Opdrachtenboek Naam:
Verzetsmuseum Amsterdam 29 4 2009 • 11 4 2010
1
De Duitse bezetters willen dat het voetbal in Nederland doorgaat omdat: Zie 1.1, meerdere antwoorden mogelijk
ze dan kunnen laten zien dat ze beter zijn dan de Nederlanders. ze denken: Wie aan sport doet komt niet in verzet. ze een positieve indruk willen maken.
Kan Sulejmani zich voorstellen dat mensen in oorlogstijd naar een voetbalwedstrijd gaan? Ja /
Nee, want
1. Voetbal gaat door Stadion: Plaats:
De hoogste baas van het Nederlandse voetbal heet:
AGS wordt kampioen schoolvoetbal in seizoen ’41-’42. Waar staat AGS voor? Arnhem Gaat Scoren Amsterdamse Grafische School Altijd Groots en Sportief
De Duitsers hebben alle voetbalbonden en -clubs verenigd in één bond: de Nederlandsche Voetbalbond (NVB). Zo kunnen de Duitsers het voetbal makkelijker in de gaten houden.
Voetballers moeten een identiteitskaart van de NVB bij zich hebben. Deze voetballer speelt bij: ADO de Volewijckers AGS 2
Kampioen seizoen ’39-’40:
Vul aan: Bij luchtalarm Ga nu naar de achterkant. Zoek op en vul aan. Alarm! Geen tijd verliezen:
vertelt over het bombardement op (plaats in Zeeland). Duitsers / geallieerden gebombardeerd. Deze plaats is door de Zijn vader beschermt een baby en is hierbij gedood. wel / niet overleefd. De baby heeft het
2.Oorlogsgeweld
Het luchtalarm klinkt tijdens een wedstrijd in het Ajax-stadion. Wat is waar? (meerdere antwoorden mogelijk)
De mensen denken dat het loos alarm is. Ze blijven zitten. Er ontstaat paniek. Iedereen wil zo snel mogelijk het stadion uit. De wedstrijd wordt afgelast.
Frieda Schubert zegt: “Onze jongens hadden niet veel zin meer in de wedstrijd.” Waarom? (zie 2.6)
Omdat:
Op 14 mei 1940 wordt Rotterdam gebombardeerd. In een kwartier tijd vallen 158 bommen op de stad. De schade is enorm. Er vallen ruim 800 doden en meer dan 80.000 mensen worden dakloos.
De Duitsers proberen het geallieerde piloten lastig te maken. Overdag en ’s nachts. Overdag /
’s Nachts
Hoe?
Overdag /
’s Nachts
Hoe? (Zie 2.9)
3
E Iets is schaars als er te weinig van is. Bijvoorbeeld: voedsel is heel schaars in de hongerwinter. Wat zie je op de wandtekening?
Ruud Gullit zegt daarover: “Voetballers waren toen al blij met de extra .” Hij zegt ook dat er in de Tweede Wereldoorlog al betaald voetbal was. Waar / Niet waar
3. Schaarste Dit is een stukje van een:
dagen geldig Vanwege de oorlog in Europa wordt al in 1939 een Nederlands distributiesysteem ingevoerd om schaarse producten eerlijk te verdelen. Om die te kopen heb je een bon én geld nodig. Na de oorlog is de schaarste niet meteen voorbij: pas in 1952 gaat als laatste product koffie ‘van de bon’.
Deze bonnen zijn van Gerard Andries. jonger / ouder dan 15 jaar. Hij is Hij heeft ze nodig om te kunnen kopen.
Zou jij hetzelfde hebben gedaan als Jan Hobby? Ja /
Nee, omdat:
1940: Er zijn daar
jaar mee doen.
Kampioen seizoen ’40-’41: 4
paar schoenen voor 100 voetballers en die moeten
Hoe kun je zien dat deze voetballers in een kamp zitten? 1. 2.
Wat vind je het meest bijzonder aan het verhaal van Louis de Wijze?
4. Jodenvervolging Deze brief is geschreven door: Het is verstuurd vanuit: Wat wil hij van zijn oom weten?
Scheidsrechter Leo Horn krijgt een brief van de Nederlandsche Voetbalbond (NVB). Wat staat hierin? Hij mag geen wedstrijden meer fluiten. Hij krijgt een hogere functie. Hij moet zich melden voor werk in Duitsland.
Vanaf 3 mei 1942 moeten joden een ‘jodenster’ op hun kleding dragen. Voor iedere jood zijn er vier sterren beschikbaar. Ze kosten 4 cent per stuk, bovendien moet voor elke vier sterren een distributiebon (‘textielpunt’) worden ingeleverd.
