31-8-2015
Contact SPE - deelnemers
Pensioen financiële aspecten
Werkweek van 5 dagen Je werkt:
Dinsdag 27 oktober: ALV van de VEP:
VEP workshop 1 september 2015
10:30-12:30 + lunch
• 1 dag voor je pensioen
SPE – deelnemers: 14:00-16:00
• 1 dag voor de zorg • 1 dag voor wonen
01-09-2015
VEP workshop 1
1
01-09-2015
VEP workshop 1
Twee workshops: eerste Fred Steenwinkel 1. 2. 3.
1. Wat is het verschil tussen reëel en nominaal pensioen? 2. Waarom blijft indexatie van reeds opgebouwde pensioenen en van pensioenuitkeringen uit ondanks de toegenomen beleggingswinsten? 3. Hoe gaat SPE om met vermogensbeheer? 4. Welke factoren zijn van invloed op de toekomstige waarde van het pensioenvermogen? 5. Wat zijn de invloeden van het Nieuwe Financieel Toetsingskader 2015 op het financieel beleid van het fonds?
• 2 dagen voor je pensioen • 2 dagen voor de zorg
3. Toepassing: hoe pakt dat uit voor pensioenen 01-09-2015
Twee workshops: tweede Piet-Hein Oyens
VEP workshop 1
• 2 dagen voor wonen 5
01-09-2015
Wat is er aan de hand
stakeholders en organisaties:
VEP workshop 1
8
Achterliggende oorzaken
• Sinds 1950 pensioenen • AOW sinds 1956 • 70 % laatst verdiende bruto loon • 90 % laatst verdiende netto loon • Indexatie
1. wat zijn de actuele ontwikkelingen op pensioengebied, landelijk en specifiek bij ons pensioenfonds? 2. Wie doet wat? Denk daarbij bijvoorbeeld aan Sociale partners (de vakbonden en de werkgever Equens), De Nederlandsche Bank, het bestuur van SPE, het Verantwoordingsorgaan, de rol van de interne actuaris, de rol van de externe actuaris maar bijvoorbeeld ook de regering, het parlement en politici. 3. Wie heeft welke verantwoordelijkheden en bevoegdheden?
7
Je werkt:
Pensioenen Zorg Wonen
2. Techniek: hoe werkt het
2
VEP workshop 1
Binnenkort
1. Wat is er aan de hand:
VEP workshop 1
01-09-2015
programma
Financiële aspecten:
01-09-2015
4
• Pensioen & zorg: exponentieel betere gezondheidszorg => meer mensen leven langer • Eén jaar extra pensioen = 5 % extra kosten • AOW op start positie = 71 jaar ingang
• Crises? 01-09-2015
VEP workshop 1
3
01-09-2015
VEP workshop 1
6
01-09-2015
VEP workshop 1
9
1
31-8-2015
Wat nu?
Tijdswaarde van geld: t
Mogelijke oplossingen:
• Geen kosten van energie (te wisselend) • Geen belasting (eigen keus)
€ 1 nu is meer dan € 1 over een jaar
1. Twee banen
Stel 4 % rendement Na 20 jaar 2,19 Na 30 jaar 3,24 Na 40 jaar 4,80 Stel na 40 jaar € 1 uitkeren = inleg nu: € 0,21
2. Schrappen in aanbod 3. Betere organisatie en inrichting 01-09-2015
Inflatie 2
VEP workshop 1
10
01-09-2015
Pensioen: 3 pijlers
VEP workshop 1
Vergelijking: Golf 1 Golf 7 • Golf 1: 4 wielen en 1 stuur met ARKO • Golf 7: idem: airco, stuurbekrachtiging, elektrische ramen, ABS, EFT, EGR, navigatie, automatisch parkeren 13
Rendementswaarde van geld: %
Bij 4 % Bij 1 % Bij 2 % Bij 6 %
pijler: zelfregelen, bijvoorbeeld levensverzekering
01-09-2015
VEP workshop 1
11
01-09-2015
Techniek: theorie
3. Inflatie VEP workshop 1
• “Wet” van Moore: iedere 18 maanden: verdubbeling
VEP workshop 1
14
01-09-2015
12
01-09-2015
VEP workshop 1
VEP workshop 1
17
Inflatie 4
Een gemiddelde man met: 0,667 vrouw 1,8 kinderen 60 % eigen huis, 40 % huurhuis 0,7 hond 0,8 auto
2. Rendementswaarde van geld
01-09-2015
€ 4,80 € 1,49 € 2,20 € 10,28
Inflatie 1
1. Tijdswaarde van geld
16
• Beeldbuis 59 cm smart TV 100 cm • Zwarte telefoon in gang mobiele telefoon • Mobiele telefoon smartphone
Stel € 1 gedurende 40 jaar:
2e pijler: bedrijfspensioen afhankelijk van dienstjaren en salaris
VEP workshop 1
Inflatie 3
1e pijler: AOW: voor iedereen gelijk
3e
01-09-2015
Bij introductie EURO: alles duurder: gulden => euro Waarneming: supermarkt en horeca Voedsel is 10 à 20 % van uitgaven Gevoel is nog geen werkelijkheid 15
01-09-2015
VEP workshop 1
18
2
31-8-2015
inflatie Kortom:
Inflatie is een soort van ongeveer
01-09-2015
VEP workshop 1
Rendement: risico
Rendement 1
19
Drie componenten:
Risico: waarde van je inleg
