Platform Bedrijven Kantoren Metropoolregio Amsterdam

1

Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka Voortgangsrapportage 2012 / 2013

Platform Bedrijven Kantoren Metropoolregio Amsterdam

3

Inhoudsopgave



Voorwoord Arthur van Dijk

5.

Zeehaventerreinen

51



Samenvatting

1.

Inleiding

5.1 5.2 5.3 5.4 5.5

Belangrijkste feiten op een rij Masterplan Noordzeekanaalgebied Uitgifte zeehaventerreinen Noordzeekanaalgebied 2012 (Plan)aanbod zeehaventerreinen Relatie met Uitvoeringsstrategie

53 53 54 55 56

6.

Herstructurering

57

6.1 6.2 6.3 6.4

Belangrijkste feiten op een rij Beleidskader herstructurering Uitvoering herstructurering Relatie met Uitvoeringsstrategie

59 60 62 65



Bijlagen

67

1.1 Context Plabeka 1.2 Leeswijzer

2.

Werkgelegenheid

13 15 15

17

2.1 Belangrijkste feiten op een rij 2.2 Ontwikkeling werkgelegenheid 2.3 Nadere analyse gebruik werklocaties

19 21 25

3.

27

Kantorenmarkt

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

Belangrijkste feiten op een rij Opname en kantoorgebruik 2012 Kantorenvoorraad en leegstand Nieuwbouw en transformatie Relatie met Uitvoeringsstrategie

29 31 33 35 37

4.

Bedrijventerreinen

41

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5

Belangrijkste feiten op een rij Uitgifte bedrijventerreinen 2012 De markt voor bedrijfshuisvesting Situatie op gemengd-plus terreinen Relatie met uitvoeringsstrategie

43 43 45 47 48

Colofon Bronvermelding Definitielijst Toelichting methodiek Ontwikkelingen kantorenmarkt naar deelregio Ontwikkelingen kantorenmarkt naar gemeente Plancapaciteit kantoren naar deelregio en terrein (stand 1-1-2013) Overzicht uitgifte per bedrijventerrein Plancapaciteit bedrijventerreinen (stand 1-1-2013) Transacties en aanbod bedrijfsruimten (Plan)aanbod zeehaventerreinen Herstructurering bedrijventerreinen: overzicht terreinen betrokkenheid phb Formele ibis kantoorlocaties naar deelregio en gemeente Overzicht bedrijventerreinen naar deelregio en gemeente Overzicht zeehaventerreinen naar deelregio en gemeente

68 68 69 70 72 73 74 77 79 81 82 83 84 85 89

5

Voorwoord

Mijn laatste voorwoord als voorzitter van Plabeka; per 1 september word ik de nieuwe voorzitter van Transport en Logistiek Nederland. Ik kijk met trots en veel plezier terug op zeven jaar Plabeka. Samen hebben wij gewerkt aan een betere balans tussen de vraagen aanbodzijde op de kantorenmarkt. Met elkaar hebben wij besloten dat het beter was om één definitie voor leegstand te hanteren. En om jaarlijks een monitor uit te brengen. Voor u ligt al weer de zesde editie van de Plabeka-monitor. Hét middel om de vinger aan de pols te houden of ons beleid werkt en of iedereen zijn afspraken nakomt. Ook voor 2013 hebben we een actueel, gedetailleerd en meerjarig inzicht in hoe onze regio zich – vanuit het perspectief van vestigingslocaties – ruimtelijk-economisch ontwikkelt. Dit is essentieel om er goed beleid op te kunnen voeren. De Uitvoeringsstrategie Plabeka, die in juni 2011 is vastgesteld, is door de meeste gemeenten inmiddels door vertaald naar lokaal beleid. Zij hebben hun eigen kantorenen bedrijvenstrategie vastgesteld en bepaald welke initiatieven zij nemen om leegstand in de gemeente aan te pakken. Waarbij wordt beschreven hoe men omgaat met transformatie en herstructurering en welke gebieden kansrijke of kansarme werklocaties zijn. Het belangrijkste hierbij is: een goed, kwalitatief en hoogwaardig vestigingsklimaat waarborgen om zo de concurrentiepositie van de hele regio te behouden. En uiteindelijk ook voor de concurrentiepositie van de BV Nederland. In de monitor van 2013 kunnen wij zien dat aanzienlijke transformatiehoeveelheden in 2010, 2011 en 2012 maken dat de MRA voorloopt op de doelstelling uit de strategie. We zien ook dat de trend van de snel stijgende absolute leegstand in 2012 tot stilstand is gekomen: deze is licht gedaald. De leegstandspercentages blijven echter hoog in sommige gebieden. Er is nog steeds werk aan de winkel.

komende decennia hard nodig om onze regio te laten bloeien en in de top te laten meedraaien van de meest aantrekkelijke Europese vestigingsplaatsen. De monitor 2013 is dus een belangrijk sturingsinstrument voor overheid en markt. Ik wens u voor de komende jaren veel succes met het uitvoeren van alle plannen. Waarbij ik hoop dat de samenwerking in de MRA blijft bestaan en dat de ingezette koers wordt voortgezet. De ontwikkelingen blijf ik, weliswaar vanuit een andere branche, op de voet volgen.

Arthur van Dijk Voorzitter Platform Bedrijven en Kantoren Metropoolregio (Plabeka) Wethouder Economie, Schiphol en Cultuur, gemeente Haarlemmermeer

Mei 2013 Het is inmiddels vanzelfsprekend dat wij als overheid intensief samenwerken met marktpartijen zoals ontwikkelaars, beleggers, makelaars en eindgebruikers. Het blijft dus van groot belang samen op te trekken. De overheid en ‘de markt’ hebben elkaar de

6

S

Samenvatting

8

Rembrandtparkgebouw, Amsterdam

9

Samenvatting Dit is de zesde editie van de Plabeka Monitor. Plabeka is een informeel samenwerkingsverband tussen de lokale en regionale overheden in de Metropoolregio Amsterdam. Deze monitor biedt de meest recente feiten en cijfers over economische trends in de Metropoolregio Amsterdam vanuit het perspectief van vestigingslocaties voor bedrijvigheid. De Monitor maakt inzichtelijk hoe de afspraken van de Uitvoeringsstrategie 2010-2040 worden nageleefd. Deze editie heeft betrekking op het jaar 2012, met als peildatum 1-1-2013.

Kantorenmarkt • 2012 is het eerste jaar waarin de totale voorraad kantoren in de MRA aanzienlijk is geslonken. Per 1-1-2013 zijn er 13,7 mln. vierkante meters bruto vloeroppervlakte (bvo) kantoren in de MRA, ruim 150.000 m² minder dan begin 2012. • Er is zodoende in 2012 sprake van een duidelijke trendbreuk in de netto ontwikkeling van de voorraad kantoren: de transformatiehoeveelheid in de MRA (246.000 m² bvo) overtrof de hoeveelheid opgeleverde nieuwe kantoormeters (90.000 m² bvo). • De trend van de snel stijgende absolute leegstand van kantoren is in 2012 eveneens tot een stoppen gebracht: op 1-1-2013 stonden 2,59 mln. vierkante kantoormeters leeg. • Het percentage leegstaande kantoren is echter licht toegenomen. Het leegstandspercentage bedraagt nu 18,9% van de totale voorraad tegen 18,7% per 1-1-2012. • De leegstandspercentages zijn met name hoog in de deelregio’s Almere-Lelystad (26,6%) en Amstelland-Meerlanden (24,7%). Amsterdam en Zaanstreek-Waterland hebben een leegstands-percentage van rond de 16%. De overige deelregio’s Gooi en Vechtstreek en Haarlem-IJmond bevinden zich qua kantorenleegstand rond het MRA-gemiddelde: respectievelijk 18,3% en 19,3%. • Het gebruik van kantoren neemt verder af in de Metropoolregio. Per 1-1-2013 waren er 149.000m² kantoren minder in gebruik dan een jaar ervoor. De daling heeft zich sinds 2008 ingezet, en vindt in de gehele MRA plaats.

1) Onder de afspraken van de uitvoeringsstrategie ligt een vraagraming voor werklocaties in de MRA, in 2010 door Buck Consultants opgesteld. Het GG-scenario sluit aan op de beleidsambitie van de Metropoolregio om tot de top-5 stedelijke regio’s van Europa te horen. In het GG scenario is tevens de schaalsprong Almere (+100.000 arbeidsplaatsen tot 2030) opgenomen. 2) Floor space index: indicator voor de dichtheid van bebouwing van een terrein

• Ondanks het dalende kantoorgebruik zijn er in 2012 meer kantoormeters betrokken door een nieuwe huurder (778.000 m² bvo) dan in 2011. Vooral in Amsterdam vonden meer kantoren een nieuwe gebruiker. • Het verschil tussen het daadwerkelijke kantoorgebruik en de in 2010 voorspelde vraag naar kantoren1) is groot en groeit nog steeds flink. • Door de aanzienlijke hoeveelheid kantoren die in 2010, 2011 en 2012 getransformeerd is naar andere functies loopt de MRA op dit moment voor op de doelstelling uit de Uitvoeringsstrategie – tot 2020 1,5 m² mln. bvo kantoor te transformeren of te slopen. • De Uitvoeringsstrategie-afspraken wat betreft reductie van de plannen voor nieuwe kantoren (planvoorraad) worden nageleefd. In iedere deelregio bevindt de planvoorraad anno 2012 zich onder de Uitvoeringsstrategieniveaus. • Eind 2012 heeft er een nieuwe aanscherping van de plannen voor nieuwe kantoren plaatsgevonden. Het voornemen van de deelregio’s is om tot 1,06 mln. m² kantoorplannen te schrappen of door te schuiven tot na 2020. Omdat deze aanscherping nog per locatie moet worden doorgevoerd, komt deze nog niet (geheel) in de overzichten van de planvoorraad terug.

Bedrijventerreinen • Het in de MRA gerealiseerde uitgifteniveau in 2012 - 13,9 ha – is vergeleken met de periode 2000-2010 zeer laag, en is nog een fractie lager dan de uitgiften in 2011. • Het merendeel van de uitgiften vond plaats in Flevoland en Haarlem-IJmond. In Almere / Lelystad werd 5,3 ha uitgegeven, in Haarlem-IJmond 3,0 ha. • De bedrijfsruimtemarkt was in 2012 minder in beweging dan in 2011: 303.000 m² bedrijfsruimte werd verhuurd of verkocht. Indicatief betekent een transactievolume van 300.000 m², (omgerekend naar ha bij een FSI2) van 0,7) ongeveer 40-45 ha aan transacties op bestaande bedrijventerreinen. • Het aanbod aan bedrijfsruimten was lager dan in 2011: 1,4 mln. m². Het aanbod is in vrijwel alle deelregio´s gedaald, behalve Zaanstreek-Waterland. Dit betekent overigens niet per definitie dat de leegstand op bedrijventerreinen afgenomen is. • In 2012 hebben 8 uitgiften in de MRA plaatsgevonden op terreinen die hoge milieucategorieën kunnen herbergen, voor een totaal van 8,2 ha. In drie van de gevallen is bekend dat de uitgiften ook daadwerkelijk gedaan zijn aan bedrijven in de hoge milieucategorie.

10

Zuidas, Amsterdam

11

• De totale uitgifte van bedrijventerreinen is in 2012 veel lager dan het langjarige gemiddelde en blijft al 3 jaar achter bij het door de regio gehanteerde Global Gateway scenario - ook het terughoudende (TM) scenario had hogere uitgiften voorzien voor de afgelopen jaren. • De planvoorraad aan bedrijventerreinen blijft binnen de grenzen die daarvoor in de Uitvoeringsstrategie gesteld zijn. • Eind 2012 is besloten tot een verdere aanscherping van de planvoorraad bedrijventerreinen. Het voornemen van de deelregio’s is om tot 210 ha bedrijventerrein te schrappen uit de planvoorraad of door te schuiven tot na 2020. Omdat deze aanscherping nog per locatie moet worden doorgevoerd, komt deze nog niet in de overzichten van de planvoorraad per deelregio terug.

Zeehaventerreinen • In 2012 is 5,2 ha aan zeehaventerreinen uitgegeven, waarvan 4,2 ha in de haven Amsterdam en 1 ha in de IJmondhavens. Dit niveau is ruim hoger dan in 2011, maar vergeleken met de jaarreeks sinds 2000 laag. • De uitgiften betroffen 1,8 ha kadegebonden terrein en 3,4 ha havengerelateerde kavels. • Er is in het Noordzeekanaalgebied nog 223,7 ha kadegebonden en 88,6 ha havengerelateerd terrein uitgeefbaar. Er zijn echter maar twee kavels van meer dan 20 ha beschikbaar, in de Afrikahaven en op Hoogtij (Zaanstad). • De uitgiften voor kadegebonden terreinen is in 2012 lager geweest dan wat op basis van de in 2007 uitgevoerde vraagraming van Ecorys mocht worden verwacht. Omdat er in 2006 en 2007 zeer grote uitgiftes van kadegebonden terreinen hebben plaatsgevonden, komt de langjarige realisatie in balans met de vraagraming. • Voor de zeehaventerreinen komt het uitgiftenniveau van 2012 uit in tussen het lage en het hoge scenario uit de Ecorys-vraagraming.

Herstructurering • De herstructureringsopgave (Uitvoeringsstrategie) voor te revitaliseren / herprofileren terreinen bedraagt 2.211 ha tot 2020. Dit is een fikse uitdaging. • In de periode 2009-2012 heeft de Provincie Noord-Holland echter al voor 804ha aan

fysieke projecten gesteund door HIRB-subsidies voor fysieke uitvoering. • Daarnaast is PHB sinds haar oprichting op 46 terreinen betrokken (geweest) bij de opstart van herstructureringsprojecten. • In totaal is er sinds 2004 (tot en met de laatste HIRB tender van 2012) bijna €41 miljoen van de provincie in fysieke investeringsprojecten op 70 bedrijventerrein geinvesteerd. De totale omvang van het geldbedrag dat in deze herstructureringen wordt geinvesteerd ligt nog enkele malen hoger, door cofinanciering van andere overheden en private investeringen. • De 804 ha aan ingrepen gesteund door HIRB-subsidies geeft een goede indicatie van de voortgang van herstructurering op bedrijven- en zeehaventerreinen in de MRA. Het is op basis van de beschikbare gegevens echter lastig vast te stellen of de regio op schema ligt om de herstructurerings-afspraken uit de uitvoeringsstrategie (totaal 2.211 ha herstructureren voor 2020) te halen. • Naast herstructurering vindt er op een groot aantal terreinen in de MRA transformatie plaats. Het gaat vooral om planvorming, al zijn er 8 transformatieprojecten in uitvoering. De meeste (plannen voor) transformaties spelen zich af in Zaanstreek-Waterland.

Werkgelegenheid • De Uitvoeringsstrategie 2010-2040 is gebaseerd op de economische ambitie om de Metropoolregio Amsterdam te positioneren als ‘Global Gateway’, met een groei van de werkgelegenheid en een daarbij passende raming van vraag naar werklocaties als resultaat. • Het is in dat licht wenselijk om meer inzicht te verkrijgen in de verhouding tussen de daadwerkelijke werkgelegenheidsontwikkeling, het gebruik van werklocaties en de gerealiseerde uitgiften van terrein en opname van kantoormeters. • De werkgelegenheid in de MRA is per 1-1-2012 met 0,4% afgenomen tot 1.289.000 banen. Absoluut bedroeg de afname ruim 5.000 banen. • In Nederland nam de werkgelegenheid in dezelfde periode met 0,7% af, een banenverlies van bijna 60.000 banen. De MRA doet het dus iets beter ten opzichte van de landelijke ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. • De werkgelegenheid nam op alle soorten werklocaties (kantoren, bedrijventerreinen, informele locaties) af. Absoluut ging op de kantoorlocaties de meeste werkgelegenheid verloren (-2.400 banen).

12

• De voorheen snelle groei van werkgelegenheid op informele locaties is ten einde: voor het eerst trad in 2012 een daling op (-1.300 banen). • Er zijn grote regionale verschillen waarneembaar in de spreiding van de werkgelegenheid over de typen werklocaties (locatietypevoorkeur) en het aantal arbeidsplaatsen per ha bedrijventerrein (terreinquotiënt). Dit heeft onder andere te maken met de verschillende aard van de bedrijvigheid op de terreinen. • Het aantal arbeidsplaatsen per ha op bedrijventerreinen laat in de periode 2005-2012 een licht dalende trend zien. Dit betekent echter niet per definitie dat er op de terreinen minder geproduceerd wordt.

1 Inleiding

14

Cornelis Douwesterrein, Amsterdam

15

1

Inleiding

Dit is de zesde editie van de Plabeka Monitor, met de meest recente feiten en cijfers over economische trends in de Metropoolregio Amsterdam en vraag en aanbod op kantoorlocaties, bedrijven- en haventerreinen. Deze editie heeft betrekking op het jaar 2012, met als peildatum 1-1-2013. De ontwikkelingen op de werklocaties worden vergeleken met de afspraken die door de gemeenten van de Metropoolregio Amsterdam zijn gemaakt en vastgelegd in de Uitvoeringsstrategie Plabeka 2010 – 2040.

”is aan de afspraken van de Uitvoeringsstrategie voldaan?” .

De Plabeka Monitor is gebaseerd op verschillende bronmateriaal. Een groot deel van de informatie over werklocaties wordt bij de deelnemende gemeenten opgevraagd in het kader van de IBIS-enquête. Daarnaast zijn er verschillende secundaire bronnen gebruikt, zoals het LISA werkgelegenheidsregister en Kantorenmonitor B.V. Voor een verantwoording zie de bronvermelding in de bijlagen.

1.2 Leeswijzer

1.1 Context Plabeka De Plabeka Monitor is een van de werklijnen van het Platform Bedrijventerreinen en Kantoren (Plabeka), een samenwerkingsverband van regionale en lokale overheden in de Metropoolregio Amsterdam. Plabeka is in 2005 opgericht, en maakt deel uit van het Platform Regionaal Economische Structuur (PRES). Aanleiding was de structurele leegstand van kantoren en de toename van verouderde bedrijventerreinen. Binnen Plabeka vindt de regionale afstemming plaats over de kwantiteit en kwaliteit van werklocaties. Het regionale werklocatiebeleid is vastgelegd in de Uitvoeringstrategie Plabeka 2010-2040 ‘Snoeien om te kunnen bloeien’. Dit document is vastgesteld op de 3e PRES-conferentie van de Metropoolregio Amsterdam op 23 juni 2011, door de portefeuillehouders EZ van de 36 MRA-gemeenten, de provincies Noord-Holland en Flevoland en de Stadsregio Amsterdam. Er is tevens afgesproken om de gemaakte afspraken jaarlijks te monitoren. De afspraken zijn sindsdien bevestigd in besluiten van bestuurscolleges en gemeenteraden. De jaarlijks verschijnende Plabeka Monitor is hier een uitvloeisel van. Monitoring draait vooral om het volgen van marktontwikkelingen: ontwikkelt de economie en de vraag naar werklocaties zich zoals we bij het ondertekenen van de Uitvoeringsstrategie verwachtten? Hoe verhoudt de feitelijke, gerealiseerde vraag zich tot de (modelmatige) vraagprognoses die zijn opgesteld? Ook gaat het om het nagaan van procesafspraken:

Er worden overigens géén beleidsmatige conclusies getrokken in de Plabeka Monitor. Dit document geeft een beleidsneutraal overzicht van de ontwikkelingen in het afgelopen jaar, en is een middel om het regionaal vestigingsplaatsbeleid te onderbouwen.

De Monitor behandelt achtereenvolgens de economische situatie in de Metropoolregio en de ontwikkelingen op de verschillende soorten werklocaties. De hoofdstukindeling is als volgt: • Hoofdstuk 2 gaat in op de werkgelegenheidsontwikkeling in de MRA, op werklocaties en daarbuiten; • Hoofdstuk 3 behandelt de ontwikkelingen op de kantorenmarkt; • Hoofdstuk 4 beschrijft de ontwikkelingen met betrekking tot de bedrijventerreinen; • Hoofdstuk 5 gaat in op de zeehaventerreinen; • en het slothoofdstuk hoofdstuk 6 behandelt de herstructurering op zowel bedrijvenen zeehaventerreinen. • Daarnaast geven de verschillende bijlagen aanvullende achtergrondinformatie op terrein- en locatieniveau. Er is gekozen voor een opzet van de hoofdstukken waarin eerst de belangrijkste conclusies aan bod komen. Vervolgens worden de deelonderwerpen - zoals aanbod, vraag, leegstand en veroudering – beschreven. Als besluit wordt ingegaan op de relatie van de gepresenteerde cijfers met de afspraken van de Uitvoeringsstrategie 2010-2040.

16

2 Werkgelegenheid

17

18

Schiphol-Centrum, Haarlemmermeer

19

2

Werkgelegenheid

Uitvoeringsstrategie 2010-2040 over economische ambitie MRA ‘De Metropoolregio Amsterdam (MRA) heeft een krachtige en dynamische economie. Deze is gebaseerd op een brede en diverse structuur, een sterke internationale oriëntatie en een goede naam en faam. Het is de ambitie van het Platform Regionaal Economische Structuur (PRES) om de Metropoolregio Amsterdam (MRA) structureel tot de top 5 van Europese Global Business Gateways te laten horen en aldus de economische motorfunctie voor Nederland te blijven vervullen. ‘ Het is een taak van de overheid om geschikte randvoorwaarden te creëren zodat de ruimtelijke dynamiek van bedrijven en instellingen (groei, krimp, verhuizing etc. en dus economische ontwikkeling) gefaciliteerd wordt. Om te blijven behoren tot de top 5 van Europese Metropoolregio’s is het van belang om een gezond evenwicht te creëren tussen vraag en aanbod van werklocaties.

Dit hoofdstuk staat stil bij de prestaties van de regionale economie in het in het afgelopen jaar. Ontwikkelingen in de regionale economie bepalen voor een groot deel de vraag naar werklocaties in de Metropoolregio. Deze prestaties staan sinds 2009 onder druk. De Uitvoeringsstrategie 2010-2040 is gebaseerd op een aanzienlijke economische ambitie (zie boven) en een daarbij passende raming van vraag naar werklocaties. Daarom is meer inzicht in de verhouding tussen werkgelegenheidsontwikkeling, het gebruik van werklocaties en de daadwerkelijke uitgiften van terrein en opname van kantoormeters van groot belang. Aangezien cijfers van de ontwikkeling van de regionale economie nog niet beschikbaar zijn3), concentreert de analyse zich in dit hoofdstuk op de ontwikkeling van de werkgelegenheid en het gebruik van werklocaties.

Bedrijfsverzamelgebouw Jacobbontiusplaats, Amsterdam

2.1 Belangrijkste feiten op een rij • De Uitvoeringsstrategie 2010-2040 is gebaseerd op de economische ambitie om de Metropoolregio Amsterdam te positioneren als ‘Global Gateway’, met een groei van de werkgelegenheid en een daarbij passende raming van vraag naar werklocaties als resultaat. • Het is in dat licht wenselijk om meer inzicht te verkrijgen in de verhouding tussen de daadwerkelijke werkgelegenheidsontwikkeling, het gebruik van werklocaties en de gerealiseerde uitgiften van terrein en opname van kantoormeters. • De werkgelegenheid in de MRA is per 1-1-2012 met 0,4% afgenomen tot 1.289.000 banen4). Absoluut bedroeg de afname ruim 5.200 banen. • In Nederland nam de werkgelegenheid in dezelfde periode met 0,7% af, een banenverlies van bijna 60.000 banen. De MRA doet het dus iets beter ten opzichte van de landelijke ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. • De werkgelegenheid nam op alle soorten werklocaties (kantoren, bedrijventerreinen, informele locaties) af. Absoluut ging op de kantoorlocaties de meeste werkgelegenheid verloren (-2.400 banen). • De voorheen snelle groei van werkgelegenheid op informele locaties is ten einde: voor het eerst trad in 2011 een daling op (-1.300 banen). • Er zijn grote regionale verschillen waarneembaar in de spreiding van de werkgelegenheid over de typen werklocaties (locatietypevoorkeur) en het aantal arbeidsplaatsen per ha. bedrijventerrein (terreinquotiënt). Dit heeft onder andere te maken met de verschillende aard van de bedrijvigheid op de terreinen. • Het aantal arbeidsplaatsen per ha. op bedrijventerreinen laat in de periode 20052012 een licht dalende trend zien. Dit betekent echter niet per definitie dat er op de terreinen minder geproduceerd wordt. 3) Deze zijn opgenomen in de jaarlijkse publicatie Economische Verkenningen van de Metropoolregio Amsterdam(EVMRA). Deze komt in 2013 na de Plabeka Monitor beschikbaar. 4) Vergeleken met de cijfers die in de vorige editie opgenomen zijn, is het totaal aantal banen echter hoger. Binnen de gebruikte LISA database heeft een correctie op de werkgelegenheidscijfers plaatsgevonden, die met terugwerkende kracht zorgt voor licht hogere aantallen banen in de MRA, en een afname van de werkgelegenheid in het laatste meetjaar.

