ANDERS REIZEN Landinfo KROATIË
GEOGRAFIE Kroatië, met als hoofdstad Zagreb, ligt in het zuidoosten van Europa aan de Adriatische Zee. Buurlanden zijn Bosnië- Herzegovina, Hongarije, Servië, Montenegro en Slovenië. Het land beslaat ongeveer 56.538 km². De kustlijn (ongeveer 6000 km) wordt deels onderbroken door een stukje kustlijn van Bosnië-Herzegovina. Het Kroatische landschap is zeer afwisselend. Zo heeft het een rotsachtige kustlijn, langs de Hongaarse grens is er een vlak gebied, aan de Adriatische Kust vind je meer dan duizend eilandjes en in het centraal gedeelte is er een bergketen. De Dinarische Alpen zijn kaal en rotsachtig. Istrië kunnen wij verdelen in drie zones. Het zuidelijke deel is het laagste, met als belangrijkste kenmerk de rode aarde waardoor het “Rood Istrië” wordt genoemd. Daarboven ligt een iets hoger gedeelte dat vanwege haar grijze mergelsteen de naam “Grijs Istrië” verdient. Het derde gedeelte, ”Wit
Anders Reizen
1
Istrië” is het hoogste, dat boven “Grijs Istrië” trapsgewijs oploopt door een rots van zo’n 300 à 400 m. Vanaf die trap ligt een stralende hoogvlakte van karst, die zich uitstrekt tot in Slovenië. In dit bergachtige gedeelte van Istrië heb je twee verschillende streken: Cicarija in het noordwesten en Učka in het zuidoosten. Cicarija begint in de nabijheid van Triëste, verhoogt zich geleidelijk van noordwesten naar het zuidoosten en bereikt haar hoogste punt in de berg (Planik (1273 m) bij de Baai van Rijeka. Učka wordt gekenmerkt door twee steile hellingen en een scherp getekende bergrug. De bergrug bestaat uit de pieken Vojak (1396 m), Brgud (906 m), Sikovec (779 m) en Sisol (883 m) en zakt naar het zuiden af tot aan het Plominski kanaal, alwaar hij verzinkt in zee. Tussen Učka en Cicarija ligt de pas Poklon (922 m), die het beste natuurlijke uitgangspunt is voor beklimmingen in beide gedeelten van Istrië. Dalmatië is de naam van het zuidelijk gelegen kustgedeelte van Kroatië. Het gebied tussen Split en Zadar is niet alleen van unieke schoonheid maar biedt ook talloze historische bezienswaardigheden uit Romeinse, Griekse en Turkse tijden. Dalmatië is de mediterrane uitloper van het Balkangebergte, de Dinariden. Deze bergketen strekt zich uit van Bulgarije door het zuiden van Servië en Kosovo, door het zuiden van Bosnië en Montenegro, tot aan de Adriatische zee. Op sommige plekken zijn deze bergen afgerond door ouderdom, op andere plekken is door de vele neerslag het kalk opgelost en rest een ruw karstgebergte. Op weer andere plekken hebben rivieren diepen dalen uitgesleten in het kalksteen.
KLIMAAT De kust van Kroatië en de eilandjes ter hoogte van Istrië tot Dalmatië hebben een mediterraans klimaat met warme zomers (met een occasionele regen- of onweersbui) en koele, natte winters. Langs de kust bedraagt de gemiddelde temperatuur in de zomer 24 à 26° (vaak getemperd door wind) en in het binnenland van Istrië is dat gemiddeld 22°. ’s Win ters is de gemiddelde temperatuur aan de kust 2° in het noorden en 9° in het zuiden. In de hogere gebie den kan de sneeuw aan de schaduwkant blijven liggen tot in mei.
