OPDRACHTKAART
Thema: Drukken
Inktmengen Voorkennis: Geen Intro: Soms wordt er gedrukt met alleen zwarte inkt. Soms met de vier standaardkleuren cyaan, magenta, geel en zwart. Maar soms moet je voor een drukorder een speciale kleur mengen. In deze opdracht leer je hoe je dat moet doen. Je zult zien dat je een kleur heel precies kunt namaken. Doelen: Aan het eind van deze opdracht kan je: – met behulp van een PMS-waaier een kleur mengen. – met behulp van een PMS-waaier een kleurnummer van bestaand drukwerk terugzoeken. Aan het eind van deze opdracht ken je: – de begrippen PMS-systeem, PMS-waaier en PMS-kleur. – de functie van de codes U en C uit de PMS-waaier. – de functie van transparantwit en zwart. – een aantal risico’s van chemicaliën. Activiteiten: – Lees de tekst ’Inktmengen’. – Maak de theorievragen. – Maak de praktijkopdrachten. – Vul de checklist in. – Vul de evaluatie in. Tijd: Voor deze opdracht heb je ongeveer 3,5 lesuren: – theorie bestuderen en praktijkopdracht 1 maken: 1 lesuur – praktijkopdrachten 2 en 3 maken: 2 lesuren – eindtoets maken: 0,5 lesuur Materiaal: – PMS-kleurenwaaier – theorietekst ’Inktmengen’ – praktijkopdrachten – checklist – evaluatie Beoordeling: Laat de docent de uitwerkingen controleren: – het vel A4 van praktijkopdracht 1 met het briefpapier – het vel A4 van de praktijkopdrachten 2 en 3 – de checklist – de evaluatie Later geeft de docent je: – de eindtoets
DR-01-01-01
Theorie
Thema: Drukken
Inktmengen Het PMS-systeem Een klant komt bij een drukkerij. Hij wil briefpapier laten drukken. Het adres van de klant moet rood worden. De drukker pakt de PMS-kleurenwaaier erbij. Er staan wel twintig soorten rood in. De klant kan nu een kleur kiezen.
DR-01-01-02 te voegen. De donkere kleuren ontstaan door steeds meer zwart toe te voegen. Op die manier is de hele waaier opgebouwd. Ga even bladeren. Op de helft van de waaier zie je dat de kleuren weer opnieuw beginnen met PMS-kleur 100. Maar hier zijn de kleuren op ander papier gedrukt.
Bij elke kleur staat een recept. Dan weet de drukker welke basiskleuren hij moet mengen. Achter elke basiskleur staat hoeveel gram hij moet gebruiken. Op die manier kan de drukker een kleur precies namaken. Daarvoor is de kleurenwaaier uitgevonden. Hij hoort bij het Pantone Matching System (PMS). Dat is een internationaal systeem dat in veel landen gebruikt wordt. In Nederland werken alle grafische bedrijven met het PMS-systeem. Helaas zijn de namen van de kleuren en de tekst van de kleurenwaaier in het Engels. Maar dat went snel. De PMS-kleurenwaaier Pak nu de kleurenwaaier. We gaan hem even goed bekijken. Aan het begin zie je de basiskleuren staan. De drukker gebruikt deze basiskleuren om kleuren te mengen. Verderop in de waaier vind je de mengkleuren. Die kleuren hebben geen naam, maar een nummer. Zoek nu de PMS-kleur 100 C op. Op dezelfde strook staan de PMS-kleuren 100 C t/m 105 C. In het midden zie je de ongemengde basiskleur Yellow (geel). De kleuren die erboven staan zijn lichter dan Yellow. De kleuren die eronder staan zijn donkerder. Bij elke kleur staat een recept. Vergelijk de recepten. Dan zie je dat de lichte kleuren ontstaan door transparantwit toe
Een strook van de PMS-waaier
De twee papiersoorten van de waaier Nu staat er niet 100 C, maar 100 U. De kleur is dezelfde en het recept ook. De C en de U staan alleen voor de papiersoort. C staat voor coated (gestreken) papier. U betekent uncoated (ongestreken) papier. Kijk maar in de waaier. Door de papiersoorten waarop de kleuren gedrukt zijn, lijken de kleuren niet precies hetzelfde. De drukker bedrukt gestreken papier met kleur 100. Dan moet hij de gedrukte kleur vergelijken met de kleur 100 C. Gaat hij drukken op ongestreken papier dan vergelijkt hij de gedrukte kleur met 100 U.
