oud en kwetsbaar Psychiatrische ziektebeelden bij ouderen met een verstandelijke beperking
Rianne Meeusen, Gezondheidszorgpsycholoog/orthopedagoog Çonny van Outheusden, PIT-verpleegkundige 27-09-2013
inleiding • achtergrondinformatie: team VG GGzE • inhoud workshop: – In deze workshop wordt aan de hand van een casus uitleg gegeven over de meest voorkomende psychiatrische ziektebeelden bij ouderen met een verstandelijke beperking. – Vervolgens wordt besproken wat er aan behandeling gedaan kan worden en wat de do’s en don’ts zijn in de begeleiding. – Ouderen met een verstandelijke beperking zijn kwetsbaar voor psychiatrische ziektebeelden. Overvraging en levensfaseproblematiek kan ervoor bijvoorbeeld zorgen dat iemand het niet meer redt. Veel voorkomend zijn de angsten en depressies, persoonlijkheidsproblematiek, psychoses en ook verslavingsproblematiek wordt steeds meer zichtbaar. Niet altijd wordt de problematiek goed onderkend of gediagnosticeerd. 03-10-2013
2
Praktische problemen bij psychiatrische ziektebeelden, sectoroverstijgend VG: veroudering niet altijd goed in beeld, komt na bv al bestaande syndroomproblematiek, gedragsproblematiek
psychiatrie: Doelgroep, onbekendheid met niveaus van functioneren, problematiek horend bij VG, te snelle duiding psychiatrische stoornis
V&V: Niveau of cognitieprobleem? Onbekendheid met de doelgroep, gedrag passend bij functioneringsniveau.
Casus Wim
• • • • •
Video uitleg casus aanleiding aanmelding GGzE intake inzet ambulante zorg
03-10-2013
4
Aandachtspunten •
Psychiatrische aandoeningen bij ouderen met een verstandelijke beperking vaker zichtbaar dan in de algemene bevolking.
•
Door de veranderde opvattingen over de zorg, woont een groot deel van de 50-plussers nu in de maatschappij. Deze mensen maken gebruik van de reguliere eerste- en tweedelijns gezondheidszorg.
•
Op de (vaak aangeboren) aandoeningen die tot de verstandelijke beperking hebben geleid komen verouderingsproblemen, zowel lichamelijk als psychisch. Leidt tot complexe beelden.
03-10-2013
5
kwetsbaarheid bij veroudering • Vroegtijdige verouderingsproblematiek: frailty • Toename psychiatrische problematiek: 20-25%, tot 68% zichtbaar wanneer dementie en gedragsproblemen worden meegerekend • Psychofarmacagebruik: 66% >55 Jaar • Veranderd gedrag / gedragsprobleem: 70%
Psychiatrische ziektebeelden Vaak voorkomend: • • • • • • • • • •
Somberheid, lusteloosheid, depressie Angststoornis; gegeneraliseerd, ocg, fobieklachten schizo-affectieve stoornis: manisch-depressief en schizofrenie Laag zelfbeeld, onzekerheid Traumatische ervaringen Eenzaamheid Rouwverwerking persoonlijkheidsproblematiek, psychoses verslavingsproblematiek
03-10-2013
7
Diagnostische overwegingen in de casus • Video Diagnostische Overwegingen: • depressie • psychose, • depersonalisatie • complexe rouw • autisme spectrumsstoornis • zwakbegaafdheid
03-10-2013
8
symptomen bij ouderen met verstandelijke beperking en depressie: • Dysfonie (ontstemming, vaak huilen) • Gedragsproblemen (irritatie, terugtrekken) • Verlies van sociale vaardigheden • Slaapproblemen • Eetmoeilijkheden • Inactiviteit • Cognitieve achteruitgang Minder vaak zichtbaar: • Uitgesproken verdriet • Apathie • Minderwaardigheid • Psychotische symptomen als hallucinaties en wanen • Schuldgevoelens • Suïcidaliteit
psychose bij verstandelijke beperking – psychotische decompensatie komt vaak voor; vroegere debiliteitspsychose – vaak reactieve toestanden; stress, overvraging, verlieservaringen – verwarring,desoriëntatie, motorische onrust, angsten, (visuele) hallucinaties, catatonie – bij evg: verandering in het psychosociaal functioneren, desoriëntatie, bizar gedrag, vreemde houding, angst voor bepaalde ruimten, toename van teruggetrokkenheid of toename van agressie
depersonalisatie, derealisatie Depersonalisatie. ( dissociatieve stoornis) • Het gevoel buiten de werkelijkheid te staan. ervaren van een scheiding tussen zichzelf en de wereld, alsof het een film is, onecht of wazig. Het besef van de eigen persoonlijkheid wordt minder (vandaar de naam). De oorzaak van depersonalisatie ligt vaak in een psychisch trauma. Komt voor bij depressie, angst, neurosen, schizofrenie.
Derealisatie • Persoon ziet zijn omgeving ziet als onwezenlijk of onecht.
11
inherent aan de lagere begaafdheid van Wim • ontwikkelingsleeftijd 7 jaar. • nauwelijks copingsvaardigheden en geringe stresstolerantie • structuur en ondersteuning van buitenaf nodig • Na pensioen teruggetrokken bestaan gaan leiden met toenemende afhankelijkheid van zijn partner. • toenemend gevoel van onveiligheid • klachten lichamelijk vertalen; buikpijn, misselijk • Gaat niet goed om met overlijden moeder
03-10-2013
12
Invloed van overvraging • • • • • •
Mensen worden snel overvraagd, zeker bij discrepantie in ontwikkelingsniveau en in andere sectoren van zorg. Verbaal aangeleerd gedrag, expressie, vaak beter dan taalbegrip. Ze lijken vaak meer te begrijpen en te kunnen dan ze doen. Worden te verbaal aangesproken Zelfoverschatting worden teveel aangesproken op eigen verantwoordelijkheid Door continue onder druk te staan, op tenen lopen: spanningsopbouw. Ontlading door ongewenst gedrag, bijvoorbeeld schreeuw en roepgedrag, claimend gedrag, verbaal of fysiek geweld, cognitieve achteruitgang. Kan leiden tot depressie, angststoornissen en zelfs tot een psychose.
03-10-2013
13
voorbeeld overschatting • Vanuit oplossingsgerichte therapiegroep; – vraag; wat is behandeling – visualisatie:
03-10-2013
14
Levensfaseproblematiek • • • • •
wegvallen structuur van werk wegvallen sociaal netwerk opstapeling verlieservaringen verlies van perspectief sociale woonomgeving; woongroepen met veel wisselingen • toenemende lichamelijke ziektes, ziekenhuisopnames, doorbreken van structuur etc
03-10-2013
15
behandelmogelijkheden ingezette behandeling bij Wim Video • ambulant • opname • vervolgbehandeling
03-10-2013
16
Do’s and don’ts Do’s • samenwerking : multidisciplinair, methodisch • cliënt aanspreken vanuit niveau en discrepantie in niveaus. • overvraging wegnemen • medicatie evalueren en waar kan saneren • therapieën inzetten, wel op niveau: oplossingsgericht, motiverende gesprekstechnieken etc. • behandelprothese omgeving • emotioneel neutrale houding 03-10-2013
17
Do’s and don’ts Don’ts • teveel aanspreken vanuit eigen verantwoordelijkheid • psychiatrie onderdiagnosticeren • teveel laten meeslepen door gedrag van client • gedrag persoonlijk oppakken • gedrag als onveranderlijk accepteren, ”zo is hij altijd geweest”
03-10-2013
18
afsluitend Bedankt voor de aandacht!
03-10-2013
19
