OPLEGNOTITIE DEELONDERZOEK RUIMTE & ECONOMIE

N

W A

MIRT ONDERZOEK NOORDWESTKANT AMSTERDAM

OPLEGNOTITIE DEELONDERZOEK RUIMTE & ECONOMIE

Achtergrondrapportage VI. Analysefase MIRT Onderzoek NowA april 2016

16 december 2015 Haarlem

Colofon Hans Vonk

trekker werkspoor Ruimte & Economie

2 MIRT onderzoek Noordwestkant Amsterdam

MIRT onderzoek Noordwestkant Amsterdam 3

Inhoudsopgave Inleiding ................................................................................................................................................... 5 1

2

3

4

5

Het werkspoor Ruimte & Economie................................................................................................. 5 1.1

Doel van het onderzoek ........................................................................................................... 5

1.2

Aanpak ..................................................................................................................................... 6

1.3

Resultaten ................................................................................................................................ 7

Kaarten, infographics en ‘what-if’ scenario’s ................................................................................... 8 2.1

Kaarten en infographics ........................................................................................................... 8

2.2

What-if scenario’s .................................................................................................................. 17

Achtergronddocumenten ............................................................................................................... 21 3.1

Achtergronddocument Trends en Ontwikkelingen ................................................................ 21

3.2

Achtergronddocument Economie .......................................................................................... 21

3.3

Achtergronddocument Ruimte ............................................................................................... 22

Addendum ..................................................................................................................................... 24 4.1

Nieuwe WLO scenario’s ........................................................................................................ 24

4.2

De Westas ............................................................................................................................. 25

Bijlagen .......................................................................................................................................... 27 5.1

Regio-indeling ........................................................................................................................ 27

5.2

Studiegebied .......................................................................................................................... 27


Inleiding Voorjaar 2014 is het MIRT onderzoek Noordwestkant Amsterdam (NowA) van start gegaan met de kwartiermakersfase. Doel van het onderzoek is samen met de omgeving in beeld brengen van: -

innovatieve oplossingsrichtingen om de bereikbaarheidsknelpunten op de A9 (Kooimeerplein Raasdorp) op te lossen en de bereikbaarheid in de corridor Alkmaar – Haarlemmermeer (d.w.z. grofweg het gebied van de regio’s Alkmaar, IJmond, Haarlem en het noordelijk deel van de Haarlemmermeer incl. Haarlemmerliede) te verbeteren en;

-

koppelkansen voor ruimtelijke en andere opgaven in het gebied die samenhangen met de bereikbaarheidsoplossingen; om daarmee een bijdrage te leveren aan behoud en waar mogelijk versterking van de economische concurrentiepositie van de Noordvleugel van de Randstad en aan een aantrekkelijke leefomgeving.

In de analysefase van dit onderzoek wordt in vier werksporen (Bereikbaarheid, Gebruikers & Baathebbers, Technologie & Maatschappij, en Ruimte & Economie) een aantal onderzoeksvragen (o.a. voortkomend uit de kwartiermakersfase) uitgewerkt. Deze notitie is bedoeld als leeswijzer en samenvatting van het onderzoek dat voor het werkspoor Ruimte & Economie is uitgevoerd.

1 Het werkspoor Ruimte & Economie 1.1 Doel van het onderzoek Het doel van het onderzoek Ruimte & Economie is om nader inzicht te verkrijgen in de korte (tot 2020), middellange (tot 2030), en lange termijn ontwikkelingen (tot 2040) op gebied van ruimte en economie en de invloed van deze ontwikkelingen op bereikbaarheid in het studiegebied en daarmee bouwstenen aan te reiken voor de oplossingsfase voor het MIRT onderzoek NOWA.

De te beantwoorden onderzoeksvraag luidt:

Welke scenario’s zijn er voor de ruimtelijk-economische ontwikkeling in de corridor van de A9 en welke invloed heeft dit op de bereikbaarheid in de A9-corridor?

In het plan van aanpak is deze hoofdvraag verdeeld in 10 deelvragen: 1.

Welke deelonderwerpen horen bij het thema Ruimte en Economie en welke daarvan hebben veel impact op bereikbaarheid en welke minder en vice versa?

2.

Welke set van data is nodig om gefundeerde uitspraken te kunnen doen ruimtelijke en economische ontwikkelingen?

3.

Welke bronnen en welke literatuur zijn relevant? MIRT onderzoek Noordwestkant Amsterdam 5

4.

Wat is de huidige (nul)situatie en hoe ziet die eruit op een kaartbeeld? En welke projecten lopen momenteel of gaan binnenkort van start en wat betekent dat voor het beeld van de korte termijn (2020)?

5.

Welke historische ontwikkelingen van de laatste 10 à 15 jaar zijn er geweest en welke trends en trendbreuken laten die zien?

6.

Wat is het toekomstbeeld van het studiegebied vanuit het bestaande ruimtelijk en economisch beleid van de overheden? En op welke scenario’s (WLO of andere) zijn die gebaseerd? En hoe ziet dit eruit op een kaartbeeld?

7.

Hoe kijken marktpartijen aan tegen de toekomst van het studiegebied? Welke (autonome) ontwikkelingen zien zij, op welke scenario’s zijn die gebaseerd en hoe ziet dit eruit op kaart?

8.

Welke trends en ontwikkelingen zijn er die impact hebben op ruimte en economie (in relatie met bereikbaarheid) in de toekomst (anders dan al in de modellen zit)?

9.

Welke gevoeligheidsanalyses zijn er voor de toekomstbeelden?

10.

Wat vinden de stakeholders van de gevonden beelden?

1.2 Aanpak Zie plan van aanpak voor een gedetailleerde beschrijving van de aanpak. Samenvattend: er is met behulp van een aantal methodes (dataonderzoek, deskresearch/ literatuurstudie, ateliers, en interviews) gewerkt om een beeld te schetsen van: •

De huidige situatie m.b.t. ruimte & economie in het studiegebied (en vlak daarbuiten, indien het van invloed is op het studiegebied),

•

De historische ontwikkelingen die hebben geleid tot de huidige situatie (wat zijn de belangrijke trends en trendbreuken?),

•

Algemene en specifieke trends en ontwikkelingen die mogelijk impact hebben op de economie en het ruimtegebruik in het gebied,

•

Vanuit deze historische ontwikkelingen en andere trends een beeld van autonome ontwikkelingen voor de toekomst,

•

Vanuit visies en ambities van belanghebbende partijen in het gebied een beeld van een gewenste toekomst (specifiek ruimte en economie),

•

Gevoeligheidsanalyses voor de toekomstbeelden via een negental ‘what-if’ scenario’s.

Deze informatie geeft – zo ver dat mogelijk was – antwoord op de tien deelvragen onder 1.1.

Dit onderzoek is binnen de werkgroep Ruimte & Economie uitgewerkt. Het stedenbouwkundig ontwerpbureau Must heeft opdracht gekregen om de belangrijkste bevindingen te vertalen in kaartbeelden en infographics en de what-if scenario’s uit te werken en te verbeelden. Dit materiaal kan


worden gezien als het primaire resultaat van dit werkspoor, waar in samenvattende zin de belangrijkste conclusies zijn verbeeld.

1.3 Resultaten De resultaten van Ruimte & Economie bestaan uit vier onderdelen: 1.

Kaartbeelden en infographics van de belangrijkste bevindingen en negen what-if scenario’s, uitgewerkt door Must.

2.

Achtergronddocument Trends en Ontwikkelingen

3.

Achtergronddocument Economie

4.

Achtergronddocument Ruimte

De achtergronddocumenten (2, 3 en 4) bevatten brede analyses en vormen de basis van het onderzoek. De kaartbeelden en infographics (1) kunnen gelezen worden als de synopsis van het werkspoor Ruimte & Economie. Zoals gezegd is het doel van deze notitie om als leeswijzer en samenvatting te fungeren van bovengenoemde vier onderdelen. Deze documenten worden in hoofdstuk 2 en 3 behandeld.