20

Figuur 2.1 Werkgelegenheidsontwikkeling per deelregio, 2005-2012 1.400.000   1.200.000   1.000.000   Banen  

800.000   600.000   400.000   200.000   0   Zaanstreek-­‐Waterland  

2005  

2006  

2007  

2008  

2009  

2010  

2011  

2012  

114.267   113.736   115.844   120.233   122.284   124.538   126.755   126.634  

Haarlem-­‐IJmond  

154.772   155.239   158.314   161.136   159.894   155.274   151.749   152.477  

Gooi  en  Vechtstreek  

109.874   110.827   112.240   113.588   112.774   109.791   106.500   105.961  

Amstelland-­‐Meerlanden   225.098   224.786   226.719   231.769   231.846   232.109   233.336   232.950   Amsterdam  

484.725   494.194   505.864   513.852   529.780   537.667   546.325   542.939  

Almere  /  Lelystad  

94.042  

102.063   106.965   114.243   115.693   116.415   117.978   116.307  

Figuur 2.2 Werkgelegenheidsontwikkeling op kantoorlocaties, 2005-2012 300.000   1.400.000   250.000   1.200.000  

Banen  

1.000.000   200.000   150.000  800.000   100.000  600.000   50.000  400.000   0  200.000   2005   0   Zaanstreek-­‐Waterland   1.677  

2006  

2007  

2008  

2009  

2010  

2011  

2012  

1.634   1.924   2012   1.135   2005  1.646  2006   1.833   2007   1.947   2008   1.800   2009   2010   2011   Haarlem-­‐IJmond   6.147  114.267   6.237   8.412   126.755   7.841   126.634   8.164   Zaanstreek-­‐Waterland   113.736  6.838   115.844   7.370   120.233   8.709   122.284   124.538   Gooi  en  Haarlem-­‐IJmond   Vechtstreek  

6.237  154.772   6.804   7.085   151.749   7.071   152.477   7.353   155.239  7.056   158.314   7.003   161.136   7.156   159.894   155.274  

Amstelland-­‐Meerlanden   78.361   78.567   78.639   106.500   79.345   105.961   76.468   Gooi  en  Vechtstreek  77.765  109.874   110.827   112.240  80.738   113.588   78.170   112.774   109.791   Amsterdam   96.370  225.098   104.604   113.062   118.191   232.950   119.545   Amstelland-­‐Meerlanden   224.786   226.719  116.690   231.769   117.682   231.846   116.203   232.109   233.336   Almere  Amsterdam   /  Lelystad   Almere  /  Lelystad   Zuidas, Amsterdam

25.818  484.725   28.526   28.867   31.214   546.325   30.758   542.939   30.026   494.194   505.864  30.156   513.852   29.274   529.780   537.667   94.042  

102.063   106.965   114.243   115.693   116.415   117.978   116.307  

21

2.2 Ontwikkeling werkgelegenheid Lichte daling werkgelegenheid, maar MRA presteert beter dan Nederland Per 1-1-2012 zijn er ruim 1.289.000 banen5) in de MRA, een afname van ruim 5.200 banen ten opzichte van vorig jaar. De werkgelegenheid in de MRA is daarmee met 0,4% afgenomen. In Nederland gingen ruim 60.000 banen verloren, een daling van 0,7%. De MRA doet het dus nog wel licht beter dan geheel Nederland. De grootste afnames in werkgelegenheid vond plaats in Amsterdam (-3.300 banen), waar in de voorgaande jaren juist de grootste banengroei had plaatsgevonden. Ook Almere-Lelystad verloor relatief veel banen (-1.700 banen). In Haarlem-IJmond is na een periode van teruggang de werkgelegenheid juist weer licht toegenomen. Zie ook figuur 2.1.

Arenapark, Amsterdam Zuidoost

De afname van werkgelegenheid vond op alle soorten locaties (bedrijventerreinen, kantoorlocaties, informele locaties) plaats. Er wordt achtereenvolgens stilgestaan bij de ontwikkelingen op kantoorlocaties, bedrijventerreinen (inclusief zeehaventerreinen) en overige (informele) locaties.

Kantoorlocaties Per 1-1-2012 bedroeg het aantal banen op kantoorlocaties in de MRA 242.690. De kantoorlocaties verloren van de 3 soorten locaties absoluut (-2.400) en relatief (-1%) de meeste banen. Opvallend is de daling in Amstelland-Meerlanden (-2.800) en de stijging in Amsterdam (+1.300). In Zaanstreek Waterland en Almere/Lelystad vonden ook substantieel banenverlies op kantoorlocaties plaats. Zie ook figuur 2.2. KPMG Hoofdkantoor, Amstelveen

Bedrijventerreinen Op de bedrijventerreinen in de Metropoolregio daalde de werkgelegenheid met ruim 1.500 banen tot 287.000 (-0,5%). De werkgelegenheidsdaling op bedrijventerreinen was daarmee iets sterker dan in de MRA als geheel. Dit past in het beeld van de afgelopen jaren, waarin de werkgelegenheidsontwikkeling op bedrijventerreinen stagneerde en uitgiftes van nieuwe kavels sinds 2011 sterk teruggevallen zijn. Zie hiervoor ook hoofdstuk 4. De daling in banen was het sterkst in Amsterdam (-2.800) en Almere-Lelystad (-500). Opvallend genoeg steeg het aantal banen op de bedrijventerreinen in AmstellandMeerlanden (+1.700) en Haarlem-IJmond (+350). Zie ook figuur 2.3.

Overhoeks en IJdock, Amsterdam 5) LISA hanteert een definitie van ‘grote’ (12+ uur per week) en ‘kleine’ (minder dan 12 uur per week) banen. In dit geval gaat het om het totaal aantal banen, dus grote en kleine banen samen.

22

Figuur 2.3 Werkgelegenheidsontwikkeling op bedrijventerreinen (incl. zeehaventerreinen)

per deelregio, 2005-2012 350.000   300.000   250.000  

Banen  

200.000   150.000   100.000   50.000   0   Zaanstreek-­‐Waterland  

2005  

2006  

2007  

2008  

2009  

2010  

2011  

2012  

39.103  

37.207  

38.612  

40.463  

40.402  

40.898  

40.999  

40.912  

Haarlem-­‐IJmond  

47.133  

47.730  

49.067  

50.547  

47.977  

47.088  

47.303  

47.648  

Gooi  en  Vechtstreek  

28.069  

27.979  

27.873  

27.712  

27.001  

26.176  

25.082  

24.999  

Amstelland-­‐Meerlanden  

68.851  

68.521  

66.911  

68.103  

66.025  

63.306  

64.312  

65.993  

Amsterdam  

67.522  

69.285  

68.389  

68.642  

70.304  

69.490  

69.264  

66.390  

Almere  /  Lelystad  

35.363  

38.135  

40.093  

44.449  

43.904  

42.524  

42.517  

42.005  

Horeca op bedrijventerrein, Hilversum

Figuur 2.4 Werkgelegenheidsontwikkeling op informele locaties, 2005-2012 350.000   800.000  

Banen  

700.000   300.000   600.000   250.000   500.000   200.000   400.000   150.000   300.000   100.000   200.000   50.000   100.000   0   0  

Oude Verkadefabriek, Zaandam

Zaanstreek-­‐Waterland   Zaanstreek-­‐Waterland   Haarlem-­‐IJmond   Haarlem-­‐IJmond  

2005   2005   74.983   39.103   110.590   47.133  

2006   2006   76.418   37.207   110.506   47.730  

Gooi   Gooi  een   n  VVechtstreek   echtstreek   Amstelland-­‐Meerlanden   Amstelland-­‐Meerlanden  

75.567   28.069   78.482   68.851  

76.044   27.979   77.904   68.521  

Amsterdam   Amsterdam   Almere   Almere  //    LLelystad   elystad  

320.832   67.522   32.861   35.363  

320.305   69.285   35.402   38.135  

2007   2008   2009   2007   2008   2009   76.991   40.463   79.460   40.402   81.883   38.612   111.618   50.547   113.126   47.977   113.356   49.067   77.310   27.712   78.873   27.001   78.616   27.873   81.242   68.103   82.928   66.025   87.650   66.911  

2010   2011   2011   2012   2012   2010   83.885   40.999   85.627   40.912   86.383   40.898   109.971   47.303   106.697   47.648   106.893   47.088  

76.530   25.082   74.347   24.999   73.609   26.176   90.163   64.312   89.679   65.993   90.489   63.306   324.413   68.642   328.519   70.304   341.794   69.490   351.975   69.264   358.870   66.390   357.004   68.389   38.005   44.449   39.638   43.904   42.515   42.524   42.677   42.517   44.703   42.005   44.276   40.093  

23

Informele locaties De werkgelegenheid in de MRA ligt voor ruim 59% op niet-werklocaties, ook wel informele locaties genoemd. De totale werkgelegenheid op informele locaties in de MRA bedroeg op 1-1-2012 ruim 758.000 arbeidsplaatsen. De werkgelegenheid op informele locaties is per 1-1-2012 voor het eerst gedaald (-1.300 banen), nadat deze in de periode 1-1-2005 tot 1-1-2011 met ruim 65.000 banen sterk was gegroeid. In de bij figuur 2.4 opgenomen tabel is te zien dat de daling in Amsterdam, Gooi- en Vechtstreek en Almere/Lelystad heeft plaatsgevonden, terwijl Amstelland-Meerlanden, Zaanstreek-Waterland en Haarlem-IJmond een lichte stijging noteerden.

Media Park, Hilversum

FloraHolland, Aalsmeer

24

Figuur 2.5

Locatietypevoorkeur werkgelegenheid, per deelregio, 2012 6)

Zaanstreek-­‐Waterland   Haarlem-­‐IJmond   Gooi  en  Vechtstreek   KantoorlocaIes   Amstelland-­‐Meerlanden  

Bedrijventerreinen   Informele  locaIes  

Amsterdam   Almere  /  Lelystad   MRA   0%  

10%  

20%  

30%  

40%  

50%  

60%  

70%  

80%  

Figuur 2.6 Terreinquotiënt (werkgelegenheid / ha) op bedrijventerreinen, 2005-2012 100   90  

Arbeidsplaats  /  ha  

80  

Almere-­‐Lelystad  

70  

Amsterdam  

60   50  

Amstelland-­‐  Meerlanden  

40  

Gooi  en  Vechtstreek  

30  

Haarlem  -­‐IJmond  

20  

Zaanstreek-­‐Waterland  

10   0  

2005   2006  

2007   2008   2009   2010  

2011   2012  

6) N.B. in Almere/Lelystad zijn geen formele kantorenlocaties en is het werkgelegenheidsaandeel benaderd door de centrumgebieden tot kantoorlocaties te rekenen. Science Park, Amsterdam

25

2.3 Nadere analyse gebruik werklocaties Locatietypevoorkeur Tussen deelregio’s blijken er aanzienlijke verschillen te bestaan in de spreiding van de werkgelegenheid over bedrijventerreinen, kantoorlocaties en informele locaties, zie figuur 2.5. Deze spreiding wordt ook wel de ‘locatietypevoorkeur’ genoemd. In Almere/Lelystad en Amstelland-Meerlanden slaat een hoge aandeel werkgelegenheid op bedrijventerreinen- en kantoorlocaties neer terwijl in andere deelregio’s juist het merendeel van de werkgelegenheid op informele locaties gevestigd is. In ZaanstreekWaterland, Haarlem-IJmond en Gooi- en Vechtstreek zijn weinig formele kantoorlocaties, waardoor de locatietypevoorkeur voor dit soort terreinen daar laag is.

Terreinquotiënt bedrijventerreinen Het ‘terreinquotiënt’ geeft inzicht in het aantal arbeidsplaatsen per ha op bedrijven- en haventerreinen in de MRA. In figuur 2.6 is de ontwikkeling van de terreinquotiënten voor de verschillende deelregio’s zichtbaar. De vele arbeidsplaatsen per ha in Gooi en Vechtstreek, en de relatief lage cijfers voor Amsterdam en Haarlem-IJmond springen in het oog. Deze verschillen zijn te verklaren door de diverse aard van de bedrijventerreinen in de deelregio’s: in het Gooi kent o.a. het bedrijventerrein Mediapark een flink aantal kantoor (-achtige) gebouwen, wat in een hoog aantal arbeidsplaatsen per hectare resulteert. In Amsterdam kennen de havens een hoge ruimteproductiviteit maar relatief weinig arbeidsplaatsen. Hetzelfde geldt voor het TATA-steel terrein in Haarlem-IJmond. Almere en Lelystad bieden vaker dan gemiddeld plaats aan bedrijven met een grote ruimtevraag die op het ‘oude land’ niet terecht kunnen. Over de jaren heen lijkt er sprake van een licht dalende trend. Het betekent echter niet per definitie dat de terreinen in 2012 minder intensief worden gebruikt dan in 2005. Door voortgaande optimalisering van productieprocessen neemt de noodzaak voor arbeid af, terwijl de productiviteit in termen van toegevoegde waarde wel kan toenemen. De ruimteproductiviteit (toegevoegde waarde per ha) kan zo op peil blijven of zelfs stijgen. De ruimteproductiviteit is mogelijk ook een interessante indicator van economische activiteit op een terrein. De Vaart, Almere

26

3 Kantorenmarkt

27

28

Voormalig GAK-gebouw, Amsterdam

29

3

Kantorenmarkt

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de ontwikkeling van de regionale kantorenmarkt in 2012. Paragraaf 3.1 vat de belangrijkste bevindingen samen. De onderdelen kantooropname en kantoorgebruik (3.2), leegstand (3.3), nieuwbouw/transformatie (3.4) en resterende plancapaciteit komen daarna aan bod. In de afsluitende paragraaf (3.5) worden de recente ontwikkelingen op de kantorenmarkt afgezet tegen de in 2010 uitgevoerde vraagraming die aan de basis van de Uitvoeringsstrategie ligt. Daarnaast wordt inzicht geboden in de afspraken die in de Uitvoeringsstrategie op het gebied van nieuwe kantoorplannen zijn gemaakt.

3.1 Belangrijkste feiten op een rij • 2012 is het eerste jaar waarin de totale voorraad kantoren in de MRA aanzienlijk is geslonken. Per 1-1-2013 zijn er 13,7 mln. vierkante meters bvo kantoren in de MRA, ruim 150.000 m² minder dan begin 2012. • Er is zodoende sprake van een duidelijke trendbreuk in de netto ontwikkeling van de voorraad kantoren in 2012: de transformatiehoeveelheid in de MRA (246.000 m²) overtrof de hoeveelheid opgeleverde nieuwe kantoormeters (90.000 m²). • De trend van de snel stijgende absolute leegstand van kantoren is in 2012 eveneens tot een stoppen gebracht: op 1-1-2013 stonden 2,59 mln. vierkante meters kantoor leeg. • Het percentage leegstaande kantoren is echter licht toegenomen. Het leegstandspercentage bedraagt nu 18,9% van de totale voorraad, tegen 18,7% per 1-1-2012. • De leegstandspercentages zijn met name hoog in de deelregio’s Almere-Lelystad (26,6%) en Amstelland-Meerlanden (24,7%). Amsterdam en Zaanstreek-Waterland hebben een leegstandspercentage van rond de 16%. De overige deelregio’s Gooi en Vechtstreek en Haarlem-IJmond bevinden zich qua kantorenleegstand rond het MRA-gemiddelde: respectievelijk 18,3% en 19,3%. • Het gebruik van kantoren neemt verder af in de Metropoolregio. Per 1-1-2013 waren er 149.000m² kantoren minder in gebruik dan een jaar ervoor. De daling heeft zich sinds 2008 ingezet, en vindt in de gehele MRA plaats.

7) Onder de afspraken van de uitvoeringsstrategie ligt een vraagraming voor werklocaties in de MRA, in 2010 door Buck Consultants opgesteld. Het GG-scenario sluit aan op de beleidsambitie van de Metropoolregio om tot de top-5 stedelijke regio’s van Europa te horen. In het GG scenario is tevens de schaalsprong Almere (+100.000 arbeidsplaatsen tot 2030) opgenomen.

Teleport Sloterdijk, Amsterdam

• Ondanks het dalende kantoorgebruik zijn er in 2012 meer kantoormeters betrokken door een nieuwe huurder (778.000 m² bvo) dan in 2011. Vooral in Amsterdam vonden meer kantoren een nieuwe gebruiker. • Het verschil tussen het daadwerkelijke kantoorgebruik en de in 2010 voorspelde vraag naar kantoren7) is groot en groeit nog steeds flink. • Door de aanzienlijke hoeveelheid kantoren die in 2010, 2011 en 2012 getransformeerd is naar andere functies loopt de MRA op dit moment voor op de doelstelling uit de Uitvoeringsstrategie – tot 2020 1,5 m² mln. bvo kantoor te transformeren of te slopen. • De Uitvoeringsstrategie-afspraken wat betreft reductie van de plannen voor nieuwe kantoren (planvoorraad) worden nageleefd. In iedere deelregio bevindt de planvoorraad anno 2012 zich onder de Uitvoeringsstrategieniveaus. • Eind 2012 heeft er een nieuwe aanscherping van de plannen voor nieuwe kantoren plaatsgevonden. Het voornemen van de deelregio’s is om tot 1,06 mln. m² kantoorplannen te schrappen of door te schuiven tot na 2020. Omdat deze aanscherping nog per locatie moet worden doorgevoerd, komt deze nog niet (geheel) in de overzichten van de planvoorraad terug.

30

Figuur 3.2 Totale opname kantoren 2005 t/m 2012 per MRA-deelregio 700  

2005   2006   2007   2008   2009   2010   2011   2012  

600  

x  1.000  m2  bvo  

500   400   300   200   100   0  

Almere  /   Amstelland-­‐ Amsterdam   Gooi  en   IJmond-­‐ Zaanstreek-­‐ Lelystad   Meerlanden   Vechtstreek   Haarlem   Waterland   Media Park, Hilversum

Figuur 3.1 Opname en ontwikkeling van het kantoorgebruik MRA (2005 - 2012)

Figuur 3.3 Netto ontwikkeling gebruik kantoren 2005 t/m 2012 per MRA-deelregio 150

1.200   Totale  opname  (betrokken)   1.000  

ne;o  ontwikkeling  gebruik  

x  1.000  m2  bvo  

600   400  

50

0

200   0  

100

x  1.000  m2  bvo  

800  

Almere  /   Lelystad  

2005  

2006  

2007  

2008  

2009  

2010  

2011  

2012  

-50

-­‐200   -­‐400  

2005   2006   2007   2008   2009   2010   2011   2012  

-100

Amstelland-­‐ Meerlanden  

Amsterdam  

Gooi  en   Vechtstreek  

IJmond-­‐ Haarlem  

Zaanstreek-­‐ Waterland  

31

3.2 Opname en uitbreidingsvraag 2011 Opname en ontwikkeling kantoorgebruik in de MRA In figuur 3.1 is zichtbaar dat de netto ontwikkeling van het gebruik van kantoren8) in 2012 voor het vierde jaar op rij negatief is. Per 1-1-2013 waren er bijna 150.000 vierkante meters kantoor minder in gebruik dan een jaar ervoor. De achtergronden van de daling van het netto kantoorgebruik zijn op basis van de beschikbare cijfers niet exact vast te stellen. Vele bedrijven moeten als gevolg van de aanhoudende crisis reorganiseren. Het is ook aannemelijk dat structurele ontwikkelingen zoals de (veronderstelde) intensivering van het gebruik van kantoorruimte, wat een daling van het aantal vierkante meters per arbeidsplaats tot gevolg heeft, een aanzienlijke invloed heeft. Ondanks de negatieve ontwikkeling in het gebruik van kantoren zijn er in 2012 weer iets meer kantoren betrokken dan in 2011, toen er een dieptepunt in opname werd bereikt. Het is waarschijnlijk dat deze dynamiek wordt veroorzaakt doordat er veel kantoorgebruikers een groter kantoorpand achterlaten om naar een kleinere locatie te verhuizen. In 2012 bedroeg de totale opname in de MRA 778.000 m² bvo, wat niettemin nog steeds erg laag is vergeleken met de niveaus van 2007 en 2008.

Opname en netto ontwikkeling gebruik per deelregio Uit figuur 3.2 blijkt dat het opnameniveau zich vooral in Amsterdam herstelt, met 489.000 m² bvo betrokken kantoor in 2012. In Amstelland-Meerlanden en Gooi- en Vechtstreek blijven de opnameniveaus in de buurt van vorig jaar, terwijl in Almere/ Lelystad, Haarlem-IJmond en Zaanstreek-Waterland historisch lage opnamecijfers zijn gerealiseerd. Het netto gebruik van kantoren daalde in 2012 echter in alle deelregio’s (figuur 3.3). Vergeleken met het slechte jaar 2011 laat Amsterdam niettemin herstel zien, terwijl Amstelland-Meerlanden (-56.000 m² bvo), Almere/Lelystad (-32.000m²) en HaarlemIJmond (-27.000m²) een grotere daling meemaken.

8) In de bijlage is een definitielijst opgenomen, waar begrippen als opname en uitbreidingsvraag worden toegelicht. Zilverparkkade, Lelystad

32

Figuur 3.4 Spreiding kantorenvoorraad MRA (1-1-2013) (en  absolute  voorraad  x1.000m2  BVO)   246   186   371   295  

Amsterdam  (54%)  

669  

Amstelland  (9%)  

Meerlanden  (11%)  

732  

Gooi  en  Vechtstreek  (8%)  

1.177  

Zuid  Kennemerland  (5%)   7.360  

1.151  

Almere  (5%)   Zaanstreek  (3%)  

1.520  

IJmond  (2%)   Lelystad  (2%)   Waterland  (1%)  

Figuur 3.5 Leegstand kantoren (incl. voorverhuur) 1-1-2005 t/m 1-1-2013 (MRA) 3.000  

x  1.000  m2  bvo  

2.500   2.000   1.500   1.000   500   0  

Zuidas, Amsterdam

jan.  2005   jan.  2006   jan.  2007   jan.  2008   jan.  2009   jan.  2010   jan.  2011   jan.  2012   jan.  2013  

33

Figuur 3.6 Leegstand kantoren (incl. voorverhuur) 1-1-2005 t/m 1-1-2013 per MRA-deelregio 1.400  

Omvang en spreiding voorraad

x  1.000  m2  bvo  

1.200  

jan.  2005   jan.  2006   jan.  2007   jan.  2008   jan.  2009   jan.  2010   jan.  2011   jan.  2012   jan.  2013  

1.000   800   600   400  

0  

Almere  /   Lelystad  

Amstelland-­‐ Amsterdam   Gooi  en   Meerlanden   Vechtstreek  

Ijmond-­‐ Haarlem  

Zaanstreek  -­‐   Waterland  

Figuur 3.7 Ontwikkeling kantoorgebruik & leegstand MRA 1-1-2005 - 1-1-2013 (x 1.000 m2 BVO) 16.000   14.000   2.323  

2.364  

2.292  

2.120  

1.981  

2.267  

2.467  

2.596  

2.589  

leegstand  

8.000  

in  gebruik   11.020  

11.079  

11.142  

11.319  

11.535  

11.486  

11.382  

11.267  

11.118  

4.000   2.000   0  

Absolute leegstand daalt, leegstandspercentage stijgt

De meeste leegstaande kantoormeters zijn nog steeds in Amsterdam te vinden, al neemt het aandeel van Amsterdam in het MRA-totaal af (van 49% begin 2012 naar 46% begin 2013) en liep ook het absoluut aantal leegstaande meters terug met 80.000m² bvo. Dit is mede het gevolg van de groei van het aantal transformatie-initiatieven en een teruglopende oplevering van nieuwbouw. In de andere deelregio’s – Zaanstreek Waterland uitgezonderd - groeide de leegstand zowel absoluut als relatief. In Almere/ Lelystad groeide de leegstand absoluut het hardst (+ 25.000m²), gevolgd door Gooi en Vechtstreek (+ 23.000m²).