Voetbalverslaggever Han Hollander duikt niet onder omdat… hij een papier met de handtekening van Hitler heeft. de AVRO een neutrale omroep is. hij niet joods is. hij NSB-lid is. Heeft hij de oorlog overleefd? Ja / Nee
Dit is de eerste pagina van de ledenlijst van Wilhelmina Vooruit. Er staat 20 namen op. Hoeveel hebben de oorlog niet overleefd?
Kampioen seizoen ’41-’42: 5
Op het voorpaneel zie je een voetbalteam in de trein met een speler in een uniform. Zoek aan de andere kant van het paneel uit hoe dat zit. (zie 5.1) Hij heet Ge
Vr
en hij voetbalt bij
.
Hij is aanhanger van de NSB.
De NSB is de Nederlandse nazi-partij. Hun kreet: (zie foto) Deze politieke partij is bezetters (zie 5.0).
wel /
niet voor de Duitse
5. Collaboratie ADO stond bekend als Hitler-elftal (of NSB-club) omdat een aantal leden voor de NSB was (Lees 5.4). De keeper van ADO vindt dat: helemaal terecht want veel ADO-leden waren aanhanger van de NSB. echt te ver gaan want maar drie hebben de foute keus gemaakt. De middelste speler verraadt geen mensen aan de Duitsers (zie 5.7). Zijn naam: Club: Hij speelt van 19
tot 19
in het eerste elftal.
De titel ‘collaboratie’ betekent dat je als Nederlander de kant van de vijand, de Duitse bezetters, kiest. 154 NSB-leden worden ter dood veroordeeld. In 110 gevallen is de doodstraf omgezet in levenslang. NSBleider Anton Mussert krijgt de doodstraf. Hij is op 7 mei 1946 gefusilleerd.
De middelste speler is keeper bij HFC (zie 5.8). Zijn naam: Zijn beroep: Hij collaboreert (werkt mee met) de Duitsers want hij neemt dienst in het Vr L
N
Kampioen seizoen ’42-’43: 6
.
Op de tekening zie je Nederlandse dwangarbeiders die in Duitsland voetballen. Loop naar de achterkant.
Wat deed Noud Bierings toen hij de Hitlergroet moest brengen? (zie 6.9) Hij weigerde. Hij deed het half. Hij had daar geen probleem mee.
6.Arbeidsinzet Wie worden er in 1943 opgeroepen om in Duitsland te gaan werken? (Zie 6.1) Mannen en vrouwen tussen de 17 en 40 jaar. Alleen voetballers tussen de 17 en 40 jaar. Alle mannen tussen de 17 en 40 jaar. Om veel mensen tegelijk op te pakken houden de Duitsers Voetbalstadions zijn geschikte plekken omdat
Deze foto is gemaakt door Jules Zijn moeder huilt omdat: De vader van Jules wordt opgepakt bij een razzia. Ze bang is dat Jules opgepakt wordt voor spionage. Ze een onderduiker in huis hebben en ze is bang dat die ontdekt wordt.
Noem drie dingen die Noud Bierings heeft meegenomen naar Duitsland: (zie 6.6)
Uiteindelijk hebben 500.000 Nederlandse mannen in Duitsland als dwangarbeider gewerkt. Dit is een derde van de mannen die eigenlijk moesten.
1. 2. 3.
Hoeveel van de 15 in Duitsland gespeelde interlands heeft Nederland gewonnen?
7
Wat zie je op de wandtekening?
De wasmand is gebruikt bij een razzia om (zie 7.1) Dit gebeurde bij de club uit Amsterdam-Noord.
De vader van heeft verzet gepleegd door honderden onderduikers voedselbonnen te geven. Het kantoor dat zorgt voor de verspreiding van bonnen heet een kantoor.
7. Verzet Douwe Wagenaar heeft in 1943 drie dagen vastgezeten omdat: de Volewijckers in oranje shirts speelden. hij met zijn team het Wilhelmus zong. hij niet in Duitsland wilde werken. Wat vind je van zo’n vorm van verzet? Dit is: Wat vindt hij belangrijker? voetbal verzetswerk Ben je het met hem eens? Ja / Nee / Een beetje / Ik weet niet, omdat:
Aan het eind van de oorlog is ongeveer 5% van alle Nederlanders actief in verzet. Het verzet helpt onder andere meer dan 300.000 onderduikers. Ruim 8.000 verzetsmensen worden door de Duitsers doodgeschoten of komen om in Duits gevangenschap.
