Platform Bedrijven Kantoren Metropoolregio Amsterdam

1

Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka Voortgangsrapportage 2013 / 2014

Platform Bedrijven Kantoren Metropoolregio Amsterdam

3

Inhoudsopgave

Voorwoord Bert Uitterhoeve

5

5.

Schiphol (REVS-) locaties

57

Samenvatting

7

5.1 5.2 5.3 5.4

Ontwikkelingsstrategie REVS Werkgelegenheid en buitenlandse vestigers Kantoorlocaties Bedrijventerreinen

59 61 63 65

6.

Herstructurering

67

1.

Inleiding

13

1.1 Context Plabeka 1.2 Integratie REVS Monitor 1.3 Leeswijzer

15 16 16

2.

Kantorenmarkt

17

2.1 2.2 2.3 2.4

Ontwikkeling opname en kantoorgebruik Kantorenvoorraad en leegstand Nieuwbouw en transformatie Relatie met Uitvoeringsstrategie

19 21 25 41

3.

Bedrijventerreinen

35

3.1 3.2 3.3 3.4

Uitgifte bedrijventerreinen De markt voor bedrijfshuisvesting Situatie op gemengd-plus terreinen Relatie met uitvoeringsstrategie

37 39 41 43

4.

Zeehaventerreinen

47

4.1 4.2 4.3 4.4

Context haventerreinen Uitgifte zeehaventerreinen Noordzeekanaalgebied 2013 (Plan)aanbod zeehaventerreinen Relatie met Uitvoeringsstrategie

49 51 53 55

6.1 Herstructurering bedrijventerreinen en zeehaventerreinen 6.2 Uitvoering herstructurering in de MRA 6.3 Voortgang afspraken uitvoeringsstrategie

69 71 79

7.

Economie & werkgelegenheid

81

7.1 Ontwikkeling regionale economie 7.2 Ontwikkeling werkgelegenheid 7.3 Nadere analyse gebruik werklocaties

83 85 89

91

Bijlagen

Colofon Bronvermelding Definitielijst Toelichting methodiek Ontwikkelingen kantorenmarkt naar deelregio Ontwikkelingen kantorenmarkt naar gemeente Plancapaciteit kantoren naar deelregio en terrein (stand 1-1-2014) Overzicht uitgiften per bedrijventerrein Overzicht plancapaciteit bedrijventerreinen (stand 1-1-2014) (Plan)aanbod zeehaventerreinen Transacties en aanbod bedrijfsruimten (in m² B.V.O.) Herstructurering bedrijventerreinen: overzicht terreinen betrokkenheid PHB Formele IBIS kantoorlocaties naar deelregio en gemeente Overzicht bedrijventerreinen naar deelregio en gemeente Overzicht zeehaventerreinen naar deelregio en gemeente

92 92 93 94 96 97 98 101 103 105 106 107 108 109 113

5

Voorwoord

Voor u ligt de zevende editie van de Plabeka-monitor. Ook voor 2014 hebben we een actueel inzicht in hoe de Metropoolregio Amsterdam zich – vanuit het perspectief van vestigingslocaties – ruimtelijk-economisch ontwikkelt. De gemeenteraadsverkiezingen van het voorjaar 2014 en de wisseling van bestuurders vormen een ‘natuurlijk’ moment om terug te blikken op datgene wat is bereikt en de ambities neer te zetten voor het vervolg. Deze ambities rond de werklocaties dragen, net als in de voorgaande periode, bij aan de gezamenlijke ambitie om de Metropoolregio Amsterdam te laten ontwikkelen tot de top 5 regio’s in Europa. De jaarlijkse Plabeka monitor helpt ons daarbij. Ook in 2013 zijn weer mooie resultaten geboekt. Evenals de voorgaande jaren zijn er opnieuw meer bestaande kantoren getransformeerd en gesloopt dan nieuwe kantoren gebouwd. Daarnaast hebben de deelregio’s allen hun planvoorraad kantoren tot onder de doelstelling van de uitvoeringsstrategie gebracht. De kantorenmarkt is nog steeds een ‘krimpmarkt’: er is sinds begin 2012 sprake van een daling van het totale kantooroppervlak en al sinds begin 2009 van een jaarlijks dalend kantoorgebruik. Het is de vraag of het lichte economisch herstel dat in 2014 verwacht wordt de daling van het gebruik kan keren, of dat trends als het nieuwe werken zullen leiden tot een blijvende afname van kantoorgebruik. Concluderend kan gesteld worden dat Plabeka succes boekt en dat alle overheidspartijen zich (soms meer dan) aan de gemaakte afspraken houden in het remmen dan wel stabiliseren van de groei aan kantoormeters. De economische tegenwind is echter tegelijkertijd zodanig groot dat de inspanningen zich niet vertalen in een dalend leegstandscijfer. Hiermee is er een gezamenlijk besef dat we er nog lang niet zijn. Het is inmiddels vanzelfsprekend dat wij als overheid intensief samenwerken met marktpartijen zoals ontwikkelaars, beleggers, makelaars en eindgebruikers. Het blijft dus van groot belang samen op te trekken. De overheid en ‘de markt’ hebben elkaar de komende decennia hard nodig om onze regio te laten bloeien en in de top te laten meedraaien van de meest aantrekkelijke Europese vestigingsplaatsen. Daarom zal er, naast het blijven werken aan de bestaande Uitvoeringsstrategie 2011 (kwantitatieve programmering), de komende periode ingezet gaan worden op vraaggerichte profilering van werklocaties. Doel hierbij is dat overheden hun investeringen rond werklocaties gerichter kunnen inzetten en bedrijven en ondernemers worden op deze wijze betere clustergerichte opties geboden.

Daarnaast wordt in deze editie van de Plabeka Monitor voor het eerst apart aandacht besteed aan Schiphollocaties. Het gaat om 20 kantoorlocaties en bedrijventerreinen met een directe relatie met de luchthaven. Voorheen bestond er voor deze locaties een aparte monitorpublicatie (de REVS monitor), die in opdracht van het Bestuursforum Schiphol werd opgesteld. Het Bestuursforum Schiphol is een samenwerkingsverband tussen de provincie NoordHolland, de gemeente Haarlemmermeer en de gemeente Amsterdam. Het Bestuursforum Schiphol is sinds 2013 opgehouden te bestaan, wat betekent dat er in 2014 geen REVS monitor zal verschijnen. In plaats daarvan worden in dit jaar onderdelen van de REVS monitor in de Plabeka Monitor opgenomen.

Bert Uitterhoeve Ambtelijk Voorzitter Platform Bedrijven en Kantoren Metropoolregio Amsterdam (Plabeka) Directeur gemeente Haarlemmermeer

Juni 2014

6

S

Samenvatting

8

Industrieterrein Uithoorn

9

Samenvatting Dit is de Plabeka Monitor 2014. Het is inmiddels de zevende jaargang op rij en de vierde editie na het vaststellen van de huidige Uitvoeringsstrategie begin 2011. Plabeka is een informeel samenwerkingsverband tussen de lokale en regionale overheden in de Metropoolregio Amsterdam. Binnen Plabeka vindt de regionale afstemming plaats over de kwantiteit en kwaliteit van werklocaties. De Plabeka monitor 2014 biedt de meest recente feiten en cijfers over economische trends in de Metropoolregio Amsterdam vanuit het perspectief van vestigingslocaties voor bedrijvigheid. De Monitor maakt daarnaast inzichtelijk hoe de afspraken van de door de gemeenten vastgestelde Uitvoeringsstrategie Plabeka 2010-2040 worden nageleefd. Deze editie van de Plabeka Monitor heeft betrekking op het jaar 2013, met als peildatum 1-1-2014.

Kantorenmarkt • In de MRA heeft in 2013 een vrij sterke daling van het gebruik van kantoren plaatsgevonden: deze nam af met 212.000 m² bvo tot 10,9 mln. m². Dit betekent een daling van ruim 2% ten opzichte van 2012. Het kantoorgebruik daalt overigens al sinds 2009, maar de daling was nog niet eerder zo sterk. • Overigens was de kantorenmarkt ook sterk in beweging: 833.000 m² kantoor werd door een andere gebruiker betrokken. Dat was meer dan in 2012, toen 778.000 m² kantoor betrokken werd. • De totale voorraad aan kantoren in de metropoolregio is sinds begin 2012 in omvang aan het afnemen. Het totale kantooroppervlak was op 1-1-2014 13,68 miljoen m² bvo, 40.000 m² minder dan begin 2013. • De leegstand in de MRA is met 172.000 m² opgelopen terwijl tegelijkertijd de totale voorraad aan kantoren afneemt. De totale kantorenleegstand bedraagt nu bijna 2,8 mln. m², wat neerkomt op 20,2% van de totale kantorenvoorraad. • Het leegstandspercentage is in vrijwel alle deelregio’s gestegen. De regio’s Almere/ Lelystad (27,4%) en Amstelland-Meerlanden (26,8%) zijn onveranderd de regio’s met het hoogste leegstandspercentage. De regio’s Gooi en Vechtstreek en IJmondHaarlem zitten qua leegstand rond het MRA-gemiddelde van 20%. In Amsterdam (17,3%) en in Zaanstreek-Waterland (14,9%) is het percentage lager dan het MRAgemiddelde. • In 2013 is er 122.000 m² nieuwe kantoorruimte aan de voorraad toegevoegd, 32.000 m² meer dan in 2012. De voorraad kantoren is desondanks afgenomen als gevolg van

onttrekkingen (transformatie naar andere functies dan kantoor). • In de vraagraming van de Uitvoeringsstrategie wordt in beide scenario’s uitgegaan van een groei van het kantoorgebruik. De feitelijke ontwikkeling van daling van het kantoorgebruik betekent dat er een groot gat tussen planning en feitelijke realisatie is. In totaal is na 4 jaar +/- 1,2 mln. m² kantoorruimte minder in gebruik dan geraamd in het GG-scenario. • De afspraken wat betreft reductie van de plannen voor nieuwe kantoren (planvoorraad) worden nageleefd. In iedere deelregio bevindt deze zich per 1-1-2014 onder de Uitvoeringsstrategieniveaus. De deelregio Almere/Lelystad zit door een extra schrapactie in de plannen zelfs zeer ruim onder de in 2011 afgesproken planvoorraad. • Eind 2012 heeft er een nieuwe aanscherping van de plannen voor nieuwe kantoren plaatsgevonden. Het voornemen van 3 deelregio’s is om maximaal 1,06 mln. m² kantoorplannen te schrappen of door te schuiven tot na 2020. Dit blijkt grotendeels uitgevoerd: de teller staat per 1-1-2014 op 929.000 m² gefaseerde kantoorplannen.

Bedrijventerreinen • In de uitgifte van bedrijventerreinen in de MRA was in 2013 licht herstel zichtbaar: in totaal werd er 18,5 ha uitgegeven, een lichte stijging ten opzichte van 2011 en 2012. • De meeste grond werd in Almere/Lelystad uitgegeven: 8,7 ha netto. Amsterdam realiseerde 5,4 ha aan uitgiften, Amstelland-Meerlanden 2,1 ha. In de Gooi en Vechtstreek is 1,5 ha bedrijventerrein uitgegeven en in Zaanstreek-Waterland 0,8 ha. • De transacties van bedrijfskavels en panden op bestaande bedrijventerreinen (303.000 m² in 2013) bleven vrijwel op hetzelfde niveau als 2012. Het aanbod aan bedrijfsruimten in de MRA1, komt per 1-1-2014 uit op ruim 2,1 mln. m² bvo. • In 2012 hebben 10 uitgiften in de MRA plaatsgevonden op bedrijven- en zeehaventerreinen die hoge milieucategorieën kunnen herbergen. Deze zijn in vrijwel alle gevallen gedaan aan bedrijven die zich enkel op terreinen met een hogere milieucategorie kunnen vestigen. • Het uitgifteniveau in 2013 (18,5 ha) bleef ruim onder de verwachtingen van de uitvoeringsstrategie. Doordat het uitgifteniveau sinds 2010 ieder jaar ruim onder het verwachte niveau is gebleven groeit het verschil tussen planning en realisatie snel. 1)

op basis van informatie uit Funda in Business en Realnext (voorheen Vastgoedmarkt)

10

Cornelis Douwesterrein, Amsterdam

11

Het verschil tussen ‘verwachte vraag’ en ‘daadwerkelijke vraag’ naar bedrijventerreinen is opgelopen tot +/- 170 ha. • De afspraken in de Uitvoeringsstrategie op het gebied van planaanbod per deelregio zijn in de meeste gevallen doorgevoerd. Amstelland-Meerlanden en Zaanstreek Waterland komen nog steeds boven de in de Uitvoeringsstrategie gestelde plafonds uit. De deelregio’s hebben respectievelijk 23 ha en 12 ha planvoorraad te veel.

Zeehaventerreinen • In 2013 zijn er voor 9,1 ha uitgiften aan zeehaventerreinen geregistreerd in de havens van Amsterdam en IJmuiden. Dit is meer dan de gerealiseerde uitgiften in 2012 (5,2 ha) en in 2011 (3,0 ha). • In de MRA is nog 249 ha aan kadegebonden terrein vrij uitgeefbaar. Voor de havengerelateerde kavels gaat het om 82,2 ha. Er zijn slechts twee kavels van meer dan 20 ha beschikbaar. • Hoewel de uitgiften kadegebonden kavels in 2013 met 6,6 ha duidelijk hoger lagen dan in de drie voorgaande jaren bleef deze achter op het niveau van de vraagraming van Ecorys uit 2007. De uitgifte havengerelateerde terreinen (2,5 ha) in 2013 ligt nagenoeg op het niveau van het terughoudende scenario uit dezelfde vraagraming. • Gecombineerd met de tegelijkertijd flink gestegen overslag2 komt dit neer op een intensiever gebruik van de kadegebonden terreinen dan in het verleden.

Schiphol (REVS-) locaties • De analyse voor REVS-locaties concentreert zich op 23 kantoorlocaties en bedrijventerreinen met een directe relatie met de luchthaven. • De REVS-kantoorlocaties en bedrijventerreinen kennen sinds 2006 een vrijwel onafgebroken werkgelegenheidsgroei, Ook in 2013 groeide de werkgelegenheid door, tot een totaal van 93.486 fulltime banen op de kantoorlocaties en 19.883 fulltime banen op bedrijventerreinen. • In 2013 vestigden zich 115 buitenlandse bedrijven in de MRA, waarvan 24 op REVSlocaties. De 115 bedrijven creëerden 1560 arbeidsplaatsen. • De voorraad aan kantoren op de REVS locaties, in totaal 1.684.000 m² bvo, concentreert zich op de Zuidas, waar ruim 700.000 m² kantoor gelegen is. De locatie

met de meeste leegstand is Schiphol-Rijk met 72.500 m² leegstand (40%). • Sinds 2010 is de leegstand op REVS kantoorlocaties merkbaar afgenomen, van bijna 290.000 m² tot 240.000 m² per 1-1-2014. De opname van kantoren in 2013 kwam uit op 116.900 m². • De plancapaciteit kantoren is geconcentreerd op de Zuidas (475.000 m²), Elzenhof (100.000m²) en Beukenhorst Zuid (95.000 m²). • De totaaloppervlakte van de REVS terreinen bedroeg per 1-1-2014 521 ha, waarvan 213 ha beschikbaar als (plan) aanbod. De uitgifte van nieuwe kavels op de REVS locaties bleef beperkt tot 1,2 ha op Airport Business Park Osdorp. • Het grootste aanbod is gelegen op de A4 Zone West (100 ha). Ook op het Schiphol logistics park (44,1 ha), het ABP Osdorp (35,7 ha), Atlaspark (18 ha) en De Hoek-Noord (11 ha) is meer dan 10 ha beschikbaar. • Per 1-1-2014 was het aanbod aan bedrijfspanden op REVS locaties (exclusief nieuw aanbod in voorbereiding) 164.000 m². Het niveau van transacties herstelde licht ten opzichte van 2012 en kwam in 2013 uit op 39.000 m².

Herstructurering • De herstructureringsopgave voor het revitaliseren of herprofileren van bedrijventerreinen is ten tijde van de Uitvoeringsstrategie geraamd op 2.211 ha tot 2020. • In de Metropoolregio Amsterdam worden diverse middelen ingezet om herstructurering op gang te brengen, te financieren en te versnellen. Het gaat hier om de inzet van het Projectbureau Herstructurering Bedrijventerreinen (PHB), de HIRB-subsidieregeling, het Transformatie-fonds Gooi- en Vechtstreek en in Flevoland de ‘Nadere regel herstructureringsprojecten Flevoland’. • In Noord-Holland zijn per 1-1-2014 1.150 ha bedrijventerreinen met behulp van HIRBsubsidie geherstructureerd. • De Provincie heeft sinds 2004 door middel van de HIRB regeling in totaal ruim 44 miljoen euro in herstructureringsprojecten geïnvesteerd. • Sinds begin 2013 zijn er in de Provincie Flevoland herstructureringsprojecten in de opstartfase, waaronder de Steiger (Almere). • Er worden in de MRA op het moment 101ha bedrijventerrein naar andere functies getransformeerd. 2)

Bron: Persbericht haven Amsterdam: ‘Record overslag Havenregio Amsterdam in 2013’

12

Economische ontwikkeling en werkgelegenheid MRA • De economie van de Metropoolregio Amsterdam (MRA) laat de recessie van 2012 achter zich. Voor 2013 wordt een nulgroei verwacht en voor 2014 een groei van 0,5 %. In Nederland was de groei nog negatief in 2013 en voor 2014 wordt ook een groei van 0.5 % verwacht. • Binnen de MRA is het beeld wisselend voor wat betreft het herstel: Voor Almere/ Lelystad, de regio Haarlemmermeer, Amsterdam en Waterland wordt in 2013 groei van het BRP verwacht en kunnen ook groei tegemoet zien in 2014. • De werkgelegenheid in de MRA herstelde zich in 2013 licht naar 1.284.000 fulltime en parttime banen, een stijging van ruim 1.400 arbeidsplaatsen (+ 0,1%). De lichte stijging volgt op een scherpe daling in 2012 waarin bijna 8.000 banen in de Metropoolregio verloren gingen (LISA, 2014). • In Nederland gingen in 2013 echter bijna 100.000 banen verloren, een daling van 1,1%. • De werkgelegenheid op kantoorlocaties komt in 2013 hoger uit dan het jaar ervoor en bedraagt in totaal 240.889 banen (+ 2.600 banen). • Het aantal banen op bedrijventerreinen en zeehaventerreinen in de MRA nam in 2013 echter stevig af met bijna 5.500 banen tot 280.000 (-2%). • Op overige locaties is de werkgelegenheid gegroeid in 2013: er kwamen ruim 4.200 banen bij ten opzichte van 2012. • De werkgelegenheid op Schiphollocaties ontwikkelde zich gunstig in 2013. Zowel op de kantoorlocaties (+2.200 fulltimebanen) als op de bedrijventerreinen (+500 fulltime banen) nam de werkgelegenheid toe.

1 Inleiding

14

Zuidas, Amsterdam

15

1

Inleiding

De Plabeka Monitor brengt jaarlijks de meest recente feiten en cijfers over ruimtelijkeconomische en werkgelegenheidsontwikkelingen en de vraag- en aanbodverhoudingen op werklocaties (kantoorlocaties, bedrijven- en haventerreinen) in de Metropoolregio Amsterdam. Deze editie, die betrekking heeft op het jaar 2013, is de 7e editie op rij. Naast het inzicht bieden in marktontwikkelingen is de Plabeka Monitor ook bedoeld om te toetsen of de intergemeentelijke afspraken over de ontwikkeling van werklocaties worden nagekomen. Deze afspraken zijn vastgelegd in de Uitvoeringsstrategie Plabeka 2010-2040. De Plabeka monitor is gebaseerd op verschillend bronmateriaal. Een groot deel van de informatie over werklocaties wordt bij de deelnemende gemeenten opgevraagd in het kader van de IBIS-enquête. Daar-naast zijn er verschillende secundaire bronnen gebruikt, zoals het LISA werkgelegenheidsregister en Kantorenmonitor B.V. Voor een verantwoording zie de bronvermelding in de bijlagen.

Monumentale bedrijfspanden langs de Zaan

1.1 Context Plabeka De Plabeka monitor is een van de werklijnen van het Platform Bedrijventerreinen en Kantoren (Plabeka), een samenwerkingsverband van regionale en lokale overheden in de Metropoolregio Amsterdam. Plabeka is in 2005 opgericht, en maakt deel uit van het Platform Regionaal Economische Structuur (PRES). Aanleiding was de structurele leegstand van kantoren en de toename van verouderde bedrijventerreinen. Binnen Plabeka vindt de regionale afstemming plaats over de kwantiteit en kwaliteit van werklocaties. Het regionale werklocatiebeleid is vastgelegd in de Uitvoeringstrategie Plabeka 2010-2040 ‘Snoeien om te kunnen bloeien’. Dit document is vastgesteld door de portefeuillehouders EZ van de 36 MRA-gemeenten, de provincies Noord-Holland en Flevoland en de Stadsregio Amsterdam. Er is tevens afgesproken om de gemaakte afspraken jaarlijks te monitoren. De afspraken zijn sindsdien bevestigd in be-sluiten van bestuurscolleges en gemeenteraden. De jaarlijks verschijnende Plabeka Monitor is hier een uitvloeisel van. Monitoring draait vooral om het volgen van marktontwikkelingen: ontwikkelt de economie en de vraag naar werklocaties zich zoals we bij het ondertekenen van de Uitvoeringsstrategie verwachtten? Hoe verhoudt de feitelijke, gerealiseerde vraag zich tot de (modelmatige)

Logistiek bedrijfspand, Almere

vraagprognoses die zijn opgesteld? Ook gaat het om het nagaan van procesafspraken: ”is aan de afspraken van de Uitvoeringsstrategie voldaan?” . Er worden overigens géén beleidsmatige conclusies getrokken in de Plabeka Monitor. Dit document geeft een beleidsneutraal overzicht van de ontwikkelingen in het afgelopen jaar, en is een middel om het regionaal vestigingsplaatsbeleid te onderbouwen.

16

1.2 Integratie REVS Monitor Een belangrijke inhoudelijke wijziging ten opzichte van voorgaande jaren is de integratie met de Monitor Ruimtelijke Economische Visie Schipholregio (REVS), die in 2014 niet als aparte publicatie zal verschijnen. De REVS monitor was een jaarlijkse uitgave van het Bestuursforum Schiphol. Het Bestuursforum bestaat uit de provincie Noord-Holland, de gemeenten Amsterdam en Haarlemmermeer, de SADC en de Schiphol Groep als toehoorder. De REVS monitor analyseert 23 kantoorlocaties en bedrijventerreinen die verbonden zijn met Schiphol en deel uitmaken van de ontwikkelingsstrategie van de REVS. In tegenstelling tot de Plabeka Monitor – die ontwikkelingen voornamelijk op deelregionaal niveau analyseert – focust de REVS monitor ook op de eigenschappen van de specifieke locaties in de Schipholregio. In deze editie van de Plabeka Monitor is voor een tussenweg gekozen voor de REVS locaties, waarbij naast totaaloverzichten ook locatiespecifieke informatie wordt gegeven. Voor de aankomende jaargangen zal nader worden bezien op welke manier de elementen van de REVS monitor een plaats kunnen krijgen binnen de Monitor Plabeka. In deze Plabeka monitor is een apart deel (hoofdstuk 5) aan de REVS-locaties gewijd.

1.3 Leeswijzer Deze editie van de Plabeka Monitor is als volgt opgebouwd: • Hoofdstuk 2 behandelt de ontwikkelingen op de kantorenmarkt; • Hoofdstuk 3 beschrijft de ontwikkelingen met betrekking tot de bedrijventerreinen; • Hoofdstuk 4 gaat in op de zeehaventerreinen; • Hoofdstuk 5 gaat in op de schiphollocaties (REVS); • Hoofdstuk 6 analyseert de herstructurering op zowel bedrijven- en zeehaventerreinen. • Tot slot gaat hoofdstuk 7 in op de economische trends en de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de MRA, zowel op de werklocaties als daarbuiten; Daarnaast geven de verschillende bijlagen aanvullende achtergrondinformatie op terreinen locatieniveau. De hoofdstukken volgen een opzet waarin verschillende marktontwikkelingen - zoals aanbod, vraag, leegstand en veroudering van werklocaties –

apart worden behandeld. Tot slot wordt de relatie van de gepresenteerde cijfers met de afspraken van de Uitvoeringsstrategie 2010-2040 geanalyseerd.

2

Kantorenmarkt

17

18

Amstel III, Amsterdam Zuidoost

19

Kantorenmarkt

De focus van dit hoofdstuk is de regionale kantorenmarkt, waarbij aandacht is voor marktontwikkelingen, ontwikkelingen aan de aanbodkant en voor de afspraken die er in regionaal verband met de Uitvoeringsstrategie gemaakt zijn. In de analyse zijn ook de Schipholgebonden kantoorlocaties opgenomen die in hoofdstuk 5 uitgebreider worden behandeld. Achtereenvolgens komen opname en gebruik van kantoren (2.1), voorraad en leegstandsontwikkeling (2.2), nieuwbouw en transformatie (2.3) en de relatie met de Uitvoeringsstrategie 2011 (2.4) aan bod.

Figuur 2.1 Opname en uitbreidingsvraag kantoren MRA (2005 - 2013)

Uitbreidingsvraag (neCo groei gebruik) 900 700 500 300 100

2.1 Ontwikkeling opname en kantoorgebruik

-‐100

Steeds sterkere daling kantoorgebruik, terwijl opname stijgt Om marktontwikkelingen te kunnen interpreteren, onderscheiden we bij het totale gebruik van kantoren de bruto (betrokken) opname van kantoormeters en de netto groei van het gebruik. Bij de bepaling van het totale netto gebruik van kantoren wordt de totale (bruto) ingebruikname van kantoor door nieuwe gebruikers verrekend met het totaal aan kantoren dat achtergelaten is door vertrekkende gebruikers. Op de regionale kantorenmarkt in de MRA is in 2013 sprake geweest van een sterke daling van het totale gebruik van kantoren3: deze nam af met 212.000 m² tot een totaal van 10.915.000 m². Dit betekent een daling in het gebruik van ruim 2 procent. De meerjarige trend - zichtbaar in figuur 2.1 – laat zien dat het kantoorgebruik in de MRA al sinds 2009 een dalende trend heeft ingezet. Het dalende kantoorgebruik is van grote invloed op de leegstand van kantoren (zie ook paragraaf 2.2 en 2.5) en de kansen van deze leegstaande kantoren een nieuwe huurder te vinden. Aan de daling van het kantoorgebruik liggen zeer waarschijnlijk zowel conjuncturele als structurele oorzaken ten grondslag. De drie economische recessies na 2009 hebben een zware impact op kantoorgebruikers als banken, verzekeraars en andere financiële dienstverleners gehad, die in de MRA sterk vertegenwoordigd zijn. Daarna zijn ook andere sectoren geraakt die veel gebruikmaken van kantoren: o.a. de zakelijke dienstverlening, media en de (semi) overheid. De vele reorganisaties hebben daarnaast geleid tot een daling van het aantal banen op kantoorlocaties en daarmee in het kantoorgebruik.

