Kortom, het móést wel een succes worden. Dat viel tegen, maar waarom? Wat stond een overtuigend klimaatakkoord nou precies in de weg? Een paar maanden later is het hoog tijd om te reflecteren. In totaal waren 192 landen vertegenwoordigd op de conferentie. Minister-president Balkenende en minister Cramer (VROM) representeerden Nederland. Naast deze ‘officiële genodigden’ gingen treinen, auto’s, vliegtuigen en bussen vol actievoerders richting Kopenhagen. Waarvoor gingen al deze wereldbewoners naar de Deense hoofdstad? De klimaatconferentie voor dummies Al meer dan vijftien jaar praat men over klimaatverandering. In 1997 is het belangrijke Kyoto-verdrag gesloten, waarin de industrielanden aangaven de uitstoot van broeikasgassen te stabiliseren vanaf het niveau van 1990. Het Kyoto-protocol loopt in 2012 (ongeslaagd) af. Reden dus om alle hoofden bij elkaar te steken en een nieuw internationaal klimaatverdrag af te sluiten. In Kopenhagen zouden de wereldleiders tot een akkoord moeten komen waarin alle internationale klimaatdoelen tot 2020 zijn opgenomen. Er hangt veel af van dit klimaatakkoord. Volgens wetenschappers hebben we over minder dan tien jaar de uiterste veilige grens van broeikasgassen in de atmosfeer bereikt. Het is van levensbelang dat de opwarming van de aarde beperkt wordt tot

twee graden. De VN-organisatie Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) geeft aan dat in het klimaatverdrag van Kopenhagen vastgelegd moet worden dat de geïndustrialiseerde landen de uitstoot van broeikasgassen in 2020 verminderd moeten hebben met 25 tot 40 procent in vergelijking met 1990. In 2050 moet de uitstoot teruggebracht zijn met 80 tot 95 procent. Daarnaast moeten de rijke landen minstens 100 miljard op tafel leggen om de schade van de opwarming in de derde wereld te compenseren en de duurzame groei van deze landen te stimuleren. Kort gezegd moesten er in Kopenhagen afspraken gemaakt worden over de hoeveelheid broeikasgassen die ieder land mag uitstoten in 2020 en 2050, over een systeem waarin de kosten wereldwijd zo laag mogelijk gehouden kunnen worden, over hoe de klimaatschade in ontwikkelingslanden gecompenseerd gaat worden en over het beëindigen van ontbossing. Alleen de basis Na bijna twee weken vergaderen en toespraken van onder andere de Amerikaanse president Obama, de Chinese premier Wen Jiabao, de Franse president Sarkozy, de Duitse bondskanselier Mer-

kel en de Britse premier Brown, kwam de klimaatconferentie na een lange nacht op de ochtend van 19 december ten einde. Echt concreet is de uitkomst niet. Hoewel in het akkoord is opgenomen dat de temperatuurstijging beperkt moet worden tot twee graden, is niet afgesproken hoe dat wordt aangepakt. En wat de consequentie is als de limiet

Overleg vooraf had geholpen ‘Om het volk te overtuigen moeten de leiders met één stem spreken’ van twee graden niet wordt gehaald, is onbekend. Hetzelfde geldt voor de toezegging van financiële steun voor ontwikkelingslanden om zich te wapenen tegen de gevolgen van klimaatverandering. Hen werd een bedrag van 30 miljard dollar tot 2012 en jaarlijks 100 miljard vanaf 2020 beloofd, maar wie dat gaat betalen is niet afgesproken. Bovendien zijn de gemaakte afspraken niet bindend. Volgens een vertrouwelijke tekst van de Verenigde Naties, die is gelekt aan de Britse krant The Guardian, zullen de voorstellen uit Kopenhagen een temperatuurstijging van drie graden tot gevolg hebben. Een kant-en-klaar plan is het niet geworden, maar voor zover er akkoord is bereikt, zal het nu worden aangemerkt als ‘een basis voor wereldwijde actie tegen de opwarming van de aarde’ en zal de grondslag vormen voor de onderhandelingen in Mexico in november dit jaar.

KLIMAATACCOORD

09

En... Actie! Een klimaattop is niet compleet zonder activisme. Hierbij de belangrijkste acties op een rij: > Op zaterdag 12 december gingen zo’n honderdduizend betogers de straten van Kopenhagen op voor het klimaat. Ook op andere plekken in de wereld, zoals Australië, Hongkong, de Filippijnen en Jakarta, lieten mensen hun stem horen in massademonstraties.

Wat ging er fout? Om dat te achterhalen hebben de milieuministers van Europa de Europese Commissie opgeroepen een onderzoek uit te voeren. Totdat dit rapport gepresenteerd wordt blijft het giswerk, maar de meeste vingers wijzen vooralsnog dezelfde kant op: China en de Verenigde Staten. Deze grootmachten, samen verantwoordelijk voor bijna de helft van de totale broeikasgasuitstoot, hebben niet hun beste beentje voor gezet op het cruciale moment. En hoe zit het met Europa zelf ? Hieronder een overzicht van waar het de drie grote partijen aan schortte.

Amerika: draagvlak De verwachtingen over de speech van Obama waren torenhoog. De Amerikaanse president gaf aan dat er geen tijd te verliezen is en dat de handen ineengeslagen moeten worden om tot een geloofwaardig akkoord te komen. Mooie woorden, maar zoals hij zelf al inzag niet genoeg. ‘Ik ben hier vandaag niet gekomen om te praten, maar om actie te ondernemen’, sprak hij. Helaas bleven harde beloftes uit. Als president moet je heel stevig in je schoenen staan wil je een onder de eigen bevolking controversieel verdrag ondertekenen. Lang niet elke Amerikaan is namelijk klaar om zijn energievretende consumentengedrag aan te passen. Daarnaast moet Obama ook nog rekening houden met andere wetgevende machten. Volgens artikel één van de Amerikaanse grondwet kan de president geen internationale akkoorden sluiten zonder instemming van de Senaat. De Senaat, waarin alle Amerikaanse staten vertegenwoordigd zijn, kan door middel van stemmen een voorstel goedkeuren of afkeuren. Of een revolutionair klimaatverdrag door de Senaat zou zijn gekomen valt te betwijfelen. Obama is het gevecht niet aangegaan.

Europa: daadkracht De Europese Unie, teleurgesteld over het behaalde resultaat, ziet de schuld niet bij zichzelf liggen. Zo zei de premier Reinfeldt van Zweden (het land dat tevens EU-voorzitter was tijdens de laatste helft van 2009) tijdens de conferentie: ‘Niet iedereen hier is bereid het klimaatprobleem op te lossen.’ Daarmee doelde hij uiteraard niet op de EU. Maar volgens Bas Eickhout, Europarlementariër namens GroenLinks, moet ook Europa zich de mislukking wel degelijk aanrekenen. In een opiniestuk dat vier dagen na afloop van de top in het NRC Handelsblad verscheen, stelt Eickhout dat de Europese Unie te besluiteloos was en daardoor niet tot overeenstemming kon komen over de te volgen strategie. Doordat de 27 lidstaten het pas in een laat stadium met elkaar eens werden, was er niet genoeg tijd over om ook de rest van de wereld te overtuigen. De Europarlementariër heeft ook advies: Spreek voortaan met één stem. Breedvoerig overleg vooraf kan verdeeldheid op het moment suprème voorkomen. Dat geldt niet alleen voor Europa, maar ook voor de andere partijen. De meningsverschillen waren al lang vóór Kopenhagen bekend. Als van tevoren tot een akkoord was gekomen over de grote lijnen, had de klimaattop gebruikt kunnen worden waar het voor bedoeld was: het invullen van de details. Een gemiste kans dus.

> Op woensdag 16 december brak een groep van 1.500 activisten door de politieafzettingen om het congrescentrum te bereiken waar de onderhandelingen plaatsvonden. Het lukte ze niet om binnen te komen. > Op donderdag 17 december viel een aantal Greenpeace-activisten onuitgenodigd binnen op het galadiner voor de regeringsleiders. Met spandoeken en al (‘politici praten, leiders handelen’) werden zij opgepakt. Drie weken later werden ze vrijgelaten.

China: goodwill Terwijl Amerika zelf niet met doorbrekende toezeggingen kwam, verwachtte het wel concessies van China. De Chinese premier Wen Jiabao, op zijn beurt, gaf in zijn speech aan dat China pas in beweging zou komen nadat de rijke landen –de historische schuldigen– zouden gaan bewegen. Een typisch geval van een lastig te doorbreken impasse. Maar dat het China aan goodwill ontbrak is duidelijk. China is momenteel een snel groeiende economie en is hiervoor sterk afhankelijk van goedkoop maar vervuilend steenkool. Zich binden aan grootschalige investeringen om de broeikasgasuitstoot te verminderen, is daarom een bedreiging voor de economische ontwikkeling. Voornamelijk om deze reden blokkeerde het land de doelstelling van de geïndustrialiseerde landen om de uitstoot van broeikasgassen in 2050 met 80 procent te verminderen.

10

NANO

Nanotechnologie over kleine grote dingen

Gefeliciteerd, je bent nanomiljardair! En je hoeft er helemaal niets voor te doen. Je hebt ook niets gewonnen, overigens. Je bent het namelijk al, net zoals nagenoeg al je landgenoten. Het voorvoegsel ‘nano’ staat namelijk voor één miljardste deel. Nanomiljardair wil dus zeggen dat je één, of een paar…euro’s bezit. Tekst: Lotte Krijnen Beeld: Kennislink.nl, Hans-Ruedi Bramaz

Als dat alles is, dan vanwaar al die ophef rondom nano? De ophef gaat over nanotechnologie, daar heb je vast wel eens van gehoord. Maar wat het is… dat blijken nog maar weinig mensen te weten. ‘Iets kleins?’, hoor ik jullie denken. ‘Zoals de iPod Nano - die is klein.’ Maar nee; het belooft iets groots. Bouwstenen Nano komt van het Griekse woord nanos: dwerg. De technologie die hiernaar vernoemd is, staat voor het doen van onderzoeken met en het bewerken van de kleinste deeltjes die we kennen: moleculen en atomen. Het zijn de bouwstenen van alles wat je maar kan bedenken, ook van onze eigen lichamen. Vandaar dat er zo groots wordt gedaan

over nanotechnologie. Want wat je aan de basis verandert, werkt op ieder hoger niveau door. Nanotechnologie bestaat eigenlijk al heel lang. Fotografie, waarbij lichtgevoelige nanodeeltjes van zilver een afbeelding ‘tekenen’, is een voorbeeld van de toepassing ervan. En fotografie bestaat al sinds het begin van de 19e eeuw. Sindsdien is de nanotechnologie zich blijven ontwikkelen, maar pas nu, twee eeuwen verder, staan we aan het begin van een echte doorbraak. Nanosokken en ander moois De eerste nanoproducten zijn inmiddels te koop. Het zijn alledaagse producten, zoals de nanosokken, die niet gaan stinken na een dagje dragen. Of

een spijkerbroek die nooit meer vies wordt dankzij een flinterdun laagje metaaloxide dat aan de vezels is gehecht. Het vuil kan daardoor niet hechten, dus die klodder ketchup veeg je gewoon van je broek af - en hij is weer als nieuw. Ook voor het verbeteren van allerlei huishoudelijke en cosmetische middeltjes en apparaten wordt nanotechnologie ingezet. Daarnaast wordt nanotechnologie gezien als een grote doorbraak in de geneeskunde. Minuscule deeltjes kunnen de precieze plek van aangetaste cellen lokaliseren en medicijnen kunnen veel gerichter toegepast worden, waardoor de stoffen niet snel ook op andere plekken in het lichaam terechtkomen. De medicijnen kunnen daardoor

NANO

En... Actie! Nanotechnologie

kans of bedreiging? Praat mee! Nanotechnologie geeft ons een toekomst met veel mogelijkheden, maar ook met de nodige vragen en onzekerheden. Op de website van het Nanopanel kan iedereen meedenken over deze ontwikkelingen. Het Nanopanel helpt de Nederlandse overheid bij het verantwoord omgaan met ontwikkelingen in de nanotechnologie. Welke ontwikkelingen zie je zitten, welke ontwikkelingen juist niet? Wat voor kansen biedt het werken op nanoschaal in jouw leven? Voor welke gevolgen ben je misschien bang? Om deze

effectiever worden gedoseerd, en bijwerkingen van bijvoorbeeld cytostatica (medicijnen voor de behandeling van kanker) kunnen ermee worden vermeden. Ook voor het milieu kan de toepassing van nanotechnologie een hoop goeds betekenen. Voertuigen worden lichter en efficiënter gemaakt waardoor ze minder zullen uitstoten. Door middel van nanotechnologie kunnen alternatieve vormen van energieopwekking nog duurzamer worden gemaakt. Verpakkingen kunnen het met minder plastic af terwijl ze nog steeds even sterk en conserverend zijn, en de verpakte middelen worden zelf ook beter houdbaar gemaakt met behulp van speciale deeltjes die schadelijke bacteriën doden. Risico’s Het klinkt als een wonder, die nanotechnologie. Toch worden de ontwikkelingen niet van alle kanten even hard toegejuicht. Er is nog maar weinig bekend over de eventuele negatieve consequenties. Wanneer de gemanipuleerde deeltjes in groten getale in de natuur voorkomen, is het waarschijnlijk dat daar negatieve gevolgen aan vastzitten. Daarnaast zijn de deeltjes zó klein, dat ze zich erg makkelijk verspreiden. Ook bij opname in het lichaam kunnen ze, net als de meeste chemische stoffen, eigenlijk overal naar toe gaan.

vragen te beantwoorden, wordt de leden van het Nanopanel gevraagd te reageren op voorbeelden, artikelen en films over nanotechnologie. Op basis van de discussie die het panel gedurende een half jaar voert, brengt ze na de zomer van 2010 een advies uit aan de Commissie Maatschappelijke Dialoog Nanotechnologie. Deze commissie ondersteunt de Nederlandse regering bij het ontwikkelen van verantwoord beleid rondom nanotechnologie. Wil je meedenken over de toekomst van nanotechnologie in Nederland? Meld je dan aan voor het Nanopanel op www.nanopanel.nl. Je maakt dan bovendien kans op onder andere één van de vijftig VVV-Irischeques van €100,-.