Groei leegstandspercentage door dalend kantoorgebruik

10.000  

6.000  

De totale voorraad aan kantoren (de bestaande bouw) in de MRA was op 1-1-2013 ongeveer 13,7 miljoen m² bvo, zie figuur 3.4. Dit is voor het eerst lager dan het voorgaande jaar: de afname bedraagt 156.000 m² bvo. Ruim de helft van het totaal aan kantoormeters (54%) is geconcentreerd in en rond Amsterdam, daarna volgt AmstellandMeerlanden met 20%.

De stijging van de absolute leegstand in de MRA – zichtbaar in figuur 3.5 – is in 2012 tot stilstand gebracht en daalde zelfs licht naar een niveau van 2.589.000 m² op 1-1-2013, een fractie minder dan begin 2012. Omdat de gehele kantorenvoorraad in de MRA in 2012 ook (en sneller) kromp is het leegstandspercentage echter toegenomen tot 18,9% van de totale voorraad, tegen 18,7% begin 2012.

200  

12.000  

3.3 Kantorenvoorraad en leegstand

jan.  2005   jan.  2006   jan.  2007   jan.  2008   jan.  2009   jan.  2010   jan.  2011   jan.  2012   jan.  2013  

Hoewel de groei van de absolute leegstand in de MRA is gestopt is het leegstandspercentage wederom toegenomen. In figuur 3.7 wordt de transitie van de kantorenmarkt van een groeimarkt naar een vervangingsmarkt duidelijk zichtbaar. Tussen 2005 en 2009 groeide de kantorenvoorraad en het kantoorgebruik. Sinds begin 2009 is het kantoorgebruik echter met ruim 400.000 m² gedaald, terwijl de voorraad kantoren tot begin 2012 doorgroeide. Daardoor steeg de absolute leegstand. In 2012 daalde zowel het kantoorgebruik als de voorraad, wat resulteert in een licht lager aantal leegstaande meters per 1-1-2013.

34

Het percentage leegstaande kantoormeters ten opzichte van het totaal daalt echter (voorlopig) nog niet, en komt voor de gehele MRA uit op 18,9%. Almere-Lelystad en Amstelland-Meerlanden kennen hoge en nog stijgende leegstandspercentages, respectievelijk 26,6% en 24,4% per 1-1-2013. Gooi en Vechtstreek en Haarlem-IJmond bewegen zich qua leegstandspercentage rond het MRA-gemiddelde, maar kennen wel een snellere stijging dan de Metropoolregio als geheel. Amsterdam en ZaanstreekWaterland hebben een leegstandspercentage van rond de 16%, wat voor Amsterdam ten opzichte van begin 2012 een daling van 1 procentpunt betekent.

Figuur 3.8 Leegstandspercentages kantoren per MRA-deelregio

(in % van de totale bestaande voorraad (leegstand incl. voorverhuur) 30%  

25%  

Almere  /  Lelystad   Amstelland-­‐Meerlanden  

20%  

Amsterdam  

%  

Gooi  en  Vechtstreek   15%  

Ijmond-­‐Haarlem   Zaanstreek-­‐Waterland   Metropoolregio    

10%  

5%  

0%  

Zakencentrum, Almere

jan.  2005   jan.  2006   jan.  2007   jan.  2008   jan.  2009   jan.  2010   jan.  2011   jan.  2012   jan.  2013  

35

3.4 Nieuwbouw en transformatie

Kantoortransformaties in de Metropoolregio Amsterdam

Transformatie en onttrekking Nu het kantoorgebruik al langere tijd dalende is, wordt voor steeds meer leegstaande kantoren transformatie een financieel haalbaar en wenselijk alternatief. Sinds 2010 bevindt de hoeveelheid kantoortransformaties zich op een hoog niveau. respectievelijk 250.000m² (2010), 175.000 m² (2011) en 246.000 m² (2012). Deze kantoormeters zijn (in potentie9) aan de markt onttrokken door transformatie naar een andere bestemming – zie ook figuur 3.9. Bij relatief veel gerealiseerde transformaties gaat het om de ontwikkeling van kantoren naar hotels, al komt de ombouw van kantoren tot appartementen en broedplaatsen voor startende bedrijven ook voor. Zie het kader voor voorbeelden van gerealiseerde en geplande transformaties. De MRA ligt met de huidige hoeveelheid van transformaties voor op de transformatieambitie in de Uitvoeringsstrategie. Die voorziet tot 2020 een opgave om 1,5 mln m² kantoormeters te transformeren of te slopen.

Saldo nieuwbouw en onttrekking Er is sprake van een duidelijke trendbreuk in de netto ontwikkeling van de voorraad kantoren in 2012: de transformatiehoeveelheid in de MRA (246.000 m²) overtrof de hoeveelheid opgeleverde nieuwe kantoormeters (90.000 m²). De voorraad kantoren in de MRA is daarom per 1-1-2013 ruim kleiner (saldo -156.000 m²). De transformatie of sloop van kantoren vindt in alle deelregio’s plaats. Naast Amsterdam (144.000 m² aan voornemens tot transformatie of sloop) zijn er in 2012 relatief veel initiatieven in Amstelland-Meerlanden (57.000 m²) en Haarlem-IJmond (22.000 m²) geweest. Zie ook figuur 3.10.

Doorzettende daling nieuwbouw De sterke daling in de opgeleverde kantoren in de MRA (rechts in figuur 3.11) hangt samen met een al eerder ingezette daling van het aantal kantoormeters dat in aanbouw wordt genomen. Deze is sinds januari 2009 – samenhangend met de kredietcrisis – voor een groot deel tot stilstand gekomen. Waar op 1-1-2009 nog ruim 600.000 m² kantoren in aanbouw waren, was dit op 1-1-2013 nog 172.000 m². De belangrijkste 9) Het betreft gerealiseerde transformaties en voornemens daartoe. Zie voor een uitgebreide toelichting de bijlage

Rembrantparkgebouw

Voormalig GAK-gebouw

Transformatie in Amsterdam: Rembrandtparkgebouw (links) kreeg hotel- en onderwijsfunctie en voormalig GAK-gebouw (rechts) wordt tot appartementencomplex verbouwd Amsterdam herbergt de grootste kantorenvoorraad, de meeste leegstaande kantoormeters en weet ook het merendeel van de kantoortransformaties te realiseren. Opvallende in de afgelopen jaren gerealiseerde transformaties zijn het Rembrandtparkgebouw (36.000 m2 bvo) aan de Staalmeesterslaan waar het Ramada Apollo Hotel en een vestiging van de Haagse Hotelschool zijn gehuisvest. Daarnaast wordt het voormalige GAK-gebouw van 43.300 m2 bvo getransformeerd tot startersen studentenappartementen. In Amstelland-Meerlanden is in 2012 relatief veel kantoor getransformeerd. Zo werd bijvoorbeeld 15.000 m2 kantoor omgezet naar (grotendeels) hotels in Beukenhorst West en Schiphol Rijk. De aanstaande transformatie van de relatief jonge Molenwerf-gebouwen naar luxe appartementen in Amsterdam-West toont aan dat de markt voor transformaties in Amsterdam steeds volwassener wordt, en dat ook voor de recentere bouw transformatie financieel bereikbaar wordt.

36

aanbouwlocaties waren de Zuidas, Westerdokseiland, Oostelijke Handelskade (allen Amsterdam) en Schiphol-Centrum (Amstelland-Meerlanden).

Figuur 3.9 Voorraadontwikkeling kantoren MRA 2005 – 2012 (x1.000 m2 BVO) 400  

300  

200  

nieuwbouw  /   opgeleverd  

100  

func=ewijziging  /   sloop  

0  

2005  

2006  

2007  

2008  

2009  

2010  

2011  

2012  

Overigens kan het beeld uit figuur 3.11 vragen oproepen, omdat er voor de meeste jaren meer kantoren in aanbouw lijken te zijn dan het volgende jaar opgeleverd. Dit komt omdat de aanbouwtijd vaak meer dan 1 jaar bedraagt en dezelfde kantoormeters in aanbouw dus enkele jaren in de registraties terug kunnen komen, maar slechts 1x opgeleverd worden.

saldo  (ontwikkeling   voorraad)  

-­‐100  

-­‐200  

Figuur 3.10 Initiatieven transformatie kantoren 2010-2012 (x 1.000 m2), naar deelregio

Figuur 3.11 Oplevering en in aanbouw genomen nieuwbouw kantoren

200   180  

700  

160  

600  

120   100   80  

2010  

60  

2011  

40  

2012  

20  

d   e   er

Al m

-­‐W st an

/  L

at er

el ys

ta

la nd  

  er d st Za

Am

st el

la

Ha

nd

re ek

-­‐M

Am

nd la ee r

-­‐IJ m le ar

am

en  

d   m on

re ek   st ht ec  V  &

jan.  2006   jan.  2007   jan.  2008   jan.  2009   jan.  2010   jan.  2011   jan.  2012   jan.  2013  

500   400   300   200   100  

0  

oi

x  1.000  m2  bvo  

140  

Go

1-1-2006 t/m 1-1-2013 (MRA)

0  

Kantoorruimte  in  aanbouw  

Opgeleverde  nieuwbouw  (in  jaar  ervoor)  

37

3.5 Relatie met Uitvoeringsstrategie In deze paragraaf wordt stilgestaan bij de relatie tussen de ontwikkelingen op de kantorenmarkt van 2012 en de afspraken die in de Uitvoeringsstrategie 2010-2040 zijn vastgelegd.

componenten aan te wijzen: trends als het nieuwe werken hebben zich vertaald in een structurele daling van het aantal kantoormeters per arbeidsplaats en het kantoorgebruik als geheel. Meer inzicht in deze gebruiksdynamiek krijgen is een opgave voor de nabije toekomst.

Transformatieopgave Uitvoeringsstrategie en realisatie Grote en groeiende discrepantie met vraagraming 2010-2040 De feitelijke ontwikkeling van de economie en de vraag naar werklocaties is al jaren duidelijk anders dan de verwachtingen en ambities ten tijde van de formulering van de Uitvoeringsstrategie 2010-2040. In de vraagraming die aan de Uitvoeringsstrategie ten grondslag ligt wordt in beide scenario’s (hoog scenario Global Gateway en referentiescenario Transatlantic Market) uitgegaan van een groei van het kantoorgebruik. De feitelijke ontwikkeling betekent dat er een inmiddels grote en nog steeds groeiende discrepantie met de raming optreedt, zoals zichtbaar is in figuur 3.12 Figuur 3.12 Ontwikkeling gerealiseerde uitbreidingsvraag kantoren 2005-2012 t.o.v.

vraagraming 2010-2040 250   200   150  

Prognose  jaarlijkse  uitbreidingsvraag   kantoren  volgens  hoogste  scenario  (GG)   Prognose  jaarlijkse  uitbreidingsvraag   kantoren  volgens  referenDescenario  (TM)   Feitelijke  uitbreidingsvraag  

50   0  

2005   2006   2007   2008   2009   2010   2011   2012   2013   2014   2015   2016   2017   2018   2019   2020   2021   2022   2023   2024   2025   2026   2027   2028   2029   2030   2031   2032   2033   2034   2035   2036   2037   2038   2039  

x  1.000  m2  bvo  

100  

-­‐50   -­‐100   -­‐150   -­‐200  

Natuurlijk heeft de aanhoudende crisis waarin we ons bevinden een aanzienlijke drukkende werking op het gebruik van kantoren – grote bedrijven en instanties in de MRA reorganiseren en bezuinigen op huisvesting. Daarnaast zijn er echter structurele

In de uitvoeringsstrategie is tot 2020 transformatie dan wel sloop voorzien van 1,5 mln m2 kantoren, wat 150.000m2 per jaar inhoudt. Het totaal van (voorgenomen) transformatie en sloop van kantoormeters bedraagt 670.000 m2 in de periode 1-1-2010 tot 1-1-2013. Qua transformatie van kantoren loopt de MRA dus voor op schema.

Afspraken uitvoeringsstrategie kantoren 2010-2040: Reductie planaanbod met 1,8 mln m² bvo Om het evenwicht tussen vraag en aanbod te herstellen dienen er minder plannen tot ontwikkeling gebracht te worden. Deze opgave hebben de deelregio’s in de actualisering van de Uitvoeringsstrategie ter hand genomen.

Stimuleren van transformatie van 1,1 mln m² bvo voor 2020 De opgave ligt in het terugbrengen van de leegstand door het uit de markt nemen/ transformeren van de 1,1 mln m² aan incourante kantoorpanden die de MRA momenteel telt. De kantorenmeters worden onttrokken door een functiewijziging naar bijvoorbeeld hotel, (studenten)woningen, etc.

Bevorderen herontwikkeling van 1,5 mln m² bvo (sloop-nieuwbouw op zelfde locatie) tot 2020 Voor de noodzakelijke verversing van de voorraad is het essentieel dat er voldoende herontwikkelingsinitiatieven worden genomen door eigenaars van bestaand vastgoed. Tot 2020 gaat het om 1,5 mln m² bvo.

Aanvullende sloop-/transformatieopgave van 0,4 mln m² bvo tot 2020 De aanvullende transformatieopgave (door het achterlaten van verouderde panden en nieuwbouw van die bedrijven op uitbreidingslocaties) bedraagt circa 400.000 m² bvo voor het tijdvak 2010-2020. Dit komt bovenop de transformatieopgave die er nu al ligt voor de reeds aanwezige structurele leegstand.

38

Aanvullende planreductie 2012

Reductie planvoorraad kantoren per deelregio

In de Uitvoeringsstrategie is berekend dat nog 434.000 m² aan planaanbod van kantoren moet worden geschrapt of worden doorgeschoven tot na 2020 om de beoogde optimale balans tussen vraag en aanbod in de periode 2010-2020 te kunnen realiseren. In 2012 is er per deelregio geïnventariseerd waar de programmering van kantoren tot 2020 nog verder aangescherpt kan worden. Eind 2012 is op de 4e PRESconferentie daarop besloten om aanvullend op de Uitvoeringsstrategie nog tot 1,06 mln. m² bvo kantoormeters te schrappen of uit te faseren tot na 2020. Deze aanscherping waaraan de deelregio’s zich gecommitteerd hebben is zichtbaar in tabel 3.1. Op dit moment worden de plannen uitgewerkt op gebiedsniveau. Hierdoor is de daling van de planvoorraad nog niet geheel in de cijfers (tabel 3.3) zichtbaar.

De reductie van de planvoorraad kantoren met 1,8mln m² BVO, zoals vastgelegd in de Uitvoeringsstrategie, leidt tot een planvoorraad van 2.75 mln m² van 2010 tot 2040. Op het peilmoment van de Uitvoeringsstrategie was er tevens 435.000 m² in aanbouw, die ook meegenomen is in de totaalberekening. Zie ook tabel 3.2. De deelnemende gemeenten hebben zich gecommitteerd om deze planvoorraden als bovengrens te respecteren bij hun planvorming.

Vraag 2010-2020*

Almere-Lelystad Amstelland-Meerlanden Amsterdam Gooi- en Vechtstreek

Aanbod 2010-2020**

635

Match = te reduceren planaanbod 2010-2020

653

voorgenomen reductie planaanbod 2010-2020 19

Gooi en Vechtstreek

399

525

124

128

1.082

1.207

125

***415

105

217

113

160

Haarlem-IJmond

91

96

4

0

Zaanstreek-Waterland

45

93

48

0

Metropoolregio totaal

2.357

2.791

434

645 - 1060

* Vraagraming gebaseerd op Global Gateway-scenario inclusief 5% frictie leegstand in 2020 ** Aanbod bestaande uit planvoorraad in duizend m2 plus courante leegstand *** Voorgenomen reductie voor de hele periode tot 2040. Onderscheid tussen 2010-2020 en 2020-2040 moet nog worden gemaakt; redeneerlijn nog in ontwikkeling Bron: Eindrapport Plabeka werklijn programmering, 2012

Totaal Planvoorraad + in aanbouw

7.000

125.000

132.000

0

0

132.000

36.000

38.000

74.000

35.000

0

109.000

Amstelland-Meerlanden

152.000

340.400*

492.400

60.000

30.000

582.400*

Amsterdam

122.000

569.900

691.900

410.700

0

1.102.600

Haarlem-IJmond

357

Planvoorraad 2030-2040

Resultaat redeneerlijnen

Planvoorraad 2020-2030

Uitvoeringsstrategie

Planvoorraad 2020 + in aanbouw 1-1-2010

Voorgenomen aanvullende reductie planaanbod (x1.000 m2 bvo)

Planvoorraad 2010-2020

Vastgestelde planvoorraad kantoren Uitvoeringsstrategie per 1-1-2010

In aanbouw 1-1-2010

Tabel 3.1

Tabel 3.2

Zaanstad-Waterland

35.000

64.000

99.000

0

0

99.000

Almere-Lelystad

83.000

576.820

659.820

508.480

0

1.168.300

435.000

1.714.120

2.149.120

1.014.180

30.000

3.193.300

Totaal MRA

* inclusief 40.000 nog te schrappen kantoormeters in planvoorraad Amstelland

In tabel 3.3 is zichtbaar hoe de stand van de planvoorraad per 1-1-2013 zich verhoudt tot de Uitvoeringsstrategie. Om een goed vergelijk tussen de vastgelegde planvoorraad in de Uitvoeringsstrategie (ingangsdatum 1-1-2010) en de huidige planvoorraad opgegeven door de MRA-gemeenten (monitor, peildatum 1-1-2013) te kunnen maken, zijn de kantoren die op 1-1-2010 in aanbouw waren en na in de tussentijd tijd gerealiseerd zijn meegenomen in de vergelijking tussen beide meetmomenten. Op 1-1-2013 zijn er nog 172.000m² kantoren in aanbouw, en in de jaren 2010, 2011 en 2012 is het totaalsaldo van opleveringen (622.000 m² bvo) en onttrekkingen (668.000 m² bvo) -46.000 m² geweest. De totale planvoorraad bedraagt per 1-1-2013 2.943.000 m² bvo.

39

deelregio’s is sprake van een lichte daling van de planvoorraad ten opzichte van de Uitvoeringsstrategie.

Planvoorraad tot 2020 inclusief realisaties*

C

D

E= A+B+C+D

Totaal gerealiseerd + planvoorraad t/m 2040

Planvoorraad tot 2020

B

Planvoorraad 2030-2040

In aanbouw 1-1-2013

A

Planvoorraad 2020-2030

Transformaties / sloop (‘10, ‘11, ‘12)

Planvoorraad kantoren Monitor stand 1-1-2013

Opgeleverd (‘10, ‘11, ‘12)

Tabel 3.3

F

G

H= D+E+F

Gooi & Vechtstreek

29.000

-35.000

0

125.000

119.000

0

0

119.000

HaarlemIJmond

53.000

-54.000

9.000

35.000

43.000

30.000

0

73.000

AmstellandMeerlanden

180.000

-86.000

40.000

324.700

458.700

60.000

30.000

548.700

Amsterdam

220.000

-434.000

122.000

506.300

414.300

616.275**

ZaanstreekWaterland

47.000

-31.000

0

53.000

69.000

0

Almere / Lelystad

93.000

-28.000

1.000

488.900

554.900

548.700

0 1.103.600

622.000

-668.000

172.000 1.532.900 1.658.900 1.254.975

30.000 2.943.875

Totaal MRA

In de aanvullende planreductie van eind 2012 is becijferd dat er nog eens 434.000 m2 bvo moet worden geschrapt of moet worden doorgeschoven tot na 2020 om een betere verhouding van vraag en aanbod te kunnen realiseren. De Plabeka-gemeenten hebben toegezegd om meer te reduceren, tot 1,06 mln. m2 bvo. Zie hiervoor tabel 3.2, 3e kolom. Uit tabel 3.3 blijkt dat deze reducties per 1-1-2013 nog niet terugkomen: in de volgende jaargangen zal de planvoorraad wel duidelijk lager moeten uit gaan komen.

0 1.030.575 0

69.000

* saldo opgeleverd + transformaties 2010, 2011 en 2012 en kantoren in aanbouw 1-1-2013 ** planvoorraad Amsterdam is op basis van een aangescherpte monitoring van geplande , o.a.private kantoorplannen. Hierdoor valt de planvoorraad per 1-1-2013 aanmerkelijk hoger uit dan voorheen. Amsterdam is voornemens deze planvoorraad op korte termijn terug te brengen.

Hoewel er verschillende nuanceringen bij de tabellen gemaakt kunnen worden10), wordt duidelijk dat het totaal van planvoorraad, realisaties en in aanbouw zijnde kantoren ook in 2013 onder de totale planvoorraad van de Uitvoeringsstrategie blijft. De afname van planvoorraad geldt voor de periode tot 2020. In de periode tot 2030 is het aantal te ontwikkelen kantoormeters hoger dan ten tijde van de Uitvoeringsstrategie, onder andere omdat er plannen van vóór 2020 zijn uitgesteld tot na die datum. Voor de periode na 2030 staan nauwelijks toevoegingen van kantoormeters gepland. Met enige reserve kan geconcludeerd worden dat de deelnemende gemeenten uitvoering geven aan de afspraken die in de Uitvoeringsstrategie zijn vastgelegd. In alle

10) O.a. de opgegeven transformaties en onttrekkingen zijn voornemens en nog niet (altijd) gerealiseerd, en kunnen dus het beeld ietwat vertekenen. Daarnaast maken de transformaties in principe deel uit van de ambitie ter transformatie van kantoren en niet van de reductie van de planvoorraad, maar zijn deze als onderdeel van de voorraadontwikkeling wel meegerekend in deze tabel

40

4 Bedrijventerreinen

41

42

Westrandweg, Amsterdam

4

43

Bedrijventerreinen

Dit hoofdstuk behandelt de ontwikkelingen op bedrijventerreinen in de MRA in 2012, en gaat specifiek in op de uitgiften van nieuw bedrijventerrein (4.2), de bedrijfsruimtemarkt (4.3) en de uitgiften op gemengd-plus terreinen (4.4). In de slotparagraaf 4.5 worden de kwantitatieve afspraken uit de Uitvoeringsstrategie weergegeven en worden de gerealiseerde uitgiften afgezet tegen de vraagprognose uit de Uitvoeringsstrategie. Daarnaast wordt er inzicht geboden in de plancapaciteit.

4.1 Belangrijkste feiten op een rij • Het in de MRA gerealiseerde uitgifteniveau in 2012 - 13,9 ha – is vergeleken met de periode 2000-2010 zeer laag, en is nog een fractie lager dan de uitgiften in 2011. • Het merendeel van de uitgiften vond plaats in Flevoland en Haarlem-IJmond. In Almere / Lelystad werd 5,3 ha uitgegeven, in Haarlem-IJmond 3,0 ha. • De bedrijfsruimtemarkt was in 2012 minder in beweging dan in 2011: 303.000 m² bedrijfsruimte werd verhuurd of verkocht. Indicatief betekent een transactievolume van 300.000 m², (omgerekend naar ha bij een FSI11) van 0,7) ongeveer 40-45 ha aan transacties op bestaande bedrijven-terreinen. • Het aanbod aan bedrijfsruimten was lager dan in 2011: 1,4 mln. m². Het aanbod is in vrijwel alle deelregio´s gedaald, behalve Zaanstreek-Waterland. Dit betekent overigens niet per definitie dat de leegstand op bedrijventerreinen afgenomen is. • In 2012 hebben 8 uitgiften in de MRA plaatsgevonden op terreinen die hoge milieucategorieën kunnen herbergen, voor een totaal van 8,2 ha. In drie van de gevallen is bekend dat de uitgiften ook daadwerkelijk gedaan zijn aan bedrijven in de hoge milieucategorie. • De totale uitgifte van bedrijventerreinen is in 2012 veel lager dan het langjarige gemiddelde en blijft al 3 jaar achter bij het door de regio gehanteerde Global Gateway scenario - ook het terughoudende (TM) scenario had hogere uitgiften voorzien voor de afgelopen jaren. • De planvoorraad aan bedrijventerreinen blijft binnen de grenzen die daarvoor in de Uitvoeringsstrategie gesteld zijn. • Eind 2012 is besloten tot een verdere aanscherping van de planvoorraad bedrijventerreinen. Het voornemen van de deelregio’s is om tot 210 ha bedrijventerrein te schrappen uit de planvoorraad of door te schuiven tot na 2020. Omdat deze aanscherping nog per locatie moet worden doorgevoerd, komt deze nog niet in de overzichten van de planvoorraad terug.

