Philip Otto Runge Geboren 23 juli 1777 te Wolgast (toen Zweeds VoorPommeren) Gestorven 1810 te Hamburg •Schilder •Kleurtheoreticus •Dichter •Schrijver •Kunstfilosoof
• Kopenhagen gaf veel vrijheid maar bevredigde niet • Maart 1801 verlaat hij Kopenhagen en gaat naar Dresden en krijgt les van Anton Graff • Komt in contact met Caspar David Friedrich
• Ontmoette in 1801 o.a. • Ludwig Tieck die hem bekend maakte met het werk van Novalis
• Phillipp Otto Runge • Zelfportret • Ca. 1800
• Leerde tijdens een Reis naar Weimar Johann Wolfgang von Goethe kennen
Runge • Winter 1801 – 1802 • Achilles en Sammerkandros (Skamandros) • Inzending bedoeld voor prijsvraag uitgeschreven door Goethe de redacteur van het tijdschrift “Propyläen” • Bedoeling kunstenaars de weg naar de ware kunst wijzen: (neo) classicisme
Antoine Coypel
Water, or the Fight of Achilles against Scamander and Simoeis by Auguste Couder, 1819. Decoratie Louvre
• Inzending werd afgewezen • Runge ging nadenken over de bronnen van de kunst
• Tieck; “Wij zijn geen Grieken meer, kunst moet het wezen der kunstenaar uitdrukken” • Eerst komt het gevoel, daarna het kunstwerk
Ludwig Tieck • Geboren te Berlijn op 31 mei 1773 • Gestorven in Berlijn op 28 april 1853 • Schrijver • Grondlegger van de Romantiek
Ludwig Tieck • Zoon van touwslager • Leerde tijdens zijn gymnasiumtijd Wilhelm Heinrich Wackenroder kennen • Raakte tijdens een reis in 1793 met Wackenroder geïnteresseerd in laatmiddeleeuwse kunst • 1797 kiest hij voor de Romantiek en keert zich af van het verlichtingsdenken
• • • •
Studeerde o.a. in Erlangen en Göttingen 1799 naar Jena Werd spilfiguur in de romantische beweging Bewerkte oude sprookjes, aangevuld met zelfgeschreven griezelverhalen, waarvan Der blonde Eckbert het bekendst is. • Maakte een theatrale bewerking van de Gelaarsde Kat
• Schreef samen met Wackenroder aan Franz Sternbalds Wanderungen, die hij na diens dood in 1798 alleen afwerkte. • Dit is het verhaal van een jonge schilder die melancholisch door Duitsland zwerft, steeds poëtisch geïnspireerd raakt maar nooit een werk voltooit, en vervolgens in Italië in talloze liefdesaffaires verzeilt.
• Tieck bezocht Goethe en Schiller ook in Weimar, en werd ook goed bevriend met Friedrich en August Schlegel en Novalis, en leerde tevens Brentano en Fichte kennen
• Een nieuwe weg
Triomf van Amor 1801 Olieverf op doek 66,7 x 172,5 cm Kunstahlle Hamburg Expositie maart 1802
Elk van die groepjes staat voor de liefde tijdens een stadium van een mensenleven, gaande van de kindertijd (één slapend engeltje), over de jeugd (twee engeltjes die elkaar in de armen vliegen), tot de ouderdom (twee putti die toekijken op de levens- en liefdesstadia die aan hen voorafgingen)
Elk van die groepjes staat voor de liefde tijdens een stadium van een mensenleven, gaande van de kindertijd (één slapend engeltje), over de jeugd (twee engeltjes die elkaar in de armen vliegen), tot de ouderdom (twee putti die toekijken op de levens- en liefdesstadia die aan hen voorafgingen)