11

Nanotechnologie in… … je mobiele telefoon, je computer en andere elektronische gadgets: het maakt ze bijvoorbeeld sneller en goedkoper. … de bouw, met sterkere en lichtere materialen die daarnaast ook duurzamer zijn. … cosmetische middeltjes en apparaten. Een dunnere en daardoor doorzichtige sunblock bijvoorbeeld, waardoor je niet meer met een wit masker op hoeft te lopen. Daarnaast doden bepaalde nanodeeltjes bacteriën en maken ze smeersels dus hygiënischer en langer houdbaar. … het produceren, opslaan en besparen van energie. … de natuur. Door de hierboven genoemde engergiebesparing, maar ook door lichtere en efficiëntere vervoersmiddelen en het detecteren van vervuiling van grond, water of lucht. Én voor het schoonmaken. … voedingsmiddelen. Er lopen onderzoeken naar de mogelijkheden om voedsel bijvoorbeeld minder zout te maken maar wel hetzelfde te laten smaken. Tot nog toe wordt nanotechnologie echter vooral ingezet voor het verbeteren van de verpakkingen. Krijgen we nu toch vers bier uit plastic flesjes? … medicatie en medische apparatuur, om ziektes beter op te kunnen sporen en gerichter te kunnen behandelen. … verf en andere coatings waardoor ze harder, duurzamer en makkelijker schoon te maken zijn. … sterke maar lichtgewicht sportmaterialen. Roger Federer won vele wedstijden met zijn ‘nanoracket’. … je kleren, om ze overal resistent tegen te maken: water, viltstiften, vuil...

Bovendien brengt de ‘wondertechniek’ bepaalde ethische vraagstukken opeens erg dichtbij. In hoeverre willen we chips in onze huid laten zetten om van alles te kunnen registreren? Moeten we wel willen weten welke ziektes onze bevolking te wachten staan? Wat zijn de gevolgen als we allemaal tot aan ons honderdste – rimpelloos – in leven blijven? Is dat allemaal wel wenselijk? Discussie Enerzijds zet nanotechnologie deuren open waarvan we het bestaan niet eens kenden. Anderzijds is er nog weinig bekend over de impact die het manipuleren van atomen en moleculen kan hebben. Er is, kortom, veel discussie over de toekomst ervan. Om nanotechnologie verantwoord in te zetten, is het nodig om mensen te informeren en te betrekken bij de ontwikkelingen ervan. Een plek waar dat kan, is de website van het Nanopodium. Je vindt er informatie, links en de mogelijkheid om je eigen mening te geven. De wereld lijkt in de greep van de nanotechnologie. Dus houd grip op je eigen toekomst en verdiep je erin. Interessante links zijn: www.nanopodium.nl www.kennislink.nl/nanotechnologie www.nanoandme.org (in het Engels)

En... Actie! Info & discussie op Kennislink Ook op www.kennislink.nl laait de discussie binnenkort op. Informatie in beeld en tekst vind je er nu al, maar vanaf 1 maart verschijnt er ook elke twee weken een nieuwe stelling online. Kennislink nodigt iedereen uit om hun mening over nanotech te komen geven. Van wetenschapper tot ambtenaar, van scholier tot journalist… De nieuwe technologie gaat iedereen aan.

12

ACTIE

Actie – dat is het thema van deze KvdA. En actie is wat we nodig hebben, na al het gepraat dat steeds weer op niets uitloopt (zoals je kan lezen op pagina’s 10 en 11). Dus ACTIE! Dat is waar we het over hebben. We hebben de ontwikkelingen in het actievoeren voor je op papier gezet, en we lichten je in over de laatste trends in de ‘sector’. Verder besteden we extra veel aandacht aan een momenteel populaire vorm van actievoeren: de actiedocu. En speciaal voor deze editie gaven Greenpeace en het Wereld Natuurfonds ons een kijkje in de actie-keuken…

Het nieuwe actievoeren Hoe is het eigenlijk gesteld met het actievoeren anno 2010? Gaan mensen nog wel eens de straat op voor hun overtuigingen of is dat in het huidige tijdperk echt passé? Je ziet nog wel eens een stille tocht voorbij komen, of er wordt een concert georganiseerd voor een goed doel. Maar de massale protestmars in de straat met spandoeken, waarbij er in zwaardere gevallen nog wel eens een rookbom wordt gegooid of een barricade wordt opgeworpen, maak je nog maar weinig mee.

Foto : GP/Keziere

Tekst Renske de Zwart

Krakersrellen en kruisraketten In de jaren zeventig en tachtig was het een gebruikelijke en effectieve manier om het maatschappelijk debat op gang te krijgen. Men ging de straat op om te protesteren tegen kernenergie. Of de Dolle Mina’s eisten het recht om ‘baas in eigen buik’ te zijn. In de jaren tachtig waren er de grote krakersrellen rondom de troonbestijging van koningin Beatrix (“Geen woning, geen kroning!”) en vonden de fameuze demonstraties plaats tegen de kruisraketten waarbij honderdduizenden mensen zich verzamelden op het Malieveld en het Museumplein in een eensgezind protest. In de loop van de jaren negentig werd het ver-

beteren van de wereld steeds minder hip: als je als jonge student niet belegde in aandelen was je al snel een geitenwollensok. En waar staan we nu? De klimaattop in Kopenhagen eind vorig jaar is een goede graadmeter. Als er ergens een plek is waar mensen en actiegroepen hun mening wilden laten horen dan was het daar wel. De opbouw er naar toe was enorm: hier moest het gaan gebeuren. Nieuwe en confronterende acties zouden het licht zien. En ja, er was een grote betoging en nog wat duw- en trekwerk, maar de echte confrontatie bleef uit. De organisatorische chaos én de beveiliging rondom de top waren beide

zo groot dat de pogingen die werden ondernomen in de kiem werden gesmoord, of in de grote massa van ludiek straattheater en sambabands verdween. Waar zijn ze gebleven, de harde actievoerders die zich in weer en wind buiten aan de poort ketenen om hun woorden kracht bij te zetten? Het is een feit dat het na 9/11 steeds moeilijker is geworden om burgerlijk ongehoorzaam te zijn. Rondom politieke bijeenkomsten en andere grote evenementen zijn de veiligheidseisen inmiddels zo aangescherpt dat vele protestacties vroegtijdig eindigen met arrestaties. Wat ook een rol kan spelen is het gevoel dat er bij het grote publiek een spandoekmoeheid is ontstaan: een betoging met spandoek bij een foute fabriek haalt niet zo snel de voorpagina van de kranten meer. Virtueel verzet Het lijkt erop dat door deze omstandigheden de actievoerders anno 2010 op zoek zijn gegaan naar andere actiemethoden. Ze hebben zich verplaatst van de gure kou buiten naar de comfortabele huiskamer, met de laptop op schoot. Een korte ronde langs de websites van verschillende actiegroeperingen in Nederland laat zien dat zij tegenwoordig hun achterban vooral via internet mobiliseren. Zo zien we de volgende actiemethoden voorbijkomen: Op nummer 1 staat de online petitie: een massale email naar een regeringsleider of bedrijf om je onvrede te tonen is snel gedaan. De brief is al geschreven: je vult je naam in en

drukt op send…klaar. Op deze wijze verzamelde Greenpeace bijvoorbeeld meer dan honderdduizend handtekeningen om de Nederlandse delegatie naar Kopenhagen tot ferm handelen aan te zetten. Op nummer twee, actievoeren via een website van een actiegroep. Op veel websites kan je steun betuigen door iets in te vullen of aan een ‘actie’ mee te doen. Oxfam Novib scoorde eind vorig jaar hoog met de Groene Sint die ten strijde trok tegen foute chocolade. Op hun website kon je winkels die geen fairtrade chocoladeletters verkochten bekladden met protestleuzen. Vandalisme in cyberspace! Ook sociale netwerken worden steeds vaker ingezet om mensen te informeren, te betrekken en te mobiliseren. Bijvoorbeeld de internationale stichting WE CAN (die zich inzet om huiselijk en seksueel geweld tegen vrouwen te stoppen) roept mensen op om ‘changemaker’ te worden. Via hun website kan je actief worden op Hyves, Facebook, Twitter en YouTube om zo je omgeving bewust te maken van het bestaan van geweld tegen vrouwen. Daarnaast zie je op internet een enorme bloei van blogs en fora waar mensen informatie en oproepen plaatsen en op elkaar reageren. Je geeft je mening in beeld of woord door allerlei interessante links, nieuwsberichten, artikelen, liedjes, filmpjes, petities en andere gadgets te plaatsen. Zo voed je de maatschappelijke discussie en kan je mensen bereiken en (hopelijk) mobiliseren.

ACTIE

13

Documentaire als actiemiddel Een andere interessante manier van activisme die de laatste tijd in opkomst is, is het maken van een documentaire om misstanden aan de kaak te stellen. Op het afgelopen IDFA (International Documentary Film Festival Amsterdam) was een duidelijke trend zichtbaar. Films die gingen over idealisme, het milieu, antiglobalisering en soortgelijke thema’s scoorden hoog bij de jury en het publiek. De winnaar van de publieksprijs was ‘The Cove’: een film over de bloedige jacht op dolfijnen in Japan (zie kader). Maar ook de ‘Rainbow Warriors of Waiheke Island’ (zie kader) scoorde goed: deze film over zes oud-bemanningsleden van het Greenpeace-schip die terugblikken op hun leven dat in het teken staat van strijd voor een betere wereld eindige op de vijfde plaats. En de documentaire ‘The Yes Men Fix the World’, een film over antiglobalisten die op ludieke wijze het internationale bedrijfsleven ontmaskeren (zie kader op de volgende pagina) won de Jongerenaward. Kortom: er lijkt anno 2010 volop aandacht te zijn voor idealisme en strijdbaarheid. Maar in het tijdperk van internet, YouTube en de gsm lijken de actiemethoden te veranderen. Het activisme speelt zich meer en meer af in de bioscoop of op het wereldwijde web, waar in de virtuele wereld pogingen worden gedaan om de echte wereld te redden. Of het even effectief zal zijn als de persoonlijke confrontatie met de boosdoeners moet de toekomst uitwijzen.

The Rainbow Warriors of Waiheke Island De documentaire vertelt het verhaal van een groep oudere milieuactivisten op Waiheke Island (Nieuw Zeeland), die een kwart eeuw geleden op het mythische Greenpeace-schip de Rainbow Warrior voeren. Hun acties waren succesvol en zetten het milieu bovenaan de politieke en publieke agenda. Ze redden walvissen, protesteerden tegen atoomproeven en evacueerden een eilandbevolking. Nu, 25 jaar later, maken ze de balans op. Wat hebben hun acties henzelf en de wereld opgeleverd? ‘The Rainbow Warriors of Waiheke Island’ is het verhaal van een boot en een zoektocht naar de vraag wat een leven als actievoerder je brengt aan het eind van de rit.