1. Vergoeding voor tijdswaarde 2. Inflatie 3. risico
• Obligaties: aan het eind van de looptijd krijg je je geld terug • Aandelen: koersen variëren => risico premie
01-09-2015
VEP workshop 1
22
Rendement 2 vergoeding tijdswaarde
indexatie • Evenwichtige belangen afweging: iedereen gelijkwaardig behandelen:
25
1. Netto rente 2 % 2. Inflatie 0% 3. Risicopremie - 3%
Vermoedelijk: ongeveer 1 à 2 % Bruto rente
• Dus: indexatie voor iedereen. VEP workshop 1
20
01-09-2015
VEP workshop 1
23
01-09-2015
Rendement 2 inflatie
• Gepensioneerden: meteen in de portemonnee • Actieven: bij pensioendatum + misgelopen rendement • Meeste pensioenregelingen: nominaal pensioen • Reëel pensioen scheelt zo een 30 punten • Nominaal pensioen: dekkingsgraad 100 • Reëel pensioen: dekkingsgraad: 70 VEP workshop 1
-1%
Normaal krijg je een risicopremie. Nu wil jij zelf een veilige belegging, bijvoorbeeld bij de ECB => risicopremie betalen.
Geen indexatie
01-09-2015
VEP workshop 1
Negatieve rente
Lastig meten, omdat altijd in combinatie inflatie en risico
• Actieven • Slapers • Gepensioneerden
01-09-2015
01-09-2015
21
1. Netto rente 2% 2. Inflatie 2% 3. Risicopremie 2% Natuurlijke opbrengst 6 % - 8 %
Spanningsveld: Als je meer krijgt, word je vrolijker: hoge inflatie Als geld snel minder waard wordt, geen vertrouwen: lage inflatie Compromis: Smeermiddel economie: 2 % VEP workshop 1
26
aandelen
Doelstelling ECB: 2 %
01-09-2015
VEP workshop 1
Is dat een “natuurlijk” recht? Ja, mits lange termijn. Bewijs uit het ongerijmde: niet => niemand belegt meer in aandelen. 24
01-09-2015
VEP workshop 1
27
3
31-8-2015
Aandelen termijn
Welke aandelen
• Aandelen geven op termijn een hoger rendement dan obligaties als gevolg van de risicopremie. • Risico neemt in de tijd af • Incasseren risicopremie alleen als je geen risico meer loopt • Wanneer loop je geen risico? • Na: • Minimaal 7 jaar nog een klein risico • 15 jaar: vrijwel geen risico meer 01-09-2015
VEP workshop 1
Selectie:
01-09-2015
VEP workshop 1
31
01-09-2015
VEP workshop 1
34
Toepassing: hoe werkt dat uit
• Containerbegrip • Hedge funds = risico omzetten:
1. Waarom in pensioenfonds
• Bank: kortlopende spaarrente langlopende hypotheken
2. Wat krijg je te horen en wat is waar
• Alternatives: • Kleine Beta (β) (kleine correlatie met aandelen) • Veel rommel: grote β + hoge provisie
• Private Equity: herstructuren en/of leegzuigen • ABP rendement over 10 jaar: 14,9 %. Aandelen 7,3 % 29
01-09-2015
conclusie
VEP workshop 1
32
Balans pensioenfonds
• Als je nog wat pensioen wilt hebben, moet je beleggen in aandelen
• Actief (links): bezittingen (= beleggingen) • Passief (rechts): schulden (= pensioenverplichtingen)
• Mits: • Lange termijn • Gespreid
• Dekkingsgraad: bezittingen / pensioenverplichtingen • Bezit = koersen • Verplichting: termijnen => contant maken => welke rentevoet? VEP workshop 1
• Verzekeraars: UFR = 4,2 %
Hedge funds & Alternatives
• Conclusie: je pensioen bestaat uit beleggingen
01-09-2015
• Na 20 jaar niet of dunne markt => UFR (kunstmatig)
• Pensioenfondsen: UFR = 3,3 % en dalend (10 jaars) 28
• Ongeveer 20 % komt uit de premie • Ongeveer 40 % komt uit het beleggingsrendement tijdens actieve periode • Ongeveer 40 % komt uit beleggingsrendement tijdens pensioen
VEP workshop 1
• Tot 20 jaar zijn er rente producten => markt rente
• 65 % asset mix: hoe zwaar in aandelen • 15 % regio • 15 % karakter: conjunctuur gevoelig of niet • 5 % individueel aandeel
Waar komt je pensioen vandaan
01-09-2015
Rentevoet contant maken
30
01-09-2015
VEP workshop 1
01-09-2015
VEP workshop 1
35
1. Waarom in een pensioenfonds ? Tegen argumenten • Verplicht is niet leuk • Inflexibel • Geen / weinig invloed • Ondoorzichtig: waar betaal ik voor? 33
01-09-2015
VEP workshop 1
36
4
31-8-2015
Waarom wel in een pensioenfonds
Waarom in pensioenfonds
1. Langleven risico
3. Discipline
2. Beleggingshorizon
Planningshorizon van een mens:
3. discipline
Natuur = ½ jaar Pensioen = tientallen jaren.
