PERANCANGAN KOMUNIKASI VISUAL UNTUK MEMPROMOSIKAN KAMPUNG ARAB SEMARANG SEBAGAI DESTINASI WISATA BUDAYA
RAIS WILDAN 08.13.0033
PROGRAM STUDI DESAIN KOMUNIKASI VISUAL FAKULTAS ARSITEKTUR DAN DESAIN UNIVERSITAS KATOLIK SOEGIJAPRANATA SEMARANG 2015
i
HALAMAN PENGESAHAN
Judul: PERANCANGAN KOMUNIKASI VISUAL UNTUK MEMPROMOSIKAN KAMPUNG ARAB SEMARANG SEBAGAI DESTINASI WISATA BUDAYA
Nama : Rais Wildan NIM : 08.13.0033 Program Studi : Desain Komunikasi Visual Fakultas : Arsitektur dan Desain Universitas : Universitas Katholik Soegijapranata
Semarang, 5 Maret 2015
Mengesahkan,
Dekan Fakultas Arsitektur dan Desain
Kaprogdi Desain Komunikasi Visual
Koordinator Proyek Akhir DKV
Ir. IM. Tri Hesti Mulyani, MT.
Ir. Robert Rianto Widjaja, MT, IAI.
Adi Nugroho,S.Ds.
NIDN.0627066701
NIDN.0601128201
NIDN.0611086201
ii
HALAMAN PENGESAHAN
Judul Proyek Akhir: PERANCANGAN KOMUNIKASI VISUAL UNNTUK MEMPROMOSIKAN KAMPUNG ARAB SEMARANG SEBAGAI DESTINASI WISATA BUDAYA
Nama : Rais Wildan NIM : 08.13.0033 Program Studi : Desain Komunikasi Visual Fakultas : Arsitektur dan Desain Universitas : Universitas Katolik Soegijapranata
Semarang, 20 Februari 2014 Menyetujui,
Pembimbing I
Ag. Dicky Prastomo, SIPMA. NIDN.05812013283
Penguji I
Penguji III
Ir. Robert Rianto Widjaja, MT, IAI.
Ir. Ign. Dono Sayoso, MSR.
NIDN.0627066701
NIDN.0608075601
iii
PERNYATAAN ORISINALITAS
Nama : Rais Wildan NIM : 08.13.0033 Program Studi : Desain Komunikasi Visual Fakultas : Arsitektur dan Desain Universitas : Universitas Katholik Soegijapranata
Judul: PERANCANGAN KOMUNIKASI VISUAL UNTUK MEMPROMOSIKAN KAMPUNG ARAB SEMARANG SEBAGAI DESTINASI WISATA BUDAYA
Menyatakan bahwa Proyek Akhir ini beserta semua desain yang menyertainya merupakan hasil karya saya sendiri dan telah mengikuti peraturan akademik dalam melakukan kutipan. Apabila di kemudian hari ditemukan bukti plagiasi, manipulasi, dan/atau pemalsuan data maupun bentuk-bentuk kecurangan yang lain dalam proyek ini, saya bersedia untuk menerima sanksi setimpal dari Program Studi Desain Komunikasi Visual Universitas Katolik Soegijapranata, Semarang. Demi kepentingan akademis, saya bersedia dan menyetujui bentuk publikasi dari hasil karya ilmiah ini.
Semarang, 05 Maret 2015
Rais Wildan 08.13.0033
iv
KATA PENGANTAR
Puji syukur kepada panjatkan kepada Tuhan Yang Maha Esa atas rahmat, yang selalu
Dalam kesempatan ini, penulis ingin mengucapkan terima kasih kepada berbagai pihak yang
mendampingi, bimbing dan penjagaan-Nya selama ini sehingga penulis dapat menyelesaikan proyek
telah mendukung, menginspirasi dan membantu pengerjaan dan pengembangan selama proses
akhir tepat waktu sebagai pertanggungjawaban atas pengerjaan Proyek Akhir yang berjudul Perencanaan
pengerjaan Proyek Akhir. Terimakasih kepada mama, bapak, kakak-kakak dan adik-adikku, serta
Komunikasi Visual Untuk Mempromosikan Kampung Arab Semarang Sebagai Destinasi Wisata
keluarga besar yang sudah menyemangati, memberikan masukan dan mendukung. Kepada para
Budaya.
