De Oorlogsgravenstichting in 2001
Foto’s omslag:
(voorzijde en achterzijde): Het Nederlands ereveld te Hamburg (Hauptfriedhof Ohlsdorf)
De Oorlogsgravenstichting is in 1946 opgericht. Zij onderhoudt ongeveer 50.000 graven van Nederlandse oorlogsslachtoffers. Deze graven zijn gelegen in meer dan 50 landen, verspreid over vijf continenten. Daarnaast verzorgt de stichting ongeveer 10.000 in Nederland gelegen graven van militairen van de geallieerde strijdkrachten. De werkzaamheden worden in Nederland uitgevoerd door 27 medewerkers en gecoördineerd door het hoofdkantoor in Den Haag. Bij de controle van de in Nederland gelegen oorlogsgraven ontvangt de Stichting assistentie van ruim 450 honoraire medewerkers, zogenaamde ’consuls’. Het kantoor te Jakarta coördineert de werkzaamheden van de 130 medewerkers van de stichting in Indonesië.
2
De Oorlogsgravenstichting in 2001 Vervulling van een ereplicht, toen, nu en in de toekomst.
Een terugblik in woord en beeld.
3
Samenstelling : A.C.Bijsmans Redactiecommissie : Ds. F.L. van der Bom en mevrouw drs. E.H.M. Bots-Estourgie Foto’s : Robin Thomas Scheers en de Oorlogsgravenstichting Lay-out en druk : Drukkerij van Meurs - Ridderkerk B.V. 4
De Oorlogsgravenstichting in 2001 Hoofdkantoor Zeestraat 85 2518 AA Den Haag Telefoon 070-3131080 - Fax 070-3621546 Giro 40.10.00 - Bankrekening 24.62.44.097 Giro Reisfonds “Verre Oosten” 30.40.00 Kantoor Indonesië Jalan Panglima Polim Raya 23 Jakarta Telefoon 00-6221-7207983
Algemeen Doel: Het aanleggen, inrichten, instandhouden en verzorgen van het Nederlandse oorlogsgraf, waar ter wereld dit zich ook moge bevinden, alsmede het onderhoud van de in Nederland verspreid liggende oorlogsgraven van militairen van de geallieerde strijdkrachten, voor zover zulks met het betrokken land is overeengekomen. Beschermvrouwe: H.M. de Koningin Samenstelling Raad van Bestuur per 31 december 2001: Erevoorzitter : Z.K.H. Prins Bernhard der Nederlanden President : Jhr. mr. H.A. van Karnebeek Vice-President : H.I. Tros, generaal-majoor der Koninklijke Luchtmacht b.d. Algemeen secretaris : Ds. F.L. van der Bom, oud-hoofdvlootpredikant Plv. algemeen secretaris : Mr. R.S. Croll Leden die een ministerie vertegenwoordigen: mr. R.J. de Bruijn, beleidsmedewerker afdeling zeescheepvaart van het directoraat-generaal Goederenvervoer Ministerie van Verkeer en Waterstaat; mr. A.W.B.M. Hendriks, loco-secretaris-generaal, Ministerie van Financiën; 5
mr. H.J.L. van der Linde, plv. secretaris-generaal van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties; commodore drs. J.M.W. Willems, directeur plannen en beleidsontwikkeling, Ministerie van Defensie; mr. H.A.C. van der Zwan, plaatsvervangend directeur personenverkeer, migratie en consulaire zaken, Ministerie van Buitenlandse Zaken. Overige leden: Mevrouw I.J.A. Beekman-Siefkens; mevrouw drs. E.H.M. Bots-Estourgie; J.J.P. Boosman, hoofdkrijgsmachtrabbijn; N.W.G. Buis, vice-admiraal b.d; mr. G.J. de Graaf, burgemeester van Apeldoorn; G.L.J. Huyser, generaal der infanterie b.d.; J. Kamminga, Commissaris der Koningin in de provincie Gelderland; F. Kuttschrütter, Vicaris-generaal van het Militair Ordinariaat; mevrouw B.J. Mulder-Gemmeke, ridder M.W.O.; prof. Mr. S. Perrick; drs. R.P. Zevenbergen. Dagelijks Bestuur per 31 december 2001: Jhr. mr. H.A. van Karnebeek, H.I. Tros, ds. F.L. van der Bom, mevrouw drs. E.H.M. Bots-Estourgie, N.W.G. Buis, mr. R.S. Croll, mr. G.J. de Graaf. Staf hoofdkantoor per 31 december 2001: Algemeen directeur Plv. algemeen directeur en hoofd algemene zaken Hoofd groenvoorziening en technische dienst Hoofd financiën en automatisering Hoofd binnenland en voorlichting Hoofd archief en necrologie
mr. G.J.M. Ter Horst R.G.A. Hoefsmit D. Lagemaat M.H. van der Draai A.C. Bijsmans J.J. Teeuwisse
Opzichters erevelden Nederland: Ereveld Loenen Militair ereveld Grebbeberg
H.J.M. Mulder T. van Rijn
Directeur Indonesië per 31 december 2001:
P. Steenmeijer
Opzichters erevelden Indonesië: Menteng Pulo Ancol Pandu Leuwigajah Candi Kalibanteng Kembang Kuning
Y.H. Tjiptadi J.W. Tetelepta Purwadi J.G.B. Leuwol Y. Sunari Effendi A.R.M. Soekarjono
6
Bestuur en medewerkers In memoriam Op 9 februari 2001 overleed de heer W.A. (Wim) Goutier. Het was in het midden van de zeventiger jaren dat Wim Goutier kennis maakte met de Oorlogsgravenstichting. Wim voelde zich direct zeer betrokken bij ons werk. Geheel belangeloos stelde hij zijn grote vaardigheden op het gebied van de fotografie ten dienste van onze stichting. Hij maakte fotoreportages van onze erevelden in Nederland, Duitsland en in Indonesië. Hij was er met de 4-mei herdenkingen op het ereveld Loenen, maar ook bij de kerst- en Nieuwjaarsbijeenkomsten en jubileum- of afscheidsrecepties op ons kantoor. Zijn foto’s – artistiek en kwalitatief zeer hoogwaardig en sprekend van een grote passie voor onze werkzaamheden – publiceerden wij in onze jaarberichten, jubileumuitgaven, het boek over het ereveld Loenen en in onze informatiefolders. Wij zijn Wim – onze ‘hoffotograaf’ zoals wij hem noemden – bijzonder veel verschuldigd voor al het werk dat hij voor ons heeft gedaan. Het was ook niet zomaar dat hem in OGS-fotograaf Wim Goutier. 1983 de plaquette van de Stichting werd toegekend en zijn inspanningen voor de Stichting zijn mede aanleiding geweest voor zijn benoeming tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. Wim was op ons kantoor een zeer geziene vriend. Hoewel niet in dienst van de Stichting, maakte hij daar toch nadrukkelijk deel van uit. Mede dankzij de enorme hoeveelheid foto’s die Wim voor ons de afgelopen decennia maakte zal de herinnering aan deze markante en zeer gewaardeerde persoonlijkheid nog lang bij ons voortleven. 7
In memoriam Op 9 november 2001 overleed de heer J.J.A. den Haan. Na zijn pensionering als generaal-majoor van het Korps Mariniers volgde hij in 1985 de heer D. Steenmeijer op als algemeen directeur van de Oorlogsgravenstichting. Met veel enthousiasme en betrokkenheid heeft hij tot 1995 leiding gegeven aan de Stichting. Daaropvolgend maakte hij gedurende zes jaar deel uit van het dagelijks bestuur van de Stichting. Hij voerde deze functie uit met een sterk gevoel van piëteit jegens de slachtoffers van het oorlogsgeweld en zorg en respect Oud algemeen directeur voor de nabestaanden. J.J.A. den Haan. Wij gedenken hen in eerbied
Bestuursmutaties in 2001 Afgetreden leden : Jhr. mr. H.F. van Kinschot De heer J.J.A. den Haan ( † ) Aangetreden leden : Mr. H.J.L. van der Linde
De heer Kernel ontvangt uit handen van de heer Ter Horst de plaquette van de Stichting. 8
Afscheid opzichter Orry-la-Ville De heer L. Kernel, die in 1982 de heer G. Deymé opvolgde als opzichter van het ereveld Orry-laVille, nam op 20 juli afscheid wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. De algemeen directeur van de Oorlogsgravenstichting mr. G.J.M. Ter Horst hield op het ereveld Orry-laVille een korte informele toespraak waarbij hij de heer Kernel bedankte voor diens inzet en toewijding gedurende de afgelopen negentien jaar. In 1995 ontving hij hiervoor de bronzen eremedaille verbonden aan de Orde van Oranje-Nassau. Na zijn toespraak overhandigde de heer Ter Horst de plaquette van de Oorlogsgravenstichting aan de heer Kernel als blijk van waardering voor diens inzet. Er zal vooralsnog geen nieuwe opzichter op het ereveld worden aangesteld. De mobiele teams van onze Franse zusterorganisatie zullen het onderhoud voortzetten.