Theorie Inktmengen Een kleur opzoeken Dezelfde klant wil later visitekaartjes laten drukken. De kleur moet dezelfde zijn als die van het briefpapier. Maar de klant weet het kleurnummer niet meer. De drukker kan de kleur opzoeken in de waaier. Eerst kijkt hij of het gestreken of ongestreken papier is. Het briefpapier is ongestreken. Dus moet hij de kleur in het gedeelte van de U-kleuren zoeken. Hij legt de verschillende stroken van de waaier op het briefpapier. De kleur die overeenkomt met het rood op het briefpapier moet hij mengen. Het inktrecept De gevraagde kleur meng je met basiskleuren. Maar hoeveel moet je van elke basiskleur gebruiken? Dat staat in het recept. Kijk even mee in de waaier: naast het kleurnummer staan de verhoudingen. De getallen helemaal rechts zijn het aantal grammen voor het maken van 100 gram gemengde inkt.
Thema: Drukken DR-01-01-03 Het mengen Je zoekt het inktrecept op. Daar staat welke basiskleuren je nodig hebt. Dan moet je weten hoeveel inkt je moet maken. Je gaat uitrekenen hoeveel gram je van elke basiskleur nodig hebt. Je legt een stuk karton op de weegschaal. Daarna zet je de weegschaal op nul. Als je dat niet doet dan telt het gewicht van het karton mee bij het wegen van de inkt. Het recept klopt dan natuurlijk niet meer. Gebruik een schone inktspatel. Schep een beetje inkt op het karton. Doe er steeds meer bij tot de weegschaal het juiste gewicht aangeeft. Dan maak je de spatel goed schoon. Nu zet je de weegschaal weer op nul. Dan schep je van de volgende inkt ook een beetje op het karton. Maar doe dat náást de eerste inkt. Anders gaat de inkt nu al mengen. Dat is niet handig want dan zitten allebei de kleuren aan je inktspatel. Dan moet je hem dus eerst weer schoon maken als je er meer inkt bij wilt scheppen. Of je had teveel inkt van de tweede kleur. Dan moet je er wat af halen. Als de kleuren dan al door elkaar zitten, komt je recept nooit meer goed.
Een inktrecept in verhoudingen en grammen Neem nu als voorbeeld het recept van de kleur 101 C. Zoek die kleur maar op in de waaier. De verhoudingen zijn: 2 delen Yellow 14 delen Trans.White Om 100 gram inkt te maken gebruik je: 12,5 gram Yellow 87,5 gram Trans.White Met elk recept maak je 100 gram inkt. Als je 50 gram moet maken, moet je dus alles door twee delen. Als je 300 gram moet maken, dan neem je alles maal drie.
Hier zijn de kleuren al een beetje gemengd. Je gaat door tot je de juiste hoeveelheid inkt hebt. Dan haal je het karton van de weegschaal. Maak de inktspatel schoon. Meng dan de inkt goed door elkaar.
Theorie Inktmengen De werkplek In veel drukkerijen staat een inktmengtafel. Er zijn inktblikken, een weegschaal, inktspatels, schoonmaakmiddel en poetsdoeken. Na het inktmengen wordt alles opgeruimd. De kleurenwaaier wordt in het donker bewaard want hij is gevoelig voor licht. Na een tijdje in het licht veranderen de kleuren. Dan wordt de waaier onbruikbaar. Inktresten en lege inktblikken zijn chemisch afval. Chemisch afval wordt apart verzameld. Het mag niet bij het gewone afval gedaan worden. Dat is slecht voor het milieu. Voor het reinigen van gereedschappen en de werkplek wordt schoonmaakmiddel gebruikt. Dat is speciaal voor het oplossen van inkt gemaakt. Maar het is niet bestemd voor het schoonmaken van je handen, want deze chemische stoffen zijn schadelijk voor de huid. En ze zijn natuurlijk ook slecht als ze aan je boterham zitten. Een drukker moet dus voor het eten, roken en naar het toilet gaan zijn handen wassen. Er is speciale zeep om inkt van je huid te verwijderen.