4.2 Uitgifte bedrijventerreinen 2011 Ook de uitgiften van nieuwe bedrijventerreinen staan door de aanhoudende economische tegenwind onder druk. Vergeleken met de historische reeks uitgiften van bedrijventerreinen in de MRA is het gerealiseerde uitgifteniveau van nieuwe kavels in 2012 (13,9 ha) zeer laag. Na 2011 is 2012 het tweede jaar waarin de uitgiften in de gehele MRA sterk achterblijven op het historische gemiddelde van ruim 40ha per jaar. Daarbij moet aangetekend worden dat de zeer hoge niveaus van 2000 en 2001 in de MRA nooit meer gehaald zijn en het daarmee gemiddelde enigszins vertekent. Her-uitgifte van bestaande kavels worden overigens niet tot de uitgiften gerekend zoals weergegeven in figuur 4.1. Deze vallen onder de transacties in bedrijfsruimten, die worden uitgedrukt in m² bvo.

Grootste uitgifte in Flevoland De grootste oppervlakte bedrijventerrein werd in 2012 in Almere / Lelystad (5,3 ha netto) uitgegeven, daarna volgen Haarlem-IJmond (3,0 ha), Gooi- en Vechtstreek (2,3 ha), Amstelland-Meerlanden (1,8 ha) en Amsterdam (1,5 ha). In Zaanstreek-Waterland waren er in 2012 geen uitgiften. Zie ook figuur 4.2. Alle uitgiften waren relatief kleinschalig en bleven onder de 2 hectare. Op Lage Kant in Almere werd 1,9 ha uitgegeven. In Hilversum was er een uitgifte van 1,8 ha, terwijl op Polanenpark 1,7 ha en op Schiphol Logistics Park 1,55 ha werd uitgegeven. In figuur 4.3 is zichtbaar dat Almere/Lelystad ook historisch gezien vaak het hoogste uitgifteniveau realiseert in de MRA. In Gooi- en Vechtstreek, waar sinds 2000 relatief weinig wordt uitgegeven, zijn de laatste 2 jaar wel in het oog springende uitgiften geweest.

11) Floor space index: indicator voor de dichtheid van bebouwing van een terrein

44

Figuur 4.1 Uitgifte bedrijventerreinen MRA 2000 t/m 2012

Figuur 4.3 Cumulatieve uitgifte bedrijventerreinen 2000 t/m 2012 per deelregio per jaar 250  

140  

2012   2011   2010   2009   2008   2007   2006   2005   2004   2003   2002   2001   2000  

200  

100   80  

150  

Uitgi%e  in  ne)o  ha.  

Ne#o  uitgi*e  in  ha.  

120  

60   40   20   0  

 

00

20

 

01

20

 

02

20

 

03

20

 

04

20

 

05

20

 

06

20

 

07

20

 

08

20

 

09

20

 

10

20

 

11

20

 

12

20

2  

50  

 '1

0  -­‐

 '0

100  

0   ere  

Alm

d  

lysta

/  Le

n  

nde

erla

-­‐Me

and stell

Am

Figuur 4.2 Uitgifte bedrijventerreinen MRA 2005 t/m 2012 (netto ha) 60  

50   Zaanstreek-­‐Waterland  

40  

Ijmond-­‐Haarlem   Gooi  en  Vechtstreek  

30  

Amsterdam   Amstelland-­‐Meerlanden  

20  

Almere  /  Lelystad   10  

0  

2005  

2006  

2007  

2008  

2009  

2010  

2011  

2012   Autoboulevard Westpoort, Amsterdam

am  

terd

Ams

k  

tree

chts

n  Ve

i  e Goo

em  

aarl

nd-­‐H

Ijmo

Za

 

land

ater

ek-­‐W

re anst

45

4.3 De markt voor bedrijfshuisvesting Ontwikkeling transacties en aanbod in de MRA In deze paragraaf staat niet de uitgifte van bedrijfskavels voor nieuwbouw centraal, maar juist het aanbod en bruto ingebruikname (transacties) van bedrijfspanden, vooral op reeds bestaande bedrijventerreinen. Aangezien de overheid geen directe invloed heeft op markttransacties van bedrijfsmatig vastgoed, hebben de Plabeka-partners op dit onderdeel geen concrete afspraken gemaakt. De cijfers in deze paragraaf geven Plabeka echter wél aanvullend inzicht in de ontwikkelingen op bestaande terreinen, onder andere op het gebied van ruimtelijk economische dynamiek en het aanbod van bedrijfspanden. Dit laatste is van invloed op de omvang van de planvoorraad. De bedrijventerreinenmarkt is minder inzichtelijk dan de kantorenmarkt. De landelijke vakbladen PropertyNL en Vastgoedmarkt worden alom als betrouwbare bronnen gezien. Net als in de vorige monitorrapportages is op basis van een inventarisatie van gegevens uit de vakbladen PropertyNL en Vastgoedmarkt een overzicht samengesteld waardoor indicatief inzicht wordt verkregen in de omvang en ontwikkeling in de bedrijfsruimtemarkt in de Metropoolregio (zie figuur 4.4). Deze cijfers betreffen de geregistreerde transacties van panden op zowel bedrijventerreinen, zeehaventerreinen als ook solitair en/of in woonwijken gelegen.

2011 scherp gedaald is tot 1,4 mln m². De afname van het aanbod staat overigens niet gelijk aan een afname van de leegstand op bedrijfspanden: de panden kunnen nog steeds in gebruik zijn. Het is daarnaast mogelijk dat veel eigenaren hun aanbod van de markt gehaald hebben13).

Transacties en aanbod per deelregio Figuur 4.5 biedt een beeld van de regionale spreiding in de transacties in 2012. De transacties daalden vooral sterk in Amstelland-Meerlanden (-69%), terwijl AlmereLelystad en Gooi en Vechtstreek stijgende transactieniveaus lieten zien. Het grootste transactievolume vond plaats in Amsterdam (135.000 m²). Het aanbod bedrijfsruimten in de MRA van 1,4 mln. m² bevindt zich vooral in Amsterdam (470.000 m²). Het aanbod is in vrijwel alle deelregio´s gedaald, behalve ZaanstreekWaterland. Hier steeg het aanbod tot ruim 220.000 m².

Figuur 4.4 Transacties en aanbod van bedrijfsruimten in de MRA 2005 t/m 2012 2.000.000  

Ontwikkeling transacties en aanbod in de MRA

1.800.000  

In 2012 werd 303.000 m² bedrijfsruimte verhuurd of verkocht aan een nieuwe eindgebruiker (figuur 4.4). De bedrijfsruimtemarkt was daarmee minder in beweging dan in 2011, toen nog ruim 400.000 m² aan transacties werd geregistreerd. Vastgoedmarkt en PropertyNL noteerden over de periode 2005-2012 een gemiddelde van 377.000 m² aan transacties per jaar. Het niveau van 2012 ligt daar dus ruim onder.

Transacties in dat jaar

1.400.000   Aanbod in dec. van dat jaar

1.200.000   m2  vvo  

Indicatief betekent een transactievolume van 300.000 m², (omgerekend naar ha bij een FSI12) van 0,7) ongeveer 40-45 ha aan transacties op bestaande bedrijventerreinen. Gezien de beperkte uitgifte van nieuwbouwkavels in 2012 heeft een groter deel van de ruimtelijk economische dynamiek plaatsgevonden in bestaande bedrijfsgebouwen.

1.600.000  

1.000.000   800.000   600.000   400.000   200.000  

12) Floor space index: indicator voor de dichtheid van bebouwing van een terrein 13) Overigens biedt de meetmethode via Vastgoedmarkt/PropertyNL ook geen 100% dekking van alle aangeboden panden.

0  

2005  

2006  

2007  

2008  

2009  

2010  

2011  

2012  

46

Figuur 4.5 Transacties bedrijfsruimte 2005 t/m 2012 per MRA-deelregio 250.000  

200.000   m2  vvo  

2005   2006  

150.000  

2007   2008   2009  

100.000  

2010   2011   2012  

50.000  

0  

Almere  /   Lelystad  

Amstelland-­‐ Meerlanden  

Amsterdam  

Gooi  en   IJmond-­‐Haarlem   Zaanstreek-­‐ Vechtstreek   Waterland  

Figuur 4.6 Aanbod bedrijfsruimte 1-1-2005 t/m 1-1-2013 per MRA-deelregio 700.000   600.000  

Jan.  2005   Jan.  2006   Jan.  2007   Jan.  2008   Jan.  2009   Jan.  2010   Jan.  2011   Jan.  2012   Jan.  2013  

m2  vvo  

500.000   400.000   300.000   200.000   100.000   0  

Lassie-silo en pakhuizen, Westerveer, Wormerland

Almere  /   Lelystad  

Amstelland-­‐ Meerlanden  

Amsterdam  

Gooi  en   Vechtstreek  

IJmond-­‐ Haarlem  

Zaanstreek-­‐ Waterland  

47

4.4 Situatie op gemengd – plus terreinen Vestigingsruimte voor de zware industrie is beperkt in de MRA. In de Uitvoeringsstrategie is vastgesteld dat het tekort aan gemengd plus terreinen in 2040 is teruggebracht van 240 ha tot 135 ha aan fysieke ruimte in 2040. Afgaande op de vraagraming ontstaan er voor 2020 toch tekorten in drie deelregio’s: ZaanstreekWaterland (-11 ha), Amsterdam (-10 ha) en Gooi en Vechtstreek (-24 ha). Daarnaast blijkt uit onderzoek van de provincie Noord-Holland dat de beperkte milieuruimte een belemmerende rol kan spelen bij de uitgifte van een aantal terreinen in het Noordzeekanaalgebied. In hoeverre dit ook voor gemengd-plus terreinen geldt die niet tot de haven behoren, is onduidelijk. Gezien de voorziene tekorten is besloten de situatie op gemengd-plus terreinen nauwlettend te monitoren – met name wat betreft de uitgiften en in hoeverre deze daadwerkelijk aan bedrijven uit hogere hindercategorieën gedaan zijn. In 2012 hebben 8 uitgiften in de MRA plaatsgevonden op terreinen die hoge milieucategorieën kunnen herbergen. Zie tabel 4.1.

Tabel 4.1

Uitgiften op hoge-milieucategorie-terreinen (bedrijven én haventerreinen)

Gemeente

Locatie

Segment

Uitgifte 2012 in ha

Haarlemmerliede

Polanenpark

Modern gemengd / gemengd-plus

1,7 Nee

Amsterdam

Amerikahaven Zuidoost (havengerelateerd)

Havengerelateerd

1,5 ja, uitgiften t.b.v. uitbreiding zittend bedrijf.

Almere

Stichtsekant

Gemengd plus, transport en distributie

1,2 Nee

Amsterdam

Mercuriushaven (Havenger.)

Havengerelateerd

1,0 ja, uitgiften t.b.v. uitbreiding zittend bedrijf.

Amsterdam

Amerikahaven Noordwest

Havengerelateerd

0,9 Onbekend

Almere

De Vaart VI

Modern gemengd/ gemengd plus

0,8 Nee

Amsterdam

Mercuriushaven (kadegebonden)

Kadegebonden

0,8 ja, uitgiften t.b.v. uitbreiding zittend bedrijf.

Amsterdam

Cornelis Douwesterrein

Gemengd-plus

0,3 Onbekend

TOTAAL

Uitgegeven aan bedrijf met activiteiten milieucategorie ( 4, 5 of 6)?

8,2 ha

Fokker Business Park, Haarlemmermeer

48

4.5 Relatie met Uitvoeringsstrategie Deze paragraaf legt de verbinding met de afspraken die in de Uitvoeringsstrategie 20102040 en de (markt)ontwikkeling. Er wordt stilgestaan bij de kwantitatieve afspraken die in de Uitvoeringsstrategie zijn vastgelegd (zie kader), de ontwikkeling van de feitelijke uitbreidingsvraag ten opzichte van de vraagraming die aan de basis ligt van de Uitvoeringsstrategie-afspraken en daarnaast wordt geanalyseerd of de planvoorraden voor de deelregio’s in overeenstemming zijn met deze eerder gemaakte afspraken.

Belangrijkste afspraken Uitvoeringsstrategie 2010 - 2040 Reductie planaanbod bedrijventerreinen met 514 ha Het resultaat van deze Uitvoeringsstrategie is dat er in de MRA in totaal voor 514 ha planaanbod bedrijventerreinen wordt geschrapt of uitgefaseerd tot na 2040. De deelregio’s met de grootste overschotten hebben hun planvoorraad aan bedrijventerreinen teruggebracht: - Amstelland-Meerlanden met 330 ha; - Almere-Lelystad met 149 ha; - Zaanstreek-Waterland met 36 ha. Er zijn voornamelijk zachte plannen geschrapt of gefaseerd tot na 2040. In vrijwel alle deelregio’s zijn vraag en aanbod tot 2040 door de reductie meer in evenwicht gekomen.

Tekort gemengd plus in 2040 teruggebracht met 110 ha Milieuruimte en vestigingsruimte voor de zware industrie zijn een schaars goed in de MRA. Voorafgaand aan deze Plabeka-exercitie was in de uitgangssituatie sprake van een tekort van 240 ha gemengd plus terrein tot 2040 (niveau planaanbod uitgangssituatie: 140 ha). Als onderdeel van deze nieuwe Uitvoeringsstrategie is – met name in Flevoland – 110 ha extra ruimte gereserveerd voor dit type terrein. In totaal is het aanbod gemengd plus tot 2040 nu 250 ha, waardoor het voorziene tekort is teruggelopen van 240 ha tot 135 ha fysieke ruimte in 2040.

Aanvullende planreductie 2012: 210 ha In de Uitvoeringsstrategie is berekend dat, voor de beoogde optimale balans tussen vraag en aanbod in de periode 2010-2020 nog 335 ha aan plannen voor bedrijventerreinen moet worden geschrapt of worden doorgeschoven tot na 2020. In 2012 is er per deelregio geïnventariseerd waar de programmering tot 2020 nog verder Bedrijfsgebouw, Zaanstad

49

aangescherpt kan worden. Eind 2012 is op de PRES-conferentie daarop besloten om aanvullend op de Uitvoeringsstrategie nog 210 ha bedrijventerrein te schrappen of uit te faseren tot na 2020. Deze aanscherping waaraan de deelregio’s zich gecommitteerd hebben is zichtbaar in tabel 4.2. Op dit moment worden de plannen uitgewerkt op gebiedsniveau. Hierdoor is de daling van de planvoorraad nog niet geheel in de cijfers (tabel 4.3) zichtbaar. Voorgenomen aanvullende reductie planaanbod

Vraag 2010-2020* Almere-Lelystad

Aanbod 2010-2020

484

Figuur 4.7 Behoefteraming 2010-2040 vs. feitelijke uitgifte bedrijventerreinen 2005-2012 (MRA)

Resultaat redeneerlijnen Match = uit te stellen na 2020

70  

voorgenomen reductie 20102020

505

21

118

Amstelland-Meerlanden

105

320

215

**50

Amsterdam

111

206

95

42

65

33

-32

0

Gooi- en Vechtstreek Haarlem-IJmond

35

28

-7

0

Zaanstreek-Waterland

61

103

42

0

Metropoolregio totaal

861

1.195

335

210

Vraagraming gebaseerd op Global Gateway-scenario Vanwege juridisch planologische redenen en ontwikkelingscontracten met derden heeft het verder faseren in de deelregio AM op dit moment verregaande consequenties. Daarnaast betreft het deels de A4 Zone west (ACT) waar een voor de regio specifiek segment wordt gerealiseerd. Inzet is wel om de voorraad aan bouwrijpe locaties af te stemmen op de vraag en op termijn de rechten voor locaties die niet tot ontwikkeling worden gebracht uit de juridisch planologische voorraad te halen.

Bron: Eindrapport Plabeka werklijn programmering, 2012

Prognose  jaarlijkse  uitgi:e  volgens   hoogste  scenario  (GG)  

60  

Prognose  jaarlijkse  uitgi:e  volgens   referenBescenario  TM  

50  

Feitelijke,  gerealiseerde  uitgi:e  

40   30   20   10   0  

2005   2006   2007   2008   2009   2010   2011   2012   2013   2014   2015   2016   2017   2018   2019   2020   2021   2022   2023   2024   2025   2026   2027   2028   2029   2030   2031   2032   2033   2034   2035   2036   2037   2038   2039  

Uitvoeringsstrategie

* **

De totale uitgifte van droge bedrijventerreinen is in 2012 veel lager dan het langjarige gemiddelde en de prognose van de vraag, zie ook figuur 4.7. Het in de Uitvoeringsstrategie vastgestelde Global Gateway scenario14) gaat voor de periode 20102020 uit van een jaarlijkse uitgifte van 64 ha netto per jaar, 39 ha voor de periode 20202030 en 29 ha voor de periode 2030-2040. Geconcludeerd moet worden dat de uitgiften behoudens 2010 sterk achterblijven op de vraagraming.

Ne#o  ha  

Tabel 4.2

Aanhoudend lagere uitgiften dan voorzien in vraagraming 2010-2040

14) Zie bijlage voor beschrijving van de scenario’s uit de vraagraming Bedrijfsgebouw, Purmerend

50

De geconstateerde discrepantie met de vraagraming volgens het Global Gateway scenario geldt vooral voor Flevoland. Opgemerkt moet worden dat het Global Gateway scenario om twee redenen vooral in Flevoland leidt tot een vraag naar bedrijventerreinen: 1. Er is uitgegaan van de “Schaalsprong Almere”, die neerkomt op 100.000 extra arbeidsplaatsen in Flevoland in de periode 2010-2030. 2. Er is in Flevoland gerekend met een meer ruimte-extensieve invulling van de bedrijventerreinen. Een doortrekking van de huidige verschillen in ruimtegebruik tussen Flevoland en de rest van de MRA.

Uit tabel 4.3 mag worden geconcludeerd dat dat de Uitvoeringsstrategie-afspraken qua planaanbod bedrijventerreinen in grote lijnen worden gerespecteerd. Het planaanbod is 75 ha lager dan ten tijde van de uitvoeringsstrategie, en in de periode 2010-2012 is in totaal 68 ha uitgegeven.

Monitoring planaanbod totaal De Uitvoeringsstrategie-afspraken over reductie van het planaanbod hebben geleid tot een totaal resterend planaanbod van 1.811 ha bedrijventerreinen tot 2040, zie tabel 4.3 (1e kolom). Het merendeel van dit planaanbod per medio 2010 is in de Provincie Flevoland gelegen. Daarnaast is er een aanzienlijke planvoorraad in AmstellandMeerlanden (358 ha15)), Amsterdam (206ha) en Zaanstreek-Waterland (158ha). Uit de invoer van de gemeenten voor de monitor 2013 blijkt dat het totaal aan plannen zich na 1½ jaar nog steeds goed verhoudt met het gereduceerde planaanbod in de uitvoeringsstrategie, waarbij het MRA-totaal op 1.736 ha uitkomt. Per deelregio zijn er kleine verschillen, die in de meeste gevallen verband houden met in de tussentijd gedane uitgiftes en/of aanvullende geschrapte planvoorraad. Tabel 4.3

Planvoorraad bedrijventerreinen MRA, stand 1-1-2013 Planaanbod na reductie (US, medio 2010) (ha)

Planaanbod monitor (1-1-2013) (ha)

Amstelland-Meerlanden en Zaanstreek-Waterland kennen een kleine groei in het planaanbod ten opzichte van de uitvoeringsstrategie. Het verschil voor de AM-regio kan voor een groot deel worden verklaard doordat een locatie (Schiphol Logistics Park) niet in zijn geheel meegenomen blijkt te zijn in de in 2010 uitgevoerde inventarisatie van de Uitvoeringsstrategie. De overcapaciteit in Zaanstreek-Waterland kan verklaard worden door de omvangrijke onttrekking van andere bedrijventerreinen aan de voorraad. Er worden in de deelregio grootschalige transformaties (op dit moment minimaal 15 ha) van bedrijventerreinen naar andere functies uitgevoerd. Het areaal bedrijventerrein wordt hierdoor per saldo kleiner. Om een scherper beeld te krijgen van de plancapaciteit in deze deelregio zouden transformaties daarom met de planvoorraad verrekend moeten worden. De aanvullende aanscherping van de programmering, zoals eind 2012 overeengekomen, zal er voor gaan zorgen dat planvoorraad uit de ontwikkelperiode 2013-2020 wordt geschrapt of doorgeschoven naar een periode verder in de toekomst. Op dit moment komen de voorgenomen 210ha (zie tabel 4.2, laatste kolom) nog niet terug in een gereduceerd planaanbod in tabel 4.3. De verwachting is dat de extra reductie wel in de cijfers van de aankomende editie van de monitor (met stand 1-1-2014) terug zal komen. 15) In de US staat 438ha, en een aanvullende schrapactie van 80ha. Deze reductie van 80ha voor de Greenport-locaties is wel benoemd maar nog niet definitief vastgelegd in de Uitvoeringsstrategie. Deze 80ha leidt tot 358 ha resterend planaanbod, en is als zodanig doorgevoerd in de planvoorraad voor de Monitor 2013.

Waarvan te ontwikkelen in: 20132020

20202030

20302040

Na 2040

Almere-Lelystad

977

925

452

362

57

54

Amstelland-Meerlanden

358

372

306

66

0

0

Amsterdam

206

180

179

1

0

0

Gooi en Vechtstreek

34

21

21

0

0

0

Haarlem-IJmond

78

69

34

34

0

0

Zaanstreek Waterland

158

169

118

51

0

0

Metropoolregio totaal

1.811

1.736

1.111

515

57

54

* Na 1-1-2013 heeft er een flinke correctie op de grondexploitaties plaatsgevonden in Almere, waardoor het meest recente planaanbod voor Almere-Lelystad ruim lager uitvalt. Deze getallen zijn echter niet in deze Monitoreditie opgenomen. Sloterdijk, Amsterdam

5 Zeehaventerreinen

51

52

Atlaspark, Amsterdam-Westpoort

5

53

Zeehaventerreinen

Dit hoofdstuk biedt een overzicht van de ontwikkelingen op de zeehaventerreinen in het Noordzeekanaalgebied, een van de belangrijkste economische schakels in de MRA. In paragraaf 5.2 wordt kort ingegaan op de zeehaventerreinen en hun ligging. Paragraaf 5.3 bevat de uitgiften op zeehaventerreinen in 2012. In 5.4 komt het planaanbod voor zeehaventerreinen aan de orde en in slotparagraaf 5.5 wordt de relatie met de Uitvoeringsstrategie verder toegelicht.

