Pilot E-readers in het onderwijs

 

Pilot E-readers in het onderwijs

Versie 1.0 17 Februari 2009 SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

 

Inhoudsopgave Inhoudsopgave ........................................................................................................................... 2  Inleiding ....................................................................................................................................... 3  Conclusie ...................................................................................................................................... 4  Beschikbare e-readers .............................................................................................................. 5  Medisch onderwijs - LUMC ....................................................................................................... 5  VWO - Blariacum ........................................................................................................................ 6 

 

2

 

Inleiding Elektronische boekdrukkunst In de laatste decenia is het produceren van documenten verplaatst van de pen en de typemachine naar de computer Het consumeren van documenten vind echter nog veelal onveranderd plaats via papier. Het computerscherm blijft ondanks technologische vooruitgang onprettig voor het lezen van grote stukken tekst. De lezer heeft daardoor vooral bij lange stukken tekst snel de neiging om deze uit te printen. De komst van electronische inkt (E-ink) zou een kentering in deze situatie moeten bewerkstelligen. E-ink is een uitvinding waardoor een tekst op een plat beeldscherm kan worden getoond zonder de nadelen van een computerscherm. Door het beeld op een andere manier op te bouwen is er geen behoefte aan het continu verversen van het beeld. Hierdoor komt het beeld rustiger over voor de lezer, en gebruikt het in theorie heel weinig energie. Ook is er geen verlichting achter het scherm nodig zoals bij TFT beeldschermen om het beeld zichtbaar te maken en kan er met opvallend licht worden gelezen net als bij papier. Een situatie waar veel door mensen wordt gelezen is tijdens de studie en op school. Het beeld van de leerling of student met een uitpuilende tas is iedere dag in het straatbeeld te vinden. Het zouden deze lezers kunnen zijn die baten hebben bij een slank en licht apparaat gebaseerd op E-ink waar alle boeken opstaan en waarmee ze prettig te lezen zijn. Het SURFNet/Kennisnet Innovatie Programma heeft daarom een technology scout naar deze apparatuur en de didaktische meerwaarde gedaan. Naast een marktverkenning door TNO zijn er twee onderwijs instellingen geselecteerd om een korte pilot uit te voeren. Het project wilt de docenten, studenten, Sony, iRex Technologies en Springer Science & Business Media bedanken voor de actieve deelname aan deze pilots.

 

3

 

Conclusie Content en gebruiker; Kip en ei E-readers op basis van E-ink zijn pas enkele jaren in ontwikkeling en concureren met diverse draagbare apparaten zoals mini-laptops, pda’s en smartphones. Die concurentie is niet terecht als men van de functie van de readers uitgaat, namelijk het lezen van documenten van een optimaalscherm. De readers hebben wel een scherm maar maar door de techniek is deze niet geschikt voor het surfen op internet of het afspelen van films. De techniek is alleen in labaratoria zover dat het kleuren ondersteund, dit is nog niet in de nabije toekomst op de consumentenmarkt te verwachten. Kleuren worden in de educatieve context veel gebruikt in de opmaak van boeken. Ze geven bijvoorbeeld het verschil van tekstbelang aan. Zo worden teksten die wiskundige formules verhelderen bijvoorbeeld in een groen kader geplaats en teksten met een verdiepende opdracht in een rood kader. In grijstinten is dit onduidelijk. Door het aanbieden van content die speciaal voor ereaders is (op)gemaakt kunnen de apparaten optimaal worden gebruikt. Doordat de techniek relatief jong is en er nog geen overeenstemming bestaat rondom standaarden en bestandsformaten die op alle apparaten te gebruiken zijn is een investering door de uitgevers niet snel te verwachten. Tijdens deze pilot is niet onderzocht hoe de reader zou kunnen samenwerken met overige ICT hulpmiddelen zoals elektronische leeromgevingen en digitale schoolborden, ook hierin zou een meerwaarde kunnen liggen. Zodra de content beschikbaar is kan de meerwaarde van de techniek snel oplopen door de mobiliteit die het met zich meebrengt Het is dan raadzaam de pilot nogmaals en met verschillende apparaten op één instelling uit te voeren.

 

4

 

Beschikbare e-readers TNO Het project heeft TNO gevraagd een onderzoek te doen naar de e-readers die nu op de consumentenmarkt verkrijgbaar zijn. In het onderzoek is vanuit een onderwijs perspectief naar de verschillende apparaten gekeken. De readers die niet in het Nederlands of Engels beschikbaar zijn vielen om die reden meteen af. De readers die zijn beoordeeld zijn: Hanlin V3, ILiad 2nd Edition, iRex Digital Reader 1000S, Sony PRS-505 en Cybook Gen3. De overige readers zijn slechts op hoofdpunten van de didactische criteria getoetst en afgevallen. Er zijn grote verschillen in prijs en besturing te vinden. Daarnaast ondersteund op het moment van schrijven slechts één leverancier invoer door middel van een stylus. Het onderzoek heeft ten slotte twee readers geselecteerd die het meest geschikt zijn voor gebruik in het onderwijs. Hierbij is een onderscheid gemaakt in apparaten met en zonder invoermogelijkheden via een stylus, respectivelijk de iRex Digital Reader 1000S en de Sony PRS-505. Het rapport is toegevoegd als bijlage.

Medisch onderwijs - LUMC Studeren onderweg Vijftien studenten van het medisch onderwijs aan het LUMC in Leiden hebben een studieblok met de iRex Digital Reader 1000S gewerkt. Op het apparaat troffen zij diverse studieboeken en syllabi aan. Gedurende één blokperiode konden ze readers gebruiken tijdens collegedagen, werkgroepdagen en studiedagen. De studenten kregen de readers in eigen beheer en mochten deze meenemen naar huis. De studenten hebben aan het einde van de pilot aangegeven dat er nog verbeteringen aan het product zijn te maken, zodra deze gemaakt zijn kan de reader vooral meerwaarde hebben bij de werkgroepdagen. Collegedagen en studiedagen zijn in mindere mate een kandidaat voor het gebruik van een reader. Tijdens colleges is er geen noodzaak tot het opzoeken in diverse boeken. De studiedagen kenmerken zich door een vaste locatie waar meerdere studieboeken naast elkaar open liggen voor de student. De pilot toonde aan dat de studenten die de readers bij zich hadden tijdens uren tussen colleges in of in het openbaar vervoer dat zij de reader pakten om te studeren waar ze anders deze tijd niet aan studeren besteed hadden. Naast de noodzaak van diverse technische verbeteringen blijft ook de beschikbaarheid van commerciele content een drempel die genomen moet worden voordat de readers hun intrede in deze vorm van onderwijs kunnen doen. In de

 

5

 

voorbereiding van deze pilot heeft de begeleider tijd geinvesteerd in het bruikbaar maken van de beschikbaar gestelde digitale boeken. Hierin heeft hij active verwijzingen en indexen opgenomen. Hierdoor konden de studenten makkelijk naar de juiste hoofdstukken springen. Tevens heeft hij de documenten omgezet naar grijswaarden en de juiste resolutie, dit kwam de snelheid van het apparaat ten goede als mede de hele pilotervaring. Het rapport is toegevoegd als bijlage.

VWO 5 – Blariacum college Tekst 23 VWO-5 leerlingen en 6 docenten van het Blariacum college te Venlo hebben zes weken meegedaan aan de pilot waarbij de Sony PRS-505 is ingezet bij diverse lessen. Op de reader zijn hoofdstukken uit de boeken van 6 vakken geplaatst. Deze hoofdstukken zijn door de uitgeverijen voor de pilot ter beschikking gesteld. De digitale versies van de boeken zijn niet specifiek opgemaakt voor e-readers en dit bleek tijdens de pilot voor problemen te zorgen. Doordat de e-reader een beperkt scherm oppervlakte heeft vergelijkbaar met A5 formaat papier, en de boeken eerder overeenkomen met A4 formaat papier moest er gebruik gemaakt worden van de zoomoptie. Zodra er op pagina’s moet worden ingezoomd heeft de reader meer tijd nodig het beeld op te bouwen. De vertraging die dit opleverd zorgde voor frustratie. Het is niet mogelijk met deze reader te annoteren in werkboeken. Hierdoor blijft er altijd behoefte aan een werkboek op de tafel. De leerlingen en docenten hebben de pilotperiode niet afgemaakt en de reader snel aan de kant geschoven. De meest gehoorde klachten waren traagheid en de noodzaak van inzoomen. Zodra er digitale lesboeken beschikbaar komen die speciaal zijn opgemaakt voor ereaders zouden deze klachten kunnen vervallen en komen de voordelen van leesbaarheid en minder fysieke boeken in de tas beter naar voren. Het rapport is toegevoegd als bijlage.

 

6

 

e-book readers in het onderwijs

Versie Definitief 10 december 2008 SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

 

Inhoudsopgave 1

LEESWIJZER ..................................................................... 4

2

E-BOOK READERS ............................................................. 5

2.1

Inleiding ........................................................................................................................................... 5

2.2

Achtergrond ..................................................................................................................................... 5

2.3

Kenmerken e-book readers ............................................................................................................ 6

2.4 Ontwikkelingen op het gebied van e-book readers....................................................................... 9 2.4.1 Scherm....................................................................................................................................... 9 2.4.2 Touchscreen .............................................................................................................................. 9 2.4.3 Connectiviteit ............................................................................................................................ 9 2.4.4 Ondersteuning voor E-pub formaat ......................................................................................... 11 2.4.5 Prijs ......................................................................................................................................... 11 2.5

Alternatieven.................................................................................................................................. 12

3

OVERZICHT VAN E-BOOK READERS ................................ 13

3.1

Inleiding ......................................................................................................................................... 13

3.2 Gangbare e-book readers ............................................................................................................. 13 3.2.1 Hanlin V3 ................................................................................................................................ 13 3.2.2 ILiad 2nd Edition..................................................................................................................... 14 3.2.3 IRex Digital Reader 1000S ...................................................................................................... 14 3.2.4 Sony PRS-505 ......................................................................................................................... 15 3.2.5 Cybook Gen3........................................................................................................................... 16 3.3 Overige e-book readers ................................................................................................................. 16 3.3.1 Kindle van Amazon ................................................................................................................. 16 3.3.2 Readius van Polymer Vision ................................................................................................... 17 3.3.3 eBookwise van eBook Technologies ....................................................................................... 17 3.3.4 jetBook van ECTACO............................................................................................................. 18 3.3.5 Pro Mentor van Astak.............................................................................................................. 18 3.3.6 Plastic Logic ............................................................................................................................ 18 3.3.7 FLEPia van Fujitsu .................................................................................................................. 18

4

2

 

BESCHRIJVING GANGBARE E-BOOK READERS ................ 20

 

4.1

Inleiding ......................................................................................................................................... 20

4.2 Content ........................................................................................................................................... 20 4.2.1 Bestandsformaten .................................................................................................................... 20 4.2.2 Digital Rights Management ..................................................................................................... 21 4.3 Weergave ........................................................................................................................................ 21 4.3.1 Schermgrootte ......................................................................................................................... 22 4.3.2 Aantal grijswaarden ................................................................................................................. 23 4.3.3 Lettertype en -grootte .............................................................................................................. 23 4.3.4 Pagina-oriëntatie...................................................................................................................... 23 4.4 Gebruik .......................................................................................................................................... 24 4.4.1 Look & feel ............................................................................................................................. 24 4.4.2 Knoppen .................................................................................................................................. 25 4.4.3 Links-rechtshandige bediening ................................................................................................ 25 4.4.4 Snelheid: opstarten .................................................................................................................. 25 4.4.5 Snelheid: tijdens gebruik ......................................................................................................... 25 4.4.6 Batterijverbruik ....................................................................................................................... 26 4.4.7 Opladen ................................................................................................................................... 26 4.5 Functionaliteiten ............................................................................................................................ 27 4.5.1 Algemene functionaliteiten ..................................................................................................... 28 4.5.2 Lezen ....................................................................................................................................... 28 4.5.3 Annotaties, schrijven of tekenen ............................................................................................. 28 4.5.4 Documenten op de e-book reader zetten ................................................................................. 29 4.5.5 Muziek luisteren ...................................................................................................................... 30 4.5.6 Uitbreiden functionaliteit ........................................................................................................ 30

5

E-BOOK READERS IN HET ONDERWIJS ........................... 31

5.1

Inleiding ......................................................................................................................................... 31

5.2

Toepassingsmogelijkheden ........................................................................................................... 31

5.3 Criteria voor gebruik in het onderwijs ........................................................................................ 32 5.3.1 Algemene eisen ....................................................................................................................... 33 5.3.2 Technologie ............................................................................................................................. 33 5.3.3 Bruikbaarheid .......................................................................................................................... 34

6

3

 

APPENDIX ...................................................................... 35

 

1 Leeswijzer Dit rapport dient als ondersteuning voor mensen die zich oriënteren op het gebruik van e-book readers in het middelbaar en hoger/universitair onderwijs. Het geeft een overzicht van eigenschappen van een aantal e-book readers die zijn geselecteerd in september 2008, op beschikbaarheid en bruikbaarheid in Nederland. Hoofdstuk 2 geeft een inleiding in e-book readers. Daarin wordt beknopt beschreven wat e-book readers zijn, welke technologie gebruikt wordt en welke technologische ontwikkelingen gaande zijn. Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van e-book readers. Daar worden de vijf meest gangbare e-book readers besproken en daarnaast ebook readers geïntroduceerd die interessant zijn, omdat ze in de nabije toekomst uit zullen komen. In hoofdstuk 4 worden de vijf meest gangbare e-book readers met elkaar vergeleken op enkele eigenschappen. Tenslotte wordt in hoofdstuk 5 de de toepassing van e-book readers in het onderwijs besproken. De verscheidenheid van de e-book readers en de verdere ontwikkelingen van de e-book readers maakt de keuze voor een e-book reader niet eenvoudig. De gebruikersgroep en de wijze van gebruik zijn uiteindelijk bepalend voor de keuze van een e-book reader. Als leidraad voor het selectieproces wordt tenslotte een aantal selectiecriteria aangereikt.

4

 

 

2 E-book readers 2.1 Inleiding E-book readers zijn apparaten speciaal ontworpen voor het lezen van digitale boeken, oftewel e-books. In de afgelopen jaren kunnen e-book readers op een (hernieuwde) belangstelling rekenen met als een van de belangrijkste reden de toepassing van een nieuwe soort display, e-paper display. Dit type display biedt een groot leescomfort en is bovendien energiezuinig. Dit hoofdstuk geeft een korte inleiding in e-book readers: hoe ze zijn ontstaan, wat de belangrijkste kenmerken zijn, welke technologie gebruikt wordt en welke alternatieven er zijn voor e-book readers.

2.2 Achtergrond E-books werden voorheen vooral gepubliceerd over gespecialiseerde onderwerpen of voor specifieke doelgroepen, bijvoorbeeld in de wetenschappelijke wereld. Door de verdergaande digitalisering en het toenemend gebruik van internet zijn de laatste jaren e-books verder in opkomst en worden veel breder toegepast. Dit heeft onder andere geleid tot ontwikkelingen als de opkomst van e-book uitgeverijen, auteurs die zelf hun boeken digitaal gaan uitgeven, software die het maken en lezen van e-books ondersteunen, als mede het verschijnen van e-book readers. Voor het lezen van een e-book wordt meestal een PC of laptop gebruikt en in minder mate ook mobiel apparaten als een PDA of mobiele telefoon. Een groot nadeel van het gebruik van deze apparaten is dat het lezen vanaf de huidige beeldschermen vermoeiend is voor de ogen en in omstandigheden als bij direct zonlicht ook niet gemakkelijk. Daarnaast zijn PCs en laptops zijn niet erg handzaam waardoor een normale leeshouding vaak niet mogelijk is. Bij de mobiele apparaten is de beperkte levensduur van de batterijen vervelend en het scherm vaak klein. Dit leidt ertoe dat mensen documenten vaak alsnog printen om ze goed te kunnen lezen of de voorkeur geven aan een “echt” boek. Om aan deze nadelen tegemoet te komen is er een nieuw soort apparaat op de markt gebracht specifiek bedoeld voor het lezen van e-books: de e-book reader. De eerste e-book readers dateren uit eind vorige eeuw. In 1998 werd één van de eerste e-book readers door Gemstar uitgebracht, de Softbook Reader. In de jaren daaropvolgend zijn er meerdere e-book readers uitgebracht onder andere de eBookMan (Franklin) en de Rocket eBook (NuvoMedia). Deze e-book readers zijn echter nooit een groot succes geworden, met als gevolg dat diverse bedrijven waaronder Gemstar en Franklin Electronic Publishers weer uit de markt van e-book readers stapten. In 2004 deed Sony zijn intrede op de markt met de Sony LIBRIé.

 

Sony gebruikte hierbij als eerste in hun e-book reader -door Philips geproduceerdeschermen op basis van de e-paper technologie van E-Ink. Deze technologie biedt een sterk verbeterd leescomfort en is bovendien energiezuinig. In de afgelopen jaren is deze technologie verder verbeterd en wordt momenteel in de meeste ebook readers toegepast. In 2007 heeft Amazon de markt een grote stimulans gegeven met de introductie van haar eigen e-book reader, de Kindle, en het beschikbaar maken van een groot deel van haar catalogus als e-books. De Kindle was in enkele uren uitverkocht. De e-book markt in de VS is over de laatste jaren gegroeid van $6 miljoen in 2002 naar $33 miljoen in 2007 1 . In Japan is er in 2007 zelfs een groei geconstateerd van 220% voor e-books, waarbij de totale marktwaarde €141 miljoen 2 bedroeg. Deze worden echter vooral via mobiele telefoons 3 gelezen. Nederland heeft nog een relatief kleine e-book markt, maar verschillende initiatieven met e-books - al dan niet met een bekende partner- komen onder de aandacht. Zo biedt NRC als eerste dagbladuitgever een digitaal krantenabonnement via de iLiad 2nd Edition en verkoopt Selexyz in haar (web)winkels digitale boeken en een e-book reader.

2.3 Kenmerken e-book readers E-book readers hebben een aantal kenmerkende eigenschappen. Deze worden hier besproken. Handzaam

1 International Digital Publishing Forum 2 ¥22.1 miljard , omgerekend naar € met de koers van 1 januari 2007 (¥ 100= €0.63) 3 Survey Results on State of Mobile Content Industry Structure by the Japanese Ministry of Internal Affairs and Communication, 18 July 2008

6

 

 

Ten eerste hebben ze een handzaam formaat en zijn relatief licht zodat ze makkelijk in de hand te houden zijn om een e-book te kunnen lezen. Verder beslaat het scherm van de reader een groot gedeelte van het apparaat. E-paper display Voor het scherm wordt bij de meeste apparaten momenteel gebruik gemaakt van een electronic paper display 4 op basis van E-Ink, ofwel electronische inkt. E-Ink bestaat uit capsules die in meer of mindere mate zwart worden afhankelijk van een positieve of negatieve elektrische lading (Figuur 1). Figuur 1 E-Ink capsules

De E-ink capsules blijven ook zonder stroom hun positie behouden. Het beeld van een E-ink display toont staat zodoende volledig stil en kent dus geen flikkeringen zoals bij conventionele beeldschermen. Verder maken de schermen niet gebruik van een eigen lichtbron, maar van de reflectie van bestaand licht. De voordelen van deze displays zijn dat ze rustig zijn voor de ogen, goed leesbaar zijn in moeilijke omstandigheden, een grote kijkhoek hebben en erg zuinig zijn met

4 Electronic paper display is een generieke term voor displays die enkele positieve eigenschappen van papier hebben geïntegreerd. Electrophoretic display technologie is een van de ontwikkelde technologieën die voor electronic paper displays gebruikt wordt.

7

 

 

energie (alleen bij beeldveranderingen is stroom nodig). Dit maakt deze displays bijzonder geschikt voor het toepassen in e-book readers Een nadeel van E-ink display is dat de huidige verversingsnelheid van het scherm relatief langzaam is (~1 sec). Bij het lezen van een boek is dit zo’n probleem, voor het weergeven van bewegende beelden en interactieve functies wel. Touchscreen Sommige e-book readers zijn uitgerust met een touchscreen waarop met behulp van een invoerpen (stylus) kan worden geschreven. Hiermee kunnen aantekeningen of andere kleine notities bij een e-book worden gemaakt, eenvoudig genavigeerd worden en formulieren worden ingevuld. Lees functies Een e-book reader is primair bedoeld is om e-books te lezen. Dit uit zich in een primaire plek op de e-reader voor functies die bij het lezen zinvol zijn. Zoals specifieke knoppen voor ‘omslaan’ van een pagina, het kunnen plaatsen van een bladwijzer of het kunnen opzoeken van een woord in een woordenboek. E-book formaten Er is een grote diversiteit aan bestandsformaten waarin e-books kunnen worden opgeslagen. De bekendste formaten zijn Adobe’s Portable Document Format (PDF) en Amazons Mobipocket formaat. Een van de verschillen tussen deze formaten is dat in PDF de volledige vormgeving wordt vastgelegd, terwijl bij Mobipocket de structuur van het document wel wordt vastgelegd, maar de layout zich aanpast aan van het formaat van het scherm (vergelijkbaar met webpagina’s). Dit laatste wordt ook wel een “reflowable” formaat genoemd. Een voordeel hierbij is dat het lettertype en -grootte gemakkelijk kunnen worden aangepast. Om ervoor te zorgen dat e-books niet zonder meer kunnen worden gekopieerd en verspreid, kunnen deze worden voorzien van een DRM (Digital Rights Management) beveiliging. De meeste DRM beveiligingen die momenteel op e-books worden toegepast zijn gekoppeld aan een bestandsformaat. Om deze DRM beveiligde documenten op een e-book reader te lezen, dient de e-book reader software de DRM beveiliging van het specifieke bestandsformaat te ondersteunen. Dit is niet altijd het geval. De DRM beveiliging van Adobe’s PDF formaat wordt bijvoorbeeld door de meeste e-book readers niet ondersteund. Naast deze formaten ondersteunen de meeste e-book readers ook nog andere bestandsformaten voor bijvoorbeeld plaatjes (.jpg), eenvoudige teksten (.txt) of eenvoudige webpagina’s (.html).

