Preek en liturgie
Doopsgezinde Gemeente Leeuwarden 3e adventszondag: 14 december 2014 Organist: Gerben Bergstra, voorganger: Tjitske Hiemstra thema: Maria, Jozef en Kind in de ogen van Rembrandt * Mededelingen en aansteken van de kaars * Bemoediging en groet * Zingen
Goede morgen, welkom allemaal (NLB 288) en Kom tot ons de wereld wacht (NLB 433: 1, 4)
Goedemorgen, welkom allemaal. Ik met mijn en jij met jouw verhaal. Lachen, huilen, vrolijkheid en pijn. Alles mag er zijn.
God, ik vraag je, kom in onze kring. Wees er bij, wanneer ik bid en zing. Ik met mijn en jij met jouw verhaal, verteld in mensentaal.
4. Uw kribbe blinkt in de nacht met een ongekende pracht. Het geloof leeft in dat licht waarvoor al het duister zwicht.
* Gesprek met de kinderen, waarbij Ellen Plaizier de derde kaars aansteekt: Steek vandaag drie kaarsen aan, drie kleine lichtjes in de nacht. als alle kaarsen branden gaan, begint het feest waarop ik wacht. * Zingen
Vanwaar zijt Gij gekomen, wij wisten niets van U. In onze stoutste dromen was God nooit hier en nu. Een nieuwe God zijt Gij die onder ons wilt wonen, zo ver weg, zo dichtbij.
Vanwaar zijt gij gekomen (NLB 494: 1, 2 en projectlied) Melodie: Er is een roos ontloken Gij zijt ons doorgegeven een naam, een oud verhaal uw woorden uitgeschreven in iedere mensentaal. Ons eigen levenslot met uw geluk verweven, zo zijt Gij onze God.
Hierna gaan de kinderen met hun lichtje naar hun eigen ruimte
Er is een licht ontstoken, waar alles donker is. Er is een bloem ontsproten, waar grond bevroren is. En blad voor blad ontluikt, een roos van Gods genade. Licht in de duisternis.
* Gebed * Zingen
Licht in onze ogen … (NLB 463)
2. Als der mensen trooster roepen wij U aan: noem de namelozen met een nieuwe naam! 3. Nim se yn jo hoede, dy’t yn ’t tsjuster gean, Kear har lot te’n goede, ljocht yn ús bestean. 4. Bloesem in de winter, roze dageraad, wees ons teken dat de zon verschijnen gaat! 5. Lit jo rjocht dan reine, dat it waaksdom jout, Oant de trou ûntsprút en frede him ûntjout. * Bijbellezing
Genesis 3 (uit: de Bijbel in Gewone taal)
* Zingen
NLB 463: 6. Kyrie eleison, dat Gij u erbarmt, onze kille koude met uw licht verwarmt! 7. Christe eleison, Klinkt it kear op kear. ’t Is ús rop fan langstme: kom mei hasten, Hear! 8. Kyrie eleison, wês genedich, Hear! Bring ús nei de moarntiid wachtsje no net mear.
* Bijbellezing
Matteus 1: 18-25
2
* Zingen
Hoe zal ik U ontvangen? (NLB 441: 1, 5,6 ) 5. Niets dreef U uit den hoge naar wat wij mensen zijn, dan liefde, louter liefde. U ziet de schuld en pijn, waarmee wij allen falen, maar houdt die grote last, de wereld met haar kwalen, in uw erbarmen vast. 6. Schrijf, mensen, in uw harten dit, als verdriet u kwelt, uw tranen u verwarren om moeiten ongeteld. Houd moed, tot Hij zal komen, Hij is met u begaan. De trooster uit uw dromen, zie Hem nu voor u staan!
* Overdenking Gemeente van Christus, Vandaag is het alweer 3e advent; de verwachting hangt in de lucht … Advent roept ons op om ons voor te bereiden op wat komen gaat … Nog 10 dagen en het is kerstmis … zal alles dan nieuw zijn? Groeien we naar het nieuwe, een nieuw verstaan, een nieuwe weg, een ander leven? Afgelopen week lag hier een groot labyrint in de kerk en met drie groepen hebben we de paden gelopen naar het middelpunt en terug … Paden vol met omkeringen, omwegen … Ieder loopt zijn of haar eigen pad. Het maakte me weer bewust, dat onze levensweg geen recht pad is. We gaan via velerlei bochten en omwegen onze weg naar het midden van ons bestaan en voor mij is dat God. We konden starten met een vraag, een eigen levensvraag en al lopend ontdekten velen een mogelijk antwoord. We zongen ‘licht dat terugkomt, hoop die niet sterven wil, vrede die bij ons blijft’. Advent is ook zo’n symbolische weg, die we bewandelen … Een weg van bewustwording; ruimte geven aan het nieuwe, zoals het antwoord op een levensvraag je ineens al lopend gegeven kan worden. Deze 3e zondag wil ik met u stilstaan bij advent in de ogen van Rembrandt. Maria met kind, Jozef voor het raam, een kat en een slang. Deze ets heeft hij gemaakt in 1654 en ik wil me graag deze ochtend door hem laten leiden. Rembrandt was zelf niet doopsgezind, maar had zeer nauwe banden met de doperse wereld destijds. Welke lijn geeft hij aan de Bijbelse boodschap? De vrouw wiegt het kind en gaat er helemaal in op, wie weet zingt ze een wiegelied, zoals ‘Er is geboren een kindeke op aard … ‘. Haar liefde en aandacht voor het kind spatten eraf! Zij en het kind zijn het middelpunt van deze ets. Ze zitten iets op een verhoging, de zetel links is leeg, eig. een lege troon. Door het glas gluurt een man naar binnen. De vrouw heeft daar geen weet van, want zij ziet hem niet. Hij ziet hen ook niet in het gezicht. Hij ziet een open kist, een koffer waar een stuk stof of 3
kleren uithangen. Links zien we een poes, die krabt aan de rok van de vrouw, rechts kronkelt zich een slang onder de rok vandaan. Dit is Rembrandts voorstelling van de ‘heilige familie’: Maria met Jezus, Jozef als man voor het raam buiten. De kat was in de 16e,17e eeuw nog geen gezellig, spinnend huisdier, maar symbool van wellust. Zou Maria daarom ongehuwd zwanger zijn? Kort gezegd wijst de kat ons op de vraag: Is deze vrouw een hoer, of een heilige? Of drukt die kat uit wat anderen van haar denken? Ook Jozef dacht dat Maria zwanger was van een ander … en hij wilde haar wegsturen. Dankzij die bijzondere droom, waarin een engel hem zegt, dat Maria zwanger is van de Heilige Geest en dat hij het kind de naam Jezus moet geven, trouwt hij toch met Maria. Dat moet een heel heldere droom geweest zijn, die maakt dat Jozef de twijfel voorbij is. Op deze ets staat Jozef bewust buiten … buiten deze binnenkamer van Maria. En dan de slang … Hoe komt die de Hollandse huiskamer binnengeslopen en onder de rokken van Maria vandaan? Het is geen uit de dierentuin ontsnapte slang, maar de Bijbelse slang uit Genesis 3, die gesproken heeft in het paradijs. De slang die Eva verleidde tot het eten van de vrucht van de boom van kennis van goed en kwaad. Rembrandt heeft deze ets van Adam en Eva 16 jaar eerder gemaakt (in 1638). Het is het verhaal van het verlies van het paradijs en de eindeloze strijd om het bestaan van de mens. De strijd om het rechte woord en het valse woord. De eeuwige strijd tussen de vrouw en de slang. Door het eten van deze verboden vrucht (er staat niets over een appel) heeft de vrouw de hele geschiedenis door een bedenkelijke plaats aangewezen gekregen. Ze werd de veroorzaker van het verlies van het paradijs. In Bijbelse taal kan ook alleen door haar deze gebeurtenis worden uitgewist. De vrouw kan iets nieuws baren ofwel geboren laten worden. Als een nieuwe Eva zit Maria hier op Rembrandts ets. Door haar, door haar kind zal uiteindelijk de slang vermorzeld worden. De doodlopende weg zal voorgoed omgezet worden in een leven schenkende weg … zo las ik hierover. Paradise lost, Paradise regained (Paradijs verloren én teruggewonnen). Onze idealistische sfeer rond kerstmis refereert hieraan volgens mij … Even stoppen de kanonnen … even zal het vrede zijn. Engelen zingen: Vrede op aarde! Een nieuw paradijs voor 2 dagen … ook in huiselijke sfeer verlangen we naar 2 vredige familiedagen, waarin alles goed zal zijn, waarin relaties hersteld worden, daklozen van een heerlijke maaltijd en onderdak voorzien worden etc. Zovele verhalen vertellen van dit verlangen van eindelijk thuiskomen met kerst. Alsof iets van het verloren paradijs teruggewonnen wordt … Dat hele oude beeld van Maria als een nieuwe Eva is nog springlevend. Het is een heel diep verlangen, dat in ons allen leeft, veronderstel ik, dat diepe verlangen naar heelheid en vrede, geborgenheid en werkelijk samenzijn; paradijs op aarde. Daarom heb ik ervoor gekozen om het paradijsverhaal op deze 3e advent voor te lezen. Kenmerk van de slang naast zijn slimheid en naaktheid, is de zich steeds vernieuwende huid. Daardoor is de slang tot symbool geworden van een zich steeds vernieuwend leven. De slang richt zich tot de vrouw, niet omdat zij makkelijker over te halen zou zijn, maar omdat zij nieuw leven geeft. Zij krijgt hier de naam Eva (Hebr. de leven gevende), zij wordt de moeder van al wat leeft. Het negatieve van de slang is dat deze niet de héle waarheid zegt … De ogen van de mensen worden wel geopend en zij krijgen evenals God kennis van goed en kwaad, maar hun leven wordt eindig en zij ontdekken hun naaktheid en seksuele bewustzijn. In die zin ziet Ellen van Wolde dit verhaal als een proces van groei of volwassen worden. Het paradijs, de tuin van Eden is beeld van een harmonieuze jeugd, waarin de mens één is met de wereld rondom. De grenzen die God stelt komen overeen met de grenzen van de ouders om hun kinderen te beschermen tegen pijn, ellende of dood. Overtreding van het verbod staat voor de puberteit, waarin man en vrouw elkaar gaan ontdekken. Met het uiteindelijke verjagen uit de tuin begint de periode van de volwassenheid.
4
Dit noemt men ook wel: de ‘paradox van het paradijs’: de mens is door de overtreding van dit goddelijk gebod een volwassen en vrij mens geworden, maar de eenheid met de dingen is verloren, verschillen en pijn komen er voor in de plaats. Veel is er verloren gegaan, maar méér is er gewonnen. In de NBG-vertaling van 1951 staat bij Gen. 3 de titel ‘de eerste zonde’, maar het woord ‘zonde’ komt echter in het hele verhaal niet voor. Dit hele verhaal vertel ik vanwege de slang die onder de rokken van Maria vandaan kruipt … Maria als een nieuwe Eva … haar Zoon zal niet aan de verleidingen toegeven. Ik ga ten slotte in de uitleg van de ets van Maria nog een laag dieper … Maria zit precies voor het ovaal in het glas en loodraam, inclusief de krans van streepjes lijkt het alsof ze een stralenkrans rond haar hoofd heeft als een heilige. Toch zet Rembrandt haar niet op de troon, die is voor Jezus als hij groot is. (RK Maria als hemelse koningin) Jozef staat letterlijk buiten, hij staat buiten deze zwangerschap. Toch heeft hij zicht op de kist die openstaat; de ark van het verbond, die staat voor Maria, het witte kleed staat voor Jezus. Jozef kijkt bij zichzelf naar binnen en ziet dat dit de vervulling van Gods belofte is; zijn bedoeling met de mens en de wereld. Het wordt hem tot gerechtigheid gerekend en hij neemt zijn rol in de heilsgeschiedenis op zich. Maria concentreert zich op het kind, haar liefde is onvoorwaardelijk. Ze laat de troon leeg en de kat en slang brengen haar niet van de wijs. Maar Rembrandt schildert vooral voor ons, ook voor de advent van 2014! Wil het leven menselijk zijn dan draagt het alles in zich wat we hier zien … In ons aller leven is er goed en kwaad, zegen en vloek, moed en wanhoop, lust en onlust, verwachting en berusting, werk en rust, pijn en vreugde … We gaan allemaal de paden van ons levenslabyrint … met al haar wendingen, omkeringen etc. Vol verlangen doorgaande tot we het hart van alle dingen hebben bereikt. Het gemeentekoor zal zingen met kerst uit het oratorium ‘De Verhalen’: Dat eeuwenoud verhaal is mijn verhaal geworden: Zijn zegen ooit beloofd gaat altijd met mij mee … Dat dat zo mag zijn ook deze 10 dagen op weg naar Kerst … Amen
* Orgelspel * Open ruimte * Voorbeden – stil gebed – Us Heit sjonge 2. Bûch de folken nei jo wet lit jo ryk op ierde komme. byn jo wil ús op it hert en wy sykhelje ferromme. 3. Jou ús hjoed ús deistich brea en ferjou wat wy misdiene, sa’t ek wy ferjûn ha, Hear, al dy’t skuldich foar ús stiene.
5
4. Lit oer ús gjin neare nacht, lied ús net yn blyn begearen. binne wy yn duvels macht, Hear, ferlos ús fan ‘e kweade.
5. God fan fier en hein, ús heit, wûnder heimnis is jo namme, grut yn krêft en hearlikheid, oant yn alle tiden. Amen.
* Collecte voor het Anne Zernikefonds In november 2011 is het Anne Zernike Fonds opgericht, ter nagedachtenis van de eerste vrouwelijke predikante in Nederland. Het Fonds steunt vrouwen die theologie studeren in landen waar vrouwen nog niet op de kansel staan. Meer informatie: www.annezernike.nl. Tijdens de collecte worden de kleinsten opgehaald en we beginnen met zingen wanneer zij in de kerk zijn! * Slotlied
Nu daagt het in het oosten (NLB 444)
1. Nu daagt het in het oosten, het licht schijnt overal: Hij komt de volken troosten, die eeuwig heersen zal.
2. De duisternis gaat wijken van de eeuwenlange nacht. Een nieuwe dag gaat prijken met ongekende pracht.
4. It Ljocht dat as de sinne dy moarn syn yntocht hâldt, is Kristus, Hy allinne, de Sinne fan 'e wrâld.
3. Yn bannen en ferlitten, yn nacht en dize wei, sille_alle folken witte: 't is dei en oeral dei.
5. It daget yn it easten. Hy komt, it ljocht allyk. Hy sil de folken treaste en ivich is syn Ryk.
* Zegenbede Hear, wy freegje no, Jo seine op ús wei Hear, wy freegje Jo, wês mei ús eltse dei (2x) … Amen *** Mededelingen Adventsavond U bent allen van harte uitgenodigd voor onze Adventsviering op 17 december om 19.30 uur: veel zang, een kerstverhaal en natuurlijk heerlijke koffie, thee en chocolademelk met wat erbij. Leerhuis Jabikspaad Donderdag 18 dec. 19.30 – 21.30 uur Leerhuis over de geboorteverhalen in de evangeliën en de betekenis van Kerst. Wie doet er mee? Graag opgeven bij Tjitske Hiemstra ( 058 – 267 26 82) Kerstviering Op kerstochtend is de dienst in samenwerking met gemeentekoor. In de dienst wordt een deel van het kerstoratorium ‘De verhalen’ uitgevoerd (tekst: Michaël Steehouder, muziek: Chris van Bruggen, Anneke van der Heide en Peter Rippen). Kerststalletjes in Sneek In de doopsgezinde kerk aan de Singel 28 in Sneek is een tentoonstelling van zo’n 40 kerststallen uit verschillende landen en tijden. De tentoonstelling is gratis te bezoeken op 20, 22-24 december van 14.00 tot 16.00 uur. Op zaterdag 20 december is er voor de kerk ook een levende kerststal. Zondag 21 december, 15.45 uur is er een familie-adventsviering onder leiding van Ds. S. van der Linden. Het accordeonensemble van dirigent Reinou van der Veen en organist Bob Pruiksma verzorgen de muziek. De zondagsschool speelt in de dienst het spel Jowena en de eigenwijze accordeon. 6
Harmen Ament Wandeling Op maandag 29 december wordt weer de nu traditionele Na-Kerst kuiertocht gehouden rondom de vermaning van Damwoude (Doniaweg 34). De middag begint om 13.30 uur en wordt na een korte overdenking om 16.00 uur afgesloten. Aanmelding is niet nodig, maar wel prettig vanwege de catering. Aanmelding graag bij Bertus de Haan, 058-2801286,
[email protected]
7