5.1 Belangrijkste feiten op een rij • In 2012 is 5,2 ha aan zeehaventerreinen uitgegeven, waarvan 4,2 ha in de haven Amsterdam en 1 ha in de IJmondhavens. Dit niveau is ruim hoger dan in 2011, maar vergeleken met de jaarreeks sinds 2000 laag. • De uitgiften betroffen 1,8 ha kadegebonden terrein en 3,4 ha havengerelateerde kavels. • Er is in het Noordzeekanaalgebied nog 223,7 ha kadegebonden en 88,6 ha havengerelateerd terrein uitgeefbaar. Er zijn echter maar twee kavels van meer dan 20 ha beschikbaar, in de Afrikahaven en op Hoogtij (Zaanstad). • De uitgiften voor kadegebonden terreinen is in 2012 lager geweest dan wat op basis van de in 2007 uitgevoerde vraagraming van Ecorys mocht worden verwacht. Omdat er in 2006 en 2007 zeer grote uitgiftes van kadegebonden terreinen hebben plaatsgevonden, komt de langjarige realisatie in balans met de vraagraming • Voor de zeehaventerreinen komt het uitgiftenniveau van 2012 uit in tussen het lage en het hoge scenario uit de Ecorys-vraagraming.

5.2 Masterplan Noordzeekanaalgebied In onderstaande kaart zijn alle bedrijventerreinen die een relatie met de haven hebben opgenomen. Niet al deze terreinen zijn zeehaventerreinen. Zeehaventerreinen onderscheiden zich van reguliere bedrijventerreinen doordat zij direct aan het vaarwater liggen, of een directe relatie hebben met de haven en maximaal 2,5km van de kades liggen. Het is het gebied dat direct grenst aan het Noordzeekanaal en de terreinen langs de Zaan, en omvat terreinen op het grondgebied van de gemeenten Amsterdam, Zaanstad, Beverwijk en Velsen. Het 698ha grote TATA-steel terrein maakt ook deel uit van het gebied. Figuur 5.1 Overzichtskaart bedrijventerreinen in het Noordzeekanaalgebied Bron: Masterplan Noordzeekanaalgebied

54

5.3 Uitgifte zeehaventerreinen Noordzeekanaalgebied 2011

Figuur 5.2 Uitgiften zeehaventerreinen Noordzeekanaalgebied, 2000 – 2012 (netto ha) 90   80  

Uitgi%e  (ne*o  ha.)  

70  

Havengerelateerd  

60   Kadegebonden  

50   40   30  

In 2012 was er wederom sprake van lage uitgiften aan zeehaventerreinen, zij het wel iets meer dan in 2011. Het totaal aan uitgegeven kadegebonden en havengerelateerde kavels bedroeg 5,2 ha, waarvan 1,8ha kadegebonden terrein en 3,4 ha havengerelateerd. Het gemiddelde uitgifteniveau tussen 2000 en 2012 bedraagt ruim 25ha per jaar. Deze tijdreeks bevat overigens 2 zeer grote uitgiften aan kadegebonden terreinen in de jaren 2006 en 2007. Dit betrof nieuwe terminals voor kolen en olieproducten in de Afrikahaven. Van de uitgiften vond 4,2 ha in de Haven Amsterdam plaats, en 1 ha in de IJmond. De havens van Velsen en IJmuiden blijven het daarmee relatief goed doen. Zie ook onderstaande tabel 5.1.

20   10  

2  

 

01

Tabel 5.1

Ge

m

.  u

itg

i4

e  

20

00

-­‐2

 

12 20

 

11 20

 

10 20

 

09 20

 

08 20

 

07 20

 

06 20

 

05 20

 

04 20

 

03 20

 

02 20

01 20

20

00

 

0  

Deelregio

Terrein

Segment

Amsterdam

Amerikahaven Zuidoost (havengerelateerd)

Havengerelateerd

1,5

Amsterdam

Mercuriushaven (havengerelateerd)

Havengerelateerd

1

Amsterdam

Amerikahaven Noordwest

havengerelateerd

0,9

Amsterdam

Mercuriushaven (kadegebonden)

Kadegebonden

0,8

Haarlem-IJmond

Terrein(En) Zeehaven IJmuiden NV

Kadegebonden

0,5

Haarlem-IJmond

IJmond Haven

Kadegebonden

0,5

Totaal

Amerikahaven, Amsterdam-Westpoort

Uitgifte (ha)

5,2

55

5.4 (Plan)aanbod zeehaventerreinen

Grootte van kavels in aanbod

In tabel 5.2 is zichtbaar dat er in het Noordzeekanaalgebied nog 223,7 ha kadegebonden terrein uitgeefbaar is per 1-1-2012. Voor de zeehaventerreinen bedraagt dit 88,6 ha. Voor beiden geldt dat het merendeel van het (plan)aanbod in de Haven Amsterdam gelegen is. Wel is het zo dat er 28 ha, ruim 9% van het totaal uitgeefbare aanbod in optie is uitgegeven. Zie de bijlagen voor een overzicht van alle zeehaventerreinen met plancapaciteit. Tabel 5.2

(Plan)aanbod Zeehaventerreinen totaal

in optie

vrij

176,8

16,1

160,7

88,6

4,4

73,2

19,3

0

19,3

0

n.v.t.

n.v.t

27,6

7,5

20,1

0,0

n.v.t.

n.v.t

223,7

23,6

200,1

88,6

4,4

84,2

Amsterdam kadegebonden havengerelateerd Velsen / IJmuiden kadegebonden havengerelateerd Zaandam kadegebonden havengerelateerd Totaal kadegebonden Totaal havengerelateerd

Buiksloterham, Amsterdam

De hectares die momenteel nog vrij beschikbaar zijn in het Noordzeekanaalgebied bestaan vooral uit kleinere kavels (zie tabel 5.3). Er zijn slechts twee kavels van meer dan 20 ha beschikbaar (in de Afrikahaven Amsterdam en op Hoogtij in Zaandam). Tabel 5.3

Grootte beschikbare kavels

grootte kavel aantal kavels locatie >20 ha

2 Afrikahaven, Hoogtij (Zaanstad)

15-20 ha

1 Atlaspark West

10-15 ha

3 Amerikahaven Noordoost, Amerikahaven Zuidwest, Ijmondhaven

5-10 ha

3 Amerikahaven Noordoost, Afrikahaven, Atlaspark Oost

0-5 ha

12 o.a. Zeehaven Ijmuiden, Mercuriushaven, Petroleumhaven, Westhaven, Amerikahaven

De grootte van het (plan) aanbod aan zeehaventerreinen kan vertekend zijn, omdat uit eerder onderzoek van de Provincie Noord-Holland blijkt dat voor sommige (onderdelen van) terreinen de milieuruimte beperkt is. Dit zou uitgiften mogelijkerwijs kunnen belemmeren.

Jan van Riebeeckhaven, Amsterdam

56

5.5 Relatie met Uitvoeringsstrategie

Figuur 5.3 Behoefteraming kadegebonden terreinen NZKG 2007-2040 vs. feitelijke uitgifte

In deze paragraaf worden de (markt)ontwikkeling rondom zeehaventerreinen afgezet tegen de afspraken uit de Uitvoeringsstrategie 2010-2040. In onderstaand kader staan de afspraken die binnen de Uitvoeringsstrategie zijn vastgelegd voor de zeehaventerreinen.

2000 t/m 2012, in ha. netto

100   Prognose  jaarlijkse  uitgi:e  kadegebonden  terreinen   volgens  op?mis?sch  (GE)  scenario  

80  

Prognose  jaarlijkse  uitgi:e  kadegebonden  terreinen   volgens  pessimis?sch  (RC)  scenario  

60  

Afspraken Uitvoeringsstrategie Zeehaventerreinen:

Feitelijke,  gerealiseerde  uitgi:e  

40  

In 2007 is in opdracht van het Bestuursplatform Noordzeekanaalgebied een nieuwe vraagprognose op-gesteld door Ecorys, die ook aan de basis ligt voor de nieuwe Uitvoeringsstrategie 2010-2040. In figuur 5.3 en 5.4 is deze behoefteraming afgezet tegen de feitelijke uitgifte van natte en droge zeehaventerrei-nen 2000 t/m 2012.

0  

2000   2001   2002   2003   2004   2005   2006   2007   2008   2009   2010   2011   2012   2013   2014   2015   2016   2017   2018   2019   2020   2021   2022   2023   2024   2025   2026   2027   2028   2029   2030   2031   2032   2033   2034   2035   2036   2037   2038   2039  

20  

Door de uitgiftepieken in 2006 en 2007 was er voor de kadegebonden terreinen een grote ‘voorsprong’ op de behoefteraming gecreëerd. Door kleinere uitgiften in de afgelopen 3 jaren komt de situatie weer langzaam in balans. Dit geldt in mindere mate ook voor de zeehaventerreinen, die in 2007 een uitgiftepiek kenden. De uitgifte in 2012 ligt evenwel ruim boven het terughoudende RC scenario. Figuur 5.4 Behoefteraming zeehaventerreinen NZKG 2007-2040 vs. feitelijke uitgifte

2000 t/m 2012, in ha. netto

20  

16  

12  

Prognose  jaarlijkse  uitgi:e  havengerelateerde  terreinen   volgens  op?mis?sch  (GE)  scenario   Prognose  jaarlijkse  uitgi:e  havengerelateerde  terreinen   volgens  pessimis?sch  (RC)  scenario   Feitelijke,  gerealiseerde  uitgi:e  

8  

4  

0  

2000   2001   2002   2003   2004   2005   2006   2007   2008   2009   2010   2011   2012   2013   2014   2015   2016   2017   2018   2019   2020   2021   2022   2023   2024   2025   2026   2027   2028   2029   2030   2031   2032   2033   2034   2035   2036   2037   2038   2039  

• Onderzoek doen naar de mogelijkheden voor verdichting, innovatie en herstructurering. binnen het bestaand havengebied (in het gehele Noordzeekanaalgebied). Hierbij vooral aandacht besteden aan de beperkingen / mogelijkheden in de milieuruimte. • Daarna drie mogelijke opties onderzoeken voor eventuele uitbreiding van de havens in de periode na 2020: Wijkermeerpolder, Houtrakpolder en buitengaatse uitbreiding. Dit zal gebeuren in de Visie Noordzeekanaalgebied 2040. • Aan de hand van monitoring van feitelijke ontwikkelingen en de bovengenoemde onderzoeken – voor 2015 – een besluit nemen over eventuele noodzaak van uitbreidingsruimte voor de haven. • In de tussentijd mogen geen onomkeerbare ontwikkelingen plaatsvinden die een eventuele uit-breiding van de haven onmogelijk maken. • De vestigingsruimte voor noodzakelijke milieuhinderlijke bedrijven in de droge gedeelten van het havengebied zoveel mogelijk reserveren voor milieuhinderlijke functies en niet benutten voor an-dere functies. • Opvang van logistieke functies, die niet alleen aan de haven gekoppeld zijn zo mogelijk ook op terreinen buiten het eigenlijke havengebied. • Nagaan welke instrumenten- naast planologische reservering- kunnen worden ingezet om actief bedrijven op de juiste plaats te vestigen (bijvoorbeeld een bedrijvenmakelaar).

6 Herstructurering

57

58

6

59

Herstructurering

De herstructureringsopgave speelt op zowel bedrijventerreinen als zeehaventerreinen, en om die reden wordt er in deze monitor een apart hoofdstuk aan gewijd. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de herstructureringsopgave uit de Uitvoeringsstrategie, de middelen die ingezet worden om tot herstructurering te komen en op de voortgang van plannen en uitvoering.

6.1 Belangrijkste feiten op een rij • De herstructureringsopgave conform de Uitvoeringsstrategie voor te revitaliseren / herprofileren terreinen bedraagt 2.211 ha tot 2020. Dit is een omvangrijke en ambitieuze doelstelling. • In de periode 2009-2012 heeft de Provincie Noord-Holland al voor 804ha aan fysieke projecten gesteund door HIRB-subsidies toe te kennen voor fysieke uitvoering. • Daarnaast is het PHB sinds haar oprichting op 46 terreinen betrokken (geweest) bij de opstart van herstructureringsprojecten. • In totaal is er sinds 2004 (tot en met de laatste HIRB tender van 2012) bijna €41 miljoen aan provinciale middelen in fysieke investeringsprojecten op 70 bedrijventerrein geïnvesteerd. De totale omvang van het geldbedrag dat in deze herstructureringen wordt geïnvesteerd ligt nog enkele malen hoger, door cofinanciering van andere overheden en private investeringen. • De 804ha aan ingrepen gesteund door HIRB-subsidies geeft een goede indicatie over de voortgang van herstructurering op bedrijven- en zeehaventerreinen in de MRA. Het is op basis van de beschikbare gegevens echter lastig vast te stellen of de regio op schema ligt om de herstructureringsafspraken uit de Uitvoeringsstrategie (totaal 2.211 ha herstructureren voor 2020) te halen. • Naast herstructurering vindt er op een groot aantal terreinen in de MRA transformatie plaats. Het gaat vooral om planvorming, al zijn er 8 transformatieprojecten in uitvoering. De meeste (plannen voor) transformaties spelen zich af in Zaanstreek-Waterland.

Bruynzeel, Zaanstad

60

6.2 Herstructurering bedrijventerreinen en zeehaventerreinen Herstructureringsopgave Uitvoeringsstrategie 2010 Begin 2010 hebben de provincie Noord-Holland en Plabeka samen met het PHB (Pilotbureau Herstructurering Bedrijventerreinen) een onderzoek laten uitvoeren naar de herstructureringsopgave voor bedrijventerreinen in de Metropoolregio. Dit onderzoek ligt aan de basis van de voortgangsafspraken die over herstructurering gemaakt zijn in de Uitvoeringsstrategie. Zie ook tabel 6.1. Tabel 6.1

Opgave en voortgang herstructurering in de MRA in hectares (stand 1-1-2013)

Plabeka deelregio

Bron gegevens:

Totale opgave (revit./herprof.) 2010-2020*

Stand 1-1-2013 Terreinen aangepakt met HIRB-subsidie (HIRB light/privaat)

Bureau BUITEN (april 2010)

Provincie NH, PHP Update 2013

Almere-Lelystad

195

0

Amstelland-Meerlanden

435

244 231

Amsterdam

603

Gooi en Vechtstreek

230

89

Haarlem-IJmond

286

127

Zaanstreek-Waterland Totaal Metropoolregio

463

114

2.211

804

* n.b. na de inventarisatie Herstructurering zijn er diverse terreinen aan het PHP Noord-Holland toegevoegd. De inventarisatie geeft dus geen 100% compleet beeld.

Uit de inventarisatie blijkt: • Alle deelregio’s kennen een forse herstructureringsopgave, zowel in aantallen projecten als qua hectares. De herstructureringsopgave voor te revitaliseren / herprofileren terreinen bedraagt 2.211 ha tot 2020. • In totaal blijkt 26% van de totale herstructureringsopgave in Noord-Holland op de haventerreinen gelegen te zijn. Er ligt een opgave van meer dan 700 ha. Het betreft 14 van de 127 terreinen/projecten.

Provinciale herstructureringsprogramma’s De Provincie Noord-Holland voert sinds september 2009 een actieve rol in de herstructurering van bedrijventerreinen. Zo voert de provincie de regie over: 1. Een gerichte planning van nieuwe bedrijventerreinen. Hiervoor zijn behoefteramingen opgesteld. 2. Herstructurering van bestaande bedrijventerreinen.

61

Hoe deze doelen bereikt worden wordt beschreven in het Provinciaal Herstructureringsprogramma (PHP). Het PHP is een uitvloeisel van het Convenant Bedrijventerreinen 2010-2020 dat IPO en VNG in 2009 met het rijk hebben gesloten. Als onderdeel van dat convenant stelde het rijk €400 mln. ter beschikking aan de 12 provincies als zij meer de regie zouden nemen bij de bedrijventerreinplanning en actie zouden ondernemen in het versneld wegwerken van de (landelijk aanwezige) herstructureringsopgave. Alle provincies hebben daarom een PHP opgesteld waarin duidelijke prioriteiten worden gegeven en kaders worden geschetst hoe de provincies daar invulling aan willen geven. Met de subsidieregelingen HIRB Light (herstructurering van de openbare ruimte) en HIRB Privaat (herstructurering op private kavels) geeft de Provincie Noord-Holland invulling aan deze rol om veroudering en verrommeling op bestaande bedrijventerreinen tegen te gaan. Het hoofddoel hierbij is zoveel mogelijk hectaren bedrijventerrein herstructureren. Daarnaast staan onder andere kwalitatieve ambities zoals duurzaamheid, ruimtewinst en verzakelijking centraal. De maatregelen die genomen worden om bedrijventerreinen te herstructureren zijn veelal een combinatie van de herstructureringsopgaven: Facelift, Revitalisering en Herprofilering. Voor de volgende herstructureringsactiviteiten kan subsidie worden aangevraagd: a) Fysieke verbetering; eenmalige, duurzame ingrepen in de private of publieke ruimte van een bedrijventerrein; b) Procesmanagement; externe begeleiding van de herstructurering, die is gericht op de voortgang van het proces of op de inrichting en financiering van duurzaam beheer; c) Onderzoek; de inzet van externe kennis en ervaring voor het uitvoeren en opstellen van haalbaarheidsonderzoeken, herstructurerings- en inrichtingsplannen In Flevoland is de noodzaak tot herstructurering momenteel nog niet zo groot als op het oude land. De provincie Flevoland heeft dan ook geen cofinanciering beschikbaar voor het herstructureren van de terreinen die Almere en Lelystad ten tijde van de inventarisatie hebben opgegeven. De terreinen de Vaart en de Steiger (Almere) zullen de eerste terreinen zijn die de komende jaren voor herstructurering in aanmerking zullen komen.

NDSM Werf, Amsterdam

62

Figuur 6.1

Totaalbedrag gehonoreerde HIRB subsidies voor fysieke investeringen/verbeteringen,



vanaf 2004

HIRB subsidies

14.000.000   12.000.000  

2012   2011  

10.000.000  

2010  

8.000.000  

€

2009-­‐II   2009-­‐I  

6.000.000  

2008  

4.000.000  

2007   2006  

2.000.000   0  

6.3 Uitvoering herstructurering

2005   Amstelland-­‐ Meerlanden  

Amsterdam  

Gooi  en   Vechtstreek  

Ijmond-­‐Haarlem  

Zaanstreek-­‐ Waterland  

2004  

Figuur 6.2

Aantal gehonoreerde HIRB subsidieprojecten voor fysieke investeringen/verbeteringen



vanaf 2004

De provincie Noord-Holland stimuleert de herstructurering van bedrijventerreinen middels cofinanciering uit de HIRB Light en Privaat subsidieregelingen. Gemeenten kunnen een subsidieaanvraag indienen voor een financiële bijdrage van de provincie om een deel van de kosten die in het herstructureringsproces gemaakt worden vergoed te krijgen. Tussen april en mei 2013 hebben gemeenten voor de laatste keer subsidie kunnen aanvragen voor herstructureringsprojecten. In totaal is er sinds 2004 (tot en met de laatste tender van 2012) bijna € 41 miljoen van de provincie in fysieke investeringsprojecten op 70 bedrijventerrein geïnvesteerd. Hierbij zijn ook de subsidies meegenomen die zijn verstrekt voor herstructurering van zeehaven terreinen. In nevenstaande figuren is weergegeven waar de HIRB subsidies voor fysieke investeringen de laatste jaren in de MRA terecht zijn gekomen. Voor iedere deelregio is het totaalbedrag aan ontvangen HIRB-subsidies af te lezen (zoals ruim €10 miljoen voor Zaanstreek-Waterland in figuur 6.1) en ook het aantal fysieke projecten dat door de provincie financieel is ondersteund (bijvoorbeeld 17 projecten in Amstelland-Meerlanden in figuur 6.2). In de figuren zijn alleen de subsidies meegenomen waardoor er écht een schop de grond is gegaan voor fysieke verbetering van het terrein (HIRB light en HIRB light). De (kleinere) subsidie stromen voor onderzoek en procesmanagement zijn hierin niet meegenomen.

Transformatiefonds Gooi en Vechtstreek en iLocator 30   25   20   15   10   5   0  

Amstelland-­‐Meerlanden  Amsterdam   Gooi  en  Vechtstreek  Ijmond-­‐Haarlem   Zaanstreek-­‐Waterland  

2012   2011   2010   2009-­‐II   2009-­‐I   2008   2007   2006   2005   2004  

Eén van de denklijnen binnen het Noordanus-advies is het voor de duur van de inhaalslag (bij Noordanus tot 2020) meefinancieren van de kosten van herstructurering uit verevening tussen ‘oude’ en ‘nieuwe’ terreinen. Een project dat is gefinancierd in het kader van Mooi Nederland is het transformatiefonds / iLocator in de Gooi en Vechtstreek. Er is in deze regio een herstructureringsopgave, maar er is nauwelijks sprake van de aanleg van nieuwe terreinen. Wel worden er bedrijventerreinen getransformeerd naar woonlocaties. De gemeenten in de regio hebben gezamenlijk afgesproken dat er bij toekomstige transformaties een afdracht zal plaatsvinden aan een regionaal fonds van waaruit wordt bijgedragen aan herstructureringsprojecten. Het is een bijzondere afspraak omdat er sprake is van bovengemeentlijke verevening en omdat middelen op voorhand voor herstructurering worden gelabeld. Ontwikkelingsmaatschappij iLocator voert de herstructurering en intensivering van werklocaties uit.

63

Projectbureau Herstructurering Bedrijventerreinen

Tabel 6.4

Op initiatief van Plabeka staan sinds 1 oktober 2009 zes regionale accountmanagers van het PHB ter beschikking aan alle MRA-gemeenten om herstructureringsprocessen te ondersteunen. Dat kan zijn in de vorm van een vrijblijvend en/of oriënterend advies, procesmanagement of advisering omtrent subsidies. Sinds 2009 is het PHB betrokken geweest bij herstructureringsprocessen op 46 bedrijventerreinen16), met name in de regio Amstelland-Meerlanden (zie tabel 6.3).

Aantal terreinen met HIRB-gelden voor fysieke verbetering en omvang in ha’s Aantal terreinen in MRA

Omvang in ha

16

404,1

2009 (2 HIRB tenders) 2010

7

141,5

2011

6

108,1

2012

8

150,6

Totaal

37

804,3

Bron: PHP update 2012, PHP update 2013.

Tabel 6.3

Voortgang herstructurering in de MRA en betrokkenheid PHB

Plabeka deelregio

Almere-Lelystad

Totale opgave (revit./herprof.) 2010-2020

Stand 1-1-2013 Aantal terreinen met PHB-betrokkenheid 8

1

20

17

Amsterdam

17

14

Gooi en Vechtstreek

15

3

9

4

Amstelland-Meerlanden

Haarlem-IJmond Zaanstreek-Waterland

17

7

Totaal Metropoolregio

86

46

Bron: Gegevens PHB (2013). Bureau BUITEN (2010), onderzoek Aanscherping Herstructureringsopgave bedrijven-terreinen Metropoolregio Amsterdam

De inzet van het PHB is verbonden aan het Provinciale Herstructureringsprogramma van de Provincie Noord-Holland. In nauwe samenspraak met de provincie Noord-Holland en betrokken gemeenten is op basis van het PHP voor 2012 een prioritering opgesteld van terreinen waar de procesmanangers van het PHB (pro-)actief aan hebben gewerkt17).

Voortgang uitvoering op terreinen: gestarte projecten 2009-2012 in MRA Uit de update van het PHP 2013 blijkt dat er in de MRA sinds 2009 herstructureringsprojecten op 37 terreinen gestart zijn met publieke middelen. De totaalomvang van deze projecten bedraagt ruim 804 ha. Het merendeel van deze terreinen ligt in Amsterdam en Amstelland-Meerlanden (zie tabel 6.1).

16) Zie bijlage voor een lijst met terreinen waarop het PHB betrokken is (geweest). 17) Zie voor meer informatie het jaarverslag 2012 van het PHB

Het meest omvangrijke herstructureringsproject in termen van kosten is de herprofilering van de Noordelijke IJ-oevers. Andere omvangrijke projecten zijn de herstructurering van het Middenhavengebied IJmuiden, de revitalisatie van het bedrijvengebied Uithoorn en de duurzame revitalisering van het ADM-terrein in de haven van Amsterdam.