The Cove De voormalig dolfijnentrainer van Flipper, de Amerikaan O’Barry, is de hoofdpersoon van ‘The Cove’, een documentaire die openlijk oproept tot activisme. O’Barry trekt zich het lot aan van dolfijnen die sinds het succes van Flipper worden gevangen en getraind voor dolfinaria over de hele wereld. Hij is vooral actief in Japan, waar in het plaatsje Taiji dolfijnen worden gevangen. Een deel is bestemd voor de verkoop aan dolfinaria, het andere deel wordt in een zorgvuldig afgeschermd gebied gedood en verwerkt tot vis die in supermarkten in de schappen ligt. De jacht is

wreed en het dolfijnenvlees bevat teveel kwik, maar toch gaan de Japanners voor hun economisch gewin. De filmmaker Louie Psihoyos volgt O’ Barry in zijn strijd en speelt daarbij een actieve rol in de film. Hij probeert met een high-tech film in de streng bewaakte baai van Taiji geheime beelden te maken van het doden van de dolfijnen. Met die beelden kan de wereld vervolgens worden wakker geschud: doe iets! Maar het is bijna onmogelijk om te filmen zonder door de Japanners te worden gepakt. En daar wordt ‘The Cove’ dan ook een spannend jongensboek: krijgt Psihoyos het voor elkaar?

14

ACTIE

Activisme in documentaires Tekst Ilse Eggenkamp

In september 2007 was de wereld in de ban van de monnikenopstand in Birma. Ondanks de pogingen van de Birmese regering om iedere vorm van journalistiek de kop in te drukken, kwamen er beelden van de opstand naar buiten. Met videocamera’s in tassen en onder armen verstopt, hebben undercover reporters met gevaar voor eigen leven de gebeurtenissen gefilmd. Via satelliettelefoons en internet zijn de beelden uit de gesloten dictatuur Birma gesmokkeld. De Deense regisseur verzamelde alle beelden en maakte er een indrukwekkende documentaire van, Burma VJ – Reporting From a Closed Country. De documentaire sleepte vele prijzen in de wacht en wordt nu ingezet om de wereld bewust te maken van het erbarmelijke leven van de Birmese bevolking onder de militaire dictatuur. De documentaire is in opkomst. Er zijn tientallen documentairefestivals over de hele wereld. De Nederlandse Publieke Omroep heeft een speciaal documentaireplatform, genaamd Holland Doc. En waar het International Documentary Film Festival Amsterdam (IDFA) in haar beginjaar 1988 nog 3000 documentaireliefhebbers trok, werd het in 2009 door 165.000 geïnteresseerden bezocht. Bovendien zien we steeds vaker dat documentaires de bioscoop halen. Denk maar aan de bioscoophit This is it over Michael Jackson, maar ook aan kleinere producties als The Cove van Louie Psihoyos (vanaf december 2009 in de Nederlandse bioscopen) en The Rainbow Warriors of Waiheke Island (vanaf 28 januari 2010 in de Nederlandse bioscopen) van Suzanne Raes.

Omdat beelden vaak meer zeggen dan woorden, is de documentaire voor activisten een effectief medium. De documentaire An Inconvenient Truth van Al Gore heeft meer invloed gehad op het bewustzijn van de klimaatproblematiek bij de massa dan welk krantenartikel ook. De BBC-documentaire

The Yes Men Fix the World In deze vaak hilarische documentaire volgen we de politieke activisten Andy Bichlbaum en Mike Bonanno bij hun stunts om de dubieuze bedoelingen van multinationals te ontmantelen. Ze doen zich voor als woordvoerders van grote bedrijven en weten op ludieke wijze overal binnen te komen. Hun doel: het publiek wakker schudden om te voorkomen dat gevaarlijke, hebzuchtige bedrijven de wereld regeren en verpesten. Op een dag doet Andy zich voor als een woordvoerder van Dow Chemicals en praat zichzelf binnen in ’s werelds grootste nieuwsprogramma: BBC News. Hij

verklaart dat het bedrijf eindelijk compensatie gaat bieden voor de duizenden slachtoffers van het gaslek in het Indiase Bhopal. Een uur lang is het wereldnieuws, er wordt feestgevierd en de aandelen van het bedrijf dalen met twee miljard. Uiteindelijk ontkracht het bedrijf de berichtgeving, maar de ogen zijn geopend. The Yes Men Fix the World, winnaar van de DOC U! Jongerenaward, is een snelle documentaire met veel humor en scherp commentaar. Hij wordt ook vertoond op het Movies that Matter Festival 2010.

Bulgaria’s Abandoned Children, over de schrijnende situatie van kinderen in een kindertehuis in Bulgarije, die 30 januari 2008 werd vertoond bij Netwerk, heeft Europa geschokt en ervoor gezorgd dat er grote stappen zijn genomen. Zo is er een Campagne voor Bulgarijes Vergeten Kinderen opgericht, de directrice van het kindertehuis is ontslagen, sommige kinderen zijn terug bij hun ouders en de Belgische regering heeft geld vrijgemaakt voor verbetering van de kindertehuizen. Zowel direct- als indirect-betrokkenen bedienen zich van de camera om een wantoestand aan het licht te brengen. Zo werd de film Shungu: The Resilience of a People over het leven in Zimbabwe onder president Robert Mugabe, die in november 2009 op het IDFA in wereldpremière ging, gemaakt door de Zimbabwaan Saki Mafundikwa. Hij laat op deze manier zien met welke werkelijkheid hijzelf en zijn landgenoten te kampen , eveneens vertoond op IDFA hebben. Met 2009, maakt de Duitse regisseur Marcus Vetter zich als ‘indirect betrokkene’ sterk voor het voedselprobleem in de wereld.

ACTIE

Movies that Matter Festival 2010 Een organisatie die zich direct bezighoudt met de kracht van film als wapen is Movies that Matter. Ieder jaar organiseert deze stichting het Movies that Matter Festival, hét internationale film- en debatfestival van de geëngageerde film. Onder het motto ‘beelden zijn sprekender dan woorden’ wil het festival door middel van films ogen openen voor situaties waarin mensenrechten en de menselijke waardigheid in het geding zijn. Er worden rond de vijftig speelfilms en documentaires vertoond met thema’s als de onrechtvaardige benadering van vrouwen in Iran, kinderhandel in Cambodja en de rechtspraak in Kenia. Dit jaar vindt het Movies that Matter Festival plaats van 25 tot en met 31 maart in Filmhuis Den Haag en Theater aan het Spui in Den Haag, de stad van vrede en recht. Een van de twee hoofdprogramma’s is het competitieprogramma A Matter of ACT, een selectie van tien documentaires over mensenrechtenactivisten die in de spotlights worden gezet. De juryleden, waaronder Ruud Lubbers en Thekla Reuten, besluiten wie de winnaars zijn van dit programma en de Gouden Vlinders ontvangen. Het tweede hoofdprogramma is Camera Justitia. De debatten en films binnen dit programma kaarten de internationale rechtspraak en de strijd tegen straffeloosheid aan. De winnaar van dit programma krijgt de Zilveren Vlinder Award. Bijzonder dit jaar is het programma Upload Cinema: Saved by YouTube, dat Movies that Matter presenteert in samenwerking met Upload Cinema, een organisatie die de meest indrukwekkende, inspirerende, lachwekkende en

spannendste filmpjes van het internet naar het grote doek brengt. Voor het Movies that Matter Festival selecteerde een jury de beste videofragmenten over activisme en maakte er een nieuwe compilatie van. www.moviesthatmatter.nl www.moviesthatmatterfestival.nl

15

Met korting naar het Movies that Matter Festival 2010 Geïnteresseerd geraakt in het Movies that Matter Festival? Stuur een mail onder vermelding van ‘Korting Krant van de Aarde lezers’ naar info@ moviesthatmatter.nl en ga voor 6 euro, i.p.v. 7,50 euro naar een film op het festival. Kijk voor het programma op www.moviesthatmatterfestival.nl.

Women in Shroud Sinds de islamitische revolutie van 1979 zijn vrouwen vaak de dupe van het Iraanse rechtssysteem. De documentaire Women in Shroud volgt een groep Iraanse juristen en mensenrechtenactivisten die opkomen voor de vrouwen die onterecht veroordeeld zijn. De advocate Shadi Sadr maakt zich vooral sterk voor het afschaffen van de stenigingpraktijken, die nog steeds plaatsvinden, hoewel dit sinds 2004 verboden is. De documentaire geeft de verhalen van de verschillende vrouwen die Sadr bijstaat weer. Zo maken we kennis met de 21-jarige Leila, die regelmatig is verkracht door haar broers, en nu veroordeeld is wegens seks met familie. Shadi Sadr wordt zelf ook samen met vele andere vrouwen opgepakt tijdens een vreedzame demonstratie. Terwijl ze haar straf (74 zweepslagen en een jarenlange gevangenisstraf) afwacht, wordt duidelijk hoe ontzettend sterk ze is.

Women in Shroud wordt vertoond op het Movies that Matter Festival 2010 en Shadi Sadr zal aanwezig zijn op het festival in het kader van het hoofdprogramma A Matter of ACT.

16

ACTIE – GREENPEACE

Actie voor een reactie

Actievoerders van Greenpeace hangen aan kettingen of klimmen op hijskranen. Ze scheren in rubberbootjes langs enorme walvisjagers, ze achtervolgen piratenvissers. Ze klimmen op schoorstenen en gevels om spandoeken op te hangen of een milieuboodschap te schilderen. Wát ze ook doen, ze doen het met maar één doel: de natuur beschermen met lijf en leden en de wereld laten zien wat er gebeurt. Zonnewarmte Je herinnert je vast de acties voor de walvissen: Greenpeace-actievoerders varen hun rubberboten letterlijk tussen walvis en jager in de ijskoude wateren bij Antarctica. Niet alleen spannend voor de miljoenen

ste reactie was om mijn hoofd af te draaien, maar ik vond dat ik dit móest zien’, vertelt Jetske. ‘Greenpeace wil ook op de plaats van het onrecht aanwezig zijn om getuige te zijn van het milieuprobleem en het de wereld te laten zien met film,

‘Voor angst is geen tijd. Je wilt daar zijn om de dieren te beschermen en om te laten zien hoe gruwelijk de walvisjacht is.’ mensen die via de media getuige zijn, maar ook voor de actievoerders die van zo dichtbij de gruwelen én gevaren meemaken. De Nederlandse Jetske Nagtglas was er vaak bij als rubberbootbestuurder: ‘Voor angst is geen tijd. Je wilt daar zijn om de dieren te beschermen en om te laten zien hoe gruwelijk de walvisjacht is.’ Vanaf Greenpeace-schip de Esperanza zag Jetske hoe een harpoen een walvis raakte. Na een doodstrijd van ruim een half uur, overleed hij aan zijn verwondingen. ‘Mijn eer-

foto’s en verhalen. Dat schoot ook door me heen toen ik op het schip stond: kijk goed, neem alles in je op. Dit moet je kunnen navertellen.’ Liefde voor leven Het verhaal van Greenpeace is het verhaal van positieve, vreedzame acties voor een groene en schone wereld. In 1971 huurde een groep verontruste mensen een oude vissersboot en zette koers naar Amchitka, voor de kust van Alaska, om te protesteren tegen een atoom-

proef. Hoewel de zelfverklaarde actievoerders het eiland nooit bereikten, werd hun initiatief toch een groot succes. De vreedzame actie trok zoveel publiciteit, dat wereldwijd een golf van verontwaardiging en protest ontstond. Binnen een jaar stopte Amerika met de atoomproef en verklaarde Amchitka zelfs tot vogelreservaat. Greenpeace was geboren. Nu, ruim dertig jaar later, is het een internationale organisatie. Het uitgangspunt is nog altijd hetzelfde: ernstige milieumisstanden met lef en vasthoudendheid - maar altijd vreedzaam - onder de aandacht brengen. Niet alleen door actie te

albino potvis

Effect Als een bedrijf of overheid op onze eisen ingaan, is dat een groot succes voor het milieu: Philips gaat zijn apparaten inzamelen en zelf recyclen, en het moratorium op de commerciële walvisjacht wordt steeds opnieuw verlengd. Deze resultaten worden tegenwoordig vooral bereikt met hulp van mensen zoals jij. Een voorbeeld: maar liefst 50.000 mensen stuurden op verzoek kaarten en e-mails naar Unilever, de grootste afnemer van Indonesische palmolie. Daar kon het bedrijf niet omheen en binnen no time steunde de multinational Greenpeace’s eis: een verbod op de kap van Indonesisch oerbos voor palmolieplantages. Nu, anderhalf jaar later, heeft Unilever zelfs het contract met een grote ontbosser opgezegd. Een flinke stap op weg naar bescherming van het tropische regenwoud, dat van levensbelang is voor ons wereldwijde klimaat.