De man met pijp is de joodse scheidsrechter Leo Horn. Hij gaat in verzet met een valse identiteit. Hij wordt dokter Hij doet mee aan een spectaculaire overval op een
8
In het westen is een groot tekort aan voedsel en brandstof. Er worden zelfs doelpalen en tribunes als brandhout gebruikt.
HONGERWINTER
Van welke club is dit stadion? (zie 8.16)
Amsterdamse voetballertjes krijgen in Friesland weer goed te eten. Deze club heeft ze uitgenodigd:
8. Hongerwinter Dit is een stukje van een:
In september 1944 roept de Nederlandse regering in Londen op tot een spoorwegstaking. (zie 8.2) Het doel van deze staking is om: het deporteren (wegvoeren) van joden tegen te gaan. het vervoer van Duitse soldaten te stoppen.
Abe Lenstra is tijdens de Tweede Wereldoorlog de sterspeler van Heerenveen. Hij traint tijdens de hongerwinter Amsterdamse voetballertjes die naar Friesland komen om aan te sterken.
Deze posters zijn gemaakt door: verzetsmensen de Duitsers Waarom zit Jan Hobby met diarree op de WC?
Kampioen seizoen ’44-’45: 9
BEVRIJDING
Volgens Jan Mulder duurt het kort / lang voordat er na de bevrijding weer wordt gevoetbald.
Bij de eerste interland in De Kuip waren 60.000 toeschouwers. Faas Wilkes vindt dat heel bijzonder omdat: (Zie 9.1)
9. Bevrijding Ook na de bevrijding is er schaarste, er is veel vernield en er zijn oorlogsslachtoffers. Vul het juiste nummer in bij de plaatjes: 1. Hulp oorlogsslachtoffers; 2. Hulp aan vernielde Arnhem; 3. Schaarste.
7 mei 1945: de Dam in Amsterdam. Twee dagen na de bevrijding schieten Duitse soldaten vanuit een gebouw op de feestende massa. Het feest wordt een bloedbad: 22 doden en meer dan 100 gewonden.
Frans Appels krijgt tranen in de ogen bij het spelen van: (zie 9.4) Begrijp je zijn reactie? Ja / Nee / Een beetje, omdat:
Hij krijgt de zwaarste straf: Ben je het daarmee eens? Ja / Nee, omdat:
10
De joodse scheidsrechter en verzetsman Leo Horn: is opgepakt door de Duitsers en vermoord. heeft het overleefd en wordt bewaker in een kamp voor NSB’ers.
10. Nederland-Duitsland De wedstrijden tussen Nederland en Duitsland zijn beladen. Veel Nederlanders willen via het voetbal wraaknemen op de voormalige vijand. Ook nu nog. Ben je het hiermee eens? Ja / Nee / Een beetje, omdat:
(zie 10.1)
(zie 10.5)
(zie 10.9)
Jaartal:
Jaartal:
Jaartal:
Uitslag: Duitsland
-
Nederland
Belangrijke speler:
Uitslag: Duitsland
-
Nederland
Belangrijke speler:
Uitslag: Duitsland
-
Nederland
Belangrijke speler:
Welke foto hoort bij welke bovenstaande wedstrijd? Trek een lijn. Tijdens het WK 2006 in Duitsland zijn er oranje nazi-helmen te koop, met teksten erop als Jetzt Geht Losssss, Aanvalluuuh en Hup Holland Hup. Bedenker Weno Geerts ziet het als een grap. Hij wil ‘onze jongens steunen en de Duitsers plagen’. In twee weken tijd zijn er ruim 15.000 helmen verkocht. De KNVB verbiedt de helmen in stadions.
11
Dit onderdeel gaat over 4 onderwerpen. Welke vind jij het belangrijkste? Voetbal brengt mensen Voetbal geeft mensen Voetbal laat zien waar je
Voetbal doe je met
samen kansen bij hoort respect
Maak dit onderwerp als eerste.
Mohammed Allach heeft deze organisatie opgericht:
11. Voetbal en samenleving voetbal brengt mensen samen Vul het juiste nummer in bij de plaatjes: 1. Straatvoetbaltoernooien in achterstandswijken. 2. Verschillende nationaliteiten kunnen uitstekend samenwerken. 3. Het voetbalveld als ontmoetingsplaats.
voetbal geeft mensen kansen Wie geef JIJ de eerste prijs? Kruis aan en leg uit waarom. Ik kies deze omdat:
zie ook volgende pagina!
12
voetbal laat zien waar je bij hoort Deze spelers willen laten zien dat ze bij horen. Zo protesteren ze tegen de schen dingen van de mensenrechten door: Deze mensen laten zien dat Welke lastige keuze moeten sommige voetballers maken?
ze voor
Begrijp je dat dat een lastige keuze Ja / Nee, omdat: is?