Tot slot wordt in hoofdstuk 4 (addendum) ingegaan op twee onderwerpen die naderhand (o.a. in de confrontatieweek van november 2015) naar voren zijn gebracht.


2 Kaarten, infographics en ‘what-if’ scenario’s Binnen het werkspoor Ruimte & Economie is ervoor gekozen om de meest relevante bevindingen vorm te geven middels kaartbeelden en infographics, en de meest relevante toekomstige onzekerheden (gevoeligheidsanalyses) uit te werken met een ‘what-if’ methode. Dit behelst het doortrekken van een extreem scenario waar nu (beleidsmatig) geen rekening mee gehouden wordt. Hieronder een samenvatting van dit materiaal.

2.1 Kaarten en infographics Kaart ‘demografie: vergrijzing’ en infographic ‘Demografie: jongeren, potentiële beroepsbevolking en vergrijzing’ In het werkspoor is gekeken naar de demografische ontwikkelingen in het studiegebied. De bevindingen komen uit het rapport Prognose 2015-2040: Concentratie in Steden van de provincie Noord-Holland. Een van de belangrijkste trendbreuken daarin is de toenemende vergrijzing (bevolking ouder dan 67 jaar) die zich in het studiegebied en alle regio’s manifesteert. Op de kaart zien we dat in 1

absolute zin de vergrijzing het hardst groeit in Noord-Holland Zuid , dus ook in Amsterdam. Dit komt omdat daar de meeste mensen wonen. In relatieve zin (verhouding van 67+ bevolking ten opzichte van de rest van de bevolking) zien we dat vergrijzing het sterkst toeneemt in Noord-Holland Noord. De regio Waterland (boven Amsterdam) vormt daarop een uitzondering.

In de infographic is in taartdiagrammen deze prognose in tijdsreeksen weergegeven. Daar zien we dat in Noord-Holland Zuid de vergrijzing groeit van 16% (2015) naar 22% (2040) van de bevolking. In Noord-Holland Noord groeit deze van 19% (2015) naar 29% (2040). In dezelfde infographic zien we dat in noord het aantal jongeren (d.w.z. de bevolking tot 15 jaar) in die periode afneemt met 6.000 personen, terwijl in zuid het aantal jongeren toeneemt met 50.000 personen.

Kaart ‘economie’ en infographic ‘economie – belangrijkste pendelbewegingen’ en infographic ‘werknemers Schiphol’ Op deze kaart wordt een beeld geschetst van de werkgelegenheid op postcodeniveau (bron: LISA). Daarbij zijn werkgevers vanaf 100 banen per vestiging in grootteklassen met een stip op de kaart gezet. De kaart laat duidelijk zien waar de concentraties van werkgelegenheid zitten, en dientengevolge daarvan, de belangrijke concentraties van bestemmingen voor woon-werk verkeer. Grote concentraties bevinden zich vooral in Amsterdam en op en rond Schiphol. Relatief kleinere

1

Waar gesproken wordt over ‘Noord-Holland Zuid’ en ‘Noord-Holland Noord’ wordt bedoeld: regio’s Kop van Noord-Holland, West-Friesland en Regio Alkmaar zijn tezamen Noord-Holland Noord. Regio’s Waterland, Zaanstad, IJmond, ZuidKennemerland, Amstelland-Meerlanden, Amsterdam, en Gooi en Vechtstreek zijn tezamen Noord-Holland Zuid. Zie ook de bijlagen.


concentraties zijn er in de IJmond (Tata Steel) en stedelijke gebieden van Haarlem en Alkmaar en omgeving. Ook is in grote lijnen het patroon te zien van de A9 en de verstedelijking daaromheen. De getallen laten per regio de prognose van de potentiële beroepsbevolking (bevolking tussen 15 en 67 jaar) zien voor het jaar 2040. Beroepsbevolking is het aanbod van arbeid. Groei wordt alleen verwacht in Amsterdam en directe omgeving van Amsterdam. Vanaf Amsterdam naar het noorden toe, reeds vanaf regio IJmond, wordt krimp verwacht. De ontwikkeling van de beroepsbevolking (aanbod arbeid) is een belangrijke indicator voor de potentiële ontwikkeling van werkgelegenheid (vraag arbeid) per regio. Het beeld dat hieruit ontstaat, is dat de economie en de werkgelegenheid zich steeds sterker lijkt te concentreren in Noord-Holland Zuid, in de Amsterdamse regio, daar waar in het noorden enige krimp zal voordoen.

De infographic ‘economie – belangrijkste pendelbewegingen’ geeft inzicht in de belangrijkste woonwerk vervoerstromen binnen en tussen regio’s. Deze informatie is verkregen van het CBS. Onbekend is met welke modaliteit gereisd wordt. Ook hier is duidelijk te zien welke aantrekkingskracht de economie van de Amsterdamse regio heeft op de omliggende regio’s. Verder valt op dat – relatief ten opzichte van pendelstromen binnen de eigen regio – de bewoners van de meest noordelijke regio (Kop van Noord-Holland inclusief West-Friesland) relatief het minst pendelen naar de Amsterdamse regio. Het zijn vooral de regio’s die direct grenzen aan regio groot-Amsterdam die verhoudingsgewijs veel naar Amsterdam en omgeving reizen. Van deze regio’s pendelt bijna 60% van de werkzame personen naar een andere regio voor het werk, voornamelijk de Amsterdamse regio. Dit geldt het sterkst voor de regio’s Zaanstreek en Haarlem. Niet verrassend is dat een grote meerderheid (meer dan 70%) van de werkzame personen in regio groot-Amsterdam binnen de grenzen van de eigen regio werkt. Meer verrassend is dat ook de meerderheid van de werkzame personen in de regio’s Kop van Noord-Holland (bijna 60%) en Alkmaar en omgeving (ruim 50%) binnen de eigen woonregio werkt.

De infographic ‘werknemers Schiphol’ is een illustratie van de herkomst van de ongeveer 65.000 werknemers op Schiphol, een van de grootste concentraties van werkgelegenheid in het gebied (bron: Regioplan/ Schiphol Group). Daar zien we dat ruim 58% van de banen op Schiphol ingevuld wordt door Noord-Hollandse personen, bijna 21% door Zuid-Hollanders en bijna 20% door de rest van Nederland. Van het Noord-Hollandse deel komt de grootste groep uit Amsterdam (ruim 17%), ruim 10% uit Haarlemmermeer en bijna 5% uit Haarlem. Een flink deel (20,7%) komt uit de rest van NoordHolland, dus deels ook uit het studiegebied NOWA.

Infographic ‘verschuiving dominante sectoren – top 5 sectoren’ Met staafgrafieken wordt per regio de sectorstructuur top vijf (gemeten in aantal banen) getoond in 2000 en 2014 (bron: CBS). Zo wordt inzicht geboden in de dominante sectoren per regio en hoe dit in vijftien jaar tijd is verschoven. Amsterdam/Zaanstad en Haarlemmermeer/Amstelveen zijn hier als afzonderlijke regio’s gedefinieerd. Voor Amsterdam/Zaanstad zien we dat de advies- en onderzoeksector sterk is gegroeid en de grootste sector is geworden. Dit gaat om een breed cluster MIRT onderzoek Noordwestkant Amsterdam 9

van bedrijven actief in de zakelijke en juridische dienstverlening. Groot- en detailhandel is voor heel Noord-Holland en het gehele studiegebied de grootste sector. In Amsterdam/Zaanstad staat deze sector echter op de tweede plaats. Ook is horeca een opvallende nieuwkomer in de top vijf van Amsterdam/Zaanstad. Voor alle regio’s zien we dat de zorgsector een prominente plaats inneemt. In regio Haarlem staat deze zelfs op de eerste plaats. Dit sluit aan bij het beeld dat we hebben gekregen dat grote ziekenhuizen belangrijke werkgevers zijn. Vier daarvan hebben een positie in de top tien van grootste werkgevers in het studiegebied. Daarnaast zijn in de regio Kennemerland (langs de kust) veel GGZ-instellingen gevestigd. In de IJmond zien we dat de industrie een sterke positie heeft. De betekenis van industrie (in aantal banen) neemt echter wel af in alle regio’s, ook in de IJmond. Gemeten in toegevoegde waarde is het economisch belang van de industrie echter groter en dit is vooral manifest in de IJmond. Opvallend is de betekenis van de vervoer en opslag sector, die domineert in regio Haarlemmermeer/Amstelveen. Dit komt door de aanwezigheid van het luchtvaarten logistieke cluster rondom Schiphol. In het achtergronddocument Economie wordt uitgebreid ingegaan op de regionale economisch structuur, werkgelegenheid, toegevoegde waarde, enzovoort.

Infographic ‘flexibilisering en individualisering van de economie’ en ‘opkomst zelfstandigen’ De grafiek ‘aantal zelfstandigen’ laat een belangrijke trend zien in de economie: de enorme toename van eenpersoonsbedrijven (ZZP’ers) tussen 2000 en 2014 (bron: CBS). In de grafiek ‘opkomst zelfstandigen’ zien we dat er per saldo een enorme groei (+ 145%) is van zelfstandigen. Per sector zien we de nodige verschillen. Er zit een grote groei in de sector ‘advies en onderzoek’. Het gaat om eenpersoonsbedrijven in een brede groep van advisering zoals managementadvies, accountancy, beleidsadvies, marktonderzoek, enzovoort. Hier moet ook rekening gehouden worden met het crisiseffect. In de recessieperiode zijn veel bedrijven failliet gegaan of zijn ingekrompen. Vele voormalige werknemers hieruit zijn voor zichzelf begonnen en deze zoeken mogelijk weer een vast dienstverband als de economie aantrekt. Ook in de bouwsector zijn zoals bekend veel ‘eenpitters’ actief. Ook hier kan de groei grotendeels verklaard worden door de recessie, want de bouwsector is sterk getroffen. De groei van zelfstandigen zit bijna in alle sectoren met uitzondering van de industrie, onroerend goed en financiële instellingen. Omdat het aantal bedrijven sterker groeit dan de werkgelegenheid (zie grafiek), is de gemiddelde bezetting per bedrijf sterk teruggelopen. Mede vanwege de trend van flexibilisering is de verwachting dat dit alleen maar verder zal afnemen.

Het is nog onduidelijk wat de effecten van deze trend zijn op ruimtegebruik en mobiliteit. Met name in dienstverlenende sectoren zullen zelfstandigen minder geneigd zijn om bedrijfs- of kantoorruimte structureel te huren op formele werklocaties. De groei van zelfstandigen zou dus kunnen resulteren in een lager gebruik van formele bedrijven- en kantoorlocaties in de regio. In tegenstelling tot formele werklocaties wordt de stad als werkomgeving steeds populairder. De stad is niet alleen als woonomgeving in trek, maar ook als economisch ecosysteem met een sterke ontmoetingsfunctie. De opkomst van flexibele en informele werkconcepten (als Seats to meet en Spaces) in de stad en het


steeds verder vermengen van wonen en werken draagt daar nog verder aan bij. Bovendien zien we dat het werkgelegenheidsprofiel van de economie in het gebied steeds meer een dienstverlenend karakter krijgt. Dit gaat ten koste van de klassieke maakindustrie. We zien daarbij ook dat grote werkgevers die hun activiteiten wel hebben geconcentreerd in grote kantoren (vaak in de periferie van het stedelijk gebied, denk aan Zuidas, Riekerpolder, Beukenhorst, Amsterdam Zuidoost), meestal flexibele werkconcepten hebben omarmd. Dat betekent dat een groeiend aantal medewerkers van deze bedrijven een ander werken mobiliteitsprofiel heeft dan het klassieke 9 tot 5 profiel. Het kan nog wel van belang zijn om uit te zoeken welke mobiliteitsprofielen de verschillende soorten ZZP’ers hebben. Het kan bijvoorbeeld ook zo zijn dat een ingehuurde ZZP’er per saldo vaker op kantoor is dan een vaste medewerker.

Kaart ‘Recente bevolkingsgroei en woningbehoefte 2015-2040’, infographic ‘verhuisbewegingen Amsterdam’ en infographic ‘bevolkingstoename’ De kaart combineert twee zaken: de recente bevolkingsgroei in de periode 2010-2014 en de geprognosticeerde woningbehoefte in de periode 2015-2040 (bron: provincie Noord-Holland). De recente bevolkingsgroei illustreert een belangrijke trend: de bevolkingsgroei vindt steeds meer plaats in stedelijke gebieden, met name Amsterdam. Verwacht wordt dat deze trend zich doorzet in de komende decennia. De toenemende verstedelijking is geïdentificeerd als een belangrijke trendbreuk in het rapport Prognose 2015-2040: Concentratie in Steden en meegenomen in de demografische prognose tot 2040. Dit is vertaald in woningbehoeftes per regio. Deze behoefte is het grootst in het zuiden, met name in Amsterdam. Ook in Haarlem en Amstelland-Meerlanden is er sprake van een forse behoefte. Naar het noorden toe neemt de behoefte sterk af.

In de infographic ‘verhuisbewegingen Amsterdam’ wordt de trendbreuk van verstedelijking geïllustreerd. In de periode 2004-2008 was er sprake van een relatief groot vertrekoverschot uit Amsterdam naar omliggende regio’s en een groot vestigingsoverschot uit de rest van Nederland naar Amsterdam. Per saldo was er sprake van een vertrekoverschot. In de periode 2008-2014 is het vertrekoverschot uit Amsterdam naar omliggende regio’s sterk afgenomen en is het vestigingsoverschot uit de rest van Nederland naar Amsterdam sterk gestegen. Per saldo is er nu sprake van een vestigingsoverschot. Verwacht wordt dat Amsterdam over 15 à 20 jaar de miljoen inwoners zal passeren.

In de infographic ‘bevolkingstoename’ wordt de demografische prognose voor Noord-Holland Noord en Zuid met elkaar vergeleken. Daar zien we dat voor heel Noord-Holland verwacht wordt dat de bevolking met 13% gegroeid zal zijn in 2040. Er is echter een groot verschil tussen zuid ( +17%) en noord (+2%). We zien ook dat de groei van huishoudens groter is dan de groei van de bevolking (er komen meer eenpersoonshuishoudens), hetgeen een opwaarts effect heeft op de kwantitatieve woningbehoefte. Ook heeft dit effecten op de kwalitatieve woningbehoefte. Van de totale


woningbehoefte in Noord-Holland van +231.000 woningen tot 2040, wordt verwacht dat +209.000 terecht gaat komen in zuid, en +21.000 in noord.

Kaart ‘plancapaciteit: bouwplannen’ Deze kaart laat de op dit moment bekende plancapaciteiten zien voor woningbouw per regio (bron: plancapaciteit.nl) in harde en zachte plannen. Hierbij moet worden aangetekend dat plancapaciteiten voor woningbouw meestal niet verder gaan dan 2025. Dat wil niet zeggen dat na 2025 er geen nieuwe plancapaciteiten bij kunnen komen.

Kaart ‘woningvraag versus aanbod’ en infographic ‘grotere woningbouwopgave’ Deze kaart is een confrontatie van de vorige twee kaarten: behoefte aan woningen 2015-2040 en alle bekende bouwplannen voor woningen. Een eventuele mismatch tussen vraag en aanbod wordt hier zichtbaar. In grote lijnen zien we hier op langere termijn een tekort aan bouwplannen in het zuiden, met name in Amsterdam en Haarlem, en een klein overschot in het noorden, met name in de Kop van Noord-Holland. Ook zien we hier de plancapaciteit van Almere. De behoefte aldaar wordt voor een belangrijk deel ingevuld door de vraag naar woningen uit vooral het zuiden van de provincie NoordHolland. De grote vraag in het zuiden kan dus deels worden ingevuld door het nieuwe aanbod in Almere. Binnen de Metropoolregio Amsterdam (MRA) zijn daar ook afspraken over gemaakt.

De infographic ‘grotere woningbouwopgave’ toont eerdere regionale (in de MRA en Noord-Holland noord) afspraken over woningbouw, gebaseerd op een eerdere prognose. Almere, als onderdeel van de MRA, maakt onderdeel uit van deze afspraken. De afspraken matchen niet meer met de nieuwe demografische prognoses: een tekort in het zuiden en een overschot in het noorden. De grafiek ‘woonmilieus’ geeft inzicht in de kwalitatieve match van vraag en aanbod in de Noordvleugel.

Kaart ‘vraag bedrijventerreinen versus plancapaciteit’ Hier wordt inzicht gegeven in vraag en aanbod van bedrijventerreinen per regio in het studiegebied. Bron voor de plancapaciteiten is de ‘Monitor werklocaties’ van de provincie Noord-Holland, deze wordt door gemeenten zelf jaarlijks ingevuld. De behoefte is in 2011 (Noord-Holland Zuid) en 2013 (NoordHolland Noord) berekend tot 2040. Deze behoeftes zijn formeel vastgelegd in de planningsopgave behorende bij de provinciale structuurvisie. De staven m.b.t. de vraag zijn gebaseerd op het hoge groeiscenario omdat de regio’s beleidsmatig daarvan uitgaan en planologisch (Structuurvisie NoordHolland) is verankerd. In de realiteit is er echter sprake van lagere uitgiftes van bedrijfskavels in alle regio’s, maar dat kan ook (deels) worden verklaard door de recessie. Het kan dus een tijdelijk effect zijn en het is onzeker of dit doorgetrokken moet worden naar de toekomst. Het algemene beeld hier is dat er vrijwel overal sprake is van overcapaciteit van plannen voor bedrijventerreinen. Deze mismatch tussen vraag en aanbod manifesteert zich echter vooral in het noorden, waar het overaanbod 12 MIRT onderzoek Noordwestkant Amsterdam

problematisch is. Daar komt bij dat de meeste plancapaciteit aanwezig is op bestaande (in ontwikkeling zijnde) terreinen en in mindere mate voor locaties die alleen op papier bestaan. Het saneren van plancapaciteit is daarom geen eenvoudige opgave.

Kaart ‘vraag kantoren versus leegstand en plancapaciteit’ Net als voor bedrijventerreinen wordt hier de situatie rond het kantorenvastgoed in beeld gebracht. Ook hier is uitgegaan voor het hoge scenario voor de vraag. Nog meer dan voor bedrijventerreinen is de beleidsmatige keuze voor dit hoge scenario twijfelachtig. Feitelijk was er de afgelopen jaren sprake van een negatieve uitbreidingsvraag, hetgeen de toch al hoge leegstand in het zuiden nog verder heeft doen oplopen. Voor werken in een kantooromgeving is er een aantal maatschappelijke trends, dat erop lijkt te wijzen dat de vraag naar kantoorruimte nog verder zal afnemen. Door flexibel werken (het nieuwe werken) is er een negatief effect op het kantoorquotiënt (het gemiddelde aantal vierkante meters benodigd per werknemer) en voor de sterk groeiende groep van ZZP’ers (vooral consultancy) is het werken in een klassieke kantooromgeving niet ideaal. Voor deze groep zijn nieuwe concepten ontstaan, zoals Seats-to-meet, die beter aansluiten bij de specifieke behoeftes van deze doelgroep. Dit zijn behoeftes als een tijdelijke en flexibele werkomgeving en het kunnen ontmoeten van mensen in een informele sfeer. Daarbij zijn de technologische ontwikkelingen (wifi, cloudopslag, etc.) zodanig dat werken overal mogelijk is. Het lijkt erop dat deze trends in de behoeftemodellen onvoldoende zijn meegenomen.

Op de kaart zien we dat kantoren als werkomgeving vooral onderdeel uitmaakt van de economie van Noord-Holland Zuid. Alleen al het leegstandaanbod van Amsterdam is 25x de totale behoefte aan kantoorruimte in de regio Alkmaar tot 2040. Op zich lijken vraag en aanbod in het zuiden redelijk te matchen, maar de leegstand gooit roet in het eten. Overigens wordt in het zuiden wel actief beleid gevoerd om het structureel leegstandaanbod uit de markt te halen, door onder meer in te zetten op transformatieprojecten, zoals ten behoeve van nieuwe hotelcapaciteit. Dit lukt bijvoorbeeld al goed in Amsterdam Sloterdijk. In het noorden gaat het om veel lagere getallen en is de leegstand in mindere mate een probleem, maar is toch sprake van een stevige mismatch tussen vraag en aanbod. In Noord-Holland Noord loopt momenteel een proces om tot regionale afspraken te komen over de programmering van bedrijventerreinen en kantoren. Dit proces is in het zuiden al uitgevoerd (PlabekaII).

Kaart ‘detailhandelvoorzieningen en leegstand’ De detailhandel is als stedelijke voorziening relevant voor het systeem van de corridor A9 omdat dit de nodige vervoersbewegingen genereert, zowel door bezoekers, personeel als goederentransport. Op de kaart wordt de hoofdwinkelstructuur – conform het detailhandelbeleid van de provincie NoordHolland – getoond. Dit geeft inzicht in de geografische verspreiding van detailhandel in het studiegebied. ‘Hoofdwinkelgebieden’ zijn concentraties van detailhandel in stedelijke centra. ‘Ondersteunende centra’ zijn winkelcentra in andere delen van de stad, zoals Schalkwijk te Haarlem.


‘Grootschalige concentraties’ zijn winkelgebieden die in klassieke zin worden aangeduid als PDV/GDV locaties (perifere detailhandelsvestigingen en grootschalige detailhandelsvestgingen). Dit zijn grootschalige detailhandelconcentraties buiten de reguliere winkelgebieden, vaak op (voormalige) bedrijventerreinen. In het studiegebied gaat het om Overstad Alkmaar, de meubelboulevard en Bazaar Beverwijk, Cruquius Haarlemmermeer, Zuiderhout Zaandam en Arena Amsterdam. Dit zijn typen van locaties waar autobereikbaarheid belangrijk is omdat de gekochte goederen vaak volumineus zijn. Op 2

de kaart wordt ook de leegstandpercentages (in m wvo, winkelvloeroppervlak) getoond. Deze zijn vrij hoog. Dit komt enerzijds door de crisis die grote effecten heeft gehad op de detailhandel vanwege de sterke afname van consumptieve bestedingen. Anderzijds zien we voor detailhandel een belangrijke trend die bedreigend is voor het voortbestaan van winkelgebieden, namelijk de enorme groei van ecommerce. E-commerce verzwakt de binding van consumenten aan lokale en regionale detailhandel. Uit studies (Locatus) blijkt dat de binding van bewoners aan winkels in hun directe omgeving relatief hoog blijft voor dagelijkse boodschappen (supermarkten) maar steeds kleiner wordt bij de nietdagelijkse inkopen (fun & run-shoppen). Hier blijkt ook een relatie met de omvang van het stedelijk gebied. Naarmate de omvang van het stedelijk gebied groter is, neemt de binding van de consument aan de detailhandel van dat stedelijk gebied voor niet-dagelijkse inkopen minder af. Andersom: de binding neemt sterk af naarmate het stedelijk gebied kleiner is. Het toekomstbeeld hier is dat grootstedelijke gebieden zoals Amsterdam, Haarlem en Alkmaar naar verwachting een relatief sterke positie blijven houden als winkelomgeving, mede omdat zij ook een historische binnenstad kennen, waar het goed vertoeven is. Kleinstedelijke omgevingen zoals Heerhugowaard, Beverwijk, Velsen, Heiloo, Heemskerk, enzovoort zullen het naar verwachting steeds moeilijker krijgen om voldoende klanten te binden aan hun winkelproduct. Hier dreigt toenemende winkelleegstand. Hoofddorp en Zaandam vormen een soort tussencategorie. Deze kernen hebben een sterkere regionale functie en bovendien is daar fors geïnvesteerd in het stadsbeeld.

Kaart ‘voorzieningen’ en infographic ‘herkomst studenten’ Deze kaart laat de verspreiding zien van zorginstellingen (zoals ziekenhuizen, revalidatiecentra en GGZ-instellingen) en onderwijsvoorzieningen. Deze voorzieningen worden weergegeven in aantal banen per vestiging (bron: LISA). Dit is een goede indicator voor de omvang van de instelling en dus ook de vervoersbewegingen die het potentieel genereert. Verder zijn de internationale scholen aangeduid op de kaart. Binnen het onderzoek voor Ruimte & Economie is opgevallen dat zorginstellingen een belangrijke stempel drukken op het ruimtelijk-economisch profiel van het studiegebied. In de top tien van werkgevers in het studiegebied bevinden zich vier ziekenhuizen en de sector zorg is daar de tweede sector qua werkgelegenheid. In de top tien gaat het om Medisch Centrum Alkmaar (3.078 banen), Kennemer Gasthuis Schalkwijk (2.137 banen), Spaarne Ziekenhuis Hoofddorp (1.790 banen), en Rode Kruis Ziekenhuis Beverwijk (1.317 banen). Behalve woon-werk verkeer en patiënten gaat het bij deze instellingen ook om veel bezoekers en leveranciers. Een toekomstige ontwikkeling is dat Medisch Centrum Alkmaar mogelijk (deels) gaat verhuizen naar Heerhugowaard. Belangrijke vraag is hoe de zorgsector zich de komende jaren, onder invloed van de Zorgwet en de vergrijzing, verder gaat ontwikkelen. Dit kan grote impact hebben op de mobiliteit. 14 MIRT onderzoek Noordwestkant Amsterdam

In de infographic ‘herkomst studenten’ wordt getoond waar de studenten van de VU / UVA en de HVA vandaan komen. Dit geeft een indruk van de pendelbewegingen van studenten naar de onderwijsinstellingen in Amsterdam. Het blijkt dat de meeste studenten in Amsterdam zelf wonen. Ook wonen veel studenten in het studiegebied van NowA en pendelen dus heen en weer tussen het gebied en Amsterdam.

Kaart ‘toerisme’ en infographic ‘internationale bezoekers in grote steden’ Ook voor het toerisme geldt de dominantie van Amsterdam in de omgeving. Tenminste 50% van het inkomend toerisme is gerelateerd aan Amsterdam (bron: CBS). Daar bevinden zich ook de meeste hotelslaapplaatsen. Naast de historische stad Amsterdam en voorzieningen als musea, attracties (bv. rondvaartboten), een cruiseterminal, is Amsterdam ook aantrekkelijk door de vele evenementen die daar plaats vinden (zie ook volgende kaart). Naast de aantrekkingskracht van Amsterdam heeft de regio ook een aantal troeven in handen. Op de eerste plaats is dat het kustgebied, dat ook veel buitenlands bezoek aantrekt (zowel dagrecreatie als verblijfsrecreatie). In de omgeving van de kust en duinen bevinden zich veel accommodaties als campings, vakantiehuisjes en groepsaccommodaties. Daarnaast vormt de ‘Hollandse historie’ (Alkmaar, Haarlem, Volendam, Zaanse Schans, etc.) een belangrijke pull-factor voor het toerisme en vrije tijdsbesteding. De Stelling van Amsterdam vormt een belangrijk cultuurhistorisch object die deels parallel loopt aan het tracé van de A9. Dit is vooral van belang voor dagrecreanten en speelt nauwelijks een rol voor verblijfstoerisme. De sector vrijetijd en toerisme is geen bijzonder grote sector, maar groeit wel hard. Beleidsmatig wordt al enige jaren gewerkt aan het spreiden van het internationale toerisme dat op Amsterdam is gericht. Bijvoorbeeld op het gebied van marketing door het positioneren van Zandvoort als ‘Amsterdam Beach’ en het Muiderslot als ‘Amsterdam Castle’. Het draagvlak onder de bevolking voor toerisme in Amsterdam lijkt tegen zijn grenzen aan te lopen en de hotelcapaciteiten in de hoofdstad zijn ontoereikend voor de grote toestroom. Daarentegen ontstaan er ook nieuwe mogelijkheden voor overnachtingen in de stad door nieuwe concepten vanuit de deeleconomie als AirBNB. Een kans voor de regio is om een deel van de toeristische stromen op te vangen. Niet alleen in de vorm van dagrecreatie, maar ook in de vorm van overnachtingen.

De infographic ‘internationale bezoekers in hotels in grote steden 2014’ (bron: NBTC) laat duidelijk zien dat Amsterdam niet alleen in Noord-Holland een dominante factor is, maar ook in heel Nederland. Amsterdam trekt ruim 5,2 miljoen hotelbezoekers aan waar steden als Rotterdam, Den Haag en Utrecht bij elkaar opgeteld maar een fractie daarvan realiseren.

Kaart ‘toerisme gebruik’ en infographic ‘Amsterdam middelpunt van het toerisme’ Op deze kaart wordt een overzicht gegeven van het gebruik van de belangrijkste recreatieve en toeristische voorzieningen in het studiegebied. In de top tien van Noord-Hollandse dagattracties (zie MIRT onderzoek Noordwestkant Amsterdam 15

ook infographic) bevinden zich bijna uitsluitend Amsterdamse bestemmingen. De grootste daarvan is het Rijksmuseum, met bijna 2,5 miljoen bezoekers. Strikt genomen ligt Amsterdam buiten het studiegebied. In de getoonde top vijftien zitten geen attracties uit het studiegebied zelf. Ook qua festivals en evenementen domineert Amsterdam, denk wat betreft evenementen aan Uitmarkt, Gay Pride, Amsterdam Marathon, etc. In het studiegebied zijn evenementen als de kermis van Alkmaar en Bevrijdingspop grote trekpleisters. Buiten Amsterdam worden ook regelmatig festivals georganiseerd als Mysteryland, Awakenings, en Dance Valley, vaak in recreatiegebieden. We hebben de top dertien bekeken waar de bezoekersaantallen variëren van 60.000 (Mysteryland Haarlemmermeer) tot 12.000 (Indian Summer, Geestmerambacht, Langedijk). In en rondom het studiegebied ligt een aantal grote recreatiegebieden die publiek beheerd worden (via de structuur van gemeenschappelijke regelingen). De grootste daarvan is Spaarnwoude, die jaarlijks ruim 5 miljoen dagrecreanten trekt. Naast de recreatieschappen zijn er ook andere recreatiegebieden, zoals de Amsterdamse Waterleidingduinen bij Zandvoort, Heemstede en Bloemendaal. Dit duingebied zelf is alleen toegankelijk voor wandelaars en trekt jaarlijks zo’n miljoen dagrecreanten. Op de achtergrond van de kaart worden tweets met toeristische content getoond. Dit geeft een indruk van spreiding van frequentie van toeristisch gebruik van de omgeving.

Kaart ‘milieubeperkingen’ Deze kaart geeft een indruk van ruimtelijke beperkingen die er zijn ten gevolge van milieuwet- en regelgeving. De kaart focust alleen op geluidcontouren en is daarom niet volledig als een totaal overzicht van milieubeperkingen en milieubeleid gewenst is. Informatie m.b.t. bijvoorbeeld fijnstofproblematiek, veiligheid en leefbaarheid in het algemeen, ontbreken hierin. Dit zou eventueel later nog toegevoegd kunnen worden. De geluidcontouren zijn voor ons onderzoek relevant, omdat het goed het (ruimtelijke) beleidsdilemma illustreert in het zuiden van Noord-Holland. Enerzijds is er door de magneetfunctie van Amsterdam en de bedrijvigheid aldaar een grote behoefte aan ruimte voor wonen en werken, resulterend in een woningbehoefte van 209.000 nieuwe woningen tot 2040, anderzijds zijn er juist door die bedrijvigheid (Schiphol, Haven Amsterdam, Tata Steel, infrastructuur) milieubeperkingen, vooral voor wonen. Dat maakt deze opgave ingewikkeld. De trend daarbij is dat de rijksoverheid – mede door Europees beleid – strenger lijkt te worden t.a.v. deze beperkingen. Binnen het Schipholdossier wordt momenteel gediscussieerd over het beperkingenregime voor woningbouw als gevolg van de geluidcontouren van Schiphol. Dit regime wordt vastgelegd in het Luchthavenindelingbesluit (LIB) die geactualiseerd wordt. Daarbinnen lijkt het Rijk zich te oriënteren op het sterk beperken van mogelijkheden voor transformatie van bestaand bebouwd gebied naar woningbouw. Dit zou gemeenten ernstig beperken om bepaalde verouderde zones (bijvoorbeeld delen van het havengebied) te transformeren naar een woonfunctie. De regio heeft hiervoor een tegenvoorstel ontwikkeld. Een besluit wordt in 2016 verwacht in het kader van de nieuwe Luchtvaartwet.


Kaart ‘energie’ De kaart laat de belangrijkste structuren zien m.b.t. energie. Grote objecten in het studiegebied zijn de NUON energiecentrales in Velsen-Noord, de gasopslag installatie van TAQA in Boekelermeer/Bergermeer en de warmte en elektriciteit producerende huisvuilcentrale (HVC) te Alkmaar. Een lopende ontwikkeling is de aanleg van de 380 kV leiding van Haarlemmermeer naar Beverwijk. In Velsen-Noord staan drie gascentrales van NUON (Velsen 24, Velsen 25 en IJmond 1 op het terrein van Tata Steel). Deze centrales zijn bijzonder omdat restgassen van Tata Steel (hoogovenmenggas en cokesovengas) hergebruikt worden voor energieopwekking. In Velsen 24 en 25 worden deze restgassen gemengd met aardgas. In de centrale IJmond 1 worden alleen hoogovenrestgassen gebruikt die anders zouden worden afgefakkeld. Deze centrale levert alleen energie en processtoom voor de staalfabriek. De restwarmte van de HVC te Alkmaar wordt benut om elektriciteit op te wekken, die wordt geleverd aan de gemeenten en waterschappen die eigenaar zijn van de HVC. Met de restwarmte worden ook bedrijven en huizen in de omgeving verwarmd, waaronder het voetbalstadion van AZ. Met het project Randstad 380 kV werken het ministerie van EZ en TenneT aan een fasegewijze aanleg van een hoogspanningsverbinding in de Randstad, verdeeld in een zuidring en een noordring. De noordring betreft de verbinding tussen Bleiswijk (Zuid-Holland) en Beverwijk (Noord-Holland), ongeveer 65 kilometer lang. Deze wordt deels ondergronds gelegd, zoals langs de Polderbaan van Schiphol en langs de woonwijk Floriande in de Haarlemmermeer. In 2018 zijn alle werkzaamheden van de noordring uitgevoerd en wordt de leiding in gebruik genomen. Al eerder (eind 2016) zijn de werkzaamheden in het traject Beverwijk-Vijfhuizen klaar.

Kaart ‘bodem en water’ Deze kaart focust vooral op de bodemdaling in het gebied. Deze is vooral groot in veenweidengebieden in het oosten van Noord-Holland en speelt weinig op in het studiegebied zelf.

Kaart ‘natuur en landschap’ Deze kaart geeft een overzicht van natuur en landschaptypen. De corridor van de A9 vormt vooral in het noorden een soort grens of overgangszone tussen het landschap van standwallen en duinen (zandgronden) en het landschap van droogmakerijen, veen- en oude zeekleilandschappen. Vanuit de prehistorie hebben mensen zich vooral op oude strandwallen gevestigd, die hoger en droger zijn dan de natte meren- en veenweidengebieden daarbuiten. Dit vestigingspatroon zien we terug in de huidige verstedelijkingspatronen van het gebied.

2.2 What-if scenario’s Om de gevoeligheden en onzekerheden te verkennen voor de toekomstige ontwikkeling van ruimte en economie in het gebied, heeft de werkgroep een negental ‘what-if’ scenario’s uitgewerkt en op een kaartbeeld met infographics gezet. Dit zijn vooral denkexercities waarbij in extremen gedacht wordt. Of zo’n scenario realistisch is, is minder van belang. Wel is bekeken of zo’n scenario waarschijnlijk is. De MIRT onderzoek Noordwestkant Amsterdam 17

scenario’s zijn kwalitatief uitgewerkt. Ze zijn gepresenteerd in een werkatelier en zijn in deelgroepjes uitgewerkt. Hieronder een korte toelichting.

1. What if…Amsterdam zich ontplooit tot veruit de grootste magneet voor verstedelijking in de regio? In dit scenario wordt verondersteld dat de verstedelijkingsopgaven (woningbouw) vrijwel geheel in Amsterdam gerealiseerd gaan worden. De autonome behoefte die in de woningprognose wordt voorzien, namelijk dat er vooral behoefte is aan wonen in de stad, met name Amsterdam wordt dus extreem doorgetrokken en wordt geheel gefaciliteerd. Omdat die ruimte niet in Amsterdam aanwezig is, wordt verondersteld dat een flink deel van het havengebied getransformeerd gaat worden tot woongebied (Haven stad). Een van de effecten van zo’n scenario is dat de regio een sterkere functie gaat krijgen als recreatief gebied. Een ander effect is dat toch al sterke economie van de stad nog verder aan betekenis krijgt en dat de economie daarbuiten stagneert. Dat resulteert in een nog grotere pendel naar Amsterdam.

2. What if…de regionale OV-knooppunten het grootste deel van de verstedelijkingsopgave zullen accommoderen? Hier is de veronderstelling dat de verstedelijkingsopgave (vooral woningbouw) primair op en rondom OV-knooppunten wordt gerealiseerd. Met andere woorden, beleid dat uit Maak Plaats (provincie Noord-Holland) voortkomt, resulteert in een 100% benutting van de kansen die er rond knooppunten zijn. Het stedelijk weefsel wordt daarmee nog sterker geïntegreerd met het mobiliteitsysteem. Er ontstaat een hoogwaardig metropolitaan OV-systeem en een daaraan ondergeschikt snelwegennet.

3. What if…de groei van Almere en Lelystad stagneert en deze woningbehoefte elders in de regio wordt opgevangen? Dit scenario gaat uit van de veronderstelling dat het niet zal lukken om 65.000 woningen in Almere en Lelystad gerealiseerd te krijgen, mede omdat de kwalitatieve behoeften in Noord-Holland niet aansluiten bij het aanbod in Flevoland. Dit betekent dat een groot deel van de behoefte elders in de Noord-Hollandse regio opgevangen moet worden. Dit zou kunnen leiden tot een extra impuls voor groeikernen als Alkmaar/Heerhugowaard/Langedijk, Purmerend en Haarlemmermeer. Dit zal dan ook een positief effect hebben op de lokale economie door de groei van de beroepsbevolking.

4. What if…de overdruk aan toerisme op de binnenstad van Amsterdam geforceerd verspreid wordt over de gehele regio? In dit scenario heeft de toeristische druk op Amsterdam zijn grenzen bereikt. De toeristische stromen (overnachtingen en dagbezoek) wordt daarom steeds meer naar de regio gedwongen en dit wordt met actief beleid versterkt. 5.000 nieuwe hotelkamers worden in de regio gerealiseerd in plaats van 18 MIRT onderzoek Noordwestkant Amsterdam

Amsterdam. De cruiseterminal wordt verplaatst uit Amsterdam naar IJmuiden. Dit zorgt o.a. voor een sterker gebruik van het OV door toeristen, die daarvoor gefaciliteerd worden met een toeristische OVkaart.

5. What if…e-commerce veel stedelijke voorzieningen zal vervangen? Door de opkomst van e-commerce komt de detailhandel steeds verder onder druk te staan. In dit scenario is verondersteld dat alleen Amsterdam, Haarlem en Alkmaar nog een gezonde detailhandelstructuur overhouden met een sterke regionale functie. Kleinere kernen vervullen alleen de behoefte van consumenten voor dagelijkse boodschappen, niet voor fun-shoppen. Omdat ecommerce uiteindelijk ook een ruimtelijk beslag heeft (pakketdiensten, afhaalcentra, enzovoort) zal rond deze drie regionale ankerpunten voor detailhandel ook een systeem voor de afhandeling van ecommerce zich ontwikkelen. Dit betekent: logistieke hubs voor pakketvervoer, ontkoppel- en afhaalpunten aan de rand van de stad, elektrische bestelbusjes in de stad, enzovoort. In kleinere kernen is de detailhandel zeer zwak en daarom te weinig massa aanwezig voor dergelijke logistieke systemen.

6. What if…veranderingen in de zorg leiden tot concentratie van specialistische ziekenhuizen en spreiding van dagelijkse (thuis)hulp? In dit scenario is verder nagedacht over de impact van zorginstellingen op ruimte en mobiliteit in de regio. Nu is geconstateerd dat ziekenhuizen vaak grootschalige voorzieningen zijn. Door veranderingen in de zorg treedt er echter steeds meer specialisatie op. Het wordt niet meer vanzelfsprekend dat je voor een kaakoperatie in elk ziekenhuis terecht kan. Dit kan leiden tot kleinere in plaats van grotere eenheden en een grotere spreiding. Door de verzakelijking van de zorg moeten ziekenhuizen echter ook steeds efficiënter werken. Dit kan juist tot schaalvergroting leiden of tot fusies onderling. In dit scenario is ook verondersteld dat er nieuwe ruimtelijke zorgconcepten gaan ontstaan als zorglandschappen, seniorencampussen, domotica toepassingen in woningen, en groei van individuele zorg.

7. What if…Schiphol zich verder ontwikkelt als intercontinentale hub terwijl vliegveld Lelystad alle ruimte krijgt om door te groei op Europees niveau? De veronderstelling in dit scenario is dat er een nieuw en krachtig luchtvaartcluster in Lelystad ontstaat. Dit als gevolg van het huidige beleid om de beperkte groeiruimte van Schiphol alleen te benutten om het hub-verkeer te versterken en minder relevante verkeer (vakantievluchten, low cost) te accommoderen op een uitgebreide luchthaven van Lelystad. De betekenis van Lelystad neemt sterk toe en trekt allerlei bedrijvigheid aan. Omdat Schiphol ook blijft bestaan en feitelijk een luchtvaartsysteem is met Lelystad, wordt de onderlinge relatie op de grond steeds belangrijker, bijvoorbeeld voor logistiek en pendel van passagiers. Hierdoor ontstaat er een sterke economische corridor van Lelystad-Almere-Amsterdam-Schiphol. Wonen in Lelystad en Almere wordt MIRT onderzoek Noordwestkant Amsterdam 19

aantrekkelijker vanwege de nieuwe werkgelegenheid die er ontstaat. Hierdoor komt de NoordHollandse economie meer in de luwte te liggen. Door de aanwezigheid van een goede verbinding tussen West-Friesland en Lelystad (Houtribdijk), ontstaat er een nieuwe woon-werk pendel tussen deze regio’s.

8. What if…er sprake is van een grote influx van nieuwe bewoners van buiten Nederland; zowel expats, economische opportunisten als vluchtelingen? Hier wordt een grote demografische disruptie verondersteld, namelijk een veel grotere groei van de bevolking door vluchtelingen, expats en economisch opportunisten. Een grotere bevolkingstoename heeft vrijwel altijd een positief effect op de economie omdat de potentiële beroepsbevolking stijgt, zodat er een grotere productie tot stand kan komen. Het gaat wel om drie verschillende groepen: van expats wordt verwacht dat deze vooral in stedelijke gebieden terecht gaan komen, hoog opgeleid zijn, en gebruik maken van voorzieningen als internationale scholen. Expats zijn er meestal ook tijdelijk. Ten aanzien van de opportunisten is verondersteld dat deze in het algemeen laag opgeleid zijn en hun kansen zullen pakken in de landbouw, en andere behoeftes aan laaggeschoolde arbeid zullen opvullen. Hierdoor wordt de productie rendabeler en wordt de concurrentiepositie van arbeidsintensieve sectoren versterkt. Ook zal deze groep actief worden in de handel. Voor de komst van vluchtelingen geldt dit in zekere mate ook. Hier speelt echter vooral de vraag van huisvesting.

9. What if…de werkgelegenheid verder versnippert In deze denkexercitie wordt de opkomst van zelfstandigen verder doorgetrokken. De veronderstelling is dat de stad als werkomgeving sterk aan betekenis zal winnen. De behoefte aan formele werklocaties is tanende. De nieuwe behoeftes zijn interactiemilieus en een dynamische stad. Deze verschuiving leidt tot meer transformatie van leegstaande werkgebieden tot andere functies. De buitengebieden worden meer en meer monofunctioneel gebruikt voor de echt grootschalige zaken, zoals logistiek, distributie en opslag, zaken die niet goed in een stad kunnen worden ingepast. De werkethiek verandert van mono-bedrijfssystemen naar netwerken, samenwerking en cross-overs want zelfstandigen hebben zelf niet alle faciliteiten in huis om te opereren. Hierdoor ontstaan nieuwe clusters en allianties, nieuwe bedrijfsconcepten en nieuwe business cases. Een effect van de intensievere samenwerking en werken in de stad is dat het maatschappelijk bewust ondernemen toeneemt. Stedelijke gebieden als Amsterdam, Haarlem, Zaanstad en Alkmaar bloeien verder op door deze ontwikkelingen. Kleinere steden huisvesten vooral forenzen.


3 Achtergronddocumenten 3.1 Achtergronddocument Trends en Ontwikkelingen Dit document geeft een overzicht van belangrijkste trends en ontwikkelingen op het gebied van Ruimte en Economie en is opgesteld door Bureau Buiten. De trends en ontwikkelingen zijn in het document geordend naar drie thema’s: •

Economie

•

Demografie, wonen en verstedelijking

•

Werklocaties en voorzieningen

De trends en ontwikkelingen worden weergegeven op verschillende schaalniveaus: •

Mondiaal/Europees

•

Nationaal

•

Noordwestkant Amsterdam (corridor Alkmaar – Haarlemmermeer)

•

Regio Alkmaar

•

Regio IJmond

•

Regio Haarlem en Amstelland-Meerlanden

3.2 Achtergronddocument Economie In het achtergronddocument Economie wordt – vooral met behulp van grafieken en tabellen en korte toelichtingen – een samenvatting gegeven van de analyse van de economische data van het studiegebied. Hier zien we per regio, soms per gemeente de data terug m.b.t.: •

productiestructuur (bruto regionaal product),

•

economische structuur

•

•

o

aantal bedrijven en werkgelegenheid per sector

o

zelfstandigen naar sector

o

leading firms (grootste werkgevers)

o

dynamiek (starters en faillissementen)

arbeidsmarkt o

beroepsbevolking, werkzame en niet-werkzame personen

o

werkloosheid

o

beroepsbevolking prognose

ruimtelijke economie o

bedrijventerreinen en kantoorlocaties

o

behoefteramingen, plancapaciteiten en uitbreidingen tot 2030


o

herstructurering

o

pendelbewegingen

3.3 Achtergronddocument Ruimte In dit achtergrond document worden cijfers en analyses weergegeven over: •

•

•

demografie o

Bevolkingsontwikkeling

o

Demografische ontwikkeling naar regio

o

Beroepsbevolking naar regio

o

Migratie Amsterdam

o

Vergrijzing

o

Onderwijs

toerisme en recreatie o

Slaapplaatsen

o

Logiesaccommodaties naar regio

o

Overnachtingen

o

Horeca bedrijven naar gemeenten

o

Attracties en evenementen

verstedelijking en voorzieningen o

Detailhandel Detailhandelstructuur en spreiding Voorrraad Leegstand Koopbinding

•

o

Horeca en onderwijs

o

Zorg

o

Sport

wonen o

Prognose woningbehoefte Noord-Holland Bevolkingsontwikkeling Nederland op kaart Positie Amsterdam (migratie)

•

o

Aanbod/ plancapaciteit nieuwe woningen

o

Vraag woningen tot 2040

o

Confrontatie vraag/aanbod

o

Indicatieve woningbehoefte per RAP regio en per gemeente

o

Bouwproductie vanaf 1995

milieu o

contouren en beperkingen


•

water o

•

deltavisie en waterprogramma hoogheemraadschap

grote projecten in het studiegebied (hard en zacht)


4 Addendum Aanvullend op bovengenoemd materiaal worden in dit hoofdstuk op onderwerpen ingegaan die door diversen zijn genoemd (zoals in de confrontatieweek van november).

4.1 Nieuwe WLO scenario’s In enkele gevallen (zoals in de behoefteramingen voor bedrijventerreinen en kantoren) wordt in het ramingsmodel uitgegaan van groeicijfers die in de WLO scenario’s zijn uitgewerkt. Het gaat dan om de vier ‘vergezichten’ van Nederland die bekend zijn als ‘Regional Communities (RC)’, Transatlantic Markets (TM)’, ‘Strong Europe (SE)’ en ‘Global Economy (GE)’. Deze scenario’s dateren uit 2004 en zijn tussentijds geactualiseerd. Tijdens de studie was bekend dat het CPB en PBL werkten aan nieuwe WLO scenario’s. Deze nieuwe WLO scenario’s zijn in december 2015 gepubliceerd. Het is niet mogelijk om de cijfers uit de studie Ruimte & Economie te actualiseren aan de hand van de nieuwe scenario’s. Wel is het interessant om kort in te gaan op de kenmerken van de nieuwe scenario’s. Dit geeft een indicatie van de gevoeligheden en onzekerheden. In de nieuwe WLO scenario’s worden in plaats van vier toekomstbeelden, nu twee scenario’s uitgewerkt. Deze twee scenario’s, scenario ‘Hoog’ en ‘Laag’, zijn geen extreme uitersten, maar kunnen gezien worden als hoge en lage middenscenario’s van mogelijke toekomsten. Een belangrijk verschil tussen Hoog en Laag scenario is dat in Hoog de bevolking in Nederland tot 2050 door blijft groeien tot 19 miljoen inwoners. In Laag wordt een lichte groei tot 2030 voorzien, daarna krimp. Een ander verschil is dat in Hoog verondersteld is dat de ontwikkelingen in de technologie een sterk positief effect zullen hebben op de groei van arbeidsproductiviteit, met name ook in de dienstensector, waar traditioneel de arbeidsproductiviteit minder sterk groeit dan bv. in de industrie en de landbouw. In Laag wordt verondersteld dat technologie geen grote bijdrage gaat leveren aan de economie. Verder valt op in Laag de economie wel groeit, maar de werkgelegenheid per saldo daalt. Werkgelegenheid draagt ook niet heel veel bij aan de groei van de economie in scenario Hoog, terwijl in dat scenario de potentiele beroepsbevolking wel flink toeneemt. Kengetallen nieuwe WLO scenario’s (periode 2015-2050): HOOG

LAAG

Groei BBP

2,1%

1,1%

Groei arbeidsproductiviteit

1,7%

1,2%

Groei werkgelegenheid

0,4%

-0,1%

Bevolking

0,4%

-0,1%

Deze kengetallen wijken in geringe mate af van de vorige WLO scenario’s. Relevant is echter wel dat meer dan voorheen de nieuwe scenario’s rekening houden met een toekomst van baanloze groei (‘jobless growth’). Dat betekent economische groei én stagnatie of daling van werkgelegenheid. Een 24 MIRT onderzoek Noordwestkant Amsterdam

voor onze studie ander belangrijk verschil is dat de nieuwe WLO scenario’s een ander beeld schetsen van de demografische ontwikkeling in Nederland, met name in het scenario Hoog. Daar waar de oude WLO scenario’s nog uitgaan van een zekere spreiding van de bevolking in Nederland, staat in de nieuwe studie de aantrekkingskracht van de Randstad centraal. Deze trend (trend van ‘verstedelijking’) is overigens ook volledig erkend in de demografische prognose van de provincie Noord-Holland. Deze prognose is één van de pijlers van de studie Ruimte & Economie. Een gevoeligheid voor onze studie die hieruit voortkomt, is dat in het scenario Hoog er cijfermatig iets hogere uitkomsten kunnen zijn voor de ontwikkeling van de bevolking (dus ook de potentiële beroepsbevolking) in bepaalde regio’s (grenzend aan de Randstad). In grote lijnen komen de beelden echter overeen.

4.2 De Westas In de studie Ruimte & Economie is in globale zin gekeken naar een aantal grote ruimtelijkeconomische ontwikkelingen in het gebied die mogelijk impact hebben op mobiliteit in de corridor. In het Directeurenoverleg is in dit verband gevraagd om aandacht te besteden aan de ontwikkeling van de Westas.

Figuur 1 Westas

De Westas is een initiatief van een aantal marktpartijen en enkele overheden, verenigd in de Amsterdam Logistics Board (ALB), en gesteund door de Metropoolregio Amsterdam. Deze partijen hebben de ambitie om de noord-zuid corridor ten westen van Amsterdam tussen de haven, Schiphol


en Greenport Aalsmeer te ontwikkelen tot een hotspot voor (logistieke) circulaire economie. Het huidige gebied kenmerkt zich door een grote concentratie van goedereneconomie (logistiek rondom de haven, Schiphol en de bloemenveiling) en de aanwezigheid van vier ‘hubs’ (knooppunten). Het gaat om de hubs van de haven van Amsterdam (watergebonden goederentransport), Schiphol (luchtvracht, vervoer door de lucht), Greenport Aalsmeer (knooppunt voor bloemenhandel en – transport) en AMS-X (één van de grootste datahubs ter wereld). In het initiatief voor de Westas wordt de uitdaging opgepakt om deze aanwezige (logistieke) krachten verder in samenhang te ontwikkelen waarbij gekozen wordt voor de focus van circulaire economie. Er wordt daarbij bijvoorbeeld gedacht aan het plaats bieden en vormgeven van grondstoffenstromen, de bevoorrading van de stad (o.a. met logistieke ontkoppelpunten), het garanderen van boven- en ondergrondse infrastructuur, en het clusteren en verbinden van bedrijven.

De Westas is in oktober 2015 besproken in het bestuurlijk overleg MIRT. In dit MIRT overleg is steun gegeven aan het voorstel om komend jaar (2016) het concept van de Westas uit te werken in een concreet gemeenschappelijk actieprogramma. Het bedrijfsleven en de regio hebben hiertoe de lead. Dit actieprogramma zal voor het BO MIRT van het najaar 2016 worden geagendeerd.

Op dit moment is het niet in te schatten welke impact de Westas zou kunnen hebben op het mobiliteit systeem van de A9. De planvorming is daarvoor onvoldoende (concreet) uitgewerkt. Op dit moment maken de beschreven hubs onderdeel uit van de economie zoals beschreven in deze studie Ruimte & Economie, ook wat betreft de ruimtelijke uitbreidingsmogelijkheden.


5 Bijlagen 5.1 Regio-indeling

5.2 Studiegebied Waar in de documenten gesproken wordt over het ‘studiegebied’, zijn we uitgegaan van de volgende gemeenten (van noord naar zuid) van de corridor A9: •

Schagen

•

Langedijk


•

Heerhugowaard

•

Bergen

•

Alkmaar

•

Heiloo

•

Castricum

•

Uitgeest

•

Heemskerk

•

Beverwijk

•

Zaanstad

•

Velsen

•

Bloemendaal

•

Haarlemmerliede en Spaarnwoude

•

Zandvoort

•

Haarlem

•

Heemstede

•

Haarlemmermeer

•

Amsterdam

•

Amstelveen


OPLEGNOTITIE DEELONDERZOEK RUIMTE & ECONOMIE

Recommend Documents