En... Actie! De druk die we samen kunnen uitoefenen is groot en effectief. Door en met jou kunnen we goede campagnes voeren en mensen en organisaties bewegen tot het maken van de juiste keuzes. De aarde is van ons allemaal, dus komen we daarvoor ook samen in actie. Doe mee! Word vrijwilliger, actievoerder of steun de online acties, gewoon vanuit huis. www.greenpeace.nl/getinvolved

Foto : GP/Bird Lineair

Foto : GP/Davison

voeren, maar ook door te overleggen met bedrijven en overheden en door het stimuleren van oplossingen voor een gezond en duurzaam evenwicht tussen mens en milieu.

ACTIE – WNF

17

WNF: Vraag om kraanwater voor ‘t klimaat Wat kan je zelf doen voor een beter klimaat? Soms iets heel simpels: bijvoorbeeld vragen om water uit de kraan in plaats van een fles. Voor water uit een fles wordt gemiddeld 300 keer zoveel energie gebruikt (voor verpakking en vervoer) als voor kraanwater. Dat is dus ook 300 keer zoveel uitstoot van CO2. Daarom sluit het WNF zich aan bij de actie 'Gratis Kraanwater' van de Vara. Met name de verpakking van water (in pakken en flessen) zorgt voor veel CO2-uitstoot. Zo levert water in een herbruikbare PET-fles 12 keer zoveel CO2-uitstoot op als kraanwater. Water in een kartonnen verpakking levert 124 keer zoveel CO2-uitstoot. Water dat in glas wordt verpakt, levert ruim 1300 keer zoveel CO2-uitstoot op. Kortom: water uit de kraan drinken, bespaart behoorlijk wat uitstoot van CO2. Thuis is dat geen probleem, maar in restaurants vaak wel. Daarom is de Vara gestart met de actie 'Gratis Kraanwater': restaurants die

meedoen, ontvangen een speciale sticker, waaraan de klant ziet dat hij of zij rustig om kraanwater kan vragen. Inmiddels hebben verschillende restaurants zich aangemeld, waaronder de restaurantketen 'La Place'.

derland op om mee te doen aan deze actie en op die manier het gebruik van water in flessen te verminderen.

Wat kunt u zelf doen? U kunt in een restaurant vragen om een karaf gewoon kraanwater in plaats van bronwater. Wordt dat geweigerd, dan kunt u als gebaar een actie-visitekaartje achterlaten bij het betalen van de rekening: die kaartjes zijn te downloaden via de speciale website van de actie: gratiskraanwater.vara.nl.

Hoeveel water drinken Nederlanders eigenlijk uit flessen? Een jaaroverzicht - 119 miljoen flesjes van 0.5 liter - 42 miljoen flesjes van 0,75 liter - 33 miljoen PET-flessen van 1 liter (recyclebaar) - 72 miljoen PET-flessen van 1,5 liter (recyclebaar)

Het Wereld Natuur Fonds (WNF) roept alle restauranthouders in Ne-

Alle berekeningen van de CO2-uitstoot van kraanwater en bronwater, zijn afkomstig van de consumentenorganisatie Milieucentraal.

‘Het klimaat heeft nu even meer aan gewone mensen dan aan politieke leiders’

Hij was gedurende de hele klimaattop in Kopenhagen, en kwam niet vrolijk thuis: Donald Pols, hoofd klimaatprogramma bij het Wereld Natuur Fonds heeft alle belangrijke klimaat-conferenties bijgewoond, maar nooit eerder zag hij zo weinig daadkracht van zoveel wereldleiders.

Pols: ‘Ik ben er van overtuigd dat dat klimaatakkoord er uiteindelijk komt, maar het is heel jammer dat we die wettelijke kaders niet nu al hebben, zodat de markt weet waar ‘ie aan toe is. Veel ondernemers zien terecht kansen in een CO2-arme economie. Maar ze moeten wel weten waar ze aan toe zijn, voor ze kunnen investeren. Dat geldt ook voor consumenten: wij willen met z’n allen graag kiezen voor schone oplossingen en producten die het klimaat sparen. Maar dan moet die keuze er wel zijn.’ Schone technologie is dé oplossing voor het klimaatprobleem, denkt Donald Pols. Er valt – zeker in Nederland – een wereld te winnen: minder CO2-uitstoot, zowel hier als elders, omdat veel van de Nederlandse technieken en innovaties kunnen worden toegepast in landen als China en India. Bovendien kan Nederland veel meer verdienen aan schone technologie dan nu gebeurt. Het WNF liet een onderzoek uitvoeren, waaruit blijkt dat Nederland op de zeventiende plaats staat op de

wereldranglijst, nog achter landen als Slowakije en Ierland. ‘Raar’, zegt Donald Pols , ‘dat Nederland hardnekkig blijft denken dat we het zo goed doen op Clean Tech-terrein. Dat is echt niet zo. Denemarken bijvoorbeeld, is wereldleider, gespecialiseerd in de bouw van windmolens. Spanje en Duitsland doen het ook veel beter met zowel windenergie als zonnecellen.’ Volgens een ander onderzoek van het WNF, kan Nederland binnen vijf jaar bij de wereldtop-10 horen, wanneer de 300 meest kansrijke bedrijven substantieel bijdragen aan een schonere toekomst. Donald Pols: ‘Ondernemers staan te popelen om hun kansen te benutten in een ‘vergroenende’ economie en consumenten willen graag klimaatvriendelijke producten. Wanneer echt duidelijk wordt dat dat ook afzetmarkten en banen oplevert, zal dat z’n uitwerking op regeringsleiders niet missen.’ Zie de website van het WNF voor meer informatie over schone technologie.

18

MODE

Modebewust Tekst Annouk Post

De sleutelwoorden van de groene moderevolutie zijn positief, innovatief en verbindend. Annouk Post bedacht daar de term Hiphonest voor. Behalve dat Hiphonest-merken eerlijk geproduceerd zijn, zijn ze eigentijds en sexy. Annouk: ‘Op mijn blog Hiphonest.com schrijf ik over trends op het gebied van Hiphonest fashion. Ik werk met de vier S-waarden: Social (mens), Surroundings (milieu), Science (wetenschap) en Secrets (ambachtelijke technieken uit andere culturen). Aan de hand van deze waarden laat ik zien dat duurzaamheid vanuit verschillende invalshoeken te benaderen is.’

Annouk

Voor de Krant van de Aarde licht Annouk voorbeelden van duurzame ontwikkelingen uit. In deze editie zijn dat de door de natuur geïnspireerde Wieteke Opmeer, en Marina Toeters en Jesse Asjes, die modeontwerp met techniek kruisen. Ontwerper: Wieteke Opmeer

Projects: seeds of wonder / Leaves Impression / kiemkleed Wieteke combineert in haar ontwerpen haar twee studies. Ze volgde eerst een opleiding tot bloemist, daarna heeft ze een studie productontwerp gevolgd aan de Kunstacademie in Utrecht. De uitkomst: producten met een natuurverrijkende functie. Wieteke: ‘We vergeten vaak hoe wonderlijk en mooi de natuur is, soms kijken we er gewoon overheen. Met mijn ontwerpen wil ik de natuur weer zichtbaar maken, door de omgeving te verrijken in plaats van te beschadigen. Zoals bijvoorbeeld bij mijn afstudeercollectie seeds of wonder.’

1

Model: Brechje Schulte

‘Daarnaast denk ik bij het ontwerpen niet alleen na over het begin van een product, maar ook over het einde ervan. Een goed voorbeeld daarvan is mijn laatste collectie, Leaves Impression, waarmee ik laat zien dat er niet veel voor nodig is om prachtige dessins op stoffen te maken, zonder meteen te grijpen naar giftige beits en fixeermiddelen of chemische kleurstoffen.’

1

Seeds of wonder bestaat uit een serie “zaaisieraden” en het picknick “kiemkleed”. De sieraden zijn van tijdelijke aard. Ze zijn gemaakt van in water oplosbaar materiaal en zaden van wilde bloemen. Ze zijn uiteraard bedoeld om te dragen, maar na verloop van tijd lossen ze langzaam op door contact met water (denk aan transpiratie, regen etc.). Je zal je sieraad dan moeten laten gaan... maar daar krijg je iets anders moois voor terug. Laat het op een mooie (of juist minder mooie) plek in de natuur achter, en zie daar na verloop van tijd prachtige bloemen groeien.

2

Leaves Impression is een collectie ecologische kussens, dekens en sjaals, geverfd met behulp van de plant eucalyptus. De spulletjes zijn van verschillende ecologische stoffen gemaakt. De kussens uit de huidige collectie zijn bijvoorbeeld van hoge kwaliteit ecologische wolvelours en ecologische en diervriendelijke (antung-) zijde, met een vulling van kapok.

2

>> De collectie is te koop via Wieteke zelf, maar ook bij ecologische interieurzaak Van Binnen in Rotterdam. www.vanbinnen.com

3

Als je buiten van de natuur gaat genieten, wat is er dan leuker om de natuur eens iets aardigs terug te geven? Dit kan met het kiemkleed. Het is een ecologisch picknickkleed gemaakt voor buiten, met als extra functie dat wanneer je het kleed uitklopt, je daarmee wilde bloemenzaden verspreidt. De zaden zijn ecologisch en geschikt voor alle grondsoorten, dus het maakt niet uit waar je naartoe gaat. Het kleed is gemaakt van onbehandeld vilt en met natuurrubber behandelde ecologische stof. Daardoor kan je ook als het gras nat is gerust op het zachte kleed zitten. En voor de volgende picknick kan je het kleed gewoon weer bijvullen met zaden. Site Wieteke: www.wietekeopmeer.nl http://blog.wietekeopmeer.nl

3

FICTIE

19

MOEDER AARDE - Schrijft het van zich af Tekst Leendert Oostlander en Hanna Leijen Beeld Jan Coolen

Lief dagboek, Het valt niet mee om optimistisch te blijven. Waarom heb ik me toch laten overhalen om naar Kopenhagen te gaan? Ik wist van te voren al dat het niks zou worden. Dertien dagen groepsreis in een vreemde stad, met z’n allen op een kluitje. Was ik maar lekker naar Schier gegaan, maar Vadertje Tijd was zo overtuigend. Tja, eigenlijk botert het al een tijdje niet meer tussen Tijd en mij. Hij is behoorlijk dwingend en alleen maar met zichzelf bezig, terwijl het huishou-

den ook nooit stilstaat, maar ja daar denkt meneer niet over na. Deze trip was een soort laatste poging om samen verder te komen en niet enkel goed bedoelde intenties uit te spreken. Ach goed, ik heb heus wel geprobeerd er het beste van te maken. Het was best wel gezellig,

veel mensen uit verschillende landen ontmoet, maar in zo’n korte tijd leer je mensen ook weer niet echt kennen. Ik bedoel je praat wel met elkaar, maar je bent toch vooral bezig om niemand op z’n teentjes te trappen. Je weet het maar nooit met die andere culturen… Het viel me ook zo tegen wat we gedaan hebben, er stond zoveel op het programma, maar we kwamen niet echt vooruit leek het. Eer je met zo’n groep besloten hebt welke kant je opgaat, alles eindigt dan toch in zo’n laf compromis. Vadertje Tijd liep wel door natuurlijk. Ik heb op de valreep nog wel het Zeemeerminnetje gezien, dat was best leuk. Maar om daar nou zo’n reis voor te maken. Dit had voor Tijd en mij echt de ommekeer kunnen zijn, als hij me nou wat meer ruimte had gegeven. Nee, ik kan niet anders zeggen: Kopenhagen, een gemiste kans.

Ontwerpers: Marina Toeters & Jesse Asjes

Project: collaborative textile: fashion vs interieur by-wire.net meets JSSSJS Marina Toeters van by-wire.net is freelance designer en onderzoeker in modetechnologie voor verschillende bedrijven en instituten. Jesse Asjes is textieldesigner. Zij gaat uit van techniek en innovatie waarbij duurzaamheid en kwaliteit centraal staan. Samen werkten de twee aan het project collaborative textile: fashion vs. interieur. Laseren en lassen Kunstmatige vezel wordt steeds duurzamer. Door één materiaal te gebruiken, zorg je dat het eindproduct zuiver blijft. Daardoor kan het product geupcycled worden: het kledingstuk kan in zijn geheel als grondstof dienen voor een ander product. Marina en Jesse maken daarbij gebruik van technieken die je niet snel met modeontwerpen zal associeren: laser en ultrasoon lassen. Hoe? Het drie lagen dikke polyester is gesneden en gegraveerd met de laser. Door deze handelingen in één stap te doen, wordt een productieproces en inkt of chemisch pigment uitgespaard.