FLORA EN FAUNA Met kalkrijke bodems en ruim voldoende zon is de nummer één attractie van Kroatië op het gebied van planten de rijkdom aan orchideën. Elke regio heeft zijn eigen specifieke soorten. De orchidee spreekt tot de verbeelding vanwege zijn enorme aanpassingsvermogen. Het is een van de grootste plantenfamilies op aarde. Van polaire streken tot aan de woestijn heeft de orchidee door slimme aanpassingen aan de omstandigheden een plek in het ecosysteem weten te verwerven. Door al die aanpassingen zijn er tegenwoordig ruim 20.000 soorten orchideën. Daarnaast is Kroatië ook rijk aan andere plantensoorten. Alleen al in Velebit Nationaal Park komen ongeveer 2000 soorten voor, zoor zover als tot nu bekend. De oorzaak daarvan ligt deels in het klimaat en deels in de vruchtbare kalkbodem. De soms zeer steile bergen aan de middellandse zeekust van Kroatië hebben tot gevolg dat er op een zeer klein oppervlak diverse klimaatzones samenkomen. De kustlijn is uitgesproken mediterraan, met lange droge zomers, een mild voor- en najaar en een korte winter waarin vorst en sneeuw zeldzaam zijn. Hogerop, en dat kan soms al op minder dan een kilometer landinwaarts zijn hemelsbreed gezien, gaat het klimaat snel over in een subalpien klimaat. Zeker in het relatief iets koelere noorden is de overgang zeer duidelijk waarneembaar, bijvoorbeeld op de berg Učka in Istrië. In de hoogste delen is het klimaat zelfs alpien, met lange witte winters en aangename zomers met weinig neerslag. In een dag wandel je van een boulevard vol palmen en mimosa door bossen van steeneik en verwilderde olijfbomen naar beukenbossen met weinig ondergroei, door naar naaldbossen, die tot slot overgaan in bergweiden waar zelfs edelweiss te vinden is.
De plantenrijkdom van Kroatië is dan ook met name door de ligging, op het punt waar drie klimaatzones met elk een redelijk uitgesproken bijbehorende flora (Mediterraan, Alpien en Continentaal) elkaar ontmoeten, zo enorm gevarieerd. Meer en meer omarmen liefhebbers van planten en bloemen Kroatië als de ultieme bestemming in Europa. Učka en Velebit herbergen de grootste soortenrijkdom. In deze gebieden komen ruim 2000 verschillende soorten planten voor (per gebied!) en ook nog eens tussen de 70 en de 100 endemische soorten. Informatie over de exacte lokale bijzonderheden vindt u bij de wandelbeschrijvingen en bij de gedetailleerde beschrijving van de streek waarnaar u reist. De wereld van de dieren in Kroatië spreekt eveneens tot de verbeelding. Voor de liefhebbers van vogels is het reservaat Kopacki Rt aan de Donau een prachtig gebied om onder meer de zeearend, de zwarte ooievaar, de kwak en vele soorten spechten waar te nemen. Aan de rotsachtige kust leven enkele flinke populaties vale gieren die men van zeer dichtbij kan bewonderen. Zeldzamer echter zijn hun ook niet al te kleine neefjes de lammergier en de aasgier. Zolang er nog redelijk extensieve veehouderij plaatsvindt, vinden deze dieren genoeg prooi om te overleven. Andere fraaie roofvogels zijn de slangenarend en de monniksgier. In de lagunen aan de kust broedt de roze pelikaan en de kroeskoppelikaan en hier tref je ook regelmatig ze zwarte ibis en de lepelaar aan. Aan de kust treffen we de altijd opvallende bijeneters, scharrelaars en hoppen aan. Het is zomaar een greep uit het totale aanbod van 369 vogelsoorten die in Kroatië tot op heden zijn geteld. Bij