01-09-2015
VEP workshop 1
37
01-09-2015
Waarom in pensioenfonds
• gemiddeld 20 jaar pensioen • Maar ben jij gemiddeld? • Niet individueel verzekerbaar: kort-levers verzekeren zich niet, lang-levers wel => alleen collectief VEP workshop 1
38
Pensioen per maand: • Voor de crises: 1.000 • Tijdens crises: 800 • Nu: 1.200 40
01-09-2015
VEP workshop 1
41
Hoe groot is dat risico
2. beleggingshorizon
• Pensioenvermogen voor de crises: 1.000.000.000.000 (= 1 biljoen) • Pensioenvermogen tijdens de crises: 800.000.000.000 (= 0,8 biljoen) • Pensioenvermogen nu: 1.200.000.000.000 (=1,2 biljoen)
VEP workshop 1
01-09-2015
VEP workshop 1
39
43
nFTK
• Je hebt “recht” op een pensioen van 70 % van je laatste salaris • Superkleine letters: mits beleggingsresultaat dat toelaat. • Die boodschap willen wij verstoppen => ieder jaar of zelfs per maand dekkingsgraad positief. • Dat kan alleen, wanneer je het beleggingsrisico afdekt => je haalt de risico premie niet binnen => slechter pensioen.
Waarom in een pensioenfonds 2
• Privé persoon: op je zestigste zit de pensioenpot behoorlijk vol. Maar: geen beleggingshorizon meer => veilig beleggen => geen extra rendement meer • Pensioenfonds: gemiddelde leeftijd 40 jaar => beleggingshorizon: 25 jaar => risicovol beleggen is mogelijk. 01-09-2015
VEP workshop 1
Stel dat je pensioen had mee geveerd:
2. Wat krijg je te horen
1. Langleven risico:
01-09-2015
Hoe groot is dat risico
• Basisgedachte: • geen risico • Jaarlijks bepalen (dekkingsgraad publiceren per maand)
• Strijdig met lange termijn beleggen => je haalt de risicopremie niet binnen => geen rendement => indexatie 01-09-2015
VEP workshop 1
44
doorsneepremie • Pensioenpremie is 20 % • Maar: • Jongere rendeert bijvoorbeeld 30 jaar • Oudere rendeert bijvoorbeeld 10 jaar
• Dus: • Jongere betaalt te veel • Oudere betaalt te weinig
01-09-2015
VEP workshop 1
42
01-09-2015
VEP workshop 1
45
5
31-8-2015
doorsneepremie • Volgens CBS ongeveer 100 miljard • Aan het eind van de rit weer glad (te veel = te weinig) • Als werkgever de premie betaalt: totaal bedrag op basis individuele verplichtingen. Voor de mutaties in het jaar: doorsnee premie. • Echte zelfstandige: meer dan pensioen: arbeidsongeschiktheid, risico ondernemen • Alleen gedwongen zelfstandigen van 45 jaar probleem 01-09-2015
VEP workshop 1
46
samenvatting: eerste workshops Financiële aspecten: 1. Wat is het verschil tussen reëel en nominaal pensioen? 2. Waarom blijft indexatie van reeds opgebouwde pensioenen en van pensioenuitkeringen uit ondanks de toegenomen beleggingswinsten? 3. Hoe gaat SPE om met vermogensbeheer? 4. Welke factoren zijn van invloed op de toekomstige waarde van het pensioenvermogen? 5. Wat zijn de invloeden van het Nieuwe Financieel Toetsingskader 2015 op het financieel beleid van het fonds? 01-09-2015
VEP workshop 1
47
6