Thema: Drukken DR-01-01-04
Toets
Thema: Drukken
Inktmengen
DR-01-01-05
1. Om misverstanden te voorkomen worden kleursystemen bedacht. Welk kleursysteem gebruikt de grafimedia-branche? Kruis het goede antwoord aan. O pantone matching system O ink colour system O inkt mengsysteem O kleurencode systeem
2. De drukker moet de inkt klaar zetten voor deze order. Bekijk de orderbon. Gebruik de kleurenwaaier. Welke basiskleuren heeft de drukker nodig? Kruis de juiste basiskleuren aan. O Black O Green O Proces Blue O Purple O Reflex Blue O Rhodamine Red O Rubine Red O Violet O Transparant White
Orderbon Datum Klant: Product: Oplage: Papier: Kleur:
240404 Meineken folder 2500 Editor mat PMS 512
3. Je moet de PMS-kleur 205 mengen. Het recept staat op de waaier. In totaal moet je 50 gram inkt hebben. Hoeveel gram moet je dan van elke kleur gebruiken? Zet de juiste hoeveelheden achter de kleuren. kleur
hoeveelheid
Rubine Red
_________________
Yellow
_________________
Trans. White
_________________
4. Tim zoekt het inktrecept van de PMS-kleur 521 in de waaier. De kleur staat er twee keer in: 521 U en 521 C. Hij zegt dat het voor het recept niet uitmaakt, welke je gebruikt. Wat vind jij? Het maakt wel uit, want __________________________________________________________________ Het maakt niet uit, want _________________________________________________________________
Toets
Thema: Drukken
Inktmengen
DR-01-01-06
5. Op de orderbon staat: papier: 12000 vel mc-papier kleur: PMS 150 Als je de kleur opzoekt in de waaier zie hem twee keer. Welke moet je voor de kleurbeoordeling gebruiken? Je moet 150 U gebruiken, want _____________________________________________________________ Je moet 150 C gebruiken, want _____________________________________________________________ 6. Je ziet hier het gereedschap dat je gebruikt om inkt te mengen.
Hoe noemen we dat?
7. Als je een PMS-kleur wilt mengen dan moet je heel nauwkeurig werken. Wat is de juiste volgorde? Zet de cijfers 1 t/m 6 voor de stappen. ..... hoeveelheden uitrekenen ..... inkt goed mengen ..... karton op de weegschaal leggen ..... kleuren naast elkaar op het karton doen ..... mengrecept opzoeken ..... weegschaal op nul zetten
8. Sanne zegt dat je de kleurenwaaier in het donker moet bewaren. Wat vind jij? – Ja, dat moet, want ____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________________ – Nee, dat hoeft niet, want
______________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
9. Na het inktmengen ga je alles schoonmaken. Je wilt een papieren poetsdoek weggooien. Die zit onder de inkt. Bij welk soort afval doe je de poetsdoek? O oud papier O chemisch afval O gewoon afval O maakt niet uit 10. Bij het inktmengen kunnen je handen vies worden. Waarmee haal je de inkt weg? O met heet water en een borstel O met warm water en schuurmiddel O met warm water en speciale zeep O met een doekje en schoonmaakmiddel
PRAKTIJKOPDRACHT 1
Inktmengen PMS-kleuren opzoeken Dit heb je nodig: – 1 vel papier (A4) – 1 vel briefpapier, bedrukt in drie kleuren – een PMS-waaier ■
■
Voorbereiden: – Neem het vel papier (A4). Schrijf erop: Praktijkopdracht 1 De PMS-kleuren zijn: – Bekijk het briefpapier. – Pak de PMS-kleurenwaaier erbij. ■
■
Opzoeken: – Zoek de drie kleuren van het briefpapier op in de PMS-waaier. – Schrijf de gevonden PMS-nummers op het vel papier. ■
■
Inleveren: – Zie praktijkopdracht 3 ■
■
Thema: Drukken DR-01-01-07
PRAKTIJKOPDRACHT 2
Inktmengen
Thema: Drukken DR-01-02-01
PMS-kleur 2935 mengen Dit heb je nodig: – een PMS-waaier – karton voor het inktmengen – een inktmes – een roller – 3 stroken gestreken papier – 3 stroken ongestreken papier – schoonmaakmiddel en poetsdoeken ■
■
Voorbereiden: – Neem alle spullen mee naar de inktmengtafel. – Zoek in de PMS-waaier de kleur 2935 op. – Bekijk het recept. Pak de inktblikken die je nodig hebt. – Leg een karton op de weegschaal. – Zet de weegschaal aan. Zet hem op nul. ■
■
Wegen: – Je moet 50 gram PMS 2935 maken. Reken uit hoeveel gram je van elke basiskleur nodig hebt. Bij eerder gebruikte blikken inkt het vel van de inkt schrapen en weggooien bij het chemisch afval. Het inktmes naast het blik leggen op een vel papier en niet in de inkt steken want dit geeft velvorming. – Doe de eerste kleur op het karton. – Maak het inktmes na elke kleur schoon met oplosmiddel. – Zet de weegschaal na elke kleur weer op nul. – Doe de kleuren naast elkaar op het karton. ■
■
Mengen: – Maak het inktmes schoon. – Meng de kleuren goed door elkaar.