masyarakat Kampung Arab yang telah banyak membantu dalam pemberian data. Kepada tim dosen pembimbing Bapak Ag. Dicky Prastomo, SIPMA., Bapak Ir. Robert Rianto Widjaja, MT, IAI., dan
Indonesia sedang mengembangkan sektor pariwisata yang bernuansa tourism village dengan
Bapak Ir. Ign. Dono Sayoso, MSR., yang semua saran, masukan dan idenya menjadi dasar
mengembangkan daerah-daerah yang memiliki potensi keunikan karakteristik fisik lingkungan alam
pengembangan yang tidak ternilai harganya bagi proyek ini. Juga kepada teman-teman, Ito, Anung,
maupun kehidupan sosial budaya masyarakat. Salah satu lokasi yang memiliki potensi tersebut, terdapat
Yohan, Memed, Jesy, Fanny, Kayla, Ajeng yang membantu dan memberikan saran serta supportnya.
di kota Semarang yaitu di daerah Koridor Layur. Tempat ini terletak di ruas jalan di Kampung Melayu
Kepada seluruh anggota kelompok PA05 yang sudah berbagi sembari melalui tahapan-tahapan PA
Semarang. Koridor Layur dibentuk oelh dua deretan ruko Pecinan dan gerbang_gerbang masuk rumah
bersama.
saudagar Arab dan berfungsi sebagai tempat perdagangan. Letak Koridor Layur sangat strategis, karena
Masih banyak kekurangan dalam pembuatan proyek akhir ini. Maka dari itu, penulis terbuka akan
tepat berasa dipinggir Kali Semarang, maka penulis mengembangkan konsep kreatif untuk membuat
saran dan kritik yang membangun. Semoga dengan adanya proyek akhir ini, dapat menginspirasi banyak
Destination Branding dengan menjadikan sebagai sebuah kampung wisata yang mengangkat nilai
pihak untuk semakin mempedulikan kelestarian tradisi budaya di Indonesia khususnya kota Semarang.
ketradisionalan. Tujuan perancangan untuk memperkenalkan kembali tradisi turun temurun Kampung Arab dan mengembangkan serta meningkatkan taraf hidup masyarakat Kampung Arab dan meningkatkan pariwisata di kota Semarang.
Penulis
v
ABSTRAK
Indonesia tengah menggalakkan pertumbuhan sektor pariwisata berkonsep nilai – nilai lokal dan
Nama yang dipilih untuk mempromosikan Kampung Arab ini adalah “Arabic Art”. Kampung
kebudayaan dengan cara melakukan pengembangan di berbagai daerah yang memiliki berpotensi dalam
Arab dapat memberikan wisatawan pengalaman wisata budaya yang menyenangkan sekaligus
segi lingkungan, kekayaan alam dan budaya yang salah satunya berada di daerah Semarang, yakni
mengedukasi. Hal ini diharapkan dapat mengubah persepsi masyarakat mengenai Kampung Arab, Layur dan
Kampung Arab yang terletak di Koridor Layur . Hanya saja keadaan Kampung Arab kini kurang terawat dan terancam hilang akibat kurang partisipasi masyarakat dan perhatian pemerintah daerah di Kota
membantu pengembangan lokasi ini sebagai salah satu destinasi wisata budaya di Semarang.
Semarang. Kurangnya informasi tentang keberadaan Kampung Arab, perkembangan jaman yang pesat dan kurangnya perhatian baik dari masyarakat maupun pemerintah semakin memperburuk image Kampung Arab. Walau demikian, Kampung Arab tetap memegang teguh tradisi dengan kebudayaan Arab dalam kehidupan sehari-hari. Oleh karena itu, Kampung Arab ini layak untuk dikembangkan sebagai lokasi wisata berkonsep budaya, yakni hasil kebudayaan yang dimiliki masyarakat di Kampung
Kata Kunci : Budaya Kampung Wisata, Komunikasi
Arab.. Konsep wisata budaya Kampung Arab juga akan diperkuat dengan penggunaan destination branding melalui konsep kreatif Desain Komunikasi Visual.
vi
ABSTRACT
Indonesia is encouraging the growth of the tourism sector concept of local values and culture by
The name was chosen to promote Kampung Arab is "Arabic Art". Kampung Arab tourists can provide
doing development in various areas that have potential in terms of environmental, natural and cultural
cultural tourism experience a fun and educating.
resources, one of which was in the area of Semarang, Kampung Arab located in the Corridor Layur.