Afscheid van de directeur Indonesië De heer N. Nommensen, directeur van de Oorlogsgravenstichting in Indonesië, droeg na acht jaar, op 1 juni 2001, zijn functie over aan de heer P. Steenmeijer. Onder leiding van de heer Nommensen zijn vele projecten op onze erevelden in Indonesië uitgevoerd. Op de erevelden Ancol, Leuwigajah, Pandu en Candi liet hij pendopo’s bouwen waar de bezoekers verkoeling tegen de hitte kunnen vinden. Diverse monumenten op de erevelden werden gerenoveerd. Vele OGS pelgrimsreizigers waren tijdens hun reis gedurende een avond te gast bij het echtpaar Nommensen en bewaren daaraan goede herinneringen. Bij nabestaanden en medewerkers van de Stichting was het vriendelijke echtpaar een begrip. Het personeel van de Oorlogsgravenstichting in Indonesië nam in het weekend van 24 en 25 maart uitgebreid afscheid. Op zaterdag 24 maart maakte men een tocht per boot (pinisi) naar de eilanden Onrust en vervolgens – voor de lunch – naar Bidadari. De dag erna bezochten de opzichters van de erevelden in Bandung, Semarang en Surabaya de erevelden Menteng Pulo en Ancol waar hun collega opzichters een rondleiding verzorgden. Tijdens een receptie op 18 oktober nam de heer Nommensen afscheid van de medewerkers in Nederland. De heer P. Steenmeijer (links) volgde de heer N. Nommensen (rechts) op als directeur Indonesië van de Oorlogsgravenstichting.
Groepsfoto genomen tijdens het afscheidsweekend op het eiland Onrust. Op de eerste rij, met geel shirt, de heer Nommensen met aan zijn linkerzijde zijn echtgenote.
9
Op zaterdag 1 september brachten leden van het oud Kabinet Van Agt-Wiegel een bezoek aan het ereveld Loenen. Na een korte plechtigheid, waarbij namens de groep een krans werd gelegd, volgde een rondleiding door de algemeen directeur van de Stichting, mr. G.J.M. Ter Horst. Het vroegere informatiecentrum op het Militair ereveld Grebbeberg. Op deze plaatst verrijst het nieuwe informatie- annex stiltecentrum. Het nieuwe gebouw wordt eind april 2002 opgeleverd.
10
Binnenland
IJzel Begin februari overviel de ijzel ons land. Deze richtte veel schade aan in de bosgebieden. Ook op het ereveld Loenen was de schade aan de bomen aanzienlijk. Afgevallen takken zorgden voor ontoegankelijke paden. Omdat er voor bezoekers gevaarlijke situaties konden ontstaan en om de herstelwerkzaamheden zo snel en effectief mogelijk uit te voeren werd het ereveld enige tijd gesloten. Bij het opruimen van de takken en schoonmaken van de paden kreeg de Stichting hulp van veertig militairen van het 106de verbindingsbataljon uit Ede Geen 4 Mei herdenkingen op het ereveld Loenen en het militair ereveld Grebbeberg Voor het eerst in de geschiedenis waren er het afgelopen jaar op 4 mei geen herdenkingsplechtigheden op het ereveld Loenen en het militair ereveld Grebbeberg. Oorzaak hiervan was het mond- en klauwzeervirus (MKZ), dat met name op de Veluwe, voor grote problemen zorgde. Gezien de ernst van de situatie werd daarom na overleg met de burgemeester van de gemeente Apeldoorn besloten om de jaarlijkse Dodenherdenking op het ereveld Loenen af te 11
gelasten. Vrij spoedig daarna besloot Defensie om ook de herdenking op de Grebbeberg, die zij jaarlijks organiseren, niet door te laten gaan. De bloemleggingen bij de graven, in opdracht van de nabestaanden, vonden wel plaats.
In verband met het annuleren van de 4 mei herdenking op het Militaire ereveld Grebbeberg besloot de Landmachtstaf om namens alle nabestaanden op die dag een krans te leggen bij het Leeuwenmonument.
12
Ook door de burgemeester van Rhenen, de heer H.S. Top, werd een krans gelegd.
Consuldag Op initiatief van onze consul in Maastricht, de heer A.J.G. Dreessen, vond de jaarlijkse contactdag voor consuls van de Oorlogsgravenstichting op woensdag 12 september plaats in de Limburgse hoofdstad. Ongeveer honderdtachtig genodigden verzamelden zich in het fraaie stadhuis van Maastricht. Onder het genot van koffie, thee en Limburgse vlaai werden zij welkom geheten door de burgemeester van Maastricht, mr. Ph. Houben. In zijn welkomsttoespraak ging hij in op de terroristische aanslag van de dag daarvoor in de Verenigde Staten en vroeg hij de aanwezigen een moment stilte in acht te nemen voor de daarbij gevallen slachtoffers. Het gezelschap liep daarna naar de gereedstaande bussen voor een bezoek aan het American war cemetery bij Margraten. Hier kreeg men van de gids, de heer F. Lahaye, uitleg over de geschiedenis van het ereveld en kon men op eigen gelegenheid een korte rondgang over het ereveld maken. De monumentale entree van het ereveld leende zich uitstekend voor de traditionele groepsfoto. Tussen 12.30 uur en 14.00 uur genoten de aanwezigen van de Maastrichtse koffietafel in het restaurant ‘Fort St. Pieter’. Van hieruit heeft men een prachtig uitzicht over de stad Maastricht. Daarna bracht de bus de deelnemers naar het Vrijthof. Hier stonden een tiental deskundige VVV-gidsen klaar voor een buitengewoon interessante stadswandeling van anderhalf uur. Tot besluit van deze geslaagde consuldag was er een hapje en een drankje in de kelders van het theater aan het Vrijthof.
Welkomstwoord door mr. P.H. Houben, burgemeester van Maastricht. 13
Groepsfoto bij de entree van het American war cemetery bij Margraten. 14
15
Herdenkingen In 2001 was de Oorlogsgravenstichting vertegenwoordigd bij de volgende plechtigheden en bijeenkomsten ter herdenking van oorlogsslachtoffers. 25 april
Den Haag
4 mei 4 mei
Amsterdam Den Helder
4 mei
Soesterberg
27 mei
Margraten
15 augustus 7 september
Den Haag Roermond
29 september 11 november
Scheveningen Den Haag
16
“ANZAC-Day” herdenking op de begraaf plaats “Westduin”. Nationale herdenking op de Dam. Herdenking van de gesneuvelden van de Koninklijke Marine en koopvaardij. Herdenking van de gesneuvelde militairen van de luchtstrijdkrachten. “Memorial Day Ceremony” op het Amerikaanse ereveld. Herdenking van de capitulatie van Japan. Herdenking Stichting Nationaal Indiëmonument 1945-1962. Herdenking Oranje hotel Scheveningen. “Remembrance Day” herdenking op de begraafplaats “Westduin”.
Het Nederlands ereveld te Hamburg Nadat in 1951 de onder het Departement van Oorlog ressorterende Dienst voor Identificatie en Berging gereed was gekomen met de op verzoek van de familie uitgevoerde overbrengingen naar Nederland, trof de Oorlogsgravenstichting in West-Duitsland nog enige duizenden graven van Nederlanders aan. Het onderhoud en de inrichting was in de meeste gevallen zeer slecht, zodat plannen werden ontworpen hierin verbetering te brengen. Allereerst moest echter een administratief onderzoek ingesteld worden naar de oorzaak van het verblijf in Duitsland en naar de Nederlandse gezindheid van deze overledenen. Omdat de graven ver uit elkaar lagen en de onderhoudstaak niet naar behoren kon worden uitgevoerd, begon men in 1953 met de concentratie van deze slachtoffers op 7 Nederlandse erevelden. Bij de aanleg van deze erevelden, op
Het in 1948 geplaatste stenen gedenkteken dat na het plaatsten van de grafstenen liggend tussen de graven werd gelegd.
bestaande begraafplaatsen, waren regerings- en gemeentelijke instanties nauw betrokken. De Oorlogsgravenstichting voert in samenwerking met het personeel van de betrokken begraafplaatsen het onderhoud uit. Al in 1960 was daartoe een overeenkomst getekend tussen het Koninkrijk der Nederlanden en de Bondsrepubliek Duitsland. In verband met de Duitse eenwording is deze overeenkomt op 31 oktober 1996 vernieuwd. Hierin wordt voor altijd het kosteloos gebruik gewaarborgd van de afdelingen op in de Bondsrepubliek liggende begraafplaatsen. Deze zijn speciaal ingericht voor de bijzetting van tijdens de Tweede Wereldoorlog overleden Nederlandse gedeporteerde burgers. De kosten van de instandhouding en het onderhoud van de Nederlandse oorlogsgraven zijn voor rekening van de Bondsrepubliek. De overeenkomst is eveneens van toepassing op de graven van Nederlandse oorlogsslachtoffers op het gebied van de voormalige DDR. 17
Inwijding van het ereveld op 30 juni 1953.