Transformatie van bedrijventerreinen Naast herstructurering van bedrijventerreinen vindt ook transformatie op bedrijventerreinen plaats. In tegenstelling tot herstructurering, dat beoogt de economische functie van het bedrijventerrein te versterken, wordt een terrein bij transformatie geschikt gemaakt voor een andere functie. Het terrein wordt daarmee als het ware aan de voorraad bedrijventerreinen onttrokken. Omdat een transformatie vaak een langdurig proces is, waarbij een bedrijventerrein langzaam naar een andere functie ‘verkleurt’, is het gecompliceerd de exacte onttrekking per locatie te monitoren. Hiervoor is verder inzicht op kavelniveau noodzakelijk. Wel kan er met beschikbare gegevens inzicht geboden worden voor welke bedrijventerreinen geheel of gedeeltelijke transformatie voorzien is.

64

Tabel 6.5

Plannen voor transformatie en transformaties in uitvoering, per deelgebied Transformatie (totaal plannen en uitvoering) aantal terreinen

Waarvan in uitvoering

netto oppervlakte in ha

te transformeren ha’s

aantal terreinen 0

0

4

33,9

Almere-Lelystad

0

AmstellandMeerlanden

5

127,1

35,4

Amsterdam

ha

10

325,1

34,4

1

onbekend

Gooi- en Vechtstreek

2

70,5

23,2

0

0

IJmond-Haarlem

3

12

9,6

0

0

26

266,5

99,5

3

25,9

Zaanstreek-Waterland

Opvallend is het grote aantal (voornemens tot) transformatie in Zaanstreek-Waterland en het grote areaal bedrijventerrein dat getransformeerd zal gaan worden (99,5 ha). Voor een groot deel gaat het hier om verouderde industriële kavels in en rond Zaandam. Ook in Amsterdam zijn een tiental plannen voor transformaties van bedrijventerreinen. De meeste transformaties in uitvoering vinden plaats in Amstelland-Meerlanden, terwijl ook in Zaanstreek-Waterland diverse transformaties gaande zijn.

65

6.4 Relatie met Uitvoeringsstrategie Afspraken Uitvoeringsstrategie m.b.t. herstructurering De grote herstructureringsopgave van 2.200 hectare maakt een nieuwe aanpak noodzakelijk. Het is van belang dat marktpartijen en ondernemers een grotere rol krijgen in herstructureringsprocessen. Zij zijn de primaire gebruikers van deze werkgebieden en het zou goed zijn als zij zich meer verbonden voelen met hun directe omgeving. De opgave per deelregio is als volgt: Herstructureringsopgave 2010-2020 (in bruto ha) Almere-Lelystad

195

Amstelland-Meerlanden

435

Amsterdam

603

Gooi en Vechtstreek

230

Haarlem-IJmond

509

Zaanstreek Waterland

240

Totaal MRA

2.211

Inzet en ontwikkeling van de volgende instrumenten vanuit de overheid: • Systematische hantering van de SER ladder • Borging van de kwaliteitsverbetering door verplichte introductie van parkmanagement • Onderzoek naar de mogelijkheden van een aantal instrumenten: - Verevening oud en nieuw (subregionale arrangementen zoals Transformatiefonds Gooi- en Vechtstreek) - Opslag op de bestaande grondprijs ten behoeve van een herstructureringsfonds - Ontwikkelbedrijf in de Metropoolregio - Bredere inzet ontwikkelbedrijven. In de Uitvoeringsstrategie is benoemd dat er tot 2020 2.211 ha bruto aan bedrijven- en zeehaventerreinen in de MRA moet zijn geherstructureerd, maar wordt tegelijkertijd aangegeven dat dit een zeer omvangrijke en ambitieuze doelstelling betreft.

De herstructureringsopgave van 2.200 ha in de MRA tot 2020 is dusdanig omvangrijk, dat het geen taak van gemeenten alleen kan zijn. Daarom zet Plabeka in op verzakelijking van de bedrijventerreinmarkt. Inzet op verzakelijking van bedrijventerreinmarkt via: • Meer focus in de ontwikkeling van projecten die voorgedragen worden voor financiering uit Provinciaal HerstructureringsProgramma. • De bundeling van kennis&kunde m.b.t. herstructurering wordt gecontinueerd door het Pilotbureau Herstructurering Bedrijventerreinen vanaf 2012 om te vormen tot het Project Bureau Herstructurering (PHB). Dit PHB krijgt de opdracht om te komen tot een verdere professionalisering van de herstructurering. Onderzocht zal worden of doorontwikkeling naar een regionaal ontwikkelingsbedrijf een goede optie is, of dat andere oplossingen hiervoor meer geschikt zijn. • Bedrijventerreinen daar waar mogelijk de mogelijkheden te bieden om uit te groeien naar aantrekkelijker gebieden met meerdere functies • Onderzoek naar het optimalisering van de uitgifte prijs op basis van residuele waardebepaling. Verrijn Stuart, Diemen

66

In de periode 2009-2012 is voor 804ha aan projecten in voorbereiding en/of in uitvoering genomen in de MRA. Daarnaast is PHB sinds haar oprichting op 46 terreinen betrokken (geweest) bij de opstart van een herstructureringsproject. Dit geeft een goede indicatie dat de beschikbare publieke middelen en expertise gevonden worden en dat herstructurering een impuls geeft aan een aanzienlijk areaal terreinen in de Metropoolregio. Het is om verschillende redenen echter lastig aan te geven in hoeverre de MRA daarmee op schema ligt met de aanpak van de opgave: • Het is niet geheel duidelijk hoe de 804ha zich verhoudt tot de 2.211ha uit de Uitvoeringsstrategie - bijvoorbeeld of hier sprake is van consistentie of niet. Net als de plannen voor nieuwe kantoren of bedrijventerreinen blijkt ook de planvorming van herstructureringsprojecten aan verandering onderhevig; zo zijn er in de periode 2009-2012 enkele projecten toegevoegd aan de PHP agenda. • Een herstructurering is vaak niet ‘af’ na een enkele ingreep. Het monitoren van voortgang aan de hand van geherstructureerde of betrokken hectares kan daarom een vertekend beeld opleveren. • Een herstructureringsproject heeft vaak een lange looptijd, en het is lastig om aan te geven in hoeverre lopende projecten binnen de termijn zullen worden afgerond. • Het is niet duidelijk of de betrokkenheid van het PHB ook in alle gevallen zal resulteren in een volledige uitvoering. • De belangrijkste doelen die in de Uitvoeringsstrategie zijn geformuleerd zijn kwalitatief en procesmatig, wat monitoring van de voortgang niet eenvoudig maakt.

Cruquius, Haarlemmermeer

B Bijlagen

67

68

Bijlagen Colofon

Bronvermelding

Deze vijfde voortgangsrapportage is een product van de werkgroep Plabeka Monitor. Leden van de werkgroep zijn: • Tom Lips (Provincie Noord-Holland); ambtelijk trekker • Kim Ruijs (Provincie Noord-Holland) • Paul Smeenk (Provincie Flevoland) • Ad Reijneveld (Gemeente Haarlemmermeer) • CJ Dippel (EZ Amsterdam) • Laura van Dijk (DRO Amsterdam) • Frank van de Lustgraaf (Bureau BUITEN); proces, inhoud en redactie

De belangrijkste bronnen voor de kwantitatieve data waarop deze voortgangsrapportage is gebaseerd zijn:

Productie, vormgeving en druk namens Plabeka: Provincie Noord-Holland, Mediaproductie

Eindredactie Bureau BUITEN

1. Kantorenmonitor B.V., met name voor gegevens over de bestaande voorraad kantoren. De gegevens uit deze database zijn via veldwerk (eigen waarneming) verkregen, en nauwkeurig tot op adres-/pandniveau (zonder ondergrens aan grootte van transactie of mutatie) opgebouwd. Deze bron is de belangrijkste onderlegger voor hoofdstuk 2. 2. de Monitors Bedrijventerreinen 2012 van de Provincie Noord-Holland en Flevoland, zowel voor cijfers op het vlak van uitgifte en planaanbod van bedrijventerreinen als ook de plancapaciteit van kantoren. 3. Het LISA werkgelegenheidsregister voor de werkgelegenheidscijfers in Hoofdstuk 2. Voor de inventarisatie van aanbod en transacties van bestaande bedrijfsruimte (zie hoofdstuk 4) is gebruik gemaakt van de bronnen Vastgoedmarkt en PropertyNL (bewerking door Kantorenmonitor B.V.).

Oplage: 200 exemplaren

Wilt u meer informatie? Neem dan contact op met: • Ambtelijk voorzitter Plabeka: Bert Uitterhoeve, Gemeente Haarlemmermeer (023-5673583, [email protected]) • Ambtelijk trekker Werkgroep Plabeka Monitor: Tom Lips, Provincie Noord-Holland (023-5144627, [email protected])

Downloaden Deze publicatie staat in digitaal formaat op www.metropoolregioamsterdam.nl/economie.

Uiteraard is de monitor afgestemd op en met de Monitor Bedrijventerreinen van de provincie Noord-Holland, de Monitor Bedrijventerreinen van de provincie Flevoland, de Monitor Bedrijventerreinen in het Noordzeekanaalgebied van het projectbureau Masterplan NZKG en de Monitor Ontwikkelingsstrategie REVS (Schiphol).

Foto’s De foto’s gebruikt voor deze Plabeka Monitor zijn aangeleverd door de volgende organisaties: • Gemeente Almere • Gemeente Amsterdam, OGA • Gemeente Amsterdam, EZ • Gemeente Diemen • Gemeente Haarlemmermeer • Gemeente Hilversum • Gemeente Lelystad • Gemeente Zaandam • Havenbedrijf Amsterdam • Provincie Noord-Holland

69

Daarnaast is gebruikgemaakt van rechtenvrije18) foto’s, afkomstig van de volgende fotografen: • Planned City • Everystockphoto • Lauren Atclemson • Fang Lan

Definitielijst Bedrijventerrein Een terrein dat vanwege zijn bestemming bestemd en geschikt is voor gebruik door handel, nijverheid, commerciele en niet-commerciële dienstverlening en industrie. Onder de omschrijving vallen daarmee tevens (delen van) werklocaties die gedeeltelijk bestemd zijn en geschikt zijn voor kantoren. De volgende terreinen vallen er niet onder: • terrein voor grondstoffenwinning, olie en gaswinning; • terrein voor waterwinning; • terrein voor agrarische doeleinden zonder verwerkende industrie en logistiek; • terrein voor afvalstort.

Informele werklocatie Een niet-IBIS locatie waar werkfuncties gelegen zijn.

Kantorenlocatie (definitie Provincie Noord-Holland) Een perceel of een groepering van aaneengesloten percelen, waarop gebouwen gerealiseerd dan wel te realiseren zijn, die uitsluitend of hoofdzakelijk een kantoorfunctie hebben. Voor kantoren bestemde percelen, waarop nog niet gebouwd is, tellen ook mee. De aaneengeslotenheid van percelen is van wezenlijk belang. Verspreid liggende kantoorpercelen in een buurt gelden bijvoorbeeld als verschillende locaties. Kantoorruimte wordt gemeten in m2 bruto vloeroppervlakte (bvo). De bestaande plus de te realiseren kantoorvloeroppervlakte op de aldus afgebakende locatie moet tenminste 2.000 m2 bvo zijn om als formele locatie in de monitor te worden opgenomen. Niet tot kantoren worden gerekend publieke en semi-publieke instellingen als ziekenhuizen en onderwijsinstellingen. Kantoorruimte die deel uitmaakt van fabrieks- of bedrijfsgebouwen wordt toegerekend aan de hoofdfunctie bedrijfsgebouw.

Bruto opname kantoormeters Onder (bruto) opname wordt verstaan het totaal aantal vierkante meters kantoorruimte dat in gebruik wordt genomen voor kantoordoeleinden. De opname van kantoormeters is altijd een positief getal, in tegenstelling tot de netto ontwikkeling van het kantoorgebruik.

Een bedrijventerrein volgens de IBIS definitie heeft een oppervlakte van minimaal 1 ha.

Netto ontwikkeling kantoorgebruik Bruto vloeroppervlakte (bvo) Oppervlak gemeten op vloerniveau langs de buitenomtrek van de opgaande scheidingsconstructies die de desbetreffende ruimte of groep van ruimten omhullen.

De netto ontwikkeling van het kantoorgebruik is het saldo van de kantoormeters in gebruik per 1 januari van het referentiejaar minus de kantoormeters in gebruik per 1 januari van het jaar ervoor. In tegenstelling tot de opname van kantoormeters kan de netto ontwikkeling van het kantoorgebruik negatief uitvallen.

Floor space index Is de maat die het totale aantal vierkante meters bebouwing, inclusief de verdiepingen, binnen een plangebied vergelijkt met het totale, zowel bebouwde als onbebouwde, oppervlak van datzelfde plangebied.

Transactievolume Het totaal aan bruto vierkante meters bedrijfsruimte dat wordt in een transactie wordt verhandeld (huur of koop). Betreft alleen transacties van eerder betrokken bedrijfsruimte (bestaande bouw).

Formele kantoorlocatie Een kantorenlocatie conform de definitie de provincie Noord-Holland (zie onder). 18) Foto’s met een ‘attribution licence’ en bruikbaar in commerciële publicaties

70

Uitgifte (bedrijventerreinen) De hoeveelheid hectare bedrijventerrein dat is verkocht of in erfpacht is uitgegeven. De kavel wordt als verkocht beschouwd als een koopovereenkomst / erfpachtovereenkomst bij de notaris is gepasseerd. Dit jaar mag in de toekomst liggen. Her-uitgiften van bestaande kavels worden overigens niet tot de uitgiften zoals weergegeven in de monitor gerekend. Deze vallen onder de transacties in bedrijfsruimten, die worden uitgedrukt in M2 BVO.

Uitbreidingsvraag De toekomstige ruimtevraag bovenop de bestaande voorraad (totaal aanwezig oppervlakte) naar kantoorlocaties, bedrijventerreinen en haventerrein.

Zeehaventerreinen Havengerelateerd Het betreft hier terreinen, bestemd voor activiteiten die indirect gebruik maken van de haven voor de aan- en/of afvoer van goederen. Ze liggen op maximaal 2,5 kilometer van een havenbekken, zijn aangesloten op het Rijkswegennet zonder dat het transport daarbij door woonwijken moet en hebben een mogelijkheid voor een aansluiting op het goederenspoornet.

Zeehaventerreinen Kadegebonden Het betreft hier terreinen die direct, zonder fysieke barrières, zijn gelegen aan een havenbekken of diep vaarwater en een kade of steiger hebben voor het laden en lossen van zeeschepen.

Toelichting methodiek Behoefteraming Uitvoeringsstrategie Plabeka (Buck, 2010). De vraagraming of behoefteraming betreft de verwachte vraag naar kantoorlocaties, bedrijventerreinen en haventerreinen. Voor kantoren en bedrijventerreinen is er in 2010 een behoefteraming uitgevoerd door Buck consultants international, die als uitgangspunt is gebruikt voor de kwantitatieve afspraken in de Uitvoeringsstrategie. Deze vraagraming gaat uit van de 4 langetermijnscenario’s van het CPB, en is uitgewerkt in vier scenario’s, waaronder: • In het door de regio gehanteerde Global Gateway (GG) scenario wordt de internationale kracht van de Metropoolregio Amsterdam behouden en waar mogelijk versterkt. Dit is conform de REVS 2009-2030 en de MRA-conferentie 2009 waarin de regio internationaal wordt neergezet als ‘Global Business Gateway en waar de Schaalsprong Almere in wordt meegenomen. De ruimtevraag wordt in dit scenario dus bepaald door de groeiverwachting van lange-termijnscenario’s en een aanvullende beleidsambitie. • Het TM-scenario is een beleidsarm scenario, gebaseerd op het lange termijnscenario transatlantic market van het CPB. Het is goed om bij dit scenario te beseffen dat alleen de groeicijfers van het CPB zijn gehanteerd bij het bepalen van de ruimtevraag. De overige parameters als terrein- en kantoorquotiënten en locatievoorkeur zijn op basis van een analyse van regionale ontwikkelingen geschat.

Transformatie kantoren Van de in de hoofdtekst genoemde onttrokken kantoorruimte is een deel daadwerkelijk in 2011 getransformeerd (dus fysiek omgezet en opgeleverd) naar een andere functie dan kantoor. Een ander deel bestaat echter uit ‘zachte’ initiatieven en harde(re) voornemens die zijn uitgesproken door de eigenaars van de panden over toekomstige bestemming ervan (die anders is dan een kantoorbestemming). De betreffende panden worden niet meer actief aangeboden als kantoor, maar feitelijk moet de transformatie deels dus nog wel waargemaakt worden. Er is overigens in de monitoringssystematiek geen dubbeling van cijfers: voorgenomen transformaties worden niet meegeteld in de hoogte van de huidige leegstand. Ze worden òf als leegstand òf als (initiatief tot) transformatie geregistreerd en bieden dus een vrij zuiver beeld van de stand van zaken. Daarnaast geldt bovendien: mocht de

71

transformatie niet door blijken te gaan dan wordt de leegstand (met terugwerkende kracht) aangepast.

Toelichting cijfers bedrijfsruimten Bij de cijfers over transacties en aanbod bedrijfsruimte moeten een aantal belangrijke kanttekeningen geplaatst worden: • Waar de kantorenmarkt vooral een huurmarkt is, wordt op de bedrijvenmarkt veel meer voor eigen gebruik gebouwd. In het totaal aan geregistreerde markttransacties ontbreekt naar verwachting dan ook een flink gedeelte van de bouw voor eigen gebruik zonder dat verhuur of verkoop via makelaars heeft plaatsgevonden. • In de inventarisatie zijn alleen de officieel doorgegeven en geregistreerde transacties van onroerend goedmakelaars opgenomen. Het is een bekend gegeven dat niet alle transacties worden gemeld bij Vastgoedmarkt of PropertyNL. Waarschijnlijk ontbreekt ook een substantieel deel van de transacties die wél via een makelaar hebben plaatsgevonden maar desondanks niet als transactie zijn aangemeld. • De ondergrens van geregistreerde transacties is 750m2. Transacties van kleinere bedrijfspanden, en de aanname is dat het om relatief veel panden gaat, zijn niet meegenomen in de inventarisatie. • Er is geen inzicht in de omvang van het netto gebruik van bedrijfspanden, dan wel de ontwikkeling daarvan door de jaren heen.

72

Ontwikkelingen kantorenmarkt naar deelregio wijziging voorraad kantoren in 2012

dyna­miek

wijziging kantoorgebruik

nieuwbouw (opgeleverd)

saldo functiewijziging

groei voorraad

betrokken (in gebruik genomen)

vervangingsvraag (betrokken groei)

situatie januari 2013

groei gebruik (uitbreidingsvraag)

groei leegstand

leegstand inclusief voorverhuur

voorraad

kantoorgebruik

in aanbouw

Amsterdam

53

-144

-91

489

500

-11

-80

1.191

7.360

6.169

122

Amstelland

2

-43

-41

53

103

-50

9

297

1.151

854

19

Meerlanden

10

-14

-4

72

78

-6

2

356

1.520

1.164

21

Zaanstreek

0

-7

-7

12

21

-9

2

63

371

308

0

Waterland

5

-4

1

13

10

3

-2

26

186

160

0

Almere

0

-7

-7

20

49

-29

22

199

669

470

1 9

Zuid Kennemerland

3

-8

-5

30

51

-21

16

164

732

568

IJmond

6

-14

-8

17

23

-6

-2

34

295

261

0

11

-5

6

70

87

-17

23

215

1.177

962

0

Gooi- en Vechtstreek Lelystad Metropoolregio

0

0

0

2

5

-3

3

44

246

202

0

90

-246

-156

778

927

-149

-7

2.589

13.707

11.118

172

73

Ontwikkelingen kantorenmarkt naar gemeente wijziging voorraad kantoren in 2012

Amsterdam Diemen Ouder-Amstel Amstelveen Haarlemmermeer Aalsmeer

dyna­miek

wijziging kantoorgebruik

situatie januari 2013

nieuwbouw (opgeleverd)

saldo functiewijziging /sloop

groei voorraad

betrokken (in gebruik genomen)

groei gebruik

groei leegstand

leegstand inclusief voorverhuur

leegstand inclusief voorverhuur in %

leegstand exclusief voorverhuur

leegstand exclusief voorverhuur in %

voorraad

aandeel in de regio­nale voorraad in %

aanbouw

A

B

C=A+B

D

E

F=C-E

G

%G

H

%H

I

53.000

-144.000

-91.000

488.800

-11.100

-79.900

1.191.400

16,2%

1.079.000

14,7%

0

-44.200

-44.200

10.900

-26.100

-18.100

82.600

29,0%

82.600

29,0%

aanbouw ten opzichte vd voorraad in %

7.359.900

53,1%

122.300

1,7%

284.400

2,1%

0

0,0%

0

6.200

6.200

26.700

13.200

-7.000

31.900

18,0%

31.900

18,0%

176.900

1,3%

19.000

10,7%

1.700

-5.400

-3.700

15.000

-37.600

33.900

182.100

26,4%

176.000

25,5%

689.500

5,0%

0

0,0%

10.400

-13.600

-3.200

69.300

-6.100

2.900

339.500

23,7%

323.100

22,6%

1.430.200

10,3%

20.700

1,4%

0

-200

-200

1.400

100

-300

4.500

12,4%

4.500

12,4%

36.300

0,3%

0

0,0%

Uithoorn

0

-300

-300

1.500

400

-700

11.600

21,5%

11.600

21,5%

54.000

0,4%

0

0,0%

Zaanstad

200

-4.300

-4.100

9.500

-9.400

5.300

62.600

18,0%

53.800

15,4%

348.700

2,5%

0

0,0%

Wormerland

0

-2.500

-2.500

2.000

400

-2.900

300

1,3%

0

0%

22.800

0,2%

0

0,0%

Beemster

0

0

0

0

0

0

800

15,4%

800

15,4%

5.200

0,0%

0

0,0%

Zeevang

0

0

0

0

0

0

0

0%

0

0%

2.400

0,0%

0

0,0%

Graft-de Rijp

0

0

0

0

0

0

0

0%

0

0%

3.100

0,0%

0

0,0%

400

-900

-500

5.800

-1.300

800

18.300

16,2%

16.300

14,5%

112.800

0,8%

0

0,0%

Edam-Volendam

0

-100

-100

1.300

500

-600

4.500

15,3%

4.500

15,3%

29.400

0,2%

0

0,0%

Waterland

0

0

0

0

0

0

400

8,9%

400

8,9%

4.500

0,0%

0

0,0%

Landsmeer

0

0

0

500

400

-400

1.600

10,9%

1.600

10,9%

14.700

0,1%

0

0,0%

4.500

-2.600

1.900

5.300

3.600

-1.700

900

6,6%

900

6,6%

13.700

0,1%

0

0,0%

0

-7.300

-7.300

20.400

-29.000

21.700

199.400

29,8%

192.400

28,8%

668.900

4,8%

800

0,1%

100

-6.800

-6.700

24.700

-23.300

16.600

144.800

22,9%

115.200

18,2%

631.900

4,6%

9.400

1,5%

2.800

0

2.800

2.400

300

2.500

5.700

12,8%

5.700

12,8%

44.700

0,3%

0

0,0% 0,0%

Purmerend

Oostzaan Almere Haarlem Heemstede Bloemendaal

0

-800

-800

100

-100

-700

1.000

6,7%

1.000

6,7%

14.900

0,1%

0

Zandvoort

0

-100

-100

0

0

-100

0

0%

0

0%

10.400

0,1%

0

0,0%

Haarlemmerliede c.a.

0

0

0

2.900

2.300

-2.300

12.500

41,7%

11.800

39,3%

30.000

0,2%

0

0,0%

Velsen

0

-700

-700

5.200

-1.900

1.200

12.600

8,2%

12.600

8,2%

153.200

1,1%

0

0,0%

6.500

-7.200

-700

9.400

-5.000

4.300

15.200

21,1%

15.200

21,1%

72.200

0,5%

0

0,0%

Heemskerk

0

-5.500

-5.500

2.200

1.300

-6.800

1.000

3,1%

1.000

3,1%

31.900

0,2%

0

0,0%

Uitgeest

0

0

0

200

-200

200

1.400

11,5%

1.400

11,5%

12.200

0,1%

0

0,0%

Castricum

0

-700

-700

200

-400

-300

4.200

16,6%

4.200

16,6%

25.300

0,2%

0

0,0%

Wijdemeren

0

0

0

1.400

-1.400

1.400

2.200

9,6%

2.200

9,6%

22.900

0,2%

0

0,0%

Weesp

0

-200

-200

1.600

-13.400

13.200

29.800

34,5%

29.800

34,5%

86.400

0,6%

0

0,0%

Muiden

0

0

0

200

0

0

800

14,5%

800

14,5%

5.500

0,0%

0

0,0%

Naarden

0

0

0

7.100

1.500

-1.500

14.400

15,6%

14.400

15,6%

92.600

0,7%

0

0,0%

Bussum

0

-100

-100

4.800

-1.200

1.100

5.300

8,0%

5.300

8,0%

66.400

0,5%

0

0,0%

8.700

300

9.000

10.600

3.600

5.400

13.500

15,2%

13.500

15,2%

88.700

0,6%

0

0,0%

Beverwijk

Huizen Blaricum

0

0

0

200

200

-200

0

0,0%

0

0%

5.100

0,0%

0

0,0%

Laren

0

-200

-200

1.400

-1.200

1.000

4.400

17,7%

2.800

11,3%

24.800

0,2%

0

0,0%

2.200

-4.600

-2.400

42.600

-5.500

3.100

144.600

18,4%

140.600

17,9%

784.200

5,7%

0

0,0%

0

-500

-500

2.300

-3.100

2.600

43.700

17,7%

43.700

17,7%

246.200

1,8%

0

0,0%

90.500

-246.300

-155.800

777.900

-149.500

-6.300

2.589.500

18,9%

2.400.600

17,5%

13.706.900

98,9%

172.200

1,3%

Hilversum Lelystad metropoolregio

74

Plancapaciteit kantoren naar deelregio en terrein (stand 1-1-2013)

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is in het tijdvak 2020-2030

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is na 1 januari 2030)

39.000

39.000

0

0

Haarlemmermeer

Business Garden

20.700

20.700

0

0

23.700

Haarlemmermeer

Schiphol Centrum

50.500

50.500

0

0

20.000

20.000

Haarlemmermeer

Beukenhorst Zuid

84.500

84.500

0

0

Olympia Office Park

232.800

139.680

93.120

Amstelveen

Zone A9

Kustzone

128.000

76.800

51.200

Amstelveen

Bovenkerk

Almere

Olympiakwartier Oost

108.400

65.040

43.360

Diemen

Almere

Zakencentrum

43.100

43.100

Almere

Almere Buiten Centrum

23.700

Almere

Zuidelijk Stadscentrum

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is in het tijdvak 2013-2020

0

Bergwijkpark-Noord

Almere Almere

Totale planvoorraad 1 januari in m2 BVO

30.000

0

Terrein naam

10.000

6.000

Naam gemeente

0

6.000

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is in het tijdvak 2020-2030

40.000

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is in het tijdvak 2013-2020

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is na 1 januari 2030)

Amstelland-Meerlanden Totale planvoorraad 1 januari in m2 BVO

Terrein naam

Naam gemeente

Almere / Lelystad

Almere

Evenaar/3KNS

29.700

19.800

9.900

Haarlemmermeer

de Hoek Noord

35.000

35.000

0

0

Almere

Cascadepark Oost

22.800

13.680

9.120

Haarlemmermeer

Schiphol-Oost

39.000

39.000

0

0

Almere

Lage Kant

20.000

12.000

8.000

Haarlemmermeer

Schiphol Elzenhof

100.000

50.000

50.000

0

Almere

Europakwartier

10.000

10.000

TOTAAL

414.700

324.700

60.000

30.000

Almere

Middenkant

10.000

6.000

Almere

Bouwmeesterbuurt en overig Almere Buiten

4.100

4.100

4.000

Almere

Oksel A6/A27

150.000

150.000

Almere

Kantorenvilla’s

50.000

50.000

Almere

Weerwaterzone

Lelystad

Stadscentrum

25.000

15.000

10.000

Lelystad

Kantorenzone Larserpoort

60.000

40.000

20.000

1.037.600

488.900

548.700

TOTAAL

100.000

100.000

0

75

Plancapaciteit kantoren naar deelregio en terrein (stand 1-1-2013)

Naam gemeente

Terrein naam

Totale planvoorraad 1 januari in m2 BVO

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is in het tijdvak 2013-2020

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is in het tijdvak 2020-2030

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is na 1 januari 2030)

51.000

0

0

Blaricum

Crailo

30.000

30.000

0

0

8.300

8.300

0

0

Amsterdam-Oost

Amstelkwartier

3.375

3.375

0

0

Hilversum

Arenapark

95.000

95.000

0

0

Amsterdam-Oost

IJburg Haveneiland oost

10.000

10.000

0

0

125.000

125.000

0

0

Amsterdam-Oost

Cruquius

5.000

5.000

0

0

Amsterdam-Centrum

Oostelijke Handelskade

3.700

3.700

0

0

Amsterdam-Noord

Buiksloterham

2.400

0

2.400

0

Amsterdam-Zuidoost

Bijlmerdreef

500

500

0

0

Amsterdam-Noord

Hamerstraat

50.000

10.000

40.000

0

Amsterdam-Zuidoost

Anton De Komplein

600

600

0

0

Amsterdam-Noord

Overhoeks

30.000

0

30.000

0

Amsterdam-Oost

OverAmstel

5.000

5.000

0

0

Amsterdam-Zuidoost

Centrumgebied Amsterdam Zuidoost

12.000

12.000

0

0

Amsterdam-Zuidoost

Endemol kavel ZO

12.000

12.000

0

0

Amsterdam-Zuidoost

Amsterdams Medisch Centrum MBP

50.000

5.000

45.000

0

Amsterdam-Oost

IJburg Steigereiland

1.700

1.700

0

0

Amsterdam-Oost

IJburg Centrumeiland

20.000

0

20.000

0

Amsterdam-Noord

Centrum Amsterdam Noord

10.000

10.000

0

0

Amsterdam-Zuid

Schinkel

60.000

40.000

20.000

0

Amsterdam-Zuid

Zuidas

475.000

200.000

275.000

0

Amsterdam-Nieuw-West

Staalmanplein/Delflandplein

2.500

2.500

0

0

Amsterdam-Nieuw-West

Riekerpolder

16.800

0

16.800

0

Amsterdam-Nieuw-West

Buurt negen (Wonen en Werken)

500

0

500

0

Amsterdam-Noord

NDSM Werf

65.000

10.000

55.000

0

Amsterdam-Nieuw-West

Geuzenveld Zuid (Wonen en Werken)

3.500

3.500

0

0

Amsterdam-Oost

Eenhoorn

Amsterdam-Oost

Science Park Amsterdam

Amsterdam-Zuidoost

Karspeldreef

Amsterdam-Nieuw-West

Osdorp de Punt (Wonen en Werken)

Amsterdam-Westpoort

Minervahaven

Amsterdam-Nieuw-West

Osdorp Midden Noord (Wonen en Werken)

Amsterdam-Oost

IJburg Middeneiland

Amsterdam-Zuidoost

Huigenbos (Zuidoost) (Wonen en Werken) TOTAAL

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is na 1 januari 2030)

51.000

Amstelstation

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is in het tijdvak 2020-2030

Oosterdokseiland

Amsterdam-Oost

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is in het tijdvak 2013-2020

Amsterdam-Centrum

Totale planvoorraad 1 januari in m2 BVO

Terrein naam

Gooi en Vechtstreek

Stadsdeel

Amsterdam

1.500

1.500

0

0

67.500

25.000

42.500

0

3.900

0

3.900

0

800

0

800

0

135.000

82.125

52.875

0

3.000

1.500

1.500

0

10.000

0

10.000

0

2.000

2.000

0

0

1.122.575

506.300

616.275

0

TOTAAL

76

Plancapaciteit kantoren naar deelregio en terrein (stand 1-1-2013)

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is na 1 januari 2030)

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is in het tijdvak 2020-2030

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is in het tijdvak 2013-2020

Terrein naam

Totale planvoorraad 1 januari in m2 BVO

Naam gemeente

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is na 1 januari 2030)

Terrein naam

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is in het tijdvak 2020-2030

Naam gemeente

Aantal m2 bvo dat ontwikkelbaar is in het tijdvak 2013-2020

Zaanstreek-Waterland Totale planvoorraad 1 januari in m2 BVO

Haarlem-IJmond

Haarlem

Schipholweg/Pr.Bernardlaan

5.000

5.000

0

0

Purmerend

Kop van West

5.000

5.000

0

0

Haarlem

Westelijke Randweg (PimMulier)

5.000

5.000

0

0

Zaanstad

Poort Clam Dijcke

3.000

3.000

0

0

Zaanstad

Inverdan

35.000

35.000

0

0

Zaanstad

VVZ-terrein

10.000

10.000

0

0

TOTAAL

53.000

53.000

0

0

Haarlem

Waarderpolder Zuid (bij Ns-Station Spaarnwoude)

30.000

0

30.000

0

Haarlem

Kamperlaan (Mariastichting)

8.000

8.000

0

0

Haarlem

Schipholweg (023)

17.000

17.000

0

0

TOTAAL

65.000

35.000

30.000

0

77

Overzicht uitgifte per bedrijventerrein Almere / Lelystad

Amstelland-Meerlanden

3,8

2,6

1,2

12,7

Haarlemmermeer

Nieuw-Vennep Zuid

Almere

Almere Stad Veluwsekant O+W

0,9

0,5

3,5

4,9

Haarlemmermeer

Lijnden Oost Q4

0,3

2,7

0,7

Almere

Almere Poort Hoge Kant

0,6

0,6

1,6

3,3

Haarlemmermeer

Cruquius Zuid

0,4

0,5

0,2

Almere

Almere Buiten De Vaart I,II en III

0,5

1,5

Haarlemmermeer

Spoorzicht Noord

0,8

Haarlemmermeer

Schiphol logistics park

1,7

Amstelveen

Meerlandenweg

1,1

Amstelveen

De Loeten

0,1

0,2

0,2 1,0 0,8

0,6

0,3 0,2

0,2

Totaal Amstelland - Meerlanden

0,4

2,2

3,4

6,2

Almere Buiten Poldervlak Almere Buiten De Rederij

0,1

Almere

Almere Buiten Bouwmeesterbuurt

0,1

Almere

Ambachtsmark

Almere

Volgelweg

0,5

0,5

Almere

Lage kant

0,3

1,7

Almere

Almere Buiten 3T (striptekenaar, stripmaker)

Almere

Columbus kwartier

Almere

Almere Buiten Faunabuurt

Almere

Almere Haven De Steiger

Almere

Almere Stad De Binderij

0,1

0,1

Amsterdam

Atlaspark West (grootschalig)

Almere

Almere Stad Frezersplaats

0,1

0,1

Amsterdam

Almere

Buitenhout

Airport Business Park Amsterdam Osdorp

Lelystad

Flevopoort

Amsterdam

Sloterdijk III Zuid

Lelystad

Larserpoort 123

Amsterdam

Cornelis Douwesterrein 1 & 2

Lelystad

Noordersluis

Amsterdam

Bedrijventerrein Cruquius

Lelystad

Luchthaven

Amsterdam

Mercuriushaven e.o.

2,4

Lelystad

Oostervaart

0,5

Lelystad

MERWEDE (v/h Rivierenbrt ZO excl. Larserboog)

Lelystad

Middendreef

0,1

0,2

1,0

0,1

0,1

0,1

1,6

2,3

1,8

2,1

0,3

2,2

1,1

0,5

1,2

0,4

0,2

8,7

15,2

18,9

1,1 1,55

1,55

1,3

0,25

1,55

6,2

1,6

1,8

25

0,5 3,6

9,5

Uitgifte

3,9 0,3

0,2

1,5

1,2

Amsterdam

Gemeente

Naam bedrijventerrein

0,2

Amsterdam

Sloterdijk III Noord

0,2

Amsterdam

Atlaspark Oost (grootschalig)

0,1

Amsterdam

Cornelis Douwesterrein

0,6

0,6

4,0

0,2

8,6

0,3

0,4

6,2 5,8

0,6

0,6

0,5

1,4

0,3

0,5

6,9

4,7

0,4

0,4

5,3

69,2

Amsterdam

Westhaven Oost

Amsterdam

Amerikahaven Zuidoost (gemengd)

Amsterdam

Bedrijventerrein Steigereiland

2008

1,9

0,3

0,7

0,2

2007

0,2

0,9

3,7 0,1

0,6

2006

0,5

0,9

5,2

0,5

Almere

Totaal Almere-Lelystad

0,4

10,2

0,7

Almere

0,3

0,2

1

4,9

1,4

2,3

12,1

7,8 0,8

7 7

0,6

1,3

1,3

0,5

2,9

3

7,8

0,3

0,3

7,2

7,2 7,9

1,6

2

0,2

Sloterdijk I Bedrijvengebied Zuidoost

0,1

Amsterdam

Vervoerscentrum

0,1

Amsterdam

Zeeburgerpad

3,4 0,8

1,4

0,9

0,2

0,9

1,2

1,1 0,5 0,1

0,1

1,5

0,5 1,7

0,1

0,2

0,1 4,3

5,5 1,7

0,4

8,5

7 3,4

0,5

Amsterdam

8,4

0,9

0,4

Amsterdam

Totaal Amsterdam

3,5

Totaal

Almere Stad Het Atelier

0,3

1,7

2012

Almere

0,2

0,4

2,5

2011

1,2

3,4 1,4

2010

De Vaart IV Almere Stad De Uitgeverij

1,4 1,6

2009

Almere Almere

1 1,2

Totaal

4,3

2012

0,8

2011

Almere Hout Stichtse Kant

2010

De President

Almere

Naam bedrijventerrein

2009

Haarlemmermeer

Gemeente

2008

11,2

2007

0,4

2006

1,4

2011

3,0

2010

5,2

2009

1,2

2008

Almere Stad Sallandsekant

2007

Naam bedrijventerrein

Almere

2006

Gemeente

Totaal

Uitgifte 2012

Uitgifte

0,1 12,8

13,3

23

5,1

1,5

68,5

78

Overzicht uitgifte per bedrijventerrein Gooi en Vechtstreek

Zaanstreek- Waterland

0,0

0,0

0,0

0,8

0,0

2,4

Zaanstad

2

2

0,6

1,8

1,8

SaendelftForbostrook (Assendelft)

2,0

2,3

5,1

Beemster

Insulindeweg

3

3

6,0

Purmerend

Ilpendam Zuid

2

2

4,0

0,6

Uitgeest

Bedrijfsterrein Noord

Velsen

Grote Hout (vm NAM-terrein)

Velsen

Noordwijkermeer

Velsen

Broekerwerf

Totaal

De Houtwegen

1,1

0,5

6,0

1,7 1,3

1,3

0,2

1,7 3,3 0,6

1

1,0 0,4

0,4 0,5

2

0,8 0,5 2,0

Velsen

Zeehavens IJmuiden

0,8

0,8

Velsen

Business Park IJmond

0,2

0,2

Totaal IJmond-Haarlem

8,0

1,8

2,3

1,3

0,0

Totaal

0,4

Oostzaan

Bombraak

Oostzaan

Skoon/Lolkweg Zuid

0,4

3,0

16,8

2012

2,0

2011

2

2010

2

2012

Heemskerk

1

2009

3

2011

0,5

0,5

2010

De Trompet

2009

Heemskerk

2,9

2008

Polanenpark

2007

2006

Waarderpolder

Haarlemmerliede

2008

Noorderveld

Uitgifte

Naam bedrijventerrein

2006

12

Zaanstad

Totaal Zaanstreek-Waterland

Haarlem

6,2

1,6

0,1

Haarlem-IJmond

Gemeente

1,6

Hoogtij (Westzanerpolder)

0,1

0,8

Mussenstraat Totaal Gooi en Vechtstreek

14,0

2007

Hilversum

Totaal

Mediapark

0,2

Naam bedrijventerrein

Zaanstad

2012

Hilversum

0,2

Gemeente

0,8

2011

BusinessPark 27

Uitgifte 2010

Blaricum

2009

Gooimeer Zuid

2008

Naam bedrijventerrein

Naarden

2007

Gemeente

2006

Uitgifte

7,0

3,5 6,6

21,0

7,8

1,8

3,5

3

0,5

6,5

0,5

3,5 0,0

44,2

79

Overzicht plancapaciteit bedrijventerreinen (stand 1-1-2013) Almere / Lelystad

Amstelland-Meerlanden

Gemeente

Terreinnaam

Totaal plancapaciteit

waarvan terstond

waarvan niet terstond

Gemeente

Terreinnaam

Almere

Stichtse kant

88,3

26,1

62,2

Aalsmeer

Greenpark Aalsmeer

Almere

De Vaart IV

59,4

25,7

33,7

Amstelveen

De Loeten

Almere

Hoge Kant

10,4

10,4

0

Amstelveen

Amstelveen Zuid (N201)

Almere

De Striptekenaar

6,7

6,7

0

Diemen

Verrijn Stuart

Almere

Sallandsekant

6,2

6,2

0

Haarlemmermeer

Spoorzicht Noord

Almere

Lage Kant

5,5

5,5

0

Haarlemmermeer

A4 Zone West

Almere

De Stripmaker

2,6

2,6

0

Haarlemmermeer

Lijndenhof

Almere

Het Atelier

1,4

1,4

0

Haarlemmermeer

Schiphol Logistics Park

Almere

Veluwse Kant

1,4

1,4

0

Haarlemmermeer

De President

Almere

Columbuskwartier

1,4

1,4

0

Haarlemmermeer

De Hoek Noord

Almere

Poldervlak

1,2

1,2

0

Haarlemmermeer

Nieuw-Vennep Zuid

Almere

De Vaart I, II, III

0,8

0,8

0

Haarlemmermeer

Wilhelminahoeve

Almere

Buitenhout

0,6

0,6

0

Haarlemmermeer

Almere

De Rederij

0,6

0,6

0

Almere

Bouwmeestersbuurt

0,3

0,3

0

Almere

Twentsekant

48,3

0

48,3

Almere

A27/Vogelweg

40,0

0

40

Almere

Middenkant

9,5

0

9,5

Almere

Tussenring/A6Park

4,6

0

4,6

Almere

Reinwaterbuurt / A6

3,0

0

3

Almere

Beverbuurt / Tussenring

2,0

0

2

Lelystad

Flevopoort

57,8

38,8

19

Lelystad

Oostervaart Oost

10,4

10,4

0

Lelystad

Noordersluis

11,5

10,3

1,2

Lelystad

Larserpoort 1,2,3

10,1

10,1

0

Lelystad

Merwede

1,4

1,4

0

Lelystad

Luchthaven

17,8

5,9

11,9

Lelystad

Larserknoop / OMALA

205,0

0

205

Lelystad

Flevokust

150,0

0

150 12

Lelystad

Bio science park noord

12,0

0

Lelystad

Bio science park zuid

20,0

0

20

Almere

A6/A27 (deel Zeewolde)

135,0

0

135

TOTAAL

925,0

167,6

757,4

Totaal plancapaciteit

waarvan terstond

waarvan niet terstond 42

42

0

31,5

31,5

0

45

0

45

1

1

0

3,6

3,6

0

100

23

77

8

0

8

42,55

29,45

13,1

25,8

25,8

0

11

11

0

2,3

2,3

0

7

7

0

Groenenbergterrein

9

9

0

Haarlemmermeer

Schiphol-Zuidoost

6

6

0

Haarlemmermeer

De Liede (nieuw)

37,6

37,6

0

372,35

187,25

185,1

TOTAAL

80

Overzicht plancapaciteit bedrijventerreinen (stand 1-1-2013) Amsterdam

Haarlem-IJmond Totaal plancapaciteit

waarvan terstond

0,3

0,3

waarvan niet terstond

Gemeente

Terreinnaam

Amsterdam

Bedrijvengebied Zuidoost

Amsterdam

Sloterdijk III-Noord

30,7

6,4

Amsterdam

Sloterdijk III-Zuid

20,2

20,2

Amsterdam

Airport Business Park Amsterdam Osdorp

36,8

11,8

25

Amsterdam

Atlaspark Oost (grootschalig)

21

3,3

17,7

Amsterdam

Mercuriushaven (gemengd)

5,2

5,2

Amsterdam

Cornelis Douwesterrein

5,5

5,5

Amsterdam

Atlaspark West (gemengd)

30

30

Amsterdam

Sloterdijk I

0,5

0,5

Amsterdam

Atlaspark West (grootschalig)

20,7

20,7

Amsterdam

Bedrijventerrein Cruquius

Amsterdam

24,3

waarvan terstond

waarvan niet terstond 0,0

Gemeente

Terreinnaam

Beverwijk

Kagerweg

1,4

1,4

Heemskerk

De Trompet

1,8

1,8

0,0

Haarlem

Waarderpolder

20,0

4,0

16,0

Haarlemmerl & Spw

Polanenpark

20,3

10,3

10,0

Velsen

Grote Hout, NAM

24,4

24,4

0,0

Velsen

Noordwijkermeer

0,9

0,9

0,0

68,8

42,8

26,0

Totaal plancapaciteit

waarvan terstond

waarvan niet terstond

TOTAAL

0

Zaanstreek-Waterland

1

1

Alfadriehoek (gemengd)

1,5

1,5

Amsterdam

Afrikahaven (gemengd)

4,9

4,9

Gemeente

Terreinnaam

Amsterdam

Petroleumhaven (gemengd)

1,5

1,5

Edam-Volendam

Oosthuizerweg Uitbreiding

5,8

0

5,8

179,8

112,8

Oostzaan

Bombraak

1,2

1,2

0

Oostzaan

Skoon

Purmerend

De Baanstee Noord

Waterland

Katwoude

Zaanstad

Hoogtij

TOTAAL

0

Totaal plancapaciteit

67

Gooi en Vechtstreek Gemeente

Terreinnaam

Blaricum

Blaricummermeent

Hilversum

Crailo/A1 TOTAAL

1,0

1

0

81,0

47

34

1,5

0

1,5

59,9

21,3

38,6

Totaal plancapaciteit

waarvan terstond

waarvan niet terstond

Zaanstad

Zuiderhout

0,0

0

0

Zaanstad

Multifunctiestrook Saendelft

2,0

2

0

11,9

11,9

0

Zaanstad

Hembrug

9

0

9

20,9

11,9

9

TOTAAL

17,0

0

17

169,4

72,5

96,9

81

Transacties en aanbod bedrijfsruimten  Transacties Almere / Lelystad Amstelland-Meerlanden Amsterdam Gooi en Vechtstreek Haarlem-IJmond Zaanstreek-Waterland Metropoolregio

 Aanbod

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

32.044

59.552

68.930

116.110

76.968

37.973

38.649

53.271

175.411

222.350

191.017

161.219

101.925

75.665

148.674

46.794

34.079

121.805

113.943

209.562

99.945

72.002

159.952

135.111

4.446

22.483

18.668

16.923

6.633

6.705

24.746

35.476

29.588

10.433

29.869

21.574

14.172

13.541

12.955

11.560

13.598

41.266

11.415

27.550

24.001

21.070

28.782

17.080

304.350

453.703

436.025 566.654 311.058

233.436 408.977 303.282

Jan. 2005

Jan. 2006

Jan. 2007

Jan. 2008

Jan. 2009

Jan. 2010

Jan. 2011

Jan. 2012

Jan. 2013

Almere-Lelystad

134.828

219.412

227.844

230.515

176.208

234.290

286.594

350.898

243.370

Amstelland-Meerlanden

272.451

347.390

336.277

276.397

271.694

278.873

303.856

362.304

269.013

Amsterdam

424.105

339.877

399.880

348.505

496.278

478.946

509.153

654.600

471090

43.051

99.958

93.156

70.888

64.061

61.160

166.883

105.138

91899

107.412

147.833

121.018

100.245

104.587

100.254

138.408

137.611

118705

Gooi en Vechtstreek Haarlem-IJmond Zaanstreek-Waterland Metropoolregio

100.693

97.704

94.219

142.176

131.664

97.395

182.320

200.182

222052

1.082.540

1.252.174

1.272.394

1.168.726

1.244.492

1.250.918

1.587.214

1.810.733

1.416.129

82

(Plan)aanbod Zeehaventerreinen Terstond uit-geefbaar

Niet terstond uitgeefbaar

Totaal

Haven havengerelateerd

30,8

0

30,8

Haven havengerelateerd

19,4

0

19,4

11

0

11

0

9,1

9,1

Haven havengerelateerd

6,4

0

6,4

Haven havengerelateerd

4,4

0

4,4

Amerikahaven Zuidwest (havengerelateerd)

Haven havengerelateerd

1,4

0

1,4

Westhaven Oost (havengerelateerd)

Haven havengerelateerd, Gemengd-plus

0

0,7

0,7

Amsterdam

Amerikahaven Zuidoost (havengerelateerd)

Haven havengerelateerd

0,5

0

0,5

Amsterdam

Westhaven West (havengerelateerd)

Haven havengerelateerd

2,8

0

2,8

Amsterdam

Petroleumhaven (havengerelateerd)

Haven havengerelateerd

2,1

0

2,1

Amsterdam

Afrikahaven (kadegebonden)

Haven kadegebonden

92

0

92

Amsterdam

Amerikahaven Noordoost (kadegebonden)

Haven kadegebonden

26,1

24,9

51

Amsterdam

Amerikahaven Zuidwest (kadegebonden)

Haven kadegebonden

14,3

0

14,3

Amsterdam

Petroleumhaven (kadegebonden)

Haven kadegebonden

6,7

0

6,7

Amsterdam

Amerikahaven Zuidoost (kadegebonden)

Haven kadegebonden

5,8

0

5,8

Amsterdam

Westhaven Oost (kadegebonden)

Haven kadegebonden

5

0

5

Amsterdam

Mercuriushaven (kadegebonden)

Haven kadegebonden

1,6

0

1,6

Amsterdam

Westhaven West (kadegebonden)

Haven kadegebonden

0,4

0

0,4

Haarlem-IJmond

IJmond Haven

Haven kadegebonden

15,2

0

15,2

Haarlem-IJmond

Terrein(En) Zeehaven IJmuiden NV

Haven kadegebonden

4,1

0

4,1

Zaanstreek-Waterland

Hoogtij (kadegebonden)

Haven kadegebonden

Deelregio

Terrein

Segment

Amsterdam

Amerikahaven Noordoost (havengerelateerd)

Amsterdam

Atlaspark West (havengerelateerd)

Amsterdam

Atlaspark Oost (havengerelateerd)

Haven havengerelateerd, Transport en distributie

Amsterdam

Amerikahaven Noordwest (havengerelateerd)

Haven havengerelateerd

Amsterdam

Afrikahaven (havengerelateerd)

Amsterdam

Mercuriushaven (havengerelateerd)

Amsterdam Amsterdam

Totaal MRA

27,6

0

27,6

277,6

34,7

312,3

83

Herstructurering bedrijventerreinen: overzicht terreinen betrokkenheid PHB Amstelland-Meerlanden

Gooi en Vechtstreek (PHB bijdrage is relatief beperkt)

1.

De Weeren

1.

Havenkwartier

2.

Spoorzicht

2.

Kerkelanden

3.

Bedrijventerrein Uithoorn

3.

Weesp-Noord

4.

Hornmeer

IJmond-Haarlem

5.

Legmeer

1.

De Houtwegen

6.

Verrijn Stuart (huidig project)

2.

De Pijp

7.

De Hoek

3.

Grote Hout / NAM

8.

De Liede

4.

Business Park IJmond (Corus)

9.

Graan voor Visch Zuid

Zaanstreek-Waterland

10.

Boesingheliede

1.

Zuiderhout

11.

Rijsenhout

2.

Krommenie-Oost

12.

Molenkade-Idnustireweg

3.

Hembrugterrein

13.

Stammerdijk

4.

Insulindeweg

14.

Verrijn Stuart (vervolgproject)

5.

De Dollard (Waterland, staat niet in PHP)

15.

Fokkerterrein

6.

Julianaweg/Slobbeland (in Volendam/Edam, staat per 2012 in PHP)

16.

De Pionier

7.

Oosthuizerweg (in Volendam/Edam, staat per 2012 in PHP).

17.

De Sniep

Almere-Lelystad 1.

De Steiger

Amsterdam 1.

Amstel Business Park

2.

Cruquiuswerkgebied (staat pas per 2012 in PHP)

3.

Gembo-terrein

4.

Food Center Amsterdam

5.

Zeeburgereiland

6.

Amstel III (gebied 1)

7.

Landlust

8.

Bedrijvencentrum Osdorp

9.

NDSM-terrein

10.

Buiksloterham

11.

Hamerstraatgebied

12.

Stadhaven Minerva

13.

Petroleumhaven (staat per 2013 in PHP)

14.

De Heijning (staat per 2013 in PHP)

84

Formele IBIS kantoorlocaties naar deelregio en gemeente deelregio

gemeente

ibislocatie

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

de hoek west

Almere-Lelystad

Almere

ambachtsmark

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

hoofddorp centrum

Almere-Lelystad

Almere

buiten centrum

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

schiphol oost

Almere-Lelystad

Almere

gooise poort

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

schiphol-centrum

Almere-Lelystad

Almere

gooisekant

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

schiphol-rijk (ex oude meer)

Almere-Lelystad

Almere

haven-centrum

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

schuilhoeve

Almere-Lelystad

Almere

almere poort

Almere-Lelystad

Almere

muziekwijk

deelregio

gemeente

ibislocatie

Almere-Lelystad

Almere

station parkwijk

Amsterdam

Amsterdam

czaar peterbuurt

Almere-Lelystad

Almere

randstad

Amsterdam

Amsterdam

oostenburgereiland

Almere-Lelystad

Almere

stad-centrum

Amsterdam

Amsterdam

oosterdokseiland

Almere-Lelystad

Almere

zakencentrum

Amsterdam

Amsterdam

westerdokseiland

Amsterdam

Amsterdam

alfa-driehoek

deelregio

gemeente

ibislocatie

Amsterdam

Amsterdam

teleport (incl basisweg 10)

Amstelland-Meerlanden

Diemen

bergwijkpark-noord

Amsterdam

Amsterdam

spaarndammerhout

Amstelland-Meerlanden

Diemen

bergwijkpark-zuid

Amsterdam

Amsterdam

westergasfabriek

Amstelland-Meerlanden

Ouder-Amstel

entrada

Amsterdam

Amsterdam

bilderdijkkade

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

bankrashof

Amsterdam

Amsterdam

ijburg

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

biesbosch

Amsterdam

Amsterdam

oostelijke handelskade

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

commerce park

Amsterdam

Amsterdam

buiksloterham

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

gondel

Amsterdam

Amsterdam

centrum amsterdam noord

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

heempark

Amsterdam

Amsterdam

ndsm-werf

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

klm

Amsterdam

Amsterdam

overhoeks

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

kostverlorenhof

Amsterdam

Amsterdam

buurt negen

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

kronenburg

Amsterdam

Amsterdam

buurt vijf

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

nieuwer amstel

Amsterdam

Amsterdam

geuzenveld-zuid

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

oranjebaan

Amsterdam

Amsterdam

noordoever

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

rekencentrum abn amro

Amsterdam

Amsterdam

centrum amsterdam nieuw west

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

sportlaan

Amsterdam

Amsterdam

osdorp midden noord

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

stadshart

Amsterdam

Amsterdam

cornelis lelylaan

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

startbaan

Amsterdam

Amsterdam

koningin wilhelminaplein

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

zonnestein

Amsterdam

Amsterdam

nieuw-sloten

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

anthony fokker bp

Amsterdam

Amsterdam

rid-gebied

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

badhoevedorp zuid

Amsterdam

Amsterdam

riekerpolder

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

beukenhorst noord

Amsterdam

Amsterdam

staalmanplein/delflandplein

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

beukenhorst oost

Amsterdam

Amsterdam

amc

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

beukenhorst west ex pharos

Amsterdam

Amsterdam

amstel III

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

beukenhorst zuid incl pharos

Amsterdam

Amsterdam

centrumgebied zuidoost

85

Overzicht bedrijventerreinen naar deelregio en gemeente Amsterdam

Amsterdam

hoofdcentrum zuidoost

deelregio

gemeente

locatie

Amsterdam

Amsterdam

karspeldreef

Almere-Lelystad

Almere

Draaiersplaats

Amsterdam

Amsterdam

amstelstation

Almere-Lelystad

Almere

De steiger

Amsterdam

Amsterdam

eenhoorn

Almere-Lelystad

Almere

Gooisekant

Amsterdam

Amsterdam

overamstel

Almere-Lelystad

Almere

Hollandse kant

Amsterdam

Amsterdam

science park

Almere-Lelystad

Almere

Markerkant

Amsterdam

Amsterdam

weespertrekvaart

Almere-Lelystad

Almere

Poldervlak

Amsterdam

Amsterdam

wibautstraat

Almere-Lelystad

Almere

Randstad

Amsterdam

Amsterdam

buitenveldert zuidwest

Almere-Lelystad

Almere

De paal

Amsterdam

Amsterdam

de klencke

Almere-Lelystad

Almere

Ambachtsmark

Amsterdam

Amsterdam

zuidas

Almere-Lelystad

Almere

Vogelweg

Almere-Lelystad

Almere

Gietersplaats

deelregio

gemeente

ibislocatie

Almere-Lelystad

Almere

De vaart i,ii & iii

Zaanstreek-Waterland

zaanstad

inverdan

Almere-Lelystad

Almere

Gooisepoort 1e&2e fase

Almere-Lelystad

Almere

Veluwse kant (o+w)

deelregio

gemeente

ibislocatie

Almere-Lelystad

Almere

Sallandsekant

Haarlem-IJmond

Haarlem

houtplein

Almere-Lelystad

Almere

Frezersplaats

Haarlem-IJmond

Haarlem

kennemerplein

Almere-Lelystad

Almere

Felsersplaats

Haarlem-IJmond

Haarlem

mr lottelaan

Almere-Lelystad

Almere

De binderij

Haarlem-IJmond

Haarlem

richard holkade

Almere-Lelystad

Almere

Faunabuurt

Haarlem-IJmond

Haarlem

schalkwijk

Almere-Lelystad

Almere

De vaart iv

Haarlem-IJmond

Haarlem

schipholpoort

Almere-Lelystad

Almere

Middenkant

Haarlem-IJmond

Haarlem

simon de vrieshof

Almere-Lelystad

Almere

De rederij

Haarlem-IJmond

Haarlem

stationsplein

Almere-Lelystad

Almere

A27/vogelweg

Haarlem-IJmond

Haarlem

zuiderpolder

Almere-Lelystad

Almere

A6/a27 a6 park

Haarlem-IJmond

beverwijk

stationsgebied

Almere-Lelystad

Almere

Bouwmeesterbuurt

Almere-Lelystad

Almere

De uitgeverij

deelregio

gemeente

ibislocatie

Almere-Lelystad

Almere

Stichtse kant

gooi en vechtstreek

Hilversum

sportpark

Almere-Lelystad

Almere

Hoge kant

gooi en vechtstreek

Hilversum

stationsplein

Almere-Lelystad

Almere

De striptekenaar

gooi en vechtstreek

Hilversum

laapersveld

Almere-Lelystad

Almere

Het atelier

gooi en vechtstreek

Bussum

de watertoren

Almere-Lelystad

Almere

Lage kant

gooi en vechtstreek

huizen

centrale zone

Almere-Lelystad

Almere

Columbus-kwartier

Almere-Lelystad

Almere

Buitenhout

Almere-Lelystad

Almere

De stripmaker

Almere-Lelystad

Almere

A6/a27 overig (deel Zeewolde)

Almere-Lelystad

Almere

Reinwaterbuurt/a6

Almere-Lelystad

Almere

Beverbuurt/Tussenring

86

Almere-Lelystad

Almere

Tussenring/a6-Park

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

De Liede (Bestaand)

Almere-Lelystad

Lelystad

Gildenhof

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Nieuw-Vennep Zuid

Almere-Lelystad

Lelystad

Larserpoort 123

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Schiphol-Zuid

Almere-Lelystad

Lelystad

Luchthaven

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Hoofddorp-Noord

Almere-Lelystad

Lelystad

Oostervaart

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Spoorzicht

Almere-Lelystad

Lelystad

Ketelmeerstraat (vh Larserdreef)

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

De Weeren

Almere-Lelystad

Lelystad

Noordersluis (v/h +Noordersluis ZO + Westerdreef)

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

De Hoek

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Cruquius-Zuid

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Graan Voor Visch-Zuid

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

ABP Lijnden

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Vicon

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Schiphol-Noord

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Pionier / Bolsterrein

Almere-Lelystad

Lelystad

Flevokust

Almere-Lelystad

Lelystad

Middendreef

Almere-Lelystad

Lelystad

Merwede(v/h Rivierenbrt zo excl. Larserboog)

Almere-Lelystad

Lelystad

Larserknoop/Omala (v/h uitbreiding Larserpoort)

Almere-Lelystad

Lelystad

Flevopoort

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

De Hoek Noord

Almere-Lelystad

Lelystad

Oostervaart Oost

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Groenenbergterrein

Almere-Lelystad

Lelystad

Bio Science Park Noord

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Rozenburg

Bio Science Park Zuid

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Lijndenhof

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Boesingheliede

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Wilhelminahoeve

Almere-Lelystad

Lelystad

deelregio

gemeente

locatie

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Rijsenhout Konnet Centrum an A4

Amstelland-Meerlanden

Aalsmeer

Greenpark Aalsmeer

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Sky Park

Amstelland-Meerlanden

Aalsmeer

FloraHolland Aalsmeer

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Schuilhoeve

Amstelland-Meerlanden

Aalsmeer

Hornmeer

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Lisserbroek/ Kruisbaak

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

Amstelveen Zuid (N201)

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Lijnden Q4

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

De Loeten

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Kalorama

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

Bedrijventerrein Legmeer

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Antoniushoeve

Amstelland-Meerlanden

Amstelveen

Westwijk

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

't Kabel

Amstelland-Meerlanden

Diemen

Verrijn Stuart

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Hanepoel

Amstelland-Meerlanden

Diemen

Stammerdijk

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Zwanenburg-Oost

Amstelland-Meerlanden

Diemen

De Sniep

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Wildehorst

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

A4 Zone West

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Vijfhuizen

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Schiphol-Zuidoost

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Nijverheidsstraat

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Schiphol-Oost

Amstelland-Meerlanden

Ouder-Amstel

Amstel Business Park

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

De President

Amstelland-Meerlanden

Ouder-Amstel

Molenkade-Industrieweg

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Schiphol Logistics Park

Amstelland-Meerlanden

Ouder-Amstel

Ambachtenstraat

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

De Liede (nieuw)

Amstelland-Meerlanden

Uithoorn

Industrieterrein Uithoorn

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Oude Meer

Amstelland-Meerlanden

Uithoorn

FloraHolland-Zuid

Amstelland-Meerlanden

Haarlemmermeer

Fokker Business Park

Amstelland-Meerlanden

Uithoorn

De Kwakel

87

deelregio

gemeente

locatie

Amsterdam

Amsterdam

Bedrijvengebied Zuidoost

Amsterdam

Amsterdam

Sloterdijk III-Noord

Amsterdam

Amsterdam

Sloterdijk III-Zuid

Amsterdam

Amsterdam

Buiksloterham/Papaverweg

Amsterdam

Amsterdam

Amstel II

Amsterdam

Amsterdam

Airport Business Park Amsterdam Osdorp

Amsterdam

Amsterdam

Atlaspark Oost (grootschalig)

Amsterdam

Amsterdam

Overamstel

Amsterdam

Amsterdam

Vervoerscentrum (gemengd)

Amsterdam

Amsterdam

Mercuriushaven (gemengd)

Amsterdam

Amsterdam

Cornelis Douwesterrein

Amsterdam

Amsterdam

Atlaspark West (gemengd)

Amsterdam

Amsterdam

IBM/AEG

Amsterdam

Amsterdam

Sloterdijk I

Amsterdam

Amsterdam

Overschiestraat II

Amsterdam

Amsterdam

Atlaspark West (grootschalig)

Amsterdam

Amsterdam

Hamerstraat

Amsterdam

Amsterdam

Zamenhofstraat

Amsterdam

Amsterdam

Bedrijventerrein Schinkel

Amsterdam

Amsterdam

Centrale Markthallen / FCA

Amsterdam

Amsterdam

Westhaven Oost (gemengd)

Amsterdam

Amsterdam

Amstel Business Park Oost

Amsterdam

Amsterdam

Sloterdijk II

Amsterdam

Amsterdam

Bedrijventerrein Cruquius

Amsterdam

Amsterdam

Alfadriehoek (gemengd)

Amsterdam

Amsterdam

Afrikahaven (gemengd)

Amsterdam

Amsterdam

Metaalbewerkerweg

Amsterdam

Amsterdam

De Heining

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Zuidoost (gemengd)

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Noordoost (gemengd)

Amsterdam

Amsterdam

Amsterdam

Amsterdam

Pereboomsloot/Zijkanaal Naar Nieuwendam

Amsterdam

Amsterdam

Sloten-Slimmeweg

Amsterdam

Amsterdam

Houthavens Oost

Amsterdam

Amsterdam

Gembo-Terrein

Amsterdam

Amsterdam

Steigereiland

deelregio

gemeente

locatie

Gooi en Vechtstreek

Blaricum

Blaricummermeent

Gooi en Vechtstreek

Bussum

Franse Kampweg

Gooi en Vechtstreek

Bussum

Nieuwe Vaart

Gooi en Vechtstreek

Bussum

Nijverheidswerf

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Mediapark

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Havenkwartier

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Kerkelanden

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Crailo/A1

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Oude Amersfoortseweg

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Liebergerweg

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Mussenstraat

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Zeverijnstraat

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Korte Noorderweg

Gooi en Vechtstreek

Huizen

Industriewijk

Gooi en Vechtstreek

Naarden

Gooimeer Zuid

Gooi en Vechtstreek

Naarden

Quest-Terrein

Gooi en Vechtstreek

Naarden

Gooimeer Noord

Gooi en Vechtstreek

Weesp

Noord

Gooi en Vechtstreek

Weesp

Van Houten Industriepark/Solvay

Gooi en Vechtstreek

Weesp

Nijverheidslaan

Gooi en Vechtstreek

Wijdemeren

De Slenk

Gooi en Vechtstreek

Wijdemeren

Loodijk

Gooi en Vechtstreek

Wijdemeren

Nieuw Walden/ Machineweg

Gooi en Vechtstreek

Wijdemeren

Rading

Havenstraat

Gooi en Vechtstreek

Wijdemeren

Reeweg

Gooi en Vechtstreek

Wijdemeren

De Zodde

Amsterdam

Amsterdam

Bedrijvencentrum Osdorp

Amsterdam

Amsterdam

Landlust

Amsterdam

Amsterdam

Petroleumhaven (gemengd)

Amsterdam

Amsterdam

Westhaven West (gemengd)

88

deelregio

gemeente

locatie

Zaanstreek-Waterland

Waterland

De Dollard/Het Schouw

Haarlem-IJmond

Beverwijk

De Pijp

Zaanstreek-Waterland

Waterland

Galgeriet

Haarlem-IJmond

Beverwijk

Kagerweg

Zaanstreek-Waterland

Waterland

Hellingweg

Haarlem-IJmond

Heemskerk

De Houtwegen

Zaanstreek-Waterland

Waterland

Ilpendam-Zuid

Haarlem-IJmond

Heemskerk

De Trompet

Zaanstreek-Waterland

Waterland

Katwoude

Haarlem-IJmond

Heemskerk

De Waterwegen

Zaanstreek-Waterland

Wormerland

Westerveer

Haarlem-IJmond

Uitgeest

Bedrijfsterrein Noord

Zaanstreek-Waterland

Wormerland

Eenhoorn

Haarlem-IJmond

Velsen

Businesspark Ymond

Zaanstreek-Waterland

Wormerland

Nieuweweg

Haarlem-IJmond

Velsen

Noordwijkermeer

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Hoogtij

Haarlem-IJmond

Velsen

Grote Hout, NAM

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Westerspoor-Zuid

Haarlem-IJmond

Velsen

NUON Electriciteitscentrale

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Achtersluispolder

Haarlem-IJmond

Velsen

Broekerwerf

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Zuiderhout

Haarlem-IJmond

Haarlem

Waarderpolder

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Hembrug

Haarlem-IJmond

Haarlem

Stephensonstraat

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Noorderveld

Haarlem-IJmond

Haarlem

Delftstraat

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Molletjesveer

Haarlem-IJmond

Haarlemmerliede C.A

Polanenpark

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Assendelft Noord

Haarlem-IJmond

Haarlemmerliede C.A

Halfweg Ringvaart

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Kogerveld Zuid

Haarlem-IJmond

Heemstede

Haven e.o.

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Diederik Sonoyweg

Haarlem-IJmond

Zandvoort

Bedrijventerrein N.Noord

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Kogerveld Midden

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Tate & Lyle

deelregio

gemeente

locatie

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Verkade

Zaanstreek-Waterland

Edam-Volendam

Julianaweg

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Zaanstreek-Waterland

Edam-Volendam

Oosthuizerweg

Krommenie Oost incl. Noordervaartdijk

Zaanstreek-Waterland

Edam-Volendam

Oosthuizerweg Uitbreiding

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Noorddijk

Zaanstreek-Waterland

Edam-Volendam

Slobbeland

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Overtuinen

Zaanstreek-Waterland

Beemster

Insulindeweg

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Zaandammerweg

Zaanstreek-Waterland

Beemster

Bamestraweg

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Loders Croklaan

Zaanstreek-Waterland

Landsmeer

Scheepsbouwerweg

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Bonar Floors

Zaanstreek-Waterland

Oostzaan

Coentunnelweg-West/ Kolkweg-Noord

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

De Hemmes

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Multifunctiestrook Saendelft

Zaanstreek-Waterland

Oostzaan

Bombraak

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Kogerveld Noord

Zaanstreek-Waterland

Oostzaan

Skoon

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Stationsstraat Koog

Zaanstreek-Waterland

Purmerend

De Baanstee Noord

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Zuideinde Westzaan

Zaanstreek-Waterland

Purmerend

De Baanstee Oost

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Zuideinde/Plein 13/Dubbele Buurt

Zaanstreek-Waterland

Purmerend

De Baanstee West

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

PWN

Zaanstreek-Waterland

Purmerend

De Koog

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Houthavenkade

Zaanstreek-Waterland

Purmerend

Wagenweg '75

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Oud Zaandijk

Zaanstreek-Waterland

Purmerend

De Where

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Aris Van Broekweg

89

Overzicht Zeehaventerreinen naar deelregio en gemeente Nb. dit is een totaaloverzicht, waarin ook de locaties zijn opgenomen waar geen terrein meer uitgeefbaar is Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Noordeinde

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Breedweer

deelregio

gemeente

locatie

Amsterdam

Afrikahaven (havengerelateerd)

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Touwslagerstraat/Zuiddijk

Amsterdam

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Blooksven/Smitsven

Amsterdam

Amsterdam

Afrikahaven (kadegebonden)

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Krommenierpad

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Noordoost (havengerelateerd)

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Honig

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Noordoost (kadegebonden)

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Noordwest (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Noordwest (kadegebonden)

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Zuidoost (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Zuidoost (kadegebonden)

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Zuidwest (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Zuidwest (kadegebonden)

Amsterdam

Amsterdam

Atlaspark Oost (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam

Atlaspark West (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam

Mercuriushaven (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam

Mercuriushaven (kadegebonden)

Amsterdam

Amsterdam

Petroleumhaven (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam

Petroleumhaven (kadegebonden)

Amsterdam

Amsterdam

Westhaven Oost (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam

Westhaven Oost (kadegebonden)

Amsterdam

Amsterdam

Westhaven West (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam

Westhaven West (kadegebonden)

Haarlem-IJmond

Velsen

Eerste,Tweede en Derde Rijksbinnenhaven

Haarlem-IJmond

Velsen

IJmond Haven

Haarlem-IJmond

Velsen

Tata Steel IJmuiden BV terrein

Haarlem-IJmond

Velsen

Terrein(En) Zeehaven IJmuiden NV

Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Hoogtij (kadegebonden)