Daarnaast is de kleding ultrasoon gelast. Dat wil zeggen in plaats van het regulieren stikken, de naden met behulp van geluidgolven versmolten worden. Dit spaart weer garen uit.

Toekomst Marina en Jesse willen hun onderzoek en innova-

tie in textiel voorzetten om meer links tussen wetenschap en ontwerpers te leggen en zo gezamenlijk de wereld mooier en schoner te maken. Fotografie: Brian Smeulders Haar/visagie: Andrea Ligthart Model: Mirte Kopinga

20

MILLENNIUMDOELEN

In iedere editie van de Krant van de Aarde worden meerdere kleinschalige (ontwikkelings-) projecten uitgelicht. Deze projecten staan stuk voor stuk in het teken van de Millenniumdoelen. Dit zijn doelstellingen die in 2000 zijn vastgelegd door de regeringsleiders van bijna 200 landen. Zij hebben beloofd hard te werken aan het oplossen van de grootste wereldproblemen, zodat deze in 2015 voor

MILLENNIUM DOELEN

een groot deel zijn verholpen. Door bekendheid aan de invulling van de doelen te geven, draagt de Krant van de Aarde een steentje bij aan het behalen ervan. Helpen jullie ook mee?

www.millenniumdoelen.nl www.ncdo.nl

Armoede halveren

Iedereen naar school

Mannen en vrouwen gelijkwaardig

Minder kindersterfte

Verbeteren van de gezondheid van moeders

Bestrijding van hiv/ aids, malaria en andere dodelijke ziektes

Meer mensen in een duurzaam leefmilieu

Mondiaal samenwerkingsverband voor ontwikkeling

Braz

Onafhankelijkheid vs. Armoede

nemers in de ontwikkelende landen kunnen deze ondernemers zichzelf uit hun armoede optrekken. Met kleine leningen van 100 tot 200 euro kunnen ondernemers in ontwikkelende landen investeren in hun eigen levensonderhoud. Zo kunnen ze zelf een fietsenwerkplaats beginnen, een fruitstal starten of broodjes verkopen. Om maar een paar voorbeelden te noemen.’ Zelf kiezen

Als je doneert, wil je weten wat er met je geld gebeurt. Komt het wel goed terecht? En bij wie dan? Heb jij een mening over hoe het besteed moet worden? Terecht, vinden ze bij stichting voor ontwikkelingshulp Braz. Avontuur

Braz is anders

Er is momenteel veel te doen over de zin en onzin van ontwikkelingshulp. Maar over één ding zijn de meeste discussianten het eens: de meest effectieve vorm van ontwikkelingshulp is het onafhankelijk maken van mensen. Of, zoals Merel van de Hoef van Braz het brengt: ‘Zelfvoorzienendheid en empowerment zijn de weg naar ontwikkeling’.

Braz is een pasgeboren stichting, opgericht door een groep enthousiastelingen die naast hun eigen werkzaamheden vrijwillig bijdragen aan een wereld waarin armoede geen plaats heeft. Armoede verminderen door microkredieten tegen een lage rente verstrekken, dat is de missie van Braz. Merel: ‘Door geld te lenen aan kleine onder-

Als je geld bijdraagt via Braz kan je zelf selecteren welk project je wilt ondersteunen. Braz leent dat vervolgens via een ‘veldpartner’ uit aan dat project. Wanneer de ontvangers uiteindelijk hun lening weer aflossen aan de veldpartner, zorgt Braz ervoor dat het geld opnieuw wordt uitgeleend voor een ander initiatief. Zo blijft je geld keer op keer nieuwe ondernemers op weg helpen. Merel: ‘Via de website van Braz kan je de voortgang van het project volgen. In de toekomst is het de bedoeling dat je zelfs in contact kunt treden met de mensen die je steunt. En dat je kan discussiëren met andere donateurs.’ Wil je ook meedoen? Neem een kijkje op de Braz-site: www.brazworld.org.

MILLENNIUMDOELEN

MILLENNIUM DOELEN

21

Minder ambitie? zeker niet! Extra hard werken aan de millenniumdoelen Tekst Afran Groenewoud Beeld Sabine van den Brekel

De millenniumdoelen lopen achter op schema. Toch zijn er positieve ontwikkelingen, ondanks de financiële crisis en de klimaatcrisis. En er is nog vijf jaar de tijd om de achterstand in te lopen. 'Minder kindersterfte', ‘alle kinderen naar school' of 'meer mensen in een duurzaam leefmilieu', zijn drie voorbeelden van millenniumdoelen, ook wel bekend als Millennium Development Goals (MDG's). Alle acht doelen zijn door middel van targets (zie kader) concreet en meetbaar gemaakt – en dus gemakkelijker te controleren. Handig, want ieder jaar rapporteren alle deelnemende landen aan de Verenigde Naties over de resultaten die ze met de MDG's hebben geboekt.

Hoe staan we ervoor? VN-voorzitter Ban Ki-moon was vorig jaar heel

Ook het in de gaten houden van en actie onder-

duidelijk: 'We hebben te weinig voortgang ge-

nemen op de MDG's wordt gemakkelijker met tar-

boekt om de millenniumdoelen te halen', liet hij

gets. Zo blijft het subdoel 'moedersterfte omlaag

weten in een VN-rapport. Maar dat is een globale

met 75 procent' nu zó ver achter bij het streven

conclusie. Per land en per doel kunnen tempo en

dat MDG 5, 'verbetering van de gezondheid van

haalbaarheid behoorlijk verschillen. We kunnen

moeders', de minste vooruitgang kent. De VN

wél stellen dat in het bijzonder de Afrikaanse

richt zich nu daarom extra op het tegengaan van

landen ten zuiden van de Sahara, zoals Mali en

moedersterfte.

Niger, zich in de 'gevarenzone' bevinden. En, positiever, dat vooral MDG2, 'alle kinderen naar

Millenniumdoelen Atlas

school', succesvol verloopt. In Ethiopië ging in

Zoals eerder gezegd kan de MDG-voortgang per

2007 bijvoorbeeld meer dan 72 procent van alle

land verschillen. Een handig hulpmiddel om per

kinderen naar de basisschool, tegen slechts 22,5

land te zien hoe het er voorstaat is de Millen-

procent in 1991.

niumdoelen Atlas. Hierin kun je van ieder land, ook de rijkere landen, per MDG zien of het voor

Targets

of achter op schema ligt.

De MDG's zijn op zich duidelijk, maar soms wel

Jongerenvertegenwoordiger

erg ruim omschreven. Daarom heeft de VN bij

Neem voor de Millenniumdoelen Atlas een kijkje

De meeste MDG's lopen achter op schema. Er is wel voortgang, maar te langzaam om in streefjaar 2015 de doelen te halen. 'We moeten dus extra hard gaan werken in die laatste vijf jaar', aldus Elsa van de Loo (21), de VN-jongerenvertegenwoordiger namens Nederland. 'Het is belangrijk dat jongeren weten wat de MDG’s inhouden, maar ook wat ze zelf kunnen doen om de afspraken succesvol te maken', vindt ze. 'Het bekendmaken van de MDG's onder de jongeren zie ik als een belangrijke taak voor mijzelf.'

iedere MDG één of meerdere nóg concretere

op www.millenniumdoelen.nl/atlas. Of bekijk

subdoelen, zogenaamde 'targets', geformuleerd.

voor uitgebreide MDG-info en de meest recente

Zo is 'halveer het aantal mensen dat moet leven

voortgangsrapporten per MDG de website van de

van minder dan 1 dollar per dag' een target van

VN (in het Engels): www.un.org/millenniumgoals.

Kern van al het leven

In oktober mag Elsa een toespraak houden voor de algemene vergadering van de VN. 'In mijn speech wil ik de mening en prioriteiten van de Nederlandse jongeren naar voren laten komen. Mijn hoofdspeerpunt is MDG7, 'meer mensen in een duurzaam leefmilieu', waaronder ook het recht op water valt.’ Volgens Elsa verbindt water meerdere MDG's met elkaar. 'Water is de kern van al het leven en zonder schoon drinkwater kun je de andere doelen ook niet realiseren. Ik zie dus zeker een verband tussen alle millenniumdoelen.' Ambitie

Verbanden leggen kan bij de MDG's zelfs op een nog hoger niveau. Jan Pronk is iemand die weet hoe dat moet, als voormalig minister voor Ontwikkelingssamenwerking. Pronk is nog steeds een goeroe op dat gebied. 'De armoede wordt vergroot door de klimaatcrisis, doordat de gevolgen

MDG1: 'extreme armoede en honger uitbannen '.

daarvan voornamelijk ten koste gaan van armere bevolkingsgroepen', is zijn analyse. 'De financiële crisis vormt een gelegenheidsargument om de bestrijding van de andere crisissen uit te stellen of daar zelfs helemaal niet aan te beginnen.' Maar van de suggestie om minder ambitie te hebben op het gebied van MDG's, of ons te concentreren op slechts één MDG in plaats van op alle acht, is de oud-minister geen voorstander. 'We hebben ons in 2000 verplicht om álle millenniumdoelen te realiseren. Het is nu niet aan ons om onder de verschillende doelen prioriteiten te stellen.' Hoop

Doorwerken op de huidige manier dus. Dat heeft inderdaad successen opgeleverd, met als beste voorbeeld MDG2. 'De meest positieve ontwikkeling op het gebied van de MDG's is dat er meer jongens en meisjes naar school kunnen', legt Elsa uit. 'Dit is overal in de wereld merkbaar.' Genoeg hoop voor de toekomst dus. 'Ik denk dat er op het gebied van de MDG's best nog wel wat gaat gebeuren. We hebben namelijk nog vijf jaar om deze doelen te realiseren.'

.

22

MILLENNIUMDOELEN

MILLENNIUM DOELEN

Isabela (13 jaar oud) heeft een

Weggestopte kinderen

ernstige vorm van scoliose. Omdat haar handicap niet wordt behandelt en ze de hele dag in bed ligt, vergroeit ze steeds meer.

Tekst en beeld Ilse Eggenkamp

Gehandicapte kinderen zijn een last in Bolivia. In augustus en september 2009 heb ik gewerkt in een centrum voor gehandicapte kinderen in La Paz. Van tevoren was ik ingelicht over de slechte staat van het tehuis en de omgang met de kinderen. Ik had me voorbereid op het ergste, maar de werkelijkheid was nog erger. In de relatief rijke wijk Obrajes in La Paz waar alle huizen keurig zijn omheind door muurtjes en bewakers de wacht houden, ligt op de hoek van Obrajes Calle 5 en Avenida Hector Ormachea het Instituto de Adaptación Infantil (IDAI). IDAI is een staatsinstituut voor kinderen met problemen. Ouders kunnen hier terecht wanneer hun kind iets mankeert. Er is een fysiotherapeut, een logopedist,

een gehoorspecialist en een oogspecialist. Daarnaast kunnen kinderen met een lichte tot lichtzware handicap naar het schooltje. Wat bijna niemand in La Paz weet, is dat IDAI ook een tehuis is waar gehandicapte kinderen worden ‘weggestopt’ en onder schrijnende omstandigheden leven. Mooi van buiten

Bij mijn eerste bezoek aan het instituut valt me op dat het gebouw er redelijk goed uitziet. Ik heb afgesproken met de coördinator van mijn vrijwilligersorganisatie en met een vrouw die de vrijwilligers regelt in het tehuis zelf. Wanneer we door het hek komen, worden we begroet door een traditioneel geklede vrouw die nauwkeurig in de gaten houdt wie er binnenkomt en wie er vertrekt. Eerst komen we terecht op een buitenplaats dat dient als speelplaats. Hoewel de schommels geen schommels hebben en de verf van de niet-werkende wipwappen afbladdert, ziet het er gezellig

uit. Je kunt zien dat dit ooit allemaal met liefde is neergezet, maar door de tijd is de glorie ervanaf, zoals bijna alles in La Paz. Op de begane grond van het gebouw zijn een aantal lokaaltjes waar in de ochtend geknutseld en gezongen wordt met de kinderen. De juffies, te herkennen aan hun paarse blouses, zijn de liefheid zelve: ze zingen, maken grapjes, lachen en knuffelen met de kinderen. Wanneer we de trap nemen naar de eerste verdie ping treffen we een ietwat donkere hal aan, waar moeders met hun kinderen zitten te wachten op bankjes tegen de muur. Hier bevinden zich de kamers van de specialisten, waar ouders hun kind op afspraak naartoe kunnen brengen. Afgezien van het weinige licht, ziet deze verdieping er gezellig uit. De hal is blauw en groen geschilderd met muurtekeningen en ruim genoeg om als kind lekker doorheen te rennen.