18
Het Nederlands ereveld in Hamburg bevindt zich in vak Bp73 van het zeer grote ‘Hauptfriedhof Ohlsdorf’. Vanwege zijn omvang (meer dan 400 ha) is er op de begraafplaats een busverbinding tussen de diverse afdelingen. De toenmalige Nederlandse consul-generaal voor de Britse zone, kolonel A.J. Schrikker, plaatste vlak na de oorlog, in april 1947 een houten gedenkteken op het gedeelte waar de Nederlandse graven lagen. Een aantal graven was
Overzicht van het ereveld.
voorzien van houten grafkruizen en de plantkundige verzorging van de graven was in handen van de Stad Hamburg. In 1948 kon het houten gedenkteken worden vervangen door een gedenksteen waarop de Nederlandse Leeuw staat gebeiteld en de tekst: “Hier rusten Nederlandsche oorlogsslachtoffers”. Vier jaar later heeft men de graven voorzien van stichtingsstenen die vanuit Nederland naar het ereveld waren getransporteerd. De plechtige inwijding vond op 30 juni 1953 plaats, in aanwezigheid van nabestaanden en Duitse autoriteiten die behulpzaam waren geweest bij de totstandkoming van het ereveld. 19
In ons jaarbericht over 1953 schreven wij: “De begraafplaats in Hamburg is, naar men ons vertelde, een van de grootste van Europa. Het beslaat een terrein van meer dan vijf kilometer. Nog zelden zagen wij een kerkhof waarvan ieder hoekje zo smaakvol en verzorgd was ingericht. Dicht bij de ingang staat de grote koepelvormige hal of kapel, waar de genodigden eerst samen kwamen. Er was een zeer mooie versiering aangebracht voor deze gelegenheid, onder persoonlijke leiding van mevrouw Noest, de echtgenote van de Nederlandse consul-generaal. Na het orgelspel van de heer Van Dijk werden enkele sobere maar treffende toespraken gehouden door de presidente der Oorlogsgravenstichting en door de consul-generaal der Nederlanden, de heer J.J. Noest. Men begaf zich vervolgens naar het eregrafveld, dat door geboomte geheel van de omliggende graven is afgescheiden. Daar werd op uitnodiging van de presidente door een der nabestaanden de opening verricht met het doorknippen van een paars lint. Hierna volgde een korte kerkelijke plechtigheid. (-) De graven werden vervolgens besprenkeld met het gewijde water als teken van het gebed en de zegen van de Kerk. Na deze korte plechtigheid volgde de plechtigheid van de kranslegging”. Wie het ereveld betreedt komt eerst langs ‘de vallende man’ het beeld van Cor van Kralingen. Op de sokkel staat: “Ter nagedachtenis aan de Nederlandse oorlogsslachtoffers van het concentratiekamp Neuengamme”. Dergelijke beelden treft men in Duitsland ook aan op de Nederlandse erevelden te Frankfurt am Main en Hannover. De oude in 1948 geplaatste gedenksteen ligt tussen de graven. In het verlengde van het centrale pad met links en rechts de graven, in totaal 353, staat het in 1957 gebouwde ereportaal. Hierin bevinden zich drie gedenkstenen met de namen van 99 Nederlandse oorlogsslachtoffers van wie geen laatste rustplaats bekend is.
De drie gedenkstenen in het ereportaal. 20
Buitenland KZ-Ehrenfriedhof Dachau-Leitenberg Als een bult in het glooiende Beierse landschap, 20 kilometer ten noorden van München, ligt de Leitenberg. Vlak ernaast ligt de stad waarvan de naam een begrip is geworden: Dachau. Hier opende op 22 maart 1933 het eerste Duitse concentratiekamp zijn poorten. Het heeft model gestaan voor vele tientallen kampen waarin Nazi-Duitsland in de jaren 1939 tot 1945 miljoenen mensen ombracht. Van 28 februari tot 27 april 1945 zijn op de Leitenberg acht massagraven aangelegd. Hier zijn tot de bevrijding, op 29 april 1945, bijna 4.500 slachtoffers van het concentratiekamp Dachau naamloos begraven. Nog eens bijna 2.000 slachtoffers alsmede omgekomen militairen van de Duitse Weermacht zijn hier na de bevrijding begraven. Van slechts 204 slachtoffers is de grafligging bekend. De Franse berging- en identificatiedienst opende de massagraven tussen 1955 en 1959. Aldus kon men een aantal slachtoffers na identificatie naar het land van herkomst repatriëren. Onder hen bevonden zich ook ruim veertig Nederlanders die merendeels op De dubbele rij graven op de Leitenberg, met de smalle grafsteentjes. het ereveld Loenen zijn herbegraven. De talloze slachtoffers die niet meer konden worden geïdentificeerd zijn in twee rijen herbegraven. Op de graven bevinden zich smalle stenen waarop uitsluitend grafnummers staan vermeld. De plechtige inwijding van de begraafplaats was op 16 december 1949. Om de begraafplaats heen ligt een muur waarop inmiddels een aantal gedenkstenen is geplaatst door nabestaanden van slachtoffers. 21
Vorig jaar op 12 september is een plaquette bevestigd ter nagedachtenis aan de verzetsman Marten Woudstra die op 3 februari 1945 in het concentratiekamp Dachau omkwam en daar naamloos ligt begraven. De plaquette is aangebracht door zijn zoon, de heer R. Woudstra die ons over deze gebeurtenis het volgende schreef: “Hoe ik er toe gekomen ben om nu pas een eenvoudige gedenksteen te laten plaatsen in de kerkhofmuur is eigenlijk toevallig. Jaren aaneen bracht ik een bezoek aan het voormalig concentratiekamp en de Leitenberg en zag daar wel enkele platen op de muur zitten, maar wie daarover ging wist ik pas vorig jaar toen ik mevrouw K. Gissing ontmoette. Zij ging eerst kijken of ze erachter kon komen of mijn vader Gedenksteen voor het Nederlandse inderdaad op de Leitenberg terecht slachtoffer Marten Woudstra. was gekomen. Dat was niet meer te achterhalen, maar ik kon er praktisch voor 98% zeker van zijn dat dat wel het geval was en oud-gevangenen die ik gevraagd heb bevestigden dit. Toen het eenmaal praktisch zeker was heb ik mevrouw Gissing gevraagd of ik ook een steen mocht plaatsen. Dit kon zondermeer, als ik maar vroegtijdig bericht zou sturen wanneer ik dit zou willen doen. Ik kon ook nog een plaats uitzoeken, De gedenkplaat voor mijn vader is temidden van negen andere platen en is de eerste ter nagedachtenis aan een Nederlands oorlogsslachtoffer. In totaal zijn er nu twaalf gedenkplaten (twee zijn een tiental meters verderop geplaatst). Voor mijn familie was de plaatsing van die steen zeer belangrijk. Nu hebben we een plek en is mijn vader niet langer naamloos tussen de meer dan 7.400 slachtoffers. De medewerking van de KZGedenkstätte Dachau was voorbeeldig. We gingen eerst naar het voormalige kamp en daar werden we opgehaald door twee medewerkers, een steenhouwer en een tuinman. Zelf was ik (als leek) van mening dat het zo geklaard zou worden met het boren van vier gaten, maar dat was niet het geval. De steenhouwer kwam speciaal enkele uren van zijn vakantie om ons behulpzaam te zijn.” 22
Herdenkingsplechtigheden Van diverse Nederlandse ambassades en consulaten in het buitenland ontvingen wij berichten van herdenkingen op 4 mei en andere herdenkingsplechtigheden. Rusland Ongeveer 40 leden van de Nederlandse gemeenschap namen deel aan de dodenherdenking op de Vvedenskoye begraafplaats in Moskou. De tijdelijk zaakgelastigde te Moskou, de heer drs. J. Henneman, en de defensie-attaché, kolonel G. van Oppen, legden een krans bij het graf van luitenant G.H.M. van der Waals. Twee wachtmeesters van de Koninklijke Marechaussee droegen de krans. Een hoornblazer en een tamboer van het Fanfarekorps van de Koninklijke landmacht verzorgden de muzikale ondersteuning. Frankrijk De dodenherdenking op het Nederlands ereveld Orry-la-Ville trok ongeveer vijfenzeventig belangstellenden. Hr. Ms. Ambassadeur Chr. Kröner hield een korte toespraak waarin hij verwees naar het Frans ereveld bij Kapelle in Zeeland. In zijn toespraak constateerde de Ambassadeur: “Uit het bezoekersregister hier ter plaatse blijkt dat deze oorlogsbegraafplaats nog altijd veel belangstellenden trekt. In de eerste plaats van nabestaanden. Het blijkt dat niet alleen
Dodenherdenking op het ereveld Orry-la-Ville. 23
de tweede generatie bij het ouder worden behoefte heeft aan antwoorden op vragen die destijds nauwelijks opportuun leken. Ook de derde generatie laat zich niet onbetuigd. Zij heeft behoefte aan voorbeelden en wil weten wat grootvader of grootmoeder destijds bezielde om zulke grote persoonlijke offers te brengen voor zoiets abstracts als het vaderland of de natie. Deze belangstelling vertaalt zich in het lezen over WOII, het bezoeken van tentoonstellingen, maar ook het bijwonen van ceremonies bij monumenten van die periode. Zo lang die belangstelling leeft, zijn wij gehouden door te gaan met het organiseren van onze jaarlijkse dodenherdenking, in Nederland en in den vreemde. Niet alleen als een eerbetoon aan hen die het ultieme offer voor onze vrijheid hebben gebracht, maar ook als een moment van bezinning over de waarden van onze samenleving.” Na zijn toespraak volgden de kransleggingen. Bij de plechtigheid waren leden van de Garde Républicaine te paard en Franse oud-strijders aanwezig. Duitsland Op 4 mei zijn op het Nederlands ereveld op het Stoffeler Friedhof te Düsseldorf de Nederlandse militairen en burgers, die vanaf 10 mei 1940 door oorlogshandelingen of terreur zijn omgekomen, herdacht. Nabestaanden uit Nederland en belangstellenden uit de Nederlandse kolonie woonden de plechtigheid bij. In totaal 36 personen. Consul-generaal dr. C.G.J. van Honk legde samen met zijn plaatsvervanger, de heer G.J.M. Grob een krans. Daarna volgden kransleggingen door de heer M. Graff, voorzitter van de CDU-fractie van de gemeenteraad namens de burgemeester van de stad Düsseldorf, vertegenwoordigers van de Nederlandse Kerk in Duitsland, de Deutsch-Niederländische Gesellschaft Düsseldorf en de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge. In zijn toespraak zei de heer Honk ondermeer: “Wij moeten ook de herinnering levend houden aan wat er in deze periode van de geschiedenis gebeurd is, met de hoop dat ons dit zal wapenen tegen herhaling. De meer recente geschiedenis heeft ons geleerd bescheiden te zijn voor wat ons vermogen betreft herhaling te voorkomen. Herhalingen vinden nog steeds plaats, niet alleen oorlogen, maar ook etnische zuiveringen, en dat ook in Europa. Wij schieten te kort en het is belangrijk dat wij ons daarvan bewust zijn. ‘Homo homini lupus est’, de mens is des mens wolf, is een heel oude wijsheid die nog niets aan actualiteit heeft ingeboet. Wij zijn wel degelijk de ‘hoeder van onze broeder’ en hebben de plicht ook in ons leven van elke dag, te werken aan begrip en tolerantie en ons niet afzijdig te houden als deze waarden met voeten getreden worden. Het is geen taak van regeringen en politici alleen, maar een dagelijkse opgave voor ieder afzonderlijk. Het is geen taak die wij eens per jaar vervullen met de dodenherdenking. Daar worden wij, de levenden, op deze dag alleen maar aan herinnerd.” 24
Ook bij het Nederlands ereveld op het ‘Heger Friedhof in Osnabrück was er die dag ’s avonds een korte herdenkingsplechtigheid. Bij het monument werd onder meer een krans gelegd door de honorair consul, de heer G.Ch. Titgemeyer, namens de stad Osnabrück en door het DuitsNederlandse legerkorps.