This is expected to change the public perception of Kampung Arab, Layur and help the development of
Only the state of Kampung Arab is now less well maintained and the danger of being lost due to lack of
this location as one of the cultural tourist destinations in Semarang.
public participation and government oversight in Semarang. Lack of information about the existence of Kampung Arab, the era of rapid development and the lack of attention from both the public and the government worsened the image of Kampung Arab. However, Kampung Arab still adhere to the tradition with Arab culture in everyday life. Therefore, Kampung Arab is feasible to be developed as tourist sites of cultural concept, the result of the community's culture in Kampung Arab.. The concept of cultural tourism Kampung Arab will also be strengthened by the use of destination branding through
Keywords: Cultural Tourism Village, Communication
creative concept of Visual Communication Design.
vii
DAFTAR ISI
JUDUL ............................................................................................................................. i
1.2 Identifikasi Masalah ........................................................................................... 2
PERNYATAAN ORISINALITAS ................................................................................ ii
1.2.1 Kendala yang Dihadapi Semarang Dalam Pariwisata ................................. 2
PENGESAHAN .............................................................................................................. iii
1.2.2 Kendala yang Dihadapi Kampung Arab Dalam Menciptakan Peluang Wisata
KATA PENGANTAR .................................................................................................... v
di Kota Semarang ......................................................................................... 3
ABSTRAK ....................................................................................................................... vi
1.3 Pembatasan Masalah .......................................................................................... 3
DAFTAR ISI ................................................................................................................... viii
1.3.1 Pembatasan Perancangan ............................................................................. 3
DAFTAR TABEL ........................................................................................................... xiii
1.3.2 Target Sasaran Perancangan ........................................................................ 3
DAFTAR GAMBAR ...................................................................................................... xiv
1.4 Perumusan Masalah ........................................................................................... 3 1.5 Tujuan Perancangan ........................................................................................... 4
BAB I PENDAHULUAN ............................................................................................... 1
1.6 Manfaat Perancangan ......................................................................................... 4
1.1 Latar Belakang Masalah .................................................................................... 1
1.6.1 Bagi Mahasiswa ........................................................................................... 4
1.1.1 Sejarah Kampung Arab Semarang............................................................... 1
1.6.2 Bagi Institusi Pendidikan ............................................................................. 4
1.1.2 Kurangnya Pengenalan Kampung Arab Semarang ..................................... 1
1.6.3 Bagi Masyarakat .......................................................................................... 4
1.1.3 Potensi Kampung Arab Semarang sebagai Destinasi Wisata Budaya......... 2
1.7 Metode Penelitian .............................................................................................. 4
viii
1.7.1 Tinjauan Pustaka .......................................................................................... 4
2.2.7.3 Media Through The Line / Ambient Media ......................................... 10
I.7.2 Observasi ...................................................................................................... 4
2.2.8 Metode Analisis SWOT ............................................................................... 10
1.7.3 Wawancara .................................................................................................. 4
2.2.9 Metode Analisis AISAS ............................................................................... 11
1.7.4 Kajian Data Kualitatif .................................................................................. 4
2.2.10 Kajian Elemen Visual ................................................................................ 12
1.8 Sistematika Penulisan ........................................................................................ 4
2.2.10.1 Teori Logo .......................................................................................... 12 2.2.10.2 Teori Environmentak Graphic Design (EGD) ................................... 13
BAB II TINJAUAN UMUM ................................................................................. 6
2.2.10.3 Teori Warna ....................................................................................... 13
2.1 Kerangka Berfikir .............................................................................................. 6
2.2.10.4 Teori Layout ....................................................................................... 14
2.2 Landasan Teori .................................................................................................. 6
2.2.10.5 Teori Tipografi ................................................................................... 14
2.2.1 Budaya ......................................................................................................... 6
2.3 Kajian Pustaka ................................................................................................... 15
2.2.2 Tradisi .......................................................................................................... 7
2.3.1 Pengembangan Wilayah............................................................................... 15
2.2.3 Pariwisata ..................................................................................................... 7
2.3.2 Destination Branding ................................................................................... 15
2.2.4 Teori Integrated Marketing Communication (IMC) .................................... 8
2.3.3 Wisata Budaya ............................................................................................. 16
2.2.4.1 Unsur-unsur Komunikasi ..................................................................... 8
2.3.4 Cagar Budaya ............................................................................................... 16
2.2.4.2 Tujuan Komunikasi .............................................................................. 9
2.3.5 Pop Art ......................................................................................................... 16
2.2.6 Brand ............................................................................................................ 9 2.2.7 Teori Media Periklanan ............................................................................... 10