8

 

 

2.4 Ontwikkelingen op het gebied van e-book readers De e-book readers zijn nog volop in ontwikkeling,zowel op het gebied van de technologie als de functionele aspecten. 2.4.1 Scherm In de meeste e-book readers wordt momenteel een e-paper display gebruikt op basis van E-Ink. De huidige E-Ink schermen hebben een beperkte hoeveelheid grijswaarden (maximaal 16) die kunnen worden weergegeven en een verversingssnelheid van rond de 1 seconde. Kleurenschermen op basis van E-Ink zijn nog in ontwikkeling. De verwachting is dat dit nog enkele jaren zal duren. Ook zullen de schermen op termijn groter en sneller worden. Verder wordt er gekeken naar gebruik van E-Ink op flexibele en buigzame schermen. Naast E-Ink zijn er schermen in ontwikkelingen gebaseerd op andere technologieën. Enkele voorbeelden hiervan zijn Cholesteric LCDs, Iridescent displays, electrowetting displays en Photonic Crystal Displays. Deze technologieën hebben deels dezelfde voordelen op het gebied van lage energie consumptie en een goede leesbaarheid en bieden daarnaast de mogelijkheid van kleuren of een hoge verversingssnelheid. Sommige van deze technologieën zullen de komende jaren dan ook hun weg kunnen vinden in e-book readers. 2.4.2 Touchscreen Een functionaliteit waar met name vanuit een zakelijk of educatief gebruik van ebook readers behoefte aan is, is de mogelijkheid om aantekeningen te kunnen maken. Deze aantekeningen kunnen dan eventueel bij het originele document worden toegevoegd of worden gedigitaliseerd door er handschriftherkenning op toe te passen. Enkele e-book readers zijn inmiddels al uitgerust met een touchscreen en een stylus. Ook zullen er binnenkort e-readers verschijnen waarbij het touchscreen met de vinger kan worden aangestuurd. Hierdoor zal het bedienen van de e-book reader nog eenvoudiger kunnen,bijvoorbeeld het omslaan van een pagina door met je vinger over het scherm te bewegen. 2.4.3 Connectiviteit Sommige e-book readers zijn uitgerust met een Wi-Fi verbinding of een mobiele dataverbinding (UMTS, HSDPA). Dergelijke connectiviteit biedt de mogelijkheid om gemakkelijk zonder tussenkomst van een PC de documenten op een e-book reader te zetten. Hierbij is het vooral handig dat een gebruiker dit altijd en overal kan doen. Amazon heeft bijvoorbeeld op zijn Kindle een boekwinkel gerealiseerd, zodat een gebruiker zodra hij een e-book uit heeft direct online een nieuwe kan aanschaffen.

9

 

 

Voor de toekomst biedt connectiviteit ook mogelijkheden voor meer interactiviteit, browsen op internet, uitwisselen van documenten tussen e-book readers, etc.

10

 

 

2.4.4 Ondersteuning voor E-pub formaat Het International Digital Publishing Forum (IDPF) 5 heeft in de afgelopen jaren een standaard formaat ontwikkeld voor reflowable e-books, het E-pub formaat. Door het introduceren van deze standaard hopen de deelnemers dat digitaal uitgeven worden gestimuleerd. Voor eindgebruikers zou dit er toe moeten leiden dat deze zijn ebooks op allerlei hardwareplatformen, waaronder e-book readers, kan lezen. De E-pub standaard bestaat uit drie onderdelen. De Open Publication Structure 2.0 beschrijft de opmaak van de content, Het Open Packaging Format 2.0 beschrijft de structuur van een E-pubbestand in XML en het OEBPS Container Format 1.0 bundelt de twee resulterende bestanden in één samengesteld bestand. 2.4.5 Prijs E-book readers zijn momenteel nog vrij duur en variëren in prijs door de grootte van het scherm en door extra functionaliteiten, zoals een touchscreen en stylus. De prijzen van e-book readers beginnen bij ongeveer € 300 en lopen op tot rond de € 700 6 , waardoor deze eigenlijk vooral interessant zijn voor early adopters en professionele gebruikers. Voor de gemiddelde consument is het namelijk in deze prijscategorie ook mogelijk om een veelzijdiger apparaat te kopen als bijvoorbeeld een (mini) laptop. Voor een hogere marktpenetratie bij de consument zal naar verwachting de prijs rond de €100 dienen te liggen. Dit zal nog enige tijd duren.

5

In IDPF, de handel- en standaardenorganisatie voor digitale publicaties, zijn tientallen bedrijven

vertegenwoordigd uit de mediawaardeketen: (universiteits)uitgeverijen (o.a. HarperCollins Publishers, National Geographic Society, McGraw-Hill, Cambridge University Press), e-book reader leveranciers (o.a. Sony, Medicos Incorporated), e-book retailers (o.a. Amazon, Barnes&Noble.com), maar ook e-book software leveranciers (o.a. Adobe, Mobipocket) en gebruikers van e-book (readers) (o.a. Pearson Education, Cengage Learning, World Health Organization). 6 Deze prijzen zijn van september 2008

11

 

 

2.5 Alternatieven Zoals in paragraaf 2.2 wordt aangegeven kunnen e-books op scala aan apparaten worden gelezen. Met zijn specifieke eigenschappen kwalificeert een e-book reader zich als een van de meest geschikte apparaten hiervoor. Nieuwe ontwikkelingen op het gebied van e-book readers zullen dit verder versterken. De keuze voor een e-book reader zal toch niet altijd de meest logische hoeven zijn. Afhankelijk van de situatie kan de keuze vallen op een veelzijdiger apparaat als een bijvoorbeeld een laptop, waarmee men bijvoorbeeld ook kan tekstverwerken en internetten. De huidige ontwikkeling van kleine goedkope laptops zoals bijvoorbeeld de Eee PC van Asus en de OLPC maakt een goed overweging voor het inzetten van specifiek apparaat als de e-book reader noodzakelijk, zeker ook gezien het huidige prijsniveau van e-book readers.

12

 

 

3 Overzicht van e-book readers 3.1 Inleiding Dit hoofdstuk geeft een overzicht van e-book readers. In paragraaf 3.2 worden kenmerken van een aantal van de meest gangbare apparaten besproken. In paragraaf 3.3 worden nog een aantal minder gangbare of nog te verschijnen apparaten kort besproken.

3.2 Gangbare e-book readers De hier besproken e-book readers zijn ofwel in Nederland verkrijgbaar ofwel technisch geschikt om in Nederland te kunnen gebruiken. Ze behoren tot de eerste en tweede generatie e-book readers van de betreffende fabrikanten. 3.2.1 Hanlin V3 De Hanlin V3 wordt geproduceerd door het Chinese Bedrijf Tian Jinke Electronics. Het bedrijf heeft inmiddels vooral in China diverse e-book readers op de markt gebracht. De Hanlin V3 verschijnt ook onder andere namen, zoals lBook, Be-book en Papyre. De Hanlin V3 heeft een formaat iets groter dan een pocket, is nog geen centimeter dik en weegt slechts 200 gram. Het scherm kan 4 grijswaarden weergeven. Met 18 seconde heeft Hanlin V3 een relatief korte opstarttijd. De bediening kenmerkt zicht door een relatief groot aantal knoppen, waarbij met name onderaan het scherm zich een aantal genummerde knoppen bevinden die corresponderen met de opties in de menu’s. Tevens geven sommige toetsen direct toegang tot bepaalde functies, zoals bladwijzers, inhoudsopgave en zoomen. Naast de genummerde toetsen bevindt zicht een nog een grote multifunctionele knop onder andere voor het oproepen van het menu. Bladeren kan zowel via twee kleine knoppen links van het scherm als met twee van de genummerde toetsen. De Hanlin V3 onderscheidt zich van andere e-book readers door het groot aantal ebook formaten dat standaard wordt ondersteund. Naast het lezen van boeken, kan er muziek op de Hanlin V3 afgespeeld worden. Hierbij heeft het apparaat een slimme beveiliging dat de muziekspeler alleen werkt als er een hoofdtelefoon op is aangesloten.

 

3.2.2 ILiad 2nd Edition De iLiad 2nd Edition wordt geleverd door iRex, een spin-off van Philips. Het apparaat oogt robuust en heeft een 6 inch scherm met ondersteuning voor 16 grijswaarden. Mede door het grote scherm is de iLiad 2nd Edition groter (A5) dan de gemiddelde e-book reader op de markt. Ook is hij dikker en zwaarder. De iLiad 2nd Edition heeft een beperkt aantal knoppen waarbij met name de langgerekte knop aan de linkerzijde opvalt. Door deze naar links of rechts te bewegen kan er in een e-book gebladerd worden. Hiermee wordt de beweging voor het omslaan van pagina’s gesimuleerd. Verder is de iLiad 2nd Edition uitgerust met een touchscreen. Deze kan zowel worden gebruikt voor de bediening van het apparaat als om annotaties te maken bij documenten. Het touchscreen werkt alleen in combinatie met de bijgeleverde stylus Naast de gebruikelijke koppeling via USB aan een PC kan de iLiad 2nd Edition ook rechtstreeks aan een netwerk worden gekoppeld zowel via een draadloze Wi-Fi verbinding als via ethernet. Hierdoor kunnen documenten rechtstreeks vanaf een netwerk naar de iLiad 2nd Edition worden gedownload. IRex biedt hiervoor ondersteuning middels het door hun beheerde distributieplatform (iDS). Als eerste in Nederland distribueert het NRC Handelsblad op deze manier de e-Paper versie van hun krant. De iLiad 2nd Edition is momenteel de enige e-book reader op de Nederlandse markt die deze touchscreen en de connectiviteit functionaliteit biedt.

3.2.3 IRex Digital Reader 1000S Onlangs heeft iRex een nieuwe e-book reader op de markt gebracht, de iRex Digital Reader 1000S. Dit is de eerste uit een serie nieuwe e-book readers die op de markt zullen verschijnen: de iRex Digital Reader 1000, 1000S en 1000SW. De iRex Digital Reader 1000 is de meest eenvoudige uitvoering. De andere versies verschillen qua functionaliteit door de toevoeging van een touchscreen voor de 1000S en netwerkverbinding, Wi-Fi en Bluetooth voor de 1000SW. De nieuwe e-book readers van iRex onderscheiden zich vooral door het grote scherm (10 inch). Het apparaat is in vergelijking met zijn voorganger groter en zwaarder geworden, maar wel een iets dunner.

14

 

 

Voor de bediening zijn aan drie zijden drie knoppen gegroepeerd, twee pijltjes knoppen en een selectie knop. De functionaliteit van de knoppen aan de linker en rechterzijde is identiek, aan de onderzijde kan met de middelste knop het menu worden opgeroepen. Het grote scherm van iRex Digital Reader 1000 verhoogt het leesgemak bij met name documenten die in A4 formaat zijn opgemaakt. Deze kunnen –in de meeste gevallen- goed leesbaar en volledig op het scherm worden getoond. Bij de apparaten met kleinere schermen worden deze documenten meestal geschaald (verkleind) waardoor deze niet meer te lezen zijn of wordt een pagina in delen getoond. De beide e-readers van iRex ondersteunen standaard een beperkt aantal e-book formaten. Door de mogelijkheid te bieden aan derden om applicaties te ontwikkelen voor de e-readers en de gebruiker zelf applicaties laten te installeren, kan de functionaliteit van de e-readers worden uitgebreid. Middels een opensource applicatie FBReader is het bijvoorbeeld mogelijke om meer document formaten te lezen. 3.2.4 Sony PRS-505 Sony is een partij die al langer aanwezig is in de e-book reader markt. Sinds 2004 is Sony op de Japanse markt met LIBRIé. Nu is Sony ook in Europa en de VS op de markt met de PRS-lijn, waarbinnen Sony PRS-505 de tweede generatie e-book reader is. Deze e-book reader zit qua grootte tussen de Hanlin V3 en iLiad 2nd Edition, is slechts 8 mm dik en heeft een metalen behuizing. Het leren beschermmapje geeft van de buitenkant een boekachtig imago. De Sony PRS-505 ondersteunt 8 grijswaarden en kan hiermee grafische elementen goed weergeven. De stand-by functie maakt snel opstarten mogelijk en levert ook een lange batterijlevensduur op. Voor de bediening maakt het apparaat net als de Hanlin V3 gebruik van veel knoppen. Aan de rechterzijde staan een achttal genummerde knoppen die onder andere helpen bij het sorteren van boeken op auteur, titel of datum. Aparte knoppen zijn aanwezig voor het afspelen van muziek. De Sony PRS-505 ondersteunt naast documenten in PDF formaat, een proprietary reflowable formaat BBeB ("BroadBand eBook"). Ook wordt het nieuwe E-pub formaat ondersteund. Het veelgebruikte Mobipocket formaat echter niet.

15

 

 

3.2.5 Cybook Gen3 Het Franse bedrijf Bookeen heeft halverwege 2007 de Cybook Gen3 op de markt gebracht. De Cybook Gen3 is gebaseerd op hardware van Netronix, net als een aantal andere e-book readers zoals de STARe-book, Astak en NUUT. De Cybook Gen3 is het eerste apparaat van Bookeen dat met E-Ink werkt. Hiervoor gebruikten zij LCD-schermen in hun e-book readers. De Cybook Gen3 is zeer licht in gewicht, slechts 174 gram. Het scherm is even groot als de Hanlin V3 en de Sony PRS505 en ondersteunt 4 grijswaarden. Het apparaat ziet er eenvoudig uit dankzij het beperkt aantal knoppen. De bediening gebeurt middels een navigatieknop rechts onderaan , een viertal knoppen aan de zijkant die toegang geven tot een aantal veelgebruikte functies (menu, terug, muziekspeler, delete) en een pop-up menu. De documenten die op de Cybook Gen3 staan worden in een grote lijst gepresenteerd, waarbij de gebruik kan kiezen hoeveel documenten per pagina worden getoond. Hierbij kan om het aantal documenten in de lijst te beperken op type document worden gefilterd. Indien beschikbaar wordt van een ebook een thumbnail getoond van de cover van het e-book. De Cybook Gen3 ondersteunt naast de PDF en Mobipocket e-book formaten ook het al wat oudere PalmDoc formaat. De Cybook Gen3 is ook uitgerust met een muziekspeler waarmee tijdens het lezen naar muziek kan worden geluisterd.

3.3 Overige e-book readers In de vorige paragraaf zijn de meest gangbare en in Nederland verkrijgbare e-book readers besproken. Om een indruk te geven van de ontwikkelingen die momenteel gaande zijn, volgen hieronder nog een overzicht van een aantal e-book readers die in de nabije toekomst worden verwacht of elders in de wereld worden verkocht. 3.3.1 Kindle van Amazon

16

 

 

Amazon is eind 2007 in Amerika begonnen met het verkopen van een e-book reader, de Kindle genaamd. Bijzonder aan de Kindle is dat deze de mogelijkheid biedt om direct vanaf de Kindle ‘online’ boeken te kopen in de bijbehorende Kindle store. Naast boeken wordt ook een scala aan kranten en meer dan 1000 bekende blogs online aangeboden (tegen betaling). De Kindle is hiertoe uitgerust met een snelle mobiele dataverbinding op basis van EVDO7 , een in Amerika toegepaste standaard voor 3G netwerken. Momenteel wordt gewerkt aan een Europese versie, die naar verwachting in 2009 op de markt zal komen. 3.3.2 Readius van Polymer Vision Het Nederlandse bedrijf Polymer Vision ontwikkelt op dit moment de Readius, een e-book reader met een uitrolbaar scherm. Het apparaat heeft hierdoor het formaat van een mobiele telefoon met een dikte van 21 mm. Het zeer dunne scherm werkt op basis van E-Ink technologie. Mede door het uitrolbare scherm en het compacte formaat van het apparaat, weegt het slechts (115gr), minder dan de helft van de meest andere e-book readers. Verder zal de Readius beschikken over draadloze connectiviteit (Bluetooth en HSDPA).

3.3.3 eBookwise van eBook Technologies Het Amerikaanse bedrijf eBook Technologies levert al enige jaren de ETI-2 (eBookwise 1150). Deze e-book reader heeft een LCD

7

Evolution-Data optimized or Evolution-Data only

17

 

 

scherm met 4 grijswaarden en een vergeleken bij de anderen een lage resolutie (half-VGA). De eBookwise 1150 heeft wel een touchscreen zodat aantekeningen gemaakt worden en een ingebouwde 33.6Kbps modem. Het apparaat is fors met een dikte van 3.8 cm. De eBookwise is een van de goedkoopste e-book readers met een prijs van beneden de €100. 3.3.4 jetBook van ECTACO ECTACO is een bedrijf dat elektronische vertaalmachines en woordenboeken produceert. ECTACO levert met de jetBook een e-book reader voorzien van een reflectief LCD scherm. Het apparaat is met zijn 5 inch scherm een slagje kleiner dan de meeste andere apparaten. De jetBook heeft als handigheid een T9 functie die gebruikt kan worden bij het zoeken naar woorden. ECTACO beweert dat 11.500 pagina’s gelezen kunnen worden zonder opladen. Verder heeft ECTACO een kostenloze service waarmee zoekopdrachten kunnen worden uitgestuurd om een boek te vinden. 3.3.5 Pro Mentor van Astak Astak heeft aangekondigd binnenkort een e-book reader, de Pro Mentor, uit te brengen met een 9.7 inch scherm op basis E-ink. Het apparaat zal worden geproduceerd door Netronix (EB-900). Het apparaat maakt gebruik van het Windows CE operating systeem, en zal voorzien zijn van een touchscreen met stylus en met Bluetooth en Wi-Fi connectiviteit. 3.3.6 Plastic Logic Plastic Logic ontwikkelt een e-book reader met een scherm gemaakt van kunststof in combinatie met E-Ink technologie. De e-reader heeft een afmeting van ongeveer een A4 en zal door het gebruik van een kunststof naar verwachting lichter en robuuster zijn dan andere e-book readers. De bediening zal naar verwachting volledig leunen op het gebruik van een touchscreen. Het apparaat zal in de eerste helft van 2009 op de markt verschijnen. 3.3.7 FLEPia van Fujitsu Het Japanse bedrijf Fujitsu heeft als een van de eersten een e-book reader, de FLEPia, met kleurenscherm op basis van E-Ink gedemonstreerd. De eerste FLEPia zal mogelijke een A4 formaat scherm hebben. Het is echter onbekend wanneer de FLEPia daadwerkelijk op de markt zal verschijnen.

18

 

 

19

 

 

4 Beschrijving gangbare e-book readers 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden van de vijf gangbare modellen e-book readers (Hanlin V3, Sony PRS 505, iLiad 2nd Edition, Irex Digital Reader 1000S, Cybook Gen3) de eigenschappen op gebied van content, weergave, gebruik en functionaliteiten nader toegelicht.

4.2 Content De E-book readers ondersteunen grofweg drie soorten content : tekstbestanden (ebooks, documenten), grafische content (afbeeldingen, foto’s) en audio (muziek, luisterboeken). 4.2.1 Bestandsformaten Voor zowel tekstbestanden, grafische content als audio bestaan er meerdere bestandsformaten waarin deze kunnen worden opgeslagen. Alle e-book readers ondersteunen PDF en TXT voor tekstbestanden. Daarnaast wordt het Mobipocket formaat als reflowable formaat door de meeste e-book readers ook ondersteund. Sony PRS-505 ondersteunt in plaats hiervan zijn eigen proprietary reflowable formaat BBeB ("BroadBand eBook") en de opkomende standaard E-pub . De ondersteuning voor HTML formaat om bijvoorbeeld een gedownloade internetpagina te zien, is vaak beperkt tot de functionaliteit die nodig is om statische content weer te geven. Zo worden alleen locale links (links binnen hetzelfde document) ondersteund en scripts, video en audio elementen worden niet ondersteund. Voor het weergeven van afbeeldingen ondersteunen de meeste apparaten de gangbare formaten als JPG, GIF en PNG. Voor het afspelen van audio bestanden wordt het MP3 formaat ondersteund. In tabel 1 wordt weergeven welke verschillende bestandsformaten de e-book readers ondersteunen.

 

Tabel 1 Bestandsformaten Sony PRS-505

ILiad 2nd Edition

iRex Digital Reader 1000S

Cybook Gen3

Model

Hanlin V3

Tekst

PDF, TXT, DOC, RTF, HTML, WOLF, CHM, FB2, Djvu, EPUB, PRC/MOBI, PPT, LIT

PDF, TXT, BBEB Book, EPUB

PDF, HTML, PRC/MOBI

PDF, TXT, PRC/MOBI

PDF, TXT, HTML, PRC/MOBI, PalmDoc, OEB-XHTML, Bookeen Multiformat

Grafisch

JPG

BMP, JPG, PNG, GIF

BMP, JPG, PNG

BMP, JPG, PNG, GIF

JPG, PNG, GIF

Audio

MP3

MP3, AAC

MP3

4.2.2 Digital Rights Management Zowel het PDF als Mobipocket formaat ondersteunen de mogelijkheid om DRM toe te passen. Geen van de e-book readers ondersteunt echter met DRM beveiligde PDF documenten. De Sony PRS-505 ondersteunt wel voor het eigen BBeB formaat DRM beveiliging, Marlin geheten.

4.3 Weergave Hier wordt gelet op de wijze waarop de tekst wordt weergegeven op het apparaat en hoe leesbaar de content is. Zie tabel 2 voor verdere details en verschillen tussen de e-book readers.