Hij laat zien dat hij bij Hoor jij ergens bij? Nee / Ja, bij:
zijn. Laat jij dat ook op zo’n manier zien? Ja, leuk om dat zo te laten zien Nee, die gasten zijn helemaal maf. Anders:
hoort.
voetbal doe je met respect Eefje wil dat jongens respect hebben voor: Scheidsrechter Kees wil dat we respect hebben voor:
De KNVB vraagt: Wat doe jij om
?
Bedenk zelf regel 15 voor Johan Cruijff:
De directeur van de basisschool zegt dat alles is veranderd nadat de kinderen toernooien wonnen en complimenten kregen voor:
13
Voetbalgoalpuzzel 1 2 3 4 5 6 7
8 9
10 11 12
1. De Duitsers kunnen deze nieuwe voetbalbond beter in de gaten houden. 2. Joodse voetbalscheidsrechter die als Dokter Van Dongen in het verzet gaat. 3. Voetbalschoenen zijn schaars. Dit heb je nodig om ze te kunnen kopen. 4. Staking in 1944 om vervoer van Duitse soldaten te stoppen. Mede hierdoor stopt de voetbalcompetitie. 5. Uit dit kamp in Drenthe – waar ook wordt gevoetbald - vertrekken bijna 100.000 joden naar vernietigingskampen als Auschwitz en Sobibor. 6. Vanaf 1943 houden de Duitsers om jonge mannen op te pakken die in Duitsland moeten werken. Ook bij voetbalstadions omdat daar veel mannen bij elkaar zijn. 7. De kant kiezen van de vijand (titel van thema 5). 8. Voetbal doe je met respect. De 14 regels van Let op: een ij bestaat uit twee letters! Johan 9. Door deze Friese voetbalclub worden Amsterdamse voetballertjes opgevangen om aan te sterken in gastgezinnen. Abe Lenstra is hun topvoetballer. 10. Deze voetbalclub wordt bekend als verzetsclub. Dat komt vooral door de broers Douwe en Gerben Wagenaar. De 11. Zo heet de laatste oorlogswinter. In de grote steden in het westen van Nederland komen wel 20.000 mensen om van de honger. 12. Zoveel doelpunten schoorde Duitsland tegen Nederland in de WK finale in 1974. 14
Karikaturen Karikaturen waren vroeger heel populair. Kun je de hoofdpersonen uit de tentoonstelling herkennen? Geef de karikaturen het nummer van het onderwerp waar ze bij staan.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
Voetbal gaat door Oorlogsgeweld Schaarste Jodenvervolging Collaboratie Arbeidsinzet Verzet Hongerwinter Bevrijding Nederland-Duitsland Voetbal en samenleving
15
Veel mensen zijn verbaasd als ze horen dat er tijdens de oorlog werd gevoetbald. En dat terwijl het voetbal in Nederland tijdens de oorlog juist heel populair is. Tienduizenden Nederlanders sluiten zich aan bij een voetbalvereniging en de stadions zitten voller dan ooit. Voetbal geeft afleiding van de oorlogsellende. Maar de maatregelen van de Duitsers hebben ook gevolgen voor het voetbal. Door de schaarste, luchtbescherming, anti-joodse maatregelen en razzia’s is het steeds moeilijker om te blijven voetballen. De voetbalwereld in bezettingstijd weerspiegelt de samenleving als geheel. Aan de hand van voetbal laat de tentoonstelling zien met welke moeilijkheden de Nederlanders in het dagelijkse leven te maken krijgen. tekst en samenstelling
Verzetsmuseum Amsterdam grafische vormgeving
Zwaar Water karikaturen Stanley Heinze druk i-drukker vormgeving tentoonstelling
Hypsos fotoverantwoording
Particuliere collecties, ANP Photo, Johan Cruyff Foundation, Marcel Israel, KNVB, Nationaal Archief, Nederlands Fotomuseum, NIOD, Pics United, Spaarnestad Fotoarchief, Stars in their Eyes, Stichting CARE, Stichting MaroquiStars, Stichting Meer dan Voetbal, Ruben Timman
Seizoen ’40-’45 is een productie van het Verzetsmuseum Amsterdam. De tentoonstelling en opdrachtboekje zijn mede mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van Stichting DOEN, Prins Bernhard Cultuurfonds, Ministerie van VWS.
16
Mondriaan Stichting, Nationaal Fonds voor Vrijheid en Veteranenzorg, VSBfonds.