MILLENNMILLENNIUMDOELEN IUM DOELEN

23

In de tijd dat ik werkte bij IDAI werd Remy (2 of 3 jaar oud) afgeleverd bij het toegangshek van het tehuis. Niemand wist waar hij vandaan kwam en hij had lelijke wonden in zijn gezicht. Het bleek een parasiet te zijn. Na een week spuugde hij tijdens de lunch een lange worm uit. Hij werd naar het kinderziekenhuis van La Paz gebracht. Ik heb hem hier opgezocht en trof hem helemaal alleen aan in een bedje zonder speelgoed. Zijn broek was nat, omdat het tehuis niet genoeg luiers had meegegeven.

Lelijk van binnen

Wanneer we de trap nemen naar de tweede verdieping, betreden we het tehuis waar de (vaak meervoudig) gehandicapte kinderen permanent wonen. Alles wordt een stuk grimmiger. Bovenaan de trap zit een hek die het grootste deel van de tijd gesloten is en waar je vaak eerst tien minuten aan moet rammelen voordat iemand de tijd heeft om hem open te maken. We komen terecht in een lange gang. Op deze verdieping wonen de kinderen van ongeveer twaalf tot zestien jaar. Ze hebben geen aparte ruimte om te spelen, dus zitten of liggen de hele dag op de gang of in hun slaapkamer. Sommige kinderen reageren helemaal niet wanneer je binnenkomt, anderen vliegen je om de nek, omdat ze blij zijn dat er eindelijk wat gebeurt. Links van de gang zijn de wc’tjes. Ik schrik wanneer ik een heel spastisch kind helemaal in de wc zie zitten. Mijn vraag of dat wel goed is, wordt weggewuifd. Na een paar dagen kom ik erachter dat dat de normale gang van zaken is. We gaan een deur door en komen in de ruimtes van de jongste kinderen, van nul tot twaalf jaar. In tegenstelling tot de afdeling hiervoor, zijn de muren hier wel geschilderd en is er een soort van woonkamer. Het eerste dat me opvalt, is de misselijkmakende lucht. Ik vind het verschrikkelijk om te constateren dat de stank afkomstig is van de kinderen: ze worden heel weinig gewassen. De woonkamer is vrijwel ongemeubileerd en, afgezien van af en toe een kindergilletje, helemaal stil. Sommige kinderen liggen op de twee matrassen in de hoek, anderen zitten vastgebonden in een rolstoel en nog weer anderen liggen in hun bedje in de ruimte aangrenzend aan de woonkamer. Het meest schrijnend vind ik dat er geen enkele vorm van vermaak is. De kinderen zitten de hele dag voor zich uit te kijken, wachtend op het eten, wachtend op wanneer ze weer naar bed gaan. Met een brok in mijn keel verlaat ik de ruimte. Op naar de derde verdieping, waar blijkt dat het allemaal nog een tandje mensonwaardiger kan. De jongeren, zestien tot twintig jaar, hebben enkel een witte ruimte met op de grond één matras. Dag in dag uit verblijven de patiënten hier. Ze worden tot niets gestimuleerd en weten uit verveling niet wat ze met zichzelf aanmoeten. Ze lopen, letterlijk en figuurlijk, tegen een muur op. Als reactie zitten

sommige jongeren stilletjes op de grond of op een stoel in een hoekje, anderen schreeuwen en rennen door de ruimte. Hier worden ze pas echt ‘gek’. Na mijn kennismaking loop ik met tranen in mijn ogen naar huis. Het is ongelooflijk dat er kinderen zijn die zo moeten leven. Ik besluit te gaan werken bij de jongste kinderen, die er eigenlijk nog het beste aan toe zijn. Hoe graag ik ook wat zou willen doen voor de oudsten, ik kan het gewoon niet opbrengen. Onmacht

In de twee maanden dat ik heb gewerkt bij IDAI, heb ik de hopeloze situatie van de kinderen, maar ook van de medewerkers van het tehuis leren kennen. De meeste kinderen zijn door hun ouders, vaak van het platteland, afgeleverd bij het tehuis. Het onderhouden van een kind dat verder niets oplevert, is voor de gemiddelde Boliviaan niet te doen. Daarnaast heeft de staat absoluut geen belang bij gehandicapte kinderen. Het resultaat is dat er net genoeg geld op tafel wordt gelegd om ze een dak boven hun hoofd, eten en minimale verzorging te geven. Voor de rest zijn ze aan zichzelf overgeleverd.

De mamacitas, de leidsters van de groepen, werken om de dag in shifts van 24 uur voor een minimumloon van 46 euro per maand. Vermoeid als ze zijn van de lange diensten, doen ze enkel het hoognodige: aankleden, verschonen en eten geven. Voor spelen met de kinderen is geen tijd en energie. Daarvoor zijn de vrijwilligers. Maar helaas is het moeilijk om vrijwilligers voor deze sector te vinden. Zijn er geen vrijwilligers, dan zitten de kinderen de hele dag zonder speelgoed in de ‘woonkamer’ te wachten op een verzetje. Vaak worden ze ook nog vastgebonden, omdat ze teveel aandacht vragen als ze rondlopen. De mensen van het tehuis hebben echt het beste voor met de kinderen. Maar de middelen en de kennis om er echt wat van te maken ontbreken. Het bestaan van deze kinderen moet meer bekendheid krijgen in Bolivia en de staat moet er ook meer aandacht aan besteden. Maar helaas kampt de regering van dit land met nog vele andere problemen.

En... Actie! Zelf ook vrijwilligers werk doen bij IDAI of een andere instelling in Bolivia? Ga naar www.boliviaparalosninos.org.

24

MILLENNIUMDOELEN

MILLENNIUM DOELEN

Fairtrade op school

Tekst Marjolein de Groot Beeld Don Wijns

Sinds kort kunnen niet alleen je chocoladeletters, koffie en bananen fairtrade zijn. Ook je school kan deze officiële benaming krijgen. De Julianaschool in Schagen ontving op 7 december 2009 als eerste school in Nederland de titel ‘Fairtrade School’. De basisschool heeft al bijna vijftien jaar een eigen Wereldwinkel die gerund wordt door groep 8. De inspanningen van groep 8 hebben er voor gezorgd dat de school voldoet aan de drie criteria van een Fairtrade School. De school gebruikt namelijk fairtrade producten, communiceert hierover naar de leerlingen, leraren en docenten, en organiseert activiteiten om fairtrade te promoten. De leerlingen uit groep 8 namen de titel juichend in ontvangst uit handen van Peter d’Angremond, directeur van Stichting Max Havelaar en jurylid van Fairtrade Gemeente. Winkelen onder schooltijd

‘We zijn hartstikke trots dat we de titel hebben en dat willen we ook aan iedereen laten weten’, vertelt Neomi Vermeulen, lerares van groep 8. ‘Naast de Wereldwinkel krijgen de kinderen heel veel les over wat fairtrade is, ze gaan op onderzoek uit, leren wat derdewereldlanden zijn en waar de producten vandaan komen.’

In Nederland zijn er ongeveer 400 Wereldwinkels, maar dit is de enige Wereldwinkel in een basisschool. De kinderen hebben het erg naar hun zin in de winkel. ‘Het is heel leuk omdat het een keer wat anders is dan alleen uit de boeken leren. We leren veel over de producten en de verschillende landen. Fairtrade producten zijn producten uit arme landen. De mensen die deze producten hebben gemaakt, ontvangen daar een eerlijk loon voor. Daardoor kunnen bijvoorbeeld de kinderen naar school en hebben de gezinnen genoeg te eten’, zo vertellen de leerlingen van groep 8 enthousiast.

Wil je van jouw school ook een Fairtrade School maken? Dat kan! Alle basisscholen en middelbare scholen in Nederland kunnen in aanmerking komen voor de titel. Meer informatie en aanmelden: www.fairtradegemeenten.nl.

Fairtrade Scholen is een onderdeel van de Fairtrade Gemeente campagne en een initiatief van de Landelijke Vereniging van Wereldwinkels, Stichting Max Havelaar, COS Nederland en ontwikkelingsorganisatie ICCO.

Sonja vanuit Peru Hallo! Mijn naam is Sonja Baas en ik heb de Welvaardersgame gewonnen: een spel op internet van de Wereldwinkel en Fair Trade Shops. Ik speelde mee in deze online strip met drie ‘welvaarders’ die doormiddel van eerlijke handel de wereld een stukje willen verbeteren, en won daarmee een reis naar Peru. Een maand na het spelen van de game werd ik gebeld dat ik gewonnen had. Ik werd uitgenodigd op gesprek op het kantoor van de Wereldwinkels. Daar kreeg ik de bedoeling van de reis uitgelegd en werd ik steeds enthousiaster. Het is super wat deze mensen doen en het is helemaal geweldig dat ze mij de kans geven om dit allemaal van dichtbij te kunnen bekijken in Peru. Het leek mij zo leuk om te zien wat Peruaanse kinderen bezighoudt en hoe ze tegen bepaalde dingen aankijken. Want dat was de bedoeling: laten zien hoe jonge-

ren van mijn eigen leeftijd omgaan met hun leven en hun toekomst. De Peruaanse tieners die voor Fairmail werken, maken foto´s die dan in de Nederlandse Wereldwinkels worden verkocht als kaarten. Als zij een foto hebben gemaakt die goed verkoopt, krijgen zij een gedeelte van de opbrengst. Dat kunnen ze dan bijvoorbeeld gebruiken voor studie, om hun huis op te knappen en om kleren te kopen. Erg mooi dat deze ambitieuze jongeren zo hun eigen geld kunnen verdienen. Wat mij vooral is opgevallen is dat de kinderen hier zo vrolijk in het leven staan. Dat maakt het niet alleen leerzaam, maar ook erg leuk om twee weken met ze op te trekken! Het is voor de Peruaanse jongeren overigens ook een hele ervaring om rond te reizen door hun eigen land. Vaak zijn ze nooit verder dan hun eigen dorp gekomen. Ze nemen het fotograferen erg serieus en ze zijn zeker getalenteerd: sommige foto’s zien er echt uit alsof ze door professionals met vier

jaar studie achter de rug zijn gemaakt. Wat me verder opvalt is dat de tieners qua interesses weinig verschillen van hun Nederlandse leeftijdgenoten: ze zijn druk bezig met muziek, mobieltjes en met hun school. Voor hen is dit allemaal alleen wat minder vanzelfsprekend. En dat is waar Fairmail goed voor is: dankzij dit initiatief kunnen ze met hun eigenverdiende geld spullen kopen en hun studie betalen.

BIO

25

Bionieuwtjes Ranking the brands - Het milieu staat bij ons hoog in het vaandel.’ Tuurlijk. Dat zeggen alle bedrijven, want dat is goed voor het image en dus goed voor de omzet. Maar ze doen lang niet allemaal even hard hun best. ‘Dat groene imago, dat moeten ze verdienen’, is de gedachte achter de website Rank a Brand. Op deze site staan inmiddels de beoordelingen van ruim 400 bekende en minder bekende merken. En dat maakt het ecologisch en maatschappelijk consumeren een stuk gemakkelijker. www.rankabrand.nl

en voorzien worden van veel tips. En wat het onschuldig betreft: alle producten hebben een natuurlijke basis. Niet gecertificeerd biologisch, maar wel geheel dierproefvrij. www.oriflame.nl Onschuldig - De klassieke Tupperware Party kent vele opvolgers: verzamel een groep vriendinnen bij je thuis en jullie krijgen het meest uiteenlopende koopwaar aangeboden (tegenwoordig zelfs vibrerend plastic…). Onschuldiger is de Oriflame-variant. In plaats van plastic, worden make-up en huidverzorgingsproducten geshowd en uitgeprobeerd. Lekker met z’n allen reinigen, maskers smeren, opmaken

gemerkt als fris ruikend en versneld biologisch afbreekbaar. En het geel maakt ze ook nog eens superkek. www.2b-fresh.com

Vrolijk vuilnis - Zo’n horde kooplustige vrouwen over de vloer geeft veel troep. Om alle rotzooi na afloop van de party biologisch verantwoord te kunnen afvoeren, kun je sinds kort ‘2B-fresh’ vuilniszakken in huis halen. De zakken beschikken over een ‘geurtechnologie’. Bovendien bevatten ze ‘d2w®’. En ze zijn geel. Het goede nieuws: dit alles zorgt ervoor dat ze kunnen worden aan-

Natudis

Breng de zon op tafel met Fertilia Méditerranée

Geniet van de mediterrane keuken van Fertilia. Van pure ingrediënten, gezond, lekker en natuurlijk biologisch. Met de durum pasta’s en de pure pastasauzen maak je in een handomdraai een zonnige, mediterrane maaltijd klaar. En ook in de prachtige lijn olijfoliën en azijnen proef je het zonnige zuiden terug! Pasta’s van oergranen De brede lijn Fertilia pasta’s bevat 4 bijzondere varianten op basis van de oergranen spelt of kamut. Spelt is een erg oude, voedzame graansoort. Het is één van de originele zeven granen uit de Bijbel en vond in de loop van de tijd zijn weg vanuit Mesopotamië door Europa, waar het eeuwenlang een populaire graansoort bleef. De totale speltproductie in de wereld was 100 jaar geleden nog 9 keer zo groot als de tarweproductie. In de vorige eeuw is het graan bijna geheel verdrongen door ‘gewone’ tarwe, omdat dit meer opbrengt per hectare. Gelukkig krijgt spelt de laatste jaren hernieuwde belangstelling, vooral in de biologische landbouw. Spelt heeft namelijk minder bemesting nodig en is beter resistent tegen ziekten.