de specifieke regio’s en bij de beschrijving van de wandelingen treft u noemenswaardige soorten aan die daar van toepassing zijn. In Kroatië komen ook de drie grote rovers van Europa voor; de bruine beer, de wolf en de lynx. Van alle drie kan worden vermeld dat hun aantallen de afgelopen jaren sterk zijn toegenomen. In de winter is het niet ongebruikelijk om wolven te zien. Ze zijn dan vrijwel de hele dag actief op zoek naar prooi en schuwen daarbij kleine bergdorpen niet. Beren zijn moeilijker waar te nemen. In de winter slapen ze en in de zomer leven ze terug getrokken in de bossen. Ze vertonen zich in Kroatië zelden boven de boomgrens, waar ze beter te zien zouden zijn. De lynx is net als in de rest van Europa zeer zeldzaam en zeer schuw. Hij kan mensen waarnemen op meer dan 10 kilometer afstand. De toename van deze grote rovers, die ook grote territoria opeisen, uit zich in de volgende episode. Op zoek naar nieuw leefgebied, als gevolg van ‘drukte’ in de natuur, raakte er recentelijk een beer verzeild op het eiland Krk. Zwemmend is hij daar gekomen met het idee zich er te vestigen. Hij zou de eerste eilandbeer van Kroatië zijn geworden, maar lokale jagers hebben het dier verdoofd en terug gebracht naar zijn oorspronkelijke habitat. Op het eiland zou hij een serieuze bedreiging vormen voor de vele toeristen en hij zou er ook helemaal alleen als enige beer leven. Kleinere rovers in Kroatië zijn de goudjakhals, de vos, de steenmarter, de wilde kat, de bunzing, de wezel, het hermelijn en de das. Een ander talrijk zoogdier in Kroatië is het wildzwijn. Ook dat is een uitstekende zwemmer en op menig eiland hebben ze voet aan wal gezet. Met hun destructieve gedrag en grote impact op de vaak fragiele geïsoleerde ecosystemen die eilanden toch zijn, zijn de eilanders de wilde zwijnen liever kwijt dan rijk. Een in Europa zeer zeldzaam roofdier is in de heldere bergrivieren van Kroatië talrijk; de otter. De kans om een otter te zien is echter uiterst klein. Als je op de zuidelijke Dalmatische eilanden gaat wandelen heb je grote kans op een Indische mangoest. Deze dieren zijn niet inheems. Ze zijn lang geleden geïntroduceerd om een einde te maken aan het overschot aan slangen. Met zijn vele grotten is Kroatië ook rijk aan vleermuizen. Maar liefst 23 soorten zijn er gedetermineerd, maar waarschijnlijk leven er nog meer soorten. In de wateren voor de kust leven twee soorten dolfijnen permanent, vaak de favoriete zoogdieren voor de mens om in het echt te zien; de tuimelaar en de gramper. In totaal komen er 101 soorten zoogdieren voor, inclusief de vleermuizen en hiermee scoort Kroatië de achtste plek in Europa. Om wilde dieren waar te nemen is er altijd een portie geluk nodig, maar je hebt het ook zelf in de hand. Wandelen in de ochtend- en avondschemering vergroot de kansen enorm. Een poosje stil zitten op een beschutte plek met goed uitzicht op bijvoorbeeld een bosrand of een water wil ook helpen. Als je een vallei binnen wandelt of een hoek om gaat, en je weet dat je de eerste, of een van de eerste wandelaars bent die dag, wees dan extra alert en muisstil. Grote kans dat zich ergens iets roert. Wil je wilde dieren benaderen, houd er dan rekening mee dat ze veel beter horen en ruiken dan jijzelf. Benader dieren altijd tegen de wind in zodat je lichaamsgeur en geluid wordt weggevoerd van het dier. Of gebruik een verrekijker.
