Christelijke Hogeschool Ede Everanda van Horssen H1C 4 april 2013
Overleven binnen een echtscheiding ‘’Twee ervaringen van kinderen die ze het allerergst vinden: echtscheiding van ouders en door leeftijdgenoten gedwongen worden iets te doen wat ze niet willen.’’ (Kohnstamm, 2009, blz. 166)
Een scheiding heeft enorme impact op kinderen, zo ook op mij. Mijn ouders zijn gescheiden en daar merk ik emotioneel nu nog de gevolgen van. Ik wil mijn verleden graag samen met een psycholoog een plek geven, maar dan moet ik wel weten waar mijn emoties vandaan komen. Om meer te weten te komen over welke impact een scheiding heeft op kinderen stel ik in dit schrijven de volgende vraag:
‘’Welke invloed heeft een echtscheiding op de emotionele ontwikkelingsgroei van een kind en welke hulp kan een psycholoog bieden voor een stabiele emotionele ontwikkelingsgroei naar volwassenheid, volgens de humanistische psychologie?’’
Ter beantwoording daarvan heb ik de volgende drie deelvragen opgesteld: 1. Hoe ontwikkelt zich de emotionele ontwikkelingsgroei van een kind, volgens de humanistische psychologie? 2. Wat doet een echtscheiding met de emotionele ontwikkelingsgroei van een kind? 3. Welke hulp kan een psycholoog bieden voor een stabiele, emotionele ontwikkelingsgroei naar de volwassenheid? Na beantwoording van de deelvragen kom ik tot de conclusie dat een scheiding enorme impact kan hebben op de emotionele ontwikkelingsgroei van een kind. In sommige gevallen weten kinderen zich wel staande te houden, ondanks de aanhoudende spanningen in huis. Dit is helaas in een enkel geval maar zo. Daarom is het fijn te weten dat er mensen zijn die in deze situatie hulp kunnen bieden. Een psycholoog biedt een kind onvoorwaardelijke acceptatie, empathie en congruentie. Dit schept een vertrouwelijke band en het kind leert het verleden een plaats te geven, wat ruimte biedt voor groei en ontwikkeling.
1
Inleiding Toen ik te horen kreeg dat we een essay mochten schrijven over een onderwerp naar keuze, wilde ik gelijk al een onderwerp dat heel dicht bij mij ligt. De scheiding van mijn ouders was op het moment zelf een opluchting omdat er de jaren ervoor veel conflicten waren en er altijd spanningen waren in huis. Toch merk ik, nu ik ouder word en mijn persoonlijkheid aan het ontwikkelen ben, dat er nog veel emoties uit het verleden een plaats moeten krijgen voor ik mij volledig kan ontwikkelen. Op dit moment wordt ik geholpen door een psycholoog om mijn verleden een plaats te kunnen geven. Persoonlijk doet me dit veel pijn want er worden veel pijnlijke herinneringen naar boven gehaald. Ik weet dat dit moet, maar ik kan de situatie heel moeilijk accepteren. De echtscheiding heeft er ook voor gezorgd dat ik zo goed als geen contact meer heb met mijn vader. Ik heb hier vrede mee, maar ik weet dat dit niet goed is voor mijn ontwikkeling. Ook word ik dagelijks geconfronteerd met mijn verleden omdat ik emotioneel gevormd ben door mijn verleden. Nu de psycholoog mij helpt om het verleden een plek te geven, merk ik dat ik mijn leven lang mij anders heb voorgedaan dan ik werkelijk was en wilde zijn. Ik wilde mezelf namelijk altijd beschermen om te kunnen overleven en sloot mij emotioneel daarom helemaal af en weerde een ieder af wie te dichtbij kwam. Nu kom ik erachter dat ik erg onzeker ben geworden door het verleden. Dit is voor mij de reden geweest waarom ik over de impact van een echtscheiding wilde schrijven. Mede ook om het voor mezelf helder te krijgen en de humanistische psychologie is daarvoor een goed hulpmiddel. Veel mensen denken heel makkelijk over echtscheidingen, maar ik hoop dat een ieder die dit essay leest gaat inzien hoe traumatisch een echtscheiding kan zijn!
2
Deelvraag 1 Hoe ontwikkelt de emotionele ontwikkelingsgroei zich van een kind, volgens de humanistische psychologie? De humanistische psychologie gaat ervan uit dat mensen van nature naar het goede streven en vanaf de geboorte beschikken over een ‘innerlijk kompas’ dat hen vanzelf vertelt wat het juiste is. Verder streeft ieder mens in zijn leven naar actualisatie 1 Mensen streven niet alleen naar actualisatie ter instandhouding van het organisme, maar ook omdat ieder mens streeft naar groei en differentiatie. ‘’Zo wil een kind dat geleerd heeft om te kruipen, vervolgens leren lopen.’’ (Van Vliet, 2007, blz. 229) Dat een mens ondanks tegenslagen toch doorzet om iets te bereiken is voor Roger een bewijs voor de stelling dat de neiging tot groei is aangeboren. Het streven naar actualisatie komt op psychisch niveau tot uiting in de behoefte naar autonomie en onafhankelijkheid. Zo wil een puber zelf leren bepalen wat goed voor hem is en niet meer afhankelijk zijn van zijn ouders. Ieder mens wil op deze manier een eigen identiteit creëren. Of zoals Van Vliet het formuleert: ‘’Ieder mens is in zijn ontwikkeling op zoek naar eigenheid, naar authenticiteit, naar ‘zichzelf’.’’ (Van Vliet, 2007, blz. 229) ‘’Humanistische psychologen vertrouwen op de groeimogelijkheden van een individu. Deze moeten niet geremd worden, maar de volle ruimte krijgen.’’ (Rigter, 2008, blz. 147)
In de ogen van Rogers is de mens te vergelijken met een bloem. Zoals een bloem zaad draagt tot groei, zo streeft ook de mens van nature naar groei en ontwikkeling. Zo stelt Rogers ook, dat wanneer je een plant goed verzorgt, deze gaat groeien. Zo is het ook met de mens. ‘’Geef de mens een goede groeiomgeving, zo stelt Rogers, en hij gaat vanzelf bloeien.’’ (Van Vliet, 2007, blz. 231) In een groeiomgeving, als Rogers hierboven noemt, is het voor de zelfbeleving van het kind belangrijk dat hij in een liefdevolle omgeving opgroeit. Aandacht, warmte, liefde en affectie zijn onmisbaar binnen de ontwikkeling en groei van een kind. Deze basisbehoeften zie je ook terug in de behoefte-piramide van Maslow (zie afbeelding 1). ‘’De gedachte achter deze hiërarchie is, dat mensen aan gerichtheid op een hogere behoefte toekomen, als de meer basale behoeften in voldoende mate bevredigd zijn.’’ (Mooren, 2009)
Afbeelding 1
Behoefte-piramide van Maslow
In de behoefte-piramide zijn als het ware vijf ‘behoeftenniveaus’ te onderscheiden. Deze behoeften-niveaus zijn heel belangrijk binnen de opvoeding van kinderen:
‘’Onder ‘actualisatie verstaat Rogers de neiging van ieder levend organisme om zich vanuit een simpele naar een meer complexe vorm te ontwikkelen.’’ (Van Vliet, 2007, blz. 229)
1
3
Niveau 1: Onder lichamelijke behoeften wordt verstaan, dat een kind regelmatig voeding krijgt en verzorgd wordt. Niveau 2: Een kind ervaart veiligheid en zekerheid wanneer het gekoesterd wordt en de mogelijkheid krijgt zelf grenzen te ervaren (exploratie). Rust, reinheid en regelmaat in het gezin creëert ook vertrouwen bij een kind. Niveau 3: Een kind heeft zowel binnen als buiten het gezin behoefte aan sociaal contact. Voor een kind is het belangrijk dat het door de ouders onvoorwaardelijk wordt liefgehad (het kind aanvaarden zoals het is) en dat het een positieve plaats heeft binnen zijn of haar leeftijdsgenoten. Niveau 4: Voor een kind is het belangrijk erkenning te krijgen voor wat hij doet. Zo vindt een kind het belangrijk dat de ouders belangstelling tonen voor bijvoorbeeld de leerresultaten, maar ook waardering voor de huishoudelijke taken die een kind in huis doet valt hieronder. Niveau 5: Niveau een tot vier vormen de basis voor zelfontplooiing. Zelfontplooiing wordt pas in de volwassenheid gerealiseerd. (Lakeman, 2010) Personen van wie de basisbehoeften zijn bevredigd zijn volgens Maslow zelf-actualiserende personen 2. Uit een onderzoek van Maslow naar zelf-actualiserende personen kwam onder andere naar voren dat mensen wier natuurlijke behoeften bevredigd zijn realistisch in het leven staan, zichzelf en anderen kunnen accepteren voor wie ze zijn, weinig afhankelijkheid ervaren van anderen, in staat zijn tot diepe liefde en vriendschap, een open en enthousiaste houding hebben en op creatieve en originele wijze de problemen van het leven het hoofd bieden. Daarnaast bleken zelf-actualiserende personen weinig egocentrisch: hoewel ze een sterke neiging hebben hun autonomie te verdedigen en liever hun eigen weg kiezen dan die van iemand anders, hadden deze mensen de behoefte zichzelf te overstijgen en hun energie te richten op activiteiten die profijtelijk zijn voor de mensheid in het algemeen. (Van Vliet, 2007, blz. 233) Een stabiele en liefdevolle basis biedt een kind de optimale gelegenheid tot emotionele ontwikkeling en -groei. Volgens Rogers wordt deze basis gecreëerd wanneer aan drie voorwaarden wordt voldaan: - Onvoorwaardelijke acceptatie: Om als kind positief te kunnen ontwikkelen is een onvoorwaardelijke acceptatie nodig. Ouders zijn vaak geneigd om kinderen voorwaardelijk te accepteren: ‘Als je dit doet, dan….’ Een kind hoeft natuurlijk niet door iedereen onvoorwaardelijk te worden geaccepteerd, maar het is wel belangrijk dat een kind ervaart door de ouders geaccepteerd te worden zoals het is. (‘’Psychologische…Benadering,’’ 2012) - Empathie: Rogers omschrijft empathie als het vermogen van de ouders om de ervaringswereld van het kind te beleven alsof die van henzelf is: opvoeder moet zich proberen in te leven in de denk- en gevoelswereld van het kind. (Van Leeuwen, n.d.) - Congruentie: ‘’Onder congruentie verstaat Rogers de liefst volmaakte afstemming tussen de innerlijke gevoelens en de verlangens van opvoeder s en de waarneembare handelingen die daaruit voortvloeien.’’ (Van Vliet, 2007, blz. 270) ‘’Thomas Gordon heeft de drie bovengenoemde grondhoudingen van Rogers uit de psychotherapeutische hulpverlening vertaald naar de pedagogische situatie. Hij heeft zich daarbij vooral gericht op de dagelijkse opvoedingssituatie, de interactie tussen kind en volwassene in het gezin en onderwijs.’’ (Rigter, 2008, blz. 169) Gordon stelt dat onvoorwaardelijke acceptatie zowel afhankelijk is van de opvoeder als de interactie tussen kind en opvoeder. Naast acceptatie van het gedrag van het kind vindt Gordon
2 ‘’Rogers noemt deze mensen ‘personen van de toekomst’. Zie voor een beschrijving van het gedrag van personen van de toekomst paragraaf 4.6.’’ (Van Vliet, 2007, blz. 428)
4
ook de ware gevoelens van de opvoeder belangrijk. Een opvoeder moet duidelijk laten merken wat hij van het gedrag van het kind vindt. Een kleuter die de straat oversteekt zonder te kijken, wordt tegengehouden. Het kind krijgt geen tik wegens ongehoorzaamheid, maar het wordt duidelijk gemaakt dat dit tegenhouden ter bescherming is en uit liefde gebeurt. In een dergelijke opvoedingssituatie ontwikkelt een kind zich zonder afweer op te bouwen (Van De Wiel, 2006). Een ander belangrijk element binnen de opvoeding, volgens Gordon, is luisteren. Door te luisteren word vertrouwen geschonken. Een kind moet de kans krijgen voor bepaalde problemen zelf oplossingen te zoeken, maar de ouder moet er wel zijn wanneer het kind om hulp vraagt. De ouder kan het kind alleen helpen als het luistert. Op deze manier dringt de ouder ook niet zijn of haar mening op. Verder moeten ouders ook niet hun problemen verbergen voor de kinderen. Gordon is van mening dat de ouders hierover beter open en eerlijk kunnen zijn. Ouders moeten niet alles verbergen voor een kind.. Eerlijkheid is namelijk heel belangrijk binnen de opvoeding van kinderen. (Rigter, 2008) Een laatste punt dat zeker genoemd moet worden is, dat ouders en kinderen van elkaar erkenning krijgen voor hun positieve bijdragen aan het gezinsleven. Ook moeten zowel ouders als kinderen in staat zijn toe te geven wanneer er een fout is gemaakt. ‘’Samen doen, samen beleven, erkenning en gedeelde opvattingen zijn belangrijk voor de groepscohesie van het gezin.’’ (Kohnstamm, 2009, blz. 27)
5
Deelvraag 2 Wat doet een echtscheiding met de emotionele ontwikkelingsgroei van een kind? In de eerste deelvraag komt naar voren dat aandacht, liefde, warmte, erkenning, veiligheid en acceptatie belangrijke basisbehoeften zijn voor de emotionele ontwikkeling van een kind. Zoals deelvraag 1 ook eindigt: ‘’Samen doen, samen beleven, erkenning en gedeelde opvattingen zijn belangrijk voor de groepscohesie van het gezin’’ (Kohnstamm, 2009, blz. 277) Binnen het gezin is de relatie tussen vader en moeder erg belangrijk en deze heeft ook invloed op het gezin als geheel en op ieder kind afzonderlijk. Een instabiele relatie tussen vader en moeder door bijvoorbeeld een scheiding beïnvloedt de groei en ontwikkeling van een kind op negatieve manier. De ouders kunnen de kinderen namelijk niet meer voorzien van alle basisbehoeften 3. Dit geldt vooral voor het 2e, 3e en 4e behoefte-niveau, maar wanneer deze niveaus niet bevredigd worden is een kind ook niet in staat tot zelfontplooiing. (Kohnstamm, 2009)
Een scheiding wordt door ieder kind op een andere manier beleefd. Hoe een kind een scheiding beleeft hangt veel af van het karakter en de leeftijd van het kind. Kinderen zijn in eerste instantie vaak boos en verdrietig door een scheiding. Maar niet alleen boos en verdrietig. Ook angst is een veelvoorkomende emotie bij een scheiding. Voor kinderen is het namelijk onbegrijpelijk wat er op zo'n moment gebeurt. De ouders, waar ze altijd tegenop hebben gekeken, respect voor hebben gehad, veilig bij hebben gevoeld, gaan uit elkaar. Dit brengt ook veel verwarring en schuld met zich mee. Kinderen denken vaak dat zij de oorzaak zijn van de scheiding. Dit is vaak bij kinderen van jonge leeftijd. Toch kan een kind na een scheiding ook opgelucht zijn. Aan een scheiding gaan veelal veel spanningen vooraf. Vooral de spanningen voor een scheiding hebben grote impact op de emotionele ontwikkeling van een kind. Het kind mist in deze periode veel liefde, warmte en veiligheid omdat de ouders te druk zijn met elkaar (in negatieve zin). Doordat ouders ‘onbewust’ minder tijd hebben voor de kinderen leidt dit vaak tot meer zelfstandigheid en weerbaarheid bij de kinderen. Door het gebrek aan aandacht is een kind meer op zichzelf aangewezen en zal zodoende meer zelfstandig moeten regelen en oplossen. De problemen van kinderen, die tijdens en/of voor de scheiding ontstaan, worden door veel ouders onderschat. Kinderen zonderen zich veelal af bij conflicten om er maar niet teveel door belast te worden. Dit is mede de oorzaak dat ouders te weinig inzien welke impact alle spanningen hebben op de kinderen. Ouders neigen ertoe de problemen van hun kinderen te onderschatten. Een scheiding komt er niet zomaar. Er gaat vaak een tijd van spanningen aan vooraf en dit heeft negatieve invloed op een kind.
‘’Er zijn duidelijke aanwijzingen dat de problemen van echtscheidingskinderen vooral te maken hebben met de situatie voor de scheiding.’’ (Kohnstamm, 2009, blz. 285) ‘’Uit een onderzoek bleek dat bij kinderen die er na de echtscheiding als problematisch uitkwamen ook al voor die tijd, toen er nog ‘niets’ aan de hand was, moeilijkheden werden geconstateerd. En van met name hun vaders werd een weinig optimale opvoedingsstijl vastgesteld.’’ (Kohnstamm, 2009, blz. 286) 3 Zie deelvraag 1: Behoefte-piramide van Maslow
6
Maar ook na een scheidingsperiode kunnen kinderen er nog steeds gevolgen van ondervinden, zelfs tot in hun volwassenheid. In bijlage 2 is een gedetailleerde beschrijving gegeven welke invloed een scheiding heeft op een kind in welk levensjaar. De meeste kinderen kunnen een scheiding aardig goed verwerken, maar toch hebben kinderen van gescheiden ouders ongeveer dubbel zoveel problemen als kinderen uit ‘gewone’ gezinnen Het gaat dan om problemen als: - Externaliserende problemen, zoals agressief gedrag, vandalisme en bij oudere kinderen delinquent gedrag en meer roken, blowen en drinken; - Internaliserende problemen, zoals depressieve gevoelens, gevoelens van angst en een laag zelfbeeld; - Problemen op school en een lager eindniveau van de opleiding; - Een zwakkere band met de ouders; - Crimineel en riskant gedrag (Anthonijsz, 2013) Zoals ik al eerder heb genoemd, kan een scheiding gunstig zijn voor kinderen als daardoor de langdurige chronische conflicten tussen hun ouders stoppen. Dit is helaas niet altijd het geval.
Na een scheiding kunnen conflicten in nog heftigere mate doorgaan. Dit met name over de opvoeding en de eventuele omgangsregeling. ‘’Chronische conflicten tussen ex-partners vormen de grootste oorzaak van problemen bij kinderen van gescheiden ouders.’’ (Anthonijsz, 2013) Uit zowel een analyse uit 1998, waarin de effecten van scheidingen vanaf 1949 zijn bekeken, als uit internationaal onderzoek blijkt, dat chronische conflicten tussen de ouders bij kinderen vaak leiden tot gedragsproblemen of een lager opleidingsniveau. Door de vele conflicten kunnen kinderen ook sneller het huis uit gaan. Dit blijkt zowel uit internationaal onderzoek als uit een analyse van de gegevens uit het survey Scheiding in Nederland 1998 waarin de effecten van scheidingen vanaf 1949 zijn bekeken (Anthonijsz, 2013). Ouders kunnen na de scheiding nog veel conflicten hebben door de onverzoenlijke haat tegenover elkaar of dat een van beiden zich niet kan neerleggen bij de scheiding.
Ieder kind is uniek en heeft zijn eigen manier van ervaren. Zo ervaart het ene kind een scheiding als zeer stressvol en het andere kind kan er, naar omstandigheden, goed mee omgaan. Bij dit soort kinderen zijn de copingmechanismen 4 steviger ontwikkeld, waardoor ze ook sneller op eigen kracht kunnen herstellen. Bij sommige kinderen zijn de copingmechanismen zo stevig ontwikkeld dat ze ondanks de aanhoudende spanningen en conflicten toch evenwichtig en harmonieus opgroeien. Voor de meeste kinderen is dit niet het geval, want de spanningen waarin ze moeten ‘overleven’ vormen vaak ernstige risico’s voor de emotionele ontwikkelingsgroei. Verder is het ene kind sociaal meer ontwikkeld dan het andere. Een kind dat makkelijk contacten legt zal meer steun vinden in zijn omgeving dan een kind dat sterk teruggetrokken is. In een gezin waarin de nodige aandacht ontbreekt zijn het vaak de sociaalemotionele contacten die een kind helpen staande te blijven in de situatie (Kohnstamm, 2009). Rogers zegt hierover: ‘’Een mens hoeft niet van anderen te leren welke omstandigheden zijn groei bevorderen, zijn organisme voelt dat vanzelf aan.’’ (Van Vliet, 2007, blz. 241)
Onkwetsbare kinderen lijden wel degelijk onder de conflicten van de ouders, maar ze hebben de kracht om er niet door onderdoor te gaan. ‘’Het inventieve het-beste-ervan-maken is een van de kenmerken van dergelijke kinderen. Andere eigenschappen die worden genoemd zijn: soepelheid bij het leggen van sociaal contact, maar ook de behoefte zich terug te trekken op het privéterrein van bijvoorbeeld het eigen
Dit zijn mogelijke houdingen en handelingen om te reageren op een probleem, een conflict of een moeilijke situatie. Afhankelijk van de context en de situatie zelf kan het ene mechanisme al efficiënter zijn dan het andere. (Verdanov, 2012)
4
7
kamertje; aanvoelen welke volwassenen op welke momenten waarbij tot steun kunnen zijn, maar ook scherp in de gaten houden wanneer zij op eigen kracht kunnen afgaan Heel globaal gezegd zijn deze kinderen in staat hun levensomstandigheden toch zodanig te manipuleren – in de goede zin van het woord – dat ze er greep op kunnen houden.’’ (Kohnstamm, 2009, blz. 179 – 180)
Ondanks de zeer moeilijke omstandigheden waarin sommige kinderen leven, kunnen sommige kinderen er toch sterk en stevig uit komen. Om te achterhalen hoe dit kan, is er in de laatste jaren divers onderzoek gedaan. ‘’Tot verrassing van de onderzoekers is daaruit duidelijk geworden dat het niet gaat om buitengewone kinderen met supergaven. Integendeel, het gaat in woorden van Ann Masten om de alledaagse kracht van gewone, normale menselijke mogelijkheden in de geest, de hersenen en lichamen van kinderen, in gezinnen, relaties en gemeenschappen. Het zijn de beschermingsmechanismen, mensen eigen, die het hen mogelijk maken zich aan te passen. Het bijzondere is dat veerkrachtige kinderen dat gewone menselijke kapitaal kunnen behouden onder erbarmelijke omstandigheden. De conclusies van de onderzoekers is dan ook dat je kinderen in bedreigde situaties moet helpen die ‘gewone’ mogelijkheden vast te houden.’’ (Kohnstamm, 2009, blz. 181)
8
Deelvraag 3 Welke hulp kan een psycholoog bieden voor een stabiele emotionele ontwikkelingsgroei naar volwassenheid? Zoals eerder beschreven kan een scheiding veel schade aanbrengen op de emotionele ontwikkelingsgroei van een kind. De impact van een scheiding kan zelfs zo ernstig zijn, dat het de groei naar volwassenheid ernstig belemmert. Wanneer een kind te weinig aandacht en liefde krijgt van de ouders zal het kind hier op een bepaalde manier toch een weg in moeten vinden om staande te blijven. Veelal zie je dat kinderen die een echtscheiding hebben meegemaakt uiteindelijk bij een hulpverleningsinstantie terecht komen. De moderne benadering van hulpverlening aan kinderen die iets traumatisch hebben meegemaakt, is namelijk ook gericht op, als het kan, weer snel hervatten van een zo normaal mogelijk dagelijks leven. Uiteraard zonder het verdriet of de angst te negeren. Voor kinderen gaat daar optimisme vanuit. (Kohnstamm, 2009) Incongruentie wordt door Rogers gezien als het centrale probleem bij alle vormen van gedragsproblemen. Iemand met een gedragsprobleem ontwikkelt zich op een onevenwichtige manier omdat hij van zichzelf ‘vervreemd’ is. De gedragsproblemen waar Rogers het over heeft zijn bijvoorbeeld verslaving, depressie of angsten. Wat Rogers wil benadrukken is dat elk gedragsprobleem ‘een uiting is van een verstoorde ontwikkeling van het ‘zelf’. Een psycholoog probeert door therapie het ideaalbeeld dat een clië nt van zichzelf heeft dichter bij ‘het zelf’ te brengen. Tijdens therapie leert een persoon te ontdekken wie hij zelf is en welke doelen bij die persoon passen. Om dit te verwezenlijken is acceptatie heel belangrijk. Corrigeren van gedrag is wel mogelijk, maar dit hoeft niet te leiden tot incongruentie. Het is wel belangrijk dat degene die de persoon corrigeert, bijvoorbeeld de ouder, duidelijk laat merken dat het corrigeren puur bedoeld is om het gedrag bij te stellen. De persoon wordt niet ‘afgewezen’ op wie hij is. Om congruent te blijven of opnieuw congruent te worden, zijn 3 zaken nodig: - Onvoorwaardelijke positieve acceptatie - Een echt contact - Echte empathie (‘’Psychologische…Benadering,’’ 2012) De drie bovengenoemde zaken worden door een hulpverlener geboden. ‘’Rogers constateert namelijk dat het de taak van een hulpverlener is om een veilige, warme, niet-bedreigende, accepterende sfeer te scheppen waarin cliënten uiteindelijk ‘als vanzelf’ hun weg naar gezondheid kunnen vinden.’’ (Van Vliet, 2007, blz. 228)
Volgens Rogers kan een psycholoog een cliënt wel helpen om zijn problemen een plaats te geven, mar uiteindelijk is het de cliënt zelf die het beste weet wat er met hem aan de hand is en wat er aan gedaan kan worden. Het kost alleen tijd om dit te ontdekken. Alleen een luisterend oor kan daarom al veel opluchten. Thuis wordt dit luisterende oor, door de conflicten tussen de ouders, gemist door de kinderen. Rogers ervaarde tijdens zijn studie hoe belangrijk het is dat een hulpverlener luistert naar zijn cliënt en niet zijn eigen ‘professionele’ mening probeert op te dringen. ‘’Dit was voor mij een vitaal leermoment. Ik had haar spoor in plaats van het mijne gevolgd. Ik had gewoon geluisterd in plaats van haar op te dringen wat ik meende te zien.’’ (Van Vliet, 2007, blz. 226) Wanneer iemand bij een hulpverlener komt in zijn persoonlijkheid vaak in gespannen staat (zie afbeelding 2).
9
‘’De uitspraken in de cirkels kunnen opgevat worden als onderdelen van ervaringen van een persoon. Het gedeelte van zelfstructuur dat vervormd is door de introjecties van de waardeoordelen van significante anderen (het linker gedeelte van de linker cirkel) is (as if) incongruent met de ervaringen uit het heden en verleden die in het rechter deel van de rechter cirkel staan verwoord. De ervaringen die in het samenvallende deel van de twee cirkels staan, betreffen accuraat Afbeelding 2 Totale Persoonlijkheid, in gespannen staat (Van Vliet, 2007) gesymboliseerde ervaringen die toegelaten worden tot de zelfstructuur, aangezien ze niet incongruent zijn met de daarin opgenomen geïntrojecteerde waarden.’’ (Van Vliet, 2007, blz. 274)
Wanneer iemand bij een psycholoog , vraagt deze persoon om hulp. Tijdens de sessies probeert een psycholoog de persoon op het punt te krijgen dat het weer leert open te staan voor zijn lichamelijke gewaarwordingen. In de behandeling is het de bedoeling dat de cirkels weer naar elkaar toegroeien en dat de ervaringen van de persoon steeds meer worden toegelaten in het bewustzijn en de zelfstructuur. Wanneer dit gebeurt zal de onderstaande afbeelding ontstaan.
‘‘Concreet betekent dit dat de cliënt minder waarde gaat hechten aan wat in zijn omgeving onder ‘mooi’, ‘goed’ of ‘normaal’ wordt verstaan en meer gericht zal worden op het behagen van zichzelf in plaats van ondoordacht tegemoet komen aan de wensen van anderen. Langzaamaan leert de cliënt weer zelf na te denken en gaat hij zich openstellen voor eigen ervaringen.’’ (Van Vliet, 2007, blz. 274)
Afbeelding 3
Totale Persoonlijkheid, na succesvolle therapie (Van Vliet, 2007)
Wanneer de persoon beseft wie hij graag wil zijn, kan deze persoon hier naartoe groeien. De oude ‘ik’ wordt achter zich gelaten en de persoon groeit uit tot de persoon die hij altijd al heeft willen zijn, namelijk
10
‘zichzelf’.
De persoon kan zich ontwikkelen tot een authentiek persoon. Belangrijke waarden om naar te streven zijn dan autonomie, verantwoordelijkheid en besluitvaardigheid. Een persoon die zich gunstig ontwikkelt, is een rijpe persoonlijkheid. Belangrijke kenmerken van een rijpe persoonlijkheid zijn: - een realistische kijk op de wereld - zelfacceptatie en acceptatie van anderen en van natuurlijke processen - spontaan - taakgerichtheid, niet op zichzelf gericht - onafhankelijk - gevoelens van intimiteit voor enkele echt diepe persoonlijke relaties - zekerheid en duidelijkheid ten aanzien van goed en kwaad - non-conformistisch. (Van de Wiel, 2006)
Wanneer iemand de hulp van een psycholoog nodig heeft om emotioneel een stabiel persoon te worden, welke stabiliteit gemist wordt tijdens en na de scheidingsperiode, kan geconcludeerd worden dat een scheiding een enorme impact heeft op een kind. ‘’Iemand is pas congruent of ‘zichzelf’ wanneer hij zichzelf alle vloeiende gevoelens, gedachten en ervaringen die hij op ieder moment heeft openlijk (bewust) kan toestaan zonder zich minderwaardig, afwijkend of tekortschietend te voelen en zonder de neiging te hebben deze gevoelens, gedachten of ervaringen weg te stoppen voor zichzelf en anderen.’’ (Van Vliet, 2007, blz. 230) Tijdens de scheidingsperiode heeft een kind niet de gelegenheid deze gedachten of ervaringen te delen omdat de ouders veelal in conflict zijn.
11
Conclusie Om de hoofdvraag nog eenmaal te herhalen: ‘’Welke invloed heeft een echtscheiding op de emotionele ontwikkelingsgroei van een kind en welke hulp kan een psycholoog bieden voor een stabiele emotionele ontwikkelingsgroei naar volwassenheid, volgens de humanistische psychologie?’’ Geconcludeerd kan worden dat een echtscheiding enorme impact heeft op de emotionele ontwikkeling van een kind. Een kind kan zijn leven lang last hebben van de impact van de echtscheiding, tenzij de emoties op de juiste manier verwerkt worden. Hierbij kan een psycholoog iemand enorm helpen. Wat in dit schrijven beschreven is over een psycholoog en zijn werk, ervaar ik zelf ook bij mijn psycholoog. Mijn psycholoog biedt mij een warme en accepterende sfeer waarin ik volledig mezelf kan zijn en ook alles kan zeggen. Mijn emoties, welke ik thuis nooit kon uiten door het gebrek aan aandacht, kan ik bij mijn psycholoog in alle vrijheid uiten en het enige wat ze doet is luisteren. Zoals ik in de samenvatting al noemde: ‘’Een scheiding heeft enorme impact op kinderen, zo ook op mij. Mijn ouders zijn gescheiden en daar merk ik emotioneel nu nog de gevolgen van. Ik wil mijn verleden graag samen met een psycholoog een plek geven, maar dan moet ik wel weten waar mijn emoties vandaan komen. ‘’ De psycholoog helpt mij te ontdekken waar mijn emoties vandaan komen en ook om deze een plek te geven en te accepteren. Zodoende is er weer ruimte voor groei en ontwikkeling.
12
Literatuurlijst Boeken: - Kohnstamm, R. (2009). Kleine ontwikkelingspsychologie deel II: De schoolleeftijd (blz. 27, 133, 168, 179 – 180, 207, 277 – 279, 285 – 286). Bohn Stafleu van Loghum: Houten -
Pdf: -
Rigter, J. (2008). Het palet van de psychologie (blz. 147 – 154, 169 - 171). Uitgeverij Coutinho: Bussum.
Van Vliet, P. (2007). Wat drijft de mens? (blz. 226 - 233, 241 – 243, 261, 270 – 274, 428). Uitgeverij Boom: Amsterdam. Tabel 1: Zaal, S., Boerhave, M., Koster, M. (2008). Sociaal-emotionele Ontwikkeling (blz. 20 – 21). http://www.cordaan.nl/2637/3483/34158/boekje_SEO_2008.pdf
Websites: - Anthonijsz, I. (2013). Mogelijke effecten van echtscheiding op het kind. http://www.nji.nl/eCache/DEF/1/27/635.html -
-
Anthonijsz, I. (2013). Opgroeien. http://www.nji.nl/eCache/DEF/1/14/012.html
Lakeman, P. (2010). Humanistische psychologie. http://www.portfolio.peterlakeman.nl/humanistische-psychologie/
Van Leeuwen, F. (n.d.) http://www.geestkunde.net/uittreksels/cr-klin-psych.html
Mooren, J.H. (2009). Abraham Maslow (1908 1970). http://www.humanistischecanon.nl/humanistische_psychologie/maslow
Verdanov (2012). Effectief omgaan met stress en conflicten: wat is "coping"?. http://mensen-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/100458-effectief-omgaan-met-stress-enconflicten-wat-is-coping.html
Van de Wiel, H. (2006). Humanistisch model. http://psychologie.ahmas.nl/modules/pagesahmas/php/view.php?id=24765&rev=-1 Psychologische Stromingen. De Clientgerichte Benadering. (2012) http://plazilla.com/psychologische-stromingen-de-clientgerichte-benadering
Afbeeldingen: - Afbeelding 1: http://www.coachingvoormij.nl/wp-content/uploads/2011/10/Behoefte-piramideMaslov.jpg -
Afbeelding 2: Van Vliet, P. (2007). Wat drijft de mens? (blz. 274). Uitgeverij Boom: Amsterdam. Afbeelding 3: Van Vliet, P. (2007). Wat drijft de mens? (blz. 274). Uitgeverij Boom: Amsterdam.