Een ander oergraan is kamut. Dit wordt al eeuwenlang geteeld in het Midden-Oosten en is de voorloper van de hedendaagse durum tarwe. Net als spelt is ook kamut niet onderhevig geweest aan de ‘gewasverbeteringsmethodes’ in de Westerse landbouw. Vandaar ook hier de naam oergraan. Fertilia heeft naast de ‘gewone’ pasta’s van tarwe een Penne en Spirelli op basis van spelt en Penne en Chiocciole op basis van kamut. Bijzondere pasta’s dus, gemaakt van oergranen, maar net als de andere Fertilia producten, met een toegankelijke prijs. De pasta’s zijn gemaakt van echt Italiaanse, durum granen. Samen met de pure pastasauzen, de extra vierge olijfoliën en de mediterrane azijnen zet je in een handomdraai een heerlijk en gezond gerecht op tafel. Fertilia Méditerranée is verkrijgbaar bij de natuurvoedingswinkel. Kijk voor verkooppunten bij jou in de buurt op www.natudis.nl.

26

BIO

SMAAKTEST

Vega paté

Er wordt niet meer van opgekeken, maar ben je vegetariër, dan moet je je vaak nader verklaren. Waarom dan? Vind je het zielig voor de dieren? Dieren, gezondheid, milieu, eerlijke voedselverdeling… Je noemt één of meerdere redenen op, die vervolgens steevast worden beantwoord met één van de twee volgende replieken: ‘Jaaaa…. maar ik kan niet zonder mijn stukje vlees hoor’ / ‘Jaaaa… maar ik vind het gewoon te lekker om te laten liggen’.

Maar wedden dat deze mensen zonder het zelf te weten heel goed zonder kunnen? We nemen de proef op de som en zetten een paar overtuigde vleeseters een assorti vegetarische paté voor van het vegetarisch-biologische merk Tartex. De vraag aan de panelleden: Welke paté is vegetarisch, welke niet? Een strikvraag, inderdaad. De panelleden slaan gelijk aan het classificeren. De assorti bestaat uit vijf bescheiden kuipjes met verschillend gekruide paté. We noteren de opmerkingen: ‘duidelijk vlees’, ‘pfoe, er zit een hoop knoflook in die pestopaté’, ‘de mexicaanse smaakt het minst naar vlees’, ‘mmm, lekker hoor!’. Nadat overal wat van geproefd is, slaat de twijfel toe: ‘in hoeverre is paté überhaupt

herkenbaar als vlees?’ en ‘het smaakt allemáál gewoon naar paté’. Uiteraard voelen de panelleden zich genept wanneer ze te horen krijgen dat alles vegetarisch is (en nog biologisch ook!). En uiteraard hadden ze achteraf hun vermoedens. Maar, eerlijk is eerlijk: de verschillende paté’s werden stuk voor stuk geprezen om hun smaak, en daar gaat het om, nietwaar? Mooi meegenomen voor de vegetariërs dus, en mooi meegenomen voor alle niet-vegetariërs die zich stiekem best kunnen vinden in één of meerdere redenen om minder vlees te consumeren. Wat? vegetarische biopaté van Tartex, mix 1 (ook andere mixen verkrijgbaar, en de verschillende soorten apart in een grotere verpakking). Oordeel? niet van vlees te onderscheiden, maar vooral: lekker! Waar gekocht? natuurvoedingswinkel Prijs? rond de € 3,-

Op tijm en suiker gepofte perziken Tekst: Renske de Zwart Nagerecht voor 4 personen Dit recept voor warme perziken is goed geschikt voor de harde en onrijpe perziken die je hier vaak in de supermarkten koopt. Op de fruitschaal blijven ze vaak liggen omdat ze gaan rotten voordat ze rijp worden maar in de oven worden ze heerlijk zacht en geurig. Ook die keiharde nectarines kun je voor dit recept gebruiken.

Ingrediënten - 4 perziken - 100 gr. (fijne tafel)suiker - 2 takjes tijm of citroentijm - 100 ml. witte wijn - 50 gr. ongezouten roomboter Bereiden 1. Verwarm de oven voor op 200 C. Was de perziken en snijd ze met een scherp mesje rondom de naad in, tot aan de pit. Maak dan beide helften met een draaibeweging los van de pit –die blijft vanzelf in de ene helft vastzitten. Verwijder de pit met het mesje of lepel. 2. Smeer de bodem van een diepe bakplaat of braadslee in met de boter. Strooi de suiker er

over en leg de takjes tijm er op. Leg de perziken met het snijvlak op de suiker en besprenkel ze met de witte wijn 3. Schuif de bakplaat in het midden van de oven

en bak de perziken in ongeveer 10 minuten gaar. Test dat: als het velletje makkelijk loslaat, kun je ze de oven uit. Laat ze iets afkoelen en pel de perziken als ze nog warm zijn. Serveer direct, of laat ze verder afkoelen en warm ze later weer op.

BIO

organic meltdown.indd   1

27

5­10­2009   9:40:10

28

ETEN

Vergeten vlees Tekst en beeld: Renske de Zwart

We hebben in de Krant van de Aarde al eens geschreven over vergeten groenten zoals de pastinaak, aardpeer en peterseliewortel. Gezonde en gekke knollen die uit de Hollandse bodem getrokken worden en een keur aan mogelijkheden bieden: van roosteren tot stamppot stampen of rauw door de salade. De onderwaardering van de afgelopen jaren, toen ze het moesten afleggen tegen verre snijboontjes uit Kenia of waterige courgettes uit eindeloze kassen, lijkt plaats te maken voor een hernieuwde belangstelling voor de robuuste smaak. Maar niet alleen de knollen zijn weer terug; ook op het gebied van vlees zijn er dingen te herontdekken. Twee jonge winnaars van de laatste editie van het kookprogramma ‘Mijn tent is top’, Rianne Sleeuw en Annelie van den Bos hebben hun hippe restaurant in Amersfoort ‘de Pastinaeck’ genoemd. Zij koken hier een trendy Hollandse pot met lokale ingrediënten die rechtstreeks van het land komen en per seizoen dus wisselen. En dat je met Hollandse ingrediënten chique en culinaire gerechten kan maken, laten zij ook zien in het kookboek dat ze onlangs hebben uitgegeven (meer informatie hierover vind je bij de recepten). We vinden er smakelijke recepten zoals ‘Oosterschelde kreeft met doperwten, tuinbonen en lamsoor’. Of wat te denken van ‘Staartstuk met peulvruchten en truffelmayonaise’. Bekende en onbekende Hollandse ingrediënten in een verrassende combinatie.

Opvallend is dat de dames veel gebruik maken van onbekende vleessoorten. In hun kookboek noemen ze het zelf ‘vergeten vlees’. Ze gebruiken dit vlees met grappig klinkende namen als longhaas, jodenhaas of vanglap in hun keuken omdat het net zo mals en vaak smakelijker en goedkoper is dan biefstuk. En het levert verrassende gerechten op zoals de hieronder beschreven ‘dungesneden bavette met basilicummayonaise’. De bavette komt uit de flank van de koe en heet in Nederland ‘vanglap’. Het verdwijnt hier in de gehaktmolen, samen met die andere onbekende lapjes vlees die de Nederlander niet (meer) kent. Zonde! In Frankrijk ligt het gewoon in de su-

permarkt en vindt men het een delicatesse. Wij moeten er hier voor omfietsen naar de ambachtelijke, en uiteraard biologische, slager. Maar dat doen we graag want de kwaliteit en smaak zijn zo veel beter. Als je dan toch bij de slager bent, vraag dan ook eens of hij longhaas heeft, in Frankrijk ‘onglet’ geheten. Het is vlees van de middenrifspier van het rund en één van de hardst werkende spieren van het dier. Hierdoor heeft het een sterke smaak, volgens kenners vele malen lekkerder dan ossenhaas. De jodenhaas, ook wel diamanthaas of schouderhaas genoemd, draagt deze naam omdat het een stuk vlees is van de voorbout. Orthodoxe joden eten geen vlees van de achterbout omdat, zo leert de Bijbel, Jacob vocht met een engel die de heup van de aartsvader ontwrichtte. Sindsdien ligt er in bepaalde geloofskringen een taboe op het vlees vanaf de heup, maar een stuk van de voorkant van de koe is minstens net zo lekker. Het zijn allemaal sublieme stukken vlees die je kunt klaarmaken als biefstuk of rosbief. Red daarom het vergeten vlees van de vergetelheid én gehaktmolen enlaat je inspireren door het recept op de pagina hiernaast.

ETEN VERGETEN VLEES RECEPT

29

VEGETARISCH RECEPT

Pastinaaksoep Voor de vegetariërs, of voor die ene dag per week dat we met zijn allen geen vlees eten, ook nog een recept voor een heerlijke soep voor 4 personen. Ingrediënten

Dungesneden bavette met basilicummayonaise Hoofdgerecht voor 4 personen Ingrediënten

- 300 gram bavette (vanglap). Vraag je slager om een stuk van het middendeel. - 150 gram rucola - 75 dl. (ongeveer 5 flinke eetlepels) biologische mayonaise (van bijvoorbeeld De Rit) - paar takjes verse basilicum - olijfolie - rode wijnazijn - 100 gram Reypenaer V.S.O.P. Reypenaer is een bijzondere met de hand gemaakte Goudse kaas. De V.S.O.P. heeft twee jaar gerijpt en heeft een karakteristieke smaak en geur. Het is een smakelijke variatie op de gebruikelijke Parmezaanse kaas op de carpaccio.

Bereiden Hak de basilicum blaadjesheel fijn of wrijf ze met een beetje zeezout fijn in een vijzel. Meng de mayonaise erdoor en verdun de saus met een lepel warm water. Maak als je wilt de rucola aan met een lichte dressing van olijfolie en azijn. Snijd dwars op de draad (die is duidelijk zichtbaar bij dit type vlees) dunne plakken van de bavette. Klop het vlees plat met een speciaal vleeshamertje, of leg er eventueel een vel plasticfolie op en geef met de bodem van een pan een klap om het vlees zo te pletten. Leg de plakken bavette op platte borden en strooi er wat grofgemalen peper en zout op. Druppel de basilicummayonaise royaal erover. Maak in het midden van het bord losjes een bergje van de rucola. Strooi tot slot de geraspte Reypenaer over de borden.

-

500 gram pastinaak 1 sjalot 75 ml. droge witte wijn 750 ml. groentebouillon 250 ml. melk 50 gr. shiitake paddenstoelen 75 ml. slagroom 10 gr. gemalen piment zout en peper

Bereiden

Schil de pastinaak en snijd de wortels in stukken van gelijke grootte. Pel en snipper de sjalot. Verhit een beetje olie in een soeppan en bak de sjalot met de pastinaak 5 minuten zachtjes. Blus af met de wijn. Voeg de bouillon en melk toe, draai het vuur hoog en breng aan de kook. Draai het vuur dan lager en kook nog 10 minuten zachtjes door, of tot de pastinaak zacht is. Roer af en toe in de pan. Pureer de soep met een staafmixer in de pan of gebruik een keukenmachine en schenk de soep terug in de pan. Breng op smaak met peper en zout. Laat afkoelen voor later gebruik of ga meteen door met de volgende stap. Snijd de shiitake rauw in flinterdunne plakjes. Warm de soep goed op en roer er de slagroom door. Schep de soep in diepe borden, laat er een paar plakjes shiitake op drijven en bestrooi met een beetje pimentpoeder.

ZOETIGHEID

Wentelteefjes van krentenbrood met kaneelijs Wie nog ruimte over heeft voor een toetje na deze stevige recepten kan ook terecht in het kookboek van De Pastinaeck. Veel oud-Hollandse nagerechten en smaken met een moderne twist. Ingrediënten

- 2 eieren - 400 ml melk - 2 theelepels kaneelpoeder - 8 sneetjes krentenbrood - 50 gram boter - 300 ml. kaneelijs

Bereiden

Klop in een wijde kom of een diep bord de eieren met een garde los. Klop de melk, suiker en kaneel er door. Snijd de korsten van het krentenbrood Verwarm telkens een klontje boter in een grote koekenpan met antiaanbaklaag. Wentel de sneetjes krentenbrood een voor een door het eimengsel en bak ze in porties aan beide zijden lichtbruin en krokant. Snijd de warme wentelteefjes diagonaal door midden

Deze recepten komen uit het kookboek ‘De pastinaeck. De ontdekking van oer-Hollandse gerechten in meer dan 80 recepten.’ Uitgeverij De Boekenmakers ISBN 978-90-77740-57-6

30

VLEESWIJZER

VleesWijzer voor dier en milieu Wat is het doel van de VleesWijzer?

Voor de productie van vlees is veel energie, water, ruimte en veevoer nodig. De gevolgen hiervan zijn verlies aan natuur, opwarming van de aarde, verzuring en vermesting van de bodem. De productie van vlees heeft ook gevolgen voor de dieren in kwestie. Zo komt bij het grootschalig en kostenefficiënt houden van dieren het dierenwelzijn al snel in het gedrang. De VleesWijzer beoogt beide

aspecten inzichtelijk te maken via een eenvoudige ranglijst met afzonderlijke scores voor milieu en dierenwelzijn. Hoe werkt de VleesWijzer?

De VleesWijzer geeft een overzicht van de gevolgen van de productie van verschillende soorten vlees en vleesvervangers voor het milieu en het dierenwelzijn. Middels een puntensysteem, weergegeven met hele en halve

blokjes, kan de consument zien hoe een product scoort op deze twee gebieden. Het gemiddelde van de twee scores bepaalt de totaalscore en de plek van het product op de ranglijst. Zo scoort tofu zeer goed op beide gebieden en staat daarom hoog op de lijst. Kip scoort goed op milieu, maar zeer slecht op dierenwelzijn en eindigt daarom lager op de lijst.

Quorn Tofu Vegaburger Valess Rundergehakt biologisch Dierenwelzijn

Kalfsvlees biologisch Rundergehakt

De Vleeswijzer maakt duidelijk hoe goed verschillende soorten vlees scoren op het gebied van dierenwelzijn. Het tegengaan van dierenleed is namelijk lang niet zo moelijk als we vaak denken. Kies voor biologisch vlees of, beter nog, een vleesvervanger.

Kip biologisch Lamsvlees biologisch Lamsvlees Varkensvlees biologisch Kalfsvlees

Milieu De opwarming van de aarde en de verwoesting van oerwouden: Het lijkt of we er weinig aan kunnen doen. Maar als je minder vlees eet, dan draag je direct bij aan een wereld met meer natuur en minder vervuiling.

Kip Rundvlees biologisch Varkensvlees Konijn Kalkoen

bron: www.vleeswijzer.nl

Rundvlees

COLOFON De Krant van de Aarde verschijnt 6x per jaar in een oplage van 125.000 exemplaren en is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde. De Krant van de Aarde wil mensen aanzetten tot een gezonde en duurzame leefwijze, ongeacht nationaliteit, politieke voorkeur of religie. © 2010 Krant van de Aarde, ISSN 1872-5104 Uitgever Stichting Dag van de Aarde / Aarde Media Groep Albert Poutsma Gerestein 1 4158 GB Deil t 06 533 329 80 [email protected] www.dagvandeaarde.nl

Directie Exploitatie Krant van de Aarde Hans Truijen Westeinde 34 2512 HD Den Haag t 06 53985587 [email protected] Redactieadres Westeinde 34 2512 HD Den Haag Lotte Krijnen, t 06 28187855 [email protected] Hoofdredactie Lotte Krijnen, [email protected]

Aan dit nummer werkten mee Dorothé Duijves, Jan Coolen, Leendert Oostlander, Hanna Leijen, Annouk Post, Margreet Tjalsma, Afran Groenewoud, Moniek Verstegen, Marina Toeters, Jesse Asjes, Wieteke Opmeer, Sonja Baas, Sabine van den Brekel, Braz, WNF, Greenpeace, Natudis, TNO, Wereldwinkel. De Krant van de Aarde wordt mede mogelijk gemaakt met financiële ondersteuning van NCDO, Stichting Planet Earth en TNO.

Druk Corelioprinting, Erpe-Mere, België Oplage en distributie - 72.500 ex. via: natuurvoedingswinkels die beleverd worden door UDEA, Natudis, Nieuwe Band en ODIN, donateurs van de stichting / houders Kaart vd Aarde, bibliotheken, ministeries en partner-organisaties (zie www.dagvandeaarde.nl) - 37.500 ex. uitgereikt in de les aan vwo scholieren bovenbouw; - 15.000 ex. naar overige relaties en (semi) overheden.

Redactie Ilse Eggenkamp, Frans van der Beek, Eva van Mossevelde, Renske de Zwart.

Advertentieverkoop Bureau Sjoerdsma, Peter Sjoerdsma W.A. Scholtenlaan 47 6865 VV Doorwerth t 026-3817658 [email protected]

Eindredactie Petra van der Veer Eva van Mossevelde

Vormgeving en beeldredactie Sin Visuele Communicatie, Den Haag [email protected]

Je kunt de Krant van de Aarde thuis ontvangen door € 19,95 per jaar over te maken op rekening nr. 617736146 van de stichting Dag van de Aarde onder vermelding ‘donateur’. Je ontvangt dan ook onze voordeelkaart thuis. De Krant van de Aarde is in PDF-formaat te bekijken op www.krantvandeaarde.nl

an

31

niet kie n! ze

K

PLEIN

Naast de VISwijzer is er nu ook de VleesWijzer. Varkens in Nood lanceerde de VleesWijzer onlangs om aan te geven hoe milieu- en diervriendelijk verschillende vleessoorten zijn. In een wirwar van allerlei keurmerken moet dit initiatief de bewuste consument enige duidelijkheid verschaffen.

Bovenaan de ranglijst, na de vier vleesvervangers, staat de meest verantwoorde vleessoort: biologisch rundergehakt. Gehakt is afkomstig van oudere melkkoeien die al duizenden liters melk geproduceerd hebben. Door die hoge productiviteit belasten melkkoeien het milieu veel minder dan bijvoorbeeld vleesrunderen. En de melkkoe heeft een relatief goed leven. Qua dierenwelzijn scoren kalkoen, kip en konijn het laagst, maar qua milieuvriendelijkheid relatief hoog. Een kip deelt bijvoorbeeld met achttien soortgenoten een leefoppervlakte van 1 m2. Ze zitten met duizenden samen in een ruimte, zien geen daglicht en groeien extreem snel. Bij veel vleessoorten zijn milieuvriendelijkheid en dierenwelzijn daardoor omgekeerd evenredig.

Duizenden liters melk

Oerwouden verdwijnen

De VleesWijzer is een creditcardformaat overzichtje dat de scores laat zien van veertien soorten vlees, zowel gangbare als biologische, en vier vleesvervangers. Deze zijn gebaseerd op twee speciaal hiervoor samengestelde wetenschappelijke rapporten.

Verantwoord vlees consumeren is belangrijk, maar nog belangrijker is: minder vlees, zo vindt directeur van Varkens in Nood Hans Baaij. Geen wonder dat er vier vegetarische alternatieven bovenaan de lijst staan. Baaij: ‘De teelt van soja voor veevoer gaat ten koste van de oerwouden in

door: Dorothé Duijves

VleesWijzer

In de volgende Dierendag is alweer een tijd geleden en Vaderdag duurt nog wel even. Maar ook de aarde heeft zijn eigen dag, en die zit eraan te komen. Op 22 april is het zover: de Dag van de Aarde. Een dag waarop we onze aardkloot extra in het zonnetje zetten. Althans, dat heeft de aarde zelf beter in de hand dan wij, maar wat extra zorg en aandacht kan ‘ie best gebruiken. Vorig jaar stuurden jullie allerlei wilde (en minder wilde) plannen in voor deze speciale dag. We zijn benieuwd wat jullie dit jaar bedenken. Een schoonmaakactie? Extra aandacht voor het klimaat in de klas? Een duurzaam diner? Verzin een goede actie en laat het ons weten. Wie weet komen we jullie wel helpen en maken we er een mooie reportage over in de volgende editie. De beste initiatieven plaatsen we sowieso op de website van de Dag van de Aarde.

Zuid-Amerika en de veehouderij draagt sterk bij aan de klimaatverandering. Als we zo verder willen gaan, is er volgens experts in 2040 geen natuur meer over.’ Ook het dierenwelzijn komt al snel in het gedrang bij de kostenefficiënte en grootschalige productie van vlees. Kritiek

Om tot een kort overzicht te komen, moet je wat weglaten. Zo is de kritiek uit verschillende hoeken dat in het rapport niet alle belangrijke punten zijn meegewogen, zoals de verschillende manieren waarop dieren gehouden worden. Koeienvlees wordt in Ierland bijvoorbeeld anders geproduceerd dan in Nederland. Ook blijft een aantal brandende vragen liggen. Bijvoorbeeld: wat is het verschil tussen scharrel en biologisch, welk vlees is gegarandeerd antibioticavrij, en is wild niet het ecovlees bij uitstek? Hoe dan ook, de VleesWijzer is met een aantal duidelijke richtlijnen een mooi begin. Wie hier het menu op aanpast, maakt een verschil.

:

Wat doe jij 22 april? De Dag van de Aarde

korting op abonnementen/voordeel op groenstroom/korting bij meer dan 700 restaurants/voordeel in winkels/korting op lidmaatschappen/voordeel met sporten

Hier

draait

het om...

GROEN

VOORDEEL!

Voor € 19,95 per jaar wordt de Krant van de Aarde iedere twee maanden bij je thuis bezorgd, en steun je de Stichting Dag van de Aarde. DvdA is een stichting die mensen aanzet tot een gezonde en duurzame levensstijl: essentieel om de toekomst van onze planeet veilig te stellen. De stichting werkt daarbij samen met een keur van goede doelen en duurzame bedrijven. Samen met deze bedrijven geeft de DvdA de Kaart van de Aarde uit, een groene voordeelpas. Ook die ontvang je wanneer je een abonnement neemt. Op vertoon van de Kaart van de Aarde krijg je 25% korting op de hele rekening bij meer dan 700 restaurants in Nederland, ontvang je korting bij Ekoplaza, op groene stroom en veel andere producten.

Regelmatig komen er nieuwe aanbiedingen bij. Surf naar www.kaartvandeaarde.nl om de kaart direct te bestellen, of vul de onderstaande bon in.

DE GROENE VOORDEELKAART.

Voordeelbon/ Machtigingskaart Nu 19,95

Naam en voorletters: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Straat:

------------- ------------------------------------------------

Postcode:

---------------------

Plaats: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

giro of bankrekeningnummer: - - - - - - - - - - - - -

Handtekening: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Verleent hierbij tot wederopzegging machtiging aan: Stichting Dag van de Aarde om van de bovengenoemde rekening de jaarlijkse donatie af te schrijven en ontvangt de Kaart van de Aarde. U kunt deze machtigingskaart opsturen naar de Stichting Dag van de Aarde, o.v.v. Kaart van de Aarde, Gerestein 1, 4158 GB Deil. Machtigen: In plaats van betalen kunt u met behulp van deze machtigingskaart voortaan automatisch van uw bank of girorekening boeken. U bent dan terug laten boeken op uw rekening. Terugboekingskaarten zijn verkrijgbaar bij uw bank of postkantoor. Intrekken: U kunt te allen tijde uw machtiging weer intrekken. U gebruikt hiertoe de rode intrekkingskaart Deze kaarten zijn verkrijgbaar bij uw bank of postkantoor.

✄

verzekerd van uw lidmaatschap. Terugboeken: Zonder opgaaf van reden of correspondentie kunt u een al overgemaakte betaling binnen 30 dagen weer