• Runge is ervan overtuigd dat ook de schilderkunst deel kan en zal hebben • aan de vernieuwing van de kunsten, en hij wil al zijn krachten aanwenden om het zover te laten komen
• De kunst en de liefde zijn voor hem één; de liefde verbindt hem, zo meent hij, met het oneindige dat hij in zijn kunstwerken wil uitbeelden. • Verwijst naar de Abendmahlshymne van Novalis (Muziek )
Anton Graff • 18 november 1736 Winterhur – 22 juni 1813 Dresden • Grootste Duitse portretschilder van zijn tijd • Gelijkend (naturel) en precies
Portrait of Pauline in a Green Dress 1805
Frau und Söhnchen des Künstlers 1807 oil on canvas 97 cm 73 cm Alte Nationalgalerie
Alphons Johannes Maria Diepenbrock • Amsterdam, 2 september 1862 – • Amsterdam, 5 april 1921) • Door zijn tijdgenoten wordt Diepenbrock gewaardeerd om de wijze waarop hij poëzie en muziek combineert, de harmonie tussen zang en instrumentale begeleiding waarbij het woord nooit ondergeschikt werd aan de muziek. Diepenbrocks portret door Jan Toorop (1900)
• De teksten/gedichten bij zijn composities ontleende Diepenbrock aanvankelijk aan de Duitse romantiek (Goethe, Heine, Novalis, Hölderlin en Nietzsche)
Geistliches Lied 13 • • • • • • • • • • •
Wenige wissen Das Geheimnis der Liebe, Fühlen Unersättlichkeit Und ewigen Durst. Des Abendmahls Göttliche Bedeutung Ist den irdischen Sinnen Rätsel; Aber wer jemals Von heißen, geliebten Lippen Atem des Lebens sog, Wem heilige Glut
• • • • • • • • • • •
Weinigen kennen Het geheim van de liefde, Voelen onvervulbaarheid En eeuwige dorst. Het avondmaal, Zijn godd'lijke betekenis, Is de mens'lijke zinnen een2 raadsel; Echter, wie ooit eens Van warme, beminde lippen Adem van leven zoog, Wie heilige gloed
Alphons Diepenbrock - Wenige wissen das Geheimniß der Liebe • In zitternden Wellen das Herz schmolz, • Wem das Auge aufging, • Daß er des Himmels • Unergründliche Tiefe maß, • Wird essen von seinem Leibe • Und trinken von seinem Blute • [Ewiglich]1.
• In sidderende golven • het hart smolt, • Wie ooit plots ontdekte, Dat hij des hemels Ondoorgrond'lijke diepte mat, • Zal nuttigen graag zijn Lichaam • En drinken ook van zijn Bloed, Eeuwig, • altijd door.
• Wer hat des irdischen Leibes • Hohen Sinn erraten? • Wer kann sagen, • Daß er das Blut versteht? • Einst ist alles Leib, • Ein Leib, • In himmlischem Blute • Schwimmt das selige Paar.
• Wie heeft van 't stoffelijk lichaam • De3 diepe zin geraden? • Wie kan zeggen, • Dat hij het bloed begrijpt? • Eens wordt alles vlees, Eén vlees, • In hemelse bloedstroom • Baadt het zalige paar.
• • • • • • • • • •
O! daß das Weltmeer Schon errötete, Und in duftiges Fleisch Aufquölle der Fels!]2 Nie endet das süße Mahl, Nie sättigt die Liebe sich; Nicht innig, nicht eigen genug Kann sie haben den Geliebten. Von immer zärteren Lippen Verwandelt wird das Genossene • Inniglicher und näher.
• O, dat de aardzee • Nu al rood mocht zijn, • En in welgeurend vlees Opdook nu de rots! • Nooit eindigt het zoete maal, • Steeds hunkert de liefde nog; • Niet innig, niet eigen genoeg • Kan zij hebben haar geliefde. • Met steeds maar zachtere lippen • Verandert zij het genotene: • Inniger en nabijer.