13
Bijlage 1 Overzicht van de emotionele ontwikkeling
14
Tabel 1
Overzicht van de emotionele ontwikkeling (Zaal, Boerhave & Koster, 2008)
15
Bijlage 2 Mogelijke effecten van echtscheiding op het kind Mevrouw Anthonijsz (2013) noemt de volgende, mogelijke effecten van een echtscheiding op een kind:
Kind 0-2 jaar - Het jonge kind heeft geen taal tot haar beschikking, reageert op stress en spanning, door meer te huilen. - Het kind is extra kwetsbaar. Wanneer een van de ouder niet meer thuis is en het kind iedere week een lange reis moet maken naar een ander huis, is er sprake van een verlieservaring die in de ontwikkeling van het kind lang kan doorwerken. Kind voelt dat vaste ritmes veranderen. - Gemis van een tweede verzorgende ouder. - Kind vangt ook negatieve signalen van de ouder(s) op en associeert die op onbewust niveau met negatieve gevoelsbeleving over zichzelf en de ouder(s). - Kind krijgt niet de mogelijkheid om beide ouders in gelijke mate als ouder te beleven. - Ouder(s) zijn emotioneel minder beschikbaar, minder sensitief en minder responsief. - Hechtingsproces loopt risico. Peuter 2-4 jaar - Minder kans om zich te kunnen identificeren met beide ouders in hun ouderrol. - Risico dat kind de reden van echtscheiding aan zichzelf relateert. - Ouders kampen zelf met moeite (angsten) om greep te krijgen op hun eigen wereld die net is ingestort. Deze angst beïnvloedt mogelijke typische angsten van de peuter. Kleuter 4-6 jaar - Legt de schuld van de scheiding bij zichzelf. - Interpreteert het vertrek van ouder als persoonlijke afwijzing. - Boosheid wordt elders geuit. - Is bang om andere ouder ook te verliezen. - Vertoont regressieverschijnselen. - Valt vooral terug op fantasie en magisch denken. - Heeft veel vragen over de toekomst.
Jong basisschoolkind 6-9 jaar - Kind maakt zich zorgen om ouder(s), gaat ouder tevreden stellen en zich aanpassen. - Prille identificatie met de ouder die het meest slachtoffer van de situatie is. - Risico op parentificatie (identificatie met de ouders). - Risico op slechte schoolprestaties als gevolg van een verstoring van het basale leerproces. - Eventueel schoolwisseling door echtscheiding/verhuizing midden in het basale leerproces. - Kind moet mogelijk stoppen met deelname aan clubs of hobby’s door financiële teruggang gezin. Oudere basisschool kind 9-12 jaar - Zoekt compensatie buiten het gezin. - Verdriet en onbegrip omdat het ziet dat andere gezinnen nog wel intact zijn. - Voelt zich in de steek gelaten door ouder(s). - Kan scheiding rationeel wel begrijpen, maar emotioneel nog niet verwerken. - Ontwikkelt coping mechanismen om emotioneel overeind te blijven. - Verliest in geval van verhuizing vaste vriendjes.
16
-
Verliest door financiële teruggang deelname aan clubs, en dergelijke.
Jonge puber 12-14 jaar - Emotionele verwarring. - Wendt zich vervroegd af van het gezin. - Vertoont vooral problemen als ouder(s) nieuwe relatie aangaat. - Zoekt elders steun. - Zet zich heftig af zonder compensatie. - Sneller geneigd partij te kiezen, polarisatie. - Verandering in eigen ontluikende seksualiteit, of sneller of afhoudender. - Risico op horizontale relatievorming tussen ouder(s)-kind. - Minder sociale controle op het kind. - Sneller kans op afglijden.
Oudere puber 14-17 jaar - Schaamte. - Versterkte onzekerheid. - Boosheid. - Legt schuld bij de initiërende partij. - Versnelde losmaking van thuis. - Verlies van ontzag, respect voor ouders. - Aanpassingsproblemen. - Minder toezicht van ouders op de jongere. - Sneller afglijden.
Adolescent 17-20 jaar - Regressie. - Reactieformatie (bijvoorbeeld angst wegbluffen). - Overmatige aanpassing. - Compensatie. - Rationalisatie. - Ontkenning/verdringing. - Polarisatie.
17