Kroatië telt 8 nationale parken en 10 gebieden met een speciale beschermde status. De gebieden zijn als dusdanig aangemerkt omdat ze van grote landschappelijke waarde zijn, omdat er bijzondere natuurlijke fenomenen voorkomen of omdat er een hoge concentratie zeldzame planten en/of dieren voorkomt. In de meeste gevallen betreft het een combinatie van meerdere van deze factoren. Er zijn drie berggebieden uitgeroepen tot nationaal park: Risnjak, Severni Velebit en Paklenica. Voor alle drie geldt dat ze een bijzonder hoge concentratie grote roofdieren kennen (beren, lynxen en wolven). Een recent verschenen opname van vijf wolven die een beer aanvallen vanwege een gems die deze heeft veroverd, toont de verhoudingen tussen de dieren, die onder druk staan door de toename in aantallen. Ook hebben de drie gebieden gemeen dat ze een bijzondere flora herbergen. Velebit is daarvan al genoemd. Risnjak is bijzonder omdat het de grootste aaneengesloten bossen van Kroatië herbergt (vooral beuken). Ook is dit het belangrijkste habitat voor de lynx. Verder zijn er 3 eilanden of clusters eilanden als nationaal park erkend; Mljet (ongeveer een derde van het eiland) om zijn intacte mediterrane bossen, de Kornati eilanden om hun spectaculaire onderwaterwereld met een voor Europa ongekende variëteit aan koraal en vis, en tot slot de Brioni eilanden. De laatste is wat merkwaardig. Brioni was privébezit van Komandant Tito. Hij nodigde al zijn gasten uit op zijn buitenverblijfje, hier voor de kust van Istrië, ver weg van de media en het politieke toneel. Als fervent jager, gebruikte Tito dit eiland ook als zijn jachtdomein. Vele belangrijke wereldleiders bezochten Tito op de Brioni en namen deel aan de jacht, die vaak vanaf de luie stoel in de open veranda geschiedde. Sommige wereldleiders gaven Tito als cadeau exotische herten of ander wild. Sindsdien lopen er op de Brioni zebra’s, axis-herten, maar ook vreemdere dieren zoals de nijlgau, de zeboe en zelfs de Aziatische olifant rond. Op het vasteland zijn twee bijzondere nationale parken erkend rondom spectaculaire watervallen: Plitvice en Krka. Omdat ze zo spectaculair zijn trekken deze parken ook veel bezoekers en de Kroatische overheid heeft zich niet geschuwd alle mogelijke faciliteiten voor deze bezoekers te realiseren, waardoor het natuurlijke karakter van deze watervallen helaas is aangetast. Voor liefhebbers van nationale parken of beschermde gebieden met water aan de basis bieden de beschermde regio’s aan de Donau en de Sava werkelijk iets unieks. Deze gebieden worden nauwelijks bezocht en herbergen veel wild. We hebben het over Kopački rt en Vransko jezero, respectievelijk een wetland langs de Donau en een ruig afgelegen meer voor vogels. Beiden liggen in het vlakke oosten van Kroatië. Kroatië is als het gaat om biodiversiteit een van de leidende landen in Europa en gelukkig dringt ook het besef door dat natuurbescherming hoog op de agenda moet staan. Jaarlijks worden er soorten toegevoegd aan de lijst van dieren en planten van Kroatië en inmiddels staat de teller op ongeveer 37.000. Regelmatig worden er compleet nieuwe soorten ontdekt, zoals een kleine vis die in 2005 in de delta van de Neretva werd gevangen. De vis bleek een tot dusverre onbekende soort te zijn. Veel van de waarde schuilt ook in de onderwaterwereld van Kroatië. De kust behoort tot de minst aangetaste kustgebieden van Europa. Grootschalige visserij heeft er nooit plaats gevonden en grootschalig vervuilend toerisme is er ook nauwelijks te vinden. De onderwaterwereld herbergt talloze koralen, sponzen en vissoorten die elders in de Middellandse zee niet voorkomen. Voor een compleet overzicht van de biodiversiteit van Kroatië verwijzen we u graag door naar onderstaande link:
FORMALITEITEN Voor reizen naar Kroatië volstaat je identiteitskaart. Ook kinderen onder de 12 jaar moeten in het bezit zijn van een identiteitskaart met foto.
GELD De Kroatische munt is de kuna. Je kan ter plaatse euro’s wisselen. In alle grotere plaatsen kan je terecht aan de geldautomaat.
ELEKTRICITEIT Kroatië heeft een elektriciteitsnet van 230 Volt. De stopcontacten zijn compatibel met onze stekkers.
ETEN Hoewel de Kroatische keuken niet onmiddellijk wereldwijde faam geniet, zijn er een aantal lokale gerechten die beslist het proeven waard zijn: Dalmatische gerookte ham, salami met paprika, ‘paticada’ (een lekkere visschotel), gezouten pilchards, schapenkaas, straffe sauzen,.... De Istrische keuken is een mengeling van Slavische en Italiaanse keuken.