PRAKTIJKOPDRACHT 2
Inktmengen
Thema: Drukken DR-01-02-02
Uitrollen: – Rol eerst een beetje PMS 2935 uit op de glasplaat. Verdeel de inkt gelijkmatig. – Rol nu de inkt uit op een strook gestreken papier. – Vergelijk de kleur met kleur 2935 C uit de kleurenwaaier: – Als de kleur afwijkt moet je het over doen. Je moet dan meer of juist minder inkt op de roller aanbrengen. – Als de kleuren overeenkomen ga je verder met de volgende strook. – Rol nu de inkt uit op een strook ongestreken papier. – Vergelijk de kleur met kleur 2935 U uit de kleurenwaaier. Doe hem desnoods over tot de kleuren overeenkomen. – Leg de stroken papier opzij en laat ze drogen. ■
■
Opruimen: – Gooi de mislukte stroken weg. – Maak de glasplaat schoon. – Maak het inktmes en de roller schoon. – Doe de inktblikken goed dicht en zet ze terug. – Doe de inktresten en poetsdoeken bij het chemisch afval. – Was je handen met zeep. ■
■
Uitwerken en inleveren: – Zie praktijkopdracht 3 ■
■
Aantekeningen
Thema: Drukken
PRAKTIJKOPDRACHT 3
Inktmengen
DR-01-03-01
PMS-kleur 431 mengen Dit heb je nodig: – een PMS-waaier – karton voor het inktmengen – een inktmes – een roller – 3 stroken gestreken papier
– – – – –
schoonmaakmiddel poetsdoeken 1 vel papier (A4) plakband of lijm 3 stroken ongestreken papier
■
■
Voorbereiden: – Zoek in de PMS-waaier de kleur 431 op. – Bekijk het recept. Pak de inktblikken die je nodig hebt. – Leg een karton op de weegschaal. – Zet de weegschaal aan. Zet hem op nul. ■
■
Wegen: – Je moet 50 gram PMS 431 maken. Reken uit hoeveel gram je van elke basiskleur nodig hebt. Bij eerder gebruikte blikken inkt het vel van de inkt schrapen en weggooien bij het chemisch afval. Het inktmes naast het blik leggen op een vel papier en niet in de inkt steken want dit geeft velvorming. – Doe de eerste kleur op het karton. – Maak het inktmes na elke kleur schoon met oplosmiddel. – Zet de weegschaal na elke kleur weer op nul. – Doe de kleuren naast elkaar op het karton. ■
■
Mengen: – Maak het inktmes schoon. – Meng de kleuren goed door elkaar.