BAB III STRATEGI KOMUNIKASI ........................................................................... 17
2.2.7.1 Media Above The Line / Lini Atas ....................................................... 10
3.1 Analisis .............................................................................................................. 17
2.2.7.2 Media Below The Line / Lini Bawah ................................................... 10
3.1.1 Kampung Arab Semarang ............................................................................ 17
ix
3.1.1.1 Unsur Kebudayaan di Kampung Arab Semarang ................................ 17
3.3.1.1 Positioning ....................................................................................... 20
3.1.1.2 Kondisi Masyarakat Kampung Arab ................................................... 17
3.3.1.2 USP .................................................................................................. 21
3.1.2 Perbedaan Kampung Arab Semarang dengan Kampung Arab Lainnya ..... 18
3.3.1.3 Konsep ............................................................................................. 21
3.1.3 Pandangan Masyarakat Terhadap Tempat Wisata di Semarang.................. 18
3.3.2 Pendekatan Perancangan .......................................................................... 21
3.1.4 Pandangan Masyarakat Terhadap Kampung Arab Sebagai Tempat Wisata
3.3.2.1 Placemaking .................................................................................... 21
baru di Semarang...........................................................................................18
3.3.2.2 Pendekatan Navigasi dan Orientasi ................................................. 21
3.1.5 Solusi Destination Branding untuk Kampung Arab Sebagai Tempat Wisata
3.3.2.3 Pendekatan Waktu ........................................................................... 22
Budaya Baru di Semarang ........................................................................... 18
3.3.2.4 Pendekatan Elemen Visual .............................................................. 22
3.2 Sasaran Khalayak .............................................................................................. 19
3.3.2.4.1 Logo .................................................................................. 22
3.2.1 Demografis ................................................................................................. 19
3.3.2.4.2 Warna ................................................................................ 22
3..2.1.1 Geografis ........................................................................................ 19
3.3.2.5 Perancangan Alur Kegiatan ............................................................. 22
3.2.1.2 Usia.................................................................................................. 19
3.3.2.6 Pendekatan Promosi ........................................................................ 22
3.2.1.3 Lokasi .............................................................................................. 19
3.3.3 Media Promosi .......................................................................................... 23
3.2.1.4 Strata Sosial ..................................................................................... 20
3.3.4 Pencapaian Tahap Selanjutnya .................................................................. 23
3.2.1.5 Pekerjaan ......................................................................................... 20
3.3.5 Timeline ..................................................................................................... 24
3.2.2 Psikografis .................................................................................................. 20 3.2.3 Behaviour ................................................................................................... 20
BAB IV STRATEGI KREATIF .................................................................................... 25
3.3 Strategi Komunikasi .......................................................................................... 20
4.1 Konsep Visual ....................................................................................................... 25
3.3.1 Identifikasi Arabic Art “the way of Arabic music” ................................... 20
4.1.1 Pewarnaan ....................................................................................................... 25
x
4.1.2 Tipografi ......................................................................................................... 25
4.3.1.5 Simbol Arabic History ......................................................................... 30
4.1.3 Bentuk ............................................................................................................. 26
4.3.1.6 Simbol Arabic Info ............................................................................... 30
4.2 Konsep Verbal ....................................................................................................... 26
4.3.1.7 Papan Informasi ................................................................................... 30
4.2.1 Konsep Dasar Arabic Art................................................................................ 26
4.3.1.8 Way Finding ......................................................................................... 31
4.2.2 Identifikasi Arabic Art .................................................................................... 26
4.3.1.9 Entrance Gate dan Exit Gate ................................................................ 31
4.2.3 Isi Arabic Art .................................................................................................. 26
4.3.2 Isi Tempat Kegiatan ....................................................................................... 31
4.2.4 Sistem Penandaan dan Fasilitas Arabic Art .................................................... 27
4.3.2.1 Booth dan Panggung ............................................................................ 31
4.2.5 Gaya Bahasa ................................................................................................... 28
4.3.2.2 Papan Menu .......................................................................................... 32
4.2.6 Penerapan Branding Identity Arabic Art ........................................................ 28
4.3.2.3 Booth Selfie .......................................................................................... 32
4.2.7 Strategi Promosi Arabic Art ........................................................................... 28
4.3.2.4 Arabic History ...................................................................................... 32
4.2.7.1 Promosi Sebelum Event ....................................................................... 28
4.3.2.5 Brosur Informasi .................................................................................. 33
4.2.7.2 Event .................................................................................................... 29
4.3.3 Penerapan Branding Identity Arabic Art ........................................................ 33
4.2.7.3 Setelah Event Berlangsung .................................................................. 29
4.3.3.1 Kop Surat ............................................................................................. 33
4.3 Visualisasi Desain .................................................................................................. 29
4.3.3.2 Amplop ................................................................................................. 34
4.3.1 Penandaan ....................................................................................................... 29
4.3.3.3 Stempel Logo Arabic Art ..................................................................... 34
4.3.1.1 Simbol Informasi Arabic Selfie ........................................................... 30
4.3.3.4 Co card ................................................................................................. 34
4.3.1.2 Simbol Arabic Culinary ....................................................................... 30
4.3.3.5 Merchandise ......................................................................................... 34
4.3.1.3 Simbol Arabic Shop ............................................................................. 30
4.3.3.6 Syal Crew ............................................................................................. 35
4.3.1.4 Simbol Arabic Coffee .......................................................................... 30
4.3.4 Promosi Arabic Art ........................................................................................ 35
xi
4.3.4.1 Sebelum Event ..................................................................................... 35 4.3.4.2 Selama Event Berlangsung................................................................... 36
BAB V KESIMPULAN DAN SARAN ................................................................... 37 5.1 Kesimpulan ....................................................................................................... 37 5.2 Saran .................................................................................................................. 37 DAFTAR PUSTAKA ..................................................................................................... 38
xii
DAFTAR TABEL
Bagan 2.1 Unsur-unsur Dalam Proses Komunikasi.......................................................... 9 Bagan 2.2 Brand, Positioning dan Differentiation ........................................................... 9 Bagan 2.3 Enam Pilar Pengembangan Wilayah ............................................................... 15 Bagan 3.1 Kerangka Berpikir Konsep Event .................................................................... 21
Tabel 2.1 Perbedaan Brand Image dan Brand Identity ............................................... …9 Tabel 3.1 Analisis SWOT Kampung Arab Semarang ...................................................... 18 Tabel 3.2 Perbedaan Kampung Arab Semarang dengan Kampung Arab Surabaya ... …18 Tabel 3.3 Permasalahan dan Kelebihan Kampung Arab .................................................. 19 Tabel 3.4 Analisis AISAS untuk Kegiatan Promosi ......................................................... 23 Tabel 3.5 Analisis AIDA pada Pencapaian Lebih Lanjut ................................................. 23 Tabel 4.1 Susunan Acara Arabic Art ................................................................................ 27 Tabel 4.2 Fasilitas di Arabic Art ....................................................................................... 27 Tabel 4.3 Logo di Arabic Art............................................................................................ 28
xiii
DAFTAR GAMBAR
Gambar 1.1 Kampung Arab tahun 1920 .......................................................................... 1
Gambar 4.9 Booth Arabic Art .......................................................................................... 31
Gambar 2.1 Kerangka Berfikir ........................................................................................ 6
Gambar 4.10 Papan Menu ................................................................................................ 32
Gambar 2.2 Penjabaran Pola Pikir AISAS ..................................................................... 12
Gambar 4.11 Arabic Selfie............................................................................................... 32
Gambar 3.1 Peta Kawasan Kampung Arab .................................................................... 17
Gambar 4.12 Panel History .............................................................................................. 32
Gambar 3.2 Kawasan Kampung Arab ............................................................................ 17
Gambar 4.13 Brosur Informasi ........................................................................................ 33
Gambar 3.3 Peta Lokasi Event ....................................................................................... 21
Gambar 4.14 Pertimbangan Pembuatan Logo Arabic Art ............................................... 33
Gambar 3.4 Denah Event Arabic Art ............................................................................. 22
Gambar 4.15 Kop Surat ................................................................................................... 33
Gambar 3.5 Timeline Promosi ....................................................................................... 24
Gambar 4.16 Amplop ....................................................................................................... 34
Gambar 4.1 Pengunaan Warna Dalam Perancangan ....................................................... 25
Gambar 4.17 Stempel Logo Arabic Art ........................................................................... 34
Gambar 4.2 Penggunaan Font Dalam Perancangan ........................................................ 25
Gambar 4.18 Co card ....................................................................................................... 34
Gambar 4.3 Penggunaan Bentuk Dasar Dalam Perancangan .......................................... 26
Gambar 4.19 Baju ............................................................................................................ 34
Gambar 4.4 Penandaan Booth Arabic Art ....................................................................... 30
Gambar 4.20 Cup ............................................................................................................. 35
Gambar 4.5 Papan Informasi ........................................................................................... 30
Gambar 4.21 Syal Crew ................................................................................................... 35
Gambar 4.6 Way finding ................................................................................................. 31
Gambar 4.22 Teaser billboard .......................................................................................... 35
Gambar 4.7 Entrance Gate dan Exit Gate ........................................................................ 31
Gambar 4.23 Billboard Promotion 8x16m....................................................................... 36
Gambar 4.8 Panggung Arabic Art ................................................................................... 31
Gambar 4.24 Spanduk ...................................................................................................... 36
xiv
Gambar 4.25 Website ...................................................................................................... 36
xv