25
Ereveld te Galala-Tantui op Ambon (Indonesië). Hier zijn 185 Nederlandse oorlogsslachtoffers begraven. 26
Indonesië Algemeen De voor juli voorgenomen jaarlijkse inspectie van de Nederlandse erevelden door de algemeen directeur, mr. G.J.M. Ter Horst, werd vanwege de verwachte onrust rondom de presidentswisseling in Indonesië uitgesteld en vond plaats van 8 tot 14 september.
Werkbezoek van de algemeen directeur aan het ereveld Menteng Pulo (Jakarta).
27
25-jarige dienstjubilea Bij gelegenheid van hun 25-jarig dienstjubileum heeft de directeur Indonesië zilveren eremedailles uitgereikt aan: • Arbeider Tugino (ereveld Pandu), • Arbeider Ihun Taryana (ereveld Leuwigajah), • Arbeider Nunung (ereveld Menteng Pulo) • Arbeider Aep Rushadi (ereveld Leuwigajah),
Zilver voor arbeider Tugino op het ereveld Pandu.
Groepsfoto van de medewerkers op het ereveld Leuwigajah nadat arbeider Ihun Tarayana (voorste rij, 4de van links) de zilveren eremedaille heeft ontvangen.
Op het ereveld Leuwigajah overhandigt de heer P. Steenmeijer de zilveren eremedaille aan arbeider Aep Rushadi.
28
Ereveld Menteng Pulo De Simultaankerk was weer toe aan een grote onderhoudsbeurt. In juni begon men met het schilderwerk van de gehele oostelijke buitengevel van de kerk. Begin augustus was het schilderen van de buitengevels voltooid en verlegde men de schilderwerkzaamheden naar het Columbarium. Nadat ook dat klaar was waren de binnenmuren van de kerk aan de beurt. In het laatste kwartaal werd het schilderwerk afgerond. De schilderwerkzaamheden (buiten en binnen) van de Simultaankerk op het ereveld Menteng Pulo (Jakarta).
De propeller van het Vliegermonument, die in slechte staat verkeerde, is vervangen. Het monument kreeg tegelijkertijd een algehele opknapbeurt.
Het monteren van de nieuwe vliegtuigpropeller op het Vliegermonument op het ereveld Menteng Pulo.
Ereveld Ancol In januari legde men de laatste hand aan de buitenmuur die als waterkering moet dienen voor het samengestroomde regenwater van het hoger omliggende land. Tijdens de zware slagregens die in het eerste kwartaal Jakarta teisterden, bereikte het water dat zich verzamelde tegen de buitenmuur van het ereveld, een hoogte van meer dan 40 centimeter. Er stroomde echter nergens meer water Het verhogen van de grachtwand onder de muur naar binnen rondom het ereveld Ancol. zoals voorheen. Na verloop van tijd zakte het water op normale wijze in de grond weg. Het drainagesysteem kon de hoeveelheden regenwater binnen het ereveld zonder problemen aan. Aan de zeezijde is er nog steeds een instroom probleem. Bij hoog water staat het zeepeil 60 tot 80 centimeter boven het grondniveau achter de dijk. Er sijpelt dan zoveel zeewater binnen, dat de strook grond achter de dijk onder water komt te staan. Onder deze omstandigheden draaien alle vier de pompen op volle toeren.
Opknapbeurt van het algemeen monument op het ereveld Ancol.
Het resultaat. 30
Ereveld Kalibanteng De gracht van het ereveld vormt al lange tijd een bron van zorg. Zelfs in de regentijd is het waterpeil te laag, waardoor er sprake is van overmatige groei van waterplanten, die voortdurend handmatig moeten worden verwijderd. Teneinde toevoer van vers water te garanderen, besloot men om met een buizensysteem een verbinding te maken tussen de sloot die aan de westzijde van het ereveld loopt en de gracht. Deze
De schoonmaak van de gracht rond het ereveld Kalibanteng.
Aanleg van een buizensysteem tussen de gracht rond het ereveld Kalibanteng en de nabij gelegen sloot.
toevoer loopt via een tussenreservoir, waar meegevoerde modder en rommel worden opgevangen en is, bij hevige regenval, afsluitbaar. Ereveld Kembang Kuning Op 8 december droeg de opzichter, mevrouw H.L.L. Verstegen-Timisela, tijdens een sobere plechtigheid in de pendopo, ten overstaan van het personeel op het ereveld, haar functie over aan de heer A.R.M. Soekarjono. In haar toespraak bedankte zij het personeel voor de medewerking die zij en haar vorig jaar overleden echtgenoot, de heer H.G. Verstegen, jarenlang mochten ontvangen. De directeur Indonesië, de heer P. Steenmeijer, prees mevrouw Verstegen 31
Taakoverdracht op het ereveld Kembang Kuning (Surabaya). V.l.n.r. mevrouw H.L.L. Verstegen-Timisela, de heer A.R.M. Soekarjono en de heer P. Steenmeijer.
voor haar inzet, ook in de periode waarin zij haar man als opzichter bijstond, en bevestigde de functiewisseling door aan de nieuwe opzichter de sleutel van het toegangshek te overhandigen alsmede het kasboek. Mevrouw Verstegen die gedurende acht jaar opzichter was kreeg van het personeel van het ereveld als afscheidsgeschenk een fraaie gouden speld aangeboden, voorstellende het wapen van Surabaya. Aantal bezoekers in 2001 per ereveld: Ereveld Menteng Pulo 1.256 Ereveld Ancol 1.146 Ereveld Pandu 1.598 Ereveld Leuwigajah 958 Ereveld Candi 573 Ereveld Kalibanteng 442 Ereveld Kembang Kuning 971 Totaal 6.944 (in 2000: 7.058)
32
In 2001 was het aantal bezoekers vrijwel gelijk aan dat van 2000. We kunnen constateren dat het bezoekersaantal zich heeft gestabiliseerd na de sterke daling tijdens de economische en politieke crisis van de afgelopen jaren. Het is echter de vraag of we het aantal bezoekers van het topjaar 1995 (15.641) ooit weer zullen halen. Uit een vergelijking tussen de bezoekersaantallen van 2000 en 2001 blijkt dat er het afgelopen jaar in het laatste kwartaal aanzienlijk minder bezoekers kwamen. Waarschijnlijk is dit te wijten aan de aanslag in Amerika op 11 september die wereldwijd invloed had op het toeristisch verkeer. Officiële plechtigheden en kransleggingen in Indonesië: Ereveld Menteng Pulo 30 maart Namens de reüniecommissie 1e Verkenningsregiment Huzaren van Boreel is eenkrans gelegd bij het monument voor de 7 December Divisie. 4 mei Nationale dodenherdenking. 8 mei Kranslegging door afgevaardigden van de Stichting Herdenkingsreizen Indonesië. Zij legden ook kransen op de erevelden Pandu, Leuwigajah (11 mei), Candi (19 mei) en Kembang Kuning (25 mei). De tweede door deze stichting georganiseerde reis vond plaats van 15 september tot 1 oktober. De kransleggingen tijdens deze reis waren op 15 september (Menteng Pulo), 18 september (Pandu en Leuwigajah) en 26 september (Candi). 17 mei Kranslegging namens de Vereniging 12e Veldgenie bij het monument voor de 7 December Divisie. 2 juni Namens het 1e Genie Park Comp.1e Div. 7 December werd een krans gelegd bij het monument voor de 7 December Divisie. 30 juni Namens het Comité Herdenking Birma-Siam Spoorweg werd door de nieuwe directeur Indonesië van de Oorlogsgravenstichting, de heer P. Steenmeijer, een krans gelegd bij het Birma Kruis in de Simultaankerk. 15 augustus Ter gelegenheid van de herdenking van het einde van WO II in Zuidoost-Azië werd een stille rondgang gehouden op het ereveld. Namens het Koninkrijk der Nederlanden werd bij het Vlaggenmonument een krans gelegd door Hr. Ms. Ambassadeur mr. S. Baron van Heemstra. De defensieattaché, kolonel ir. J.T.T.M. Bilderbeek, legde een krans namens de Stichting Herdenking 15 augustus 1945. Ongeveer dertig belangstellenden waren bij deze plechtigheid aanwezig. 22 augustus Kranslegging OGS-pelgrimsgroep.
33
15 augustus – Herdenking ereveld Menteng Pulo.