Totale opname (totaal betrokken)

1.100

x 1.000 m² bvo

2

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

-‐300

Het kantoorgebruik in de MRA is echter in 2013 sterker gedaald dan in de voorgaande 4 jaar. Dit is opvallend: de regionale economie stabiliseerde4 zich grotendeels en de werkgelegenheid op kantoorlocaties is in die periode zelfs licht gestegen5 (zie ook hoofdstuk 7). Vermoedelijk is een ander kantoorgebruik reden voor de daling. Door het moderne werken neemt bij veel organisaties het aantal m² per werknemer af, waardoor het benodigde kantooroppervlak voor deze organisaties daalt. Daarnaast begint de aard van de dienstverlening te veranderen. Veel grote administratieve organisaties krimpen in wat betreft vaste arbeidsplaatsen en er ontstaat tegelijkertijd een grotere flexibele schil van kleinere dienstverlenende bedrijfjes (voornamelijk zzp-ers) die locatieonafhankelijk werken en veel minder van het traditionele kantoorgebouw gebruik maken. Bij het aflopen van het huurcontract wordt overtollige kantoorruimte door organisaties afgestoten, of wordt er verhuisd naar een kleiner kantoor. Hier zijn in de MRA ook voorbeelden van: zo stootte RBS 30.000 m² kantoorruimte af en verkleinde het UVW haar kantoorgebruik met 11.000 m². In de Haarlemmermeer betrok de Koninklijke Marachaussee een nieuw kantoor van 13.800 m², maar liet daar een groter kantoor voor achter. 3) 4) 5)

Ook de kantoren buiten formele kantoorlocaties meegenomen in deze analyse Volgens prognose Economische Verkenningen Metropoolregio Amsterdam (EVMRA) De analyse van het kantoorgebruik rekent ook de kantoren buiten kantoorlocaties mee, terwijl Lisa geen inzicht geeft in kantoorbanen op overige locaties. Derhalve is een 1-op-1 vergelijk niet mogelijk.

20

Arenapark, Hilversum

Kantoren nabij Amstelstation, Amsterdam

Zuidas, Amsterdam

21

Opname en uitbreidingsvraag per deelregio De lichte stijging van de totale (bruto) opname van kantoormeters manifesteerde zich in 2012 in alle deelregio´s, behalve Gooi- en Vechtstreek, zie figuur 2.2. In deze figuur is duidelijk te zien dat het gros van de kantooropname (ruim 500.000 m² in 2013) zich in Amsterdam afspeelt.

Figuur 2.2 Bruto Opname (totaal betrokken) kantoormeters 2005 t/m 2013 per MRA-deelregio 700 600

400 300 200 100 0

Het grootste deel van de geconstateerde daling van het netto kantoorgebruik treedt ook in Amsterdam op. Het netto kantoorgebruik daalde hier met 100.000 m². Zie figuur 2.3. Ook in de andere deelregio´s was er eind 2013 minder kantoorruimte in gebruik dan het jaar ervoor, behalve in Zaanstreek Waterland. Hier werd een plusje geregistreerd.

2.2 Kantorenvoorraad en leegstand

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

500

x 1.000 m² bvo

Een aanwijzing voor deze dynamiek is te vinden in Figuur 2.1. Die laat zien dat de kantorenmarkt is in 2013 aanzienlijk in beweging is geweest en het aantal m²’s kantoorruimte dat door een andere huurder betrokken werd (de bruto opname) is voor het 3e jaar op rij gestegen stijgt. Tegenover deze opname staat een afstoot van grotendeels voor het nieuwe werken minder geschikte m² kantoorruimte.

Almere / Lelystad Amstelland-‐Meerlanden

Amsterdam

Gooi en Vechtstreek

IJmond-‐Haarlem Zaanstreek-‐Waterland

Figuur 2.3 Ontwikkeling van het netto gebruik kantoren 2005 t/m 2013 per MRA-deelregio 150

Kantorenvoorraad MRA krimpt

Tabel 2.1

Ontwikkeling kantorenvoorraad MRA 2010-2014

Peildatum

Kantorenvoorraad MRA (x 1.000 m² bvo)

1-1-2010

13.769

1-1-2011

13.864

1-1-2012

13.878

1-1-2013

13.722

1-1-2014

13.682

100

x 1.000 m² bvo

De totale voorraad aan kantoren (de bestaande bebouwing) in de MRA was op 1-1-2014 ruim 13,6 miljoen m² bvo, een daling van ongeveer 40.000 m² (0,3%) ten opzichte van het vorige peiljaar. De kantorenvoorraad in de MRA is na een decennialange groei sinds begin 2012 in omvang aan het afnemen. Deze trendbreuk zou de leegstandsproblematiek ietwat kunnen beperken. Het netto gebruik van kantoren daalde in 2013 echter sneller (zie vorige paragraaf).

50 0 -‐50

-‐100 -‐150

Almere / Lelystad

Amstelland-‐ Meerlanden

Amsterdam

Gooi en Vechtstreek

IJmond-‐ Haarlem

Zaanstreek-‐ Waterland

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

22

Figuur 2.4 Ontwikkeling kantorenleegstand MRA 2006-2014 (x 1.000 m2 BVO)

3.000

x 1.000 m² bvo

2.500 2.000 1.500 1.000 500 0

Schiphol centrum

jan. 2006 jan. 2007 jan. 2008 jan. 2009 jan. 2010 jan. 2011 jan. 2012 jan. 2013 jan. 2014

Figuur 2.5 Ontwikkeling kantoorgebruik & leegstand MRA 1-1-2005 - 1-1-2014 (x 1.000 m² bvo)

16.000 14.000 12.000

2.364

2.292

2.120

1.988

2.274

2.475

2.603

2.595

2.767

10.000

leegstand

8.000 6.000

11.088 11.151 11.328 11.544 11.495 11.389 11.275 11.127 10.915

4.000 2.000 0

Cornelis Douwesterrein, Amsterdam

jan. 2006

jan. 2007

jan. 2008

jan. 2009

jan. 2010

jan. 2011

jan. 2012

jan. 2013

jan. 2014

in gebruik

23

Leegstand in 2013 weer flink gegroeid door dalend kantoorgebruik Ondanks het feit dat het totale kantooroppervlak in de MRA slonk in 2013 is de leegstand in dezelfde periode met 172.000 m² bvo vrij stevig opgelopen. De totale kantorenleegstand in de MRA bedraagt nu bijna 2,8 mln. m², wat neerkomt op 20,2% van de totale kantorenvoorraad. Zie ook figuur 2.4. Begin 2013 leek het er nog op dat de groei van de leegstand tot stilstand was gebracht. Het sterk dalende kantoorgebruik draagt bij aan de groei van de leegstand, zoals figuur 2.5 laat zien. De kantorenvoorraad daalde ook, maar het netto kantoorgebruik nam echter nog sneller af. De afgelopen jaren karakteriseert de kantorenmarkt in de MRA zich sowieso steeds sterker als vervangingsmarkt. Sinds 2009 is er sprake van krimp.

Beukenhorst Zuid, Haarlemmermeer

Zuidas, Amsterdam

24

Figuur 2.6

Leegstand kantoren (incl. voorverhuur) 1-1-2005 t/m 1-1-2014 per MRA-deelregio

1.400 1.200 jan. 2006 jan. 2007 jan. 2008 jan. 2009 jan. 2010 jan. 2011 jan. 2012

x 1.000 m² bvo

1.000 800 600 400 200 0

Almere / Lelystad


Amsterdam

Gooi en Vechtstreek

Ijmond-‐Haarlem

Zaanstreek -‐ Waterland

% van de totale bestaande voorraad (leegstand incl. voorverhuur)

Figuur 2.7 Leegstandspercentages kantoren per MRA-deelregio 30% 25% 20%

Gooi en Vechtstreek Ijmond-‐Haarlem

15%

Zaanstreek-‐ Waterland Metropoolregio

10% 5% 0%

WTC Almere

Almere / Lelystad Amstelland-‐ Meerlanden Amsterdam


25

De groei van de leegstand is niet op iedere deelregio van toepassing. Zie figuur 2.6. In Zaanstreek-Waterland daalde de absolute leegstand gedurende 2013 licht (- 7.000 m² bvo). In IJmond-Haarlem was sprake van een stabilisering. De absolute leegstand in Amsterdam is het grootst (ruim 1,2 mln. m²) en groeide in 2013 met 74.000 m² fors. Ook groeide de leegstand aanzienlijk in Amstelland-Meerlanden (+ 68.000 m²) en Gooi en Vechtstreek (+25.000 m²). In Almere/Lelystad (+ 8.000 m²) was er sprake van een lichte groei. Kijken we verder terug dan 2012, dan blijkt dat in Amsterdam de absolute leegstand relatief stabiel gebleven is. In Amstelland-Meerlanden, Almere/Lelystad en in mindere mate Gooi en Vechtstreek en IJmond - Haarlem is grofweg sinds 2009 een duidelijke stijging van de leegstaande kantoormeters zichtbaar.

Figuur 2.8 700 600 500


400 300 200 100 0

Het leegstandspercentage van de MRA bedraagt per januari 2014 20,2% terwijl dit een jaar geleden nog 18.9% bedroeg. Begin 2009 bedroeg het leegstandspercentage 15%. Uit figuur 2.7 is op te maken dat alle deelregio’s hun leegstandspercentage (ten opzichte van de totale kantoorvoorraad) hebben zien groeien, met uitzondering van ZaanstreekWaterland. Samen met Amsterdam beweegt het percentage van deze deelregio ruim onder de 20%. Almere/Lelystad (27,4%) en Amstelland-Meerlanden (26,8%) zijn onveranderd de regio’s met het hoogste leegstandspercentage. De regio’s Gooi en Vechtstreek (20,4%) en IJmond-Haarlem (19,8%) zitten qua leegstand op het MRAgemiddelde.

Oplevering en in aanbouw zijnde6 kantoren 2005 t/m 2013 (MRA)

x 1.000 m² bvo

Leegstand naar deelregio

Kantoorruimte in aanbouw

Opgeleverde nieuwbouw (in jaar ervoor)

Figuur 2.9 Nieuwbouw opgeleverd 2010 – 2013 naar deelregio (x 1.000 m² bvo)

Zaanstreek-‐Waterland

8,9%

IJmond-‐Haarlem

4,4% 2010

Gooi & Vechtstreek

2.3 Nieuwbouw en transformatie Opgeleverde nieuwbouw stijgt licht in 2013 Mede als gevolg van de verslechterde marktperspectieven voor kantoren wordt er sinds 2009 minder kantoorruimte in aanbouw genomen. Sinds 2010 wordt er ook daadwerkelijk minder nieuwbouw gerealiseerd, zie figuur 2.8. In 2013 zijn er echter weer meer kantoormeters opgeleverd: 122.000 m² kantoor werd aan de voorraad toegevoegd, 32.000 m² meer dan in 2012.

2,2%

Amsterdam

2011 2,8%

2012 2013

Amstelland-‐Meerlanden

5,2%

Almere / Lelystad

3,3% 0

20

40

60

80

100

(% = aandeel nieuwbouw 2010-2013 t.o.v. totale voorraad)

In figuur 2.9 is zichtbaar hoeveel opgeleverde nieuwbouw er per deelregio is bijgekomen sinds 2010. In de meeste deelregio’s is een dalende trend zichtbaar, in Amsterdam zijn er

6)

Het lijkt in de figuur dat er veel meer kantoren in aanbouw zijn geweest dan er opgeleverd worden. Dit is niet het geval, kantoren kunnen namelijk langer dan 1 jaar in aanbouw zijn en komen daardoor meerdere jaren in de telling terug.

26

Figuur 2.10 Transformatie en onttrekking 2010 – 2013 naar deelregio (x 1.000 m² bvo)

6,5% Zaanstreek-‐Waterland 7,2% IJmond-‐Haarlem 3,2%

2010

Gooi & Vechtstreek

2011

7,5% Amsterdam

2012 3,6%


2013

3,8% Almere / Lelystad (% = aandeel transformatie 2010-2013 t.o.v. totale voorraad)

0

50

100

150

200

Figuur 2.11 Voorraadontwikkeling kantoren MRA 2005 – 2013 (x1.000 m² BVO) 400

300

200

nieuwbouw / opgeleverd

100

functiewijziging / sloop

0

-100

-200

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

saldo (ontwikkeling voorraad)

27

echter in 2013 meer kantoren gerealiseerd dan de jaren daarvoor. De percentages in de figuur geven aan hoe groot het aandeel van de nieuwbouw in deze vier jaar is geweest in de totale kantorenvoorraad7 van de deelregio.

In 2013 gerealiseerde kantoortransformaties in de Metropoolregio Amsterdam

Hoewel de gerealiseerde nieuwbouw in Amsterdam het omvangrijkst is, blijkt het aandeel in de totale voorraad (2,8%) kleiner dan in de meeste andere deelregio’s. Zaanstreek-Waterland heeft relatief veel nieuw kantoor aan de voorraad toegevoegd (8,9%), onder andere door de ontwikkeling van het stationsgebied Zaandam (Inverdan).

Transformatie en onttrekking Nu het kantoorgebruik al langere tijd dalende is, zijn kantooreigenaren (vaak beleggingsfondsen) vaker bereid ‘af te boeken’ en daarmee een transformatie van het kantoor naar een andere functie mogelijk te maken, of het kantoor zelfs door sloop van de markt te onttrekken. In 2013 zijn 162.000 m² aan kantoortransformaties in gang gezet in de MRA8.

Nieuwe balkons bij transformatie de Hulk, Almere

Voormalig ACTA Gebouw, Amsterdam

Ook in 2013 zijn er diverse plannen voor de transformatie van kantoren naar een nieuwe functie van start gegaan. Een van de grootste transformaties (van 25.600 m² leegstaande kantoorruimte) was in Amsterdam Nieuw-West, waar het voormalige ACTA-gebouw bij het Slotervaartziekenhuis stapsgewijs is omgevormd tot een complex met studentenkamers, creatieve werkruimtes, een café-restaurant en een evenementenzaal.

Figuur 2.10 laat zien waar de transformaties in de afgelopen 4 jaar hebben plaatsgevonden. In Amsterdam is de potentie voor functiewijziging van kantoren groot: naast (studenten)woningen vinden ook hotels en bedrijfsruimten nog relatief eenvoudig aftrek in de markt. 7,5% van de totale voorraad kantoren is hier in de periode 2010-2013 getransformeerd naar nieuwe functies. Ook in IJmond-Haarlem (7,2%) en ZaanstreekWaterland (6,5%) werd relatief veel kantoor getransformeerd.

In Almere vond met de omvorming van het kantoor de Hulk (2.600 m²) een bijzondere transformatie plaats. In een van de oudste gebouwen van Almere zijn door eigenaar De Alliantie duurzame appartementen gerealiseerd.

Saldo nieuwbouw en onttrekking In figuur 2.11 is de voorraadontwikkeling kantoren zichtbaar. Het totaal aan transformatieinitiatieven in 2013 (162.000m²) was weliswaar meer dan de opgeleverde nieuwbouw in hetzelfde jaar (122.000 m²), maar veel minder dan er in 2012 werd getransformeerd (246.000 m²). Door de stijging van de opgeleverde nieuwbouw en de flinke daling van de ingezette transformaties is de netto krimp van de kantorenvoorraad minder sterk (-40.000 m²) dan in 2012. 2013 is het tweede jaar op rij waarin de transformatie de nieuwbouwhoeveelheid overtreft.

Andere grootschalige transformaties in 2013 vonden plaats in Amsterdam (Overamstel 21.000 m² en Wibautstraat 7.900 m²) en in Diemen (Bergwijkpark 8.000 m², zie kader op pagina 28). In Hoofddorp en Almere zijn nog enkele kleinere transformaties geïnitieerd.

7) 8)

Stand 1-1-2014. Het betreft gerealiseerde transformaties en voornemens daartoe. Zie voor een uitgebreide toelichting de bijlage

28

Case transformatie kantoren: Bergwijkpark-Noord (Diemen)

Op het kantoorgebied Bergwijkpark-Noord in Diemen is in 2012 en 2013 ruim 50.000 m² kantoor getransformeerd naar een gemengd woon-werkgebied. Op 7 juni 2007 besloot de gemeenteraad van Diemen tot herontwikkeling van Bergwijkpark Noord. Aanleiding was de situatie op de kantorenmarkt, die toen al enige jaren met een groot overaanbod kampte. Voor een monofunctioneel kantorengebied zoals Bergwijkpark bood dit weinig perspectief. Het gebied stamt uit de jaren 70 en 80 en had inmiddels een leegstandspercentage van meer dan 75%. Om de herontwikkeling te initiëren en te stimuleren is door de gemeente een Strategisch Masterplan opgesteld, dat op 26 april 2012 is vastgesteld. Mede naar aanleiding van dit masterplan heeft projectontwikkelaar Snippe Projecten begin 2012 het kantorencomplex Diemervijver gekocht om dit te transformeren tot een studentencampus naar Amerikaans model met ca. 940 studentenwoningen. Inmiddels zijn alle studentenwoningen van de Cam-pus Diemen Zuid opgeleverd en verhuurd. In de plint van de gebouwen zijn allerlei voorzieningen gevestigd.

Snippe had ook serieuze interesse om de rest van het gebied Bergwijkpark te herontwikkelen. Snippe en de gemeente hebben daartoe gezamenlijk het Masterplan aangepast en verder uitgewerkt. Daarnaast is tussen Snippe en gemeente Diemen eind 2013 een Raamovereenkomst gesloten, die de basis vormt voor de herontwikkeling van het noordoostelijke deel van Bergwijkpark. Voor de transformatie van dit gebied van kantoren naar een combinatie van wonen en werken zal nog eens ca. 100.000 m² aan lege kantoorpanden uit de markt worden gehaald. Er is sprake van een integrale, planmatige herontwikkeling op gebiedsniveau, waarbij de herontwikkeling in hoog tempo, op grote schaal in de vorm van sloop/ nieuwbouw gaat plaatsvinden. De rol van de gemeente Diemen is faciliterend, meedenkend en gericht op kwaliteit en flexibiliteit. De gemeente faciliteert door de juridisch-planologische procedures snel te doorlopen. Projectwethouder Lex Scholten is trots op de ontwikkeling. ‘Het succes van de transformatie van Bergwijkpark-Noord ligt in de locatie, maar vooral in het goede samenspel van de verschillende betrokken partijen. Wij delen graag onze ervaring en expertise met onze Plabeka-partners om zo meer succesvolle kantoortransformaties in de Metropoolregio te helpen realiseren’

29

Figuur 2.12 Ontwikkeling gerealiseerde uitbreidingsvraag kantoren 2005-2013 t.o.v. vraagraming10 2010-2040

Van groeimarkt naar vijf jaar daling kantoorgebruik De kantorenmarkt in de Metropoolregio beweegt zich anders dan in 2010 gedacht werd ten tijde van de Uitvoeringsstrategie. In de vraagraming die aan de Uitvoeringsstrategie ten grondslag ligt wordt in beide scenario’s (hoog scenario Global Gateway en referentiescenario Transatlantic Market) uitgegaan van een groei van het kantoorgebruik. De feitelijke ontwikkeling van een aanzienlijke en zelfs versnellende daling van het kantoorgebruik betekent dat er een groot gat tussen planning en feitelijke realisatie is. Zie ook figuur 2.12. In totaal is na 4 jaar +/- 1,2 mln. m² kantoorruimte minder in gebruik dan ten tijde van de uitvoeringsstrategie werd verwacht9.

250 200 150

Prognose jaarlijkse uitbreidingsvraag kantoren volgens hoogste scenario (GG) Prognose jaarlijkse uitbreidingsvraag kantoren volgens referentiescenario (TM) Feitelijke uitbreidingsvraag

100 50

x 1.000 m² bvo

In deze paragraaf wordt stilgestaan bij de relatie tussen de marktontwikkelingen op de kantorenmarkt in de MRA en de afspraken die in de Uitvoeringsstrategie 2010-2040 zijn vastgelegd.

0

-‐50

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039

2.4 Relatie met Uitvoeringsstrategie

-‐100 -‐150 -‐200

Zoals eerder in dit hoofdstuk aangegeven heeft de conjunctuur (drie opeenvolgende crises) een aanzien-lijke dempende werking op het kantoorgebruik in de MRA. De sterkere daling van het kantoorgebruik in 2013 is extra opvallend in het licht van de (weliswaar bescheiden) groei van de werkgelegenheid op kantoorlocaties en de stabilisatie van de regionale economie in 2013.

-‐250

Transformatieopgave Uitvoeringsstrategie en realisatie In de uitvoeringsstrategie is tot 2020 transformatie en sloop voorzien van 1,5 mln. m² kantoren (1,1 mln m² transformatie en aanvullend sloop/transformatieopgave van 0,4 mln m²), wat 150.000m² per jaar inhoudt. Het totaal van (voorgenomen) transformatie en sloop van kantoormeters is inmiddels ruim 790.000 m² in de periode 1-1-2010 tot 1-1-2014. Qua transformatie van kantoren loopt de MRA dus vooruit op de vastgestelde planning.

9) Rekening houdend met de geplande uitbreidingsvraag per jaar en de feitelijke dalingen in kantoorgebruik 10) Weergegeven balken zijn de prognose van de uitbreidingsvraag uit de vraagraming 2010. De aanvullende vraag door onttrekking is hier niet meegenomen.

30

Beukenhorst-Zuid, Haarlemmermeer

31

Afspraken uitvoeringsstrategie kantoren 2010-2040: Reductie planaanbod met 1,8 mln. m² bvo Om het evenwicht tussen vraag en aanbod te herstellen dienen er minder plannen tot ontwikkeling gebracht te worden. Deze opgave hebben de deelregio’s in de actualisering van de Uitvoeringsstrategie ter hand genomen.

moment worden de plannen uitgewerkt op gebiedsniveau. Hierdoor is de daling van de planvoorraad nog niet geheel in de cijfers (tabel 3.3) zichtbaar. Tabel 2.2

Voorgenomen aanvullende reductie planaanbod (x1.000 m2 bvo) Uitvoeringsstrategie

Stimuleren van transformatie van 1,1 mln. m² bvo voor 2020 De opgave ligt in het terugbrengen van de leegstand door het uit de markt nemen/ transformeren van de 1,1 mln. m² aan incourante kantoorpanden die de MRA momenteel telt. De kantorenmeters worden onttrokken door een functiewijziging naar bijvoorbeeld hotel, (studenten)woningen, etc.

Bevorderen herontwikkeling van 1,5 mln. m² bvo (sloop-nieuwbouw op zelfde locatie) tot 2020 Voor de noodzakelijke verversing van de voorraad is het essentieel dat er voldoende herontwikkelingsinitiatieven worden genomen door eigenaars van bestaand vastgoed. Tot 2020 gaat het om 1,5 mln. m² bvo.

Aanvullende sloop-/transformatieopgave van 0,4 mln. m² bvo tot 2020 De aanvullende transformatieopgave (door het achterlaten van verouderde panden en nieuwbouw van die bedrijven op uitbreidingslocaties) bedraagt circa 400.000 m² bvo voor het tijdvak 2010-2020. Dit komt bovenop de transformatieopgave die er nu al ligt voor de al aanwezige structurele leegstand.

Aanvullende planreductie 2012 In de Uitvoeringsstrategie is berekend dat, voor de beoogde optimale balans tussen vraag en aanbod in de periode 2010-2020 nog 434.000 m² aan planaanbod van kantoren moet worden geschrapt of worden doorgeschoven tot na 2020. In 2012 is er per deelregio geïnventariseerd waar de programmering van kantoren tot 2020 nog verder aangescherpt kan worden. Eind 2012 is op de vierde PRES-conferentie daarop besloten om aanvullend op de Uitvoeringsstrategie nog tot 1,06 mln. m² bvo kantoormeters te schrappen of uit te faseren tot na 2020. Deze aanscherping waaraan de deelregio’s zich gecommitteerd hebben is zichtbaar in tabel 2.2. Op dit

Vraag 2010-2020*

Aanbod 2010-2020**

Resultaat redeneerlijnen Match = te reduceren planaanbod 2010-2020

voorgenomen reductie planaanbod 2010-2020

Almere-Lelystad

635

653

19

357

Amstelland-Meerlanden

399

525

124

128

1.082

1.207

125

***415

105

217

113

160

Haarlem-IJmond

91

96

4

0

Zaanstreek-Waterland

45

93

48

0

Metropoolregio totaal

2.357

2.791

434

645 - 1060

Amsterdam Gooi- en Vechtstreek

* ** ***

Vraagraming gebaseerd op Global Gateway-scenario inclusief 5% frictie leegstand in 2020 Aanbod bestaande uit planvoorraad in duizend m2 plus courante leegstand Voorgenomen reductie voor de hele periode tot 2040. Onderscheid tussen 2010-2020 en 2020-2040 moet nog worden gemaakt; redeneerlijn nog in ontwikkeling

Bron: Eindrapport Plabeka werklijn programmering, 2012

32

Reductie planvoorraad kantoren per deelregio In de Uitvoeringsstrategie is vastgelegd dat er 1,8 mln. m² minder plannen tot ontwikkeling gebracht dienen te worden om het evenwicht tussen vraag en aanbod te herstellen. De met 1,8 mln. m² gereduceerde planvoorraad bedroeg ten tijde van het opstellen van de Uitvoeringsstrategie 3,19 mln. m²11, zie tabel 2.3. De deelnemende gemeenten hebben zich gecommitteerd om deze planvoorraden als bovengrens te respecteren bij hun planvorming.

Gooi en Vechtstreek

Totaal Planvoorraad + in aanbouw

Planvoorraad 2030-2040


Planvoorraad 2020 + in aanbouw 1-1-2010

7.000

125.000

132.000

0

0

132.000

36.000

38.000

74.000

35.000

0

109.000


152.000

340.400*

492.400

60.000

30.000

582.400*

Amsterdam

122.000

569.900

691.900

410.700

0

1.102.600

Haarlem-IJmond Zuidas, Amsterdam


Vastgestelde planvoorraad kantoren Uitvoeringsstrategie per 1-1-2010

In aanbouw 1-1-2010

Tabel 2.3

Zaanstad-Waterland

35.000

64.000

99.000

0

0

99.000

Almere-Lelystad

83.000

576.820

659.820

508.480

0

1.168.300

435.000

1.714.120

2.149.120

1.014.180

30.000

3.193.300

Totaal MRA

* inclusief 40.000 nog te schrappen kantoormeters in planvoorraad Amstelland

Tabel 2.4 laat de planvoorraad per 1-1-2014 zien en hoe deze zich tot de Uitvoeringsstrategie verhoudt. Om een goed vergelijk tussen de vastgelegde planvoorraad in de Uitvoeringsstrategie (ingangsdatum 1-1-2010) en de huidige planvoorraad opgegeven door de MRA-gemeenten (monitor, peildatum 1-1-2014) te kunnen maken, zijn de kantoren die op 1-1-2010 in aanbouw waren en na in de tussentijd tijd gerealiseerd zijn meegenomen in de vergelijking tussen beide meetmomenten. Op 1-1-2014 zijn er nog 127.000m² kantoren in aanbouw, en in de jaren 2010 t/m 2013 is het totaal-saldo van opleveringen en onttrekkingen -73.200 m² geweest. De totale planvoorraad tot en met 2040 bedraagt per 1-1-2014 ongeveer 2.007.000 m² bvo. Dit is aanmerkelijk lager dan de planvoorraad ten tijden van de uitvoeringsstrategie: het 11) Kantoren in aanbouw in 2010 meegerekend. Teleport Sloterdijk, Amsterdam

33

Aanvullende planreductie tot 2020

F

G

H= D+E+F

1.168.300

59.000

0

146.130

205.130

172.150

0

377.280

AmstellandMeerlanden

582.400

132.600

48.000

321.400

488.200

50.000

0

538.200

Amsterdam

1.102.600

-239.000

74.000

426.225

261.225

603.144

0

864.369

Gooi & Vechtstreek

132.000

-8.000

0

99.950

91.950

0

0

91.950

IJmondHaarlem

109.000

ZaanstreekWaterland TOTAAL * **

-15.000

99.000

11.000

3.193.300

-73.200

5.000 0

52.000 53.000

42.000

30.000

0

72.000

64.000

0

0

64.000

127.000 1.098.705 1.152.505

855.294

0

2.007.799

inclusief saldo opgeleverd + onttrokken 2010-2013 en kantoren in aanbouw 1-1-2014 inclusief in aanbouw per 1-1-2010

Voor alle deelregio’s geldt dat hun realisaties en resterende planvoorraad (ruim) onder de vastgelegde plafonds blijven. De conclusie is dan ook dat de deelnemende gemeenten uitvoering hebben gegeven aan de afspraken die in de Uitvoeringsstrategie zijn vastgelegd.