DE KROATISCHE TAAL Het Kroatisch lijkt sterk op het Servisch, Bosnisch en Montenegrijns. Niet voor niets werden deze talen tot de jaren negentig als éen en dezelfde taal beschouwd. Het aantal typisch Kroatische woorden is met de opkomst van het Kroatische nationalisme in de jaren 90 sterk toegenomen. Veel oude woorden werden in ere hersteld. De verschillen werden benadrukt. In de uitspraak valt vooral op dat wat in het Servisch een e is, zoals in reka (rivier), is in het Kroatisch ije. Reka wordt dan rijeka. Onderstaand vindt u een overzicht van de uitspraak van de letters. Hierin ziet u meteen dat het alfabet in Kroatië een andere volgorde heeft dan bij ons. Het makkelijke aan de Kroatische taal is dat elke geschreven letter ook als dusdanig wordt uitgesproken. Er is geen interactie tussen de letters. Elke letter staat voor een klank en die verandert nooit. A B V G D Đ E Ž Z I J K L Lj M N
a (kort als in bal) b v g (kort als in goal) d dj (als in jungle) e (kort als in bel) zh (als in dr. Zhivago) z I (kort als in kip) j k l lj (als in de naam Olja) m n
Hallo Ja / Nee / Een beetje / Misschien Ik ben …. Ik kom uit Nederland / België Ik spreek geen Kroatisch Spreekt u Engels / Frans / Duits? Hoe gaat het met u? Wat bent u aan het doen? Wij wandelen naar ___ De Adriatische zee is mooi Dankuwel / Alstublieft
Nj O P R S T U F C Č Dž Š
nj (als in de naam Anja) 0 (kort als in kort) p r s t Ć tsj (klank tussen ts en tsh) oe (als in koe) f H g (als zachte g in het Nederlands) ts (als in ets) tsh (als in quatsch) dzj (als in jeep) sh (als in shanghai)
Dobar dan Da / Ne / Pomalo / MoŽda Ja sam …. Ja sam iz Holandija / Belgija Ne govorim Hrvatski Da li vi govorite Engleski / Njemacki / Francuski? Kako ste vi? Sta radite Šijetamo na ___ Jadransko more je lijepo Hvala / Prijatno
Tot ziens / Het allerbeste gewenst De zon schijnt Het regent Het is bewolkt Te veel wind Het wordt morgen beter / slechter Wij zijn de weg kwijt Waar bevindt zich ___ De weg naar ___ Hoever is het nog naar ___ Is er hier een restaurant / café Wij zoeken een winkel Links / Rechts / Rechtdoor Ober, de rekening Ik wil graag eten /drinken Vlees / Vis / Groente / Soep Sap / Wijn / Bier / Koffie / Thee Hoeveel kost het? Is het hier geschikt om te zwemmen Ik heb hulp nodig Ik hou van Kroatie Rivier / Bos / Bergen / Meer Bocht / Brug / Dorp / Stad Dieren / Vogels / Bloemen Groen / Zwart / Blauw / Geel Straat / Theater / Plein
Do Vidjenja / Sve najbolje Sunce grije Pada kiše Oblačno je Previše vijetar Sjutra bude bolje / loše Izgubili smo Gde se nalazi ____ Put za ____ Koliko je još daleko do ____ Da li ima ovde restaurant / kafana Tražimo prodavnica Lijevo / Desno / Pravo Konobar, račun, molim vas Ja Ču da jedem / pijem Riba / Mijesa / Povrce / Čorba Sok / Vino / Pivo / Kafu / Čaj Koliko košta? Da li je ovde dobar za kupanje? Trebam pomoč Volim Hrvatska Rijeka / Šuma / Planina / Jezero Krivine / Most / Sijelo / Grad Životinje / Ptice / Cvijeca Zelena / Crna / Plava / Žuta Ulica / Požorište / Trg