34
7 september Namens het Nationaal Indië Monument Roermond werd een krans gelegd bij het Vlaggenmonument. 19 september Kranslegging namens het organisatie comité 5-7 R.I. bij het Vlaggenmonument. 29 september Kranslegging namens de vereniging Ex-Glodokgeïnterneerden 1944-1945 bij de Glodok gedenksteen. 8 oktober Namens de reünisten van 3-12 R.I. werd een krans gelegd bij het monument voor de 7 December Divisie. 17 november Kranslegging namens de Oud-Indië en Nieuw-Guinea militairen ’45-’62 (Laarbeek) bij het Vlaggenmonument. 23 november Namens de Huzaren van Boreel werd een krans gelegd bij het Vlaggenmonument. 7 december Kranslegging namens de ‘1e Divisie 7 December’ bij het monument voor de 7 December Divisie. Namens hen werden bovendien kransen gelegd op de erevelden Pandu (algemeen monument), Kembang Kuning (Karel Doormanmonument), Candi (monument voor Veiligheid en Recht) en Leuwigajah (tombe voor de Onbekende Soldaat). Ereveld Ancol 4 mei Nationale dodenherdenking. 22 augustus Kranslegging OGS-pelgrimsgroep. Ereveld Pandu 31 mei Namens de veteranen van 8 R.S. werd een krans gelegd bij het algemeen monument. 9 juni Kranslegging namens de Stichting Organisatie jaarlijkse reünie ex-KNIL ‘Bunga Melati’ bij het KNIL-monument. 26 juli Namens het comité van toezicht KNIL-monumenten werd bij het KNIL-monument eenkrans gelegd. 27 augustus Kranslegging OGS-pelgrimsgroep. 28 augustus Namens het 6e Bataljon Regiment Stootroepen werd een krans gelegd bij het algemeen monument. 7 september Bij het algemeen monument werd namens de Commissie Reünie 5-3 R.I. een krans gelegd. 20 september Kranslegging OGS-pelgrimsgroep. 5 oktober Namens de VIM (Groningen) werd een krans gelegd bij het algemeen monument. 25 november Namens het Koninklijk Tehuis voor Oud-Militairen en museum “Bronbeek” vond een kranslegging plaats bij het Bronbeekgedeelte. 35
Ereveld Kembang Kuning 4 mei Nationale dodenherdenking. Onder leiding van de honorair consul te Surabaya, mevrouw S. Kho-Pangkey werd een kleine ceremonie gehouden met een woord van bezinning, uitgesproken door pater Van Mensfoort. 8 juni Kranslegging namens de reüniecommissie ‘Ampat Lima’ bij het Karel Doorman-monument. 6 september Kranslegging namens de VOMI (Nijmegen). Namens hen zijn ook kransen gelegd op de erevelden Menteng Pulo, Pandu, Leuwigajah en Candi. 10 december Namens het dagelijks bestuur van het ‘Contact Oud Mariniers’ (COM) en de ‘Schietvereniging Contact Oud Mariniers’, afdeling Noord-Holland, werden kransen gelegd bij respectievelijk het monument Voor Recht en Vrede en het Karel Doorman monument. 17 december Namens de Martin Mariner Reüniecommissie (Wassenaar) werd een krans gelegd bij de tombe voor de Onbekende Zeeman. Ereveld Kalibanteng 23 augustus Kranslegging namens de Commissie Herdenking Jongenskampen 2001 bij het monument voor de Jongenskampen. 24 augustus Namens de Reüniecommissie Banjoe Biroe en Ambarawa Vrouwenkampen werd door mevrouw T. Rams en haar zoon een krans gelegd bij het Vrouwenmonument. Tevens werd bij dit monument een krans gelegd namens de Reüniecommissie Semarang Vrouwenkampen (Gedangan, Karangpanas en Lampersari). 29 oktober Kranslegging namens de Stichting Jongens in Japanse kampen ‘42’45 bij het monument voor de Jongenskampen. Op dezelfde datum zijn namens hen ook kransleggingen uitgevoerd op het ereveld Pandu, bij het algemeen monument, en op het ereveld Leuwigajah bij de tombe van de Onbekende Soldaat. Ereveld Leuwigajah 30 juni Namens het Comité Herdenking Birma-Siam Spoorweg werd een krans gelegd bij de tombe van de Onbekende Soldaat. 27 augustus Kranslegging OGS-pelgrimsgroep. 10 september Kranslegging bij de tombe van de Onbekende Soldaat namens de Veteranen MilitaireTandheelkundige Dienst 1945-1962. 20 september Kranslegging OGS-pelgrimsgroep.
36
Aanleg van een nieuwe wandelpad op het ereveld Candi (Semarang),
voor . . . . .
tijdens . . . . .
. . . . . en na de werkzaamheden.
Ereveld Candi 27 januari Kranslegging bij het monument voor Veiligheid en Recht door leden van de groep van4-6 R.I. 24 april Kranslegging bij het monument voor Veiligheid en Recht namens de Stichting Veteranen 5-5 R.I. 19 juni Namens het Reünieverband 1 R.S. werd een krans gelegd bij het monument voor Veiligheid en Recht. 29 augustus Namens de Stichting Indië Monument Friesland werd een krans gelegd. Ook op de erevelden Menteng Pulo, Pandu, Leuwigajah en Kembang Kuning werden namens deze stichting kransen gelegd. 20 september Namens de Reüniecommissie 2-6 R.I. werd een krans gelegd bij het monument voor Veiligheid en Recht. 7 oktober Kranslegging bij het monument voor Veiligheid en Recht namens de Vereniging 2-7 R.I. 1945. 7 november Namens het Comité Reünie 3-7 R.I. werd een krans gelegd bij het monument voor Veiligheid en Recht. 37
De indrukwekkende vaandelwacht van het Garderegiment Fuseliers Prinses Irene op het ereveld Leuwigajah (Cimahi).
Bezoek delegatie Garderegiment Fuseliers Prinses Irene Het afgelopen jaar bestond het Garderegiment Fuseliers Prinses Irene zestig jaar. In het kader daarvan bracht een delegatie van actief dienenden en veteranen van dit regiment onder leiding van regimentscommandant luitenant-kolonel A.T. Verweij een bezoek aan de erevelden waar ‘Irene-mannen’ begraven liggen. Zij bezochten respectievelijk Menteng Pulo (28 februari), Pandu en Leuwigajah (1 maart), Candi (3 maart) en Kembang Kuning (4 maart). Mevrouw M. Nahuijsen, hoofd algemene zaken kantoor Indonesië, begeleidde de groep op het ereveld Menteng Pulo. Na aankomst van Hr. Ms. Ambassadeur, mr. S. Baron van Heemstra en de defensieattaché, kolonel Ir. J.T.T.M. Bilderbeek, begon men met de uitvoering van het ceremonieel. Dit bestond uit een opmars van de vaandelwacht naar het monument van de 7 December Divisie, het halfstok hijsen van de Nederlandse vlag en een toespraak van de regimentscommandant. Vervolgens nodigde Lkol Verweij de Ambassadeur uit om gezamenlijk met hem de krans te leggen. Na het vóórhijsen van de Nederlandse vlag volgde het dodenappèl door het voorlezen van de op dit ereveld begraven fuseliers. 38
De afmars van de vaandelwacht besloot deze korte maar indrukwekkende plechtigheid. De plechtigheden op de andere erevelden hadden een zelfde verloop. Op verzoek van Lkol Verweij begeleidde mevrouw Nahuijsen de groep ook bij hun bezoek aan het ereveld Pandu en het ereveld Leuwigajah. Pas tijdens de reis kwam de delegatie erachter dat er ook op het ereveld Candi fuseliers liggen begraven. Gelukkig kon een bezoek aan dit ereveld met kranslegging op de valreep geregeld worden. Het sluitstuk was de ceremonie op zondag 4 maart bij het Karel Doormanmonument op het ereveld Kembang Kuning.
Afsluitende ceremonie van het Garderegiment Fuseliers Prinses Irene op het ereveld Kembang Kuning (Surabaya).
4 Mei herdenking Net als voorgaande jaren legde Hr. Ms. Ambassadeur, mr. S. Baron van Heemstra, in de ochtend van 4 mei op het ereveld Ancol een krans bij het algemeen monument. Bij deze korte ceremonie verleende een hoornblazer van het Korps Mariniers muzikale ondersteuning. Ongeveer 15 belangstellenden waren hierbij aanwezig. In de middag werd op het ereveld Menteng Pulo een uitgebreide ceremonie gehouden, waarbij ongeveer 200 leden van de Nederlandse gemeenschap in Jakarta aanwezig waren. De Ambassadeur legde bij het Vlaggenmonument een krans. Vervolgens legden de heer A. van de Mandele, vertegenwoordiger van de 39
Nederlandse Zakenkring, alsmede de heer D. Schuiling van de Nederlandse Internationale School samen met twee van zijn leerlingen een krans. Ook bij deze plechtigheid verleende een hoornblazer muzikale ondersteuning. Hierna begaven de genodigden zich naar de Simultaankerk, waar de Ambassadeur een toespraak hield waarin hij, net als vorig jaar, de ‘Four Freedoms’ van President Roosevelt aanhaalde en hun hedendaagse relevantie in Indonesië. De Ambassadeur betrok in zijn speech herhaaldelijk de bij de plechtigheid aanwezige kinderen. Hij benadrukte dat vrijheid is verbonden aan rekening houden met elkaar. Het is een kostbaar goed dat je deelt met anderen. “Vandaag herdenken wij zo velen die daarvoor hun leven hebben gegeven.” Na zijn woorden werd gezamenlijk het Wilhelmus gezongen, waarna men zich naar het Columbarium begaf. Mevrouw Baronesse Van Heemstra legde hier een handboeket bij de Urn van de Onbekende Soldaat. Tot besluit van de herdenkingsplechtigheid liep men in een gloedvolle schemering via het vak van de 7 December Divisie naar de poort van het ereveld, waar voor een ieder gelegenheid was om het bezoekersregister te tekenen.
Kranslegging bij het algemeen monument op het ereveld Ancol door Hr. Ms. Ambassadeur, mr. S. Baron van Heemstra. 40
Toespraak door de Ambassadeur in de Simultaankerk op het ereveld Menteng Pulo.
Mevrouw Baronesse Van Heemstra ontvangt uit handen van Andjar Winarni, medewerkster van ons kantoor in Indonesië, het handboeket. 41
Pelgrimsreizen De Oorlogsgravenstichting organiseert jaarlijks pelgrimsreizen naar het Verre Oosten, met het doel aan nabestaanden van Nederlandse oorlogsslachtoffers die daar op erevelden begraven liggen, de gelegenheid te bieden de graven van hun dierbaren te bezoeken. De eerste pelgrimsreis met als bestemming Surabaya werd geannuleerd wegens de te verwachten onrust rondom de presidentswisseling. Het bleef gelukkig rustig zodat de twee overige geplande pelgrimsreizen naar Indonesië met als
Bandung/ Jakarta (augustus). Bandung (september).
42
Thailand (november). Thailand (december).
bestemming Jakarta (20 tot 31 augustus) en Bandung (17 tot 28 september) konden doorgaan. Zoals gebruikelijk stonden er aan het eind van het jaar, in november en december, twee pelgrimsreizen naar Thailand op het programma. Zowel in Indonesië als in Thailand werden op de bezochte erevelden bij het centrale monument namens de pelgrimsgroepen kransen gelegd. In Thailand was op 8 november de heer J. Mol, namens Hr. Ms. Ambassadeur, hierbij aanwezig. Hr. Ms. Ambassadeur, de heer G.J.H.C. Kramer was aanwezig bij de plechtigheid op 6 december. 43
Pater John Visser zorgde beide keren voor een kort welkomstwoord en een gebed. Aan de reizen naar Indonesië en Thailand namen in totaal 84 personen deel. De pelgrimsreizen worden mede mogelijk gemaakt door de Stichting Fondsenwerving Militaire Oorlogs- en Dienstslachtoffers en aanverwante doeleinden (SFMO) die meedeelt in de opbrengsten uit de BankGiroLoterij. Deelname aan deze loterij wordt daarom van harte aanbevolen.
44
Werkzaamheden technische dienst Herbegravingen militair ereveld Grebbeberg - totaal aantal slachtoffers op dit ereveld Herbegravingen ereveld Loenen - totaal aantal slachtoffers op dit ereveld
:5 : 813 : 16 : 3591
Inspectie Nederlandse oorlogsgraven in België De heer R.G.A. Hoefsmit en de directeur Northern Europe Area van de Commonwealth War Graves Commission (CWGC), de heer J. Gee, inspecteerden op 20 en 21 maart de in België liggende Nederlandse oorlogsgraven. In totaal bezochten zij 26 graven in 12 gemeenten verspreid over het gehele land. De gebreken die zij aan enige grafinrichtingen constateerden – het betrof hier meestal oorlogsgraven met een Belgische- of particuliere inrichting – zijn nog in het verslagjaar door tussenkomst van de CWGC hersteld.
Het graf van een in België begraven Nederlands oorlogsslachtoffer voor en na de renovatie. 45
Omvangrijke werkzaamheden In Ede renoveerde onze medewerkers een plot van twee Nederlandse en 30 geallieerde graven. Andere omvangrijke renovaties vonden o.m. plaats in Wolvega en Noordwolde.
Renovatie geallieerd plot in Oostelbeers (Oirschot).
46
Schoonmaakwerkzaamheden Nederlandse oorlogsgraven in Helenaveen (Deurne).
47
Het Nederlands ereveld te Hannover. 48
Uit de ingekomen post “ In juni 2001 bezocht ik samen met mijn echtgenoot het graf van mijn grootmoeder. Ze is gestorven in het vrouwenkamp Lampersari te Semarang. Toen zij stierf waren haar twee dochters bij haar maar haar zoon (mijn vader) verbleef op dat moment in Nederland waar hij studeerde en hij hoorde pas in 1947 dat zijn moeder het kamp niet had overleefd. Hij was op dat moment pas 16 jaar. Toen de mogelijkheid om naar Indonesië te reizen wat eenvoudiger werd, was mijn vader ziek en kon niet meer zo’n verre reis maken. Vier jaar geleden zijn mijn echtgenoot en ik naar Indonesië afgereisd om uit naam van mijn vader het graf te bezoeken. Het was 1996 en het rommelde in Jakarta. Wij moesten na een verblijf van 3 dagen evacueren. Het jaar daarna gingen wij naar Lombok en ook toen was op Java de spanning te snijden. Pas in juni dit jaar lukte het ons om vanuit Bali een reis te boeken naar Semarang. Wij bezochten daar het ereveld Kalibanteng en hebben een film gemaakt voor mijn vader. Temidden van zo’n drukke stad vol met luchtvervuiling en lawaai zou ik geen ereveld gezocht hebben maar de plaats vond ik een oase van rust. Het contact met de heer Effendi (opzichter) vond ik zeer bijzonder. Een zeer vriendelijke man die zich kon verplaatsen in het doel van de bezoekers en alle begrip toonde voor de nabestaanden. Samen met hem hebben wij bij het graf gestaan en geprobeerd drie kaarsen te branden. Dit lukte op dat moment niet maar de wijze waarop hij dit opgelost heeft heb ik zeer gewaardeerd. Bij hem hadden wij een bloemstuk besteld dat op het graf gebracht zou worden. Vorige week ontving ik van hem de foto van het graf waarbij onze drie kaarsen om de bloemen geplaatst zijn. Ik heb mijn vader ontzettend blij gemaakt met de film en de foto met het bloemstuk en hij is er nu van overtuigd dat zijn moeder een goede rustplaats heeft gevonden. Ik wil u in ieder geval laten weten dat het ereveld een echt ereveld is mede dankzij de goede zorgen van de heer Effendi.” ***** “Hiermee wil ik u mijn oprechte dank betuigen voor de wijze waarop de graven in Jakarta (Menteng Pulo) verzorgd worden. Zoals u weet ligt mijn man daar begraven. Ik heb uw laatste jaarverslag ontvangen en moet u zeggen het ziet er allemaal keurig uit! Mijn dank ook aan de leiding en het personeel van Menteng Pulo. Zodra ik daartoe in staat ben zal ik u een extra gift sturen. Ook mijn dank voor de prompte bloemlegging op feestdagen. Ik hoop dat de Oorlogsgravenstichting nog lang in staat zal zijn om dit allemaal voor onze dierbaren te doen. Ik wens u allen veel succes toe met uw werk.” ***** 49
“Hartelijk bedankt mede namens mijn zoon voor de toezending van de groepsfoto gemaakt tijdens de pelgrimsreis naar Bandung in september. Het was een prachtige reis, niets dan lof daarvoor. Voor mij was het na ruim 50 jaar terug te zijn op Java een emotionele gebeurtenis, in het bijzonder het bezoek aan het graf van mijn vader. Ook mijn zoon was zeer onder de indruk. De begraafplaatsen zien er prachtig verzorgd uit, waar wij zeer dankbaar voor zijn. Het is een eerbetoon aan allen die gezagsgetrouw hun leven gaven. Ik hoop dat de Stichting het instandhouden en verzorgen van de erevelden tot in lengte van dagen kan voortzetten.”
***** “Tweemaal erevelden 6 december 2001 Bloemen en tranen op je graf. Eén biels, zegt men, telt voor één leven. Al wat je had was al gegeven. Toen je op ’t laatst het jouwe gaf. Een vreemd gevoel hier zo te staan. Jij bent van ‘daar’ naar hier gebracht. En ik, nu hier nog, ik verwacht. De weg van hier naar ‘daar’ gaan. Ik wil het laatste landschap zien, Ooit door jouw ogen waargenomen. Dat brengt mijn geest tot rust misschien 8 december 2001 Ik heb gezien, met anderen gedeeld, Het spoor gevolgd en de rivier zien stromen. Ik ben voldaan, iets in mij is geheeld.”
*****
50
“In september 2001 vertrok ik met mijn zoon en toekomstige vrouw voor familiebezoek naar Indonesië om eerst een stop van 5 dagen in Thailand te maken. De essentie hiervan was het graf van mijn vader op het ereveld Kanchanaburi. Voor mij de eerste keer, mijn zoon echter heeft het graf van zijn opa al tweemaal bezocht. Het betreden van het ereveld was een moeilijk moment. Bij het zien van al die graven vocht ik tegen de emoties. Eenmaal aan vaders graf brak het me op, gevoelens van intens gemis, diep verdriet maar ook boosheid liet ik de vrije loop. Na de derde keer, waarbij het graf bedolven werd onder de bloemen kwam een zekere rust over me. Dankbaarheid, tevens trots vervulde mij, dat mijn vader zijn laatste rustplaats op een ereveld mag hebben. Oprecht dank ik uw stichting voor de instandhouding van het uitermate verzorgde ereveld. Het heeft een diepe indruk op me gemaakt. Tevens wil ik u hartelijk danken voor de stipte bloemverzorging, een paar keer per jaar, en de correcte afhandeling ervan. Moge Gods zegen rusten op uw goede werken. Het laatste bezoek aan vaders graf verwoordde ik in onderstaand gedichtje. Ik zat aan het graf van mijn vader. Het was er sereen. Ik zat aan het graf van mijn vader. Het was er stil. Ik zat aan het graf van mijn vader. Het was er warm. Ik zat aan het graf van mijn vader. En kreeg het koud Ik zat aan het graf van mijn vader. Het deed me pijn. Ik zat aan het graf van mijn vader. Die ik nooit heb gekend… Zacht en teder een bloem neergelegd. Begroef ik zijn beeld. Nam afscheid. Met een kus op zijn steen. Ging ik heen.”
***** 51
“Na al weer enige dagen thuis te zijn, wil ik u en alle medewerkers van de OGS heel hartelijk bedanken voor de geweldige pelgrimsreis naar Thailand. Hoewel ik al jaren door foto’s weet hoe verzorgd de erevelden er uitzien, heeft het me enorm goed gedaan nu met eigen ogen te hebben kunnen zien hoe ze nog steeds zorgvuldig worden onderhouden. Het verblijf in het River Kwai hotel, de boottocht naar Lum Sum en de rit over het laatste stukje spoorlijn was zeer indrukwekkend, evenals de Hell Fire Pass. Daar kon ik mij, in tegenstelling tot de luxe in de hotels en Nakorn Pathon en Chiang Mai, pas goed voorstellen hoe het in die tijd geweest moet zijn. Na jaren te hebben geaarzeld mij voor een reis aan te melden, ben ik heel blij dit keer te zijn meegegaan. Er is voor mijn gevoel iets afgerond.”
*****
52
Dienstverlening Bloemlegging en graffoto’s Sinds jaar en dag verzorgt de Oorlogsgravenstichting bloemleggingen op de erevelden in Indonesië en Thailand. De kosten van een bloemlegging in Indonesië bedragen e 4.54, met foto e 5,67. Men heeft de keuze uit: Type A: Bloemstukje van orchideeën type Douglas/Vanda, hoog model. Type B: Andere soorten bloemen niet zijnde orchideeën. Type C: Bloemstukje van Bangkok orchideeën, laag model. Tevens is het mogelijk om voor de erevelden in Indonesië kransen te bestellen. Type K30: Kransje (doorsnede 30 cm.) voor plaatsing bij de graven; kosten e 6,81, met foto e 7,94. Eventueel met korte tekst op rood-witblauw lint (maximaal 40 letters, inclusief spaties). Soort bloemen wordt in overleg met de plaatselijke bloemist bepaald. Type K75: Een grote krans (oranje gladiolen of witte bloemen; doorsnede 75 cm.), inclusief rood-wit-blauw lint met korte tekst (maximaal 60 letters, inclusief spaties), bedoeld voor kranslegging bij de monumenten door comités en verenigingen; kosten e 22,69 inclusief foto. Voor Thailand kunnen uitsluitend kleine bloemstukjes worden besteld. De kosten bedragen e 4,54, inclusief foto. Bestellingen dienen uiterlijk 8 weken voor de gewenste uitvoeringsdatum bij de Stichting te zijn. De eenvoudigste wijze van bestellen is per giro (nr. 40.10.00), onder vermelding van: naam overledene, naam van het ereveld en de gewenste datum. De gegevens uitsluitend op de voorzijde van de giro vermelden. Voor Hong Kong, Singapore, Ambon en Korea gelden aparte voorwaarden, waarover desgewenst nadere inlichtingen worden verstrekt. Helaas is het onmogelijk om bloemleggingen uit te voeren op het ereveld Thanbyuzayat in Myanmar (voormalige Birma).
53
Buitenland Op de erevelden in Thailand zijn 204 bloemstukjes geplaatst. Er werden 196 graffoto’s gemaakt. In Indonesië voerde men in totaal 2.079 bloemleggingen uit en waren er 277 kransleggingen. Op verzoek van nabestaanden maakten wij 1301 graffoto’s. Voorts werden er nog bloemstukjes gelegd op de erevelden in: Australië, Hong Kong, Korea en Duitsland. Binnenland Op het ereveld Loenen werden op 4 mei 549 bloemstukjes gelegd; er werden 129 graffoto’s gemaakt. Op het militair ereveld Grebbeberg op diezelfde datum: 171 bloemstukjes en 31 graffoto’s. Voor nadere informatie kan men contact opnemen met mevrouw J. HuijsingVan der Velden (070–3131088). Kleurenfoto’s van erevelden Overzichtsfoto’s van erevelden in Europa en in het Verre Oosten kunnen per giro of telefonisch worden besteld. De prijs voor een foto van het formaat 20 x 30 cm. bedraagt e 6,81 inclusief porto. Fotokopieën Gedenkboeken Het is mogelijk om fotokopieën van pagina’s uit de gedenkboeken te bestellen. De prijs per set (titelblad met de gewenste pagina) bedraagt e 2,27, incl. verzendkosten. Men kan de set per giro bestellen door overmaking van dit bedrag op rekening 40.10.00. onder vermelding van naam van de overledene, alsmede “fotokopie gedenkboek.” Om misverstanden te voorkomen merken wij op, dat in de gedenkboeken uitsluitend slachtoffers vermeld staan van wie geen aanwijsbare laatste rustplaats bekend is. Er bestaat ook een informatiefolder over de gedenkboeken. Reisfaciliteiten Duitsland (ook voor Salzburg) Nabestaanden die een bezoek wensen te brengen aan een oorlogsgraf in Duitsland, kunnen eenmaal per jaar gebruik maken van een met de Duitse regering getroffen regeling. Deze regeling, op grond waarvan men het in Duitsland af te leggen traject per trein (1e klasse) gratis kan reizen, geldt ook voor bezoeken aan gedenkplaatsen bij voormalige concentratiekampen, zoals Dachau, Bergen-Belsen, Hamburg-Neuengamme, Mauthausen e.d. alsmede voor fami54
lieleden, die het ereveld Salzburg (Oostenrijk) willen bezoeken. De reisbiljetten worden verstrekt door de Oorlogsgravenstichting en zijn na de datum van afgifte 2 maanden geldig. Men kan vertrekken vanaf de volgende grensovergangen: Nieuweschans-Weener; Oldenzaal-Bentheim; Zevenaar-Emmerich; Venlo-Kaldenkirchen; Heerlen-Herzogenrath. Aanvraagformulieren, zijn bij de Stichting verkrijgbaar en dienen uiterlijk twee weken voor de reisdatum in ons bezit te zijn.
55
Communicatie en publiciteit Audiovisuele producties De Cd-i productie: “De Oorlogsgravenstichting. Vervulling van een ereplicht, toen, nu en in de toekomst.” is te zien in de informatiecentra op de erevelden Grebbeberg en Loenen (duur ca. 20 minuten). Informatiefolders De Oorlogsgravenstichting beschikt over zestien in kleur uitgevoerde informatiefolders. Verkrijgbaar zijn folders over de volgende onderwerpen: - De Oorlogsgravenstichting (algemene informatiefolder), - Dienstverlening, - Militair ereveld Grebbeberg, - Ereveld Loenen, - Nederlandse erevelden in Duitsland, - Nederlandse erevelden in Europa (m.u.v. Duitsland), - Nederlandse erevelden in Indonesië, - Ereveld Menteng Pulo, - Ereveld Ancol, - Ereveld Pandu, - Ereveld Leuwigajah, - Ereveld Candi, - Ereveld Kalibanteng, - Ereveld Kembang Kuning, - Birma – spoorweg, - Gedenkboeken. Wandelroutes ereveld Loenen Op het ereveld Loenen zijn twee wandelroutes uitgezet. In het informatiecentrum kan men gratis de plattegrond van het ereveld meenemen, met daarop aangegeven een groene (ca. 1100 m.) en rode wandelroute (ca. 1800 m.). Expositie ‘De Oorlogsgravenstichting’ De expositie bestaat uit demonteerbare panelen en geeft door middel van foto’s, kaarten en tekst informatie over het werk van de Stichting. De expositie staat kosteloos ter beschikking van scholen, gemeentehuizen e.d. Nadere informatie is verkrijgbaar bij de afdeling voorlichting (070-3131094).
56
Lezingen De mogelijkheid bestaat om voor scholen, verenigingen, gezelschappen e.d. lezingen over het werk van de Oorlogsgravenstichting te laten houden. Nadere informatie is verkrijgbaar bij de afdeling voorlichting. Boek Loenen Het boek “Ereveld Loenen”. Laatste rustplaats van Nederlandse oorlogsslachtoffers” (ISBN 90 12 08756 2) is bij de Stichting verkrijgbaar. De kosten bedragen e 24,96 (inclusief verzendkosten in Nederland). U kunt dit bedrag overmaken op Postbanknummer 401000 t.n.v. Oorlogsgravenstichting, Den Haag, onder vermelding van ‘Boek Loenen’, uw naam en adres. Na ontvangst van de betaling sturen wij u het boek zo spoedig mogelijk toe.
57
Ter informatie Openingstijden erevelden Loenen en Grebbeberg Het ereveld Loenen en het militair ereveld Grebbeberg zijn dagelijks van 9.00 tot 17.00 uur voor het publiek toegankelijk. Op zaterdagen, zon- en feestdagen is geen personeel aanwezig. Op het uitgestrekte ereveld Loenen kunnen bezoekers zich op deze dagen oriënteren met behulp van een plattegrond en bijbehorend naamregister, die ter inzage liggen in het informatiecentrum, rechts vóór de ingang. Tevens zijn gratis op beide erevelden kleine plattegronden beschikbaar. Dodenherdenking ereveld Loenen De jaarlijkse herdenking onder auspiciën van de Oorlogsgravenstichting wordt gehouden op 4 mei. Aanvang 14.00 uur. Voorafgaande aan deze plechtigheid vindt om 11.30 uur een oecumenische dienst plaats in de kapel. Allerzielen ereveld Loenen In de kapel op het ereveld Loenen wordt jaarlijks op 2 november ter gelegenheid van Allerzielen een H. Mis opgedragen. Aanvang 11.30 uur. Dodenherdenking militair ereveld Grebbeberg Deze 4 mei herdenking wordt georganiseerd door de Koninklijke Landmacht (Regionaal Militair Commando West in Utrecht). Aanvang 19.20 uur. Openingstijden erevelden in Indonesië Dagelijks van zonsopgang tot zonsondergang. Men dient bij de poort van het ereveld te bellen. Op elk ereveld zijn registers aanwezig met de namen van de slachtoffers en de grafligging. Naast het register van het desbetreffende ereveld kunnen ook de registers van de overige erevelden op Java geraadpleegd worden, evenals die van andere erevelden in Zuidoost-Azië (Ambon, Hong Kong, Singapore, Thailand en Myanmar). Dodenherdenking in Indonesië Op het ereveld Menteng Pulo wordt jaarlijks op 4 mei de nationale dodenherdenking gehouden.
58
Dodenherdenking op de Dam te Amsterdam Het Nationaal Comité 4 en 5 mei organiseert ieder jaar de nationale herdenking in Amsterdam. Deze herdenking begint met een besloten bijeenkomst van 19.00 tot 19.30 uur in de Nieuwe Kerk die speciaal bedoeld is voor direct betrokkenen en nabestaanden. Op 4 mei 2002 spreekt de auteur F. Springer een voordracht uit in het kader van het thema van 4 en 5 mei 2002: ‘Vrijheid luistert nauw‘. Aansluitend vindt om 20.00 uur op de Dam de kranslegging plaats. Na de officiële kranslegging door H.M. de Koningin en Z.K.H. Prins Claus volgen twee minuten stilte. Daarna houdt de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen, de heer R.F.M. Lubbers, een korte toespraak en leest vwo-leerlinge Elisabeth de Pagter uit Middelburg haar gedicht ‘Twee’ voor. Zij is de winnaar van het project ‘Dichter bij 4 mei’. De NOS verzorgt de rechtstreekse uitzending op TV2. Direct betrokkenen en nabestaanden kunnen schriftelijk een verzoek indienen om in het uitnodigingsbestand te worden opgenomen voor de bijeenkomst in de Nieuwe Kerk (maximaal twee personen). Dit verzoek moet vóór 20 januari ontvangen zijn op het kantoor van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Gezien de verschijningsdatum van dit jaarverslag betekent dit dat de uitnodigingen voor 4 mei 2002 al verstuurd zijn. U kunt zich wel aanmelden voor het jaar 2003 en verder. Graag met vermelding van geboortedatum en reden van belangstelling. Adres Nationaal Comité 4 en 5 mei: Rapenburgerstraat 109, 1011 VL Amsterdam. Herbegravingen in Nederland Om te voorkomen dat oorlogsgraven verloren gaan, streeft de Oorlogsgravenstichting ernaar de in Nederland verspreid liggende particuliere oorlogsgraven bij ruiming, onvoldoende onderhoud of anderszins over te brengen naar het militair ereveld Grebbeberg te Rhenen of het ereveld Loenen. Een dergelijke overbrenging geschiedt in alle stilte, zonder ceremonieel en buiten aanwezigheid van familieleden of derden. Er zijn voor de nabestaanden geen kosten aan verbonden. Ook de grafinrichting komt voor rekening van de Stichting. Voorts zijn geen onderhoudskosten of rechten verschuldigd. De militairen, gesneuveld in de meidagen van 1940, worden overgebracht naar het militair ereveld Grebbeberg, de overige militairen en de burgerslachtoffers naar het ereveld Loenen. Wanneer men de overbrenging van een oorlogsgraf wenselijk acht, kan men zich wenden tot de Oorlogsgravenstichting (afdeling Binnenland).
59
Beplanting oorlogsgraven De beplanting van oorlogsgraven die direct of indirect door de Stichting worden beheerd is aan voorwaarden verbonden. Dit geldt speciaal voor graven, gelegen op de erevelden en speciale afdelingen van begraafplaatsen, waar de uniformiteit bepalend is voor het algemeen aanzien. Om deze reden wordt men verzocht geen vaste planten, kunstbloemen of andere versieringen aan te brengen, maar te volstaan met het leggen van losse bloemen. Adreswijzigingen Adreswijzigingen zijn bij voorkeur op te geven door middel van de bekende verhuiskaart of eventueel telefonisch. Omdat acceptgiro’s per computer worden verwerkt, kunnen eventuele wijzigingen niet via deze formulieren worden doorgegeven.
60
Financiële steun In de vorm van giften, bijdragen van nabestaanden en legaten ontvingen wij een bedrag van ƒ 403.870,52. De specificatie van dit bedrag is: Collectebussen Loenen en Grebbeberg 6 Legaten Periodieke en andere bijdragen Totaal opbrengst 2001
ƒ 11.643,57 ƒ 39.652,50 ƒ 352.574,45 ƒ 403.870,52
Verantwoording van contant ontvangen giften: G.H. N-R. te DH. ƒ 8,50; A.S. te H. ƒ 200,00; J. v.d. D. te O.H. (USA) ƒ 50,00; A. W-N. te B (UK) ƒ 50,00; Collecte ‘Bunga Melati’ Gilze ƒ 885.30,-; E.M. v.d. B. te A. ƒ 25,00; A.C. T-V. te L. (UK) ƒ 70,00; J. v. E. te V. ƒ 10,00; W.H. de W. te R. ƒ 7,50; B. R. te D. (Z) ƒ 100,00; G. te U. ƒ 13,74; A.T. V. (USA) ƒ 100,00; A.J. L. te D-H. ƒ 40,00; M.L. V. te V. ƒ 115,00; R.S. te D-H. ƒ 25,00; W.J.P. v.d. C. te T. ƒ 100,00. De Stichting is de goede gevers hiervoor bijzonder dankbaar! Verschillende schenkingsvormen en hun fiscale aspecten Schenkingen zijn eenvoudiger te regelen dan de meeste mensen denken, bovendien kan een schenking de gever fiscaal voordeel opleveren. Het vrijgestelde bedrag (2002) is e 3.999,00 per begunstigde instelling. Er zijn drie verschillende schenkingsvormen. A. Een schenking ineens. Binnen een bepaalde marge is deze schenking aftrekbaar van de belasting. Op het aangiftebiljet van de inkomstenbelasting kan onder het kopje ‘giften’ de schenking worden vermeld. Volgens de wet moet een gift met ‘schriftelijke bewijzen gestaafd worden’. Voor alle giften heeft de fiscus voor de fiscale aftrekbaarheid een drempel gelegd bij de 1% en 10% van het onzuivere inkomen. Indien en voorzover men deze ondergrens van 1% (minstens e 60,00) te boven gaat zijn giften tot maximaal 10% van het verzamelinkomen aftrekbaar. De besparing is afhankelijk van de ‘schijf’ waarbinnen de top van het inkomen valt. B. Giften in de vorm van termijnen van lijfrente. De langere termijnschenking biedt een eenvoudige mogelijkheid om de onder 61
A genoemde grenzen van 1% tot 10% te ontlopen. Deze vorm van schenking kent geen minimum of maximum grenzen ten aanzien van fiscale aftrekbaarheid. Voorwaarde is wel dat men zich verplicht gedurende ten minste vijf jaar (behoudens overlijden) elk jaar een bedrag te schenken. Men dient deze regeling notarieel vast te leggen. C. Legaten en erfstellingen. Men kan de Oorlogsgravenstichting ook begunstigen door middel van een erfstelling of legaat. Dit moet altijd schriftelijk worden vastgelegd in een testament. De notaris die het testament opmaakt moet in ieder geval de statutaire naam van de begunstigde weten (Oorlogsgravenstichting) evenals de vestigingsplaats (Den Haag). Bij legaten of erfstellingen is een bedrag van e 7.996,00 vrijgesteld (2001) van Successierecht. Bij hogere bedragen betaalt de Stichting een heffing van 11% (ingevolge artikel 24, 4e lid van de Successiewet van 1956). Voor meer advies over legaten en erfstellingen kan men zich het beste wenden tot een notaris. Betalingen vanuit het buitenland Regelmatig ontvangt de Stichting cheques, al dan niet in buitenlandse valuta, ten behoeve van de betaling van bloemleggingen of als begunstigerbijdrage. In voorkomende gevallen verzoeken wij u geen cheques te gebruiken omdat de incassokosten die ons hiervoor in rekening worden gebracht hoog zijn, maar om gebruik te maken van het goedkopere S.W.I.F.T. betalingssysteem. Bankinstellingen kunnen nadere informatie hierover verstrekken. Automatische incasso In verband met de kosten die verbonden zijn aan het gebruik van een acceptgirokaart geven wij u in overweging de jaarlijkse bijdrage aan de Stichting (of een periodieke betaling voor een bloemlegging) voortaan middels een automatische incasso te voldoen. Voor nadere informatie kan men contact opnemen met mevrouw J. Slappendel-IJmkers (tel. 070-3131090). Begunstigers Met het verstrijken der jaren neemt het aantal begunstigers dat door overlijden de Stichting ontvalt, helaas toe. Gelukkig wordt het donateurschap dan in vele gevallen door de kinderen voortgezet. Ook anderszins stellen wij de werving van begunstigers op hoge prijs. De Stichting doet een beroep op alle lezers daarbij te helpen. Folders met aanmeldingskaarten worden gaarne toegezonden! Telefoon: 070-3131090.
62
Inhoud Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
Bestuur en medewerkers
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
Binnenland
Herdenkingen
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Het Nederlands ereveld te Hamburg Buitenland Indonesië
16
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27
Pelgrimsreizen
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42
Werkzaamheden technische dienst . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45
Uit de ingekomen post
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
49
Dienstverlening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
53
Communicatie en publiciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
56
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
58
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
61
Ter informatie Financiële steun
63