Deelgebied

Daadwerkelijke gerealiseerde reductie planvoor-raad tot 2020 (eind 2014)

E= A+B+C+D

Aanvullende planreductie tot 2020 / uitfasering tot na 2020 Aanvullend overeengekomen reductie tot 2020, in mindering te brengen op A (eind 2012)

D

Totaal gerealiseerd + planvoorraad t/m 2040

C


B


A

Tabel 2.5

Huidige plan-voorraad tot 2020 (1-1-2014) inclusief realisa-ties

Almere / Lelystad

Planvoorraad tot 2020 inclusief realisaties*

Deelgebied

Planvoorraad tot 2020

planvoorraad(1-1-2014)

In aanbouw 1-1-2014

Saldo nieuw-bouw & transformatie 2010-2013

Vastgestelde planvoorraad US (2010) afgezet tegen realisaties en resterende

Vastgestelde planvoorraad US 2010**

Tabel 2.4

In de aanvullende planreductie van eind 2012 is becijferd dat er nog eens 434.000 m² bvo moet worden geschrapt of moet worden doorgeschoven tot na 2020 om een betere verhouding van vraag en aanbod in het tijdvak 2010-2020 te kunnen realiseren. De Plabeka-gemeenten uit 4 betrokken deelregio’s heb-ben toegezegd om de plannen te reduceren, tot een maximum 1,06 mln. m² bvo. Zie voor de vergelijking tussen de Planvoorraad kantoren ten tijde van de Uitvoeringsstrategie 2010 (US) en de planvoorraad per 1-1-2014 tabel 2.5.

Vastgestelde planvoorraad tot 2020 US*

verschil bedraag ruim 1.1 mln. m². Dit verschil is groter dan in voorgaande meetmomenten en is het gevolg van grootschalige bijstellingen van gemeentelijke grond-exploitaties, onder andere in Almere en Amsterdam.

A

B

C

D = A-B

Almere / Lelystad

659.820

205.130

357.000


492.400

488.200

128.000

4.200

Amsterdam

691.900

261.225

415.000

430.675

Gooi & Vechtstreek TOTAAL *

454.690

132.000

91.950

160.000

40.050

1.976.120

1.046.505

1.060.000

929.615

inclusief kantoor in aanbouw

Gesteld kan worden dat de toegezegde maximumreductie / uitfasering van 1,06 mln. m² nog niet is be-reikt, maar dat in een aantal deelregio’s (Almere/Lelystad en Amsterdam) de planvoorraad zodanig is afgenomen dat het gewenste doel niet ver weg is. Mocht het in de komende jaren ook in Amstelland-Meerlanden en Gooi & Vechtstreek tot aanvullende reducties komen dan is de kans groot dat de doel-waarde gehaald wordt.

34

3 Bedrijventerreinen

35

36

Gooimeer-Zuid, Naarden

37

Bedrijventerreinen

Dit hoofdstuk gaat in op de marktontwikkelingen in 2013 op bedrijventerreinen in de MRA en op de naleving van afspraken die in de Plabeka Uitvoeringsstrategie gemaakt zijn. In de analyse zijn ook de 10 REVS bedrijventerreinen opgenomen die in hoofdstuk 5 uitgebreider worden behandeld. Achtereenvolgens komen de uitgiften van nieuw bedrijventerrein (3.1), het aanbod en de transacties op de bedrijfsruimtemarkt (3.2) en de uitgiften op gemengd-plus terreinen (3.3) behandeld. In de slotparagraaf 3.4 worden de kwantitatieve afspraken uit de Uitvoeringsstrategie weergegeven en worden de gerealiseerde uitgiften afgezet tegen de vraagprognose uit de Uitvoeringsstrategie. Daarnaast wordt er inzicht geboden in de plancapaciteit.

3.1 Uitgifte bedrijventerreinen In 2013 is in de MRA in totaal 18,5 ha nieuw bedrijventerrein uitgegeven, een lichte stijging ten opzichte van 2011 en 2012, toen de uitgifte in beide gevallen rond de 14 ha lag. Uit figuur 3.1 is echter op te maken dat de uitgiften in 2013 over een middellange termijn nog steeds op een laag niveau liggen.

Figuur 3.1 Uitgifte nieuw bedrijventerreinen MRA 2000 t/m 2013 140 120 115,4 100

Ne#o uitgi*e in ha.

3

77,1

80

56,3

60

53,0

48,3 49,2

44,1

40,0

34,0

40

32,8

26,9 25,8

14,3 13,9

20 0

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

Figuur 3.2 Uitgifte 2013 bedrijventerrein per deelregio, in ha

Er is een groot verschil tussen het gemiddelde uitgiftenniveau tot de economische crisis (53 ha per jaar van 2000 tot en met 2008) en de periode van laagconjunctuur daarna (krap 24 ha per jaar van 2009 tot en met 2013).

0 1,5

0,8

Grootste oppervlak bedrijventerrein in Flevoland uitgegeven De grootste oppervlakte nieuwe kavels werd in 2013 in Flevoland verkocht: 8,7 ha netto. Zie figuur 3.2. Amsterdam realiseerde 5,4 ha uitgiften op bedrijventerreinen, AmstellandMeerlanden ruim 2 ha. In de regio Gooi en Vechtstreek is in 2013 1,5 ha uitgegeven en in Zaanstreek-Waterland 0,8 ha. In IJmond-Haarlem waren er in 2013 geen uitgiften te melden op bedrijventerreinen.

8,7 5,4

2,1 Almere / Lelystad Amsterdam Ijmond-‐Haarlem

Amstelland-‐Meerlanden Gooi en Vechtstreek Zaanstreek-‐Waterland

10

20

11

20

12

20

23,9

18,5

13

20

3 8 -‐0 9-‐'1 ' 0

00

38

Figuur 3.3 Uitgifte bedrijventerreinen MRA 2000 t/m 2013 (netto ha) 60 50


40

Ijmond-‐Haarlem Gooi en Vechtstreek

30

Amsterdam 20

Amstelland-‐Meerlanden Almere / Lelystad

10 0

Mediapark, Hilversum

Skoon, Oostzaan

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

39

Tabel 3.1

Grootste individuele uitgiften 2013

Terrein

Deelregio

ha’s netto

Flevokust

Almere / Lelystad

6,8 ha

Mercuriushaven (deel bedrijventerrein)

Amsterdam

2,5 ha

De President

Amstelland / Meerlanden

2,1 ha

Business Park Osdorp

Amsterdam

1,2 ha

Stichtse kant

Almere / Lelystad

1 ha

In tabel 3.1 zijn de grootste individuele uitgiften zichtbaar. De uitgifte in verband met de overslagterminal op Flevokust (6,8ha) is met afstand de grootste realisatie. Ook wordt duidelijk dat het totaal aan uitgiften in de MRA in 2013 voor het grootste deel door een relatief klein aantal grotere uitgiften wordt gevormd.

Historisch perspectief Dat de grootste uitgiften in Flevoland zijn gerealiseerd, is conform het beeld van voorgaande jaren (figuur 3.3), waar Flevoland sinds 2005 altijd een groot aandeel in het totaal van de MRA-uitgiften heeft. Amsterdam heeft met 5,4 ha uitgifte een beter jaar achter de rug dan 2012. In Amstelland-Meerlanden werd met 2,1 ha grofweg evenveel uitgegeven als in de 2 vorige jaargangen.

3.2 De markt voor bedrijfshuisvesting Ontwikkeling transacties en aanbod in de MRA In deze paragraaf staat niet de uitgifte van bedrijfskavels voor nieuwbouw centraal, maar juist het aanbod van en de bruto in gebruik genomen (transacties) bedrijfspanden. De Plabeka-partners hebben op dit onderdeel geen concrete afspraken gemaakt, mede omdat de overheid geen directe invloed heeft op markttransacties van bedrijfsmatig vastgoed. Wel kan de overheid door beperking van het planaanbod (zie 3.5) en herstructurering (zie ook hoofdstuk 6) indirect de randvoorwaarden creëren voor een kwalitatief en kwantitatief gebalanceerd aanbod van bestaande bedrijfsruimten. Daarnaast zijn de cijfers relevant voor Plabeka om de uitgiften in perspectief te zetten tegen de dynamiek op bestaande kavels.

industrieterrein, Uithoorn

40

Figuur 3.4 Transacties bedrijfsruimten in de MRA 2005 t/m 2013 600.000 ZaanstreekWaterland

500.000

Ijmond-Haarlem

m² vvo

400.000

Gooi en Vechtstreek

300.000

Amsterdam AmstellandMeerlanden

200.000

Almere/Lelystad

100.000

0

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Bron: Kantorenmonitor B.V.

Figuur 3.5 Transacties bedrijfsruimte 2005 t/m 2013 per MRA-deelregio 250.000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

m² vvo

200.000 150.000 100.000 50.000 0

Almere/Lelystad

Bron: Kantorenmonitor B.V. Bedrijventerrein, Naarden


Amsterdam

Gooi en Vechtstreek

Ijmond-‐Haarlem

Zaanstreek-‐ Waterland

41

De bedrijventerreinenmarkt is minder inzichtelijk dan de kantorenmarkt. De landelijke vakbladen PropertyNL en Vastgoedmarkt worden alom als betrouwbare bronnen gezien. Net als in de vorige monitor-rapportages is op basis van een inventarisatie van gegevens uit de vakbladen PropertyNL en Vastgoedmarkt een overzicht samengesteld waardoor indicatief inzicht wordt verkregen in de omvang en ontwikkeling in de bedrijfsruimtemarkt in de MRA. Deze cijfers betreffen de geregistreerde transacties van panden op zowel bedrijventerreinen, zeehaventerreinen als ook solitair en/of in woonwijken gelegen. Vanaf 2013 rapporteert Vastgoedmarkt echter niet meer over het aanbod aan bedrijfspanden. De analyse van het aanbod is daarom gebaseerd op een samenvoeging van de aanbodgegevens uit Funda en Realnext.

Transacties per deelregio Waar de uitgiften nieuw bedrijventerrein in 2013 weer op een iets hoger niveau liggen dan in de voorgaande jaargang bleef het transactieniveau op bestaande terreinen12 op hetzelfde niveau als 2012. Zie ook figuur 3.4. Het grootste deel van de transacties vond plaats in Amsterdam en Gooi en Vechtstreek. In totaal kwamen de transacties in de MRA in 2013 op ruim 303.000 m² BVO. Indicatief betekent een transactievolume van 300.000 m² BVO, ongeveer 40-45 ha aan transacties op bestaande bedrijventerreinen (omgerekend naar ha bij een FSI13 van 0,7). Er is daarnaast 18,5 ha aan nieuw bedrijventerrein uitgegeven. De nieuw / bestaand verhouding in de transacties op bedrijventerreinen kan daarmee voor 2013 grofweg op 30% nieuw en 70% bestaand worden ingeschat. Per deelregio (figuur 3.5) is sinds 2005 een sterk fluctuerend beeld te zien bij de transacties in bedrijfsruimten. In de regio Amstelland Meerlanden lijkt duidelijk sprake van een neergaande trend sinds 2006, terwijl in Gooi- en Vechtstreek sinds 2010 een sterke groei heeft plaatsgevonden.

Aanbod bedrijfsruimten Het aanbod aan bedrijfsruimten in de MRA, op basis van informatie uit Funda in Business en Realnext, komt per 1-1-2014 uit op ruim 2,1 mln. m² bvo (zie tabel 3.1)14. Rekenend met een FSI van 0,7 gaat het naar schatting om een equivalent van +/- 300 ha bedrijventerrein.

Tabel 3.2

Aanbod bedrijfsruimten MRA per deelregio, afgezet tegen geregistreerde transacties

Almere-Lelystad

Geregistreerd aanbod per 1-1-2014 (Funda/ realnext)

Geregistreerde transacties in 2013 (Vastgoedmarkt)

% transacties / aanbod

406.447

61.535

15,1%


483.745

53.869

11,1%

Amsterdam

592.296

99.268

16,8%

Gooi en Vechtstreek

139.378

71.018

51,0%

IJmond-Haarlem

207.593

8.160

3,9%


354.268

9.381

2,6%

2.183.727

303.231

13,9%

Totaal MRA

Bron: Kantorenmonitor B.V. op basis van Funda / Realnext, Vastgoedmarkt

Het grootste deel van het aanbod is gelegen in Amsterdam (ruim 592.000 m²), gevolgd door Amstelland-Meerlanden (ruim 483.000 m²) en Almere Lelystad (ruim 406.000 m²). Als we de omvang van het aanbod afzetten tegen de door Vastgoedmarkt geregistreerde transacties15, dan blijkt dat Gooi- en Vecht-streek relatief de meeste dynamiek heeft plaatsgevonden.

3.3 Situatie op gemengd-plus terreinen Vestigingsruimte voor de zware industrie is relatief beperkt in de MRA. Uit aanvullend onderzoek van de provincie Noord-Holland blijkt daarnaast dat de beperkte milieuruimte een belemmerende rol kan spelen bij de uitgifte van een aantal terreinen in het Noordzeekanaalgebied. In de Uitvoeringsstrategie is vastgesteld dat het tekort aan gemengd plus terreinen in 2040 is teruggebracht van 240 ha tot 135 ha aan fysieke ruimte in 2040, onder andere door toevoegingen in de planvoorraad in Almere / Lelystad (o.a. Flevokust). Niettemin worden op de middellange termijn tekorten voorzien in de deelregio’s Gooi en Vechtstreek, Zaanstreek Waterland en Amsterdam. 12) bron: kantorenmonitor B.V. op basis van vastgoedmarkt 13) Floor space index: zie bijlage 14) Vergeleken met vorige jaargangen waar Vastgoedmarkt als primaire bron van het aanbod werd gebruikt, is het geregistreerde aanbod per 1-1-2014 veel hoger. Dit verschil toont aan dat de aanbodanalyses niet 100% uitputtend zijn en dat er tussen bronnen grote verschillen kunnen bestaan. Om die reden wordt er ook geen historische reeks weergegeven. 15) Omdat er sprake is van 2 verschillende bronnen moet de nodige voorzichtigheid betracht worden bij dit vergelijk, en dienen cijfers slechts indicatief worden gebruikt.

42

Gezien de voorziene tekorten op de gemengd-plus terreinen heeft Plabeka besloten nauwlettend de vinger aan de pols te houden – met name wat betreft de uitgiften van terreinen en in hoeverre deze daadwerkelijk aan bedrijven uit hogere hindercategorieën gedaan zijn. In 2013 hebben 10 uitgiften in de MRA plaatsgevonden op bedrijven- en zeehaventerreinen die hoge milieucategorieën kunnen herbergen. Zie tabel 4.1. Tabel 3.3

Meelfabriek aan de Zaan

Uitgiften op hoge-milieucategorie-terreinen (bedrijven én haventerreinen)

Terrein van uitgifte

Uitgifte in ha

Uitgegeven aan bedrijf met activiteiten milieucategorie ( 4, 5 of 6)?

Flevokust

6,8

ja, overslagterminal

Mercuriushaven (kadegebonden)

2,7

ja, staalrecycler

Mercuriushaven (gemengd)

2,5

nee, (bedrijvencentrum, theater), uitgifte in niet gemengd-plus deel bedrijventerrein

Mercuriushaven (havengerelateerd)

2,4

ja, damwandconstructeur

Petroleumhaven (kadegebonden)

1,9

ja producent betonmortel

Amerikahaven Zuidoost (kadegebonden)

1,7

ja, afvalcentrale en producent betonnen vloeren

Industriewijk Huizen

1,0

onbekend

Atlaspark Oost (grootschalig)

0,4

ja, grondverplaatsingsbedrijf

Sloterdijk I

0,4

Nee, uitgifte in deel waar milieucat. 3 maximum is.

Westhaven Oost (havengerelateerd)

0,1

ja, recyclingcentrum

In 2013 zijn de geregistreerde uitgiften in vrijwel alle gevallen gedaan aan bedrijven die door geluid, geur of vervuilingsnormen zich enkel op terreinen met een hogere milieucategorie kunnen vestigen. Waar dit niet is gebeurd (op het bedrijventerrein-deel van de Mercuriushaven en op Sloterdijk I) was dit ook niet meer mogelijk: de uitgiften vonden plaats op een deel van het terrein waar milieurestricties van kracht waren. Van één uitgifte is onbekend welk bedrijf hierbij betrokken was.

Mediapark, Hilversum

43

3.4 Relatie met uitvoeringsstrategie

Tabel 3.4

Voorgenomen aanvullende reductie planaanbod Uitvoeringsstrategie

Belangrijkste afspraken Uitvoeringsstrategie 2010 – 2040 Vraag 2010-2020*

Reductie planaanbod bedrijventerreinen met 514 ha Het resultaat van deze Uitvoeringsstrategie is dat er in de MRA in totaal voor 514 ha planaanbod bedrijventerreinen wordt geschrapt of uitgefaseerd tot na 2040. De deelregio’s met de grootste overschotten hebben hun planvoorraad aan bedrijventerreinen teruggebracht: - Amstelland-Meerlanden met 330 ha; - Almere-Lelystad met 149 ha; - Zaanstreek-Waterland met 36 ha. Er zijn voornamelijk zachte plannen geschrapt of gefaseerd tot na 2040. In vrijwel alle deelregio’s zijn vraag en aanbod tot 2040 door de reductie meer in evenwicht gekomen.

Aanbod 2010-2020

Resultaat redeneerlijnen Match = uit te stellen na 2020

voorgenomen reductie 2010-2020

Almere-Lelystad

484

505

21

118


105

320

215

**50

Amsterdam

111

206

95

42

Gooi- en Vechtstreek

65

33

-32

0

Haarlem-IJmond

35

28

-7

0


61

103

42

0


861

1.195

335

210

* **

Vraagraming gebaseerd op Global Gateway-scenario Vanwege juridisch planologische redenen en ontwikkelingscontracten met derden heeft het verder faseren in de deelregio AM op dit moment verregaande consequenties. Daarnaast betreft het deels de A4 Zone west (ACT) waar een voor de regio specifiek segment wordt gerealiseerd. Inzet is wel om de voorraad aan bouwrijpe locaties af te stemmen op de vraag en op termijn de rechten voor locaties die niet tot ontwikkeling worden gebracht uit de juridisch planologische voorraad te halen.

Tekort gemengd plus in 2040 teruggebracht met 110 ha Milieuruimte en vestigingsruimte voor de zware industrie zijn een schaars goed in de MRA. Voorafgaand aan deze Plabeka-exercitie was in de uitgangssituatie sprake van een tekort van 240 ha gemengd plus terrein tot 2040 (niveau planaanbod uitgangssituatie: 140 ha). Als onderdeel van deze nieuwe Uitvoeringsstrategie is – met name in Flevoland – 110 ha extra ruimte gereserveerd voor dit type terrein. In totaal is het aanbod gemengd plus tot 2040 nu 250 ha, waardoor het voorziene tekort is teruggelopen van 240 ha tot 135 ha fysieke ruimte in 2040.

Aanvullende planreductie 2012: 210 ha In de Uitvoeringsstrategie is berekend dat, voor de beoogde optimale balans tussen vraag en aanbod in de periode 2010-2020 nog 335 ha aan plannen voor bedrijventerreinen moet worden geschrapt of worden doorgeschoven tot na 2020. In 2012 is er per deelregio geïnventariseerd waar de programmering tot 2020 nog verder aangescherpt kan worden. Eind 2012 is op de vierde PRES-conferentie daarop besloten om aanvullend op de Uitvoeringsstrategie nog 210 ha bedrijventerrein te schrappen of uit te faseren tot na 2020. Deze aanscherping waaraan de deelregio’s zich gecommitteerd hebben is zichtbaar in tabel 3.4.

Sallandsekant, Almere

44

Figuur 3.6 Behoefteraming 2010-2040 vs. feitelijke uitgifte bedrijventerreinen 2005-2013 (MRA) 70

60

Prognose jaarlijkse uitgi:e volgens hoogste scenario (GG) Prognose jaarlijkse uitgi:e volgens referenBescenario TM

50

Feitelijke, gerealiseerde uitgi:e

Ne#o ha

40

30

20

10

0

Sloterdijk, Amsterdam

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039

Poldervlak, Almere

45

Verschil tussen realisaties en vraagraming 2010-2040 steeds groter In figuur 3.6 is zichtbaar gemaakt hoe de realisaties ( = uitgiften terrein per jaar) zich verhouden tot de raming van de behoefte naar bedrijventerreinen ten tijde van de Uitvoeringsstrategie. Het in de Uitvoe-ringsstrategie vastgestelde Global Gateway scenario gaat voor de periode 2010-2020 uit van een jaarlijkse uitgifte van 64 ha netto per jaar in de MRA, 39 ha voor de periode 2020-2030 en 29 ha voor de periode 20302040. Hoewel het uitgifteniveau in 2013 iets gestegen is ten opzichte van de voorgaande jaren, blijft deze ruim onder de verwachtingen.

Aanhoudend lagere uitgiften dan voorzien in vraagraming 2010-2040 Doordat het uitgifteniveau sinds 2010 ieder jaar ruim onder het verwachte niveau van 64ha netto bleef groeit het verschil tussen planning en realisatie snel. In totaal is het verschil tussen ‘verwachte vraag’ en ‘daadwerkelijke vraag’ naar nieuw bedrijventerrein in 4 jaar opgelopen tot 171,8 ha. Dit verschil is van belang omdat hiermee de planvoorraad bedrijventerreinen (en met name het deel dat al bouwrijp gemaakt kan worden) nader kan worden afgestemd op de daadwerkelijke vraag. De geconstateerde discrepantie met de vraagraming volgens het Global Gateway scenario geldt vooral voor Flevoland waar de meeste behoefte was voorzien. Het Global Gateway scenario voorzag om twee redenen een grote vraag naar bedrijventerreinen in Flevoland: 1. De Uitvoeringsstrategie ging nog uit van de “Schaalsprong Almere”, die neerkomt op 100.000 extra arbeidsplaatsen in Flevoland in de periode 2010-203016. 2. Er is in Flevoland gerekend met een meer ruimte-extensieve invulling van de bedrijventerreinen. Dit komt door een doortrekking van de huidige verschillen in ruimtegebruik tussen Flevoland en de rest van de MRA.

Monitoring planaanbod totaal De Uitvoeringsstrategie-afspraken over reductie van het planaanbod hebben geleid tot een totaal resterend planaanbod per medio 2010 van 1.811 ha bedrijventerreinen tot 2040, zie tabel 3.5 (1e kolom). Het merendeel van dit planaanbod bedrijventerrein is in de Provincie Flevoland gelegen. Daarnaast is er een aanzienlijke planvoorraad in AmstellandMeerlanden (358 ha17), Amsterdam (206ha) en Zaanstreek-Waterland (158ha). Het totaal aan plannen voor bedrijventerreinen in de MRA op 1-1-2014 (2e kolom) blijkt onder het niveau van de Uitvoeringsstrategie te liggen. Het totale planaanbod komt uit

op 1.702 ha per begin 2014, 109 ha minder dan het planaanbod ten tijde van de uitvoeringsstrategie. Tussen het uitvoeren van de behoefteraming en deze meting van de monitor is 86 ha uitgegeven. De netto planreductie is dus +/- 23 ha. Tabel 4.3

Planvoorraad bedrijventerreinen MRA, stand 1-1-2014 Planaanbod na reductie (US, medio 2011) (ha)

Waarvan te ontwikkelen in: Planaanbod monitor (1-1-2014) (ha)

20142020

20202030

20302040

Na 2040

Almere-Lelystad

977

910

373

307

176

54


358

381

238

91

52

0

Amsterdam

206

178

135

43

0

0

Gooi en Vechtstreek

34

20

20

0

0

0

IJmond-Haarlem

78

44

34

10

0

0

Zaanstreek Waterland

158

170

88

71

11

0


1.811

1.702

888

521

239

54

De Uitvoeringsstrategie-afspraken qua planaanbod per deelregio worden in de meeste gevallen gerespecteerd. Alleen Amstelland-Meerlanden (381 ha planvoorraad per 1-12014) en Zaanstreek Waterland (170 ha planvoorraad per 1-1-2014) komen duidelijk boven de in de Uitvoeringsstrategie gestelde plafonds uit. Het verschil voor de AM-regio kan voor een groot deel worden verklaard doordat een locatie (Schiphol Logistics Park) niet in zijn geheel meegenomen blijkt te zijn in de in 2010 uitgevoerde inventarisatie van de Uitvoeringsstrategie. Daarnaast hebben er kleinere administratieve correcties plaatsgevonden18. De overcapaciteit in Zaanstreek-Waterland houdt verband met de omvangrijke geplande onttrekkingen van andere bedrijventerreinen aan de voorraad en de ruimte die nodig is om daar gevestigde bedrijven uit te plaatsen. Er worden in de deelregio op dit moment 48 ha bedrijventerrein naar andere functies getransformeerd. Het totaal areaal bedrijventerrein wordt hierdoor per saldo ook kleiner.

16) In November 2013 is door het ministerie I&M, Provincie Flevoland en Gemeente Almere onderschreven dat de schaalsprong in een langzamer tempo zal mogen plaatsvinden. 17) In de US staat 438ha, en een aanvullende schrapactie van 80ha. Deze reductie van 80ha voor de Greenport-locaties is wel benoemd maar nog niet definitief vastgelegd in de Uitvoeringsstrategie. Deze 80ha leidt tot 358 ha resterend planaanbod, en is als zodanig doorgevoerd in de planvoorraad voor de Monitor 2013. 18) Door voortschrijdend inzicht is er 5,8 ha extra planaanbod op Nieuw-Vennep Zuid, Cruquius en Lijnden Q4 bijgekomen.

46

Extra planreductie tot 2020 De aanvullende aanscherping van de programmering voor bedrijventerreinen, zoals eind 2012 overeengekomen, moet er voor zorgen dat planvoorraad uit de ontwikkelperiode 2013-2020 wordt geschrapt of doorgeschoven naar een periode verder in de toekomst. 3 deelregio’s hebben toen zich gecommitteerd aan een aanvullende fasering of reductie van plannen. In tabel 3.6 is voor deze 3 deelregio’s de planvooraad tot 2020 uit de Uitvoeringsstrategie vergeleken met de laatste peiling van begin 2014.

Deelgebied

A

B

Daadwerkelijke reductie

Planaanbod per 1-1-2014

Aanvullende reductie zoals overeengekomen eind 2012

Aanvullende planreductie tot 2020 / uitfasering tot na 2020

Planaanbod uitvoeringsstrategie (1-1-2011)

Tabel 2.5

C

D = A-B

Almere/Lelystad

505

373

118


320

238

50

132 82

Amsterdam

206

135

42

71

Totaal MRA

1031

746

210

285

In de drie deelregio’s is de reductie van planaanbod tot 2020 inmiddels zodanig dat het ruim boven de doelstelling van eind 2012 ligt (285 ha om 210 ha)

4 Zeehaventerreinen

47

48

4

49

Zeehaventerreinen

De zeehaventerreinen vormen een belangrijke economische schakel in de MRA. Dit hoofdstuk geeft een overzicht van de relevante ontwikkeling op de terreinen in de havens van Amsterdam, Zaandam en de IJmondhaven. In paragraaf 4.1 wordt kort ingegaan op de zeehaventerreinen, hun ligging en de beleidscontext van het Masterplan Noordzeekanaalgebied. De uitgiften in 2013 op zeehaventerreinen komen in paragraaf 4.2 aan de orde. Paragraaf 4.3 gaat in op het huidige planaanbod aan zeehaventerreinen in de verschillende havens, en in slotparagraaf 4.4 wordt de relatie met de Uitvoeringsstrategie verder toegelicht.

Figuur 4.1 Overzichtskaart bedrijventerreinen in het Noordzeekanaalgebied

4.1 Context haventerreinen Ligging Op onderstaande kaart zijn 26 bedrijventerreinen die een relatie met de haven hebben opgenomen. Niet al deze terreinen zijn zeehaventerreinen. Zeehaventerreinen onderscheiden zich van reguliere bedrijventerreinen doordat zij direct aan het vaarwater liggen, of een directe relatie hebben met de haven en maximaal 2,5km van de kades af liggen. Een lijst van alle zeehaventerreinen is opgenomen in de bijlage. De zeehaventerreinen liggen in het gebied dat direct grenst aan het Noordzeekanaal en langs de Zaan. De terreinen liggen op de grondgebieden van de gemeenten Amsterdam, Zaanstad, Beverwijk en Vel-sen. Het 698ha grote TATA-steel terrein maakt ook deel uit van de zeehaventerreinen

Bron: Masterplan Noordzeekanaalgebied

Beleidscontext De 26 bedrijventerreinen zoals in figuur 5.1 weergegeven maken deel uit van het Masterplan Noordzeekanaalgebied (NZKG). Binnen het Masterplan werken de gemeenten Amsterdam, Beverwijk, Haarlem-merliede & Spaarnwoude, Velsen, Zaanstad, de Kamer van Koophandel, Rijkswaterstaat Noord-Holland, Zeehaven IJmuiden, TATA Steel IJmuiden BV en de Provincie Noord-Holland samen om de economische ontwikkeling in het gebied te bevorderen, onder andere door werklocatieontwikkeling. Hierdoor wordt de internationale concurrentiepositie van de industrie in haven en de logistieke sector in het Noordzeekanaalgebied versterkt. Duurzaamheid en leefbaarheid zijn bij deze versterking een belangrijke randvoorwaarde.

Passenger terminal, Haven IJmuiden

50

Visie Noordzeekanaalgebied 2040

IJmondhaven

Het Noordzeekanaalgebied biedt een aantal mogelijkheden voor unieke bedrijvigheid die niet elders kan worden gevestigd in de MRA. Dit geldt voor de havenactiviteiten, maar ook voor industriële activi-teiten uit de hogere milieucategorieën. Het gaat hierbij veelal om internationaal concurrerende bedrijvigheid die verantwoordelijk is voor een groot deel van de export uit de regio en dus minder afhankelijk is van lokaal economische ontwikkelingen. Anderzijds biedt het Noordzeekanaalgebied de mogelijkheid voor een uniek woonmilieu dat de MRA als vestigingsplaats aantrekkelijk maakt. Het bieden van een aantrekkelijk woonmilieu trekt hoogopgeleide werknemers aan en is daarmee een belangrijke factor om internationale bedrijvigheid aan te trekken. De ruimte om aan alle wensen tegelijk te voldoen is echter beperkt, zowel in fysieke zin als qua milieuwetgeving. Dat betekent dat er keuzes voor de toekomst moeten worden gemaakt, waarbij een goede afweging moet plaatsvinden van alle belangen. Het vraagt soms ook eigen ideeën en plannen opzij te zetten om gezamenlijk tot oplossingen te komen. Het Rijk, provincie Noord-Holland en de gemeenten Amsterdam, Beverwijk, Haarlemmerliede & Spaarnwoude, Velsen en Zaanstad hebben daarom gezamenlijk een ruimtelijke visie voor het gehele Noordzeekanaalgebied opgesteld. De ambitie van de Visie NZKG 2040 is om het Noordzeekanaalgebied zo te ontwikkelen dat wonen, werken en recreëren op een gezonde manier samen (blijven) gaan en dat het de internationale concurrentiepositie van de Metropoolregio Amsterdam versterkt. De volledige visie is te downloaden op de website van het Masterplan Noordzeekanaalgebied, http://www.noordzeekanaalgebied.nl

Zeesluizen, IJmuiden

51

Havengerelateerd

70 60

Kadegebonden

50 40 30 20 10 3

01 -‐2 00

m

. u

Uitgiften zeehaventerreinen 2013

Ge

Tabel 4.1

itg

i4

e

20

13 20

12

11

20

10

20

09

20

20

08 20

07 20

06 20

05 20

04 20

03

02

20

01

20

0 00

De uitgiften in 2013 bestonden uit 6,6 ha kadegebonden terrein en 2,5 ha havengerelateerd terrein. Het overgrote deel van deze uitgiften vond plaats in de Haven Amsterdam (zie tabel 5.1). De IJmondhaven was goed voor 0,3 ha uitgiften in 2013.

80

20

In 2013 zijn in het Noordzeekanaalgebied voor 9,1 ha uitgiften geregistreerd. Dit is meer dan de gerealiseerde uitgiften in 2012 (5,2 ha) en in 2011 (3,0 ha). In de langjarige reeks vanaf 2000 ligt het uitgifteniveau van 2013 echter ruim onder het gemiddelde van 26 ha per jaar. Sinds 2008 is er echter nooit meer dan 20 ha haventerrein uitgegeven.

90

20

4.2 Uitgifte zeehaventerreinen 2013

Figuur 4.2 Uitgiften zeehaventerreinen Noordzeekanaalgebied, 2000 – 2013 (netto ha)

Uitgi4e (ne9o ha.)

De samenwerkingspartners van het Masterplan NZKG hebben in 2013 gezamenlijk een ruimtelijke visie voor het gehele Noordzeekanaalgebied tot 2040 opgesteld. In kader op pagina 50 is de hoofdlijn van deze visie opgenomen.

Deelregio

Terrein

Segment

Amsterdam


kadegebonden

2,7 ha

Amsterdam


havengerelateerd

2,4 ha

Amsterdam


kadegebonden

1,9 ha

Amsterdam


kadegebonden

1,7 ha

IJmond-Haarlem

IJmond Haven

Kadegebonden

0,2 ha

Amsterdam


havengerelateerd

0,1 ha

IJmond-Haarlem

Terrein(En) Zeehaven IJmuiden NV

Kadegebonden

TOTAAL MRA

Uitgifte (netto ha)

0,1 ha 9,1 ha

52

Terminal Vopak, Westpoort

53

4.3 (Plan)aanbod zeehaventerreinen

Tabel 4.3

In de MRA is nog ruim 249 ha aan kadegebonden terrein vrij uitgeefbaar. Voor de havengerelateerde kavels gaat het om 82,2 ha. Van het planaanbod aan kadegebonden terrein is ruim 5% (13,5 ha) in optie uitgegeven. Voor het havengerelateerde segment gaat het om bijna 13% (10,6 ha).

grootte kavel aantal kavels locatie >20 ha

2 Afrikahaven, Hoogtij (Zaanstad)

15-20 ha

1 Atlaspark West

10-15 ha

3 Amerikahaven Noordoost, Amerikahaven Zuidwest, Ijmondhaven

5-10 ha

3 Amerikahaven Noordoost, Afrikahaven, Atlaspark Oost

0-5 ha

Tabel 4.2

Planaanbod zeehaventerreinen per 1-1-2014 uitgeefbaar totaal

in optie

vrij

175,4

13,5

161,2

82,2

10,6

71,6

44,3

0

44,3

0

n.v.t.

n.v.t

Amsterdam kadegebonden havengerelateerd Velsen / IJmuiden kadegebonden havengerelateerd Zaandam kadegebonden havengerelateerd Totaal kadegebonden Totaal havengerelateerd

27,6

0

27,6

0,0

n.v.t.

n.v.t

247,3

13,5

233,8

82,2

10,6

71,6

Het merendeel van het planaanbod in beide segmenten ligt in de Haven Amsterdam. Rond Zaandam en Velsen/IJmuiden zijn slechts kadegebonden kavels uitgeefbaar. Zie de bijlagen voor een overzicht van alle zeehaventerreinen met plancapaciteit. De grootte van het (plan) aanbod aan zeehaventerreinen zou een vertekend beeld kunnen geven omdat uit eerder onderzoek van de Provincie Noord-Holland blijkt dat de milieuruimte beperkt is voor onder-delen van terreinen. Dit zou uitgiften kunnen belemmeren.

Grootte beschikbare kavels

13 o.a. Zeehaven Ijmuiden, Mercuriushaven, Petroleumhaven, Westhaven, Amerikahaven

De planvoorraad in het Noordzeekanaalgebied bestaat vooral uit kleinere kavels (tabel 4.3). Er zijn slechts twee kavels van meer dan 20 ha beschikbaar (in de Afrikahaven Amsterdam en op Hoogtij in Zaandam). .

54

55

Figuur 4.3 Behoefteraming kadegebonden terreinen NZKG 2007-2040 vs. feitelijke uitgifte 2000

De Uitvoeringsstrategie 2010-2040 bevat meerdere (proces)afspraken met betrekking tot de zeehaventerreinen, zie onderstaand kader. In tegenstelling tot de bedrijventerreinen is er op de middellange ter-mijn sprake van een tekort aan zeehaventerrein. Vandaar dat de afspraken zich richten op het zo efficient mogelijk gebruiken van het bestaande areaal en het zoeken naar eventuele uitbreidingslocaties.

t/m 2012, in ha. netto

80 70 60 50 40

Afspraken Uitvoeringsstrategie Zeehaventerreinen

30

• Onderzoek doen naar de mogelijkheden voor verdichting, innovatie en herstructurering. Binnen het bestaand havengebied (in het gehele Noordzeekanaalgebied). Hierbij vooral aandacht besteden aan de beperkingen / mogelijkheden in de milieuruimte. • Daarna drie mogelijke opties onderzoeken voor eventuele uitbreiding van de havens in de periode na 2020: Wijkermeerpolder, Houtrakpolder en buitengaatse uitbreiding. Dit zal gebeuren in de Visie Noordzeekanaalgebied 2040. • Aan de hand van monitoring van feitelijke ontwikkelingen en de bovengenoemde onderzoeken – voor 2015 – een besluit nemen over eventuele noodzaak van uitbreidingsruimte voor de haven. • In de tussentijd mogen geen onomkeerbare ontwikkelingen plaatsvinden die een eventuele uitbreiding van de haven onmogelijk maken. • De vestigingsruimte voor noodzakelijke milieuhinderlijke bedrijven in de droge gedeelten van het havengebied zoveel mogelijk reserveren voor milieuhinderlijke functies en niet benutten voor andere functies. • Opvang van logistieke functies, die niet alleen aan de haven gekoppeld zijn zo mogelijk ook op terreinen buiten het eigenlijke havengebied. • Nagaan welke instrumenten- naast planologische reservering- kunnen worden ingezet om actief bedrijven op de juiste plaats te vestigen (bijvoorbeeld een bedrijvenmakelaar).

20

De vraagprognose voor Zeehaventerreinen in het Noordzeekanaalgebied is in 2007 in opdracht van het Bestuursplatform Noordzeekanaalgebied opgesteld door Ecorys. Deze raming ligt ook aan de basis van de nieuwe Uitvoeringsstrategie 2010-2040. In figuur 4.3 en 4.4 is deze behoefteraming afgezet tegen de feitelijke uitgifte van kadegebonden en havengerelateerde zeehaventerreinen 2000 t/m 2013.

Prognose jaarlijkse uitgi:e kadegebonden terreinen volgens op?mis?sch (GE) scenario Prognose jaarlijkse uitgi:e kadegebonden terreinen volgens pessimis?sch (RC) scenario

10 0

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039

4.4 Relatie met Uitvoeringsstrategie

Voor de kadegebonden terreinen geldt dat er met grote uitgiften in 2006 en 2007 een ‘voorsprong’ was genomen op de vraagraming. Daarna volgden jaren met minder uitgiften dan geraamd. Alleen 2009 kwam nog boven het terughoudende RC scenario uit. Hoewel de uitgiften kadegebonden kavels in 2013 duidelijk hoger lagen dan in de drie voorgaande jaren bleef deze achter op het niveau van de vraagraming. Voor het havengerelateerde segment is door Ecorys tot 2020 een jaarlijkse uitgifte van 6 ha geraamd. In 2007 en in 2009 kwamen de uitgiften boven dat niveau uit. De uitgifte in 2013 ligt nagenoeg op het niveau van het RC scenario.

56

Figuur 4.4 Behoefteraming havengerelateerde terreinen NZKG 2007-2040 vs. feitelijke uitgifte

2000 t/m 2012, in ha. netto 20 18 16 14 12 10

Prognose jaarlijkse uitgi:e havengerelateerde terreinen volgens op?mis?sch (GE) scenario Prognose jaarlijkse uitgi:e havengerelateerde terreinen volgens pessimis?sch (RC) scenario Feitelijke, gerealiseerde uitgi:e

8 6 4

0 Westpoort, Amsterdam

Achtersluispolder, Zaanstad

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039

2

5 5.


57

58

5

59


In deze editie van de Plabeka Monitor wordt voor het eerst apart aandacht besteed aan Schiphollocaties. Het gaat om 23 kantoorlocaties en bedrijventerreinen met een directe relatie tot de luchthaven. Zij maken daarnaast deel uit van de ontwikkelingsstrategie van de Ruimtelijk Economische Visie Schipholregio (REVS, zie ook 5.1). De 8 kantoorlocaties en 15 bedrijventerreinen zijn tevens ook onderdeel van de locaties die in hoofdstuk 2 en 3 geanalyseerd zijn. Het Bestuursforum Schiphol stelde jaarlijks een aparte monitor voor de Schipholregio op, gericht op het meten van de afspraken die zijn bepaald in de Ontwikkelingsstrategie REVS 2011-2030. Het Bestuursforum Schiphol is een samenwerkingsverband tussen de provincie Noord-Holland, de gemeente Haarlemmermeer en de gemeente Amsterdam. Het Bestuursforum Schiphol heeft dit jaar besloten om geen eigen versie van de Monitor REVS te publiceren en in plaats daarvan dit jaar onderdelen van de REVS monitor in de Plabeka Monitor op te nemen. In dit hoofdstuk wordt achtereenvolgens ingegaan op de ontwikkelingsstrategie REVS (5.1), de werkgelegenheid en buitenlandse vestigers (5.2), de REVS-kantoorlocaties (5.3) en bedrijventerreinen (5.4).

Tabel 5.1

5.1 Ontwikkelingsstrategie REVS

In het REVS-gebied wordt mede daarom op de betrokken 8 kantoorlocaties en 15 bedrijventerreinen (zie ook tabel 5.1) een selectief vestigingsbeleid gevoerd om de juiste vestigingsmilieus te ontwikkelen voor de juiste bedrijven in het gebied. Daarbij wordt gekeken naar internationale oriëntatie en economische clustering. De doelgroep is de bedrijvigheid die de onderscheidende kernwaarden van de Schipholregio optimaal benut en verder kan versterken. Het nieuwe selectief vestigingsbeleid richt zich primair op het realiseren van het juiste aanbod om de juiste doelgroep te verleiden zich hier te vestigen in plaats van het handhaven van regels die ongewenste bedrijven moeten weren.

De Ontwikkelingsstrategie REVS is een programma voor de ontwikkeling van REVS locaties over de periode 2010 – 2030, met een accent op de periode 2010 – 2020. In de ontwikkelingsstrategie zijn afspraken, uitgangspunten en randvoorwaarden vastgelegd voor het realiseren van een – (internationaal) vraaggestuurd, en op regionale ambities aangesloten – samenhangend programma van concurrerende werklocaties ten behoeve van internationaal georiënteerde activiteiten op de korte en middellange termijn. Het programma richt zich op het versterken van de internationale concurrentie positie van de Metropoolregio Amsterdam op de lange termijn. Om de ambitie van het versterken van de internationale concurrentiepositie van de Schipholregio/ MRA waar te maken, stelt de ontwikkelingsstrategie dat een hoogwaardig ruimtelijk economische omgeving nodig is, die aantrekkelijk is voor internationaal opererende bedrijven. Bedrijfsinvesteringen komen ten goede aan de werkgelegenheid en toegevoegde waarde van de regio en kunnen een katalyserend effect hebben op andere vestigingen.

REVS – kantoorlocaties en bedrijventerreinen

Bedrijventerreinen

Kantoorlocaties

Business park Amsterdam Osdorp

Zuidas

ABP Lijnden

RID-gebied

De Hoek

Riekerpolder

De Hoek Noord

Beukenhorst zuid

Schiphol-Zuid

Schiphol oost

Schiphol Zuidoost

Schiphol-centrum

Schiphol-Oost (bedrijven)

Schiphol-rijk

Schiphol-Rijk / Oude Meer

Elzenhof (**)

Fokker Logistics Park Schiphol logistics park Atlaspark (*) A4 Zone West (**) Groenenbergterrein (**) Lijndenhof (**) Schiphol-Noord * REVS-onderdeel Atlaspark-Oost ** planlocatie, nog geen bouw of uitgiften gerealiseerd Bron: REVS Monitor 2013

Binnen de REVS wordt uitgegaan van vraaggestuurde ontwikkelingen. Het aanbod moet matchen met de vraag. Daarom is het belangrijk om de marktontwikkelingen in relatie tot de voorspelde structureel afnemende vraag scherp te blijven monitoren.

60

Figuur 5.1 Werkgelegenheid REVS kantoorlocaties 2006-2013 Aantal banen 2006

100.000

93.486

Aantal banen 2007 Werkzame personen (>12 uur per week)

90.000

Aantal banen 2008 Aantal banen 2009

80.000

Aantal banen 2010

70.000


60.000

Aantal banen 2013

50.000 37.671

40.000

37.002

30.000 20.000 6.006

10.000 0

Zuidas

Schiphol Centrum

Kantoren station Hoofddorp

Riekerpolder

4.667

4.276

3.864

Schiphol Oost (kantoor)

Schiphol Rijk

Beukenhorst Zuid

Totaal

Figuur 5.2 Werkgelegenheid REVS bedrijfslocaties 2006-2013

Werkzame personen (> 12 uur per week)

19.883

Aantal banen 2006

20.000

Aantal banen 2007

18.000

Aantal banen 2008

16.000


14.000

Aantal banen 2011

12.000

Aantal banen 2012

10.000

Aantal banen 2013

8.000 6.000

4.657

3.993

4.000

2.593

2.340

2.182

2.000

2.007

1.384

358

369

Beukenhorst Zuid, Hoofddorp

aa l To t

oe k H e

O P AB

D

sd

or p

de n Li P AB

/O ijk lR

ph o hi

jn

ud e

in er re

oo rd Fo k

ho lN

ui d hi p Sc

ho lZ

O

os hi p Sc

ho l hi p Sc

ke rt Sc

Sc

hi p

ho lZ

ui

do o

st

t

0

61

5.2 Werkgelegenheid en buitenlandse vestigers

Figuur 5.3 Buitenlandse vestigers in de MRA en op REVS locaties, 2006 – 2013

Werkgelegenheid op REVS locaties

140

De werkgelegenheid op de REVS kantoorlocaties en bedrijventerreinen wordt gemeten in fulltime banen19, in tegenstelling tot de reguliere Plabeka werkgelegenheidsanalyse in hoofdstuk 7. De bron is LISA: het Landelijke Informatiesysteem Arbeidsplaatsen. Ondanks de economische tegenwind hebben de Schiphollocaties sinds 2006 een groei van de werkgele-genheid doorgemaakt. Dit geldt vooral voor de kantoorlocaties, waar sinds 2006 een groei van ruim 40% is gerealiseerd voor wat betreft de arbeidsplaatsen. Ook in 2013 groeide de werkgelegenheid door, tot een totaal van 93.486 fulltime banen. De groei op de kantoorlocaties werd voornamelijk gerealiseerd op Schiphol-Centrum, waar er 1.400 banen bijkwamen. De werkgelegenheid op de Zuidas stabiliseerde in 2013 en kwam uit op 37.671 banen, 27 banen meer dan in 2012. Zie ook figuur 5.1. Ook op de bedrijventerreinen was sprake van groei van de werkgelegenheid in 2013, al valt deze wat lager uit dan op de kantoorlocaties. Voornamelijk Schiphol-Zuidoost, Schiphol Noord en Schiphol-Rijk zijn gegroeid. Het Fokker Logistics Park, de Hoek en ABP Osdorp laten een daling zien. Laatstgenoemde is opvallend, omdat het een locatie betreft waar de werkgelegenheid doorgaans groeit. Bovendien heeft hier een uitgifte van ruim 1 ha plaatsgevonden in 2013. De daling heeft te maken met een faillissement van een groot bouwbedrijf.

Nieuwe buitenlandse vestigingen In 2013 vestigden zich 115 buitenlandse bedrijven in de MRA. Dit is iets minder dan de 124 bedrijven in 2012 maar niettemin blijft het niveau van instroom van buitenlandse bedrijven hoog, zie ook figuur 5.3. Het aantal gecreëerde arbeidsplaatsen (1.560) is zelfs hoger dan in 2012, toen er door buitenlandse vestigers 1.332 arbeidsplaatsen bij kwamen in de MRA.

19) LISA-definitie: banen van 12 uur of meer.

120 100 80 60

32

40 20 0

54

35

63

39

66

38

67

52

70

37

44

81

80

24

91

Nieuwe buitenlandse ves9gingen op REVS loca9es Nieuwe buitenlandse ves9gingen MRA (niet-‐REVS)

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Bron: NFIA database, SADC, bewerking Bureau BUITEN

Het aantal vestigers op REVS-locaties (24) was duidelijk lager dan in voorgaande jaren. Bekende bedrijven uit het buitenland die zich in 2013 in de MRA hebben gevestigd waren Bombardier (gevestigd op Schiphol Oost), Danone (gevestigd op Schiphol-Centrum), Huawei, Mobiquity (gevestigd op de Zuidas), Uber en Tesla. Het profiel van deze bedrijven komt grotendeels overeen met de criteria uit het selectieve vestigingsbeleid zoals gesteld in de REVS, zoals de internationale oriëntatie en de clustering van specifieke sectoren zoals hoofdkantoren en zakelijke dienstverlening (zie ook paragraaf 5.1).

62

Figuur 5.4 Voorraad en leegstand kantoorruimte, per REVS-kantoorlocatie

800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000

Voorraad

200.000 7%

100.000

20%

25%

8%

leegstand

40%

16%

5%

0 * of

nh

-‐ri

El

ze

ol ph

Sc hi

Sc

hi

ph

ol

-‐c

en

ol ph hi

jk

m tru

os o

ui t z Sc

rs

Be

uk

en

ho

er ek

t

d

er ld po

bi ge Ri

Ri

d-‐

Zu

id

as

ed

0

Figuur 5.5 Kantoorruimte Schipholregio: leegstand (aanbod) en transacties 2009 -2013 350.000

totaal aanbod kantoorruimte (per 1-‐1)

300.000

totaal opname kantoorruimte (gedurende jaar)

250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0

2009

2010

2011

2012

2013

2014

63

5.3 Kantoorlocaties In de ontwikkelstrategie REVS zijn 8 kantoorlocaties rondom Schiphol opgenomen, zie ook tabel 5.1. In deze paragraaf wordt ingegaan op de situatie op deze kantoorlocaties voor wat betreft de leegstand, de voorraad en de plancapaciteit kantoren. Elzenhof is op het moment nog een pure planlocatie, de locatie moet nog volledig tot ontwikkeling worden gebracht.

Voorraad en leegstand De voorraad aan kantoren op de REVS locaties, in totaal 1.684.000 m² bvo, concentreert zich op de Zuidas, waar ruim 700.000 m² kantoor gelegen is. Op Schiphol-Centrum is de kantorenvoorraad 238.000 m² en op Schiphol-Rijk en de Riekerpolder staat +/180.000m². De leegstand per locatie verschilt behoorlijk. Zo staat op Schiphol-rijk per 1-1-2014 72.500 m² kantoor leeg, 40% van het totaal aan kantoormeters op die locatie. De leegstand op de Zuidas is 51.000 m², maar maakt daar slechts 7% uit van het totaal. De leegstand op Schiphol-centrum is ruim 38.000 m² en op de Riekerpolder 36.700 m², respectievelijk 16% en 20% van het totaal aan kantoren op die locaties. In figuur 5.5 is de leegstand (aanbod) van kantoren op REVS-locaties afgezet tegen het totaal aan betrokken kantoor op dezelfde locaties. Sinds 2010 is de leegstand merkbaar afgenomen, van bijna 290.000 m² tot 240.000 m² per 1-1-2014. Het aanbod van kantoren is sinds 2009 altijd ruim hoger dan de opname. De opname van kantoren in 2013 kwam uit op 116.900 m², wat een aanbod/opname ratio van 2,1 betekent. Om een gezonde markt mogelijk te maken waarin bedrijven kunnen uitbreiden en verplaatsen is overigens altijd meer aanbod nodig dan vraag. Vaak wordt een frictieleegstand van +/- 5% aangehouden als richtlijn hiervoor.

Plancapaciteit kantoren In tabel 5.2 is de plancapaciteit kantoren voor de individuele REVS-locaties weergegeven. Het gaat in totaal op 776.300 m² planologische capaciteit, waarvan het merendeel op de Zuidas (475.000 m²). Ook is er een aanzienlijke planvooraad op Elzenhof (100.000 m²), Beukenhorst Zuid (95.000 m²), Schiphol Centrum (36.700 m²), Schiphol-Oost (39.000 m²) en Riekerpolder (16.800 m²). De plancapaciteit voor het RID-gebied is niet beschikbaar op het moment van schrijven.

Tabel 5.2

Plancapaciteit kantoren per REVS-locatie, per 1-1-2014 plancapaciteit 2014-2020

Zuidas Rid-gebied Riekerpolder

2020-2030

200.000

2030-2040

Totaal

275.000

0

475.000

n.v.t.

n.v.t.

n.v.t.

0

0

16.800

0

16.800

Beukenhorst zuid

95.000

0

0

95.000

Schiphol oost

39.000

0

0

39.000

Schiphol-centrum

36.700

0

0

36.700

0

0

0

0

50.000

50.000

0

100.000

420.700

341.800

0

762.500

Schiphol-rijk Elzenhof* Totaal REVS locaties *

planlocatie

64

Figuur 5.7 Aanbod en transacties bedrijfspanden op REVS locaties. 200.000

150.000

transac1es in voorgaande jaar

100.000

aanbod per 1 januari

50.000

14

13

1-‐ 1-‐ 20

12

1-‐ 1-‐ 20

11

1-‐ 1-‐ 20

10

1-‐ 1-‐ 20

1-‐ 1-‐ 20

1-‐ 1-‐ 20

09

-‐

Bron: kantorenmonitor b.v., op basis van vastgoedmarkt (transacties en aanbod 2009-2013) en Funda/Realnext (aanbod 2014)

Figuur 5.8 Aanbod bedrijfspanden per 1-1-2014 en transacties in 2013, per REVS bedrijventerrein 30.000

transac<es in 2013

25.759

aanbod per 1-‐1-‐2014

25.000 20.647 20.000

16.283

15.000

12.864

10.000

14.419 14.559 12.400

7.394

5.000

1.420

2.709

* k N ) ne o nb or d er Sc gt hi er ph r e ol Zu in id oo Lij s nd t en ho AB f P Lij nd e De n Sc H hi ph oek ol Sc -‐ hi Sc Noo ph hi rd ol Sc -‐O pho hi l-‐Z os ph t ( ui ol d be -‐R d ijk / rijve Fo O n) kk ud er lo e M ee gis r
k (

ar

Gr

oe

H oe

De

At la

sp

da m

rk

st er

p a

A m

cs

sin

es

s p

ar k

gis <

Zo A4

Bu

Sc

hi

ph

ol

lo

ne

W es

t

0

* REVS-onderdeel Atlaspark Bron: kantorenmonitor b.v., op basis van vastgoedmarkt (transacties) en Funda/Realnext (aanbod)

65

5.4 Bedrijventerreinen

Tabel 5.3

In totaal zijn er 15 bedrijventerreinen die een selectief vestigingsbeleid kennen voor Schiphol. Deze terreinen zijn in tabel 5.1 opgenomen. De A4 Zone West is op het moment nog een pure planlocatie, het terrein moet nog volledig tot ontwikkeling worden gebracht.

Voorraad, uitgiften en planaanbod De totaaloppervlakte van de REVS bedrijventerreinen bedroeg per 1-1-2014 502 ha, waarvan 218 ha beschikbaar als (plan) aanbod. De uitgifte van nieuwe kavels op de REVS locaties bleef beperkt tot 1,2 ha op Airport Business Park Osdorp. Hier vestigden zich in 2013 McDonalds en Sanquin bloedbank. Figuur 5.6 Bedrijventerreinen REVS – voorraad, uitgiften en planaanbod

Oppervlakte, uitgiften en planaanbod per REVS-bedrijventerrein. Totaal netto oppervlakte

Uitgifte 2013

waarvan uitgeefbaar

Schiphol trade park

100

0

100

Schiphol logistics park (*)

34,0

1,6

32,4

Business park Amsterdam Osdorp

45,0

9,4

Atlaspark (*)

18,0

0,0

18,0

De Hoek Noord

11,0

0,0

11,0

9,0

0,0

9,0

47,0

41,0

6,0

Groenenbergterrein Schiphol Zuidoost

1,2

35,7

Lijndenhof

6,0

0,0

6,0

ABP Lijnden

20,0

20,0

0,0

De Hoek

23,3

23,3

0,0

Schiphol-Noord

15,0

15,0

0,0

Schiphol-Zuid

29,6

29,6

0,0

Schiphol-Oost (bedrijven)

77,2

77,2

0,0

Schiphol-Rijk / Oude Meer

37,0

37,0

0,0

Fokker logistics park

30,0

30,0

502,1

284,0

Totaal

waarvan uitgegeven

waarvan uitgegeven (incl. 2013)

*

0,0 1,2

218,1

cijfers hebben betrekking op onderdeel bedrijventerrein dat in REVS is opgenomen. De cijfers in hoofdstuk 3 en 4 kunnen daarvan afwijken.

218,1

Uitgi3e 2013 284,0

Aanbod en transacties per terrein waarvan uitgee5aar tot 2040

1,2

In tabel 5.3 is de netto oppervlakte van de individuele terreinen zichtbaar, en het uitgegeven/ uitgeefbare gedeelte. Het grootste aanbod is gelegen op het Schiphol trade park (100 ha) dat gefaseerd op de markt wordt gebracht. Ook op het Schiphol logistics park (32,4 ha), het ABP Osdorp (35,7 ha), Atlaspark (18 ha) en De Hoek-Noord (11 ha) is meer dan 10 ha beschikbaar. Iedere locatie heeft haar eigen locatieprofiel en positioneert zich voor een bepaald type gebruik (zie kader).

Uit figuur 5.7 blijkt dat het aanbod aan bedrijfspanden op REVS locaties van begin 2009 tot begin 2011 toegenomen is, maar daarna een geleidelijke daling inzette. Per 1-1-2014 was het bij Funda en Realnext bekende aanbod op REVS locaties 99.000 m², flink lager dan het voorgaande jaar. Omdat er in de voorgaande jaren echter een andere bron is gebruikt (Vastgoedmarkt) zijn de getallen niet vergelijkbaar. Het niveau van transacties – die voor de gehele jaarreeks wel door dezelfde bron (Vastgoedmarkt) is geregistreerd daalde licht ten opzichte van 2012 en kwam in 2013 uit op 39.000 m². In 2008, 2010 en 2011 waren de transacties aanmerkelijk hoger. Het totale aanbod van bedrijfspanden (99.000 m²) is ongelijkmatig over de REVS locaties verdeeld, zie figuur 5.8. De grootste transacties binnen bestaande bedrijfspanden vonden op Schiphol-Rijk /Oude Meer (14.559 m²) en Fokker Logistics Park (12.400 m²) plaats.

66

6 Herstructurering

67

68

6

69

Herstructurering

De herstructurering van bestaand verouderd bedrijventerrein vormt een op zichzelf staande werklijn in de regionale Uitvoeringsstrategie. Omdat de herstructureringsopgave in de Metropoolregio op zowel bedrijventerreinen als zeehaventerreinen betrekking heeft behandelen wij dit onderwerp in een apart hoofdstuk. Er wordt achtereenvolgens ingegaan op de in 2010 vastgestelde herstructureringsopgave uit de Uitvoeringsstrategie (6.1), de middelen die sindsdien ingezet worden om tot herstructurering te komen en op de voortgang van plannen en uitvoering (6.2).

6.1 Herstructurering bedrijventerreinen en zeehaventerreinen Herstructureringsopgave Uitvoeringsstrategie 2010 Voorafgaand aan de samenstelling van de Uitvoeringsstrategie Plabeka hebben de provincie Noord-Holland, Plabeka en het PHB (Pilotbureau Herstructurering Bedrijventerreinen) een onderzoek laten uitvoeren naar de herstructureringsopgave voor bedrijventerreinen in de MRA. Dit onderzoek ligt aan de basis van de voortgangsafspraken die over herstructurering gemaakt zijn in de Uitvoeringsstrategie. In tabel 6.1 is de opgave per deelregio en de voortgang per 1-1-2014 inzichtelijk gemaakt. Tabel 6.1

Opgave en voortgang herstructurering in de MRA in hectares (stand 1-1-2013)

Plabeka deelregio

Bron gegevens:

Totale opgave (revit./herprof.) 2010-2020 (in netto ha)*

Stand 1-1-2014 (startjaar 2009) terreinen aangepakt met HIRBsubsidie (HIRB light/privaat)

Bureau BUITEN (april 2010)

Provincie NH, PHP 2014-2017

Almere-Lelystad

195

0**


435

286

Amsterdam

603

321

Gooi en Vechtstreek

230

148

IJmond-Haarlem

286

127


463

268

2.211

1.150

Totaal Metropoolregio * **

na de inventarisatie Herstructurering zijn er diverse terreinen aan het PHP Noord-Holland toegevoegd. De inventarisatie geeft dus geen 100% compleet beeld. Het projectbureau Herstructurering Bedrijventerreinen is actief op De Steiger. Dit is het eerste terrein waar herstructurering in Flevoland van start gaat. De voortgang is hier echter nog niet in hectares uit te drukken

Sugar City, Halfweg

70

De conclusies van de inventarisatie waren onder andere dat alle deelregio’s een forse herstructureringsopgave kennen, zowel in aantallen projecten als qua hectares. Deze herstructureringsopgave voor te revitaliseren / herprofileren terreinen bedraagt in totaal 2.211 ha tot 2020, waarvan het overgrote deel in Noord Holland. Daarbij blijkt 26% van de totale herstructureringsopgave in Noord-Holland op de haventerreinen gelegen te zijn. Het gaat om meer dan 700 ha te herstructureren haventerreinen, 14 van de 127 betrokken terreinen. Ook blijkt uit tabel 6.1 dat per 1-1-2014 bedrijventerreinen met een totaal-oppervlakte van 1.150 ha aangepakt zijn in Noord-Holland. In Flevoland bedroeg de geconstateerde opgave tot 2020 195 ha. Sinds begin 2013 zijn er in de Provincie Flevoland herstructureringsprojecten in de opstartfase. De voortgang is echter nog niet uit te drukken in hectares.

Provinciale herstructureringsprogramma’s

Industrieterrein, Uithoorn

De Provincie Noord-Holland voert sinds september 2009 een actieve rol in de herstructurering van bedrijventerreinen. Zo voert de zij de regie over: 1. Een gerichte planning van nieuwe bedrijventerreinen. Hiervoor zijn behoefteramingen opgesteld en jaarlijks worden de marktontwikkelingen bijgehouden door een monitor. 2. Herstructurering van bestaande bedrijventerreinen. Hoe deze doelen bereikt worden wordt beschreven in het Provinciaal Herstructureringsprogramma (PHP). Het PHP is een uitvloeisel van het Convenant Bedrijventerreinen 2010-2020 dat IPO en VNG in 2009 met het rijk hebben gesloten. Als onderdeel van dat convenant stelde het rijk €400 mln. ter beschikking aan de 12 provincies als zij meer regie zouden nemen bij de planning van bedrijventerreinen en actie zouden ondernemen in het versneld wegwerken van de (landelijk aanwezige) herstructureringsopgave In Flevoland is de noodzaak tot herstructurering niet zo omvangrijk als op het oude land, maar de provincie kent wel provinciaal herstructureringsbeleid en een subsidieregeling voor fysieke herstructureringsprojecten. In het deel van Flevoland dat tot de Metropoolregio behoort, zullen De Steiger en De Vaart (beide Almere) de eerste terreinen zijn waar fysieke ingrepen noodzakelijk zijn. Het Projectbureau Herstructurering Bedrijventerreinen (zie ook paragraaf 6.2) is op De Steiger betrokken in de definitie- en opstartfase van een herstructureringsproject.

Hembrug, Zaanstad

71

6.2 Uitvoering herstructurering Noord-Holland: HIRB subsidies De provincie Noord-Holland stimuleert de herstructurering van bedrijventerreinen middels cofinanciering uit de HIRB-subsidieregeling (zie ook kader). Gemeenten kunnen een subsidieaanvraag indienen voor een financiële bijdrage van de provincie om een deel van de kosten die in het herstructureringsproces gemaakt worden vergoed te krijgen. Begin 2014 is een nieuw provinciaal herstructureringsprogramma uitgekomen, dat de onderlegger is voor de uitvoering van de HIRB-regelingen tot en met 2017. De HIRB regeling zelf is ook vernieuwd en kent nieuwe onderdelen ten opzichte van de afgelopen perio-de 2009 – 2013.

Subsidieregeling Herstructurering HIRB De subsidieregelingen HIRB Light (herstructurering van de openbare ruimte) en HIRB Privaat (herstructurering op private kavels) verdwijnen per 2014 en worden vervangen door een ‘uitvoeringsregeling HIRB’ voor de aanpak van fysieke herstructurering. Met deze regeling wil de Provincie Noord-Holland veroudering en verrommeling op bestaande bedrijventerreinen tegengaan. Het hoofddoel hierbij is zoveel mogelijk hectaren bedrijventerrein herstructureren. Daarnaast staan onder andere kwalitatieve ambities zoals duurzaamheid, ruimtewinst en verzakelijking centraal. De maatregelen die genomen worden om bedrijventerreinen te herstructureren zijn veelal een combinatie van de herstructureringsopgaven: Facelift, Revitalisering en Herprofilering. Voor de volgende herstructureringsactiviteiten kan subsidie worden aangevraagd: a) Fysieke verbetering; eenmalige, duurzame ingrepen in de private of publieke ruimte van een bedrijventerrein; b) Procesmanagement; externe begeleiding van de herstructurering, die is gericht op de voortgang van het proces of op de inrichting en financiering van duurzaam beheer; Naast subsidies voor fysieke herstructurering kan er binnen HIRB ook subsidie aangevraagd worden voor (1) fysieke duurzaamheidsmaatregelen op bedrijventerreinen en (2) (regionale) maatregelen om overaanbod van bedrijventerreinen te voorkomen. Hiervoor zijn aparte regelingen opgesteld.

NDSM-werf, Amsterdam

72

Figuur 6.1

Totaalbedrag gehonoreerde HIRB subsidies voor fysieke investeringen/verbeteringen,

vanaf 2004 14.000.000 12.000.000

€

10.000.000 2013 2012 2011 2010 2009-‐II 2009-‐I 2008 2007 2006 2005

8.000.000 6.000.000 4.000.000 2.000.000 0

Amstelland-‐Meerlanden Amsterdam

Gooi en Vechtstreek Ijmond-‐Haarlem Zaanstreek-‐Waterland

In onderstaande figuren is weergegeven waar de HIRB subsidies voor fysieke investeringen sinds 2004 terecht zijn gekomen in de Metropoolregio. Voor iedere deelregio is het totaalbedrag aan ontvangen HIRB-subsidies af te lezen (zoals ruim €12 miljoen voor Zaanstreek-Waterland in figuur 6.1) en ook het aantal fysieke projecten dat door de provincie financieel is ondersteund (bijvoorbeeld 21 projecten in AmstellandMeerlanden in figuur 6.2). In de figuren zijn alleen de subsidies meegenomen waardoor er écht een schop de grond is gegaan voor fysieke verbetering van het terrein. In totaal heeft de Provincie middels HIRB subsidies ruim 44 miljoen euro in herstructureringsprojecten geïnvesteerd.

Flevoland: subsidie herstructureringsprojecten Door middel van de ‘Nadere regel herstructureringsprojecten Flevoland’ wordt €3,4mln beschikbaar gesteld voor fysieke herstructureringsprojecten waarin een terrein geherprofileerd21 moet worden of waar sprake is van ‘zware revitalisering’. Daarnaast is €600.000 gereserveerd voor lichtere vormen van revitalisering.

Projectbureau Herstructurering Bedrijventerreinen

Figuur 6.2

Aantal gehonoreerde HIRB subsidieprojecten voor fysieke investeringen/verbeteringen

vanaf 2004

30

Tabel 6.3

25

Voortgang herstructurering in de MRA en betrokkenheid PHB

Plabeka deelregio

20 2013 2012 2011 2010 2009-‐II 2009-‐I 2008 2007 2006 2005

15 10 5 0

Amstelland-‐Meerlanden Amsterdam

Op initiatief van Plabeka staan sinds 1 oktober 2009 zes regionale accountmanagers van het PHB ter beschikking aan alle MRA-gemeenten om herstructureringsprocessen op te starten, te ondersteunen en te versnellen. Dat kan zijn in de vorm van een vrijblijvend en/of oriënterend advies, procesmanagement of advisering over subsidies. Sinds 2009 is het PHB op verschillende manieren betrokken bij herstructureringsprocessen op 46 bedrijventerreinen, voornamelijk in de regio Amstelland-Meerlanden (zie tabel 6.3). Onderstaand kader geeft voorbeelden van herstructureringsprojecten in de MRA en de rol van het PHB hierbinnen.

Gooi en Vechtstreek Ijmond-‐Haarlem Zaanstreek-‐Waterland

Totale opgave (revit./herprof.) 2010-2020

Almere-Lelystad

Aantal terreinen met PHB-betrokkenheid (1-1-2014) 8

1

20

19

Amsterdam

17

14

Gooi en Vechtstreek

15

8

9

4


IJmond-Haarlem Zaanstreek-Waterland

17

9

Totaal Metropoolregio

86

55

Bron: Gegevens PHB (2013). Bureau BUITEN (2010), onderzoek Aanscherping Herstructureringsopgave bedrijven-terreinen Metropoolregio Amsterdam 21) Zie voor uitleg bij deze termen de bijlage

73

Herstructureringscases Een van de actielijnen van Plabeka is het versnellen van herstructurering middels het projectbureau Herstructurering (zie ook voorgaande pagina) Het PHB heeft sinds 2009 op veel terreinen herstructureringsprojecten opgezet, ondersteund of versneld. De rol van de accountmanagers is daarbij telkens verschillend. Hieronder drie voorbeelden van herstructureringsprojecten van het PHB.

Boesingheliede (Haarlemmermeer)

Boesingheliede is een klein gemengd bedrijventerrein in het noorden van de gemeente Haarlemmermeer in het middensegment met een omvang van 10,6 ha bruto en 7,4 hectare netto. De circa 40 bedrijven met een vestiging op Boesingheliede opereren vooral plaatselijk. De werkgelegenheid is grotendeels geconcentreerd in de industrie, bouw en catering. Uit een kwaliteitsschouw gehouden met ondernemers is een flink aantal knelpunten naar voren gekomen. Het gaat om technische / fysieke zaken als verzakkingen en scheuren in het wegdek, een rommelige inrichting, een verouderd bestemmingsplan, een Luchthavenindelingsbesluit dat als beknellend wordt ervaren en een gebrek aan parkeerplaatsen waardoor op trottoirs of verkeerd geparkeerd wordt en er obstructie in de verkeersdoorstroming ontstaat. Als grootste tekortkoming

werd echter het gebrek aan visie voor het terrein ervaren, waardoor ondernemers niet wisten of investeren verstandig zou zijn of niet. Na in 2010 kwartier te hebben gemaakt door het leveren van straatregisseurs, heeft het PHB namens de gemeente Haarlemmermeer medio 2011 succesvol een HIRBsubsidie bij de provincie Noord-Holland aangevraagd ten behoeve van procesmanagement. Deze procesmanager heeft samen met het gemeentelijke ingenieursbureau, ondernemers en andere stakeholders een knelpuntenanalyse en een herstructureringsplan voor Boesingheliede opgesteld. De gemeente Haarlemmermeer heeft er - mede op basis van deze input - voor gekozen Boesingheliede de komende jaren als bedrijventerrein te handhaven en te zullen investeren in de openbare ruimte van Boesingheliede. Al direct bij het aanvangen van het project zijn duurzame quick wins behaald, zoals het aanbrengen van openbare LED-verlichting en het realiseren van glasvezel in het gebied behaald. Daarnaast is in 2013 op basis van een uitgewerkt maatregelenprogramma een HIRB -subsidie van bijna vier ton verleend, waarmee de dekking van het gehele maatregelenprogramma rond is gekomen. De uitvoering van de werkzaamheden, die naast infrastructurele maatregelen ook ingrijpende verbeteringen in de hemel- en afvalwaterhuishouding van het gebied en een efficiënter ingerichte openbare ruimte behelzen, vangt medio 2014 aan.

74

Hembrug (Zaanstad)

Het Hembrugterrein is een locatie van 42,5 hectare gelegen in Zaandam aan het Noordzeekanaal en de Zaan. Meer dan een eeuw lang is op Hembrug munitie geproduceerd door Defensie. Door de jaren heen werden hiervoor gebouwen gebouwd, gesloopt en toegevoegd. In totaal zijn er nu 120 gebouwen, waarvan 50 monumentaal, in verschillende bouwstijlen op het terrein aanwezig. In het bos van 15 hectare liggen aarden wallen en watergangen, die dienden om schokken op te vangen en vuur tegen te houden om de gevolgen in geval van een eventuele explosie te beperken Het terrein lag er sinds 2003 jarenlang verloren bij en de gebouwen stonden leeg en raakten steeds verder in verval. Het Rijk wil het terrein transformeren tot een plek voor innovatieve bedrijven, die een belangrijke economische impuls zullen geven aan de regio. In 2012 tekenden het Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf (RVOB), de gemeente Zaanstad en de provincie Noord-Holland het Afsprakenkader, een

overeenkomst om de samenwerking te bekrachtigen en het monumentale Hembrugterrein terug te geven aan de regio. Een belangrijk financieel instrument van de provincie om bij te dragen aan deze herstructurering zijn HIRB subsidies. Door de enorme omvang en jarenlange uitvoeringstijd van ‘Hembrug’, sluit de herstructureringsrealiteit echter soms slecht aan bij de HIRB-systematiek. Een complicerende factor daarbij is dat er verschillende regelingen van toepassing zijn geweest. Het PHB heeft als HIRB-specialist het RVOB en de gemeente Zaanstad al een aantal jaar intensief geholpen bij het structureren van de opgave ten behoeve van het zo optimaal mogelijk aanvragen van HIRB-subsidies en het begeleiden en afronden van toegekende subsidies. Al met al zijn inmiddels al meer dan tweeënhalf miljoen euro aan subsidies voor fysieke verbeteringen op Hembrug toegekend, zowel in de openbare ruimte van Hembrug als aan de gebouwen. Inmiddels zijn al diverse gebouwen opgeknapt en aangesloten op nutsvoorzieningen. Het eerste deel van het terrein is nu opengesteld voor het publiek en meer en meer bedrijven en evenementen weten de weg naar het Hembrug-terrein te vinden.

75

Verrijn Stuart (Diemen)

de realisatie van een voetgangersbrug naar het terrein toe. Begin dit jaar is de start gemaakt met het tweede deel van de kwaliteitsverbetering van Verrijn Stuart wat betreft de herinrichting van de Weesperstraat en Visseringweg in verband met verbetering van de riolering en bestrating. Door middel van aangevraagde HIRBsubsidie was het mo-gelijk deze werkzaamheden aan te grijpen om ook de kwaliteit van de openbare ruimte in deze straten te verbeteren. In het kader van de continuering van duurzame kwaliteit is begin 2012 gestart met Parkmanagement-Light, samen met de Amstel-Meerlanden gemeenten. Dit is een initiatief van het PHB dat erop gericht is duurzaam beheer op een laagdrempelige vorm te geven op veelal verouderde bedrijventerreinen. Bron: PHB, 2014

Verrijn Stuart is het grootse (50 ha. bruto en 38 ha. netto) bedrijventerrein in de gemeente Diemen. De aanwezige bedrijven zijn actief in diverse sectoren zoals opslag, groothandel, logistiek, bouw, advies en grafisch ontwerp. Er zijn ruim 200 bedrijven gevestigd en de werkgelegenheid betreft ruim 3.000 werknemers. Uit gesprekken en inventarisaties met betrokken partijen bleek het terrein voor een aantal uitdagingen te staan om een aantrekkelijk bedrijventerrein te blijven. Het PHB heeft in samenwerking met de gemeente en ondernemers HIRB-subsidie aangevraagd voor een tweedelige revitalisering. Doelen waren onder andere een kwaliteitsverbetering van de openbare ruimte op het hele terrein en een verbetering van de uitstraling en kwaliteit van Verrijn Stuart als duurzame vestigingsplaats. De eerste – in 2012 gerealiseerde- fase omvatte de aanpak van de bestrating inclusief parkeervakken en beplanting. Bovendien is de looproute naar metrostation Verrijn Stuart verbeterd met

76

De inzet van het PHB is verbonden aan het Provinciale Herstructureringsprogramma van de Provincie Noord-Holland. In nauwe samenspraak met de provincie Noord-Holland en betrokken gemeenten is op basis van het nieuwe PHP 2014-2017 een prioritering opgesteld van te herstructureren terreinen in de MRA.

Transformatiefonds Gooi en Vechtstreek en iLocator Eén van de denklijnen binnen het Noordanus-advies is het voor de duur van de inhaalslag (bij Noordanus tot 2020) meefinancieren van de kosten van herstructurering uit verevening tussen ‘oude’ en ‘nieuwe’ terreinen. Een project dat is gefinancierd in het kader van Mooi Nederland is het transformatiefonds / iLocator in de Gooi en Vechtstreek. Er is in deze regio een herstructureringsopgave, maar er is nauwelijks sprake van de aanleg van nieuwe terreinen. Wel worden er bedrijventerreinen getransformeerd naar woonlocaties. De gemeenten in de regio hebben gezamenlijk afgesproken dat er bij toekomstige transformaties een afdracht zal plaatsvinden aan een regionaal fonds van waaruit wordt bijgedragen aan herstructureringsprojecten. Het is een bijzondere afspraak omdat er sprake is van bovengemeentelijke verevening en omdat middelen op voorhand voor herstructurering worden gelabeld. Ontwikkelingsmaatschappij iLocator voert de herstructurering en intensivering van werklocaties uit.

Voortgang uitvoering op terreinen: gestarte projecten 2009-2013 in MRA Het nieuwe PHP 2014-2017 laat zien dat er in de MRA in de periode 2009-2013 herstructureringsprojecten op 51 terreinen gestart zijn met HIRB-middelen. De totaalomvang van deze projecten bedraagt bijna 1150 ha. Het merendeel van deze terreinen ligt in Amsterdam en Amstelland-Meerlanden (zie tabel 6.4). Tabel 6.4

Aantal terreinen (en omvang in ha’s) aangepakt met HIRB gelden voor fysieke

verbetering

2009 (2 HIRB tenders)

Aantal terreinen in MRA

Omvang in ha

16

404,1

2010

7

141,5

2011

6

108,1

2012

8

150,6

2013

14

345,6

Totaal

51

1.149,9

77

Door iedere toegekende HIRB-subsidie komen er ook overige investeringen op gang, o.a. van gemeenten, ontwikkelingsbedrijven en betrokken ondernemers. In figuur 6.3 is de hoogte van de jaarlijkse toe-gekende HIRB-subsidie afgezet tegen de totaalbudgetten van de projecten: hierdoor wordt het volume van de overige investeringen zichtbaar. Met iedere provinciale euro werd in de periode 2009 – 2013 ongeveer €6,75 aan andere middelen losgemaakt. Figuur 6.3 Transformatie bedrijventerreinen in de MRA – plannen en uitvoering. Provinciale coﬁnanciering overige investering

2009

2011

2010

Cofinanciering provincie NH Overige investering

Tabel 6.5

Transformatie bedrijventerreinen in de MRA – plannen en uitvoering. Transformatie (totaal plannen en uitvoering) Totaal netto oppervlakte terrein in ha

aantal terreinen

waarvan in uitvoering

Totaal te transformeren ha's

aantal terreinen

aantal ha's

Almere/Lelystad

0

n.v.t.

n.v.t.

0


6

149

35

4

n.v.t. 33

Amsterdam

9

325

53

1

19

Gooi en Vechtstreek

2

70

23

0

n.v.t.

IJmond-Haarlem

3

12

9

0

n.v.t.


27

306

120

4

48

TOTAAL

47

862

241

9

101

2012

2009

2010

2011

2012

2013

Totaal

€ 12.833.529

€ 1.779.178

€ 2.841.973

€ 3.571.082

€ 3.816.637

€ 24.842.399

€ 133.135.311

€ 11.323.609

€ 11.951.801

€ 19.248.471

€ 16.564.312 € 167.381.105

Transformatie van bedrijventerreinen naar andere functies Naast de uitgifte van nieuwe bedrijventerreinen en zeehaventerreinen, de herstructurering van bestaande terreinen is er nog een andere beweging zichtbaar: de gehele of gedeeltelijke transformatie van bedrijventerreinen naar andere functies. In tabel 6.5 is zichtbaar gemaakt op hoeveel terreinen transformatie wordt voorzien en hoeveel oppervlakte terrein hiermee gemoeid is. In de twee rechtse kolommen is te zien waar transformatie in uitvoering is en hoeveel hectares een andere functie krijgen. Voorlopig zijn er vooral transformaties in uitvoering in Zaanstreek Waterland en Amstelland Meerlanden (in totaal 101 ha transformatie is in uitvoering op 9 terreinen). Er is echter nog voor 140 ha aan transformaties gepland in de nabije toekomst. Noorderveld, Zaanstad

78

Leegstand op Achtersluispolder, Zaanstad

79

6.3 Voortgang afspraken uitvoeringsstrategie Afspraken Uitvoeringsstrategie m.b.t. herstructurering De grote herstructureringsopgave van 2.200 hectare maakt een nieuwe aanpak noodzakelijk. Het is van belang dat marktpartijen en ondernemers een grotere rol krijgen in herstructureringsprocessen. Zij zijn de primaire gebruikers van deze werkgebieden en het zou goed zijn als zij zich meer verbonden voelen met hun directe omgeving. De opgave per deelregio is als volgt: Herstructureringsopgave 2010-2020 (in bruto ha) Almere-Lelystad

195


435

Amsterdam

603

Gooi en Vechtstreek

230

IJmond-Haarlem

509

Zaanstreek Waterland

240

Totaal MRA

2.211

De herstructureringsopgave van 2.200 ha in de MRA tot 2020 is dusdanig omvangrijk, dat het geen taak van gemeenten alleen kan zijn. Daarom zet Plabeka in op verzakelijking van de bedrijventerreinmarkt. Inzet op verzakelijking van bedrijventerreinmarkt via: • Meer focus in de ontwikkeling van projecten die voorgedragen worden voor financiering uit Provinciaal HerstructureringsProgramma. • De bundeling van kennis&kunde m.b.t. herstructurering wordt gecontinueerd door het Pilotbureau Herstructurering Bedrijventerreinen vanaf 2012 om te vormen tot het Project Bureau Her-structurering (PHB). Dit PHB krijgt de opdracht om te komen tot een verdere professionalisering van de herstructurering. Onderzocht zal worden of doorontwikkeling naar een regionaal ontwikkelingsbedrijf een goede optie is, of dat andere oplossingen hiervoor meer geschikt zijn. • Bedrijventerreinen daar waar mogelijk de mogelijkheden te bieden om uit te groeien naar aantrekkelijker gebieden met meerdere functies • Onderzoek naar de optimalisering van de uitgifte prijs op basis van residuele waardebepaling.

In de Uitvoeringsstrategie is benoemd dat er tot 2020 2.211 ha bruto aan bedrijven- en zeehaventerreinen in de MRA moet zijn geherstructureerd, maar wordt tegelijkertijd aangegeven dat dit een zeer omvangrijke en ambitieuze doelstelling betreft.

In de periode 2009-2013 is voor bijna 1.150ha aan projecten in voorbereiding en/of in uitvoering genomen in de MRA met behulp van publieke middelen uit de HIRB-regeling. Daarnaast is PHB sinds haar oprichting op 55 terreinen betrokken (geweest) bij de opstart van een herstructureringsproject. De beschikbare publieke middelen en expertise blijken in de MRA goed te worden gevonden en ingezet. Herstructureringsmaatregelen hebben zodoende een impuls gegeven aan een aanzienlijk areaal terreinen in de Metropoolregio. Het ‘vergelijken van hectares’ tussen opgave en voortgang schets echter een onvolledig beeld: - De herstructureringsopgave is dynamisch; er zijn sinds 2010 terreinen aan het PHP toegevoegd wat betekent dat de daadwerkelijke opgave in de MRA mogelijk groter is. - Een herstructurering is vaak niet ‘af’ na een enkele ingreep. Het monitoren van voortgang aan de hand van geherstructureerde of betrokken hectares kan daarom een vertekend beeld ople-veren. - Een herstructureringsproject heeft vaak een lange looptijd, en het is lastig om aan te geven in hoeverre lopende projecten binnen de termijn zullen worden afgerond. - Het is niet duidelijk of de betrokkenheid van het PHB ook in alle gevallen zal resulteren in een volledige uitvoering. Ook is begin 2013 het verkennend regionaal onderzoek afgerond naar gemeentelijke grondprijsbepaling in de MRA en mogelijkheden voor een regionale grondprijssystematiek. Belangrijke conclusies uit dit onderzoek waren dat gemeenten in de MRA veelal de residuele waardebepaling hanteren, maar er nog grote verschillen in de gehanteerde uitgangspunten zijn. De Plabeka-gemeenten zijn voornemens structureel kennis en expertise op dit gebied uit te gaan wisselen door middel van een kennisplatform – waardoor grondprijzen in de nabije toekomst beter bepaald kunnen worden.

80

7 Economie & werkgelegenheid

81

82

Bloemenveiling, Aalsmeer

Economie & werkgelegenheid

MRA kende in 1995-2008 een groeivoorsprong van middeld 0,7 procent op Nederland. De MRA heeft een diverse torstructuur, die bovendien een sterke onderlinge verwevenheid nt. Woon-werkverkeer laat zien dat de MRA bovendien een regio an onderling samenhangende woningen arbeidsmarkten. De menwerking van de gemeenten in MRA-verband is dan ook een equaat antwoord op de grote uitdagingen waarmee gemeenten

6 4 2 0 -2

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

-4 2000

‘De Metropoolregio Amsterdam (MRA) heeft een krachtige en dynamische economie. Deze is gebaseerd op een brede en diverse structuur, een sterke internationale oriëntatie en een goede naam en faam. Het is de ambitie van het Platform Regionaal Economische Structuur (PRES) om de Metropoolregio Amsterdam (MRA) structureel tot de top 5 van Europese Global Business Gateways te laten horen en aldus de economische motorfunctie voor Nederland te blijven vervullen. ‘ bben geleid tot zeer snelle groei van de zakelijke diensten, anciële diensten en Het de creatieve Deze bedrijfstakken is een taakindustrie. van de overheid om geschikte randvoorwaarden te creëren zodat de sterk vertegenwoordigd in de dynamiek MRA en moeten zich momenteel ruimtelijke van bedrijven en instellingen (groei, krimp, verhuizing etc. en npassen aan bijvoorbeeld strengerontwikkeling) toezicht op financiële dus economische gefaciliteerd wordt. Om te blijven behoren tot de nstverlening. Tegen die achtergrond bezien, is er sprake van top 5 van Europese Metropoolregio’s is het van belang om een gezond evenwicht te structurering die volgt op een bovenmatige groei in het recente creëren tussen vraag en aanbod van werklocaties. leden.

Figuur 7.1 Economische ontwikkeling MRA / NL / EU sinds 1996 Groei in procenten (brp en bbp); 1996-2014*

1999

Uitvoeringsstrategie 2010-2040 over economische ambitie MRA:

Sinds midden jaren ‘90 bevindt de MRA zich op een groeipad dat vaak hoger ligt dan de Nederlandse economie als geheel. Sinds de kredietcrisis in 2009 is dit beeld wat genuanceerder: hoewel in 2010 de MRA sneller opveerde, bleken 2009, 2011 en 2012 jaren waarin de MRA zich niet duidelijk kon onderscheiden van de rest van Nederland (zie ook figuur 7.1 en 7.2).

1998

Na een afwezigheid vorig jaar is er in deze editie weer een paragraaf opgenomen met daarin de algemene ontwikkeling van de regionale economie. Voor deze paragraaf maken wij gebruik van de Economische Verkenningen Metropoolregio Amsterdam 2014. Daarna wordt ingegaan op de regionale werkgelegenheidsontwikkeling en op kantoorlocaties, bedrijventerreinen en overige (informele) locaties.

7.1 Ontwikkeling regionale economie

1997

In dit hoofdstuk wordt stilgestaan bij de regionale economie en arbeidsmarkt. De ontwikkeling van de regionale economie is heel relevant voor Plabeka, aangezien deze direct verbonden is aan het marktsentiment voor kantoren en bedrijventerreinen. Omdat de Uitvoeringsstrategie 2010-2040 is gebaseerd op een uitgesproken economische ambitie (zie onder) en een daarbij passende raming van vraag naar werklocaties, is monitoring van de regionale economie van aanzienlijk belang. De ontwikkeling in de MRA is sinds 2009 sterk beïnvloed door de kredietcrisis en de daaropvolgende recessies van de Nationa-le economie.

1996

7

83

Figuur 7.2 Economische kerncijfers MRA en Nederland

Metropoolregio Amsterdam

Nederland

* Prognose 2014 Bbp (mld 2013 euro;enmarktprijzen, nominaal) Bron: Eurostat, CBS (bewerking TNO)

Economische groei (%), (CBS, CPB)

Nederland

2008

EU28

2009

2010

2011

2012

594

573

587

599

599

1,8

-3,7

1,5

0,9

-1,2

2013*

2014*

-1 ¼

0,5

Bron: EVMRA 2014

Metropoolregio Amsterdam Brp (mld euro; marktprijzen, nominaal)

98

95

99

100

100

Economische groei (%)

2,1

-3,8

2,3

0,9

-1,0

0,0

0,5

1389

1381

1379

1390

1387

1377

1368

1,3

-0,5

-0,2

0,8

-0,2

-0,7

-0,6

Bevolking (x 1.000)

2298

2319

2343

2364

2382

2399

2414

Groei in %

0,79

0,95

1,00

0,91

0,76

0,70

0,65

Werkgelegenheid Werkzame personen (x 1.000) Groei in %

84

Figuur 7.3 Economische groei naar deelregio van de Metropoolregio Amsterdam Figuur 4.1 Economische groei naar deelregio van de Metropoolregio Amsterdam Gemiddelde jaarlijkse groei per tijdvak in procenten; 1995-2014*

6 4 2 0

1995-2008

2009-2012

* Prognose 2013 en 2014 Bron: CBS (bewerking en prognose TNO) Bron: EVMRA 2014

2013*

Nederland

Metropoolregio Amsterdam

Regio Haarlem

Gooi en Vechtstreek

Zaanstreek

IJmond

Overig Amstel-Meerlanden

Waterland

Amsterdam

Regio Haarlemmermeer

Gemeentehuis Zaanstad

Almere en Lelystad

-2

2014*

85

Voor 2013 en 2014 laten de cijfers herstel zien22. De MRA zal naar verwachting in 2013 de recessie van 2012 kunnen afsluiten: de groei komt uit op het nulpunt. De regio presteert daarmee beter dan Nederland als geheel. In 2014 volgt voor de MRA én Nederland een groei van 0,5%. Binnen de MRA is het beeld wisselend voor wat betreft het herstel: Almere/Lelystad, de regio Haarlemmermeer, Amsterdam en Waterland laten in 2013 alweer tekenen van groei zien en kunnen ook groei tegemoet zien in 2014. Overig Amstel-Meerlanden, IJmond, Zaanstreek, Gooi en Vechtstreek en Haar-lem blijven volgens de voorspellingen ook in 2014 nog in recessie.

Figuur 7.4 Werkgelegenheidsontwikkeling MRA ( 2005-2013) 1.300.000 1.280.000 1.260.000 1.240.000 1.220.000

totaal werkgelegenheid MRA (FT + PT)

1.200.000

7.2 Ontwikkeling werkgelegenheid Algemeen De werkgelegenheid in de MRA herstelde zich in 2013 licht naar 1.284.000 fulltime en parttime banen23, een stijging van ruim 1.400 arbeidsplaatsen (+ 0,1%). De lichte stijging volgt op een scherpe daling in 2012 waarin bijna 8.000 banen in de Metropoolregio verloren gingen, zie ook figuur 7.4. In Nederland gingen in 2013 bijna 100.000 banen verloren, een daling van 1,1% (LISA, 2014). De arbeidsmarkt in de Metropoolregio Amsterdam heeft het vergeleken met de rest van het land dus relatief goed gedaan.

Werkgelegenheid per deelregio Het beeld met betrekking tot de werkgelegenheid in de deelregio’s is sterk verschillend: in Amsterdam, waar in 2012 nog de grootste daling plaatsvond lijkt het herstel ingezet. In alle andere deelregio’s nam het totaal aantal banen in 2013 nog af. Nadere bestudering per deelregio laat de sterke effecten van de conjunctuur na 2009 zien. Uit het overzicht in tabel 7.1 blijkt ook dat de werkgelegenheidsgroei in de regio sinds 2005 vooral in Amsterdam, Almere/Lelystad, Zaanstreek-Waterland en AmstellandMeerlanden neergeslagen is.

22) Het gaat voor 2013 en 2014 nog om voorspellingen, al is de voorspelling voor 2013 ‘harder’ dan die voor 2014. 23) LISA hanteert een definitie van ‘grote’ (12+ uur per week) en ‘kleine’ (minder dan 12 uur per week) banen. In dit geval gaat het om het totaal aantal banen, dus grote en kleine banen samen.

1.180.000 1.160.000 1.140.000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Bron: EVMRA 2014

86

Figuur 7.5 Werkgelegenheidsontwikkeling op kantoorlocaties, 2005-2013 300.000 250.000 As#tel

200.000 150.000 100.000 50.000 0

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012


1.644

1.630

1.816

1.940

1.792

1.633

1.920

1.106

2013 962

Haarlem-‐IJmond

6.434

6.567

7.220

7.671

9.093

8.800

8.003

8.238

7.963

Gooi en Vechtstreek

6.447

7.013

7.290

7.019

7.165

7.100

7.113

7.282

6.650


76.086

76.796

76.994

79.116

76.607

77.189

78.167

76.506

77.709

Amsterdam

88.275

97.017

107.354

111.352

112.770

112.974

113.868

115.054

117.640

Almere / Lelystad

25.937

28.666

29.075

30.294

29.484

31.251

30.806

30.081

30.001

Laboratorium, Almere

Figuur 7.6 Werkgelegenheidsontwikkeling op bedrijventerreinen, 2005-2013

As#tel

350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 Zaanstreek-‐Waterland

Campus Bergwijkpark, Diemen

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

37.661

35.973

37.378

39.172

39.240

39.527

39.330

38.442

37.175

Haarlem-‐IJmond

46.135

46.956

48.447

50.224

47.699

46.918

47.123

47.261

45.842

Gooi en Vechtstreek

28.013

28.570

27.995

27.835

27.023

26.271

25.606

25.109

25.071

Amstelland-‐Meerlanden 68.780

69.439

68.060

69.396

67.449

64.426

65.652

66.339

64.160

Amsterdam

67.098

67.550

66.759

67.675

68.790

68.175

68.926

66.510

68.505

Almere / Lelystad

35.982

38.785

40.763

44.916

44.526

43.213

43.248

41.979

39.396

87

Tabel 7.1

Werkgelegenheidsontwikkeling per deelregio, 2005-2013. 2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

94.661

102.713

107.635

114.710

116.315

117.104

118.709

116.281

113.575

Amsterdam

484.725

494.194

505.864

513.852

529.780

537.667

546.325

542.939

554.732


224.911

224.520

226.501

231.558

231.662

231.989

233.280

233.197

231.328

Gooi en Vechtstreek

110.436

111.384

112.801

114.166

113.336

110.381

107.479

106.751

105.071

IJmond-Haarlem

163.757

164.364

167.423

170.886

169.887

165.400

161.703

162.078

159.202


111.864

110.499

113.214

117.291

119.401

121.465

123.088

121.654

120.415

1.190.354

1.207.674

1.233.438

1.262.463

1.280.381

1.284.006

1.290.584

1.282.900

1.284.323

Almere / Lelystad

TOTAAL MRA Bron: LISA, 2014

Kantoorlocaties

Overige locaties

De werkgelegenheid op formele kantoorlocaties in de MRA komt in 2013 weer hoger uit dan het jaar ervoor en bedraagt in totaal 240.925 banen (+ 2.600 banen). Dit is een opvallend gegeven gezien de continue daling van het kantoorgebruik in de MRA de afgelopen 5 jaar (zie ook hoofdstuk 2). Vooral in Amsterdam (+2.500 banen) en in Amstelland Meerlanden (+ 1.200 banen) kwamen er op kantoorlocaties weer meer banen dan in 2012.

Het merendeel van de werkgelegenheid in de Metropoolregio is buiten bedrijventerreinen of kantoorlocaties gevestigd. Alle overige gebieden (centra van steden, woonwijken, buitengebied) behoren tot deze categorie. De werkgelegenheid op deze locaties groeit sinds 2005 sneller dan die op kantoorlocaties en bedrijventerreinen (+62.000 banen tussen 2005 en 2013). Ook in 2013 is de werkgelegenheid gegroeid op deze locaties: er kwamen ruim 4.200 banen bij ten opzichte van 2012. Het totaal aantal werknemers op informele locaties kwam daarmee op 763.000 (59% van het totaal aantal banen in de MRA). Het stijgende aantal ZZP-ers draagt waarschijnlijk bij aan deze groei van de werkgelegenheid op niet-werklocaties.

Bedrijventerreinen en zeehaventerreinen Het aantal banen op bedrijventerreinen en zeehaventerreinen in de MRA nam in 2013 stevig af met bijna 5.500 banen tot 280.000 (-2%). Behalve Amsterdam had iedere deelregio te maken met de daling. In Almere / Lelystad bedroeg de daling zelfs 2.580 banen, of 6% van het totaal aan werkgelegenheid op bedrijventerreinen en zeehaventerreinen. In Zaanstreek-Waterland, IJmond-Haarlem en AmstellandMeerlanden nam de werkgelegenheid op bedrijventerreinen en zeehaventerreinen met meer dan 3% af. In Gooi en Vechtstreek bleef het aantal banen op bedrijventerreinen vrijwel gelijk.

88

89

7.3 Nadere analyse gebruik werklocaties Locatietypevoorkeur Tussen deelregio’s blijken er aanzienlijke verschillen te bestaan in de spreiding van de werkgelegenheid over bedrijventerreinen, kantoorlocaties en informele locaties. Deze spreiding wordt ook wel de ‘locatietypevoorkeur’ genoemd. Zie ook figuur 7.8. In Almere/Lelystad en Amstelland-Meerlanden slaat een hoog aandeel werkgelegenheid op bedrijven-terreinen- en kantoorlocaties neer terwijl in andere deelregio’s juist het merendeel van de werkgele-genheid op informele locaties gevestigd is. In ZaanstreekWaterland, Haarlem IJmond en Gooi- en Vechtstreek zijn weinig formele kantoorlocaties, waardoor de locatietypevoorkeur voor dit soort terreinen daar laag is. Figuur 7.8 Locatietypevoorkeur per deelregio, 2013

Zaanstreek-‐Waterland Haarlem-‐IJmond Gooi en Vechtstreek Amstelland-‐Meerlanden Amsterdam

visafslag

KantoorlocaHes Bedrijventerreinen Informele locaHes

Almere / Lelystad Totaal MRA -‐ NH 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0%

NH000516

90

B Bijlagen

91

92

Bijlagen Colofon Deze zevende voortgangsrapportage is een product van de werkgroep Plabeka Monitor. Leden van de werkgroep zijn: • Tom Lips (Provincie Noord-Holland); ambtelijk trekker • Kim Ruijs (Provincie Noord-Holland) • Paul Smeenk (Provincie Flevoland) • Ad Reijneveld (Gemeente Haarlemmermeer) • CJ Dippel (EZ Amsterdam) • Laura van Dijk (DRO Amsterdam) • Frank van de Lustgraaf (Bureau BUITEN); proces, inhoud en redactie De online monitorapplicatie is opgesteld door V12 Online engineers. Daarnaast is een aanzienlijk deel van de gebruikte data verzameld en bewerkt door de afdeling Kennis en Beleidsevaluatie van de Provincie Noord-Holland.

Bronvermelding De belangrijkste bronnen voor de kwantitatieve data waarop deze voortgangsrapportage is gebaseerd zijn: 1. Kantorenmonitor B.V., vooral voor gegevens over de bestaande voorraad kantoren. De gegevens uit deze database zijn via veldwerk (eigen waarneming) verkregen, en nauwkeurig tot op adres-/pandniveau (zonder ondergrens aan grootte van transactie of mutatie) opgebouwd. Deze bron is de belangrijkste onderlegger voor hoofdstuk 2. 2. de Monitors Bedrijventerreinen 2012 van de Provincie Noord-Holland en Flevoland, zowel voor cijfers op het vlak van uitgifte en planaanbod van bedrijventerreinen als ook de plancapaciteit van kantoren. 3. Het LISA werkgelegenheidsregister voor de werkgelegenheidscijfers in Hoofdstuk 2. Voor de inventarisatie van aanbod en transacties van bestaande bedrijfsruimte (zie hoofdstuk 4) is gebruik gemaakt van de bronnen Vastgoedmarkt en PropertyNL (bewerking door Kantorenmonitor B.V.). Voor de analyse van het aanbod aan bedrijfspanden kon dit jaar niet gebruik gemaakt worden van Vastgoedmarkt. Daarom is voor een combinatie van Funda In Business en Realnext gekozen.

Uiteraard is de monitor afgestemd op en met de Monitor Bedrijventerreinen van de provincie Noord-Holland, de Monitor Bedrijventerreinen van de provincie Flevoland en de Monitor Bedrijventerreinen in het Noordzeekanaalgebied van het projectbureau Masterplan NZKG.²

Foto’s De foto’s gebruikt voor deze Plabeka Monitor zijn aangeleverd door de volgende organisaties: • Gemeente Almere • Gemeente Amsterdam • Gemeente Amsterdam • Gemeente Diemen • Gemeente Haarlemmermeer • Gemeente Hilversum • Gemeente Uithoorn • Gemeente Lelystad • Gemeente Zaandam • Havenbedrijf Amsterdam • Provincie Noord-Holland • Beeldbank Gemeente Amsterdam • De Alliantie Daarnaast is gebruik gemaakt van rechtenvrije foto’s van FlickR (creative commons), die onder vermelding van de auteur vrij kunnen worden gebruikt. De auteurs van de gebruikte foto’s zijn: archangel12, CGP Grey, DennisM2, EdNL, Facemepls, Franzconde, freephoto’s&art, Hannes, Hotfield, IK’s worldtrip, Jan De Graaf, Janpiatkowski, Jeroenbrennink, JvL, Metrocentruc, On1stsite, RC fotos, Tracy Hunter, THMSnl, Udo Geisler en Uitdragerij.

Productie, vormgeving en druk namens Plabeka: Provincie Noord-Holland, Mediaproductie

Eindredactie Bureau BUITEN

Oplage: 150 exemplaren

93

Wilt u meer informatie?

Informele werklocatie

Neem dan contact op met: • Ambtelijk voorzitter Plabeka: Bert Uitterhoeve, Gemeente Haarlemmermeer (0235673583, [email protected]) • Ambtelijk trekker Werkgroep Plabeka Monitor: Tom Lips, Provincie Noord-Holland (023-5144627, [email protected])

Een niet-IBIS locatie waar werkfuncties gelegen zijn.

Definitielijst Bedrijventerrein Een terrein dat vanwege zijn bestemming bestemd en geschikt is voor gebruik door handel, nijverheid, commerci-ele en niet-commerciële dienstverlening en industrie. Onder de omschrijving vallen daarmee tevens (delen van) werklocaties die gedeeltelijk bestemd zijn en geschikt zijn voor kantoren. De volgende terreinen vallen er niet onder: • terrein voor grondstoffenwinning, olie en gaswinning; • terrein voor waterwinning; • terrein voor agrarische doeleinden zonder verwerkende industrie en logistiek; • terrein voor afvalstort. Een bedrijventerrein volgens de IBIS definitie heeft een oppervlakte van minimaal 1 ha.

Bruto vloeroppervlakte (bvo) Oppervlak gemeten op vloerniveau langs de buitenomtrek van de opgaande scheidingsconstructies die de desbe-treffende ruimte of groep van ruimten omhullen.

Floor space index Is de maat die het totale aantal vierkante meters bebouwing, inclusief de verdiepingen, binnen een plangebied vergelijkt met het totale, zowel bebouwde als onbebouwde, oppervlak van datzelfde plangebied.

Formele kantoorlocatie Een kantorenlocatie conform de definitie de provincie Noord-Holland (zie onder).

Kantorenlocatie (definitie Provincie Noord-Holland) Een perceel of een groepering van aaneengesloten percelen, waarop gebouwen gerealiseerd dan wel te realiseren zijn, die uitsluitend of hoofdzakelijk een kantoorfunctie hebben. Voor kantoren bestemde percelen, waarop nog niet gebouwd is, tellen ook mee. De aaneengeslotenheid van percelen is van wezenlijk belang. Verspreid liggende kantoorpercelen in een buurt gelden bijvoorbeeld als verschillende locaties. Kantoorruimte wordt gemeten in m² bruto vloeroppervlakte (bvo). De bestaande plus de te realiseren kantoorvloeroppervlakte op de aldus afgebakende locatie moet tenminste 2.000 m² bvo zijn om als formele locatie in de monitor te worden opgenomen. Niet tot kantoren worden gerekend publieke en semi-publieke instellingen als ziekenhuizen en onderwijsinstellingen. Kantoorruimte die deel uitmaakt van fabrieks- of bedrijfsgebouwen wordt toegerekend aan de hoofdfunctie bedrijfs-gebouw.

Herstructurering bedrijventerreinen: typen ingrepen • Facelift: Hierbij is sprake van een grote opknapbeurt. Deze wordt toegepast indien sprake is van fysieke veroudering van openbare ruimte en gebouwen. • Lichte revitalisering: Hierbij blijft de bestaande economische functie (bedrijventerrein) gehandhaafd. Er is sprake van (dreigende) leegstand en achteruitgang van het terrein. Forse ingrepen zijn nodig om de kwali-teiten van de locatie te verbeteren: aanpak van infrastructuur, openbare en private ruimte. • Zware revitalisering: Bij dit soort revitalisering is op delen van terreinen sprake van noodzakelijke verwerving van gronden waarna deze bouwrijp worden gemaakt. Bodemsanering, sloop van opstallen en de aanleg/herinrichting van (nieuwe) infrastructuur is veelal onderdeel van dit proces. De gronden kunnen aansluitend (deels) opnieuw worden uitgegeven. De huidige werkfunctie van het terrein, met reguliere bedrijfsruimtes, blijft behouden. De revitaliseringsopgave hoort wél tot de harde kern van de herstructureringsopgave, omdat de inverdienmogelijkheden daarbij het geringst zijn. • Herprofilering: Hierbij is sprake van een zware vorm van revitalisering die leidt tot functiewijziging waarbij echter wel sprake is van behoud van de werkfunctie. Een alternatieve invulling met hogere grondprijzen is mogelijk. De locatie krijgt een nieuwe werkfunctie bijvoorbeeld kantorenlocatie of detailhandel. Dit vraagt veelal om (gedeeltelijke) sloop van panden en een aanpassing van de infrastructuur.

94

• Transformatie: In tegenstelling tot herprofilering wordt het terrein aan de voorraad onttrokken en worden nieuwe, niet-economische functies op de locatie gevestigd, zoals wonen. Er is sprake van een totale herinrichting van het terrein waarbij het terrein (of een deel daarvan) wordt onttrokken aan de voorraad bedrijventerreinen.

Netto kantoorgebruik De netto ontwikkeling van het kantoorgebruik is het saldo van de kantoormeters in gebruik per 1 januari van het referentiejaar minus de kantoormeters in gebruik per 1 januari van het jaar ervoor. In tegenstelling tot de bruto opname van kantoormeters kan de netto ontwikkeling van het kantoorgebruik negatief uitvallen.

Zeehaventerreinen Kadegebonden Het betreft hier terreinen die direct, zonder fysieke barrières, zijn gelegen aan een havenbekken of diep vaarwater en een kade of steiger hebben voor het laden en lossen van zeeschepen.

Toelichting methodiek Behoefteraming Uitvoeringsstrategie Plabeka (Buck, 2010).

De toekomstige ruimtevraag bovenop de bestaande voorraad (totaal aanwezig oppervlakte) naar kantoorlocaties, bedrijventerreinen en haventerrein.

De vraagraming of behoefteraming betreft de verwachte vraag naar kantoorlocaties, bedrijventerreinen en haventerreinen. Voor kantoren en bedrijventerreinen is er in 2010 een behoefteraming uitgevoerd door Buck consultants international, die als uitgangspunt is gebruikt voor de kwantitatieve afspraken in de Uitvoeringsstrategie. Deze vraagraming gaat uit van de 4 langetermijnscenario’s van het CPB, en is uitgewerkt in vier scenario’s, waaronder: • In het door de regio gehanteerde Global Gateway (GG) scenario wordt de internationale kracht van de Metropoolregio Amsterdam behouden en waar mogelijk versterkt. Dit is conform de REVS 2009-2030 en de MRA-conferentie 2009 waarin de regio internationaal wordt neergezet als ‘Global Business Gateway en waar de Schaalsprong Almere in wordt meegenomen. De ruimtevraag wordt in dit scenario dus bepaald door de groeiverwachting van lange-termijnscenario’s en een aanvullende beleidsambitie. • Het TM-scenario is een beleidsarm scenario, gebaseerd op het lange termijnscenario transatlantic market van het CPB. Het is goed om bij dit scenario te beseffen dat alleen de groeicijfers van het CPB zijn gehanteerd bij het bepalen van de ruimtevraag. De overige parameters als terreinen kantoorquotiënten en locatievoorkeur zijn op basis van een analyse van regionale ontwikkelingen geschat.

Zeehaventerreinen Havengerelateerd

Transformatie kantoren

Het betreft hier terreinen, bestemd voor activiteiten die indirect gebruik maken van de haven voor de aan- en/of afvoer van goederen. Ze liggen op maximaal 2,5 kilometer van een havenbekken, zijn aangesloten op het Rijkswegennet zonder dat het transport daarbij door woonwijken moet en hebben een mogelijkheid voor een aansluiting op het goederenspoornet.

Van de in de hoofdtekst genoemde onttrokken kantoorruimte is een deel daadwerkelijk in 2011 getransformeerd (dus fysiek omgezet en opgeleverd) naar een andere functie dan kantoor. Een ander deel bestaat echter uit ‘zachte’ initiatieven en harde(re) voornemens die zijn uitgesproken door de eigenaars van de panden over toekomstige bestemming ervan (die anders is dan een kantoorbestemming). De betreffende panden worden niet meer actief aangeboden als kantoor, maar feitelijk moet de transformatie deels dus nog wel waargemaakt worden.

Transactievolume Het totaal aan bruto vierkante meters bedrijfsruimte die wordt in een transactie wordt verhandeld (huur of koop). Betreft alleen transacties van eerder betrokken bedrijfsruimte (bestaande bebouwing).

Uitgifte (bedrijventerreinen) De hoeveelheid hectare bedrijventerrein dat is verkocht of in erfpacht is uitgegeven. De kavel wordt als verkocht beschouwd als een koopovereenkomst / erfpachtovereenkomst bij de notaris is gepasseerd. Dit jaar mag in de toekomst liggen. Heruitgiften van bestaande kavels worden overigens niet tot de uitgiften zoals weergegeven in de monitor gerekend. Deze vallen onder de transacties in bedrijfsruimten, die worden uitgedrukt in M² BVO.

Uitbreidingsvraag

95

Er is overigens in de monitoringssystematiek geen dubbeling van cijfers: voorgenomen transformaties worden niet meegeteld in de hoogte van de huidige leegstand. Ze worden òf als leegstand òf als (initiatief tot) transformatie geregistreerd en bieden dus een vrij zuiver beeld van de stand van zaken. Daarnaast geldt bovendien: mocht de transformatie niet door blijken te gaan dan wordt de leegstand (met terugwerkende kracht) aangepast.

Toelichting cijfers bedrijfsruimten Bij de cijfers over transacties en aanbod bedrijfsruimte moeten een aantal belangrijke kanttekeningen geplaatst worden: • Waar de kantorenmarkt vooral een huurmarkt is, wordt op de bedrijvenmarkt veel meer voor eigen gebruik gebouwd. In het totaal aan geregistreerde markttransacties ontbreekt naar verwachting dan ook een flink gedeelte van de bouw voor eigen gebruik zonder dat verhuur of verkoop via makelaars heeft plaatsgevonden. • In de inventarisatie zijn alleen de officieel doorgegeven en geregistreerde transacties van onroerend goedmakelaars opgenomen. Het is een bekend gegeven dat niet alle transacties worden gemeld bij Vastgoedmarkt of PropertyNL. Waarschijnlijk ontbreekt ook een substantieel deel van de transacties die wél via een makelaar hebben plaatsgevonden maar desondanks niet als transactie zijn aangemeld. • De ondergrens van geregistreerde transacties is 750m². Transacties van kleinere bedrijfspanden, en de aanname is dat het om relatief veel panden gaat, zijn niet meegenomen in de inventarisatie. • Er is geen inzicht in de omvang van het netto gebruik van bedrijfspanden, dan wel de ontwikkeling daarvan door de jaren heen.

96

Ontwikkelingen kantorenmarkt naar deelregio wijziging voorraad kantoren in 2013

dynamiek

wijziging kantoorgebruik

situatie januari 2014

nieuwbouw (opgeleverd)

saldo functiewijziging

groei voorraad

betrokken (in gebruik genomen)

vervangingsvraag (betrokken groei)

groei gebruik (uitbreidingsvraag)

groei leegstand

leegstand inclusief voorverhuur

voorraad

kantoorgebruik

in aanbouw

Amsterdam

95

-120

-25

509

609

-100

75

1.274

7.346

6.072

74

Amstelland

0

-9

-9

44

86

-42

33

331

1.142

811

19

Meerlanden

35

-1

20

101

116

-15

35

389

1.540

1.151

29

Zaanstreek

0

-4

-4

20

16

4

-8

55

367

312

0

Waterland

0

-1

-1

12

14

-2

1

27

185

158

0

Almere

0

-7

-7

25

31

-6

-1

197

663

466

0 5

Zuid Kennemerland

5

-10

-5

60

62

-2

-3

161

727

566

IJmond

0

-8

-8

11

25

-14

6

40

290

250

0

Gooi- en Vechtstreek

0

-2

-2

44

71

-27

25

240

1.174

934

0

Lelystad Metropoolregio Bron: kantorenmonitor B.V.

1

0

1

7

15

-8

9

53

248

195

0

122

-162

-40

833

1.045

-212

172

2.767

13.682

10.915

127

97

Ontwikkelingen kantorenmarkt naar gemeente wijziging voorraad kantoren in 2013

Amsterdam

dynamiek

wijziging kantoorgebruik



nieuwbouw (opgeleverd)

saldo functiewijziging /sloop

groei voorraad

betrokken (in gebruik genomen)

groei gebruik

groei leegstand


leegstand inclusief voorverhuur in %

leegstand exclusief voorverhuur

leegstand exclusief voorverhuur in %

voorraad

A

B

C=A+B

D

E

F=C-E

G

%G

H

%H

I

aandeel in de regionale voorraad in %

aanbouw

aanbouw ten opzichte vd voorraad in %


% leegstand inclusief voorverhuur 16,3%

95.100

-120.200

-25.100

508.600

-99.900

74.800

1.273.500

17,3%

1.219.900

16,6%

7.346.300

53,7%

74.200

1,0%

1.198.700

Diemen

0

-8.200

-8.200

11.700

-10.000

1.800

84.600

30,6%

84.600

30,6%

276.200

2,0%

0

0,0%

82.800

29,1%

Ouder-Amstel

0

0

0

4.700

-7.800

7.800

39.700

22,4%

39.700

22,4%

176.900

1,3%

19.000

10,7%

31.900

18,0%

Amstelveen Haarlemmermeer

0

-600

-600

27.500

-24.700

24.100

207.100

30,1%

201.100

29,2%

688.900

5,0%

0

0,0%

183.000

26,5%

20.900

-1.200

19.700

99.600

-13.600

33.300

371.600

25,6%

350.400

24,2%

1.449.900

10,6%

28.600

2,0%

338.300

23,7% 12,4%

Aalsmeer

0

-200

-200

400

-2.200

2.000

6.500

18,0%

6.500

18,0%

36.100

0,3%

0

0,0%

4.500

Uithoorn

0

0

0

1.000

900

-900

10.700

19,8%

10.700

19,8%

54.000

0,4%

0

0,0%

11.600

21,5%

Zaanstad

0

-4.000

-4.000

20.100

5.000

-9.000

53.600

15,6%

50.600

14,7%

344.600

2,5%

0

0,0%

62.600

18,0%

Wormerland

0

0

0

300

-600

600

900

3,9%

900

4%

22.800

0,2%

0

0,0%

300

1,3%

Beemster

0

0

0

0

0

0

800

15,4%

800

15,4%

5.200

0,0%

0

0,0%

800

15,4% 0%

Zeevang

0

0

0

0

0

0

0

0%

0

0%

2.400

0,0%

0

0,0%

0

Graft-de Rijp

0

0

0

0

0

0

0

0%

0

0%

3.100

0,0%

0

0,0%

0

0%

Purmerend

0

0

0

10.000

-1.900

1.900

20.200

17,9%

19.800

17,6%

112.800

0,8%

0

0,0%

18.300

16,2%

Edam-Volendam

0

-300

-300

500

-200

-100

4.400

15,1%

2.600

8,9%

29.200

0,2%

0

0,0%

4.500

15,3%

Waterland

0

200

200

200

200

0

500

10,6%

500

10,6%

4.700

0,0%

0

0,0%

500

11,1% 10,9%

Landsmeer

0

-800

-800

700

-400

-400

1.200

8,6%

1.200

8,6%

13.900

0,1%

0

0,0%

1.600

Oostzaan

0

-200

-200

400

300

-500

400

3,0%

400

3,0%

13.400

0,1%

0

0,0%

900

6,6%

Almere

0

-6.600

-6.600

24.700

-6.200

-400

197.400

29,8%

189.600

28,6%

662.900

4,8%

0

0,0%

197.800

29,5%

4.500

-7.900

-3.400

55.900

3.400

-6.800

138.000

22,0%

122.200

19,4%

628.500

4,6%

5.000

0,8%

144.800

22,9%

0

-400

-400

1.000

-1.600

1.200

6.900

15,6%

6.900

15,6%

44.300

0,3%

0

0,0%

5.700

12,8%

Haarlem Heemstede Bloemendaal

0

100

100

300

-1.000

1.100

2.100

14,0%

2.100

14,0%

15.000

0,1%

0

0,0%

1.000

6,7%

Zandvoort

0

-1.400

-1.400

100

-1.700

300

300

3%

300

3%

9.000

0,1%

0

0,0%

0

0,0%

Haarlemmerliede c.a.

0

0

0

2.500

-1.100

1.100

13.600

45,3%

12.900

43,0%

30.000

0,2%

0

0,0%

12.500

41,7%

Velsen

0

-900

-900

6.100

-5.800

4.900

17.500

11,4%

9.300

6,1%

152.900

1,1%

0

0,0%

12.600

8,2%

Beverwijk

0

-3.300

-3.300

2.400

-4.600

1.300

16.500

23,9%

15.300

22,2%

68.900

0,5%

0

0,0%

15.200

21,1%

Heemskerk

0

0

0

900

-100

100

1.100

3,4%

1.100

3,4%

31.900

0,2%

0

0,0%

1.000

3,1%

Uitgeest

0

-1.400

-1.400

200

-1.300

-100

1.300

12,0%

1.300

12,0%

10.800

0,1%

0

0,0%

1.400

11,5% 15,2%

Castricum

0

-1.900

-1.900

1.700

-1.800

-100

4.100

15,9%

4.100

15,9%

25.800

0,2%

0

0,0%

4.200

Wijdemeren

0

-100

-100

1.000

600

-700

1.500

6,6%

1.500

6,6%

22.800

0,2%

0

0,0%

2.200

9,6%

Weesp

0

-100

-100

4.500

-900

800

30.600

35,5%

30.600

35,5%

86.300

0,6%

0

0,0%

29.800

34,5%

Muiden

0

-200

-200

100

-400

200

1.000

18,9%

1.000

18,9%

5.300

0,0%

0

0,0%

800

14,5%

Naarden

0

200

200

4.000

900

-700

13.700

14,8%

13.700

14,8%

92.800

0,7%

0

0,0%

14.400

15,6%

Bussum

0

-600

-600

1.900

-1.300

700

6.000

9,1%

6.000

9,1%

65.800

0,5%

0

0,0%

5.300

8,0%

Huizen

0

0

0

2.700

-300

300

13.800

15,6%

13.800

15,6%

88.600

0,6%

0

0,0%

13.500

15,2%

Blaricum

0

0

0

0

0

0

0

0,0%

0

0%

5.100

0,0%

0

0,0%

0

0,0%

Laren

0

-700

-700

1.900

1.600

-2.300

2.100

8,7%

2.100

8,7%

24.100

0,2%

0

0,0%

4.400

17,7% 18,4%

Hilversum Lelystad metropoolregio

0

-900

-900

28.400

-27.900

27.000

171.600

21,9%

170.100

21,7%

783.300

5,7%

0

0,0%

144.600

1.400

200

1.600

7.000

-7.400

9.000

52.700

21,3%

52.000

21,0%

247.700

1,8%

0

0,0%

43.700

17,8%

121.900

-161.400

-39.500

833.000

-211.800

172.300

2.767.500

20,2%

2.645.600

19,3%

13.682.200

100,0%

126.800

0,9%

2.595.200

18,9%

98

Plancapaciteit kantoren naar deelregio en terrein (stand 1-1-2014)

Aantal m² bvo, dat ontwikkelbaar is na 2030

Aantal m² bvo, dat ontwikkelbaar is in het tijdvak 2021-2030


Naam locatie

Totale planvoorraad 1 januari in M² BVO

Naam gemeente

Aantal m² bvo, dat ontwikkelbaar is na 1 januari 2030)

Terrein naam


Naam gemeente


Amstelland-Meerlanden Totale planvoorraad 1 januari in m² BVO

Almere / Lelystad

Almere

Olympia Office Park

0

0

0

0

Amstelveen

Bovenkerk

6.000

6.000

0

0

Almere

Kustzone

81.500

51.500

30.000

0

Diemen

Bergwijkpark-Noord

39.000

39.000

0

0

Almere

Olympiakwartier Oost (incl.Office Park)

78.000

22.950

55.050

0

Haarlemmermeer

Beukenhorst Zuid

95.000

95.000

0

0

Almere

Zakencentrum

45.000

0

45.000

0

Haarlemmermeer

Business Garden

20.700

20.700

0

0

Almere

Almere Buiten Centrum

780

780

0

0

Haarlemmermeer

De Hoek Noord

35.000

35.000

0

0

Almere

Zuidelijk Stadscentrum

0

0

0

0

Haarlemmermeer

Schiphol Centrum

36.700

36.700

0

0

Almere

Evenaar/3KNS

1.500

500

1.000

0

Haarlemmermeer

Schiphol Elzenhof

100.000

50.000

50.000

0

Almere

Cascadepark Oost

0

0

0

0

Haarlemmermeer

Schiphol-Oost

39.000

39.000

0

0

Almere

Lage Kant

21.600

10.500

11.100

0

385.200

335.200

50.000

0

Almere

Europakwartier

0

0

0

0

Almere

Middenkant

0

0

0

0

Almere

Bouwmeesterbuurt en overig Almere Buiten

3.000

3.000

0

0

Almere

Oksel A6/A27

0

0

0

0

Almere

Kantorenvilla's

0

0

0

0

Almere

Columbuskwartier

1.900

1.900

0

0

Almere

Weerwaterzone

0

0

0

0

Lelystad

Stadscentrum

25.000

15.000

10.000

0

Lelystad

Kantorenzone Larserpoort Totaal

60.000

40.000

20.000

0

318.280

146.130

172.150

0

TOTAAL

99


8.300 5.000

45.000

Amsterdam

Anton De Komplein

600

600

Amsterdam

Bijlmerdreef

500

500

Amsterdam

Buiksloterham

2.400

2.400

Amsterdam

Buurt negen (Wonen en Werken)

Amsterdam

Centrum Amsterdam Noord

Amsterdam

Cruquius

5.000

5.000

Amsterdam

Hamerstraat

40.000

10.000

Amsterdam

IJburg Centrumeiland

20.000

20.000

Amsterdam

IJburg Middeneiland

10.000

10.000

Amsterdam

Karspeldreef

Amsterdam

Minervahaven

Amsterdam

500

500

10.000

10.000

3.900

30.000

3.900

115.569

62.125

53.444

NDSM Werf

55.000

0

55.000

Amsterdam

Oosterdokseiland

51.000

51.000

Amsterdam

Osdorp de Punt (Wonen en Werken)

800

800

Amsterdam

Osdorp Midden Noord (Wonen en Werken)

1.500

0

Amsterdam

OverAmstel

5.000

5.000

Amsterdam

Overhoeks

30.000

Amsterdam

Riekerpolder

16.800

0

16.800

Amsterdam

Schinkel

60.000

40.000

20.000

Amsterdam

Science Park Amsterdam

Amsterdam

Zuidas TOTAAL

0

1.500

30.000

67.500

25.000

42.500

475.000

200.000

275.000

1.029.369

426.225

603.144

0








8.300 50.000

Naam locatie

Amstelstation Amsterdams Medisch Centrum MBP

Naam gemeente

Amsterdam Amsterdam


Gooi en Vechtstreek

Naam locatie

Naam gemeente

Amsterdam

Blaricum en Laren

BusinessPark27

4.950

4.950

0

0

Hilversum

Arenapark

95.000

95.000

0

0

TOTAAL

99.950

99.950

0

0

100





Naam locatie


Naam gemeente






Haarlem

Kamperlaan (Mariastichting)

8.000

8.000

Purmerend

Kop van West

Haarlem

Schalkwijk

17.000

17.000

Zaanstad

Inverdan

Haarlem

Schipholweg (023)

17.000

17.000

Zaanstad

Poort Clam Dijcke

3.000

3.000

Haarlem

Schipholweg/Pr.Bernardlaan

5.000

5.000

Zaanstad

VVZ-terrein

10.000

10.000

0

0

Haarlem

Waarderpolder Zuid (bij Ns-Station Spaarnwoude)

30.000

TOTAAL

53.000

53.000

0

0

Haarlem

Westelijke Randweg (PimMulier)

Naam locatie

Naam gemeente

Haarlem-IJmond

30.000

5.000

5.000

82.000

52.000

30.000

0

5.000

5.000

35.000

35.000

101

Overzicht uitgifte per bedrijventerrein Almere / Lelystad


Almere Stad Veluwsekant O+W

0,5

3,5

0,6

1,6

Almere

Almere Buiten Poldervlak

0,2 0,3

0,4 0,2

0,3

Ambachtsmark Volgelweg

0,5

0,5

Almere

Lage kant

0,3

1,7

Almere

Almere Buiten 3T (striptekenaar, stripmaker)

0,1

Almere Buiten Faunabuurt

Almere

Almere Haven De Steiger

Almere

Almere Stad De Binderij

0,1

Almere

Almere Stad Frezersplaats

0,1

Almere

Buitenhout

Lelystad

Flevokust

Lelystad

Flevopoort

0,7

1,6

1,2

Lelystad

Larserpoort 123

2,3

1,8

2,1

0,3

2,2

1,1

Middendreef Totaal Almere-Lelystad

0,2

1,9

0,3

0,7

0,4

0,5

0,2

0,1

1,2

0,7

1,1 1,6

1,6

1,3

0,2

1,5

1,6

1,8

0,5 3,4

6,2

6,2

0,5 3,6

2,1

24,9

0,1

Naam bedrijventerrein Sloterdijk III Noord

Amsterdam


Amsterdam

Cornelis Douwesterrein

Amsterdam

Atlaspark West (grootschalig)

Amsterdam

Airport Business Park Amsterdam Osdorp

0,6

Amsterdam

Sloterdijk III Zuid

1,3

1,3

6,8

Amsterdam

Cornelis Douwesterrein 1 & 2

0,5

2,9

7,8

Amsterdam

Bedrijventerrein Cruquius

6,2

Amsterdam

Mercuriushaven e.o.

2,4 0,5

0,2 0,1 0,1

0,6 6,8

0,3

0,2

0,1

0,4

0,6 0,4

0,3

4,3

Amsterdam

Westhaven Oost(gemengd)

0,9

Amsterdam

Amerikahaven Zuidoost (gemengd)

Amsterdam

Bedrijventerrein Steigereiland

0,5

1,4

0,3

0,3 0,4

9,5

6,9

4,7

5,4

Uitgifte

Gemeente

0,0

4

Amsterdam

Amsterdam

0,2

0,1

18,9

Totaal Amstelland - Meerlanden

3,9

0,2

15,2

De Loeten

2,7

1,0

0,3

Almere

Lelystad

Amstelveen

4 3,7

0,3

0,8

0,2

0,5

Schiphol logistics park Meerlandenweg

0,4

11,3

0,5

Columbus kwartier

MERWEDE (v/h Rivierenbrt ZO excl. Larserboog)

0,2

0,5

Almere

Oostervaart

0,6

Haarlemmermeer Amstelveen

0,4

Almere

Lelystad

0,8 0,1

Almere

Lelystad

Spoorzicht Noord

0,5

0,2

Almere Buiten De Rederij

Noordersluis

Cruquius Zuid

0,3

Almere Buiten Bouwmeesterbuurt

Luchthaven

Haarlemmermeer Haarlemmermeer

0,8

Almere

Lelystad

2,7 1,0

0,2 1

Almere

Lelystad

Lijnden Oost Q4

2,1

8,7

1,4

2,3

3,5 7,8

0,8

7

0,3

Totaal

Almere Stad Het Atelier

Haarlemmermeer

0,2

1

2013

Almere

4,4

1,7

2012

Almere Stad De Uitgeverij

0,4

2,5

2011

Almere

1,4

2010

De Vaart IV

0,2

1,6

2009

Almere

0,1

Nieuw-Vennep Zuid

2008

Almere Poort Hoge Kant Almere Buiten De Vaart I, II en III

Haarlemmermeer

2007

Almere Almere

3,4

12,9

Totaal

Almere

1,4

1,0

2013

1,2

2012

2,6

De President

2011

3,8

Naam bedrijventerrein

Haarlemmermeer

2010

4,3

Gemeente

10,0

2009

Almere Hout Stichtse Kant

2008

Almere

2007

0,4

Totaal

1,4

2013

3

2012

5,2

2011

Almere Stad Sallandsekant

2010


Almere

2007

Gemeente

2009

Uitgifte

2008

Uitgifte

0,7

7,9

0,4

8,2

0,3

8,4

7,2 7

7,2

0,9 1,6

1,2 2

0,2

0,3

0,4 0,8

1,4

0,9

0,2

0,9

1,2

2,5 0,0

Sloterdijk I

Amsterdam

Bedrijvengebied Zuidoost

0,1

69,3

Amsterdam

Vervoerscentrum

0,1

Amsterdam

Zeeburgerpad

0,1

Totaal Amsterdam

4,3

8,0 1,7 1,1

0,5

Amsterdam

6,7 3,4

0,4

0,4

9,1

0,5 0,4

0,1

0,1

0,

1,5

0,9 1,7

0,1

0,2 0,1

12,8

13,3

23

5,1

1,5

5,4

65,4

102

Overzicht uitgifte per bedrijventerrein Gooi en Vechtstreek

Zaanstreek- Waterland

Mussenstraat Industriewijk Totaal Gooi en Vechtstreek

0,4 1,8

0

0

0,8

0

2

2,3

Totaal IJmond-Haarlem

2

0,6

Beemster

Insulindeweg

3

3

Purmerend

Ilpendam Zuid

2

2

Oostzaan

Bombraak

1

1,5

6,6

1,3

1,3

1,7

0,2

2,8 0,5

1,8

2,3

1,3

Totaal 3,1

1,7

0

0

2,7

0,5 0

8,1

4

6 4 3,5

Skoon/Lolkweg Zuid 21

Totaal

SaendelftForbostrook (Assendelft)

7,8

2013

Zaanstad

2012

2,4

2011

2

2010

2

1,8

0,5

4,2

Noorderveld

1

2013

1,1

2012

Noordwijkermeer

1

2011

Velsen

0,5

2010

De Trompet

2009

Heemskerk

2008

Polanenpark

1,6

12

Zaanstad

Totaal Zaanstreek-Waterland

2007

Waarderpolder

Haarlemmerliede

12,4

Hoogtij (Westzanerpolder)

0,6

Uitgifte


0,2

Zaanstad

Haarlem-IJmond

Haarlem

0,2


0,8

Oostzaan

Gemeente

2009

2

0,5

2008

0,1

Gemeente

2007

Hilversum Huizen

0,8

Totaal

Mediapark

2013

Hilversum

2012

BusinessPark 27

Uitgifte 2011

Blaricum

2010

Gooimeer Zuid

2009


Naarden

2008

Gemeente

2007

Uitgifte

1,8

3

0,5

6,5

0,5

0,8

4,3

0,8

38,4

3,5 0

103

Overzicht plancapaciteit bedrijventerreinen (stand 1-1-2014) Almere / Lelystad

Amstelland-Meerlanden Planaanbod totaal

Aantal Aantal ha ha dat dat ontontwikwikkelkelbaar baar is in is in het het tijdvak tijdvak tot 2020-2030 2020

Aantal ha dat ontwikkelbaar is na 2030

67,5

67,5

Gemeente

Naam locatie

Almere

Oosterwold

135,0

Almere

Stichtse kant

103,4

20,8

34,5

48,1

Almere

De vaart IV

77,7

15,8

42,9

19

Almere

Twentsekant

57,6

6

30

21,6

Almere

Hoge kant

9,3

3,25

6,05

Planaanbod totaal

Gemeente

Naam locatie

Haarlemmermeer

Schiphol Trade Park

100,0

Aantal Aantal ha ha dat dat ontontwikwikkelkelbaar baar is in is in het het tijdvak tijdvak tot 2020-2030 2020 23,0

38,0


39,0

Amstelveen

Amstelveen Zuid (N201)

45,0

0,0

45,0

0,0

Haarlemmermeer

Schiphol Logistics Park

42,6

29,5

0,0

13,1

Aalsmeer

Green Park Aalsmeer

42,0

42,0

0,0

0,0

Haarlemmermeer

De Liede (nieuw)

37,6

37,6

0,0

0,0

Almere

Middenkant

7,9

2

5,9

Amstelveen

De Loeten

31,5

31,5

0,0

0,0

Almere

De striptekenaar

2,0

1,85

0,15

Haarlemmermeer

De President

23,7

23,7

0,0

0,0

Almere

Sallandsekant

6,2

5,6

0,6

Haarlemmermeer

De Hoek Noord

11,0

11,0

0,0

0,0

Almere

Lage kant

6,6

4,55

2,05

Haarlemmermeer

Groenenbergterrein

9,0

9,0

0,0

0,0

Almere

Reinwaterbuurt/A6

2,5

2,5

Haarlemmermeer

Lijndenhof

8,0

0,0

8,0

0,0

Almere

De stripmaker

1,4

0,6

Haarlemmermeer

Wilhelminahoeve

7,0

7,0

0,0

0,0

Almere

Beverbuurt/tussenring

2,0

2

Haarlemmermeer

Schiphol-Zuidoost

6,0

6,0

0,0

0,0

Almere

Het atelier

1,3

1,3

Uithoorn


5,0

5,0

0,0

0,0

Almere

Poldervlak

0,8

0,8

Haarlemmermeer

Nieuw-Vennep Zuid

4,4

4,4

0,0

0,0

Almere

Veluwse kant (O+W)

1,6

1,6

Haarlemmermeer

Spoorzicht Noord

3,6

3,6

0,0

0,0

Almere

De vaart i, ii & iii

0,0

0

Haarlemmermeer

Cruquius-Zuid

2,8

2,8

0,0

0,0

Almere

Buitenhout

1,3

1,3

Diemen

Verrijn Stuart

1,0

1,0

0,0

0,0

Almere

De rederij

0,6

0,6

Haarlemmermeer

Lijnden Q4

0,9

0,9

0,0

0,0

Lelystad

Airport Garden City/Omala (totaal)

205,0

106

65,5

33,5

381,1

238,0

91,0

52,1

Lelystad

Flevokust

143,2

83,2

20

40

19

Lelystad

Flevopoort

59,1

40,1

Lelystad

Bio science park zuid

20,0

20

Lelystad

Luchthaven

17,5

5,6

Lelystad

Noordersluis (v/h +Noordersluis ZO + Westerdreef)

13,4

13,4

Lelystad

Bio science park noord

12,0

12

Lelystad

Oostervaart oost

10,4

10,4

Lelystad

Larserpoort 123

10,3

10,3

Lelystad

Merwede(v/h rivierenbrt ZO excl. Larserboog)

1,4

1,4

909,5

373,0

TOTAAL

0,8

11,9

306,9

229,7

TOTAAL

104

Overzicht plancapaciteit bedrijventerreinen (stand 1-1-2014) Amsterdam

Haarlem-IJmond Planaanbod totaal



Gemeente

Naam locatie

Amsterdam


35,7

35,7

0,0

0,0

Amsterdam

Sloterdijk III-Noord

33,0

,13.7

19.3

0,0

Amsterdam

Atlaspark West (gemengd)

28,5

28,5

0,0

0,0

Amsterdam


20,8

0.5

20.3

0,0

Amsterdam


20,7

20,7

0,0

0,0

Amsterdam

Sloterdijk III-Zuid

19,9

17.4

2.5

0,0

Amsterdam


5,5

5,5

0,0

0,0

Amsterdam

Afrikahaven (gemengd)

4,9

4,9

0,0

0,0

Amsterdam


3,6

3,6

0,0

0,0

Amsterdam

Alfadriehoek (gemengd)

1,5

1,5

0,0

0,0

Amsterdam

Petroleumhaven (gemengd)

1,5

1,5

0,0

0,0

Amsterdam


1,0

1,0

0,0

0,0

Amsterdam

Bedrijventerrein Schinkel

0,4

0,0

0.4

0,0

Amsterdam


0,3

0,3

0,0

0,0

Amsterdam

Sloterdijk I

0,1

0,1

0,0

0,0

Amsterdam

Vervoerscentrum (gemengd)

0,1

0,1

0,0

0,0

Amsterdam

Westhaven Oost (gemengd) TOTAAL

0,1

0,1

0,0

0,0

177,6

135.1

42.5

0,0

Gooi en Vechtstreek Planaanbod totaal

Gemeente

Naam locatie

Blaricum

BusinessPark27

Hilversum

Crailo/A1 TOTAAL



11,1

11,1

0,0

0,0

9,0

9,0

0,0

0,0

20,1

20,1

0,0

0,0

Planaanbod totaal



Gemeente

Naam locatie

Haarlemmerliede C.A

Polanenpark

20,3

20,3

0,0

0,0 0,0

Haarlem

Waarderpolder

20,0

10,0

10,0

Heemskerk

De Trompet

1,8

1,8

0,0

0,0

Beverwijk

Kagerweg

1,4

1,4

0,0

0,0

43,5

33,5

10,0

0,0



TOTAAL

Zaanstreek-Waterland Planaanbod totaal

Gemeente

Naam locatie

Purmerend

De Baanstee Noord

Zaanstad

Hoogtij

Zaanstad

81

47

34

0

59,9

21,3

28

10,6

Hembrug

17

10

7

0

Edam-Volendam

Oosthuizerweg Uitbreiding

5,8

5,8

0

0

Zaanstad

Bonar Floors

2

0

2

0

Zaanstad

Multifunctiestrook Saendelft

2

2

0

0

Waterland

Katwoude

1,5

1,5

0

0

Oostzaan

Bombraak

0,4

0,4

0

0

Oostzaan

Skoon

0,4

0,4

0

0

170,0

88,4

71,0

10,6

TOTAAL

105

(Plan)aanbod Zeehaventerreinen Amsterdam

Haarlem-IJmond Planaanbod totaal



Planaanbod totaal



Gemeente

Naam locatie

Gemeente

Naam locatie

Amsterdam

Afrikahaven (kadegebonden)

92,0

92,0

0,0

0,0

Velsen

Grote Hout, NAM

24,4

0,0

24,4

0,0

Amsterdam

Amerikahaven Noordoost (kadegebonden)

51,0

51,0

0,0

0,0

Velsen

IJmond Haven

15,0

15,0

0,0

0,0

Amsterdam

Amerikahaven Noordoost (havengerelateerd)

30,8

30,8

0,0

0,0

Velsen


4,0

4,0

0,0

0,0

Velsen

Noordwijkermeer

0,9

0,9

0,0

0,0

Amsterdam

Atlaspark West (havengerelateerd)

19,4

19,4

0,0

0,0

44,3

19,9

24,4

0,0

Amsterdam

Amerikahaven Zuidwest (kadegebonden)

14,3

14,3

0,0

0,0

Amsterdam

Amerikahaven Noordwest (havengerelateerd)

9,1

9,1

0,0

0,0

Amsterdam

Afrikahaven (havengerelateerd)

6,4

6,4

0,0

0,0

Amsterdam

Atlaspark Oost (havengerelateerd)

5,3

5,3

0,0

0,0

Amsterdam

Westhaven Oost (kadegebonden)

5,0

5,0

0,0

0,0

Amsterdam


4,9

4,9

0,0

0,0



Amsterdam


4,8

4,8

0,0

0,0

Amsterdam

Westhaven West (havengerelateerd)

3,8

3,8

0,0

0,0

Amsterdam


3,0

3,0

0,0

0,0

Amsterdam


2,7

2,7

0,0

0,0

Amsterdam

Petroleumhaven (havengerelateerd)

2,1

2,1

0,0

0,0

Amsterdam

Amerikahaven Zuidwest (havengerelateerd)

1,4

1,4

0,0

0,0

Amsterdam


0,7

0,7

0,0

0,0

Amsterdam

Amerikahaven Zuidoost (havengerelateerd)

0,5

0,5

0,0

0,0

Amsterdam

Westhaven West (kadegebonden) TOTAAL

TOTAAL

Zaanstreek-Waterland Planaanbod totaal

Gemeente

0,4

0,4

0,0

0,0

257,6

257,6

0,0

0,0

Zaanstad

Naam locatie Hoogtij (kadegebonden)

27,6

27,6

0,0

0,0

TOTAAL

27,6

27,6

0,0

0,0

106

Transacties en aanbod bedrijfsruimten (in m² bvo) Transacties Almere/Lelystad Amstelland-Meerlanden Amsterdam

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

32.044

59.552

68.930

48.582

76.968

37.973

38.649

53.271

61.535

175.411

222.350

191.017

161.219

101.925

75.665

148.674

46.794

53.869

34.079

121.805

113.943

209.562

99.945

72.002

159.952

135.111

99.268

4.446

22.483

18.668

16.923

6.633

6.705

24.746

35.476

71.018

IJmond-Haarlem

29.588

10.433

29.869

21.574

14.172

13.541

12.955

11.560

8.160


28.782

17.080

13.598

41.266

11.415

27.550

24.001

21.070

9.381

304.350

453.703

436.025

499.126

311.058

233.436

408.977

303.282

303.231

Gooi en Vechtstreek

transacties in m² per jaar

Aanbod bedrijfsruimten Funda / Realnext24

januari 2014

Amsterdam

592.296

Amstelland

93.155

Meerlanden

390.590

Zaanstreek

248.613

Waterland

105.655

Almere

315.009

Lelystad

91.438

Zuid Kennemerland

98.605

IJmond Gooi- en Vechtstreek Metropoolregio totaal

108.988 139.378 2.183.727

24) Nb. geen jaarreeks opgenomen bij aanbod bedrijfsruimten: vorig jaar werd van vastgoedmarkt gebruik gemaakt; een vergelijk tussen jaargangen levert een verkeerd beeld op.

107

Herstructurering bedrijventerreinen: overzicht terreinen betrokkenheid PHB Amstelland-Meerlanden

Gooi en Vechtstreek (PHB bijdrage is relatief beperkt vanwege informele afspraak met iLocator, dat herstructure-ring in Gooi en Vechtstreek in eerste instantie door iLocator wordt opgepakt).

1.

De Weeren

2.

Spoorzicht

1.

Havenkwartier

3.

Bedrijventerrein Uithoorn

2.

Kerkelanden

4.

Hornmeer

3.

Weesp-Noord

5.

Legmeer

4.

Rading (in samenwerking met Ilocator)

6.

Verrijn Stuart (huidig project)

5.

Zodde (in samenwerking met Ilocator)

7.

De Hoek

6.

Nieuw Walden (in samenwerking met Ilocator)

8.

De Liede

7.

Slenk (in samenwerking met Ilocator)

9.

Graan voor Visch Zuid

8.

Boomgaard (in samenwerking met Ilocator)

10.

Boesingheliede

IJmond-Haarlem

11.

Rijsenhout

1.

De Houtwegen

12.

Molenkade-Industrieweg

2.

De Pijp

13.

Stammerdijk

3.

Grote Hout / NAM

14.

Verrijn Stuart (vervolgproject)

4.

Business Park IJmond (Corus)

15.

Fokkerterrein


16.

De Pionier

1.

Zuiderhout

17.

De Sniep

2.

Krommenie-Oost

18.

Hanepoel

3.

Hembrugterrein

19.

Hoofddorp Noord

4.

Insulindeweg

5.

De Dollard (Waterland, staat niet in PHP)

6.

Julianaweg/Slobbeland (in Volendam/Edam, staat per 2012 in PHP)

7.

Oosthuizerweg (in Volendam/Edam, staat per 2012 in PHP).

Almere-Lelystad 1.

De Steiger

Amsterdam 1.

Amstel Business Park

8.

Molletjesveer

2.

Cruquiuswerkgebied

9.

Noordenveld

3.

Gembo-terrein

4.

Food Center Amsterdam

5.

Zeeburgereiland

6.

Amstel III (gebied 1)

7.

Landlust

8.

Bedrijvencentrum Osdorp

9.

NDSM-terrein

10.

Buiksloterham

11.

Hamerstraatgebied

12.

Stadshaven Minerva

13.

Petroleumhaven (staat per 2013 in PHP)

14.

De Heijning (staat per 2013 in PHP)

108

Formele IBIS kantoorlocaties naar deelregio en gemeente

Nb. dit is een totaaloverzicht, waarin ook de locaties zijn opgenomen waar geen terrein meer uitgeefbaar is

deelregio

gemeente

ibislocatie


Haarlemmermeer

de hoek west

Almere-Lelystad

Almere

ambachtsmark


Haarlemmermeer

hoofddorp centrum

Almere-Lelystad

Almere

buiten centrum


Haarlemmermeer

schiphol oost

Almere-Lelystad

Almere

gooise poort


Haarlemmermeer

schiphol-centrum

Almere-Lelystad

Almere

gooisekant


Haarlemmermeer

schiphol-rijk (ex oude meer)

Almere-Lelystad

Almere

haven-centrum


Haarlemmermeer

schuilhoeve

Almere-Lelystad

Almere

almere poort

Almere-Lelystad

Almere

muziekwijk

deelregio

gemeente

ibislocatie

Almere-Lelystad

Almere

station parkwijk

Amsterdam

Amsterdam

czaar peterbuurt

Almere-Lelystad

Almere

randstad

Amsterdam

Amsterdam

oostenburgereiland

Almere-Lelystad

Almere

stad-centrum

Amsterdam

Amsterdam

oosterdokseiland

Almere-Lelystad

Almere

zakencentrum

Amsterdam

Amsterdam

westerdokseiland

Amsterdam

Amsterdam

alfa-driehoek

deelregio

gemeente

ibislocatie

Amsterdam

Amsterdam

teleport (incl basisweg 10)


Diemen

bergwijkpark-noord

Amsterdam

Amsterdam

spaarndammerhout


Diemen

bergwijkpark-zuid

Amsterdam

Amsterdam

westergasfabriek


Ouder-Amstel

entrada

Amsterdam

Amsterdam

bilderdijkkade


Amstelveen

bankrashof

Amsterdam

Amsterdam

ijburg


Amstelveen

biesbosch

Amsterdam

Amsterdam

oostelijke handelskade


Amstelveen

commerce park

Amsterdam

Amsterdam

buiksloterham


Amstelveen

gondel

Amsterdam

Amsterdam

centrum amsterdam noord


Amstelveen

heempark

Amsterdam

Amsterdam

ndsm-werf


Amstelveen

klm

Amsterdam

Amsterdam

overhoeks


Amstelveen

kostverlorenhof

Amsterdam

Amsterdam

buurt negen


Amstelveen

kronenburg

Amsterdam

Amsterdam

buurt vijf


Amstelveen

nieuwer amstel

Amsterdam

Amsterdam

geuzenveld-zuid


Amstelveen

oranjebaan

Amsterdam

Amsterdam

noordoever


Amstelveen

rekencentrum abn amro

Amsterdam

Amsterdam

centrum amsterdam nieuw west


Amstelveen

sportlaan

Amsterdam

Amsterdam

osdorp midden noord


Amstelveen

stadshart

Amsterdam

Amsterdam

cornelis lelylaan


Amstelveen

startbaan

Amsterdam

Amsterdam

koningin wilhelminaplein


Amstelveen

zonnestein

Amsterdam

Amsterdam

nieuw-sloten


Haarlemmermeer

Fokker Logistics Park

Amsterdam

Amsterdam

rid-gebied


Haarlemmermeer

badhoevedorp zuid

Amsterdam

Amsterdam

riekerpolder


Haarlemmermeer

beukenhorst noord

Amsterdam

Amsterdam

staalmanplein/delflandplein


Haarlemmermeer

beukenhorst oost

Amsterdam

Amsterdam

amc


Haarlemmermeer

beukenhorst west ex pharos

Amsterdam

Amsterdam

amstel III


Haarlemmermeer

beukenhorst zuid incl pharos

Amsterdam

Amsterdam

centrumgebied zuidoost

109

Overzicht bedrijventerreinen naar deelregio en gemeente

Nb. dit is een totaaloverzicht, waarin ook de locaties zijn opgenomen waar geen terrein meer uitgeefbaar is

Amsterdam

Amsterdam

hoofdcentrum zuidoost

deelregio

gemeente

locatie

Amsterdam

Amsterdam

karspeldreef

Almere-Lelystad

Almere

Draaiersplaats

Amsterdam

Amsterdam

amstelstation

Almere-Lelystad

Almere

De Steiger

Amsterdam

Amsterdam

eenhoorn

Almere-Lelystad

Almere

Gooisekant

Amsterdam

Amsterdam

overamstel

Almere-Lelystad

Almere

Hollandse Kant

Amsterdam

Amsterdam

science park

Almere-Lelystad

Almere

Markerkant

Amsterdam

Amsterdam

weespertrekvaart

Almere-Lelystad

Almere

Poldervlak

Amsterdam

Amsterdam

wibautstraat

Almere-Lelystad

Almere

Randstad

Amsterdam

Amsterdam

buitenveldert zuidwest

Almere-Lelystad

Almere

De Paal

Amsterdam

Amsterdam

de klencke

Almere-Lelystad

Almere

Ambachtsmark

Amsterdam

Amsterdam

zuidas

Almere-Lelystad

Almere

Vogelweg

Almere-Lelystad

Almere

Gietersplaats

deelregio

gemeente

ibislocatie

Almere-Lelystad

Almere

De Vaart I,II & III


zaanstad

inverdan

Almere-Lelystad

Almere

Gooisepoort 1e&2e Fase

Almere-Lelystad

Almere

Veluwse Kant (O+W)

deelregio

gemeente

ibislocatie

Almere-Lelystad

Almere

Sallandsekant

IJmond-Haarlem

Haarlem

houtplein

Almere-Lelystad

Almere

Frezersplaats

IJmond-Haarlem

Haarlem

kennemerplein

Almere-Lelystad

Almere

Felsersplaats

IJmond-Haarlem

Haarlem

mr lottelaan

Almere-Lelystad

Almere

De Binderij

IJmond-Haarlem

Haarlem

richard holkade

Almere-Lelystad

Almere

Faunabuurt

IJmond-Haarlem

Haarlem

schalkwijk

Almere-Lelystad

Almere

De Vaart Iv

IJmond-Haarlem

Haarlem

schipholpoort

Almere-Lelystad

Almere

Middenkant

IJmond-Haarlem

Haarlem

simon de vrieshof

Almere-Lelystad

Almere

De Rederij

IJmond-Haarlem

Haarlem

stationsplein

Almere-Lelystad

Almere

A27/Vogelweg

IJmond-Haarlem

Haarlem

zuiderpolder

Almere-Lelystad

Almere

A6/A27 A6 Park

IJmond-Haarlem

beverwijk

stationsgebied

Almere-Lelystad

Almere

Bouwmeesterbuurt

Almere-Lelystad

Almere

De Uitgeverij

deelregio

gemeente

ibislocatie

Almere-Lelystad

Almere

Stichtse Kant

gooi en vechtstreek

Hilversum

Arenapark

Almere-Lelystad

Almere

Hoge Kant

gooi en vechtstreek

Hilversum

stationsplein

Almere-Lelystad

Almere

De Striptekenaar

gooi en vechtstreek

Hilversum

laapersveld

Almere-Lelystad

Almere

Het Atelier

gooi en vechtstreek

Bussum

de watertoren

Almere-Lelystad

Almere

Lage Kant

gooi en vechtstreek

huizen

centrale zone

Almere-Lelystad

Almere

Columbus-Kwartier

Almere-Lelystad

Almere

Buitenhout

Almere-Lelystad

Almere

De Stripmaker

Almere-Lelystad

Almere

A6/A27 Overig (Deel Zeewolde)

Almere-Lelystad

Almere

Reinwaterbuurt/A6

Almere-Lelystad

Almere

Beverbuurt/Tussenring

110

Almere-Lelystad

Almere

Tussenring/A6-Park


Haarlemmermeer

De Liede (Bestaand)

Almere-Lelystad

Lelystad

Gildenhof


Haarlemmermeer

Nieuw-Vennep Zuid

Almere-Lelystad

Lelystad

Larserpoort 123


Haarlemmermeer

Schiphol-Zuid

Almere-Lelystad

Lelystad

Luchthaven


Haarlemmermeer

Hoofddorp-Noord

Almere-Lelystad

Lelystad

Oostervaart


Haarlemmermeer

Spoorzicht

Almere-Lelystad

Lelystad

Ketelmeerstraat (Vh Larserdreef)


Haarlemmermeer

De Weeren

Almere-Lelystad

Lelystad

Noordersluis (v/h +Noordersluis ZO + Westerdreef)


Haarlemmermeer

De Hoek


Haarlemmermeer

Cruquius-Zuid


Haarlemmermeer

Graan Voor Visch-Zuid


Haarlemmermeer

ABP Lijnden


Haarlemmermeer

Vicon


Haarlemmermeer

Schiphol-Noord


Haarlemmermeer

Pionier / Bolsterrein

Almere-Lelystad

Lelystad

Flevokust

Almere-Lelystad

Lelystad

Middendreef

Almere-Lelystad

Lelystad

Merwede(v/h Rivierenbrt ZO Excl. Larserboog)

Almere-Lelystad

Lelystad

Larserknoop/Omala (v/h Uitbreiding Larserpoort)

Almere-Lelystad

Lelystad

Flevopoort


Haarlemmermeer

De Hoek Noord

Almere-Lelystad

Lelystad

Oostervaart Oost


Haarlemmermeer

Groenenbergterrein

Almere-Lelystad

Lelystad

Bio Science Park Noord


Haarlemmermeer

Rozenburg

Bio Science Park Zuid


Haarlemmermeer

Lijndenhof


Haarlemmermeer

Boesingheliede


Haarlemmermeer

Wilhelminahoeve

Almere-Lelystad

Lelystad

deelregio

gemeente

locatie


Haarlemmermeer

Rijsenhout Konnet Centrum an A4


Aalsmeer

Greenpark Aalsmeer


Haarlemmermeer

Sky Park


Aalsmeer

FloraHolland Aalsmeer


Haarlemmermeer

Schuilhoeve


Aalsmeer

Hornmeer


Haarlemmermeer

Lisserbroek/ Kruisbaak


Amstelveen

Amstelveen Zuid (N201)


Haarlemmermeer

Lijnden Q4


Amstelveen

De Loeten


Haarlemmermeer

Kalorama


Amstelveen

Bedrijventerrein Legmeer


Haarlemmermeer

Antoniushoeve


Amstelveen

Westwijk


Haarlemmermeer

't Kabel


Diemen

Verrijn Stuart


Haarlemmermeer

Hanepoel


Diemen

Stammerdijk


Haarlemmermeer

Zwanenburg-Oost


Diemen

De Sniep


Haarlemmermeer

Wildehorst


Haarlemmermeer

A4 Zone West


Haarlemmermeer

Vijfhuizen


Haarlemmermeer

Schiphol-Zuidoost


Haarlemmermeer

Nijverheidsstraat


Haarlemmermeer

Schiphol-Oost


Ouder-Amstel

Amstel Business Park


Haarlemmermeer

De President


Ouder-Amstel

Molenkade-Industrieweg


Haarlemmermeer

Schiphol Logistics Park


Ouder-Amstel

Ambachtenstraat


Haarlemmermeer

De Liede (nieuw)


Uithoorn



Haarlemmermeer

Oude Meer


Uithoorn

FloraHolland-Zuid


Haarlemmermeer

Fokker Business Park


Uithoorn

De Kwakel

111

deelregio

gemeente

locatie

Amsterdam

Amsterdam


Amsterdam

Amsterdam

Sloterdijk III-Noord

Amsterdam

Amsterdam

Sloterdijk III-Zuid

Amsterdam

Amsterdam

Buiksloterham/Papaverweg

Amsterdam

Amsterdam

Amstel II

Amsterdam

Amsterdam


Amsterdam

Amsterdam


Amsterdam

Amsterdam

Overamstel

Amsterdam

Amsterdam

Vervoerscentrum (gemengd)

Amsterdam

Amsterdam


Amsterdam

Amsterdam


Amsterdam

Amsterdam

Atlaspark West (gemengd)

Amsterdam

Amsterdam

IBM/AEG

Amsterdam

Amsterdam

Sloterdijk I

Amsterdam

Amsterdam

Overschiestraat II

Amsterdam

Amsterdam


Amsterdam

Amsterdam

Hamerstraat

Amsterdam

Amsterdam

Zamenhofstraat

Amsterdam

Amsterdam

Bedrijventerrein Schinkel

Amsterdam

Amsterdam

Centrale Markthallen / FCA

Amsterdam

Amsterdam

Westhaven Oost (gemengd)

Amsterdam

Amsterdam

Amstel Business Park Oost

Amsterdam

Amsterdam

Sloterdijk II

Amsterdam

Amsterdam


Amsterdam

Amsterdam

Alfadriehoek (gemengd)

Amsterdam

Amsterdam

Afrikahaven (gemengd)

Amsterdam

Amsterdam

Metaalbewerkerweg

Amsterdam

Amsterdam

De Heining

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Zuidoost (gemengd)

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Noordoost (gemengd)

Amsterdam

Amsterdam

Amsterdam

Amsterdam

Pereboomsloot/Zijkanaal Naar Nieuwendam

Amsterdam

Amsterdam

Sloten-Slimmeweg

Amsterdam

Amsterdam

Houthavens Oost

Amsterdam

Amsterdam

Gembo-Terrein

Amsterdam

Amsterdam

Steigereiland

deelregio

gemeente

locatie

Gooi en Vechtstreek

Blaricum

Businesspark27

Gooi en Vechtstreek

Bussum

Franse Kampweg

Gooi en Vechtstreek

Bussum

Nieuwe Vaart

Gooi en Vechtstreek

Bussum

Nijverheidswerf

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Mediapark

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Havenkwartier

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Kerkelanden

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Crailo/A1

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Oude Amersfoortseweg

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Liebergerweg

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Mussenstraat

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Zeverijnstraat

Gooi en Vechtstreek

Hilversum

Korte Noorderweg

Gooi en Vechtstreek

Huizen

Industriewijk

Gooi en Vechtstreek

Naarden

Gooimeer Zuid

Gooi en Vechtstreek

Naarden

Quest-Terrein

Gooi en Vechtstreek

Naarden

Gooimeer Noord

Gooi en Vechtstreek

Weesp

Noord

Gooi en Vechtstreek

Weesp

Van Houten Industriepark/Solvay

Gooi en Vechtstreek

Weesp

Nijverheidslaan

Gooi en Vechtstreek

Wijdemeren

De Slenk

Gooi en Vechtstreek

Wijdemeren

Loodijk

Gooi en Vechtstreek

Wijdemeren

Nieuw Walden/ Machineweg

Gooi en Vechtstreek

Wijdemeren

Rading

Havenstraat

Gooi en Vechtstreek

Wijdemeren

Reeweg

Gooi en Vechtstreek

Wijdemeren

De Zodde

Amsterdam

Amsterdam

Bedrijvencentrum Osdorp

Amsterdam

Amsterdam

Landlust

Amsterdam

Amsterdam

Petroleumhaven (gemengd)

Amsterdam

Amsterdam

Westhaven West (gemengd)

112

deelregio

gemeente

locatie


Waterland

Ilpendam-Zuid

IJmond-Haarlem

Beverwijk

Kagerweg


Waterland

Katwoude

IJmond-Haarlem

Heemskerk

De Houtwegen


Wormerland

Westerveer

IJmond-Haarlem

Heemskerk

De Trompet


Wormerland

Eenhoorn

IJmond-Haarlem

Heemskerk

De Waterwegen


Wormerland

Nieuweweg

IJmond-Haarlem

Uitgeest

Bedrijfsterrein Noord


Zaanstad

Hoogtij

IJmond-Haarlem

Velsen

Businesspark Ymond


Zaanstad

Westerspoor-Zuid

IJmond-Haarlem

Velsen

NUON Electriciteitscentrale


Zaanstad

Achtersluispolder

IJmond-Haarlem

Velsen

Broekerwerf


Zaanstad

Zuiderhout

IJmond-Haarlem

Haarlem

Waarderpolder


Zaanstad

Hembrug

IJmond-Haarlem

Haarlem

Stephensonstraat


Zaanstad

Noorderveld

IJmond-Haarlem

Haarlem

Delftstraat


Zaanstad

Molletjesveer

IJmond-Haarlem

Haarlemmerliede C.A

Polanenpark


Zaanstad

Assendelft Noord

IJmond-Haarlem

Haarlemmerliede C.A

Halfweg Ringvaart


Zaanstad

Kogerveld Zuid

IJmond-Haarlem

Heemstede

Haven e.o.


Zaanstad

Diederik Sonoyweg

IJmond-Haarlem

Zandvoort

Bedrijventerrein N.Noord


Zaanstad

Kogerveld Midden


Zaanstad

Tate & Lyle

deelregio

gemeente

locatie


Zaanstad

Verkade


Edam-Volendam

Julianaweg


Zaanstad


Edam-Volendam

Oosthuizerweg

Krommenie Oost incl. Noordervaartdijk


Edam-Volendam

Oosthuizerweg Uitbreiding


Zaanstad

Noorddijk


Edam-Volendam

Slobbeland


Zaanstad

Overtuinen


Beemster

Insulindeweg


Zaanstad

Zaandammerweg


Beemster

Bamestraweg


Zaanstad

Loders Croklaan


Landsmeer

Scheepsbouwerweg


Zaanstad

Bonar Floors


Oostzaan

Coentunnelweg-West/KolkwegNoord


Zaanstad

De Hemmes


Zaanstad

Multifunctiestrook Saendelft

Zaanstad

Kogerveld Noord


Oostzaan

Bombraak



Oostzaan

Skoon


Zaanstad

Stationsstraat Koog


Purmerend

De Baanstee Noord


Zaanstad

Zuideinde Westzaan


Purmerend

De Baanstee Oost


Zaanstad

Zuideinde/Plein 13/Dubbele Buurt


Purmerend

De Baanstee West


Zaanstad

PWN


Purmerend

De Koog


Zaanstad

Houthavenkade

Zaanstad

Oud Zaandijk


Purmerend

Wagenweg '75



Purmerend

De Where


Zaanstad

Aris Van Broekweg


Waterland

De Dollard/Het Schouw


Zaanstad

Noordeinde


Waterland

Galgeriet


Zaanstad

Breedweer


Waterland

Hellingweg


Zaanstad

Touwslagerstraat/Zuiddijk

113

Overzicht Zeehaventerreinen naar deelregio en gemeente Nb. dit is een totaaloverzicht, waarin ook de locaties zijn opgenomen waar geen terrein meer uitgeefbaar is Zaanstreek-Waterland

Zaanstad

Blooksven/Smitsven


Zaanstad

Krommenierpad

deelregio

gemeente

locatie

Honig

Amsterdam

Amsterdam

Afrikahaven (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam

Afrikahaven (kadegebonden)

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Noordoost (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Noordoost (kadegebonden)

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Noordwest (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Noordwest (kadegebonden)

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Zuidoost (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam


Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Zuidwest (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam

Amerikahaven Zuidwest (kadegebonden)

Amsterdam

Amsterdam

Atlaspark Oost (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam

Atlaspark West (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam


Amsterdam

Amsterdam


Amsterdam

Amsterdam

Petroleumhaven (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam


Amsterdam

Amsterdam


Amsterdam

Amsterdam

Westhaven Oost (kadegebonden)

Amsterdam

Amsterdam

Westhaven West (havengerelateerd)

Amsterdam

Amsterdam

Westhaven West (kadegebonden)

IJmond-Haarlem

Velsen

Eerste,Tweede en Derde Rijksbinnenhaven

IJmond-Haarlem

Velsen

IJmond Haven

IJmond-Haarlem

Velsen

Tata Steel IJmuiden BV terrein

IJmond-Haarlem

Velsen


IJmond-Haarlem

Velsen

Grote Hout, NAM

IJmond-Haarlem

Velsen

Noordwijkermeer

IJmond-Haarlem

Beverwijk

De Pijp


Zaanstad

Hoogtij (kadegebonden)


Zaanstad

Platform Bedrijven Kantoren Metropoolregio Amsterdam

Recommend Documents