• • • • •
• • • • • • • • •
Heißere Wollust Durchbebt die Seele, Durstiger und hungriger Wird das Herz: Und so [währet]3 der Liebe Genuß Von Ewigkeit zu Ewigkeit. [Hätten die Nüchternen Einmal nur gekostet, Alles verließen sie, Und setzten sich zu uns An den Tisch der Sehnsucht, Der nie leer wird. Sie erkannten der Liebe Unendliche Fülle, Und priesen die Nahrung Von Leib und Blut.]4
• • • • • • • • • • • • •
Hetere wellust Doortrilt de ziel dan, Dorstiger en hong'riger Wordt het hart: En zo duurt het liefdesgenot Van eeuwigheid tot eeuwigheid. Hadden de nuchteren Eenmaal slechts geproefd dit, Alles, alles verlieten zij En zetten zich bij ons Aan verlangens tafel, Die nooit, nooit leeg raakt. Zij erkenden dan liefdes Oneindige rijkdom, • En prezen de maaltijd • Van Vlees en Bloed.
Via Tieck leerde hij het werk van • Jakob Böhme (* 1575 in AltSeidenberg bei Görlitz; † 17. November 1624 in Görlitz) • Schoenmaker • Mysticus • Filosoof • Christelijke Theosoof
• 1612 Morgen Rothe im Auffgang oder Aurora • Hij liet zich inspireren door alchemistische en astrologische literatuur.
• Pantheïstisch
Jacob Böhme • Om tot God te komen moet de mens eerst door de Hel • God bestaat buiten tijd en ruimte, hij regenereert zichzelf door oneindigheid • De Vader is vuur waaruit de zoon geboren wordt; het licht • De Heilige Geest is het levende principe, of het Goddelijke/Heilige Leven
• • • •
1. Droog - Saturn - melancholy, power of death; 2. Zoet- Jupiter - sanguine, gentle source of life; 3. Bitter - Mars - choleric, destructive source of life; 4. Vuur - Sun/Moon - night/day; evil/good; sin/virtue; Moon, later = phlegmatic, watery; • 5. Liefde - Venus - love of life, spiritual rebirth; • 6. Geluid - Mercury - keen spirit, illumination, expression; • 7. Lichaam - Earth - totality of forces awaiting rebirth.
• In "De Tribus Principiis" or "On the Three Principles of Divine Being" Böhme subsumed the seven principles into the Trinity: • 1. The "dark world" of the Father (Qualities 12-3); • 2. The "light world" of the Holy Spirit (Qualities 5-6-7); • 3. "This world" of Satan and Christ (Quality 4).
Himmel und Hölle […] überall gegenwärtig. Es ist nur eine Einwendung des Willens entweder in Gottes Liebe oder in Zorn“
Philipp Otto Runge - A Stalk of Lilies with Six 1808 Technik pen and black ink over graphite on very light green laid paper 29.5 x 23.8 National Gallery of Art Bij Jacob Böhme, met wiens werk Runge bekend is is de lelie het beeld voor de goddelijke liefde. Böhme schrijft in de Theosophische Sendbriefe :
Runge • Wil het immateriële en de abstractie van de muziek evenaren in de nieuwe schilderkunst, om zo de muzikaliteit en de abstractie van de muziek van de natuur en de kosmos in zijn schilderijen op te nemen.
Runge; Landschap • Landschap is de schilderkunst die met haar eigen middelen een zo groot mogelijke uitdrukkingskracht bereikt, vooral met haar immateriële element: de kleur. • Alleen met kleur God aanduiden is zijn doel.
Runge: • Kleur is de manifestatie van God in de natuur. • God is voor de mens niet zichtbaar, maar mét het licht heeft hij ook de kleuren in de wereld gebracht • In de kleuren is Gods “adem”aanwezig
• Kleur van de schilderkunst valt niet samen met de kleur in de natuur, zij is daar slechts een beeld van. • Kleuren verwijzen naar het oneindige (allegorisch) (Runge,Schlegel)
Runge • Kleur is de laatste kunst
• A Ontstaan van de Schilderkunst • B. Verbeelding van een metafysische inhoud • C. Introductie van de kleuren
Ontwikkeling • • • •
Egyptisch: hiëroglyfen, arabesken Grieks Romeins: Goden, symboliek Katholicisme: Heiligen, symbolen Rafael: Maakt van Madonna een teken waarmee hij zijn gevoel kon uitdrukken.
• Runge; gebruikt lelie en andere motieven als tekens; arabesken, hiëroglyfen
• 1 Scheppingshandeling: “Er zij licht” • 2 Zondeval; oorspronkelijke eenheid valt uiteen; Ich en Du. Ontstaan van polariteiten
3. Gods uitgesproken woord; de Openbaring; De Drieeenheid; de Drie Zuivere kleuren 4. Goed ; Licht, Wit 5. Kwaad ; Duister, Zwart 6. Zuivering of de Apocalyps
7. Middelpunt; terugkeer naar de oorsprong
8. Grijpt deels terug op Böhme
Drie basiskleuren als openbaring van God • Drie kleuren; Drie-eenheid • Blauw, vraagt om eerbied ; God de Vader • Rood, is de bemiddeling tussen hemel en aarde, de Zoon • Geel, is de troost die God ons gezonden heeft; de Heilige Geest • Later meer allegorie zonder directe verwijzing
• Runge; gebruikt lelie en andere motieven als tekens; arabesken, hiëroglyfen • Voorstadium voor het “Landschap” • “Die Sache würde für jetzt weit mehr zur Arabeske und Hieroglyphe führen, allein aus diesen müßte doch die Landschaft hervorgehen” • (HS I, 27, 1 december 1802).
• Kleur van de schilderkunst valt niet samen met de kleur in de natuur, zij is daar slechts een beeld van. • Kleuren verwijzen naar het oneindige (allegorisch) (Runge,Schlegel)
Kleurenleer Newton, Goethe, Runge
Newton • Kleuren ontstaan door breking van het licht
Kleurenleer van Goethe • Goethe wijdde een groot deel van zijn leven aan het bestuderen van de kleuren(leer) • 1810 Zur Farbenlehre
• Newton versus Goethe • Empirisch Wetenschappelijke versus Fenomeen
• Goethe: Twee basiskleuren; Hemelsblauw (Cyaan) en Geel
Blauw • Ontstaat door de aanschouwing van donker door het licht heen, zoals we overdag de hemel zien ('s nachts is die zwart, maar als de atmosfeer overdag door zonlicht iets wordt verlicht, nemen we die zwarte hemel als hemelsblauw waar).
Geel • Aanschouwing van licht door het donker heen, zoals we het "witte" zonlicht waarnemen door de relatief donkere atmosfeer.
Newtonschijf met zeven kleuren • Regenboogkleuren
• Bij een intensivering van geel verschijnt de kleur rood. (de ondergaande zon wordt rood als het witte licht door meer atmosfeer gaat). • Bij intensivering van blauw ontstaat violet (de hemel tegenover de ondergaande zon).
• Goethe luisterde bij de ontwikkeling van zijn kleurenleer ook veelvuldig naar kunstschilders, hoe zij de kleuren (psychologisch) ervoeren
• Het blauw en het violet aan de "duistere" koude zijde en het geel en het rood aan de "lichte" warme zijde. • De geelachtige ('warme') kleuren en de blauwachtige ('koude') kleuren worden in een kleurencirkel verbonden door groen en magenta (door Goethe Purper genoemd).
Goethe
Positieve Kant +
«powerful», «gentle» and «radiant»
-Kant -negatief
Geel • «effect, licht, helderheid, kracht, warmte, nabijheid, afkeer
Blauw • Ontbering, ontneming, schaduw, duisternis, zwakte, koud, afstand(elijkheid), koude, aantrekking
Vier Elementen • • • • •
Aarde Water Vuur Lucht (Chinees) Hout
Humoren en kleuren
Kwaliteiten van Licht
Newton
Goethe
Homogeniteit
Wit licht is samengesteld uit gekleurde elementen (hetrogeen)
Licht is het meest simpele, homogene (homogeen)
Duisternis
Donker (duisternis) is afwezigheid van licht
Donker is tegenovergesteld aan werkt in op licht
Spectrum
Kleuren breken uit het licht in verhouding tot de breking
Kleurranden die verschijnen op grenzen van donker en licht vormen een spectrum
Prisma
Immaterieel voor het bestaan vankleuren
“Troebel” medium die een rol speelt in het ontstaan van kleuren
Rol van breking
Licht valt uiteen door breking, buiging en weerkaatsing
Breking, buiging en weerkaatsing kunnen voorkomen zonder verschijning van kleuren
Analyse
Licht val uiteen in zeven zuivere kleuren
Er zijn slechts twee zuivere kleuren; blauw en geel. De rest zijn slechts gradaties hiervan
Kwaliteiten van Licht
Newton
Goethe
Homogeniteit
Wit licht is samengesteld uit gekleurde elementen (hetrogeen)
Licht is het meest simpele, homogene (homogeen)
Duisternis
Donker (duisternis) is afwezigheid van licht
Donker is tegenovergesteld aan werkt in op licht
Synthese
Wit licht kan worden opgedeeld en weer samengevoegd
Samengevoegde Kleuren leidt tot schakeringen van grijs
Deeltje of Golf
Deeltje
Geen, niet waarneembaar met de zintuigen
Kleurenwiel
A- symmetrisch , 7 kleuren
Symmetrisch, 6 kleuren
Meer Natuurkundig
Meer Psychologisch
Duits
Engels
Symbolisme
Purpur/Purper
Magenta (or purple) see below
Schön (beautiful) Mooi
Rot / Rood
Red
Gelbrot Orange
Edel (noble) Edel
Gelb /geel
Yellow
Gut (good) Goed
Grün /Groen
Green
Nützlich (useful) nuttig
Blau /Blauw
Blue
Gemein (mean, common) Gemeen / algemeen
Violet
Unnöthig (unnecessary) onnodig
Orange /Oranje
Violett /Violet Blaurot /Blauwrood
Runge • Er zijn twee soorten kleuren • Doorzichtige • Ondoorzichtige • Koppeling aan de materie
Runge • Ontbrekend bij de kleurenbal is de transparantie
• Door hun transparantie kunnen de doorzichtige kleuren volledig doordrongen worden van licht, zodat ze een grenzeloze helderheid kunnen bereiken; in dat punt zijn alle kleuren opgegaan in een absoluut grijs, zoals in het doorzichtige grijs van een heldere hemel (HS I, 101, 26 september 1806). • Dit grijs vormt letterlijk het centrum van Runges kleurensysteem; het neemt in zijn kleurenbal dezelfde plek in waar in Die erste Figur der Schöpfung de zevende cirkel staat: dat is de terugkeer naar de oorsprong.
• Door twee soorten kleuren te imiteren • wil hij de verhouding van het reële tot het ideale, van de wereld tot God uitbeelden
• Ideale, transparante: oplossing in het aquarel en de lazuurtechniek
• Bij menging van kleuren met lazuurtechniek is de uitkomst grijs
• De ondoorzichtige kleuren maken de vorm van de dingen zichtbaar: “Wenn die undurchsichtigen Farbe nur auf der Oberfläche erscheinen kann, so offenbart sie uns die Form derselben” (HS I, 140, ca. 1809).
• De doorzichtige kleuren laten het wezen zien: “Die durchsichtige Farbe erscheint in ihren ganzen Masse und wird von dem Lichte durchdrungen”
• Kleuren bloemen kinderfiguurtjes (Genii)
Allegorie;
1805 Runge Ruhe auf der Flucht nach Ägypten anagoria
Die Freuden der Jagd 1808/09 Aquarel 96 x 63 cm Kunsthalle Hamburg