21

 

 

Tabel 2 Weergave

ILiad 2nd Edition

Irex Digital Reader 1000S

Model

Hanlin V3

Sony PRS-505

Cybook Gen3

Formaat scherm

90x120 mm

90x120 mm

122x163 mm

161x200 mm

90x120 mm

Resolutie (pixels)

800x600

800x600

768 x 1024

1024x1280

800x600

Grijswaarden

4

8

16

16

4

Rotatie

portrait, landscape

portrait, landscape

portrait, landscape

portrait, landscape,

portrait, landscape, rotatierichting

Zoomen

fit-pagina, fit-breedte, fit-hoogte

fit-pagina, fit-breedte

fit-pagina, fit-hoogte

fit-pagina

fit-pagina, fit-breedte, fit-hoogte

Fonts aanpassen 8

grootte, type

grootte, type

grootte

grootte

grootte, type

4.3.1 Schermgrootte Als de e-book readers vergeleken worden, zijn de schermen van de iLiad 2nd Edition en iRex Digital Reader 1000S het grootst (bijna A5 en A4). De andere drie modellen hebben een scherm van ongeveer A6-formaat. De schermgrootte heeft een grote invloed op de weergave als een e-book is opgemaakt voor een veel groter formaat dan het scherm zelf. Dit geldt bijvoorbeeld voor documenten in A4 formaat die getoond worden op een e-book reader met een klein 6 inch scherm. Een bladzijde moet dan of worden verkleind of over meerdere pagina’s worden

22

 

 

weergeven. In het eerste geval worden de letters erg klein. In het tweede geval kan de lezer het overzicht kwijt raken met name als er ook plaatjes of tabellen op een bladzijde staan die over meerdere pagina’s getoond moeten worden. Alle e-book readers bieden zoom en rotatie mogelijkheden om de documenten zo leesbaar mogelijk weer te geven. 4.3.2 Aantal grijswaarden Het aantal grijswaarden is met name van belang voor de goede weergave van grafische elementen in documenten. Ook bij het gebruik van opmaak in documenten kan er relevante informatie verloren gaan wanneer het aantal grijswaarden beperkt is. Bij de Hanlin V3 en de Cybook G3 ontbreekt hierdoor bijvoorbeeld bij sommige powerpoint presentaties (achtergrond) informatie. In de praktijk blijkt echter dat lagere grijswaarden op papier niet altijd tot een slechtere weergave leidt. De Sony PRS-505 en de Cybook Gen3 (respectievelijk 8 en 4 grijswaarden) gaan toch zeer goed om met de beschikbare grijswaarden en geven in de praktijk naar verhouding tekst en afbeeldingen erg goed weer. 4.3.3 Lettertype en -grootte Bij e-books in een reflowable formaat als Mobipocket of E-pub kunnen het lettertype en grootte worden aangepast. Het tekstverloop wordt in dat geval aangepast aan de schermgrootte; er zal naar gelang meer of minder tekst op het scherm te zien zijn. Per e-book reader verschilt het aantal mogelijke lettergroottes en ondersteunde lettertypes. Bij de Hanlin V3 en de Sony PRS-505 is bijvoorbeeld uit slechts 3 lettergroottes te kiezen, terwijl de iRex Digital Reader 1000S 14 lettergroottes ondersteunt. 4.3.4 Pagina-oriëntatie Alle apparaten kunnen de pagina’s in portret- of landschapsformaat weergeven. Cybook Gen3 heeft ook nog een optie waarbij de rotatierichting van het scherm kan worden aangepast. Dit is bijvoorbeeld handig voor een rechts- of linkshandig instelling.

23

 

 

4.4 Gebruik Hier wordt beschreven hoe het apparaat in het gebruik is. Daarvoor wordt gekeken naar het uiterlijk van de e-book reader, de leeservaring en stroomverbruik. Zie tabel 3 voor verdere details en verschillen tussen de e-book readers. Tabel 3 Gebruik Sony PRS-505

ILiad 2nd Edition

iRex Digital Reader 1000S

18 s

40 s 2 s (uit standby)

44 s

50 s

20 s

3 uur

USB: 4 uur, Net: 2 uur

2-3 uur

5 uur

5 uur

Batterijduur

9000 pagina’s

7500 pagina’s

10 uur

5-8 uur 9

8000 pagina’s

Refresh Rate

0.9 s

1.0 s

0.95 s

0.85 s

0.9 s

Model

Hanlin V3

Opstarttijd

Oplaadtijd

Cybook Gen3

4.4.1 Look & feel De fabrikanten van de e-book readers die hier vergeleken worden, hebben allemaal features ingebouwd om het apparaat te laten aanvoelen als een boek. Het meest in het oogspringend is de E-Ink schermtechnologie van de e-book readers waarmee de leesbaarheid van papier sterk wordt benaderd. Behalve de iRex Digital Reader 1000S hebben de e-book readers het formaat en gewicht vergelijkbaar met een leesboek en zijn de meesten voorzien van een (lederen) beschermhoes die doet denken aan de omslag van een boek. Ze misstaan daarmee

9

Power management is in de huidige software versie nog niet geïmplementeerd. Na implementatie hiervan zal dit enkele dagen zijn (volgens de leverancier).

24

 

 

niet in een boekenkast. Ook gebruikelijke functionaliteiten als het bladeren en plaatsen van bladwijzers ontbreken niet en zijn op een herkenbare wijze geïmplementeerd. Zo heeft de iLiad 2nd Edition een bladerknop die het omslaan van pagina’s benadert. Deze en iRex Digital Reader 1000S bieden nog de mogelijkheid om aantekeningen te maken in een boek met een stylus. De Sony PRS-505 heeft een bladwijzer functie waarbij een hoekje van de pagina visueel omgevouwen wordt, zodat je de pagina gemakkelijk kunt terugvinden. 4.4.2 Knoppen De meeste fabrikanten proberen een eenvoudig ogend apparaat aan te bieden. Er zitten weinig knoppen op het apparaat en ook de software is beperkt tot de essentie. Daarom is een e-book reader gemakkelijker te bedienen dan een PC, maar ook eenvoudiger dan een PDA of smartphone. De fabrikanten hebben duidelijke keuzes hebben gemaakt; dit is een apparaat dat vooral bedoeld is om boeken te lezen en niet om alle functies van een PDA of PC over te nemen. 4.4.3 Links-rechtshandige bediening De ondersteuning voor linkshandig gebruik is op alle modellen beperkt. Alleen de iRex Digital Reader 1000S heeft de locatie van de toetsen symmetrisch uitgevoerd. Hierdoor is het apparaat voor zowel de links- als de rechtshandigen makkelijk te bedienen. 4.4.4 Snelheid: opstarten Een e-book reader heeft net als een computer tijd nodig om op te starten. Bij de Hanlin V3 en Cybook Gen3 is deze alleszins acceptabel (~20 sec). De Sony PRS-505 gaat normaliter bij het uitzetten in stand-by, met zeer beperkt batterijverbruik. Aangezien het scherm nog steeds in de stand-by stand leesbaar is en het opstarten daarna om de pagina om te slaan heel snel gaat (2 sec), werkt dit bijzonder prettig. Alleen via het instelmenu lukt het om het apparaat echt uit te zetten. Bij zowel iLiad 2nd Edition en iRex Digital Reader 1000S duurt het opstarten erg lang (rond de 45 sec). IRex heeft aangegeven dat de iRex Digital Reader 1000S in de nabije toekomst voorzien zal worden van een standby functie. Hiermee zou de opstartsnelheid vergelijkbaar worden met de andere apparaten. 4.4.5 Snelheid: tijdens gebruik Naast de opstarttijd is de tijd die het kost om te navigeren door de menu’s, het openen van een e-book en het bladeren van belang voor de gebruikservaring. Het bladeren en verversen van menuschermen gaat minder snel dan bijvoorbeeld op een PC. Dit heeft vooral te maken met de verversingsnelheid van het scherm. Tevens treedt er een duidelijk zichtbare flikkering op omdat de pagina in zijn geheel wordt ververst. Tijdens het bladeren door een boek is de snelheid nog net acceptabel, omdat het vergelijkbaar is met de tijdsduur voor het fysiek omslaan van een bladzijde. Maar snel even door een grote hoeveelheid pagina’s bladeren is

25

 

 

helaas niet goed mogelijk op de huidige e-book readers. Dit wordt opgevangen door de mogelijkheid om gericht naar een bepaalde pagina te gaan of de bladerknop wat langer in te drukken om meerdere pagina’s over te slaan. Niet alleen de traagheid van de E-Ink technologie is merkbaar, maar bij complexe documenten (bijvoorbeeld een PDF met veel grafische elementen) kan het openen van documenten en weergeven van een nieuwe pagina lang duren (meerdere seconden), wat storend werkt. Snellere processors en verbeteringen in de schermtechnologie zullen hier op termijn verbetering in moeten brengen. 4.4.6 Batterijverbruik Het batterijverbruik is bij de meeste e-book readers ruim voldoende om bij gemiddeld gebruik een dag te kunnen lezen. ILiad 2nd Edition en iRex Digital Reader 1000S presteren minder in dit opzicht. Dat komt deels door de ondersteuning van een touchscreen die energie kost. De iRex Digital Reader 1000S scoort op dit moment het minst vanwege het ontbreken van power management functionaliteit, die moet zorgen voor een efficiënt energieverbruik. De verwachting is echter dat dit met een nieuwe software versie zal zijn verbeterd en het apparaat zuiniger zal zijn. 4.4.7 Opladen Het opladen van e-book readers duurt enkele uren (2 tot 5 uur) en vindt plaats via een 220V stroomadapter of door de e-book reader via USB aan een PC te koppelen. De meeste apparaten ondersteunen beide mogelijkheden. Een nadeel van laden via USB is dat dit over het algemeen langer duurt. Bovendie kunnen de Sony PRS-505, iLiad 2nd Edition en Cybook Gen3 kunnen tijdens het opladen via USB niet worden gebruikt.

26

 

 

4.5

Functionaliteiten

Hier wordt besproken wat de verschillende functionaliteiten zijn van de e-book readers. Zie tabel 4 voor verdere details en verschillen tussen de e-book readers. Tabel 4 Functionaliteit

Sony PRS-505

ILiad 2nd Edition

iRex Digital Reader 1000S

3.5 mm

3.5 mm

-

Touch screen

Ja

Ja

Wi-Fi

802.11B/G

802.11B/G

Ethernet

10/100MB (externe travelhub)

Model

Hanlin V3

Cybook Gen3 2.5 mm

Hardware functionaliteit Koptelefoonaansluiting

3.5 mm

USB

USB 1.1

USB 2.0

USB 1.1

USB 2.0

Type geheugenkaarten

SD, MMC

SD, MMC, SD, MMC, CF SD, MMC, SDHC, SDHC (niet Memory formeel) stick pro duo

USB 2.0 SD

Software functionaliteit Synchronisatie Software Development Kit

via USB

via USB

Ja

Nee

Ja

Ja

Nee

Lezen tijdens opladen

Ja

niet bij opladen via USB

niet bij opladen via USB Ja

Ja

niet bij opladen via USB

Woordenboek

Nee

Nee

Ja

Ja

Ja

Aantekeningen

Nee

Nee

Ja

Ja

Nee

Bladwijzers

Ja

Ja

Nee

Ja

Ja

Algemeen

27

 

 

4.5.1 Algemene functionaliteiten Er zijn enkele basisfuncties die in alle apparaten terugkomen waaronder het kunnen zoeken naar boeken (onder andere op titel, auteur of trefwoord) en gericht zoeken naar pagina’s. Verder is het mogelijk om bij alle besproken apparaten de inhoudsopgave van een boek te gebruiken om snel te navigeren, om in te zoomen op de weergave op het scherm of die te roteren. 4.5.2 Lezen Uiteraard is het kunnen lezen van boeken de belangrijkste functie van het apparaat. Naast boeken is er echter een enorme diversiteit aan digitaal leesmateriaal zoals kranten, tijdschriften, stripboeken tot en met een hele encyclopedie. In principe ondersteunen alle modellen deze vormen, mits ze in de juiste bestandsformaten worden aangeboden. Daarnaast hebben de Cybook Gen3, iLiad 2nd Edition en iRex Digital Reader 1000S ook een woordenboekfunctie die het mogelijk maakt om in boeken de betekenis van een woord op te zoeken. 4.5.3 Annotaties, schrijven of tekenen Op dit moment ondersteunen alleen de iLiad 2nd Edition en iRex Digital Reader 1000S invoermogelijkheden door middel van een stylus. In de nabije toekomst zullen ook meer modellen uitkomen die dit kunnen. De meest gebruikte functie is het maken van annotaties in teksten. Annotaties worden opgeslagen in het document en kunnen ook weer eenvoudig verwijderd worden. Een geannoteerd document kan overigens niet opgeslagen worden onder een andere naam. Ook is de annotatie-ondersteuning slechts voor één persoon. Met meerdere mensen een document uitwisselen en elkaars annotaties aanvullen is daardoor lastig. Door de trage reactie van het scherm is het helaas niet geschikt om langdurig teksten te schrijven of goed te tekenen. Dat komt omdat de tekst pas na enkele momenten op het scherm verschijnt waardoor het niet intuïtief is in gebruik.

28

 

 

Handschriftherkenning wordt niet ondersteund 10 . Dit kan wel achteraf plaatsvinden op de PC met meer rekenkracht en geschikte software. Daarom zijn de huidige versies vooral geschikt voor zeer beperkte invoer, zoals het bedienen van menu’s, of bijvoorbeeld het invullen van een Sudoku-puzzel. 4.5.4 Documenten op de e-book reader zetten Documenten kunnen op de e-book reader worden gezet door deze via een USB verbinding aan een PC te koppelen of door documenten op een geheugenkaart te zetten en de geheugenkaart vervolgens in de e-book reader te plaatsen. Voor documenten die met DRM tegen kopiëren zijn beveiligd is hiervoor speciale software op de PC nodig van bijvoorbeeld een Mobipocket desktop applicatie of bij de Sony PRS-505 de Sony Connect software. Bij de Cybook Gen3 dienen de documenten volgens een specifieke mapstructuur te worden opgeslagen, wat verwarrend kan zijn voor de gebruiker als hij documenten op de e-book reader wil zetten. iRex biedt middels hun PC companion software nog extra ondersteuning om documenten automatisch over te zetten wanneer de e-book reader via USB worden aangesloten op een PC. De iLiad 2nd Edition ondersteunt uit de vijf modellen als enige connectiviteit via WiFi en ethernet. Indien documenten online worden aangeboden, kunnen deze hierdoor in principe direct op de e-reader worden gezet. Dat wil zeggen zonder dat de gebruiker deze eerst op zijn PC moet downloaden en vervolgens over moet zetten naar de e-reader . Hiervoor is echter wel speciale software nodig zowel aan de kant van de distribuerende partij als op de e-reader zelf. Het is mogelijk dergelijke software zelf te ontwikkelen dankzij de openheid van de iLiad 2nd edition IRex biedt echter ook de mogelijkheid om –tegen betaling- gebruik te maken van hun distributieplatform, iDS geheten.

10

Niet voor annotaties, wel als optie bij een virtueel toetsenbord voor specifieke besturing van het

apparaat.

29

 

 

4.5.5 Muziek luisteren Hanlin V3, Sony PRS-505 en Cybook Gen3 ondersteunen standaard de mogelijkheid om muziek te luisteren. De apparaten zijn hiertoe uitgerust met een -over het algemeen simpele- muziek applicatie, een koptelefoonaansluiting en volumeknoppen. De geluidskwaliteit van de hoofdtelefoons die bijgeleverd worden, is niet bijzonder goed. De Cybook heeft bovendien een niet standaard koptelefoon aansluiting, waardoor het lastig is om een andere koptelefoon te gebruiken op het apparaat. Een handige functionaliteit is dat muziek op de achtergrond kan worden afgespeeld, bijvoorbeeld tijdens het lezen van een boek. Bij de Cybook Gen3 is er tijdens het lezen geen indicatie dat de muziekspeler aanstaat, wat ertoe kan leiden dat muziekspeler ongemerkt aan staat, zelfs als de koptelefoon niet ingeplugd is. Dit kan vervelend zijn omdat door het afspelen van muziek de batterij sneller opraakt. De Hanlin V3 heeft naast een indicator op het scherm een detectie of er een hoofdtelefoon is aangesloten en stopt de muziek zodra die is losgekoppeld. 4.5.6 Uitbreiden functionaliteit Bij iLiad 2nd Edition, iRex Digital Reader 1000S en de Hanlin V3 worden een Software Development Kit (SDK) geleverd waarmee software ontwikkelaars zelf software kunnen ontwikkelen om de functionaliteiten van deze e-book readers uit te breiden. Dit kan gaan om uitbreiding van bestaande functies, bijvoorbeeld ondersteuning van een ander bestandsformaat of ook om een geheel nieuwe applicatie, bijvoorbeeld een web browser, e-mail applicatie of een boekenwinkel. De leveranciers hopen dat zowel dat professionele software ontwikkelaars als open source communities applicaties zullen ontwikkelen om daarmee hun e-book readers aantrekkelijker te maken. Tot op heden gebeurt dit echter in beperkte mate. Voor de iLiad 2nd Edition en iRex Digital Reader 1000S zijn er enkele voorbeelden. FBReader is een opensource applicatie waarmee e-book in diverse formaten (bijvoorbeeld e-Pub, chm, Palmdoc, RTF) gelezen kunnen worden. Deze applicatie is zowel op iLiad 2nd Edition als iRex Digital Reader 1000S beschikbaar. The iNewsStand application is een applicatie voor de iLiad 2nd edition waarmee e-books (in diverse formaten), RSS feeds, Sudoku puzzels kunnen worden gedownload vanaf de de feedbooks.com website naar de e-reader.

30

 

 

5 e-book readers in het onderwijs 5.1 Inleiding In de voorgaande hoofdstukken zijn de e-book readers in het algemeen besproken en is een aantal e-book readers nader belicht. Dit hoofdstuk richt zich op de toepassing van e-book readers in het middelbaar en hoger onderwijs. In paragraaf 5.2 wordt een aantal toepassingsmogelijkheden –nu en in de toekomst- besproken en in paragraaf 5.3 worden vervolgens een aantal criteria besproken voor het selecteren van e-book readers voor het onderwijs.

5.2 Toepassingsmogelijkheden De meeste e-book readers, die op dit moment op de markt zijn, bieden naast de voornaamste functie van het lezen van e-books nog een aantal vooral ondersteunende functies, zoals het plaatsen van bladwijzers en het opzoeken van woorden in een woordenboek. Aanvullend wordt veelal nog de mogelijkheid geboden om muziek (of gesproken teksten) af te spelen. Slechts een enkel apparaat biedt momenteel extra functionaliteiten als het invoeren van data middels een touchscreen en stylus en connectiviteit met het internet. Uitgaande van de basis leesfunctionaliteit van e-book readers, is de voornaamste toepassing van e-book readers in het onderwijs het consumeren van digitaal lesmateriaal, waarbij het huidige fysieke lesmateriaal (boeken, syllabi, etc.) wordt vervangen. Voor leerlingen/studenten ligt de toegevoegde waarde van e-book readers vooral in het reduceren van het volume en gewicht van het lesmateriaal. Voor onderwijsinstellingen en uitgeverijen geldt dat de kosten van lesmateriaal en distributie omlaag kunnen. Docenten kunnen eenvoudiger lesmateriaal personaliseren. Zij kunnen het lesmateriaal aanpassen en/of aanvullen met materiaal uit andere bronnen en op deze manier zijn eigen lespakket samenstellen en deze ook delen met andere docenten. De mogelijkheid om data te kunnen invoeren op een e-book reader biedt nieuwe voordelen. Leerlingen kunnen elementen highlighten en (korte) aantekeningen maken bij het lesmateriaal zoals zij (meestal in het hoger onderwijs) gewend zijn op papier. Ook kunnen bijvoorbeeld oefeningen uit werkboeken dan digitaal worden gemaakt. Verdere ontwikkelingen van bijvoorbeeld specifieke software voor het afnemen van toetsen en het toevoegen van handschriftherkenning, toetsenborden (virtueel of fysiek) zullen in de toekomst de inzetbaarheid van e-book readers nog verder vergroten.

31

 

 

Het toevoegen van connectiviteit aan e-book readers maakt dat het mogelijk wordt zonder tussenkomst van een PC documenten op een e-book reader te zetten en die eventueel ook ervan af te halen. Het verspreiden van lesmateriaal wordt hiermee nog eenvoudiger en flexibeler, zeker als onderwijsinstellingen bijvoorbeeld draadloze toegang in combinatie met een elektronische leeromgeving (ELO) aanbieden. Ook het verzamelen van werkstukken of toetsresultaten behoort dan tot de opties. Verdere interactiviteit zoals toegang tot internet, onderlinge communicatie en interactie met andere elektronische leermiddelen als bijvoorbeeld smartboards, behoort binnen de toekomstige mogelijkheden van e-book readers. Deze toepassingen vereisen echter verdere ontwikkeling van zowel hard- en software van de e-book readers. Het inzetten van e-book readers in het onderwijs biedt allerlei mogelijkheden. Het zal echter op alle betrokken partijen - leerlingen, docenten, onderwijsinstellingen, uitgevers- een grote impact hebben. Onder andere processen en werkwijzen zullen veranderen. Vanwege de te verwachten verdere ontwikkeling van e-book readers zal in de komende jaren per situatie gekeken dienen te worden hoe en welke e-book readers het beste kunnen worden toegepast. Hierbij zal eventueel ook een afweging tussen andere mogelijke leermiddelen, zoals de momenteel populaire notebooks, gemaakt dienen te worden.

5.3 Criteria voor gebruik in het onderwijs Zoals in 5.2 beschreven, kunnen e-book readers vandaag de dag in z’n eenvoudigste vorm worden gebruikt in het onderwijs, namelijk als vervanging van bestaande gedrukte lesmateriaal. Hierbij is een belangrijke eis dat met e-book readers hetzelfde gemak ervaren wordt. Gebruikers van e-book readers voornamelijk leerlingen- en de omgeving waarin de e-book readers gebruikt worden brengen ook eisen met zich mee. In tabel 5 is een overzicht van aspecten genoemd die in overweging genomen dienen te worden bij het selecteren van een e-book reader voor een bepaalde onderwijssituatie. In de volgende paragrafen wordt een toelichting gegeven op welke manier deze aspecten vertaald kunnen worden naar onderwijsspecifieke eisen.

32

 

 

Tabel 5 E-book reader aspecten Algemeen Prijs Design Afmetingen apparaat Gewicht Robuustheid (duurzaamheid) Accessoires/personalisatie Technologie Performance (opstart snelheid, reactie snelheid, bladeren, etc) Opladen Batterij SDK Basis software mogelijkheden Extra software User interface Scherm Connectiviteit Synchronisatie mogelijkheden / automatisch downloaden of installeren boeken Opslagcapaciteit: intern en extern Bestandsformaten DRM ondersteuning Bruikbaarheid Instelmogelijkheden hardware/software (bediening, taal, performance, etc) Basis bediening hardware Bediening software Gebruikers ondersteuning Learnability (leercurve) 5.3.1

Algemene eisen

Leerlingen moeten de e-book reader elke lesdag naar school meenemen in hun tas. Robuustheid van de e-book reader, alsmede het formaat en gewicht zijn daarom belangrijke factoren. Indien het product aangeschaft wordt, zouden minimaal een oplader en een beschermhoes meegeleverd moeten worden. 5.3.2 Technologie De komst van een e-book reader zou geen negatieve invloed mogen hebben op een les. Opstarten van een e-book reader mag niet te veel tijd kosten, evenals het bladeren door een e-book. De batterij dient minstens een lesdag mee te kunnen en bij voorkeur is het mogelijk om tijdens het opladen – vanwege de lange oplaadtijd de e-book reader ook te gebruiken, zodat bijvoorbeeld na een lesdag ook onmiddellijk huiswerk gemaakt kan worden. Het lesmateriaal dient duidelijk te kunnen worden weergeven. Het scherm dient daarvoor voldoende grijswaarden te

33

 

 

ondersteunen en het scherm dient niet te klein te zijn om overmatig geblader te vermijden en om voor de lezer de samenhang van tekst en/of tekst met figuren te behouden. De distributie van lesmateriaal moet eenvoudig zijn, bijvoorbeeld door deze op een geheugenkaart te zetten. En het geheugen moet voldoende zijn om materiaal voor één lesperiode te kunnen bevatten. Ondersteuning voor woordenboeken is een pre.

5.3.3 Bruikbaarheid Ondanks het feit dat de gebruikers leerlingen zijn - gebruikers die over het algemeen zeer bekend zijn met digitale apparaten - moeten ook ten aanzien van de bruikbaarheid eisen gesteld worden. Het gebruik van een e-book reader mag geen negatieve invloed hebben op het leervermogen van leerlingen. Het is dus belangrijk dat het gebruik van een e-book reader snel te begrijpen is en gemakkelijk te bedienen is (voor zowel links- als rechtshandigen). Hierbij hoort een gebruiksvriendelijke en begrijpelijke handleiding. Leerlingen moeten snel naar een bepaalde pagina kunnen bladeren en ook de mogelijkheid hebben om bladwijzers te plaatsen. De bedieningstaal is op zijn minst Engels, maar bij voorkeur Nederlands. Voor slechtzienden is het daarnaast wenselijk als het apparaat een zoomfunctie heeft.

34

 

 

6 Appendix Deze appendix bevat een uitgebreid overzicht van de specificaties van de bekeken e-book readers: Hanlin V3, Sony PRS-505, iLiad 2nd Edition, iRex Digital Reader 1000S en Cybook Gen3 Tabel 6 Algemene eigenschappen Model

Hanlin V3

Sony PRS-505

ILiad 2nd Edition

iRex Digital Reader 1000S

Cybook Gen3

Fabrikant

Tian Jinke Electronics

Sony

iRex

iRex

Bookeen

Prijs In september 2008

€ 329

€ 299

€ 599

€ 599

€ 360 € 460

(deluxe)

Afbeelding

Afmetingen

184 x 120.5 x 9.9 mm

175 x 122 x 8 mm

217 x 155 x 16 mm

268 x 217 x 12 mm

188 x 118 x 8.5 mm

Gewicht

200 g

250 g

435 g

570 g

174 g

35

 

 

Tabel 7 Technische specificaties Model

Hanlin V3

Sony PRS-505

ILiad 2nd Edition

iRex Digital Reader 1000S

CPU

Samsung Arm 9 200 MHz

i.MXL MC9328MXL VP20 (ARM920T, 200 MHz)

Intel X-Scale Freescale 400 MHz i.MX31L

Samsung S3C2410 (ARM920T 200 MHz)

RAM

32 MB

128 MB

64 MB

16 MB

128 MB

ROM

8 MB

Flash

2 MB (NOR)

2 MB (NOR) 256 MB (NAND) (~210 MB voor gebruiker beschikbaar)

256 MB (~128 MB voor gebruiker beschikbaar)

Audio

3.5 mm aansluiting

3.5 mm

3.5 mm, aansluiting, speaker

OS

Linux

Linux

Linux

Linux

Linux

Opstarttijd

~18 s

~40 s

~44 s

~60 s

~20 s

Nee

Ja

Ja

Nee

Li-ion 950 mAh

Li-ion

Li-ion 1300 mAh (2-cells)

Li-ion 1300mAh

Li-Polymer 1000 mAh

Levensduur

9000 pag’s

7500 pag’s

10 uur

5-6 uur

8000 pag’s

Opladen

USB, Netvoeding

USB, Netvoeding

Netvoeding

USB

USB, Netvoeding

3 uur

USB: 4 uur, Net: 2 uur

2-3 uur

5 uur

5 uur

Ja

Nee

Nee

Ja

Nee

Service Ja Development Kit Batterij

Oplaadtijd Lezen tijdens laden met USB

36

 

Cybook Gen3

128 MB (alleen voor OS en applicaties)

512 MB

2.5 mm aansluiting

 

Tabel 8 Scherm specificaties Model

Hanlin V3

Technologie

Sony PRS-505

ILiad 2nd Edition

iRex Digital Reader 1000S

Cybook Gen3

E Ink Vizplex E Ink Vizplex E Ink

E Ink

E Ink Vizplex

Grootte

90x120 mm

90x120 mm

122x163 mm

161x200 mm

90x120 mm

Resolutie

800x600

800x600

768 x 1024

1024x1280

800x600

Grijswaarden

4

8

16

16

4

Rotatie opties

portrait, landscape

portrait, landscape

portrait, landscape

portrait, landscape, flipped

portrait, landscape, flipped

Refresh rate

0.9 s

1.0 s (0.5 s 0.95 s in 2 grijswaarden modus)

0.85 s

0.9 s

Touch screen

Geïntegreerd Wacom® Penabled® sensor board

Geïntegreerd Wacom® Penabled® sensor board

Touch sensor

Stylus (Wacom® Slim Pen)

Stylus (Wacom® Slim Pen)

ILiad 2nd Edition

iRex Digital Reader 1000S

Wi-Fi

802.11b/g

802.11b/g

Ethernet

10/100 Mb

Tabel 9 Communicatie en opslagmedia Model

Sony PRS-505

Cybook Gen3

USB

USB 1.1

USB 2.0

USB 1.1

USB 2.0

USB 2.0

SD

Ja

Ja

Ja

Ja

Ja

MMC

Ja

Ja

Ja

Ja

SDHC

Ja

Memory Stick Pro Duo

Ja

CF

37

 

Hanlin V3

Formeel niet

Type I & II

 

Tabel 10 Overig Model

Hanlin V3

Sony PRS-505

ILiad 2nd Edition

iRex Digital Reader 1000S

Bijgeleverde software

WOLF maker Adobe digital ILiad / printer Editions, Companion eBook Software Library

ILiad Companion Software

220 V Oplader

Ja

USB kabel

Ja

SD kaart

1 GB

Bescherming

Omslag

Ja Ja

Ja

Omslag (niet Tas bijgeleverd)

Bij de Luxe Ja

Ja

1 GB

2 GB

Omslag (niet Omslag (niet bijgeleverd) bijgeleverd)

Extra batterij Handleiding

 

Ja Hardcopy

Ja

Quickstart card

Travel hub

Ja

Stylus

Ja

38

Cybook Gen3

Quickstart guide Ja

Hardcopy

 

Tabel 11Ondersteunde bestandsformaten Model

Hanlin V3

Sony PRS-505

ILiad 2nd Edition

iRex Digital Reader 1000S

Cybook Gen3

PDF

Ja

Ja

Ja

Ja

Ja

TXT

Ja

Ja

Ja

Ja

Ja

DOC

Ja

Via PDF printer

RTF

Ja

Via PDF printer

HTML

Ja

WOLF

Ja

CHM

Ja

FB2

Ja

Djvu

Ja

PRC / Mobipocket

Ja

Ja (beperkte vorm)

Ja (beperkte vorm)

Ja (beperkte vorm)

Ja

Ja

Ja

PalmDoc

Ja

BMP JPG

Ja

Ja

Ja

Ja

Ja

Ja

Ja

TIFF

Binnenkort

PING

Ja

GIF

Ja

MP3

Ja

AAC

Ja

Ja

Ja

Ja

Ja Ja

Ja

ZIP

Ja

RAR

Ja

PPT

Ja

LIT

Ja

BBeB

Ja Ja

Ja

OEB-XHTML

Ja

Bookeen® Multiformat

Ja

39

 

Ja

Ja

TTF

EPUB

Ja

 

Tabel 12 DRM ondersteuning Model

Hanlin V3

Mobipocket

Ja

Adobe ADEPT (EPUB/PDF) WOLF

Ja Ja

Marlin DRM (BBeB)

Ja

Open-MG

Ja

40

 

Sony PRS-505

ILiad 2nd Edition

iRex Digital Reader 1000S

Cybook Gen3

Ja

Ja

Ja

 

41

 

 

Pilotonderzoek Gebruik E-reader bij de opleiding Geneeskunde Leids Universitair Medisch Centrum

EINDRAPPORT D.A.Kies en P.G.M. de Jong

31 december 2008 SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

 

INHOUDSOPGAVE

Samenvatting ............................................................................................................................. 3 Achtergrond ................................................................................................................................ 4 Innovativiteit................................................................................................................................ 4 Doelstelling van deze pilot.......................................................................................................... 5 Opzet van het onderzoek ........................................................................................................... 6 Resultaten van de enquête ........................................................................................................ 7 De focussessie ......................................................................................................................... 14 Discussie .................................................................................................................................. 15 Conclusies ................................................................................................................................ 15 Bijlagen ..................................................................................................................................... 17 1. Poster gepresenteerd op NVMO congres, 13+14 november 2008, Egmond aan Zee .... 17 2. Artikel verschenen in Mare, november 2008 .................................................................... 18 3. Artikel verschenen in Cicero, 15 december 2008 ............................................................. 19 4. Enquête afgenomen in laatste week van het onderzoek.................................................. 20 5. Enquête afgenomen na tentamen .................................................................................... 22 6. Uitslag Enquêtes............................................................................................................... 24

 

2

 

Samenvatting Dit rapport beschrijft de resultaten van een pilotonderzoek met E-readers in het medisch onderwijs aan het LUMC in Leiden. In het onderzoek is gekeken naar de geschiktheid van deze technologie voor het studentenonderwijs. Het blijkt dat het gebruik van de reader niet aansluit bij de werkwijze van studenten tijdens het studeren. Het apparaat is echter wel bij uistek geschikt voor studiemomenten buitenshuis of onderweg.

 

3

 

Achtergrond Al enige jaren bestaat de trend om steeds meer documenten digitaal op te slaan, maar het (opnieuw) lezen ervan vanaf een computerbeeldscherm heeft toch zo zijn nadelen. Als antwoord hierop zijn de E-readers ontwikkeld. Handzame apparaten speciaal bedoeld voor het lezen van tekst. Ze maken gebruik van een nieuwe schermtechniek waarbij lezen van het scherm veel aangenamer is dan van een computerbeeldscherm. In de loop van vorig jaar zijn E-readers op de consumentenmarkt beschikbaar gekomen. In dit pilotonderzoek wilden we een aantal vragen beantwoorden met betrekking tot het gebruik van de E-reader in het curriculum Geneeskunde. Uiteindelijk wilden we hiermee antwoord kunnen geven op de vraag of de E-reader een reële kandidaat is om de huidige stapel studieboeken te vervangen. Deze pilot bouwt voort op een oriënterend onderzoek dat binnen het Onderwijscentrum Inwendige Geneeskunde van het LUMC is uitgevoerd met de iLiad E-reader van iRex. Daarbij is onderzocht wat er bij komt kijken om bestaande software om te zetten naar het noodzakelijke formaat voor een E-reader. In dit vooronderzoek zijn al contacten gelegd met uitgeverij BSL die daartoe een leerboek ter beschikking heeft gesteld. In het onderzoek is ook nauw contact geweest met producent en ontwikkelaar iRex Technologies.

Innovativiteit De afgelopen jaren zijn verschillende methoden en apparaten ontwikkeld om teksten op een praktische manier leesbaar en vooral draagbaar te maken. Eén van de ontwikkelde technieken betreft de E-ink, ofwel elektronische inkt. Elektronische inkt bestaat uit capsules die in meer of mindere mate zwart kunnen worden, afhankelijk van een positieve of negatieve lading (zie figuur). Deze techniek zorgt ervoor dat het scherm stilstaat, waar dit bij moderne CRT en TFT technieken niet het geval is. Vanwege de E-ink techniek is de kijkhoek naar alle zijden bijna 180° en is het lezen van het scherm, in tegenstelling tot het lezen van een CRT of TFT scherm, geen extra belasting voor de ogen. De E-reader is nog maar zeer kort op de consumentenmarkt verkrijgbaar. Er zijn een aantal bedrijven die een E-reader hebben uitgebracht, zoals iRex technologies, Bookeen en Sony. Wij hebben tijdens deze proef gebruik gemaakt van de laatste versie van de E-reader van iRex, de DR1000-S.

 

4

 

Uitgeverijen hebben nog niet veel content voor E-readers omdat er nog maar weinig gebruikers zijn, en er zijn nog maar weinig gebruikers omdat er nog nauwelijks content is. Wij hopen in deze pilot meer inzicht te krijgen in deze impasse en wellicht te helpen deze te doorbreken. Er zij daartoe contacten gelegd met de uitgeverijen Elsevier, Reed Business, Elsevier Health, Bohn Stafleu van Loghum, Lippincott Williams and Wilkins en McGraw-Hill om deel te nemen aan de pilot door content beschikbaar te stellen. Indien in de toekomst veel of misschien wel alle leerboeken in het hoger onderwijs ook digitaal beschikbaar komen, ontstaat de mogelijkheid om de fysiek grote hoeveelheid leerboeken en syllabi te vervangen door 1 klein en handzaam apparaat. Dit zou de bereikbaarheid van informatie enorm kunnen bevorderen, aangezien de student dan al zijn leerboeken kan raadplegen op elk gewenst moment en elke gewenste plek. Ook de snelle hyperlink mogelijkheden binnen een digitaal boek en de mogelijkheid om handgeschreven aantekeningen toe te voegen bieden interessante mogelijkheden in onderwijs. De vraag is echter of deze werkwijze wel aansluit bij de onderwijspraktijk.

Doelstelling van deze pilot Er is nog maar weinig ervaring met E-readers in het onderwijs. In de pilot is met name aan twee vraagstukken aandacht gegeven. Ten eerste is gekeken naar de technische aspecten van het gebruik van moderne E-readers in het onderwijs. Ten tweede is bekeken in hoeverre een dergelijk apparaat daadwerkelijk geschikt is om te worden gebruikt in het onderwijs en wat de educatieve mogelijkheden ervan zijn. Als basismateriaal is aan de studenten een PDF versie aangeboden van syllabi en door de docent verspreidde materialen. Daarnaast is er een groot aantal gedeelten van lesstof uit studieboeken op de E-reader aangeboden. Er is onderzocht of de studenten deze nieuwe manier van presenteren van de stof waarderen en gebruiken. In de studie zijn de volgende vragen beantwoord: 1. Is de leesbaarheid en kwaliteit van het scherm en het gebruiksgemak van de E-reader voldoende om toegepast te kunnen worden in onderwijssituaties? Dit met name in het kader van de opleiding Geneeskunde. 2. Wat is de kwantiteit, kwaliteit en de bruikbaarheid van medische content die beschikbaar is voor de E-reader? 3. Sluit het apparaat en de filosofie erachter aan bij de leerpraktijk van medische studenten?

 

5

 

Opzet van het onderzoek Het pilotonderzoek beslaat een periode van 4 maanden. In de eerste maanden zijn een aantal voorbereidende activiteiten uitgevoerd. Zo is de noodzakelijke apparatuur geïnstalleerd en zijn de noodzakelijke blokboeken omgezet naar PDF. Daarnaast is het overleg met de uitgeverijen aangegaan. De hiervan verkregen boeken werden geoptimaliseerd voor gebruik op de E-readers. Vervolgens zijn een 15 E-readers onder evenzoveel studenten uitgeleend. We hebben daarvoor alle leden van onderwijsgroep 7 van een E-reader voorzien. Tot de keuze van deze werkgroep is gekomen omdat het eerste aantal werkgroepen, 1 t/m4 vaker gemiddeld betere studenten bevatten, net als de latere groepen, 18 t/m 24, vaker gemiddeld slechtere. Aangezien wij streefden naar een representatieve groep, werd groep 7 willekeurig uit de tussenliggende groepen gekozen. Door de natuurlijke verdeling van studenten over werkgroepen gaan we ervan uit dat dit een representatieve groep van studenten oplevert. Er is gekozen voor een complete werkgroep, zodat de studenten elkaar op weg kunnen helpen en elkaar kunnen stimuleren in het gebruik van de E-reader. Het onderzoek is uitgevoerd tijdens het onderwijsblok Borst, dat startte op 10 november 2008. Op de eerste dag van het blok is de werkgroep bijeengekomen voor een startbijeenkomst waarin de achtergrond van de studie werd toegelicht en de apparatuur werd uitgedeeld, vergezeld van een korte instructie. De studenten hebben daarbij een verklaring ondertekend voor gepast gebruik van de ter beschikking gestelde materialen. In de laatste week van blok Borst is op 15 december 2008 een evaluatie gehouden in de vorm van een focusgroep. Deze bijeenkomst bestond uit het invullen van een papieren enquête en een discussie/evaluatiegesprek. Bij het tentamen van het blok Borst op 19 december 2008 zijn de E-readers weer ingenomen. Aansluitend aan het onderwijsblok is het kerstvakantie. De studenten zijn als afsluiting nog via een vragenlijst per e-mail ondervraagd in hoeverre de E-reader nog een rol heeft gespeeld bij de voorbereidingen op het tentamen. Er is specifiek gekozen de focusgroep niet na het tentamen te houden maar vroeg in de week daarvoor, aangezien de studenten na het tentamen kerstvakantie hadden en wij verwachtten dat de participatie miniem zou zijn.

 

6

 

Resultaten van de enquête In de laatste week is een enquête afgenomen die inging op de volgende aandachtsgebieden: -mate en vorm van gebruik -technische aspecten -de boeken en documenten -algemene indruk -mogelijke verbeteringen De afgenomen enquête bestond uit 109 vragen, waaronder meerkeuze-vragen, open vragen en prioriteitslijsten. De enquête werd volledig ingevuld door 14 van de 15 studenten. De student die niet mee is genomen in het onderzoek was niet aanwezig bij de focusgroep en heeft de enquête niet teruggezonden na email-contact. Gebruik Het eerste deel van de enquête vroeg naar de mate van gebruik van de E-reader en tijdens welke onderwijsvormen. Onder de verschillende onderwijsvormen onderscheiden wij collegedagen, dagen waarop voornamelijk colleges gevolgd worden, werkgroepdagen waarop voornamelijk een werkgroep gevolgd wordt en studiedagen, dagen waarop geen onderwijs gevolgd wordt, maar zelfstandig gestudeerd wordt. Het blok Borst bevatte 14 collegedagen en 4 werkgroepdagen. De studenten gaven in de enquête aan dat gemiddeld op 8 dagen de E-reader mee werd genomen naar een collegedag, dus op de helft van de collegedagen, waarbij de Ereader gemiddeld echter slechts op 1,8 dagen actief gebruikt werd tijdens college, met uitschieters naar 10 dagen. Op dagen waarop voornamelijk werkgroeponderwijs gevolgd werd, werd op 2 tot 4 dagen (gem: 3,07) de E-reader meegenomen en op meer dan 2/3e van die tijd ook actief gebruikt tijdens de werkgroep met een gemiddelde van 3,29 ‘gebruiksmomenten’ van circa 44 minuten per moment op een totale werkgroepduur van 120 minuten. De werkgroepen zijn verdeeld in twee blokken van elke 45-60 minuten. Uit deze getallen kan opgemaakt worden dan de E-reader vaker tijdens een werkgroep uit de tas gehaald wordt dan tijdens een college, en dat de E-reader tijdens werkgroepen vaker ‘klaar ligt’ om iets op te zoeken, wat de studenten gemiddeld twee maal per werkgroep actief doen. Het blok Borst omvatte in totaal 40 kalenderdagen, waarvan de studenten 36 dagen de beschikking hadden over de E-reader. Aangezien studenten op elk moment kunnen studeren, werd de vraag gesteld op hoeveel van deze 36 dagen met behulp van de E-reader gestudeerd werd. Gemiddeld werd dit op 8,5 dagen gedaan. Hierbij moet wel nog in acht genomen worden dan over het algemeen het meest in de laatste week gestudeerd wordt, vlak voor het tentamen. In totaal werd dus op een kwart van de dagen m.b.v. de E-reader gestudeerd, met een gemiddelde duur van 38,6 minuten, variërend tussen de 0 en 120 minuten. In totaal werd er dus met de E-

 

7

 

reader gemiddeld zo’n 301 minuten gestudeerd, met een enkele uitschieter naar 2400 minuten (= 40 uur!). In dit onderdeel werd ook gevraagd of studenten zelf bestanden op de E-reader gezet hadden en of ze de E-reader geüpdate hadden. Hieruit bleek dat iets meer studenten geen bestanden op de E-reader gezet hebben dan wel, de oorzaken hiervoor lopen uiteen van ‘geen zin’, tot technische problemen. Min of meer hetzelfde geldt voor de update. Techniek In het tweede onderdeel van de enquête werd gevraagd naar de technische aspecten van de E-reader. Hoewel hierover al meer bekend was, helpt het toch bepaalde aspecten van het gebruik in deze studie te verduidelijken door ze te bekijken in het licht van de ervaringen van deze studenten. De studenten noemden als positieve aspecten van de techniek van de E-reader onder andere de leesbaarheid van het scherm (gem.4,28), het gewicht (gem.4,5) en het formaat (gem.4,14). Minder positieve aspecten noemden zij de batterijduur (gem.2,0), de notitiefunctie (gem.1,82) en de bladersnelheid (gem.1,64). De studenten die zelf bestanden op de E-reader geladen hebben, waarderen dit gemiddeld met een 3,6. Wanneer gevraagd werd hoevaak de E-reader vast is gelopen, waarvoor de resetknop gebruikt moest worden, dan blijkt dit gemiddeld zo’n 6 keer per student te gebeuren, met uitschieters naar 30. Het blijkt dat de E-reader daarmee gemiddeld 0,44 keer per gebruiksmoment vastloopt. Overigens, wanneer de E-reader dan vastliep, dan waren de studenten hier relatief mild over, wanneer gevraagd werd hoe erg ze dit vonden, gaven ze aan dit maar marginaal vervelend te vinden, te weten 3,61 gemiddeld. Omdat in de discussie de vergelijking met een laptop of computer vaak gemaakt wordt, werd ook gevraagd naar de ervaringen met het lezen vanaf de E-reader in vergelijking met andere leesmaterialen. Hieruit bleek dat de studenten het lezen van een tekst vanaf de E-reader als prettiger ervaren dan lezen vanaf een computerscherm (gem.4,07), maar minder prettig dan lezen uit een boek (gem.2,07). Om dit in de context te plaatsen werd nog gevraagd in welke mate studenten lezen uit een boek prettiger vinden dan lezen vanaf een computerscherm. Hieruit kwam weinig verbazingwekkend naar voren dat studenten lezen uit een boek prettiger vinden (gem.4,86). Studiematerialen Het derde onderdeel van de enquête betrof de verschillende studiematerialen die de studenten aangeboden kregen, wat ze daarvan vonden en in welke mate ze ze gebruikt hebben. De geleverde studiematerialen kunnen onderverdeeld worden in de volgende groepen: syllabi (blokboek), kernboeken, notities, powerpoints van colleges en overige materialen.

 

8

 

Het blokboek van het blok Borst werd gemiddeld het meest gebruikt, dit document werd gemiddeld 3-5x gebruikt, met drie personen die dit document meer dan 10 maal gebruikt hebben. Wanneer een document minder dan 1-2 keer gebruikt werd, werd ook gevraagd naar de reden hiervoor en welk alternatief er gebruikt werd. De meeste studenten gebruikten de papieren versie van het blokboek indien zij de digitale versie niet gebruikte. Een aantal van de geleverde kernboeken waren oorspronkelijk bedoeld voor het voorgaande blok, Buik, maar werden alsnog meegegeven tijdens dit blok. Veel van deze boeken werden vanzelfsprekend slechts weinig gebruikt. Van de boeken die wel op de kernlijst stonden voor het blok Borst, werd Kumar&Clarke, clinical medicine, door de studenten gemiddeld 3-5x gebruikt. Veel andere boeken scoren gemiddeld laag, maar dit lijkt veroorzaakt door een aantal studenten die veel boeken in het geheel niet gebruikt hebben. Voorbeelden hiervan zijn de Sobotta atlas, Gray’s Anatomy en Clinical Surgery met een score van gemiddeld 1,93, 1,93 en 1,79 respectievelijk wat duidt op een gemiddelde van 1-2x gebruik. Echter, de variatie tussen studenten is groot. Zo gebruikt één student elk van deze boeken meer dan 10x en zijn er enkele anderen die de boeken 3-5x of zelfs 6-9x gebruikt hebben. Dit terwijl Sobotta en Clinical Surgery niet verplicht zijn voor het blok, maar blijkbaar wel als nuttige toevoeging worden ervaren door deze studenten. Als reden voor het niet gebruiken van de geleverde boeken wordt meestal aangegeven dat de papieren versie gebruikt is of dat het genoemde document pas na de enquête, in de tentamenweek bestudeerd zal worden. De notitiefunctie wordt door de meeste studenten slechts gebruikt om teksten te onderstrepen of te markeren, de losse notitiefunctie wordt aanzienlijk minder gebruikt (gem. 2,42 resp. 1,79). Hierbij is vooral ook de spreiding bij de notities-in-document groter, een aantal studenten gebruikt dit zeer veel tegenover een aantal dit het geheel niet gebruiken. De powerpoints van de colleges werden vrij veel gebruikt, gemiddeld 3-5x, hierbij werd vaak geen alternatief gebruikt, dus óf op de E-reader, óf helemaal geen handouts werden gebruikt. De overige bijgeleverde materialen werden weinig gebruikt, dit kan deels verklaard worden doordat deze materialen in de laatste week gebruikt gaan worden, zoals de samenvatting (gem.1,64) en het proeftentamen (gem.1,07). Naast de verschillende (typen) documenten, werd ook gevraagd naar de ervaringen met het lezen van de teksten. Wanneer gevraagd naar navigatie binnen het document, dan werd dit overwegend licht negatief beantwoord (gem.2,57). Uit de focusgroep bleek dat dit voornamelijk te wijten was aan het trage omslaan van de bladzijden. Wanneer gebruik gemaakt kon worden van hyperlinks in de tekst, dan steeg de waardering naar 3,29. Over de kwaliteit van de plaatjes op het scherm van de E-reader waren de meningen verdeeld, varierend van zeer positief tot zeer negatief, uitkomende op een

 

9

 

gemiddelde van 2,93, licht negatief. Ook misten vrijwel alle studenten een kleurenscherm. Omdat we geïnteresseerd zijn in hoe studenten studeren, werd gevraagd of studenten, wanneer ze de E-reader gebruikten, een kopie van datzelfde boeken in papier ernaast hadden. Dit bleek in gemiddeld 3-5x zo te zijn. Iets vaker, maar nog steeds 3-5x, bleken de studenten een ander boek naast de E-reader te hebben gebruikt en de studenten bleken regelmatig, 3-5x verschillende boeken open te hebben tegelijkertijd op de E-reader. Toegevoegde waarde Vantevoren was duidelijk dat de E-reader in zijn huidige vorm bepaalde technische beperkingen kent. Het is echter belangrijk om te weten of een E-reader, indien technische verbeterd, een vervanging zou kunnen zijn van de huidige studiematerialen. Daarom werd gevraagd naar of de E-reader een toegevoegde waarde zou hebben bij college’s en werkgroepen en bij de voorbereidingen hiervan. Hieruit kwam naar voren dat de studenten het meer eens waren met de stelling dat de E-reader een toegevoegde waarde zou hebben tijdens werkgroepen dan dat deze een toegevoegde waarde zou hebben tijdens college’s, 2,86 resp. 1,64, maar op beide punten waren de studenten nog niet overtuigd van de meerwaarde, echter was er wel een grotere spreiding bij de werkgroepen, wat misschien verklaard kan worden door verschil in participatie tussen studenten. Ook bij de voorbereidingen kwam het verschil tussen werkgroepen en college’s naar voren, bij voorbereiding voor de werkgroep scoorde gemiddeld een 2,57 en bij de college’s een 1,71. Hierbij moet in het achterhoofd gehouden worden dat werkgroepen sowieso meer voorbereiding kosten dan college’s en dat niet alle studenten deze onderwijsvormen uberhaupt voorbereiden. Een aantal studenten bleek doordat zij de beschikking hadden over een E-reader tijdens dode momenten, een uur tussen college’s o.i.d. gestudeerd te hebben terwijl zij dit anders niet gedaan zouden hebben. Echter, hun collegae deden dit weer niet, waardoor het gemiddelde alsnog op 2,79 uitkomt. Over het nut van de E-reader bij het voorbereiden van het tentamen zijn de studenten positiever dan over de voorbereiding van andere onderwijsvormen, maar nog steeds slechts neutraal. Eén punt waarover de studenten overwegend positief waren, was het feit dat ze door de E-reader ten alle tijden al hun studieboeken paraat kunnen hebben tijdens een werkgroep (gem.3,93), tijdens college’s zagen de studenten dit voordeel niet. Verbeteringen De studenten werd gevraagd twee prioriteitenlijsten in te vullen, één over mogelijke verbeterpunten en één over de keuze tussen papier en digitale tekst.

 

10

 

Wat betrefdt de verbeterpunten werd gevraagd naar welke punten verbetering behoefde om de E-reader bruikbaar te maken in het onderwijs. Hieruit kwam naar voren dat de studenten de lange laadtijd van een nieuwe bladzijde als belangrijkste verbeterpunt zagen, gevolgd door het gebruiksgemaakt van de documenten in het specifiek betere navigatie. Een volgende verbetering zou een reductie van de opstarttijd van een document zijn. Een verlaagd gewicht of vergrote opslagcapaciteit vonden de studenten het minst belangrijk. Andere zaken die geopperd werden waren een verbeterde schrijffunctie, markeerfunctie (in kleur) en een groter scherm (elk door één persoon). Vervolgens vroegen we de studenten wat voor hen de beslissing tussen het kopen van een digitaal boek of datzelfde boek in papier zou beïnvloeden. In deze situatie zou de student al in het bezit zijn van een E-reader. Factoren die de keuze voor de digitale versie ten opzichte van de papieren versie bevoordeelden waren de prijs van het papieren boek t.o.v. de digitale versie, met andere woorden, het prijsverschil tussen die twee, hoe vaak het boek meegenomen dient te worden naar onderwijsmomenten of anderssinds buiten de deur en hoevaak er uit het boek gestudeerd wordt. Hoelang er per moment uit een boek gestudeerd wordt, lijkt niet mee te spelen in de keuze tussen papier en digitaal. Hoevaak men een boek gebruikt, het gewicht van het boek en de absolute prijs spelen slechts een kleine rol. Als laatste werd een open vraag gesteld waarbij de studenten mochten invullen hoelang de E-reader mocht doen over: het opstarten van de E-reader, het openen van een document en hoelang de batterij minimaal mee moet gaan. Hieruit bleek dat de studenten een opstarttijd voor de E-reader op maximaal 26 seconden stellen, en dat het openen van een document maximaal 8,7 seconden mag duren. De batterij van de E-reader moet minimaal 14,7 uur mee kunnen gaan.

 

11

 

Overige opmerkingen De studenten werd de mogelijheid gegeven om enkele punten te noemen die hen opvielen tijdens het onderzoek of die zij belangrijk achtten, maar waarnaar niet gevraagd was. Hieronder de belangrijkste en opvallendste opmerkingen. -

‘Ik had graag Word-bestanden kunnen gebruiken’ ‘Touchpads bleven actief ondanks uitschakelen via instellingen’ (meerdere keren genoemd) ‘Ik ben het losse pennetje kwijt geweest, misschien eentje met een koordje?’ ‘Op mijn reisje naar Londen was de E-reader erg fijn, controles en scans zijn prima gegaan’ ‘Wel fijn dat je minder hoeft te printen’ ‘Harry Potter was leuk!’ ‘Het snoer van de oplader is te kort’ ‘Die knoppen aan de zijkant zijn gruwelijk’ ‘Ik zou graag een variabele zoom-optie zien, niet alleen 100, 150%’ ‘Ik heb veel buiten de deur gestudeerd en dan nam ik alleen de E-reader mee en niet al m’n boeken’ ‘Een klein toetsenbordje zou ideaal zijn, om onder de E-reader te klikken’ ‘…en misschien een ingebouwd lampje, zodat je in het donker kunt lezen’

Enquete na Tentamen Na afloop van het tentamen werd nog een korte enquête toegestuurd via de mail. Op deze enquête reageerden 8 van de 15 studenten. Veel studenten zijn direct na het tentamen vertrokken naar de wintersport of hebben om een andere reden niet meer gereageerd. Omdat uit de focusgroep bleek dat studenten op verschillende manieren studeren, en het gebruik van een E-reader op sommige manieren meer toegevoegde waarde heeft dan op andere, leek het ons nuttig na te gaan hoe studenten dan exact studeren. De eerste vraag uit deze enquête was dan ook hoevaak studenten voor de tentamenweek op bepaalde manieren studeren en hoevaak in de tentamenweek. Hieruit bleek dat de studenten voor de tentamenweek gemiddeld het meest thuis studeren, met een enkeling die ook veel op haar werk studeert. Verder blijken er grote verschillen te zijn in het al dan niet op een openbare plaats studeren en studeren in het OV. Een aantal mensen studeert nooit in het OV en een aantal juist vrij vaak. Opvallend is dat de studenten die vaker in het OV studeren, niet per se de studenten zijn die het meeste reizen per week. Gemiddeld bleken de studenten 4,5 uur per week te reizen met het OV, met variatie tussen de 0 en 10 uur per week. De ondervraagde studenten studeren gemiddeld met enige regelmaat op openbare plaatsen, zoals de bibliotheek of een studiezaal. De studenten die vaak in de bibliotheek studeren gaven aan dit te doen omdat het in hun (studenten)huis te rumourig is.

 

12

 

In de tentamenweek veranderd het gedrag minimaal. Er wordt iets meer op openbare plaatsen gestudeerd (2,5 tegenover 2,17) en iets minder in het OV (1,33 tegenover 1,75). Dit laatste kan mogelijk verklaard worden doordat de studenten in de tentamenweek vaak minder onderwijsmomenten hebben en dus minder hoeven te reizen. Wanneer gevraagd werd naar de toegevoegde waarde van de E-reader tijdens elk van deze studie-situaties, werd duidelijk dat voornamelijk tijdens het studeren buiten de deur (op openbare plaatsen, in OV of bij de ouders) het gebruik van de E-reader een toegevoegde waarde kan hebben. Ook wanneer tussen college’s door gestudeerd kan worden, wordt een klein toegevoegde waarde gezien. Bij thuis studeren vinden de studenten het gebruik van de E-reader geen toegevoegde waarde hebben. Waarschijnlijk komt dit doordat in ‘mobiele’ situaties, zaken als gewicht en hoeveelheid boeken die meegenomen worden een belangrijkere rol spelen dan wanneer thuis gestudeerd wordt. Als de E-reader ooit ingevoerd zou worden in het Leidse onderwijs, dan zal hier hoogstwaarschijnlijk een eigen bijdrage van de studenten gevraagd moeten worden. Deels kan deze eigen bijdrage gecompenseerd worden door het ffiet dat de student geen blokboeken meer hoeft aan te schaffen (t.w.v. circa 400,-) omdat deze gratis digitaal te verkrijgen zijn. Echter, wanneer de aanschafprijs hoger is dan 400,- blijft een bedrag over voor de student. De vraag is welk bedrag de studenten bereid zijn te betalen voor hun eigen gewin bij het hebben van een E-reader. Uiteindelijk blijken de studenten bereid gemiddeld 137,50 zelf bij te dragen in de aanschaf. Echter er zit een behoorlijke spreiding in wat studenten bereid zijn mee te betalen.

 

13

 

De focussessie In de focussessie is met de studenten gesproken over hun ervaringen met de Ereader. In het gesprek kwamen een aantal interessante bevindingen naar boven.

Filosofie achter de reader sluit niet aan bij het studeren op de studieplek De studenten gaven heel duidelijk aan dat studeren aan het bureau gebeurt in een situatie waarin meerdere bronnen open liggen. Zo heeft de student diverse boeken en syllabi op het bureau die steeds even geraadpleegd worden. De E-reader biedt hiervoor geen uitkomst. Het steeds moeten openen van een ander E-book en het gemis aan overzicht over meerdere boeken op hetzelfde moment maken de reader niet geschikt voor dit proces. Handig voor studiemomenten buitenshuis De studenten gaven wel aan dat de E-reader absoluut geschikt is voor studiemomenten buitenshuis, waarbij het onmogelijk is om alle studieboeken mee te nemen. Genoemd werden studeren in een rustige omgeving zoals de bibliotheek of tijdens reizen met de trein. Hierin ligt absoluut een voordeel ten opzichte van papieren versies. Meerwaarde maar geen vervanging Op basis van beide voorgaande punten bleek duidelijk dat de studenten in de reader wel meerwaarde zien, maar dat het zeker niet een vervanging is van het boek. De studenten zouden daarom het liefst bij de aanschaf van een papieren boek, de digitale versie erbij krijgen. Alle blokboeken voortaan digitaal op de E-reader In leiden wordt per onderwijsblok een blokboek uitgegeven, een soort syllabus waarin studieaanwijzingen en opdrachten worden vermeld. Het gehalte ‘studeren uit’ is hierbij laag, de nadruk ligt op naslag. Men was unaniem van mening dat het prima zou zijn als de blokboeken voortaan digitaal zouden worden verspreid en door de student op een E-reader worden gelezen. Zo heeft men altijd alle blokboeken bij de hand en bespaart men een grooot bedrag aan aanschafkosten. De aanname is dat de electronische versies gratis kunnen worden aangeboden. Boeken die nauwelijks gebruikt worden digitaal, boeken die intensief gebruikt worden op papier Eén student gaf aan dat er in de boekenkast van de student ook boeken staan die je eenmaal hebt gebruikt maar daarna nooit meer nodig lijkt te hebben. Juist deze boeken zouden digitaal kunnen zijn, zodat ze geen ruimte innemen in de boekenkast. Echter boeken die regelmatig gebruikt worden moeten wel op papier aanwezig zijn, met name voor het eerder genoemde studieproces aan het bureau.

 

14

 

Discussie Twee van de vragen die wij door middel van dit onderzoek wilden beantwoorden, waren óf de E-reader geschikt zou zijn voor gebruik in het Geneeskunde-onderwijs in Leiden en, indien dit op dit moment niet het geval zou zijn, wat er aan de E-reader veranderd zou moeten worden om het wél geschikt te maken. Uit eerder onderzoek was al bekend dat er bepaalde technische verbeteringen nodig zullen zijn, maar daarnaast waren we geïnteresseerd in de ervaringen van de studenten. Ook uit deze studie komt naar voren dat de leesbaarheid en kwaliteit van het scherm in het algemeen goed worden beoordeeld. Het gebruiksgemak van de E-reader is echter nog lang niet op alle punten voldoende en de studenten dragen een aantal verbeterpunten aan. Met name de kwantiteit van medische content die beschikbaar is voor de E-reader is laag, er zijn nog nauwelijks E-books in dit gebied beschikbaar. Het apparaat en de filosofie erachter sluit niet helemaal vanzelfsprekend aan bij de leerpraktijk van medische studenten. Studeren op de studieplek en studeren onderweg of op een externe plaats blijken in de praktijk toch twee heel verschillende dingen.

Conclusies Als antwoord op de gestelde onderzoeksvragen kunnen we in dit onderzoek het volgende concluderen: De E-reader technisch zeker nog verbeterd moet worden. Een aantal praktische zaken omtrent bediening, snelheid en werkzekerheid voldoen op dit moment niet aan het gewenste niveau. Formeel is er nauwelijks medische commerciele content beschikbaar, aangezien de studieboeken in dit onderzoek speciaal hiervoor ter beschikking waren gesteld. Hier zal door de betrokken uitgeverijen een grote stap gezet moeten worden wat betreft de navigatie binnen het document en het optimaal gebruik maken van de mogelijheden die de E-reader biedt. Belangrijk is dat het lezen an sich vanaf de ereader veel meer lijkt op het lezen van een webiste, met gebruik van hyperlinks en dergelijke, dan een traditioneel leesboek. Dit is voor de medische content van essentieel belang. Studenten geven aan dat een E-book een aanvulling is en geen vervanging. Er moet dus overwogen worden studieboeken voortaan additioneel uit te brengen met een PDF versie, zonder dat dit extra kosten met zich mee brengt. De gedachte achter het gebruik van de E-reader sluit aan bij de mobilitiet van studenten (studeren onderweg) maar geheel niet bij het studieproces aan het bureau. Dit is iets waarop wij niet geanticipeerd hadden, het studeren blijkt vele malen chaotischer te verlopen. Studenten gebruiken meerdere boeken en materialen naast elkaar en kunnen op de E-reader (nog) niet snel genoeg wisselen tussen bronnen. Daarnaast werd voorgesteld een tweede beeldscherm toe te voegen, met daarop een notitiefunctie of bijvoorbeeld de mogelijkheid bewegende beelden en geluid weer te

 

15

 

geven. Voordat deze factoren verbeterd zijn, zal het E-book vooralsnog het papieren studieboek niet gaan vervangen.

 

16

 

Bijlagen 1. Poster gepresenteerd op NVMO congres, 13+14 november 2008, Egmond aan Zee

 

17

 

2. Artikel verschenen in Mare, november 2008

 

18

 

3. Artikel verschenen in Cicero, 15 december 2008

 

19

Pilotonderzoek ‘Gebruik van e‐Readers in het VO onderwijs van het Blaricum College te Venlo’  Eindrapportage                      Projectleiding:    

 

Gerard Mennen en Thea Kuijer 

Participerende docenten: 

Bas van Gestel 

 

Onno Kalverda 

 

 

 

Ton Kuijpers  Louis Litjens  José Wiermans  Monique Wittebrood    Wetenschappelijke ondersteuning en rapportage: Karel Kreijns\Fontys Lectoraat Educatieve functies  van ICT  21 januari 2009‐01‐22 SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

1

  Inhoudsopgave      Samenvatting   

 

 

 

 

 

 

 

 

 3 

Introductie 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 4 

Doelstelling 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 6 

Meerwaarde en gebruiksnut van E‐book readers 

 

 

 

 

 6 

Intentie van docenten om E‐book readers te gaan gebruiken 

 

 

 

10 

Methode 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

17 

Resultaten 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

19 

Conclusies 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

22 

Referenties 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

23 

  Bijlagen  Bijlage 1: Vragenlijst ‘Vragenlijst e-book reader gebruik onder Blaricum docenten’

25

Bijlage 2: Begroting 

32 

 

 

 

 

 

 

 

 

                   

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

2

    Samenvatting  E‐book readers hebben de belofte de stapel studieboeken te vervangen zodat leerlingen die zware  last niet meer hoeven mee te slepen. Echter, de vragen die wij in het pilotonderzoek stellen zijn:   1. Hebben e‐book readers een educatieve meerwaarde wanneer die in de lessen worden  gebruikt?  2. Hebben  docenten de intentie om ook na het pilotonderzoek e‐book readers te gaan  gebruiken tijdens hun lessen?  Het pilotonderzoek laat zien dat de gebruikte e‐book readers van Sony dusdanige technische en  functionele tekortkomingen vertoonde (geen annotaties mogelijk, vervorming van de  pdf‐documenten bij inzoomen, te traag) dat dit frustrerend heeft gewerkt voor de participerende  docenten (n=6) en hun leerlingen (n=23). Dit heeft ertoe geleid dat een juiste evaluatie van de  educatieve meerwaarde van e‐book readers in dit pilotonderzoek niet mogelijk was. Hoewel de  participerende docenten een (iets minder dan) neutrale houding hebben met betrekking tot  e‐book  readers in het algemeen en ook het geloof hebben om op een juiste manier met e‐book readers om  te gaan (zowel technisch als didactisch), had desalniettemin geen van de docenten de intentie om e‐ book readers ook na het pilotonderzoek in hun lessen te gaan gebruiken en zeker niet de Sony e‐ book reader . Dit komt vermoedelijk omdat er vanuit de school geen enkele verplichting bestaat om  e‐book readers te gebruiken en dat anderen (onder andere collega docenten) in de omgeving van de  participerende docenten ontbraken die dit gebruik zouden kunnen stimuleren. Bovendien heeft het  ontbreken van lesmateriaal dat geschikt is voor een e‐book reader en het ontbreken van een  implementatietraject (dat wil zeggen waarin concreet staat vermeld staat wanneer en in welke  lessen en in welke onderdelen de e‐book reader zal worden gebruikt) waarschijnlijk ook bijgedragen  aan de bereidloosheid van de  participerende docenten. 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

3

  Introductie  Op het Blariacumcollege wordt al jarenlang gezocht naar mogelijkheden om het onderwijs te  verbeteren. Digitaal lesmateriaal zou één van de mogelijkheden kunnen zijn. Digitaal lesmateriaal kan  meer inspelen op de individuele verschillen tussen leerlingen. Het is makkelijker up‐to‐date te  houden. Het biedt mogelijkheid aan te sluiten bij diverse leerstijlen.  Eén van de ontwikkelingen op het gebied van digitaal lesmateriaal is de e‐book reader: een  handzaam apparaat dat de mogelijkheid biedt teksten en afbeeldingen op te slaan en op een scherm  zichtbaar te maken. Doordat de e‐book reader van een andere techniek gebruik maakt dan de reeds  langer bestaande CRT of TFT monitoren, ligt de energie consumptie veel lager (langere gebruiksduur  van één acculading) en is het beeld rustiger voor de ogen en minder gevoelig voor lichtinval van  buiten. Hierdoor zou dit apparaat bij uitstek geschikt kunnen zijn voor het onderwijs, met name  omdat hierdoor het overmatige gewicht van de boekentassen flink beperkt zou kunnen worden.  Het Blariacumcollege heeft dan ook twee keer eerder een projectaanvraag ingediend, maar helaas  werden die niet gehonoreerd. Het was dan ook een zeer aangename verrassing dat nu een,  weliswaar korte, proef uitgevoerd kon worden.  Het Blariacumcollege kreeg de beschikking over 25 stuks van de Sony PRS 505, een zeer fraai  uitgevoerd apparaat.   

  Figuur 1: De Sony PRS‐505 e‐book reader    De leerlingen van een klas 5 VWO kregen gedurende zes weken de beschikking over de Sony PRS‐505  met de bedoeling dat het apparaat in de lessen van zes vakken gebruikt zou worden. 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

4

Uitgeverijen gaven toestemming om het betreffende lesmateriaal in digitale vorm te gebruiken.  Aan het begin en aan het eind van de periode werden leerlingen en docenten schriftelijk bevraagd  over hun kennis en ervaring met e‐book readers in het algemeen en de Sony PRS‐505 in het  bijzonder.  Daarnaast zijn er gesprekken gevoerd zowel met leerlingen als ook met docenten en is  een werkbezoek gearrangeerd met medewerkers van Kennisnet en de meewerkende uitgeverijen. 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

5

  Doelstelling  Met het pilotonderzoek willen we de volgende twee vragen beantwoorden:  1. Hebben e‐book readers een educatieve meerwaarde wanneer die in de lessen worden  gebruikt?  2. Hebben  docenten de intentie om ook na het pilotonderzoek e‐book readers te gaan  gebruiken tijdens hun lessen?  Om de eerste vraag te kunnen beantwoorden moet gekeken worden naar de dimensies die de  educatieve meerwaarde definiëren. Daarbij moet ook gekeken worden naar het gebruiksnut van de  Sony e‐book reader die in het pilotonderzoek is gebruikt. Om het gebruiksnut te kunnen bepalen  wordt een usability‐vragenlijst gebruikt. De constructie van de items in deze vragenlijst wordt in de  sectie Meerwaarde en gebruiksnut van e‐book readers besproken. Alleen dan wanneer deze Sony e‐ book reader volgens de docenten voldoet (hoog scoort op de usability‐vragenlijst) kan een juiste  evaluatie naar de educatieve meerwaarde plaatsvinden.  Om de tweede vraag te kunnen beantwoorden wordt gebruik gemaakt van de Theory of Reasoned  Action (TRA) van Fishbein en Ajzen (1975) en de Theory of Planned Behavior (TPB) van Ajzen (1991)  omdat daarin de intentie‐gedrag relatie centraal staat. TRA en TPB worden in de sectie Intentie van  docenten om e‐book readers te gaan gebruiken besproken. Zijn de participerende docenten bereid  om ook na het pilotonderzoek e‐book readers (niet per se de Sony e‐book reader) te gaan gebruiken  tijdens hun lessen, dan zou daarmee het succes van e‐book readers kunnen worden aangeduid.  Meerwaarde  en gebruiksnut van e‐book readers  De educatieve meerwaarde kan worden bepaald door te kijken naar de volgende dimensies:  1. Efficiëntie: Efficiëntie is een performance variabele. Het geeft het gebruik van de diverse  resources (tijd, middelen, mensen) aan om het resultaat  te bereiken. Gezien het feit dat de  e‐book reader een vervanger is voor een stapel zware boeken die ook het nodige volume in  de boekentas in beslag nemen, is er wat dat betreft een efficiëntie slag geleverd. Echter,  efficiënt wilt ook zeggen dat met de e‐book reader een hele hoop handelingen eenvoudiger  kunnen worden uitgevoerd waardoor tijdwinst kan worden geboekt. Om bijvoorbeeld  annotaties te maken kan met de stylus direct op het scherm worden geschreven of kan er  een draadloze verbinding met het internet gemaakt worden om daar vandaan e‐books en  ander materiaal te downloaden (mogelijkheid van de iLiad e‐book reader 1); dit kan een  behoorlijke tijdwinst opleveren.   2. Effectiviteit: Effectiviteit is een output variabele. Het geeft de kwaliteit/fit/correctheid aan  van het resultaat in relatie tot de taak. Met andere woorden, er wordt bedoeld dat met  behulp van de e‐book reader tenminste dezelfde leerresultaten worden behaald als op de  traditionele manier met boeken.  3.  Tevredenheid: Tevredenheid is een toestand variabele. Tevredenheid heeft te maken met  motivatie om te leren met e‐book readers en dat het inderdaad mogelijk is te leren met  e‐book readers. 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

6

Alvorens te kijken naar deze drie dimensies en de bijbehorende indicatoren daarvoor vast te stellen  en vervolgens een vragenlijst te maken om de educatieve meerwaarde te kunnen bepalen, moet  eerst het gebruiksnut van de Sony e‐book reader worden onderzocht. Dit om extra werk te besparen  wanneer mocht blijken dat de Sony e‐book reader ongeschikt zou worden bevonden om onderzoek  te doen naar die meerwaarde. Wat dit laatste betreft: al bij aanvang van het experiment was het  onmiddellijk duidelijk dat de Sony e‐book reader ver onder de maat was. Daarom is in het  pilotonderzoek afgezien om naar de educatieve meerwaarde te gaan kijken. Wel is nog het  gebruiksnut van de Sony e‐book reader bepaald met behulp van de usability‐vragenlijst.   Constructie van de Usability‐vragenlijst voor de Sony e‐book reader  Evaluatie van elk ICT product, waaronder de Sony e‐book reader, betekent in mens‐machine  interactie (mmi) termen dat gekeken moet worden naar het gebruiksnut (usefulness) van het  product (Dix, Finlay, Abowd, & Beale, 1998; Schneiderman, 1998; Preece, Rogers, Sharp, 2002).  Gebruiksnut heeft twee dimensies: bruikbaarheid t.a.v. de representatie/gebruikersinterface  (usability) en bruikbaarheid ten aanzien van de geboden functies (utility) (Nielsen, 1994a, 1994b).  Usability refereert naar het gemak om met het product om te gaan waardoor de uitvoering van de  taken op een intuïtieve manier verloopt. Usability wordt doorgaans geassocieerd met  gebruikersvriendelijkheid. Preece (2000) geeft aan dat een product met een goede usability  “supports rapid learning, high skill retention, low error rates and high productivity [and] is consistent,  controllable, and predictable, making it pleasant and effective to use” (p. 27). Utility refereert naar  de set van geboden functionaliteiten die moet garanderen dat het product dat doet wat nodig is om  de activiteiten te kunnen uitvoeren waarvoor de gebruiker dat product heeft aangeschaft.  Het onderscheid in deze twee dimensies is noodzakelijk. Echter, de meeste aandacht in veel mmi  onderzoek gaat uit naar usability. Dit komt omdat utility makkelijker te operationaliseren is; het is  niets anders een opsomming van functies die het product moet kunnen uitvoeren en die afgecheckt  kunnen worden. Deze opsomming staan vaak in het programma van eisen dat opgesteld wordt  voordat het product wordt ontwikkeld en dan vaak in termen van ‘must‐have’, ‘should have’, could‐ have’ en ‘won’t have’ (het MoSCoW‐principe, zie Clegg & Barker, 2004). En gebruikers merken al snel  wanneer een product een tekort aan functies heeft. Zij zullen in het  usability‐instrument1  aangeven  dat zij bepaalde taken niet kunnen uitvoeren.     Om tot een usability‐instrument voor de Sony e‐book reader te komen is gebruik gemaakt van de  hierna genoemde theoretische modellen, beschouwingen, enz. Belangrijk is dat ten aanzien van  usability een aantal dimensies te onderscheiden zijn. Echter, iedere mmi onderzoeker heeft een  eigen set van dimensies. Shneiderman (1998) Maakt onderscheid in vijf dimensies: 1) Learnability, 2)  Ease of use, 3) Memorability, 4) Error frequency, en 5) Satisfaction.  Kirakowski (2005) onderscheidt  vijf dimensies voor user satisfaction: 1) (Subjectieve) Efficiency, 2) Affect. 3) Helpfulness, 4) Control,  en 5) Learnability. De genoemde dimensies zijn terug te vinden in de indicatoren die het usability‐                                                               Het zou juister zijn om over een gebruiksnut‐instrument te spreken, echter de term usability is  dusdanig ingeburgerd dat de term gebruiksnut alleen maar verwarring schept. Vandaar dat we  spreken over een usability‐instrument.  1

 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

7

instrument voor e‐book readers definiëren. Elke indicator omvat één of meerdere items. Verder is  voor de item constructie gebruik gemaakt bestaande algemene usability‐instrumenten:  1. Software Usability Measurement Inventory (SUMI); 50 items (Kirakowski, 1996; Kirakowski &  Corbett, 1993) SUMI wordt als een van de beste usability schalen beschouwd (Annett, 2002;  van Veenendaal, 1998).   2. Post‐Study System Usability Questionnaire (PSSUQ); 19 items (Lewis, 2002)  3. Usefulness, Satisfaction, and Ease of Use (USE); 30 items (Lund, 1998)  4. Five Psychometric scales; 30 items (van Schaik & Ling, 2005).  Er is gekeken naar items die telkens terugkwamen in de diverse vragenlijsten. Deze items zijn  opgenomen in het usability‐vragenlijst voor de Sony e‐book reader. Verder is gekeken of iedere  dimensie één of meerdere items bevatte. Op de dimensie Affect na is dit zo. Het resultaat is hierna in  tabel 1 gegeven.   Tabel 1: Constructie van de items voor de usability‐vragenlijst voor de Sony e‐book reader  Dimensie Learnability

Nr 14

Item De Sony e-book reader is gemakkelijk te leren gebruiken

Ease of use

1 7

Het is eenvoudig de Sony e-book reader te gebruiken Navigeren door pdf documenten is met de Sony e-book reader eenvoudig Pdf documenten kunnen gemakkelijk in de Sony e-book reader geladen worden De Sony e-book reader heeft een handzaam formaat Bij het gebruiken van de Sony e-book reader zijn de pdf documenten maar moeilijk te lezen Ik weet bij de Sony e-book reader wat alle knoppen betekenen De Sony e-book reader laat de originele opmaak van de pdf documenten onaangeroerd Bij een volgend gebruik van de Sony e-book reader zou ik weer weten hoe ik er mee om moet gaan De Sony e-book reader crasht wanneer ik het gebruik De Sony e-book reader vertoont technische gebreken In het geheel genomen ben ik tevreden over de Sony ebook reader Het gebruik van de Sony e-book reader is frustrerend

10

Disorientation

18 3 4 19

Memorability

5

Error frequency Satisfaction

11 6 20 12

Affect Helpfulness

3

Control

15

Involvement (flow) Effectiveness

13 2

Efficiency

8 17

Attractiveness

9

De gebruikershandleiding die met de Sony e-book reader is bijgeleverd is duidelijk Ik heb het gevoel controle te hebben over de Sony ebook reader Wanneer ik de Sony e-book reader gebruik lijkt de tijd sneller te gaan De Sony e-book reader biedt alle mogelijkheden die ik er van verwachtte De Sony e-book reader maakt haar belofte waar Door de Sony e-book reader te gebruiken kan ik tijd besparen Ik vind de Sony e-book reader een attractief product

Referentie Zie item PSSUQ[Q7] - Lewis, 2002; Lund, 1998; Davis, Bagozzi, & Warschaw, 1989, in van Schaik & Ling, 2005 PSSUQ[Q1] - Lewis, 2002 Davis, Bagozzi, & Warschaw, 1989, in van Schaik & Ling, 2005 PSSUQ[Q1] - Lewis, 2002

Ahuja & Webster, 2001, in van Schaik & Ling, 2005 cf SUMI[Q45] – Kirakowski, 1996; cf Lund, 1998 SUMI[Q4]) – Kirakowski, 1996 PSSUQ[Q19] – Lewis, 2002 SUMI[Q27] – Kirakowski, 1996 PSSUQ[Q11] – Lewis, 2002 SUMI[Q19] – Kirakowski, 1996 Moneta & Csikszentmihalyi, 1996, in van Schaik & Ling, 2005 PSSUQ[Q18] – Lewis, 2002 PSSUQ[Q4] – Lewis, 2002 Norman, 2003; Tractinsky & Katz, & Ikar, 2000

 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

8

  De uiteindelijke usability‐vragenlijst zoals die gepresenteerd is naar de leerlingen en docenten is in  tabel 2 te zien. De vragenlijst is opgenomen in sectie 7 van de vragenlijst ‘Vragenlijst e‐book reader  gebruik onder Blaricum docenten’ die in de eerste bijlage is opgenomen. Tabel 2 toont daarnaast  voor leerlingen en docenten voor elk item de gemiddelde score; bij de leerlingen is een voor‐ en  nameting gehouden, bij de docenten is alleen een nameting gehouden. Er is gekeken of er  significante verschillen (p<0,05) waren tussen de gemiddelde scores in de voor‐ en nameting bij  leerlingen en tussen de gemiddelde scores in de nameting bij leerlingen en docenten. De bespreking  van deze resultaten wordt in de sectie Resultaten besproken.  Tabel 2: Usability‐vragenlijst voor Sony e‐book readers  Docenten

p<0,05

nameting (n=5)

p<0,05

Leerlingen nameting (n=21)

Item

voormeting (n=23)

Nr

1 2

Het is eenvoudig de Sony e-book reader te gebruiken 3,78 2,90 √ 2,80 De Sony e-book reader biedt alle mogelijkheden die ik er van 3,61 2,29 √ 1,60 verwachtte 3 Bij het gebruiken van de Sony e-book reader zijn de pdf documenten 3,22 2,71 2,0 maar moeilijk te lezen † 4 Ik weet bij de Sony e-book reader wat alle knoppen betekenen 3,22 4,33 √ 4.20 5 Bij een volgend gebruik van de Sony e-book reader zou ik weer weten 4,04 4,14 4,40 hoe ik er mee om moet gaan 6 De Sony e-book reader vertoont technische gebreken† 2,96 2,14 √ 2,80 7 Navigeren door pdf documenten is met de Sony e-book reader 2,91 2,33 3,00 eenvoudig 8 De Sony e-book reader maakt haar belofte waar 3,48 2,29 √ 1,40 9 Ik vind de Sony e-book reader een attractief product 3,73 2,29 √ 1,40 10 Pdf documenten kunnen gemakkelijk in de Sony e-book reader 3,13 3,10 2,60 geladen worden 11 De Sony e-book reader crasht wanneer ik het gebruik† 3,83 3,14 3,60 12 Het gebruik van de Sony e-book reader is frustrerend† 3,52 2,05 √ 1,60 13 Wanneer ik de Sony e-book reader gebruik lijkt de tijd sneller te gaan 3,17 1,81 √ 1,40 14 De Sony e-book reader is gemakkelijk te leren gebruiken 4,22 3,62 √ 3,40 15 Ik heb het gevoel controle te hebben over de Sony e-book reader 3,74 3,00 √ 3,00 16 De Sony e-book reader laat de originele opmaak van de pdf 3,52 2,86 √ 2,00 documenten onaangeroerd 17 Door de Sony e-book reader te gebruiken kan ik tijd besparen 2,78 1,67 √ 1,60 18 De Sony e-book reader heeft een handzaam formaat 4,13 3,10 √ 2,40 19 De gebruikershandleiding die met de Sony e-book reader is 3,70 3,81 √ 2,60 bijgeleverd is duidelijk 20 In het geheel genomen ben ik tevreden over de Sony e-book reader 3,78 1,95 √ 1,20 † Deze items zijn omgekeerd gecodeerd. Er is gebruik gemaakt van 5-punt Likertschalen: 1= helemaal mee oneens; 2=mee oneens; 3=oneens/eens; 4= mee eens; 5= helemaal mee eens. Per item kon dus gescoord worden tussen de 1 en 5.

√

√ √

 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

9

  Intentie van docenten om e‐book readers te gaan gebruiken.  Er is van uit gegaan dat, ondanks dat docenten (en hun leerlingen) de Sony e‐book reader ongeschikt  vinden, de docenten toch nog positief zullen oordelen over e‐book readers in het algemeen. Om de  vraag te kunnen beantwoorden of docenten de intentie hebben om ook na het pilotonderzoek e‐ book readers (niet noodzakelijk de Sony e‐book reader) te gaan gebruiken tijdens hun lessen is een  verklaringsmodel nodig dat de determinanten van intentie in beschouwing neemt en waarbij de  intentie‐gedrag relatie centraal staat.   Het bekendste model is het model van de Theory of Reasoned  Action (TRA) van Martin Fishbein en  Icek Ajzen. Fishbein en Ajzen (1975) stellen dat intentie afhangt van 1) de houding die men heeft  tegenover het uit te voeren gedrag of object en van 2) de perceived norm over dat gedrag of object.  Houding is het gevoel van sympathie dan wel antipathie met betrekking tot het gedrag (bv. het  gebruiken van e‐book readers) of het object (bv. e‐book readers in het algemeen of de Sony e‐book  reader in het bijzonder). Houding wordt vaak gescoord door middel van bipolaire schalen (Osgood,  Suci & Tannenbaum, 1957), dus in termen van goed — slecht, plezierig — onplezierig, enz. Perceived  norm is de waargenomen psychologisch druk om het gedrag te vertonen. De druk wordt veroorzaakt  door de voor de persoon belangrijke mensen (bv. veroorzaakt doordat de schoolleiding eist dat  e‐book readers worden gebruikt tijdens de lessen). Ajzen (1991) geeft aan dat intentie naast planning  componenten (ik ben van plan …, ik heb de intentie om …) ook motivatie componenten bevat (ik zal  van alles proberen om …, ik zal mij erg inspannen om …).  Het model van de Theory of Planned Action (TPA) van Icek Ajzen (1991) bouwt voort op TRA door ook  nog het construct van perceived behavior control als beïnvloedende variabele op intentie mee te  nemen. Perceived behavior control is het geloof van een persoon om in staat te zijn het gedrag te  kunnen uitvoeren ondanks dat er mogelijk belemmeringen zijn (Shepherd, 1999). Perceived behavior  control omvat elementen van het construct self‐efficacy van Albert Bandura (1998) die self‐efficacy  omschrijft als geloof in eigen kunnen.   McKinlay (2000) stelt dat niet al de drie variabelen 1) houding, 2) perceived norm en 3) perceived  behavior control niet in gelijke mate intentie hoeven te voorspellen maar dat dat afhangt van de  populatie (hier: de docenten) en wat zij al met betrekking tot uit te voeren gedrag doen (gebruikten  de docenten al eerder e‐book readers?). Hoe dit uitwerkt is in het volgende fictief (niet op ICT  betrekkend) voorbeeld  geïllustreerd: de populatie van rokers heeft heel andere opvattingen over het  roken (positiever) dan de populatie van niet rokers (negatiever) waardoor hun houdingen ten  aanzien van het stoppen met roken in cafés verschillend kunnen zijn. Bovendien zal het perceived  behavior control van rokers, dat is in dit voorbeeld het vermogen om ‘nee’ te zeggen tegen de  behoefte  om te roken wanneer zij zich in een café bevinden, laag scoren. Deze behoefte om te roken  in cafés is doorgaans sterker dan het wettelijk verbod om te roken in cafés. Daarom zal, zolang de  café uitbaters dit wettelijk verbod niet serieus nemen (perceived norm), de intentie zal laag zijn voor  rokers om inderdaad te stoppen met roken wanneer zij zich in een café bevinden.    Elk van de drie variabelen 1) houding, 2) perceived norm en 3) perceived behavior control is op haar  beurt weer van andere variabelen afhankelijk. Houding is, zoals hierboven al min of meer was  aangegeven, bepaald door de opvattingen die personen er op na houden met betrekking tot de 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

10

gevolgen van het uit te voeren gedrag. Dit kan worden uitgedrukt in termen van ‘waarschijnlijk’ dat  het gedrag tot bepaalde gevolgen leidt (bv. wanneer ik een e‐book reader gebruik dan is het  waarschijnlijk dat ik meer tijd moet besteden aan de lesvoorbereiding). Deze opvattingen worden  dan gewogen met de ‘wenselijkheid’ van van deze gevolgen (bv. meer tijd besteden aan de  lesvoorbereiding vind ik zeer onwenselijk). Perceived norm is op dezelfde wijze als bij houding  bepaald door opvattingen, maar deze keer hebben de opvattingen betrekking tot wat anderen  vinden dat een bepaald gedrag moet worden vertoond (bv. mijn directeur vindt dat ik e‐book readers  moet gebruiken). Ook deze opvattingen worden gewogen met de ‘motivatie om zich te conformeren’  aan die wens. Perceived behavior control is een geaggregeerde vorm van opvattingen over het eigen  kunnen in allerlei zaken die te maken hebben met de uitvoering van dat gedrag.   De figuur hierna geeft schematisch het model weer dat ten grondslag ligt aan TPB. 

 

 

Figuur 2: Theory of Planned Behaviour toegepast op e‐book gebruik  Constructie van de vragenlijst  Op basis van TPB is een vragenlijst geconstrueerd rekening houdende met de diverse aanbevelingen  ten aanzien van de item constructie:  1. Aanbevelingen van Icek Ajzen ten aanzien van een TPB vragenlijst (Ajzen, 2006)  2. Aanbevelingen van Jill Francis et al die TPB hebben toegepast in de  gezondheidswetenschappen (Francis, Eccles, Johnston, Walker, Grinshaw, Foy, et al, 2004)  3. Constructie van Osgood bipolaire schalen (Osgood, Suci & Tannenbaum, 1957).  Het resultaat is de vragenlijst ‘Vragenlijst e‐book reader gebruik onder Blaricum docenten’ die in de  bijlage is opgenomen. Daarin staan ook de usability‐vragenlijst en enkele vragen met betrekking tot  demografische gegevens.  Hierna zullen de sub‐vragenlijsten die horen bij TPB kort de revue passeren.  Voor elk sub‐vragenlijst  is meteen ook het resultaat vermeld van de afname bij de docenten. Niet altijd hebben docenten  antwoorden gegeven bij de items waardoor n soms 5 is en soms 6. Belangrijk is op te merken dat bij  de items onderscheid is gemaakt in e‐book readers in het algemeen en de Sony e‐book reader in het  bijzonder. 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

11

TPB: Gebruik van e‐book readers. Dit wordt niet gemeten omdat dit gebruik een toekomstige  activiteit betreft. Dat zou naderhand wel kunnen gebeuren door de docenten te observeren of zij  daadwerkelijk e‐book readers zijn gaan gebruiken.  TPB: Intentie om e‐book readers te gebruiken. In tabel 3 staan de items die 1) de intentie meten om   überhaupt e‐book readers te gaan gebruiken (items 4, 5 en 6) en 2) de intentie om de Sony e‐book  reader te gaan gebruiken (items 1, 2 en 3).  Tabel 3: Intentie om e‐book readers te gebruiken  Docenten standaarddeviatie (n=5)

Item

gemiddeld (n=5)

Nr

1

Ik ben van plan om de komende 12 maanden de Sony e-book reader te gebruiken in mijn lessen 1,00 en wel ... 2 Ik heb de intentie om de komende 12 maanden de Sony e-book reader te gebruiken in mijn 1,00 lessen en wel ... 3 Ik ga proberen om de komende 12 maanden de Sony e-book reader te gebruiken in mijn lessen 1,00 en wel ... 4 Ik ben van plan om de komende 12 maanden een andere e-book reader te gebruiken in mijn 1,5 lessen en wel ... 5 Ik heb de intentie om de komende 12 maanden een andere e-book reader te gebruiken in mijn 1,5 lessen en wel ... 6 Ik ga proberen om de komende 12 maanden een andere e-book reader te gebruiken in mijn lessen 1,5 en wel ... Er is gebruik gemaakt van 6-punt Likertschalen: 1= helemaal niet; 2=veel minder dan het ritme; 3=minder dan het ritme; 4= volgens het ritme; 5= vaker dan het ritme; 6=veel vaker dan het ritme. Per item kan gescoord worden tussen de 1 en 6.

0,00 0,00 0,00 1,23 1,23 1,23

TBP: Houding ten opzichte van e‐book readers. In tabel 4 staan de items die onderdeel uitmaken van  houding. Het gaat hier om e‐book readers in het algemeen.  Tabel 4: Houding ten opzichte van e‐book readers  Docenten

Het gebruik van een e-book reader is voor mij: 1 goed 1 2 3 2 waardeloos 1 2 3 3 schadelijk 1 2 3 4 onplezierig 1 2 3 5 aangenaam 1 2 3 6 moeilijk 1 2 3 † Deze items zijn omgekeerd gecodeerd.

21 januari 2009

4 4 4 4 4 4

5 5 5 5 5 5

6 6 6 6 6 6

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

slecht† nuttig voordelig plezierig onaangenaam† gemakkelijk

standaarddeviatie (n=5)

Item

gemiddelde (n=5)

Nr

2,00 3,60 3,60 3,60 2,00 4,60

0,71 1,14 1,14 1,14 0,71 0,55

12

Er is gebruik gemaakt van 7-punt bipolaire schalen (zie Osgood, Suci & Tannenbaum, 1957)

  TBP: Opvattingen met betrekking tot het gebruik van e‐books readers en haar evaluaties. In tabel 5  staan de items die voor dit gedeelte zijn gebruikt. De items handelen om e‐book readers in het  algemeen en dus niet om de Sony e‐book reader. De items zijn onder te verdelen in ‘voordelen’ en in  ‘nadelen’ voor de leerlingen en voor de docenten. De voordelen voor de docent hebben betrekking  op het vergroten van de eigenwaarde (self‐esteem)(items 1 en 3); de nadelen hebben betrekking op  de extra tijd die geïnvesteerd moet worden (item 2), het oplossen van allerlei problemen (item 5), en  het moeten volgen van trainingen (item 7). De voordelen voor de leerlingen hebben betrekking op  het vergroten van de motivatie (items 4, 9) en het verhogen van de kwaliteit (items 6 en 8). Elk item  wordt gescoord op waarschijnlijkheid en op wenselijkheid.   Tabel 5: Opvattingen met betrekking tot het gebruik van e‐books readers en haar evaluaties 

standaarddeviatie (n=6)

gemiddelde (n=6)

gemiddelde (n=6)

Nr

Geef in de gestelde vragen in de eerste kolom waarschijnlijkheid hoe waarschijnlijk u het acht dat het in de vraag genoemde effect op zal treden en in de tweede kolom wenselijkheid hoe wenselijk u dit effect vindt. Item Docenten waarschijnlijkheid wenselijkheid

standaarddeviatie (n=6)

Introductie

1

Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken stijg ik in achting 2,17 1,17 2,67 0,82 bij mijn collega’s 2 Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken moet ik meer tijd 2,83 1,47 1,83 0,98 besteden aan de lesvoorbereiding 3 Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken voel ik mij 2,50 1,05 3,00 0,00 competenter dan mijn collega’s 4 Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken doe ik leerlingen 2,67 0,82 3,33 0,82 een plezier 5 Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken zal het gebeuren dat ik in mijn les wordt opgehouden door allerlei technische problemen 3,83 0,41 2,33 1,03 of dat batterijen leeg raken 6 Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken bevorder ik het 2,50 1,05 3,50 1,05 leren bij leerlingen 7 Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken moet ik wel de 2,50 1,23 3,00 0,63 nodige ICT kennis en vaardigheden verwerven 8 Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken verbeter ik de 2,50 0,84 3,50 1,05 kwaliteit van mijn lessen 9 Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken worden mijn lessen 2,67 0,82 3,50 1,05 interessanter Voor het scoren van ‘waarschijnlijkheid’ is gebruik gemaakt van 5-punt Likertschalen: 1= erg onwaarschijnlijk; 2=onwaarschijnlijk; 3=neutraal; 4=waarschijnlijk; 5= zeer waarschijnlijk. Per item kan gescoord worden tussen de 1 en 5. Voor het scoren van ‘wenselijkheid’ is gebruik gemaakt van 5-punt Likertschalen: 1= zeer onwenselijk; 2=onwenselijk; 3=neutraal; 4=wenselijk; 5= zeer wenselijk. Per item kan gescoord worden tussen de 1 en 5.

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

13

  TBP: Perceived norm. De perceived norm wordt gescoord met behulp van een enkel item, zie tabel 6.  Ook hier gaat het om e‐book readers in het algemeen en niet zo zeer de Sony e‐book reader.  Tabel 6: Perceived norm ‐ injunctief  Docenten standaarddeviatie (n=6)

Item

gemiddelde (n=6)

Nr

1

Alles bij elkaar genomen, in hoeverre ervaart u druk van voor u belangrijke mensen om een 1,67 0,82 e-book reader te gebruiken in uw lessen Er is gebruik gemaakt van een 6-punt Likertschaal: 1= helemaal geen druk; 2=nauwelijks druk; 3=enige druk; 4= druk; 5= veel druk; 6=zeer veel druk. Per item kan gescoord worden tussen de 1 en 6.

  NB. Ajzen (2006) merkt op dat items zoals verwoord in tabel  6 injunctieve kwaliteiten hebben:  “Items of this kind have an injunctive quality, consistent with the concept of subjective [=perceived]  norm. However, responses to such items are often found to have low variability because important  others are generally perceived to approve of desirable behaviors and disapprove of undesirable  behaviors” (p. 6). Hij geeft daarom de volgende oplossing: “To alleviate this problem, it is  recommended that the initial set of items also include questions designed to capture descriptive  norms, i.e., whether important others themselves perform the behavior in question” (p. 6). Om deze  reden is het volgende item toegevoegd aan de vragenlijst (zie tabel 7):  Tabel 7: Perceived norm ‐ descriptief  Docenten

1

Geef aan in hoeverre u denkt dat collega’s (de ‘verre’ en naaste collega’s) e-book readers 1,67 gebruiken in hun lessen Er is gebruik gemaakt van een 6-punt Likertschaal: 1= geen enkele collega; 2=een enkele collega; 3=enige collega’s; 4= redelijk veel collega’s; 5=veel collega’s; 6=zeer veel collega’s. Per item kan gescoord worden tussen de 1 en 6. 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

standaarddeviatie (n=6)

Item

gemiddelde (n=6)

Nr

0,82

14

  TBP: Opvattingen met betrekking tot wat anderen vinden om e‐book readers te gebruiken en de  motivatie om zich daaraan te conformeren. Tabel 8 geeft de items weer die voor dit gedeelte zijn  gebruikt. De items zijn daarbij onder te verdelen in de opvattingen van 1) autoritaire personen (item  1), 2) peers (items 2, 3, en 4) en 3) directe belanghebbenden (items 5 en 6). Elk item wordt gescoord  op waarschijnlijkheid en op zich aantrekken.  Tabel 8: Opvattingen met betrekking tot wat anderen vinden om e‐book readers   te gebruiken en de motivatie om zich daaraan te conformeren 

standaarddeviatie (n=5)

gemiddelde (n=5)

gemiddelde (n=5)

Nr

Geeft in de eerste kolom waarschijnlijkheid aan hoe waarschijnlijk u het acht dat de in de vraag genoemde anderen van mening zijn dat u een e-book reader moet gebruiken in uw lessen. In de tweede kolom zich aantrekken geeft u aan in hoeverre u zich de mening van de in de vraag genoemde anderen aantrekt om een e-book reader te moeten gebruiken in uw lessen. Item Docenten waarschijnlijkheid zich aantrekken

standaarddeviatie (n=5)

Introductie

1

De schoolleiding is van mening dat ik een e-book reader moet 2,40 1,14 3,20 0,84 gebruiken in mijn lessen 2 Mijn ‘verre’ collega’s zijn van mening dat ik een e-book reader moet 2,00 0,71 3,20 1,10 gebruiken in mijn lessen 3 Mijn naaste collega’s zijn van mening dat ik een e-book reader 2,20 0,84 3,80 0,84 moet gebruiken in mijn lessen 4 Mijn vrienden zijn van mening dat ik een e-book reader moet 2,00 0,71 3,00 1,23 gebruiken in mijn lessen 5 De ouders van mijn leerlingen zijn van mening dat ik een e-book 2,00 0,71 2,80 0,84 reader moet gebruiken in mijn lessen 6 Mijn leerlingen zijn van mening dat ik een e-book reader moet 2,20 1,30 3,40 0,55 gebruiken in mijn lessen Voor het scoren van ‘waarschijnlijkheid’ is gebruik gemaakt van 5-punt Likertschalen: 1= erg onwaarschijnlijk; 2=onwaarschijnlijk; 3=neutraal; 4=waarschijnlijk; 5= zeer waarschijnlijk. Per item kan gescoord worden tussen de 1 en 5. Voor het scoren van ‘zich aantrekken’ is gebruik gemaakt van 5-punt Likertschalen: 1= helemaal niet; 2=niet; 3=neutraal; 4=veel; 5= zeer veel. Per item kan gescoord worden tussen de 1 en 5.

  TBP: Perceived Behavior Control. De items hebben betrekking op 1) didactisch gebruik van een e‐ book reade (item 1), 2) Het eigen kunnen maken van de benodigde ICT competenties (item 2), 3) het  kunne oplossen van allerlei technische problemen die bij het gebruik van een e‐book reader kunnen  optreden (item 3) en tenslotte 4) het overtuigd zijn dat de lesvoorbereiding geen problemen  oplevert. Hier gaat het wederom om e‐book readers in het algemeen en niet de Sony e‐book reader. 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

15

Tabel 9: Perceived Behavior Control  Docenten standaarddeviatie (n=5)

Item

gemiddelde (n=5)

Nr

1 2

Ik ben ervan overtuigd dat ik effectief een e-book reader kan gebruiken in de lessen 4,00 0,71 Ik ben ervan overtuigd dat ik de nodige ICT kennis en vaardigheden om een e-book reader te 4,40 0,55 gebruiken gemakkelijk eigen kan maken 3 Ik ben ervan overtuigd dat ik de technische problemen met e-book readers kan oplossen 3,60 1,14 4 Ik ben ervan overtuigd dat de lesvoorbereiding mij geen problemen oplevert 4,20 0,45 Er is gebruik gemaakt van Likertschalen: 1= helemaal mee oneens; 2=mee oneens; 3=oneens/eens; 4= mee eens; 5= helemaal mee eens. Per item kon dus gescoord worden tussen de 1 en 5. 

Methode  Participanten  Drieentwintig vijfde klas leerlingen van het VWO en zes docenten (drie mannen en drie vrouwen) van  het Blaricumcollege hebben gedurende zes weken (week 45 t/m week 50) in het najaar 2008  geparticipeerd in het pilotonderzoek.  Tabel 10 geeft inzicht in de lesstof van de zes verschillende  vakken die de leerlingen via de Sony e‐book reader kregen aangeboden.  Tabel 10: Overzicht van de vakken en lesstof  vak Nederlands Engels

Scheikunde Natuurkunde

docent José Wiermans Ton Kuijpers

Bas van Gestel Monique Wittebrood

Biologie

Onno Kalverda

Economie

Louis Litjens

21 januari 2009

methode Op niveau, deel VWO-5 Of course, sourcebook 5/6 VWO ISBN 97890345-39496 Of course, workbook A 5/6 VWO ISBN 97890345-39830 Pulsar-Chemie, VWO scheikunde-1 deel 2 Newton Natuurkunde voor de Tweede Fase (3de editie) VWO Informatieboek VWO Verwerkingsboek Biologie voor Jou, 4de druk. VWO dee; 2 Handboek 5 VWO en werkboek 5 VWO Stichting LWEO

lesstof uitgeverij Thieme Meulenhoff

hoofdstukken Blok 1, 2 en 3

Malmberg

Hoofdstuk 2 van beide boeken

Wolters-Noordhoff

Hoofdstuk 9 en 10

Thieme Meulenhoff

Van beide boeken de hoofdstukken 13 en 14

Malmberg

Thema 3 en 4 Handboek en werkboek

Landelijke Werkgroep Economie Onderwijs

Lesbrief 2008-2009 met titel: ‘Europese samenwerking’

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

16

  Materialen  De Sony e‐book reader is gebruikt. Lesmaterialen zijn al hiervoor in tabel 10 aangegeven.  Instrumenten  Als instrument is de vragenlijst ‘Vragenlijst e‐book reader gebruik onder Blaricum docenten’ gebruikt,  zie bijlage. Studenten kregen echter daaruit alleen de usability‐vragenlijst aangeboden.  Procedure  In tabel 11 hierna is de planning te zien die vooraf het eigenlijke pilotonderzoek was opgesteld.  Achteraf kan geconstateerd worden dat de planning in grote lijnen is uitgevoerd. Doordat de levering  van de Sony e‐book readers flink op zich liet wachten was de tijd te kort om de lesstofbestanden aan  te passen. Besloten is dat in week 45 te doen waardoor leerlingen en docenten pas in week 46 aan  de slag konden. Omdat de leesbaarheid van de pdf‐bestanden op de Sony e‐book reader te wensen  over liet (er trad vervorming op wanneer op de tekst werd ingezoomd) is, terwijl het pilotonderzoek  al lopende was, gepoogd om nog de bestanden om te zetten om daarmee de leesbaarheid te  vergroten. Hierbij zijn ook derden ingeschakeld, maar een en ander heeft niet tot resultaten geleid.  De koppeling met het schoolnetwerk heeft niet plaatsgevonden omdat de Sony e‐book reader niet  over deze functionaliteit beschikte.  Tabel 11: Activiteiten en planning  activiteit Voorbereidende werkzaamheden, waaronder het schrijven van het PvA, contacten met kennisnet, Fontys en Malmberg Selecteren en verzamelen lesstof Aanpassen bestanden en inlezen in de Sony e-book readers Opnemen, afnemen en verwerking van de usability-vragenlijst bij de leerlingen Training van de docenten Onderzoek naar koppeling met het schoolnetwerk Instructie van leerlingen en toepassen tijdens de lessen gedurende zeven weken Opstellen, afnemen en verwerking van de usability-vragenlijst bij de leerlingen Opstellen, afnemen en verwerking van de vragenlijst ‘Vragenlijst e-book reader gebruik onder Blaricum docenten’ bij docenten Eindrapportage

Periode(in weeknr) 34 en 35 35 en 36 37 t/m 41 38 t/m 41 43 en 44 41 t/m 43 45 t/m 50 50 en 51 51 51 en 52

 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

17

  Resultaten   Demografische gegevens 

De demografische gegevens zijn als volgt: Aantal Gemiddelde leeftijd, Standaard deviatie Jaren werkzaam in het onderwijs, Standaarddeviatie

Man 3 46,0 20,2 22,7 18,6

Vrouw 3 40,3 15,5 14,0 19,2

Vaardigheden en bekendheid met e‐book readers  De docenten zijn bevraagd over 1) hun algemene computervaardigheden, 2) hun bekendheid met e‐ book readers in het algemeen en 3) hun vaardigheid om met deze apparaten om te gaan.   Hoe schat u uw computervaardigheden in? (n=6)

1 2 3 4 5

ik heb helemaal geen vaardigheden ik heb beperkte vaardigheden ik heb matige vaardigheden ik heb redelijke vaardigheden ik heb gevorderde vaardigheden

Geef aan in hoeverre u bekend bent met e-book readers (n=6)

1 2 3 4 5 6

helemaal onbekend mee nauwelijks bekend mee enigszins bekend mee bekend mee goed bekend mee zeer goed bekend mee

Geef aan in hoeverre u de kennis en vaardigheden bezit om met e-book readers om te gaan (n=6)

1 2 3 4 5 6

starter beginner beetje ervaren ervaren expert guru

Docenten (n=6) gaven aan over redelijke tot gevorderde computervaardigheden te beschikken  (gemiddelde = 4,33; standaarddeviatie = 0,82). Zij zijn redelijk bekend met het fenomeen e‐book  readers (gemiddelde = 3,33; standaarddeviatie = 1,51) en zijn wat gebruik betreft daarin een beetje  ervaren (gemiddelde = 3.00; standaarddeviatie = 1,27). Dit laatste is waarschijnlijk gebaseerd op het  feit dat de docenten op grond van hun bijna gevorderde computervaardigheden ervan uit gaan dat  e‐book readers geen problemen moeten opleveren  Beantwoording van de eerste vraag: Meerwaarde e‐book readers  De Sony e‐book readers zouden, volgens de planning (zie tabel 11), gedurende een periode van zes  weken (week 45 t/m week 50) worden ingezet bij zes vakken. Daarvan is de eerste week wegens te  late levering van de Sony e‐book readers verloren gegaan. Eerder is aangegeven dat de Sony e‐book 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

18

readers onder de maat waren wat betreft de functionaliteiten. Dit resulteerde in het feit dat de  apparaten het onderwijsproces dermate belemmerden, dat bij een aantal vakken al na enkele dagen,  bij andere vakken na een paar weken geen gebruik meer werd gemaakt van dit middel. De leerlingen  grepen zelf terug naar de boeken omdat dit handiger werkte, voornamelijk de combinatie van tekst‐  en werkboeken.  Om die reden is afgezien van verder onderzoek naar de meerwaarde van de e‐book readers. Wel is  nog de usability‐vragenlijst afgenomen.   Leerlingen. De voormeting bij de leerlingen geeft een eerste zeer oppervlakkige indruk die de  leerlingen hebben over de Sony e‐book; de kolom ‘voormeting’ bij het kopje’ leerlingen’  van tabel 2  geeft de gemiddelde score voor die items. Nadat het experiment was afgelopen hebben de leerlingen  opnieuw de usability‐vragenlijst ingevuld. Ditmaal hebben zij wel een goede indruk kunnen maken  over de Sony e‐book; kolom ‘nameting’ bij het kopje ‘leerlingen’ van tabel 2 geeft de gemiddelde  score voor de items in de nameting.   Voor de analyse voor het verschil tussen de gemiddelde scores van de voor‐ en nameting bij  leerlingen is een onafhankelijke t‐toets (independent‐samples t‐test) gebruikt voor elk van de items.  Aangezien de voor‐ en nameting niet met elkaar gekoppeld konden worden (omdat een  identificerende referentie ontbrak) was een gepaarde t‐toets (paired‐samples t‐test) niet mogelijk.  De voor‐ en nameting laat zien dat de leerlingen eerst gematigd positief waren, maar dat dit volledig  is omgeslagen naar een negatief oordeel over de Sony e‐book (voor de meeste items is dit significant,  p < 0,05; zie hiervoor de kolom ‘p<0,05’ bij het kopje ‘ leerlingen’).  Docenten. Bij de docenten is een nameting gehouden over hun ervaringen met de Sony e‐book  reader. Van de zes docenten hebben er vijf de usability items ingevuld. De gemiddelde scores zijn in  de kolom ‘nameting’ bij het kopje ‘docenten’ te zien. Om het verschil tussen de gemiddelde scores te  zien in de nameting tussen leerlingen en docenten is opnieuw een onafhankelijke t‐toets uitgevoerd.  De analyse laat zien dat de verschillen in die gemiddelde scores doorgaans niet significant zijn (zie de  kolom ‘ p<0,05’ bij het kopje docenten’) wat wil zeggen dat de ervaringen tussen leerlingen en  docenten redelijk met elkaar overeenkomen. Uitzondering zijn de items 8, 19, 20; docenten zijn wat  deze items betreft significant negatiever in hun uitlatingen. Docenten vinden (meer dan de leerlingen  dat vinden) dat de Sony e‐book reader haar belofte niet waar maakt (item 8) en zijn minder tevreden  over de Sony e‐book dan de leerlingen (item 20).  Docenten melden de volgende positieve en negatieve eigenschappen van de Sony e‐book reader:  eigenschappen positief Uiterlijk Formaat Gebruiksduur accu Rustig scherm

negatief Leesbaarheid van de op A4 formaat gebaseerde pdf documenten Vervorming van de pdf-documenten bij inzoomen: illustraties en teksten worden op een verkeerde manier geplaatst ten op zichte van elkaar Traagheid bij het wisselen van de pagina’s Geen mogelijkheid tot annotaties. Daarom ook geen gebruik van de werkboeken Geen mogelijkheid tot koppeling met het internet

 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

19

    Beantwoording van de tweede vraag: Gebruik van e‐book readers ook na het experiment  Gezien het lage aantal respondenten is de analyse slechts descriptief.     De vragenlijst bevatte items over:  1. De intentie om überhaupt e‐book readers te gebruiken (items 4, 5 en 6 van tabel 3)  2. De intentie om specifiek de Sony e‐book reader te gebruiken (items 1, 2 en 3 van tabel 3)  3. Opvattingen met betrekking tot het gebruik van e‐book readers en haar evaluaties (tabel 5)  4. Houding ten opzichte van e‐book readers (tabel 4)  5. Opvattingen met betrekking tot wat anderen vinden om e‐book readers te gebruiken en de  motivatie om zich daaraan te conformeren (tabel 8)  6. Perceived norm ‐ descriptief (tabel 7)  7. Perceived norm ‐ injunctief (tabel 6)  8. Perceiver Behavior Control (tabel 9)    De intentie om, in het algemeen, e‐book readers te gebruiken.  Docenten geven te kennen dat zij na  het experiment geen e‐book reader zullen gaan gebruiken. Dit is echter niet absoluut, een van de  docenten geeft in een opmerking aan dat wel te willen overwegen maar dan niet met de Sony e‐book  reader.  De intentie om specifiek de Sony e‐book reader te gebruiken. Docenten geven aan dat zij absoluut  niet de intentie hebben om ooit de Sony e‐book reader te gaan gebruiken.  Opvattingen met betrekking tot het gebruik van e‐book readers en haar evaluaties. Wat betreft het  vergroten van hun eigenwaarde geven de docenten aan dat dit vrijwel onwaarschijnlijk is en dat het  hun om het even is dat de eigenwaarde wordt vergroot. Wat betreft de nadelen (de extra tijd die  geïnvesteerd moet worden, het oplossen van allerlei problemen en het moeten volgen van  trainingen) geven de docenten aan dat het onwaarschijnlijk tot neutraal is dat deze gaan optreden en  indien zo zij dit niet al te ernstig te vinden. Tenslotte, de voordelen voor de leerlingen schatten  docenten als onwaarschijnlijk tot neutraal in en geven aan dit licht wenselijk te vinden.  Houding ten opzichte van e‐book readers. De beantwoording van de items is enigszins merkwaardig.  Docenten evalueren van de ene kant e‐book readers als tamelijk slecht en onaangenaam terwijl zij  van de andere kant vinden dat e‐book readers wel  enig nut hebben en ook wel iets aan voordelen  opleveren en enig plezier geven. Het omgaan met e‐book readers vinden zij gemakkelijk. Cronbach’s  alpha voor de houding schaal = 0,65; deze betrouwbaarheid is niet hoog maar voor houding schalen  acceptabel.  Opvattingen met betrekking tot wat anderen vinden om e‐book readers te gebruiken en de motivatie  om zich daaraan te conformeren. Docenten geven aan dat zij denken dat noch de schoolleiding, noch  de collega’s en noch de ouders of leerlingen van menig zijn dat zij e‐book readers moeten gebruiken.  Daarbij geven zij aan dat zij neutraal staan om zich te conformeren aan die meningen.  Perceived norm – descriptief. Docenten denken dat vrijwel geen van hun collega e‐book readers  gebruiken. 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

20

Perceived norm – injunctief. Vanwege het voorafgaande ervaren docenten daarom ook vrijwel geen  enkele druk om e‐book te gaan gebruiken, ook al omdat zij denken dat vrijwel geen van hun collega’s  e‐book readers gebruiken. Het wordt aan het eigen initiatief van de docenten over gelaten of zij wel  of niet e‐book readers gaan gebruiken.  Perceiver Behavior Control. Docenten zijn ervan overtuigd dat het gebruik van een e‐book reader  voor hun geen problemen geeft; noch de toepassing ervan in de lessen en noch het verwerven van  de benodigde instrumentele vaardigheden. Geconcludeerd mag worden dat docenten een groot  geloof in eigen kunnen hebben daar waar het om e‐book readers gaat. Cronbach’s alpha voor de  perceived behavior control schaal = 0,84; deze betrouwbaarheid is hoog.    Conclusies  Het pilotonderzoek heeft de volgende conclusies opgeleverd:  1. De Sony e‐book reader wordt als zeer slecht ervaren. Dat komt voornamelijk omdat de Sony  e‐book reader niet in staat is pdf documenten onvervormd weer te geven. Bij het inzoomen  worden teksten en figuren telkens anders geplaatst. Ook kunnen er geen annotaties gemaakt  worden, een eigenschap dat papieren versies wel van nature hebben. Tenslotte is het  omslaan van de pagina’s erg traag. Al met al heeft dit ertoe geleid dat de eerste vraag of e‐ book readers een educatieve meerwaarde hebben niet beantwoord kon worden.   2. Ondanks dat hun houding tegenover het gebruik van e‐book readers (iets minder dan)  neutraal is en docenten ervan overtuigd zijn dat zij met e‐book readers kunnen omgaan zijn  zij niet van plan om e‐book readers nog te gaan gebruiken en zeker niet de Sony e‐book  reader. Deze keuze kunnen zij daadwerkelijk uitvoeren omdat er geen enkele druk van wie  dan ook aanwezig is om e‐book readers te moeten gebruiken in hun lessen.                     

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

21

  Referenties  Ahuja, J. S., & Webster, J. (2001). Perceived disorientation: An examination of a new measure to  assess Web design effectiveness. Interacting with Computers, 14(1), 15–29.  Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision  Processes, 50, 179‐211.  Ajzen, I. (2006). Constructing a TpB questionnaire: Conceptual and methodological considerations.  Retrieved February 4, 2009, from http://people.umass.edu/aizen/tpb.html 

Annett, J. (2002). Target paper. Subjective rating scales: Science or art? Ergonomics, 45(14), 966– 987.  Bandura, A. (1998). Health promotion from the perspective of social cognitive theory. Psychology and  Health, 13, 623–649.  Clegg, D., & Barker, R. (2004). Case method fast‐track: A RAD approach. Addison‐Wesley  Davis, F. D., Bagozzi, R. P., & Warshaw, P. R. (1989). User acceptance of computer technology: A  comparison of two theoretical models. Management Science, 35(8), 982–1003.  Dix, A. J., Finlay, J. E., Abowd, G. D., & Beale, R. (1998). Human‐computer interaction (2nd ed.).  London: Prentice Hall.  Fishbein, M., & Ajzen, I. (1975). Belief, attitude, intention, and behavior: An introduction to theory  and research. Reading, MA: Erlbaum.  Kirakowski, J. (1996). The software usability measurement inventory: Background and usage. In P. W.  Jordan & B. Thomas & B. A. Weerdmeester & I. L. McClelland (Eds.), Usability evaluation in industry  (pp. 169–178). London: Taylor & Francis. 

Kirakowski, J., & Corbett, M. (1993). Sumi: The software usability measurement inventory. British Journal of Educational Technology, 24(3), 210–212.

Francis, J. Eccles, M., Johnston, M., Walker, A., Grimshaw, J., Foy, R., Kaner, E., Smith, L., & Bonetti, Y. (2004). Constructing questionnaires based on the theory of planned behavior: A manual for health services researchers. Retrieved February 4, 2009, from http://www.rebeqi.org/?pageID=40&ItemID=86.   Lewis, J. R. (2002). Psychometric evaluation of the PSSUQ using data from five years of usability  studies. International Journal of Human‐Computer Interaction, 14(3–4), 463–488.  Lund, A. (1998). USE Questionnaire Resource Page. Retrieved July 30, 2008, from  http://www.usesurvey.com/IntroductionToUse.html.   McKinlay, A. (2000). Nurses' behavioural intentions towards self‐poisoning patients: a theory of  reasoned action, comparisons of attitudes and subjective norms as predictive variables. Journal of  advanced nursing, 34(1), 107‐116. 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

22

Moneta,  G. B., &  Csikszentmihalyi, M. (1996). The effect of perceived challenges and skills on the  quality of subjective experience. Journal of  Personality, 64(2), 275–310.  Nielsen, J. (1994a). Usability engineering. San Fransisco, CA: Morgan Kaufman Publishers.  Nielsen, J. (1994b). Heuristic evaluation. In J. Nielsen & R. L. Mack (Eds.), Usability inspection methods  (p. 25 – 62). New York, NY: John Wiley & Sons.  Norman, D. A. (2003). Emotion & design: Attractive things work better. Interactions, 9(4), 36–42.  Osgood, C. E., Suci, G. J., & Tannenbaum, P. H. (1957). The measurement of meaning. Urbana,  University of Illinois Press.   Preece, J (2000). Online communities: Designing usability, supporting sociability. New York: John  Wiley & Sons.  Preece, J., Rogers, Y., & Sharp, H. (2002). Interaction design: Beyond human‐computer interaction.  New York: John Wiley & Sons.  Shepherd, R. (1999). Social determinants of food choice. Proceedings of the Nutrition Society, 58,  807‐812.  Shneiderman, B. (1998). Designing the user interface: Strategies for effective human‐computer  interaction (3rd ed.). New York, NY: Addison‐Wesley.  Tractinsky, N., Katz, A. S., & Ikar, D. (2000). What is beautiful is usable. Interacting with Computers,  13, 127–145.  Van Schaik P. & Ling, J. (2005). Five psychometric scales for online measurement of the quality of  human‐computer interaction in web‐sites. International Journal of Human‐Computer Interaction,  18(3), 309–322.  Van Veenendaal, E. (1998). Questionnaire based usability testing. In Proceedings of European  Software Quality Week, Brussels. 

 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

23

Bijlage: Vragenlijst e-book reader gebruik onder Blaricum docenten Introductie

Wij willen graag enkele dingen van u weten u met betrekking tot het gebruik van een e-book reader in het onderwijs. Het invullen van de vragenlijst duurt niet meer dan 15 minuten. Wij danken u vriendelijk voor het invullen van de vragen. Karel Kreijns Gerard Mennen

Belangrijk

In deze vragenlijst is de focus op de klasse van e-book readers. De Sony e-book reader is een specifieke e-book reader. De vragen hierna hebben bijna allemaal betrekking op de klasse van e-book readers en enkele vragen op de Sony e-book reader.

Sectie 1: Persoonlijke gegevens U bent een ...

{ {

man vrouw

Wat is uw geboortedatum? …………………………………………… Hoeveel jaren bent u al werkzaam in het onderwijs? …………………………………………… Wat is de huidige omvang van uw aanstelling in uren per week?

……………………………………………

Wat is het vak waarin u les geeft? …………………………………………… Hoe schat u uw computervaardigheden in?

21 januari 2009

{ { { { {

ik heb helemaal geen vaardigheden ik heb beperkte vaardigheden ik heb matige vaardigheden ik heb redelijke vaardigheden ik heb gevorderde vaardigheden

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

24

Sectie 2: Opvattingen en houding

Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken stijg ik in achting bij mijn collega’s Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken moet ik meer tijd besteden aan de lesvoorbereiding Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken voel ik mij competenter dan mijn collega’s Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken doe ik leerlingen een plezier Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken zal het gebeuren dat ik in mijn les wordt opgehouden door allerlei technische problemen of dat batterijen leeg raken Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken bevorder ik het leren bij leerlingen Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken moet ik wel de nodige ICT kennis en vaardigheden verwerven Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken verbeter ik de kwaliteit van mijn lessen Door e-book readers in mijn lessen te gebruiken worden mijn lessen interessanter Introductie

zeer wenselijk

wenselijk

neutraal

onwenselijk

zeer onwenselijk

zeer waarschijnlijk

waarschijnlijk

neutraal

onwaarschijnlijk

Geef in de gestelde vragen in de eerste kolom waarschijnlijkheid hoe waarschijnlijk u het acht dat het in de vraag genoemde effect op zal treden en in de tweede kolom wenselijkheid hoe wenselijk u dit effect vindt. wenselijkheid waarschijnlijkheid erg onwaarschijnlijk

Introductie

{ { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { { {

Bij de volgende vraag zijn zes evaluaties opgesomd omtrent het gebruik van een e-book reader waarbij slechts de extreme uitersten zijn benoemd. Geef per evaluatie aan wat u denkt dat voor u geldig is.

Het gebruik van een e-book reader in mijn lessen gebruik is voor mij …

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

goed waardeloos schadelijk onplezierig aangenaam moeilijk

{ { { { { {

25

{ { { { { {

{ { { { { {

{ { { { { {

{ { { { { {

{ { { { { {

slecht nuttig voordelig plezierig onaangenaam gemakkelijk

Sectie 4: Perceived norm Introductie

Geeft in de eerste kolom waarschijnlijkheid aan hoe waarschijnlijk u het acht dat de in de vraag genoemde anderen van mening zijn dat u een e-book reader moet gebruiken in uw lessen. In de tweede kolom zich aantrekken geeft u aan in hoeverre u zich de mening van de in de vraag genoemde anderen aantrekt om een e-book reader te moeten gebruiken in uw lessen.

onwaarschijnlijk

neutraal

waarschijnlijk

zeer waarschijnlijk

helemaal niet

niet

neutraal

veel

zeer veel

zich aantrekken

zeer onwaarschijnlijk

waarschijnlijkheid

De schoolleiding is van mening dat ik een e-book reader moet gebruiken in mijn lessen Mijn ‘verre’ collega’s zijn van mening dat ik een e-book reader moet gebruiken in mijn lessen Mijn naaste collega’s zijn van mening dat ik een e-book reader moet gebruiken in mijn lessen Mijn vrienden zijn van mening dat ik een e-book reader moet gebruiken in mijn lessen De ouders van mijn leerlingen zijn van mening dat ik een e-book reader moet gebruiken in mijn lessen Mijn leerlingen zijn van mening dat ik een e-book reader moet gebruiken in mijn lessen

{ { { {

{ { { {

{ { { {

{ { { {

{ { { {

{ { { {

{ { { {

{ { { {

{ { { {

{ { { {

Alles bij elkaar genomen, in hoeverre ervaart u druk van voor u belangrijke mensen om een ebook reader te gebruiken in uw lessen

{ { { { { {

helemaal geen druk nauwelijks druk enige druk druk veel druk zeer veel druk

Geef aan in hoeverre u denkt dat collega’s (de ‘verre’ en naaste collega’s) e-book readers gebruiken in hun lessen

{ { { { { {

geen enkele collega een enkele collega’s enige collega’s redelijk veel collega’s vele collega’s zeer vele collega’s

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

{ { { { { { { { { { { { { { { { { { { {

26

Sectie 5: Perceived behavior control

Ik ben ervan overtuigd dat ik effectief een e-book reader kan gebruiken in de lessen Ik ben ervan overtuigd dat ik de nodige ICT kennis en vaardigheden om een e-book reader te gebruiken gemakkelijk eigen kan maken Ik ben ervan overtuigd dat ik de technische problemen met e-book readers kan oplossen Ik ben ervan overtuigd dat de lesvoorbereiding mij geen problemen oplevert

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

27

helemaal mee eens

mee eens

oneens/eens

mee oneens

helemaal mee oneens

Introductie

{ { { { { { { { { { { { { { { { { { { {

Sectie 6: E-book gebruik in het onderwijs Introductie

De volgende twee vragen slaan respectievelijk op 1) bekendheid met e-book readers en 2) kennis en vaardigheden om met e-book readers om te gaan. De daarop volgende twee vragen gaan respectievelijk in op 1) de toegankelijkheid van e-book readers op uw school en op 2) de aanwezigheid van technische ondersteuning. N.B. Bekend zijn met e-book readers betekent hier dat u niet perse met een e-book reader om moet kunnen gaan. Het kan namelijk zijn dat u al eerder een e-book reader hebt gezien, bijvoorbeeld bij een collega.

Geef aan in hoeverre u bekend bent met e-book readers

{ { { { { {

helemaal onbekend mee nauwelijks bekend mee enigszins bekend mee bekend mee goed bekend mee zeer goed bekend mee

Geef aan in hoeverre u de kennis en vaardigheden bezit om met e-book readers om te gaan

{ { { { { {

starter beginner beetje ervaren ervaren expert guru

Geef aan in hoeverre u op uw school toegang hebt tot e-book readers om die in de lessen te gebruiken

{ { { { { {

helemaal geen toegang nauwelijks toegang enige toegang toegang gemakkelijk toegang heel gemakkelijk toegang

Geef aan in hoeverre u op uw school op technische ondersteuning kunt rekenen bij het gebruik van e-books in de lessen

{ { { { { {

helemaal geen ondersteuning geen ondersteuning enige ondersteuning ondersteuning veel ondersteuning zeer veel ondersteuning

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

28

Sectie 7: Usability-vragenlijst: Gebruiksnut van de Sony e-book reader

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

29

oneens/eens

mee eens

helemaal mee eens

Het is eenvoudig de Sony e-book reader te gebruiken De Sony e-book reader biedt alle mogelijkheden die ik er van verwachtte Bij het gebruiken van de Sony e-book reader zijn de pdf documenten maar moeilijk te lezen Ik weet bij de Sony e-book reader wat alle knoppen betekenen Bij een volgend gebruik van de Sony e-book reader zou ik weer weten hoe ik er mee om moet gaan De Sony e-book reader vertoont technische gebreken Navigeren door pdf documenten is met de Sony e-book reader eenvoudig De Sony e-book reader maakt haar belofte waar Ik vind de Sony e-book reader een attractief product Pdf documenten kunnen gemakkelijk in de Sony e-book reader geladen worden De Sony e-book reader crasht wanneer ik het gebruik Het gebruik van de Sony e-book reader is frustrerend Wanneer ik de Sony e-book reader gebruik lijkt de tijd sneller te gaan De Sony e-book reader is gemakkelijk te leren gebruiken Ik heb het gevoel controle te hebben over de Sony e-book reader De Sony e-book reader laat de originele opmaak van de pdf documenten onaangeroerd Door de Sony e-book reader te gebruiken kan ik tijd besparen De Sony e-book reader heeft een handzaam formaat De gebruikershandleiding die met de Sony e-book reader is bijgeleverd is duidelijk In het geheel genomen ben ik tevreden over de Sony e-book reader

mee oneen

De volgende vragen slaan respectievelijk op 1) de gebruikersvriendelijkheid van de Sony e-book reader, 2) de aanwezige functionaliteiten van de Sony e-book reader

helemaal mee oneens

Introductie

{ { { { { { { { { { { { { { { { { { { {

{ { { { { { { { { { { { { { { { { { { {

{ { { { { { { { { { { { { { { { { { { {

{ { { { { { { { { { { { { { { { { { { {

{ { { { { { { { { { { { { { { { { { { {

Sectie 8: Intentie, eerder en toekomstig gebruik Introductie

De volgende vragen slaan respectievelijk op 1) het zinvolle ritme om een e-book reader te gebruiken in de lessen, 2) het eerder gebruik van een e-book reader in de afgelopen 12 maanden en 3) het toekomstig gebruik in de komende 12 maanden. Wat dat toekomstig gebruik betreft willen we dat weten voor het geval dat u uitsluitend de Sony e-book reader zou moeten gebruiken en voor het geval dat u de beschikking zou hebben over een andere maar beter e-book reader.

Ik ben van plan om de komende 12 maanden de Sony e-book reader te gebruiken in mijn lessen en wel ... Ik heb de intentie om de komende 12 maanden de Sony e-book reader te gebruiken in mijn lessen en wel ... Ik ga proberen om de komende 12 maanden de Sony e-book reader te gebruiken in mijn lessen en wel ... Ik ben van plan om de komende 12 maanden een andere e-book reader te gebruiken in mijn lessen en wel ... Ik heb de intentie om de komende 12 maanden een andere e-book reader te gebruiken in mijn lessen en wel ... Ik ga proberen om de komende 12 maanden een andere e-book reader te gebruiken in mijn lessen en wel ...

 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

30

veel vaker dan het ritme

helemaal niet veel minder dan het ritme minder dan het ritme volgens het ritme vaker dan het ritme veel vaker dan het ritme

vaker dan het ritme

{ { { { { {

volgens het ritme

Geef aan in hoeverre u de afgelopen 12 maanden een e-book reader hebt gebruik, relatief ten opzichte van in de vorige vraag aangegeven ritme

minder dan het ritme

geen enkele keer enkele keren per jaar enkele keren per half jaar enkele keren per maand enkele keren per week enkele keren per dag

veel minder dan het ritme

{ { { { { {

helemaal niet

Geef aan wat u denkt dat anderen een zinvol ritme vinden om een e-book reader in de lessen te gebruiken

{ { { { { {

{ { { { { {

{ { { { { {

{ { { { { {

{ { { { { {

{ { { { { {

Bijlage: Begroting A.  

Personele kosten 

 

 

 

 

uren 

 

 

tarief  

 

totaal 

Interne projectleiding 

 

 

 

  80 

   

 

60,‐ 

 

 4800,‐        

  4800,‐ 

Docenten 

 

 

 

120 

   

 

50,‐ 

 

 6000,‐       

   4500,‐        

 

   

  20 

   

 

80,‐ 

 

 1600,‐         

    800,‐ 

Afnemen vragenlijsten en dataverwerking 

   

  40 

   

 

60,‐ 

 

 2400,‐        

  1000,‐ 

Technisch onderzoek en ondersteuning 

   

  40 

   

 

50,‐ 

 

 2000,‐       

   3500,‐ 

Rapportage en disseminatie   

 

   

  40 

   

 

60,‐ 

 

 2400,‐        

   1200,‐ 

 

 

 

 

 

 

 

 

19200,‐    

 15800,‐ 

Gebruik software voor opstellen en verwerken van digitale vragenlijsten 

 

 

 

   700,‐   

    700,‐ 

Gebruik van de educatieve bestanden (één uitgeverij) 

 

 

 

 

 

 

   

    250,‐ 

Reiskosten ivm voorbereiding en disseminatie   

 

 

     

 

 

   600,‐      

    600,‐ 

Vergaderkosten 

 

 

 

     

 

   300,‐    

    100,‐ 

Kosten voor eindredactie en drukken eindrapportage 

 

 

     

 

 

   200,‐      

    200,‐   

 

6 x 20 

Ontwikkelen vragenlijsten 2 x10 

B.

 

 

 

 

realisatie 

Overige kosten   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 1800,‐       

  1850,‐ 

Totale kosten   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

21000,‐    

 17650,‐ 

Bijdrage vanuit Kennisnet/Surfnet 

 

 

 

 

 

 

 

15000,‐    

  15000,‐ 

 

 

21 januari 2009

SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

31