PRAKTIJKOPDRACHT 3
Inktmengen
Thema: Drukken DR-01-03-02
Uitrollen: – Rol eerst een beetje PMS 431 uit op de glasplaat. Verdeel de inkt gelijkmatig. – Rol nu de inkt uit op een strook gestreken papier. – Vergelijk de kleur met kleur 431 C uit de kleurenwaaier: – Als de kleur afwijkt moet je het over doen. Je moet dan meer of juist minder inkt op de roller aanbrengen. – Als de kleuren overeenkomen ga je verder met de volgende strook. – Rol nu de inkt uit op een strook ongestreken papier. – Vergelijk de kleur met kleur 431 U uit de kleurenwaaier. Doe hem desnoods over tot de kleuren overeenkomen. – Leg de stroken papier opzij en laat ze drogen. ■
■
Opruimen: – Gooi de mislukte stroken weg. – Maak de glasplaat schoon. – Maak het inktmes en de roller schoon. – Maak de inktblikken goed dicht en zet ze terug. – Doe de inktresten en poetsdoeken bij het chemisch afval. – Was je handen met zeep. ■
■
Uitwerken: – Pak een vel papier (A4). – Schrijf erop: Praktijkopdrachten 2 en 3 – Plak de vier stroken papier op het vel: – twee stroken gestreken papier: PMS 2935 en PMS 431 – twee stroken ongestreken papier: PMS 2935 en PMS 431 – chrijf onder elke strook het PMS-nummer en het inktrecept. ■
Inleveren: – Het vel papier van praktijkopdracht 1 met het briefpapier – Het vel papier van de praktijkopdrachten 2 en 3
Checklist
Thema: Drukken
Inktmengen
DR-01-03-03
Ga na of je alles goed hebt gedaan. Kruis aan wat klaar is. Leerling
Docent
Heb je de PMS-kleuren van het briefpapier netjes opgeschreven?
O
O
Komen de gemengde kleuren overeen met de kleuren in de PMS-waaier?
O
O
Is de inkt gelijkmatig uitgerold op de stroken papier?
O
O
Zijn de stroken papier netjes recht opgeplakt?
O
O
Heb je de PMS-kleuren en recepten duidelijk opgeschreven?
O
O
Is het vel papier met de vier stroken papier schoon?
O
O
Zijn de inktspatel en de glasplaat op de inkttafel schoon?
O
O
Is de werkplek opgeruimd?
O
O
Eindtoets
Thema: Drukken
Inktmengen
DR-01-03-04
1. In veel recepten van mengkleuren zie je transparantwit staan. Waarvoor dient transparantwit?
2. Je wilt de kleuren van een visitekaartje opzoeken in de kleurenwaaier. Het papier is gestreken. Waarop moet je dan letten?
3. Je moet één kilo van de kleur PMS 129 mengen. Het recept is:
Hoeveel gram heb je van elke basiskleur nodig?
– 46,9 gram Yellow – 3,1 gram Rubine Red – 50 gram Trans. White
Yellow: _____________; Rubine Red: _____________; Transparant White: _____________. 4. Als je begint met wegen leg je een karton op de weegschaal. Waarom zet je de weegschaal pas daarna op nul?
5. Bij het inktmengen mag de inkt in het blik niet door een andere kleur vervuilen. Hoe voorkom je dat een andere kleur in een blik inkt terechtkomt?
6. Je wilt weten of je de kleur PMS 431 U goed hebt gemengd. Waarom moet je de inkt dan uitrollen op ongestreken papier?
7. Om inkt te verwijderen van de gereedschappen gebruik je schoonmaakmiddel. Waarom gebruik je dat niet om je handen schoon te maken?
8. Poetsdoeken en inktresten moet je bij het chemisch afval doen. Waarom mag dit niet bij het gewone afval terecht komen?
Evaluatie Inktmengen
Thema: Drukken DR-01-03-05
1. Wat vond je moeilijk aan deze opdracht?
2. Wat zou je de volgende keer anders doen?
3. Had je voldoende tijd voor deze opdracht? _______________________________________________________ 4. Heb je hulp moeten vragen? __________________________________________________________________ 5. Geef jezelf een beoordeling voor deze opdracht: O zeer onvoldoende want ____________________________________________________________________ O onvoldoende want ________________________________________________________________________ O matig want ______________________________________________________________________________ O voldoende want __________________________________________________________________________ O ruim voldoende want _____________________________________________________________________ O goed want ______________________________________________________________________________ O zeer goed want ___________________________________________________________________________
Beoordeling docent Cijfer:
